History of  Civilization History of  Civilization

Ổ Ạ

Ậ

VĂN MINH C  Đ I AI C P

Ề

Ơ Ở

1.

Ữ

Ử Ủ

2.

Ể

3.

Ự

4.

Ọ

Ậ

Ỹ

C  S  HÌNH THÀNH N N VĂN  MINH AI C PẬ Ờ Ỳ Ị NH NG TH I K  L CH S  C A  Ậ Ổ Ạ AI C P C  Đ I Ế Ộ TRÌNH Đ  PHÁT TRI N KINH T   XàH IỘ Ữ NH NG THÀNH T U VĂN HÓA &  KHOA H C K  THU T

Ơ Ở

Ậ

Ề

1. C  S  HÌNH THÀNH N N VĂN MINH AI C P

Ờ Ỳ Ị Ử Ủ Ậ Ổ 2. NH NG TH I K  L CH S  C A AI C P C

ỷ

• Vào đ u thiên niên k  IV tr

ướ c  ề

ấ

ệ

ỏ

•

ữ

đây th ộ

ặ

ướ

ề

ưỡ

ng.

Ữ Đ IẠ ầ

• D n d n hình thành hai nhà n ượ

Công nguyên đã xu t hi n nhi u  ố qu c gia nh  bé và phân tán trên  ư ự l u v c sông Nin.  ộ ễ ườ Ở ng di n ra nh ng cu c  ồ ấ ằ xung đ t nh m tranh ch p ngu n  ậ ấ t đ t đai ho c do  c, giành gi n ạ va ch m v  tín ng ầ Th

ướ c  ậ  và H  ạ

ế

ề

ng Ai C p đã

ậ ố

ố

ng qu c th ng

ượ ế ậ ươ t l p v ề i tri u vua Menet vào

ầ ớ l n là  Ai C pậ , luôn luôn ti n hành  ể ế chi n tranh đ  giành quy n bá  ch . ủ • Cu i cùng, Th ố ắ th ng, thi ấ ướ nh t d ả kho ng năm 3200 tr.CN.

ng Ai C p

Ổ Ạ

Ậ

VĂN MINH C  Đ I AI C P

ờ ỳ ớ ự ồ ạ ủ

ể

ậ

ử

• L ch s  Ai C p có th  phân thành 5 th i k  v i s  t n t

i c a 30

v

ả

ị ươ 1. Th i k

ố  (kho ng t

ng tri u. ờ ỳ T o v

ề ả ươ ướ ơ

ấ

ờ ỳ ộ

ạ

ố

ừ ng qu c ố c s  khai, th ng nh t Th

năm 3200 – 3000 tr.CN): th i k  hình  ậ ượ ng và H  Ai C p thành m t qu c

ả

ế

ừ

ờ ỳ C  v

thành nhà n gia. 2. Th i k   ỳ

ệ

ổ ươ ể ủ

ố  (kho ng t ữ ế

ộ ậ  Ai C p. B  máy nhà n ắ ầ

ờ  năm 3000 đ n năm 2200 tr.CN): th i  ướ ượ c đ c  ự  tháp.

ừ

ế ị

ờ ỳ ổ

ế ươ ng qu c ế

ị

ậ

ề

ự  năm 2200 đ n 1570 tr. CN). Sau  ế ượ

ươ

ng tri u XII, Ai C p tr  nên ph n th nh. Chính quy n trung

ể ng đ

ố

c vào th i k   n đ nh và phát tri n. Đ n  ề ồ c  ớ

ở ộ

ấ

i Palextin, Xyri, Babilon và giao l u v i ng

ng qu c ế ộ k  phát tri n c a ch  đ  chi m h u nô l ệ hoàn thi n, kinh t  và văn hóa phát tri n, b t đ u xây d ng các Kim t ờ ỳ Trung v 3. Th i k   ờ ộ m t th i gian suy y u, Ai C p b ươ v ọ ủ c ng c , m i ngành kinh t ng

ể ố  (kho ng t ả ậ ướ ở ệ ế ề  đ u phát đ t, nh t là vi c m  r ng buôn bán v i  ườ i Cret. ế

