KHÓA BỒI DƯỠNG SAU ĐẠI HỌC
TIẾP CẬN SINH THÁI HỌC TRONG QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN
NHIÊN VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG VÀ PHÁT TRIỂN RỪNG
CHUYÊN ĐỀ
XÃ H I H C MÔI TR NGỘ Ọ ƯỜ
Giảng viên: GS - TS. Vũ Cao Đàm
Học viên: Kh ng H u Th ngươ ữ ắ
Đơn vị: VQG Bù gia M p – Bình Ph cậ ướ
1
S RA Đ I C NH SÁT MÔI TR NG VI T NAM Ự Ờ Ả ƯỜ Ệ
LÀ L C L NG H TR Đ C L C TRONGỰ ƯỢ Ổ Ợ Ắ Ự
CÔNG TÁC B O V MÔI TR NG.Ả Ệ ƯỜ
I. C nh sát môi tr ng Vi t Nam.ả ườ ệ
1. Tính c p thi tấ ế
Trong nh ng th p niên g n đây, n c ta đang hòa mình cùng toàn th gi iữ ậ ầ ướ ế ớ
trong công cu c phát tri n kinh t và xây d ng b o v đ t n c. Vi t Nam đã đ tộ ể ế ự ả ệ ấ ướ ệ ạ
đ c nhi u thành qu to l n nh ; đã th c hi n thành công vi c xóa đói gi mượ ề ả ớ ư ự ệ ệ ả
nghèo, ph c p giáo d c cho nhân dân…Nh ng song song v i nh ng thành quổ ậ ụ ư ớ ữ ả
đ t đ c, thì chúng ta c ng đang v p ph i nhi u v n đ mà các ho t đ ng s nạ ượ ủ ấ ả ề ấ ề ạ ộ ả
xu t kinh t và các ho t đ ng xã h i khác gây nên. Trong đó nh ng v n đ v ôấ ế ạ ộ ộ ữ ấ ề ề
nhi m môi tr ng đang n i c m nh t hi n nay.ể ườ ổ ộ ấ ệ
Tình hình vi ph m pháp lu t v B o v môi tr ng (BVMT).ạ ậ ề ả ệ ườ
Trong th i gian qua, tình tr ng vi ph m pháp lu t v BVMT đã và đang x yờ ạ ạ ậ ề ả
ra t ng đ i ph bi n, vi c thi hành pháp lu t ch a nghiêm, hi u l c c a phápươ ố ổ ế ệ ậ ư ệ ự ủ
lu t còn th p. Nhi u d án đ u t , c s s n xu t, kinh doanh, d ch v khôngậ ấ ề ự ầ ư ơ ở ả ấ ị ụ
tuân th các quy đ nh v đánh giá tác đ ng môi tr ng cũng nh các yêu c u c aủ ị ề ộ ườ ư ầ ủ
Quy t đ nh phê duy t Báo cáo đ m b o môi tr ng d n đ n tình tr ng gây ôế ị ệ ả ả ườ ẫ ế ạ
nhi m, suy thoái môi tr ng trong quá trình ho t đ ng. Qua t ng k t 10 năm th cễ ườ ạ ộ ổ ế ự
hi n công tác đánh giá tác đ ng môi tr ng do B Tài nguyên và Môi tr ngệ ộ ườ ộ ườ
(TN&MT) t ch c năm 2004 cho th y, trong s hàng ch c nghìn d án đã đ cổ ứ ấ ố ụ ự ượ
phê duy t Báo cáo đ m b o môi tr ng ph n l n các d án (k c các d án liênệ ả ả ườ ầ ớ ự ể ả ự
doanh trong và ngoài n c) th c hi n không đ y đ ho c không th c hi n cácướ ự ệ ầ ủ ặ ự ệ
yêu c u v BVMT. Nhi u doanh nghi p đã có h th ng x lý n c th i nh ngầ ề ề ệ ệ ố ử ướ ả ư
