Báo các tổng kết dự án thử nghiệp: Sản xuất thử nghiệm trên diện rộng chế phẩm thảo mộc trừ ốc bươu vàng hại lúa

Chia sẻ: Lê Thương | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

127
lượt xem 28
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dự án thử nghiệm thuộc chương trình "Nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ sinh học" với mục tiêu: Hoàn thiện công nghệ sản xuất, bảo quản và sử dụng chế phẩm thảo mộc bảo vệ thực vật trừ ốc bươu vàng trên quy mô rộng phục vụ sản suất lúa bền vững. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chit tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo các tổng kết dự án thử nghiệp: Sản xuất thử nghiệm trên diện rộng chế phẩm thảo mộc trừ ốc bươu vàng hại lúa

Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT ViÖn khoa häc n«ng nghiÖp viÖt nam ViÖn b¶o vÖ thôc vËt B¸o c¸o tæng kÕt Dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm: Tªn Dù ¸n: S¶n xuÊt thö nghiÖm trªn diÖn réng chÕ phÈm th¶o méc trõ èc b−¬u vµng h¹i lóa Thuéc ch−¬ng tr×nh: Nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc M· sè: KC.04-DA.10 Chñ nhiÖm Dù ¸n : TS. NguyÔn Tr−êng Thµnh 6657 15/11/2007 Hµ Néi, 2007 1
danh s¸ch t¸c gi¶ cña ®Ò tµi KH & CN cÊp nhµ n−íc ( Danh s¸ch c¸c c¸ nh©n ®· ®ãng gãp s¸ng t¹o chñ yÕu cho Dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm ®−îc s¾p xÕp theo thø tù ®· tháa thuËn ) 1. Tªn Dù ¸n: “ S¶n xuÊt thö nghiÖm trªn diÖn réng chÕ phÈm th¶o méc trõ èc b−¬u vµng h¹i lóa ” 2. Thuéc ch−¬ng tr×nh: “ Nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc ” M· sè: KC.04-DA.10 3. Thêi gian thùc hiÖn: 1/2005-8/2007 4. C¬ quan chñ tr×: ViÖn B¶o VÖ Thùc VËt 5. Bé chñ qu¶n: Bé N«ng NghiÖp &PTNT 6. Danh s¸ch t¸c gi¶: TT Häc vÞ, Häc hµm, Hä vµ tªn Ch÷ ký 1 TS. NguyÔn Tr−êng Thµnh 2 KS. NguyÔn ThÞ Me 3 KS. Vò L÷ 4 KS. NguyÔn ThÞ Hång V©n 5 KS.§inh V¨n Nh©n 6 CN. Cï Thanh Phóc 7 CN. Lª ThÕ Anh 8 ThS. Vò §×nh L− 9 KS. Hoµng C«ng §iÒn 10 ThS. TrÇn Ngäc H©n Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi TS. Ng« VÜnh ViÔn 2
Lêi c¶m ¬n Chóng t«i xin bµy tá sù c¸m ¬n ch©n thµnh tíi: - Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ - Bé N«ng nghiÖp & Ph¸t triÓn N«ng Th«n - Côc b¶o VÖ Thùc VËt - C¸c Vô chuyªn ngµnh - Ban Chñ nhiÖm ch−¬ng tr×nh KC-04.DA.10 - L·nh ®¹o ViÖn B¶o VÖ Thùc VËt, ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp ViÖt Nam - C¸c nhµ Khoa häc trong vµ ngoµi ViÖn - C¸c doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ C«ng ty TNHH ADC vµ C«ng ty ENASA V iÑt Nam - C¸c Chi Côc BVTV L¹ng S¬n, B¾c Giang, Qu¶ng Ninh, Hµ Nam, ®ång Th¸p, §ång Nai. Long An,… - C¸c HuyÖn vµ c¸c X· ë nhiÒu tØnh trong c¶ n−íc §· quan t©m gióp ®ì, t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn Dù ¸n, ®Æc biÖt lµ viÖc hoµn thiÖn ®−îc c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ øng dông trªn diÖn réng c¸c chÕ phÈm th¶o méc trõ èc b−¬u vµng h¹i lóa trong 3 n¨m qua. 3
B¶n tù ®¸nh gi¸ VÒ t×nh h×nh thùc hiÖn nhiÖm vô vµ nh÷ng ®ãng gãp míi CỦA Dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm CẤP nhµ n−íc (Kèm theo Quyết định số 13/2004/QĐ-BKHCN ngày 25/5/2004 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ) 1. Tên Dù ¸n: Sản xuất thử nghiệm trên diện rộng chế phẩm thảo mộc trừ ốc bươu vàng (OBV) hại lúa • Mã số: KC. 04. DA.10 2. Thuộc Chương trình: "Nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ sinh học" 3. Chủ nhiệm Dù ¸n: TS. Nguyễn Trường Thành 4. Cơ quan chủ trì Dù ¸n: Viện