ả

ạ ư ớ  năm 1590 đ n năm 1100 tr.CN): Ai

ố  (kho ng t

ượ

ướ

ng qu c ở ộ c thi

ừ ộ ổ ằ ớ  B c Xyri cho t ấ ở

ắ

c láng  c các n ủ i phía Nam c a Etiopi. Ai   vùng Đông B c châu Phi và khu

ừ

ế

ả

ậ

năm 1100 đ n năm 31 tr.CN): Ai C p

ố  (kho ng t

ng qu c

ư

ư

ạ

ậ

ờ ỳ H u v ướ ị

ộ ỉ

ậ

ở

ờ ỳ

ế

ậ

ố

ườ ờ ỳ Tân v ươ 4. Th i k   ừ ậ C p không ng ng m  r ng lãnh th  b ng các cu c xâm l ề ế ậ ừ ắ ớ ượ t l p t i đ gi ng. Biên gi ạ ộ ướ ở ậ c giàu m nh nh t  C p tr  thành m t n ự ể v c Ti u Á. ậ ươ 5. Th i k   ị c khác nh  Ba T , Makeđônia, Hy L p, La Mã… xâm nh p và  b  các n ố ộ ị ủ ế ế th ng tr . Đ n năm 31 tr.CN, Ai C p tr  thành m t t nh thu c đ a c a đ   ị ố qu c La Mã. Th i k  La Mã th ng tr  Ai C p kéo dài đ n năm 177 sau CN.

Ộ Ế Ể Ộ 3 ­TRÌNH Đ  PHÁT TRI N KINH T  XàH I

ộ

ể

ế

3.1 Trình đ  phát tri n kinh t

_ Nông nghi p: ệ

ồ

ố Tr ng tr t ngũ c c, nho và cây ăn

ọ ả

ừ

ụ ả

ố

ủ

ủ ợ ướ

i  i

ộ ệ ố ớ

ướ ộ

qu , chăn nuôi bò, l a,dê.  ổ ế ấ Công c  s n xu t ph  bi n là  ỗ ằ cu c và cày có thân b ng g ,  ưỡ ằ ạ i b ng kim lo i, dùng bò  l ở ộ ể đ  kéo cày. M  r ng và c ng  ố c  các công trình th y l thành m t h  th ng t c r ng l n.  n

ệ ớ

ồ ồ ố

ồ

ủ Th  công nghi p: s m  ề ể phát tri n các ngh   làm đ  đá, đ  g m,  ế ộ ệ d t, thu c da, ch   ủ ạ t o th y tinh, đóng  ề ướ p xác, rèn  thuy n,  ế ạ ạ đ  kim lo i, ch  t o  vũ khí.

ướ ự c và s

ổ ứ 3.2 T  ch c nhà n phân hóa xã h iộ

ướ _ Nhà n c Ai C p c  đ i

ậ ổ ạ ủ ế ộ theo ch  đ  quân ch   chuyên ch .ế

Vua (pharaon) đ

ề

ầ ượ c th n  ầ ứ thánh hóa, đ ng đ u nhà  ắ ả ướ n c và tôn giáo, n m c   ầ ươ ng quy n và th n  v quy n.ề

ướ Bên d

ệ ụ ể

i, tài chính, t

Pharaon và hoàng hậu

ổ i có T ng pháp  ụ ứ quan và các ch c quan ph   ủ trách công vi c c  th  (th y  ư ợ l  pháp, quân  đ i…)ộ

ớ ố ộ

ộ ầ ủ

ị ư ề ự ị , chính tr  và có đ a v   u đãi,

ề ộ

ấ

ữ

ợ ủ ệ

ụ ị ệ

ả

ị _ Xã h i: T ng l p th ng tr  là  ấ giai c p ch  nô (vua, quý t c,  ữ ắ ) n m quy n l c kinh  tăng l ế ị t ề ở ữ có quy n s  h u nhi u ru ng  ệ đ t và nô l .  ị ồ ườ ị Nh ng ng i b  tr  g m nông  ệ . Nô l dân, th  th  công, nô l ph c d ch công vi c trong các  ộ gia đình quý t c. Nông dân là  ấ ự ượ ng s n xu t chính  l c l ợ ủ ế ề . Th  th   trong n n kinh t công còn ít và nghèo.

Ự

Ữ

4 - NH NG THÀNH T U VĂN HÓA

• 4.1 Tín ng ngưỡ

◎

• Đa th nầ

ế ờ ỳ ố ố ấ

ờ ệ

Đ n th i k  th ng nh t qu c  ị gia, ngoài vi c th  cúng các v   ủ ừ ầ ị th n riêng c a t ng đ a

ươ ệ ầ ấ ph ng còn xu t hi n th n

ủ ớ chính c a các trung tâm l n.