không v n hành ho c ch v n hành đ i phó khi các c quan ch c năng t i ki mậ ặ ỉ ậ ố ơ ứ ớ ể
tra. Năm 2003, B TN&MT đã th ng kê và trình Th t ng Chính ph phê duy tộ ố ủ ướ ủ ệ
danh m c h n 4.000 c s gây ô nhi m môi tr ng nghiêm tr ng c n đ c ti nụ ơ ơ ở ễ ườ ọ ầ ượ ế
hành x lý tri t đ trong giai đo n đ n năm 2012. Nh ng c s này đã gây ôử ệ ể ạ ế ữ ơ ở
nhi m, suy thoái t i môi tr ng đ t, n c và không khí, tác đ ng tiêu c c đ n sễ ớ ườ ấ ướ ộ ự ế ự
phát tri n b n v ng c a đ t n c.ể ề ữ ủ ấ ướ
Bên c nh đó, tình tr ng nh p kh u trái phép ch t th i vào Vi t Nam đangạ ạ ậ ẩ ấ ả ệ
di n ra ngày m t b c xúc. Theo quy đ nh c a Lu t BVMT 1993 cũng nh Lu tễ ộ ứ ị ủ ậ ư ậ
BVMT 2005 hi n nay, ch t th i b c m nh p kh u vào lãnh th n c ta. Tuyệ ấ ả ị ấ ậ ẩ ổ ướ
nhiên trong th i gian qua, nhi u doanh nghi p đã c tình nh p kh u trái phép ch tờ ề ệ ố ậ ẩ ấ
th i vào n c ta núp d i các hình th c nh nh p kh u ph li u đ làm nguyênả ướ ướ ứ ư ậ ẩ ế ệ ể
2
li u s n xu t trong n c, làm hàng hóa đ gia công và tái xu t... d n đ n nguy cệ ả ấ ướ ể ấ ẫ ế ơ
bi n n c ta tr thành m t bãi rác th i công nghi p l n c a th gi i. ế ướ ở ộ ả ệ ớ ủ ế ớ
Tình tr ng săn b t, buôn bán trái phép đ ng v t quý hi m, ch t phá r ng b aạ ắ ộ ậ ế ặ ừ ừ
bãi đang đe d a làm suy gi m tính đa d ng sinh h c n c ta. Nhi u t ch cọ ả ạ ọ ở ướ ề ổ ứ
qu c t v môi tr ng, đ c bi t là Qu B o t n thiên nhiên qu c t (WWF) đãố ế ề ườ ặ ệ ỹ ả ồ ố ế
c nh báo Vi t Nam v nguy c “r ng r ng” nh đã t ng x y ra m t s qu cả ệ ề ơ ừ ỗ ư ừ ả ở ộ ố ố
gia. M c đ và tính ch t vi ph m ngày càng nghiêm tr ng. Có nh ng v ch t pháứ ộ ấ ạ ọ ữ ụ ặ
r ng huy đ ng t i 200 - 300 ng i có t ch c dùng g y, đá ch ng đ i và hànhừ ộ ớ ườ ổ ứ ậ ố ố
hung các l c l ng ki m lâm, làm nhi u ng i b th ng. ự ượ ể ề ườ ị ươ
Ngoài ra, vi c ch p hành các quy đ nh c a pháp lu t v x th i c a các c sệ ấ ị ủ ậ ề ả ả ủ ơ ở
s n xu t, kinh doanh cũng ch a nghiêm. M c dù trong th i gian g n đây, t l viả ấ ư ặ ờ ầ ỷ ệ
ph m có gi m v l ng, nh ng tính ch t ph c t p và ph m vi nh h ng c a viạ ả ề ượ ư ấ ứ ạ ạ ả ưở ủ
ph m m t s v vi c có ph n tăng. Các hành vi vi ph m pháp lu t v BVMTạ ở ộ ố ụ ệ ầ ạ ậ ề
đã đ c th c hi n d i nh ng hình th c tinh vi h n nh m che gi u s phát hi nượ ự ệ ướ ữ ứ ơ ằ ấ ự ệ