Bảo vệ thực vật, Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam 5. Thời gian thực hiện (BĐ-KT): 2005 - 6/2007 6. Tổng kinh phí thực hiện Dù ¸n: Trong đó, kinh phí từ NSNN: 1.100 triệu đồng 7. Tình hình thực hiện Dù ¸n so với Hợp đồng 7.1/ Về mức độ hoàn thành khối lượng công việc Dù ¸n đã hoàn thành đầy đủ các khối lượng công việc được giao bao gồm những công việc chính như: + Hoàn thiện quy trình sản xuất 2 chế phẩm thuốc thảo mộc trừ ốc bươu vàng CE-02 và CB-03 đạt hiệu quả phòng trừ cao và an toàn với môi trường. + Hoàn thiện quy trình sử dụng 2 chế phẩm thảo mộc trên đồng lúa nước ta + Đào tạo cán bộ kỹ thuật đủ sức chỉ đạo sản xuất 2 chế phẩm với khối lượng lớn + Tập huấn cho nông dân sử dụng các chế phẩm trên đồng ruộng đạt hiệu quả cao phòng trừ ốc bươu vàng và an toàn với môi trường. 4
+ Sản xuất 200 tấn chế phẩm và cung ứng cho sản xuất thông qua hai Công ty TNHH ADC và Công ty CP ENASA Việt Nam (trong đó có 10 tấn xuất khẩu sang Đài Loan). 7.2/ Về các yêu cầu khoa học và chỉ tiêu cơ bản của các sản phẩm KHCN Các sản phẩm KHCN mà Dù ¸n tạo ra đã đáp ứng được các yêu cầu khoa học và các chỉ tiêu c¬ bản như: Có được quy trình sản xuất ổn định về chất lượng sản phẩm (với hiệu quả phòng từ OBV cao, an toàn với môi trường, có thể bảo quản trong thời gian khá dài (trên 2 năm). Có quy trình sử dụng các chế phẩm thảo mộc trừ OBV tiện lợi và hiệu quả cho nông dân. Đã đào tạo được đội ngũ cán bộ kỹ thuật đủ sức sản xuất thuốc thảo mộc trên quy mô lớn với chất lượng ổn định. Đã đào tạo được 1 thạc sỹ đạt loại giỏi về nghiên cứu thuốc thảo mộc trừ OBV. Sản xuất ®−îc 200 tÊn thuốc thảo mộc trừ OBV với hiệu quả phòng trừ cao trên 80%, giá thành không cao hơn thuèc hoá học có hiệu lực tương đương. Hai loại thuốc đã được đăng ký đặc cách sử dụng ở Việt Nam, góp phần phục vụ cho sản xuất lúa ở nước ta và xuất khẩu bước đầu thành công sang Đài Loan 7.3/ Về tiến độ thực hiện Dù ¸n đã được thực hiện đúng tiến độ đề ra: kế hoạch ban đầu từ tháng 1/2005 đến tháng 12/ 2006. Song do quyết định mới của nhà nước, Dù ¸n được cấp kinh phí chậm hơn và kết thúc tháng 6/ 2007 theo đúng quy định của Bộ Khoa học và Công nghệ 8. Về những đóng góp mới của Dù ¸n: Trên cơ sở so sánh với những thông tin đã được công bố trên các ấn phẩm trong và ngoài nước đến thời điểm kết thúc Dù ¸n, Dù ¸n có những điểm mới sau đây: 5
8.1/ Về giải pháp khoa học - công nghệ + Đã hoàn thiện được công nghệ gia công ổn định thuốc thảo mộc trừ OBV trên cơ sở các nguyên liệu thảo mộc ở nước ta. Giải pháp phối hợp một số nguồn nguyên liệu thảo mộc một cách hợp lý và lựa chọn chất phụ gia và tăng hiệu đã giúp cho chế phẩm có nhiều ưu điểm nổi bật mà chưa có chế phẩm thảo mộc nào trừ OBV có được ở nước ta cho đến nay. Thuốc có hiệu quả ổn đinh, bảo quản được trên 2 năm, ít độc với môi trường, tiện lợi trong sử dụng, giá thành chấp nhận được (tương đương thuốc hoá học có cùng hiệu lực phòng từ OBV). So với các nước, thuốc thảo mộc được sản xuất như trên có lượng sử dụng ít hơn 2-4 lần/ đơn vị diện tích so với các nước có thuốc thảo mộc tương tự trừ OBV. + Giải pháp về sử dụng các chế phẩm thảo mộc trừ OBV trên đồng ruộng đảm bảo tính khả thi cao, tiện lợi và an toàn. Thuốc có thể sử dụng trong mọi kiểu hình canh tác lúa như lúa sạ, lúa cấy, trước và sau khi gieo trồng đều cho hiệu quả cao. 8.2/ Về phương pháp nghiên cứu Một số các phương pháp nghiên cứu tạo dạng thuốc đã được hoàn thiện và phát triển, đặc biệt về công nghệ tạo dạng bột rắc hỗn hợp sao cho thuốc đảm bảo các yêu cầu lý hoá và hiệu quả kinh tế, kỹ thuật và môi trường. Phương pháp nghiên cứu và công nghệ tạo dạng chế phẩm đã được đăng ký bảo hộ bản quyền sáng chế với 2 chế phẩm thảo mộc trừ OBV là TICTACK 13.2 BR và BOURBO 8.3 BR tại Cục Sở hữu Trí tuệ Việt Nam (Công bố từ năm 2006 và đang đợi công nhận chính thức) 8.3/ Những đóng góp mới khác + Bổ sung vào danh mục hai thuốc thảo mộc mới được phép sử dụng rộng rãi ở nước ta từ 7/ 2006. 6
