ỗ
Đ Nam Khánh
ượ
ạ ừ ơ
ệ
c ghi chép l
h n
i t
ượ ướ
ủ ố Các tri u ch ng c a s t rét đã đ ả ừ 2700 năm tr t
ọ c Y h c c công
ố B nh s t rét đã đ 4000 năm qua ứ ệ trung hoa mô t nguyên.
ữ
ờ
ỏ
ố ạ Quinine là m t trong nh ng lo i thu c lâu ị ố ể ề ế ế t đ n đ đi u tr s t rét, nhiên trong v cây ỹ
ộ ấ ượ c bi đ i nh t đ ệ ự ấ chúng xu t hi n t ở Nam M Cinchona
V cây Cinchona đ
ể châu âu đ
ỏ ề
ố
ị
ớ c gi ừ ầ
ượ ơ đi u tr “ c n s t rét” t
ệ ở i thi u ế ỉ đ u th k 17.
ấ
ượ
ế
ấ
Năm 1820, ch t alkaloid quinine đ
c chi
t xu t
ừ ỏ
t
v cây Cinchona.
ậ
ị
ạ ệ
ạ ố
ấ ỗ
ậ
ố
Năm 1886, Camillo Golgi đã nh n đ nh có ít nh t 2 lo i b nh, 1 là s t cách nh t và 1 lo i s t m i 3 ngày.
ệ ờ ủ ạ
ề ố ườ ở
ệ Năm 1898, vi c phát hi n ra vòng đ i c a các lo i Plasmodium falciparum, P. vivax, P. Malaria đã ứ ng lây truy n s t rét ch ng minh đ ườ ủ ng
c
ượ c con đ ố i c a KST s t rét. ườ ầ Ronald Ross là ng ể ố ứ i đ u tiên ch ng minh đ ề ừ ườ ị ệ ng ượ i b b nh sang
Chloroquine đ
KST s t rét có th lây truy n t mu i.ỗ
c t ng h p đ u tiên t ệ ạ ứ ấ ở ố
ượ ổ ạ ế ợ ầ i Đ c năm ố ữ 1946 và tr thành lo i thu c h u hi u nh t ch ng ố s t cho 40 nawmm ti p theo .
Tuy nhiên s kháng thu c c a Chloroquine đã d n t
ự ẫ ớ ự i s
ờ ủ ư ạ
ố ủ ớ ố ra đ i c a các lo i thu c m i nh Mefloquine, Sulfadoxinepyrimethamine ,proguanil, artemisinin...
ố
ệ
ệ
ể
ố
B nh s t rét là b nh do kí sinh trùng s t rét gây ra và có th phòng
ị ượ
ề và đi u tr đ
c.
ệ
ự
B nh ch y u xu t hi n
khu v c
ệ ở ấ ủ ế Châu Á và Châu Phi.
ả
ử
ố
ơ ị ệ
ố ế ớ ở Kho ng 1 n a dân s th gi i ổ ở 109 qu c gia và vùng lãnh th ố trong vùng có nguy c b b nh s t rét.
ỗ
ẻ ế
ệ
M i phút có 1 tr ch t vì b nh ố s t rét.
Jason, a Greek physician, palpating for the spleen of a young child (From the British Museum)
Là 1 trong nh ng nguyên nhân gây nên đói nghèo
ữ
toàn c u.ầ
ố ươ ươ ệ S t rét xu t hi n109 qu c gia t ng đ ng 3,3
ố ệ tri u ng
Là nguyên nhân c a 350 đ n 500 tri u tr
ấ ơ ườ ị i b nguy c , ủ ế ệ ườ ợ ng h p
S t rét gây ra 600.000 cái ch t m i năm trên toàn
ế ỗ
ắ ệ m c b nh. ố c u. ầ
ỗ ỗ
ệ ệ ố ố ế ế M i 30 giây có 1 b nh nhi châu Phi M i 30 giây có 1 b nh nhi châu Phi ch t vì s t rét ch t vì s t rét
ứ
ố
S t rét đ ng th 9 trong t
ứ t và t
nhân gây tàn t ử
ấ ả t c các nguyên ậ ầ ử vong toàn c u ứ ứ vong đ ng th 5 trong các
S t rét gây t
ễ
b nh nhi m trùng ( DFID, 2010).
ộ
ế ủ
ỗ
ố
ị
ố ệ ớ ố S t rét là nguyên nhân gây chi tiêu l n không ớ ả ề ỉ ớ ch v i các h gia đình mà còn v i c n n c a m i qu c gia trong vùng d ch. kinh t
ố
ố
ượ
ị
Kháng thu c ch ng s t rét đ
ượ
ề
ề
ặ
ị
c đ nh nghĩa là ặ c đi u tr thu c đúng li u ho c tăng
ố ể ố ả kh năng KST có th s ng sót và nhân lên m c ố dù đã đ li u.ề
ử ụ
ấ
ố
ệ Kháng thu c xu t hi n ch y u do s d ng ạ
ủ ế ề ố
ợ
ị không h p lý các lo i thu c đi u tr .