ầ

Th n RA (Rê)

ầ

• Th n m t tr i ặ ờ

• V  th n đ u tiên,

ị ầ ầ

ấ

ệ

ầ th n Ra­Atum, hàng  ư năm xu t hi n nh   ủ ướ c lũ c a sông  n ở ứ ở  x  s  Ai  Nin  C p. ậ

Osiris: ầ ướ Th n n c ầ ủ ự ế     Th n c a s  ch t

ầ

ả ứ

ườ ng đ c

ả

ộ

ầ

• Th n Thoth:     th n m t trăng, cai qu n  ặ ầ ế ả ề v  văn b n và ki n th c  ị ầ ủ và là "V  th n c a Thánh  th ". ư ượ      * Thoth th ủ ạ xem là đ i quan c a  ị ầ ủ Osiris, v  th n c a th o  ặ ế ườ m c và ng i ch t, ho c  ấ ủ ư là th  ký cao c p c a  th n này.

ầ

ử ườ ế ướ * Thoth cũng là th n ghi  ế ủ i phán quy t c a tòa án  i ch t d i

ạ l xét x  ng âm cung.

ệ

ả

Anubis Th n cai qu n vi c

ầ ướ p xác

• Maat – Bi u ể

ủ

ng c a

ứ

ượ t chân lý, đ o ạ đ c, cán cân  công lý

Isis: Th n Isis, hay th n sao Sirius, là n   ữ ầ ầ ủ ề ự ồ ầ ử

ầ

ạ ư ẫ ử . Trong T  Th  Ai C p,  Là n  th n  ầ ượ c ghi chép “ ờ

ấ ả ụ

ườ th n sáng t o ch  v  s  ph n vinh và  ậ tình m u t ữ ầ th n Isis đ ấ đã sinh ra Tr i và Đ t; Th n th u  ể hi u cho cô nhi qu  ph , ban công lí  i nghèo, và che ch  k  y u cho ng ở ẻ ế ”.

Hathor:

là n  ữ

Th n Hathor

ầ

ộ

ầ ầ ờ ủ ầ th n b u tr i c a  ậ ườ ng i Ai C p và là  ủ con gái c a th n Ra,  ặ ờ ầ th n m t tr i. Hathor  ể ượ ườ c th   th ng đ ệ ướ ạ i d ng m t  hi n d con bò cái.

Ủ

Ệ

CÔNG VI C C A OSIRIS

ờ

ổ ế

ấ

ượ ượ ổ ứ

ớ ễ

ầ ầ

ễ c th  cúng ph  bi n nh t. Hàng năm, l ộ c t

ch c kéo dài 18 ngày v i l

cày ru ng, l

cúng  ễ

• Th n Orisis đ th n Orisis đ gieo h t…ạ

ấ ử

ằ

ệ

ấ

• Ng

i Ai C p tin r ng linh h n là b t t

. Vi c chôn c t thi

ườ ắ

ậ ề ớ

ồ ồ

ệ

ồ

ế ỗ ự ở ơ

ệ

ầ i ch t đi, c n ph i gi

ư ườ ự

ậ ự

hài g n li n v i quan ni m h n và xác. Khi ch t, linh h n tuy  ẫ  n i xác. Chính vì  thoát ra ngoài nh ng v n còn tìm ch  d a  ế ả ữ ạ  l v y, khi con ng i xác đó. Vi c xây  ộ ủ ứ d ng các kim t ồ ừ ậ ướ thu t

ỹ  tháp t c là các lăng m  c a nhà vua và k   ệ ắ  quan ni m trên. p xác b t ngu n t

ế ớ ế t

i quan ­ tri ậ ổ ọ Th  gi h c Ai C p c

ồ

• Linh h n b t  ấ

di

tệ

ướ

• Ngh  thu t  ậ ệ p xác

ự

• Kim t

tháp

ệ

ộ

ế

ậ

ắ

4.2 Ngh  thu t ki n trúc, điêu kh c và h i  h aọ

ự

Ai C p t

ắ

ế

ố ổ ầ

ớ

V i nh ng đi u ki n t

i,

ậ

ậ ợ  nhiên thu n l ừ ờ ề ử  th i ti n s  đã  ể ạ t khai thác đá, làm g ch đ  xây   và các công trình khác.  ự ộ ượ