+ Tăng thu nhập cho nông dân trồng nguyên liệu các vùng Trung du miền núi phía Bắc và miền Trung, góp thêm động lực cho nông dân trồng rừng bằng cây nguyên liệu ( tăng hàng chục nghìn ha trong 3 năm qua). + Góp phần giảm ô nhiễm môi trường nhất là cá và các động vật thuỷ sinh vùng trồng lúa CHỦ NHIỆM Dù ¸N (Họ, tên và chữ ký) Nguyễn Trường Thành 7
B¶ng tæng hîp danh môc s¶n phÈm khoa häc c«ng nghÖ Møc ®é T Sè ChØ tiªu kinh tÕ – hoµn T S¶n phÈm ®¨ng ký Thùc hiÖn l−îng kü thuËt thµnh (%) §¶m b¶o tÝnh kh¶ Quy tr×nh s¶n xuÊt chÕ 01 quy tr×nh ®¹t chØ thi, gi¸ thµnh hîp lý 1 phÈm th¶o méc CE-02 trõ 01 tiªu kinh tÕ – 100 vµ æn ®Þnh vÒ chÊt èc b−¬u vµng kü thuËt l−îng s¶n phÈm §¶m b¶o tÝnh kh¶ Quy tr×nh s¶n xuÊt chÕ 01 quy tr×nh ®¹t chØ thi, gi¸ thµnh hîp lý 2 phÈm th¶o méc CB-03 trõ 01 tiªu kinh tÕ – 100 vµ æn ®Þnh vÒ chÊt èc b−¬u vµng kü thuËt l−îng s¶n phÈm DÔ sö dông ®èi víi Quy tr×nh kü thuËt sö n«ng d©n, ®¹t hiÖu 01 quy tr×nh ®¹t chØ 3 dông chÕ phÈm th¶o méc 01 qu¶ phßng trõ èc tiªu kinh tÕ – 100 CE-02 trõ èc b−¬u vµng b−¬u vµng cao vµ kü thuËt æn ®Þnh DÔ sö dông ®èi víi Quy tr×nh kü thuËt sö n«ng d©n, ®¹t hiÖu 01 quy tr×nh ®¹t chØ 4 dông chÕ phÈm th¶o méc 01 qu¶ phßng trõ èc tiªu kinh tÕ – 100 CB-03 trõ èc b−¬u vµng b−¬u vµng cao vµ kü thuËt æn ®Þnh §ñ sè l−îng vµ ®¶m S¶n xuÊt chÕ phÈm th¶o 5 120 tÊn b¶o chÊt l−îng yªu 120 tÊn 100 méc CE-02 cÇu §ñ sè l−îng vµ ®¶m S¶n xuÊt chÕ phÈm th¶o 6 80 tÊn b¶o chÊt l−îng yªu 80 tÊn 100 méc CB-03 cÇu §· triÓn khai 13.600 ha t¹i 7 tØnh víi 4 Chi Côc B¶o VÖ Thùc VËt, 5 Tr¹m BVTV vµ 6 Hîp TriÓn khai øng dông chÕ T¹i c¸c tØnh: §ång T¸c X·. DiÖn tÝch cßn phÈm ®Ó trõ èc b−¬u 20.000 Th¸p, TP. Hå ChÝ lai 6.400ha, C«ng ty 7 vµng trªn diÖn tÝch 68 ha Minh, L¹ng S¬n, TNHH ADC vµ C«ng 20.000 ha t¹i c¸c tØnh bÞ §iÖn Biªn ty ENASA VIETNAM èc b−¬u vµng g©y h¹i ®· nhËp hµng ®Ó triÓn khai t¹i c¸c tØnh phÝa Nam trong vô §«ng – Xu©n 2007-2008 8
môc lôc TT Danh môc Trang 1 I. më ®Çu 13 2 1. tæng quan 15 3 1. 1. èc b−¬u vµng (OBV) - cã lµ dÞch h¹i nguy hiÓm n÷a 15 kh«ng? 4 1. 2. VÒ hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt thuèc th¶o méc trªn thª giíi. 19 1. 3. Nghiªn cøu vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt thuèc th¶o méc trõ OBV 5 29 ë trong n−íc 6 II. vËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 32 7 2. 1. VËt liÖu vµ c«ng cô nghiªn cøu: 32 8 2. 2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, thùc nghiÖm 33 2. 2. 1. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hµm l−îng ho¹t chÊt trong chÕ 9 33 phÈm vµ nguyªn liÖu: 10 2.2.2. §¸nh gi¸ ®é ®éc cña chÕ phÈm víi ®éng vËt m¸u nãng 33 11 2. 2. 3. §¸nh gi¸ hiÖu lùc cña chÕ phÈm víi èc b−¬u vµng 35 2. 2. 4. §¸nh gi¸ ®é ®éc cña chÕ phÈm víi c¸ vµ ®éng vËt thuû 12 35 sinh. 13 2. 2. 5. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cña chÕ phÈm 35 2. 2. 6. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh sù tèi −u ho¸ thêi ®iÓm thu h¸i, tû 14 lÖ thµnh phÇn nguyªn liÖu, phô gia, ®é mÞn nguyªn liÖu, thêi gian 35 vµ nhiÖt ®é sÊy nguyªn liÖu: 15 iiI.. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn 37 16 3. 1. Hoµn thiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt chÕ phÈm. 37 17 3.1. 1. X¸c ®Þnh hµm l−îng Saponozit trong mét sè nguyªn liÖu 37 18 3. 1. 2. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm thu h¸i s¶n phÈm ®Ó cã hµm l−îng 38 Ê Ê 9