ự
ủ
ầ ệ
ố ố
ị ầ
ở
ố
Khu v c Mekong và Đông Nam Á là trung tâm ầ ố d ch toàn c u c a kháng thu c s t rét sau l n ỹ Nam M . đ u phát hi n kháng thu c s t rét
ờ ạ ố ớ
ẫ ự ấ ế ự ệ
ớ ự
ờ ệ ố ạ ả c phát hi n, hình thành ạ ượ i đ
Lý do d n đ n s ra đ i các lo i thu c m i là sau ạ ủ khi có s xu t hi n các ch ng KST kháng v i 1 lo i thu c nào đó và sau đó 1 kho ng th i gian, s kháng ố 1 lo i thu c nào đó l ẩ nên 1 vòng lu n qu n.
ẩ
Lo i thu c đi u tr m i nh t hi n nay cũng đã phát
ề ệ ấ ố
ạ ệ ủ ớ ố ị ớ hi n các ch ng KST kháng v i thu c này .
Artesunate
Artemether
Mefloquine
Quinine
Chloroquine
Primaquine
Pyronaridine
Amodiaquin e
Artemether lumefantrine
Pamaquine
Mepacrine
Proguanil
Artemisinin
Artemisinin
Pyrimethamin e
Halofantrin e
Atovaquone proguanil
Chlorproguani ldapsone
Sulfa Pyrimethamin e
200004
2008
<1930
1930s
1940s
1970s
1980s
1990s
1950s
1960s
Qinghaosu 青青青 Artemisinins
19.2.09
15
ả ộ ệ Tác đ ng nhanh, hi u qu cao, an toàn.
ủ ệ ằ t Nam là qu c gia n m trong vùng trung tâm c a
ố
Vi ị ấ ả ượ
ố ố d ch kháng thu c ch ng s t rét. ố ố ố ạ i đ u
T t c các lo i thu c kháng s t rét trên th gi ệ c ch ng minh là đã kháng thu c ư
ứ đã đ
ố ở ằ ề
ế ớ ề t Nam. Vi ứ Năm 2012, WHO đã đ a ra nhi u b ng ch ng cho ố artemisinin đã xu t ấ
ệ ề ề ấ th y ký sinh trùng kháng thu c ệ ở hi n mi n Trung, mi n Nam Vi t Nam .
ị ế
ủ
ị
ự ổ ế ủ
ạ
ả
ấ
ố
, kém ch t
Đa nguyên nhân: ề ự Th c hành đi u tr kém ứ ề ế Ki n th c v y t ồ ệ B nh nhân không tuân th hoàn toàn phác đ đi u trề S ph bi n c a các lo i thu c gi ngượ l
ự ị
S d ch chuy n c a dân s ph c t p làm
ố ứ ạ ố
ế
ể ủ ả tăng nhanh kh năng kháng thu c. ố ố Không có thu c thay th cho thu c
Artimisinin.
ố
ấ
ộ
N u kháng thu c xu t hi n
ệ ở Ấ ẽ ẫ
ế ầ
ề ứ
ủ
ế
ỏ
ế n Đ và vùng ả ậ ậ c n Sahara Châu Phi thì s d n đ n h u qu kh ng khi p v s c kh e toàn c u.
ạ
ạ
ớ ứ
ọ
ỏ
ầ
T i sao l
i quan tr ng v i s c kh e toàn c u???
20
ố ố
ố ố
ố 19.2.09 ố Kháng thu c ch ng s t rét Kháng thu c ch ng s t rét
ễ
ố
ng
ự
ể
ậ
ố
ị
Đói nghèo ệ ớ ế ợ K t h p v i các b nh nhi m trùng khác Kinh phí ố ố ả Kho ng tr ng do kháng thu c Artemisinin ấ ượ ả ố Thu c gi , thu c kém ch t l ơ T kê đ n ư Dân s nh p c và d ch chuy n
ấ ượ
ủ
ố
ầ Các qu c gia c n giám sát ch t l
ng c a thu c
ố
ạ
ố
ố
ố
ố ố ch ng s t rét ặ ư
ngăn ch n l u hành các lo i thu c ch ng s t rét
gi
ổ ậ
ệ
ặ
ẩ
ấ
ậ
ố
Ti p c n ph c p ch n đoán đ c hi u, thu c ch t
l
ỗ ướ
ng h p tác trong m i n
ữ c và gi a các
, ả ế ượ Tăng c ố
ng, an toàn, ợ ườ qu c gia.