ở ượ

c xây d ng

ử

ề

ượ ể ượ

ứ

ờ

ư c phân b  thành các khu nh   ng th  chính, khu ch a kinh

ơ ặ ồ ế ế

ậ ừ ờ ổ ạ ề  th i c  đ i đã xây d ng nhi u  ư công trình ki n trúc và điêu kh c nh   ự ề  tháp, các thành ph  c  và đ n  Kim t ạ ượ ng các Pharaon, th n linh  đài, t c t ộ và c t đá.  ệ ự ề ữ ư c  dân Ai C p ngay t ế bi ự d ng nhà  ề Đ n đài, t ng và c t đ ằ b ng đá, cao và khang trang, c a bao  ờ  cũng trông v  sông Nin và bên  gi ố trong đ khu đ  t sách, n i đ t đ  hi n t …

ự

Kim t

tháp

ự

• Saqqara: Kim t

ầ  tháp đ u tiên

c các Pharaon t

ừ ươ  v ự

ộ ượ ự ng xây d ng Kim t

ề ng tri u III chú ý.  ầ  tháp đ u tiên là

ự ệ Vi c xây d ng lăng m  đ ở ướ ườ i kh i x Ng Inhôtep.

ượ

ữ

ậ

ở  Saqaran, cao 60m, đáy hình ch  nh t 120m x 106m,  ệ

ờ

Tháp đ c xây  xung quanh có đi n th .

Điêu kh cắ

ượ

ạ

T

ắ ổ ng và ch m n i (điêu kh c)

ng Hoàng

c ượ

ụ

ừ ệ ấ ủ

Ả nh ch p Hoàng  ừ ậ  3  h u Nefertiti t góc khác nhau

ậ ở ả

i 390

ứ ượ B c t ệ ậ h u Nefertiti, m nh  ỹ ữ danh là “M  n   sông Nile”, đ ả ổ nhà kh o c   Ludwig Borchardt  ạ ệ ở phát hi n   sa m c  Amarna năm 1912  ộ ư ề ứ và đ a v  Đ c m t  năm sau đó. B c ứ ượ  lâu đã  ng này t t ậ ở tr  thành hi n v t  quý giá nh t c a  B o tàng Ai C p  Berlin, có giá tr  ị ả ớ ể b o hi m t ệ tri u USD.

ệ c

ấ

ướ

ữ ộ Đây là m t trong nh ng  ắ ượ tuy t tác điêu kh c đ ẹ tìm th y nguyên v n  ấ ỹ ệ ấ nh t, tuy t m  nh t và  ụ ữ ườ ể ệ i ph  n   th  hi n ng ờ ấ ạ ẹ vào lo i đ p nh t th i  ậ ổ ạ c  đ i. Đó là Hoàng h u  ả Nefertiti (kho ng 1370 ­  c Công  1330 tr ợ ủ nguyên), v  c a Pharaoh  Akhenaten.

ượ

ỗ

T

ng g

,

ươ V ng t ộ m t ki ắ

ử  Khaber ệ t tác điêu  ờ ổ kh c th i C

ươ

v

ố ng qu c

ng n i

ổ ứ ượ B c t ế ti ng “Scribe  accroupi” (Viên  ồ ư ạ i ng i  th  l ế ằ ,  x p b ng 2600 – 2350 TCN)

ấ

Gi y papyrus

ấ ừ

ắ

ế ồ ừ ữ i b t ngu n t

ậ ạ

ơ ồ • T  “gi y” trong ti ng Pháp là “papier”, trong ti ng  ế ế ề ả  ch  papyrus  Anh là “paper”. C  hai đ u b t ngu n t ạ ắ ồ ừ ữ ữ  ch   trong ti ng La Tinh và ch  này l ậ ộ ủ ố ủ g c c a Ai C p “papyri”­ tên c a m t lo i lau s y  ọ m c ven sông Nin.  • Ng ườ

ấ ể ế ữ ẳ

ậ ổ ạ ể ắ i Ai C p c  đ i đã c t xén, ép r i ph i khô đ   ớ ậ ấ ổ ư ạ ộ làm thành m t lo i gi y c  x a nh t, còn rõ th  s y  ẽ ể ư nh ng khá ph ng phiu đ  có th  vi t ch  và v  tranh  lên.

ủ ỷ ụ ộ ề ố

ấ ả

ượ c i thu c v  cu n “Châm ngôn c a  t trên gi y papyrus kho ng 2500 năm  ầ  (cách đây g n 4500 năm) đ

ướ ệ i c  c a nhân lo i”. 2300

ườ

ấ ấ

ư

ế

ứ Trung Qu c.