chÊt ®éc cao nhÊt 3. 1. 3. X¸c ®Þnh tû lÖ thµnh phÇn c¸c nguyªn liÖu tham gia chÕ 19 40 phÈm. 3. 1. 4. X¸c ®Þnh hµm l−îng ho¸ chÊt tham gia b¶o qu¶n chÕ 20 43 phÈm 3. 1. 5. X¸c ®Þnh ®é mÞn thÝch hîp cña tõng lo¹i nguyªn 21 45 liÖu. 3. 1. 6. X¸c ®Þnh nhiÖt ®é vµ thêi gian sÊy thÝch hîp víi tõng lo¹i 22 48 nguyªn liÖu 3. 1. 7. Hoµn thiÖn kü thuËt phèi trén s¶n phÈm nguyªn liÖu vµ 23 49 chÊt phô gia 3. 1. 8. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông chÕ phÈm trªn ®ång ruéng ë 24 54 c¸c nhiÖt ®é kh¸c nhau. 25 3. 1. 9. §¸nh gi¸ ®é ®éc cña chÕ phÈm víi ®éng vËt m¸u nãng. 56 3. 1. 10. §¸nh gi¸ ®é an toµn cña chÕ phÈm ®èi víi ®éng vËt 26 59 thuû sinh. 27 3. 1. 11. X©y dùng quy tr×nh ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña s¶n phÈm 63 3. 2. Hoµn thiÖn kü thuËt sö dông chÕ phÈm phßng trõ OBV trªn 28 64 ®ång lóa 3. 2. 1. X¸c ®Þnh liÒu l−îng sö dông chÕ phÈm th¶o méc trõ OBV 29 64 trong c¸c kiÓu h×nh canh t¸c (s¹ kh«, s¹ −ít, lóa cÊy) 3. 2. 2. Sö dông chÕ phÈm th¶o méc trõ OBV trong ®iÒu kiÖn ao 30 66 hå 31 3. 2. 3. Ph©n tÝch d− l−îng cña chÕ phÈm trong ®Êt, n−íc 66 10
3. 2. 4. Quy tr×nh sö dông chÕ phÈm th¶o méc CE-02 vµ CB-03 32 66 trõ OBV 33 3. 2. 5. Kü thuËt øng dông trªn diÖn réng vµ hiÖu qu¶ sö dông 73 3. 3. KÕt qu¶ ®µo tËo, tËp huÊn 34 78 35 IV. KÕt luËn. 79 36 Tµi liÖu tham kh¶o 81 11
danh môc c¸c b¶ng TT Danh môc c¸c b¶ng Trang 1 Hµm l−îng cña Sponozit trong mét sè nguån nguyªn liÖu 37 Tû lÖ saponozit trong mét sè lo¹i h¹t ë c¸c thêi ®iÓm thu h¸i kh¸c 2 39 nhau 3 C¸c tû lÖ nguyªn liÖu trong c¸c chÕ phÈm thö nghiÖm 41 HiÖu lùc cña 2 chÕ phÈm thuèc CE- 02 vµ CB-03 4 42 trõ èc b−¬u vµng §¸nh gi¸ vµ chän läc chÊt b¶o qu¶n thuèc th¶o méc 5 45 trõ OBV (Sau s¶n xuÊt 6 - 12 th¸ng) ¶nh h−ëng cña kÝch th−íc h¹t ®Õn ph¶n øng cña èc b−¬u 6 47 vµng 7 ¶nh h−ëng cña kÝch th−íc h¹t ®Õn hiÖu lùc trõ èc b−¬u vµng 48 8 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸ch sÊy nguyªn liÖu 49 HiÖu lùc cña chÕ phÈm th¶o méc ®èi víi èc b−¬u vµng h¹i 9 52 lóa HiÖu lùc cña c¸c d¹ng chÕ phÈm ®èi víi OBV trong ®iÒu 10 54 kiÖn nhiÖt ®é thÊp (15-200C) HiÖu lùc cña c¸c d¹ng chÕ phÈm ®èi víi OBV trong ®iÒu 11 kiÖn nhiÖt ®é cao ( 25 - 300C) 55 12 §é ®éc cÊp tÝnh cña chÕ phÈm th¶o méc ®èi víi chuét 57 ¶nh h−ëng cña thuèc th¶o méc CE-02 & CB-03 ®èi víi c¸ 13 62 ¶nh h−ëng cña CE-02 & CB-03 ®èi víi c¸c loµi ®éng vËt 14 thuû sinh 63 15 X¸c ®Þnh liÒu l−îng chÕ phÈm th¶o méc thÝch hîp 65 Thuèc th¶o méc trõ OBV CE-02 vµ CB-03 ®−îc sö dông 16 trong s¶n xuÊt (3 n¨m 2005-2007) 75 12
danh môc c¸c h×nh TT Danh môc c¸c h×nh Trang 1 CÊu tróc cña Nicotine trong c©y thuèc l¸ trõ OBV 20 2 CÊu tróc cña 1 saponin glycoside trong nhiÒu c©y hä chÌ 21 3 Ph©n tÝch Saponin b»ng s¾c ký láng cao ¸p 22 4 C©y Sesal chøa 10.2% Saponin trõ OBV 22 5 CÊu tróc Azadirachtin - ho¹t chÊt trõ OBV tõ l¸ vµ h¹t Neem 23 6 CÊu trócRotenon-ho¹t chÊt trõ OBV tõ rÔ c©y Derris elliptica 24 C©y ng¶i ®¾ng Artemisia absinthium chøa absinthine vµ 7 25 anabsinthine trõ OBV 8 Nhùa c©y tróc ®µo (Nerium indicum) rÊt ®éc víi OBV 26 9 C©y Ximenia americana dïng lµm thuèc th¶o méc trõ OBV 27 10 C©y Detarium