ề ậ

ố ổ ạ ỉ ự ủ ắ

ế ộ

ữ ờ

ườ ế ớ ế ầ ấ • K  l c th  gi ế ớ ế Ptahoteb” vi c công nguyên tr ố ổ ủ ạ ố m nh danh là “cu n sách t ố ố ổ ố i Trung Qu c  i c ” đó, ng năm sau “cu n sách t ặ ạ ư ế cũng ch  ra gi y nh ng lo i gi y này còn thô, m t  ữ ế ẳ ch a ph ng, khó vi t ch  lên trên.  • Mãi đ n đ u th  k  th  hai sau công nguyên, gi y  ấ ế ỷ ứ ầ ờ ươ ố  Đ ng th i  ờ ở ớ m i chính th c ra đ i  ớ v i Ai C p và Trung Qu c c  đ i, các n n văn minh  ạ ớ s m khác c a nhân lo i cũng ch  kh c văn t  lên đá,  ỗ ồ g , đ ng và vi t lên da thu c. ư ậ Nh  v y, không nghi ng  gì n a, ng ạ đ i đã ch  ra gi y đ u tiên trên th  gi ậ ổ i Ai C p c   i.

ẽ

ấ

ầ

ộ

• Dân t c nào v  tranh lên gi y đ u tiên?

ỉ ấ ấ ứ ự ự

ấ Tranh gi y papyrus • B c tranh th c s  trên gi y ch  xu t hi n khi ng

ệ ướ ậ ổ ạ i  ườ i

ế ị ạ ể ế ụ ọ

ườ ẫ ng d n ng i đ  ti p t c ki p sau”. Các h c gi ủ ế ử ư

Ai C p c  đ i quy t đ nh làm sách “h ế ố ch t s ng l ươ ph ườ ng ọ ng Tây g i đó là  i ch t”

ả   “T  th ” hay “Sách c a  ế  (Book of the Dead­Livre des morts)  ả ậ ổ ế

ừ

ươ • Đúng ra, căn chu n ti ng Ai C p c , tên sách ph i là  ậ  (theo Nh t Chiêu­  c ra ban ngày” ụ ươ ng Đông­ Nxb Giáo D c ng ph

ẩ ế ướ “T  cái ch t b ệ Câu chuy n văn ch 1998).

ậ ổ

ọ

Văn h c Ai C p c

ọ ổ ư Tác ph m văn h c c  x a nh t c a Ai

ẽ

ẩ

ấ ủ  là các tác ph m sách

ậ ấ

ộ ư ậ

ậ

ẩ

ẩ C p có l ạ ỉ ả gi y papyrus (ch  th o), có niên đ i  ề ệ 1800 TCN. Hi n nay b  s u t p v   ổ ạ các tác ph m c  đ i Ai c p còn có:

ấ

1. Sách gi y papyrus Westcar (1600

TCN)

ấ

2. Sách gi y papyrus Tulli (1400

TCN)

ấ

3. Sách gi y papyrus Ebers (1300

TCN)

ấ

4. Sách gi y papyrus Harris I (1180

TCN)

ộ ố M t cu n sách c a ng ế ế ch t vi

ủ ườ i  ấ t trên gi y papyrus

ệ ủ

5. Chuy n c a Wenamun (1000 TCN)

ậ

ử ư

ọ

ạ

ề

ề ộ

ơ

ẩ

ệ

• Trong hàng ngàn năm phát tri n l ch s , c  dân Ai C p đã sáng  ể ị ề ể ạ ệ ả

ể ề ậ

•

ư

ầ

ư

ễ

ả ươ

ọ

. Nh ng đ n  ữ ổ ủ

ạ

ỗ

ọ

ậ  th  cúng và tang l ả i và nói lên n i kh  c a

ộ ườ

ộ

ạ t o ra n n văn h c phong phú v  n i dung, đa d ng v  th  lo i.  ữ Nh ng tác ph m th , ca, truy n k  đ u t p trung ph n ánh hi n  ộ ự th c xã h i. Ở ạ ọ  giai đo n đ u, văn h c còn mang đ m tính tôn giáo nh  ca  ế ễ ờ ầ ợ ng i các th n, miêu t  nghi l ố ờ th i Trung và Tân v ng qu c, văn h c đã ph n ánh nh ng mâu  ẫ thu n xã h i, phê phán b n quan l ữ i lao đ ng. nh ng ng