microcarpum dïng lµm thuèc th¶o méc trõ OBV 27 11 C©y Polygonum limbatum lµm thuèc th¶o méc trõ OBV 28 12 Thuèc th¶o méc CE-02 trõ OBV vµ hiÖu qu¶ trªn ®ång ruéng 31 L−îc ®å ph©n tÝch hµm l−îng ho¹t chÊt trong nguyªn liÖu vµ chÕ 13 34 phÈm S¾c ký láng cao ¸p HPLC ph©n tÝch hµm l−îng ho¹t chÊt ®éc trong 14 36 chÕ phÈm 15 Qu¸ tr×nh nghiÒn nguyªn liÖu 50 16 S¬ ®å tæng thÓ nghiÒn vµ phèi trén nguyªn liÖu 51 17 HÖ thèng s¶n xuÊt chÕ phÈm th¶o méc CE-02 &CB-03 53 18 Ph−¬ng ph¸p nu«i nh©n chuét lµm thÝ nghiÖm 57 X¸c ®Þnh LD50 b»ng ph−¬ng ph¸p b¬m dung dÞch thuèc vµo 19 58 thùc qu¶n cña chuét 20 KiÓm tra tû lÖ chuét sèng, chÕt sau khi thö thuèc 58 13
21 Thuèc th¶o méc kh«ng g©y ®éc víi Õch 60 22 Thuèc CE-02 vµ CB-03 Ýt ®éc víi cua 60 Thuèc CE-02 vµ CB-03 Ýt ®éc víi c¸ 23 61 24 HiÖu qu¶ sö dông thuèc TICTACK 13.2 BR trªn lóa cÊy 64 25 HiÖu qu¶ sö dông thuèc TICTACK 13.2 BR tr−íc khi cÊy 65 26 HiÖu qu¶ cña thuèc CE-02 vµ CB-03 t¹i B¾c Giang (2006) 68 27 HiÖu qu¶ cña thuèc CE-02 vµ CB-03 t¹i §ång Nai (2006) 69 R¾c thuèc th¶o méc CE-02 trõ OBV t¹i L¹ng S¬n vµ th¨m quan hiÖu 28 71 qu¶ trªn ®ång ruéng 29 R¾c thuèc trõ OBV b»ng thuèc th¶o méc tr−ãc khi rót n−íc gieo s¹ 72 Th¨m quan hiÖu qu¶ sö dông thuèc th¶o méc trõ OBV ë §ång 30 Th¸p (2005) 74 Tr×nh diÔn vµ tham quan hiÖu qu¶ sö thuèc th¶o méc trªn diÖn réng 31 (B¾c Ninh, 2007) 76 32 S¶n xuÊt chÕ phÈm CE-02 & CB-03 xuÊt khÈu ®i §µi Loan 77 33 TËp huÊn cho n«ng d©n sö dông thuèc th¶o m«c 78 Mét sè Ch÷ viÕt t¾t vµ ký hiÖu OBV: èc b−¬u vµng BVTV: B¶o vÖ thùc vËt CE-02: Tªn mét chÕ phÈm th¶o méc trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu TICTACK 13.2 BR: Tªn th−¬ng m¹i cña thuèc CE-02 khi ®¨ng ký sö dông ë ViÖt Nam. CB-03: Tªn mét chÕ phÈm th¶o méc trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu BUORBO 8.3 BR: Tªn th−¬ng m¹i cña thuèc CB-03 khi ®¨ng ký sö dông ë ViÖt Nam 14
I. më ®Çu èc b−¬u vµng (Pomacea spp.) b¾t nguån tõ Nam Mü vµ ®· du nhËp vµo ch©u ¸ trªn 20 n¨m nay vµ dï chóng cã nh÷ng sö dông cã Ých nhÊt ®Þnh ë ®©u ®ã cho con ng−êi ( sö dông chÕ biÕn lµm thøc ¨n cho ng−êi vËt nu«i, sö dông lµm ph©n bãn, lµm "thiªn ®Þch cña cá d¹i,...) song gÇn ®©y nhÊt loµi ®éng vËt nhuyÔn thÓ nµy vÉn ®−îc c¸c Héi nghÞ quèc tÕ x¸c ®Þnh lµ mét trong 100 loµi sinh vËt ngo¹i lai nguy hiÓm nhÊt trªn thÕ giíi vµ kh«ng ®−îc di chuyÓn chóng ®Õn vïng chóng ch−a xuÊt hiÖn víi bÊt kú lý do nµo (Héi nghÞ APEC vÒ qu¶n lý èc b−¬u vµng, §µi Loan, 2004; The Global Invasive Species Programme, 2004). Kh«ng nh÷ng chóng cã ®é dÎo sinh th¸i cao, sinh s¶n cùc kú nhanh chãng, x©m lÊn dÔ dµng qua ®−êng dÉn n−íc mµ chóng cßn ph¸ h¹i lóa ®Õn møc mµ nhiÒu n−íc trång lóa ®· coi chóng lµ mét trong sè c¸c dÞch h¹i quan träng vµ khã phßng trõ nhÊt. Cho ®Õn nay, sau hµng chôc n¨m nghiªn cøu, c¸c n−íc trªn thÕ giíi vÉn míi chØ dõng l¹i ë 3 ho¹t chÊt ho¸ häc phßng trõ chñ yÕu ®èi víi èc b−¬u vµng lµ Endosulfan, Metaldehyde, Niclosamide. Endosulfan gi¸ thµnh rÎ song lµ thuèc nhãm clo h÷u c¬, rÊt ®éc víi c¸ vµ m«i tr−êng vµ còng ®· bÞ cÊm tõ mÊy n¨m qua ë n−íc ta vµ nhiÒu n−íc kh¸c. Niclosamide còng rÊt ®éc víi c¸, cßn Metaldehyde Ýt ®éc víi c¸ song hiÖu lùc kh«ng æn ®Þnh khi nhiÖt ®é gi¶m thÊp hoÆc møc n−íc kh«ng æn ®Þnh. Trong c¸c n¨m 2002-2003, ViÖn B¶o vÖ thùc vËt ®−îc giao thùc hiÖn ®Ò tµi " Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña sinh vËt l¹ (èc b−¬u vµng) ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i vµ gi¶i ph¸p phßng trõ". KÕt qu¶ ®Ò tµi ®−îc Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT nghiÖm thu vµ ®¸nh gi¸ xuÊt s¾c n¨m 2004 bao gåm c¶ viÖc t¹o ra chÕ phÈm th¶o méc CE-02 vµ CB-03 tõ nguån nguyªn liÖu trong n−íc. Trªn c¬ së ®ã, Bé Khoa häc C«ng nghÖ ®· ®ång ý ®Ó ViÖn thùc hiÖn Dù ¸n "S¶n xuÊt thö nghiÖm trªn diÖn réng chÕ phÈm th¶o méc phßng trõ èc b−¬u vµng h¹i lóa" víi môc tiªu: Hoµn thiÖn céng nghÖ s¶n xuÊt, b¶o qu¶n vµ sö dông chÕ phÈm th¶o méc b¶o vÖ thùc vËt trõ èc b−¬u vµng trªn qui m« réng phôc vô s¶n xuÊt lóa bÒn v÷ng. Néi dung cÇn thùc hiÖn: 15