ẩ

• Tiêu bi u cho n n văn h c trên là các tác ph m:

ọ ế

ề ề ậ

ầ

ộ ấ  đ  c p đ n cu c đ u tranh quy t li

t v  cu c đ i phiêu

ể ệ “Truy n k   t c a qu n

ế

ế ệ ủ ế ề ộ ờ ậ

Ai C p đ n Xyri r i tr  v  Ai C p. T p

ệ

vi ồ ở ề ữ

ạ ứ

ườ

ậ ề t nói nh ng đi u hay”   ổ ự ố i dân và s  kh n kh

ể ủ c a Ipuxe” chúng nghèo kh . ổ “Truy n Xinuhê” ư ủ ậ ừ l u c a Xinuhê t ế ườ i nông phu bi truy n ệ “Ng ế ớ ầ i  c hi p ng phê phán t ng l p quan l ộ ườ ữ ủ c a nh ng ng

i lao đ ng.

ữ

ư

ơ

ơ

ượ ậ

ư ợ

ữ

• Nh ng đáng l u ý h n là th  lo i th  ca tr  tình. Các bài th  ca  ơ ể ạ ợ ườ ớ c t p h p trong  i v i thiên nhiên đ

ng i tình yêu gi a con ng cu n ố “Papyrus Haris”

ọ ứ 4.4 Các tri th c khoa h c

ườ th i Trung  ậ

ậ ả i ph

ừ

• V  s  h c,  ề ố ọ ở ờ ố ươ v i Ai C p  ng qu c, ng ơ ố ệ ế đã tìm ra h  đ m c  s  10,  ươ ng trình b c  cách gi ấ ộ nh t, cách c ng, tr  và nhân  ư (ch a có phép chia) ườ ậ • V  hình h c, ng

ọ ệ ể

ế ố t s π ≈

ề i Ai C p  ế bi t tính di n tích tam giác,  ứ  giác, th  tích hình tháp  t đáy vuông, bi 3,160484

ọ

• Trong lĩnh v c thiên văn h c,  ự ư ư ự

ộ

dân c  l u v c sông Nin đã phát  ư ề ệ ượ c nhi u vì sao (nh   hi n đ ắ ẩ ậ B c đ u, Thiên lang…) và l p  ị ra l ch, m t năm có 365 ngày  chia thành 12 tháng, 3 mùa, m i ỗ mùa 4 tháng.

ữ

ạ ươ ườ

ệ ấ

ự ắ ướ

ộ • Ngày nay, b ng nh ng ph ằ ng  i ta  ti n đo đ c chính xác, ng ủ th y các thi hài c a các Pharaon  ề ượ ặ c đ t  trong Kim t  tháp đ u đ ắ ẩ ề cho m t h ng v  sao B c đ u,  đ  dung sai không quá vài phút.

ố ng qu c, ng ườ ế ậ i Ai C p đã  ị t cách tr

ươ t v  c u t o c  th  con ng ố ươ ẫ ậ ườ i, bi ng gãy và làm các ph u thu t

ữ ệ ố

ư ạ ế

ậ i đ n ngày  ố ậ ọ

ạ ủ p xác. Các thi hài c a Pharaon còn l u l ự ủ ề ượ ạ ả c biên so n kho ng năm 1500 –

• V  y h c, t ọ ừ ờ ổ ươ ề  th i C  v ế ề ấ ạ ơ ể ể hi u bi ế ệ li u v t th ng, n i x ả ơ đ n gi n, tìm ra các lo i thu c ch a b nh và thu t  ướ nay là thành t u c a n n y h c Ai C p. Sách thu c  (Papyrus Medical) đ 1450 tr.CN

ị • Nh ng giá tr  tri th c c a c  dân sông Nin đ c l u

ứ ủ ư ư ệ ượ ư ơ

ượ ồ

ả

ỉ ủ ả ậ

ạ ữ ữ ả ồ , b o t n trong th  vi n Alexandria. Có h n 50.000  gi ự ủ ố cu n sách, g m đ  các lĩnh v c đã đ c các nhà khoa  ả ọ ư ầ h c s u t m và b o qu n. Đó là kho tàng văn hóa vô  giá không ch  c a nhân dân Ai C p mà còn là di s n  ủ ả văn hóa c a c  nhân lo i.