1. Hoµn thiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt hai chÕ phÈm th¶o méc CE-02 vµ CB-03 - Ph©n tÝch hµm l−îng ho¹t chÊt trõ èc b−¬u vµng trong tõng lo¹i nguyªn liÖu - X¸c ®Þnh thêi ®iÓm tèi −u thu h¸i qu¶ lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt thuèc - X¸c ®Þnh mét sè th«ng sè kü thuËt trong s¶n xuÊt chÕ phÈm ®¹t hiÖu qu¶ kü thuËt vµ kinh tÕ cao (thµnh phÇn tõng nguyªn liÖu, ®é mÞn cña tõng nguyªn liÖu, nhiÖt ®é vµ thêi gian sÊy nguyªn liÖu, lo¹i vµ hµm l−îng chÊt b¶o qu¶n) - X¸c ®Þnh kü thuËt phèi liÖu gåm c¸c nguyªn liÖu thµnh phÇn vµ phô gia. - §¸nh gi¸ hiÖu lùc cña c¸c chÕ phÈm trong c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c nhau (chñ yÕu lµ nhiÖt ®é) - §¸nh gi¸ ®é ®éc cña c¸c chÕ phÈm víi ®éng vËt m¸u nãng (chuét b¹ch) vµ mét sè ®éng vËt thuû sinh trong phßng thÝ nghiÖm - X¸c ®Þnh quy tr×nh kü thuËt ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña chÕ phÈm 2. Hoµn thiÖn quy tr×nh sö dông c¸c chÕ phÈm th¶o méc trªn phßng trõ èc b−¬u vµng. - X¸c ®Þnh liÒu l−îng sö dông cña c¸c chÕ phÈm trong ®iÒu kiÖn s¹ kh«, s¹ −ít, lóa cÊy. - §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ trõ èc b−¬u vµng cña c¸c chÕ phÈm trõ èc b−¬u vµng trong ao, hå. - §¸nh gi¸ ®é an toµn cña chÕ phÈm ®èi víi c¸ (®Æc biÖt trong m« h×nh lóa - c¸) vµ d− l−îng cña chÕ phÈm trong ®Êt, n−íc sau khi sö dông. - Hoµn thiÖn quy tr×nh sö dông c¸c chÕ phÈm th¶o méc trªn phßng trõ èc b−¬u vµng trªn diÖn réng vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ chung cña chóng ë n−íc ta. 3. §µo t¹o, tËp huÊn - §µo t¹o c«ng nh©n kü thuËt s¶n xuÊt chÕ phÈm - TËp huÊn cho n«ng d©n vïng nguyªn liÖu vµ n«ng d©n sö dông thuèc th¶o méc phßng trõ èc b−¬u vµng 16
1. tæng quan 1. 1. èc b−¬u vµng (OBV) - cã cßn lµ dÞch h¹i nguy hiÓm n÷a kh«ng? OBV mét sinh vËt ngo¹i lai ¨n khoÎ mau lín vµ cã søc sinh s¶n rÊt nhanh (mét con c¸i ®Î trung b×nh 2 lÇn trong 1 th¸ng, mçi lÇn ®Î cã thÓ ®¹t 500 trøng trong vßng mét tuÇn, 2 th¸ng tuæi ®· b¾t ®Çu ®Î trøng, cã thÓ sèng tíi 4- 6 n¨m). Chóng sèng ë nhiÒu n¬i cã n−íc nh− ao, ®Çm lÇy, ®Çm sen, kªnh m−¬ng n−íc, ruéng lóa, ... OBV sèng nhê hÖ thèng h« hÊp h×nh c¸nh tay, võa thë ®−îc b»ng mang d−íi n−íc, võa thë ®−îc b»ng phæi trong kh«ng khÝ nªn chóng chÞu ®ùng ®−îc ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt nh− n−íc bÞ « nhiÔm, tï ®äng thiÕu «xy. OBV cã thÓ vïi m×nh trong bïn ®Êt mïa kh« vµ “ngñ hÌ” trong 6 th¸ng, ®îi ®Õn khi cã n−íc bß dÇn lªn sinh sèng, g©y h¹i. Chóng cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc mËt ®é rÊt cao (cã thÓ nu«i tíi 1000 con/ m2). OBV cã thÓ ¨n vµ g©y h¹i trªn hµng lo¹t c©y trång nh− t¶o, bÌo, cá d¹i, lóa, c¸c c©y th©n mÒm l¸ chøa nhiÒu n−íc. Chóng cßn ¨n c¶ c¸c chÊt h÷u c¬ ®ang ph©n gi¶i, trøng vµ èc con cña loµi èc kh¸c vµ ®−îc vÝ nh− mét m¸y nghiÒn v× cã thÓ ¨n liªn tôc 24 giê mét ngµy (James A. D., 2002). §ång thêi, OBV cßn ®−îc x¸c ®Þnh lµ ký chñ trung gian truyÒn bÖnh phæi (Lungworm – Angiostronggylus cantonensis) tõ chuét sang ng−êi (Rosamond Naylor, 1994 vµ BOIESA, 2001, USA). OBV di chuyÓn rÊt dÔ dµng vµ nhanh chãng qua con ®−êng n−íc (s«ng, kªnh m−¬ng, n−íc ngËp trµn, ...). ChÝnh v× vËy, hiÖn nay OBV lµ mét dÞch h¹i nguy hiÓm vµ khã phßng trõ ë c¸c vïng trång lóa ch©u ¸ (ViÖn Nghiªn cøu lóa Philippin, 2001). Ch¼ng h¹n, nh÷ng ®ît n−íc lò vÒ hµng n¨m vµo c¸c th¸ng 9-10 ®· lµm OBV l©y lan vµ g©y h¹i lóa gieo th¼ng nghiªm träng nhiÒu tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long vµo c¸c th¸ng 11-12. GÇn ®©y, ë trong n−íc vµ trªn thÕ giíi, mét sè t¸c gi¶ cho r»ng cÇn ®¸nh gi¸ l¹i t¸c h¹i cña OBV, nhÊt lµ sau khi chóng ®−îc sö dông cho mét sè môc ®Ých cña con ng−êi nh− chÕ biÕn lµm thøc ¨n ch¨n nu«i c¸, ba ba, rïa vµ ph©n bãn chÊt l−îng cao. Theo Geoff Baker (2000), OBV cã tªn khoa häc lµ Pomacea sp. lµ mét loµi thuéc nhãm èc lín cã nguån gèc tõ Nam Mü. Chóng sèng trong c¸c vïng ®Çm lÇy 17
nam Brazin, vïng biªn giíi víi Achentina vµ Paraguay. OBV ®−îc du nhËp vµo bang Florida råi lan sang c¸c bang kh¸c cña Mü. Tõ chç OBV ®−îc ®−a vµo §µi Loan n¨m 1981, míi ®Çu lµ ®éng vËt vÖ sinh trong bÓ nu«i c¸, vÒ sau do ph¸t triÓn vµ sinh s¶n rÊt nhanh, l¹i lµ mãn ¨n giµu Protein nªn nã ®−îc nu«i hµng lo¹t lµm thùc phÈm theo c¸c ch−¬ng tr×nh cña chÝnh phñ §µi Loan vµ Philippine. Ch¼ng bao l©u, chóng x©m nhËp theo c¸c kªnh dÉn n−íc vµ lan réng kh¾p c¸c n−íc nµy nh− mét dÞch chÝnh h¹i lóa, nhÊt lµ khi ng−êi tiªu dïng kh«ng −a thÝch dïng nã lµm thùc phÈm vµ chóng bÞ bá r¬i vµo hÖ sinh th¸i. Vµ khung c¶nh nµy nh¾c l¹i ë nhiÒu n−íc trong nh÷ng n¨m 1980- 1990 nh− NhËt, Ghinª, Hawai, Malaysia, Th¸i Lan, Indonesia, ViÖt Nam, Lµo, C¨mpuchia, Trung Quèc, Hµn Quèc. §· cã dÊu hiÖu OBV ®· xuÊt hiÖn ë Australia ( BOIESA, Mü, 4/2001). HiÖn nay OBV ®−îc IUCN x¸c ®Þnh lµ mét trong 100 loµi sinh vËt ngo¹i lai (Invasive Alien Species) nguy hiÓm nhÊt. Hµng n¨m 1,2 – 1,6 triÖu ha (trong tæng sè 3 triÖu ha) lóa n−íc cña Philippin bÞ nhiÔm OBV, chóng g©y nªn tæn thÊt n¨ng suÊt tõ 1 ®Õn 40% ë c¸c vïng nµy. C¸c n−íc §µi Loan, NhËt, Philippin hµng n¨m ph¶i chi hµng triÖu USD ®Ó phßng trõ lo¹i dÞch h¹i nµy. §µi Loan lµ n−íc nhËp OBV sím nhÊt ch©u ¸, cã nhiÒu kinh nghiÖm phßng trõ loµi dÞch h¹i nµy, cã tµi trî liªn tôc cña ChÝnh phñ trong nhiÒu n¨m song diÖn tÝch lóa ph¶i xö lý hµng n¨m vÉn chiÓm tû lÖ rÊt cao (trªn d−íi 100 ngh×n ha trong nöa triÖu ha lóa ®−îc gieo trång) (Cheng, E.Y., 2004). HiÖn nay, OBV vÉn lµ h¹n chÕ sinh häc chñ yÕu trong tÊt c¶ c¸c vïng trång lóa ë Philippine (Joshi, R.C,, 2004). OBV ®−îc nhËp vµo n−íc ta tõ n¨m 1986 víi vµi cÆp nu«i trong bÓ xi m¨ng råi n¨m 1998 ®−îc nhËp b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh− mét nguån thùc phÈm cung cÊp cho ng−êi vµ ®éng vËt nu«i. NhiÒu hé n«ng d©n ph¸t triÓn OBV theo khuynh h−íng nµy. §Æc biÖt, n¨m 1992, hai c«ng ty phÝa Nam liªn doanh víi §µi Loan nu«i OBV trªn diÖn tÝch 23 ha vµ còng tõ ®ã, loµi ®éng vËt nµy ®· x©m nhiÔm vµo hÖ sinh th¸i vµ víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i phï hîp, chóng ®· ph¸t triÓn nhanh chãng vµ trë thµnh dÞch h¹i trªn nhiÒu lo¹i c©y trång, ®Æc biÖt lµ lóa vµ rau muèng (Côc BVTV, 1998). KÕt qu¶ dù ¸n “Phßng trõ tæng hîp èc b−¬u vµng trªn lóa ë ViÖt Nam” (do FAO tµi trî) cho thÊy: ®Õn n¨m 1998, 57/61 tØnh thµnh vµ 309/534 huyÖn trong c¶ 18
n−íc ®· bÞ nhiÔm OBV. 109 ngh×n ha lóa; 3,5 ngh×n ha rau muèng; 15 km2 ao hå, 4 km2 s«ng r¹ch ®· bÞ nhiÔm OBV n¨m 1997. OBV ®−îc x¸c ®Þnh lµ loµi sinh vËt ngo¹i lai vµ th¸ng 5 n¨m 1998 ®−îc ChÝnh phñ ta x¸c ®Þnh nh− lµ dÞch h¹i kiÓm dÞch c©y trång nhãm III: ”C¸c dÞch h¹i nguy hiÓm cã kh¶ n¨ng g©y h¹i nghiªm träng ë ViÖt Nam”. §Õn th¸ng 11 n¨m 2000, tr−íc hiÖn tr¹ng OBV víi tÝnh thÝch nghi rÊt cao vµ møc phæ biÕn réng r·i cña chóng trong hÖ sinh th¸i, Bé N«ng NghiÖp vµ PTNT ®· x¸c ®Þnh OBV kh«ng ph¶i lµ ®èi t−îng kiÓm dÞch thùc vËt song vÉn lµ mét trong c¸c dÞch h¹i nguy hiÓm cho s¶n xuÊt lóa ë n−íc ta. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, OBV vÉn lµ mét trong sè c¸c dÞch h¹i lóa quan träng nhÊt vµ phßng trõ tèn kÐm nhÊt ®èi víi n«ng d©n trång lóa s¹ phÝa Nam - vùa lóa lín nhÊt ë n−íc ta. DiÖn tÝch bÞ nhiÔm cÇn phßng trõ hµng n¨m lªn tíi 100 - 300 ngh×n ha. §Æc biÖt, víi hÖ thèng kªnh dÉn n−íc ho¹t ®éng liªn tôc trong vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long, víi th¶m thùc vËt tù nhiªn phong phó, OBV dÔ dµng x©m nhËp ruéng lóa nhiÒu ®ît vµ n«ng d©n cã khi ph¶i phßng trõ chóng nhiÒu lÇn trong vô. Héi nghÞ chuyªn ®Ò vÒ OBV vïng APEC n¨m 2004 ®· kh¼ng ®iÞnh, OBV vÉn lµ mét trong c¸c dÞch h¹i lóa nguy hiÓm nhÊt vµ kh«ng ®−îc di chuyÓn chóng ®Õn nh÷ng vïng míi (Héi nghÞ APEC vÒ qu¶n lý OBV, 9/2004, §µi Loan). HiÖn nay, cã thÓ nãi OBV lµ mét trong nh÷ng dÞch h¹i khã phßng trõ nhÊt vµ vÉn ®ang ®e do¹ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë nhiÒu vïng trång lóa n−íc. NhiÒu biÖn ph¸p phßng trõ OBV ®· ®−îc nghiªn cøu vµ øng dông réng nh−: nhÆt vµ ph¸ huû èc vµ trøng èc b»ng tay, sö dông vÞt vµ c¸ ®Ó diÖt èc con vµ trøng èc, sö dông c¸c c©y chøa chÊt ®éc trõ OBV, lµm bÉy l¸ dÉn dô, ®µo bÉy trªn kªnh dÉn n−íc vµo ruéng, lµm phªn ch¾n èc vµ trøng ®Çu m−¬ng n−íc, sö dông ph©n bãn thÝch hîp, ®iÒu tiÕt n−íc ruéng, ®èt gèc r¹ sau thu ho¹ch... N«ng d©n §µi Loan ®· dïng bét nghiÒn b¸nh h¹t c©y ®éc kÕt hîp víi c¸c biÖn ph¸p sinh häc kh¸c ®Ó phßng trõ OBV nh− sö dông vÞt B¾c Kinh, c¸ da tr¬n Catfish. Mét sè vïng ë Malaysia ®· sö dông thµnh c«ng c©y ®éc vµ n−íc mÆn ®Ó phßng trõ OBV. Ngoµi c¸ vµ vÞt, biÖn ph¸p sö dông kÎ thï tù nhiªn kh¸c cho ®Õn nay còng ch−a cã hiÖu qu¶ v× con ng−êi hÇu nh− còng ch−a biÕt ®−îc g× vÒ kÎ thï tù nhiªn cña loµi èc nµy ë n¬i b¶n xø Nam Mü (Geoff Baker, 2000). ë n−íc ta, chóng t«i còng ®· ph¸t hiÖn thÊy kÎ thï tù nhiªn cña èc nh− chuét, kiÕn, chim, chuån chuån 19
t¹i Hµ Néi vµ §ång Th¸p, song vai trß ®iÒu hoµ sè l−îng èc cña chóng kh«ng cã ý nghÜa. Mét sè thuèc ho¸ häc ®· ®−îc sö dông réng ®Ò trõ OBV nh− Metaldehyde, Niclosamide, Chlorothalonil, CuSO4 ... (ViÖn nghiªn cøu lóa Philippine). Tuy nhiªn, viÖc sö dông å ¹t nhiÒu lo¹i thuèc ho¸ häc ®· dÉn ®Õn ¶nh h−ëng cña chóng tíi c¸c ®éng vËt thuû sinh lµm nghÌo ®i sù ®a d¹ng sinh häc, nhÊt lµ c¸, ®éng vËt lµ måi cho c¸c loµi chim vµ ngay c¶ chÝnh c¸c loµi èc hÕn vµ c¸c loµi th©n mÒm nãi chung cã vai trß quan träng trong chu tr×nh chuyÓn ho¸ v«i, lµm gi¶m søc sinh s¶n vµ søc sèng cña nhiÒu loµi chim. Tuy nhiªn, viÖc nghiªn cøu phßng trõ OBV trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam cÇn ®−îc ph¸t triÓn, ®Æc biÖt sau h¬n 15 n¨m chóng trë thµnh mét thµnh viªn kh«ng mong muèn trong hÖ sinh th¸i cña n−íc ta. §iÒu quan träng lóc nµy kh«ng ph¶i vµ kh«ng thÓ lo¹i bá chóng ra khái hÖ sinh th¸i mµ lµm thÕ nµo ®Ó h¹n chÕ thÊp nhÊt ¶nh h−ëng cã h¹i cña chóng vµ sö dông chóng v× lîi Ých con ng−êi. Mét trong c¸c biÖn ph¸p phßng trõ OBV cã hiÖu qu¶ cao vÒ m«i tr−êng lµ viÖc sö dông c¸c vËt liÖu thùc vËt t¹o chÕ phÈm th¶o méc ®Ó phßng trõ chóng. 20