c a các c quan nhà n c có th m quy n. Quy mô và ph m vi nh h ng c aủ ơ ướ ẩ ề ạ ả ưở ủ
hành vi này ngày càng tr nên nghiêm tr ng h n. S xu t hi n nhi u “làng ungở ọ ơ ự ấ ệ ề
th ” theo ph n ánh c a báo chí th i gian v a qua minh ch ng cho th y m c đ vàư ả ủ ờ ừ ứ ấ ứ ộ
ph m vi nh h ng c a các hành vi vi ph m pháp lu t v BVMT ngày càng l n.ạ ả ưở ủ ạ ậ ề ớ
K t qu ki m tra, thanh tra các c s s n xu t hóa ch t do B TN&MT ti n hànhế ả ể ơ ở ả ấ ấ ộ ế
trong năm 2006 cho th y có đ n 90% c s đ c ki m tra, thanh tra có vi ph mấ ế ơ ở ượ ể ạ
pháp lu t v BVMT.ậ ề
X lý các hành vi vi ph m vử ạ x lý hành chính ề ử
M c dù các vi ph m pháp lu t v BVMT đang di n ra h t s c b c xúc songặ ạ ậ ề ễ ế ứ ứ
vi c phát hi n, đ u tranh và x lý l i ch a đáp ng đ c yêu c u do l c l ngệ ệ ấ ử ạ ư ứ ượ ầ ự ượ
thanh tra và qu n lý môi tr ng các c p còn quá m ng. M t khác, theo quy đ nhả ườ ấ ỏ ặ ị
c a pháp lu t hi n hành, vi c thanh tra ph i tuân th các trình t , th t c nh tủ ậ ệ ệ ả ủ ự ủ ụ ấ
đ nh, do đó r t h n ch trong vi c ch đ ng đ u tranh phòng ch ng các hành vi viị ấ ạ ế ệ ủ ộ ấ ố
ph m pháp lu t v BVMT. ạ ậ ề
Hành vi vi ph m hành chính ch y u là: không l p Báo cáo đ m b o môiạ ủ ế ậ ả ả
tr ng ho c không th c hi n các bi n pháp kh c ph c ô nhi m; gây ô nhi mườ ặ ự ệ ệ ắ ụ ễ ễ
trong quá trình s n xu t kinh doanh, không x lý ch t th i; gây ô nhi m ti ng n,ả ấ ử ấ ả ễ ế ồ
đ rung. Ngoài ra, còn ph i áp d ng các bi n pháp b i th ng thi t h i do ôộ ả ụ ệ ồ ườ ệ ạ
nhi m môi tr ng gây ra, suy thoái và s c môi tr ng. ễ ườ ự ố ườ
Năm 2005, B TN&MT đã t ch c 4 đoàn thanh tra môi tr ng t i các t nh:ộ ổ ứ ườ ạ ỉ
Đ ng Nai, TP H Chí Minh, Hà Nam và Nam Đ nh. Qua thanh tra 65 c s đã xồ ồ ị ơ ở ử
ph t hàng trăm tri u đ ng; thanh tra v môi tr ng trong lĩnh v c khai thác, chạ ệ ồ ề ườ ự ế
bi n khoáng s n t i t nh Thái Nguyên và đã làm rõ, x lý vi ph m hành chính m tế ả ạ ỉ ử ạ ộ
s doanh nghi p vi ph m. ố ệ ạ
3
Nhìn chung, có nhi u hành vi vi ph m ch a đ c phát hi n và x lý k pề ạ ư ượ ệ ử ị
th i, ch ng h n nh vi c làm ô nhi m n c t i các dòng sông c a hàng trăm cờ ẳ ạ ư ệ ễ ướ ạ ủ ơ
s s n xu t, n n buôn bán trái phép đ ng th c v t hoang dã quý hi m, n n khaiở ả ấ ạ ộ ự ậ ế ạ
thác tài nguyên b ng các ph ng ti n, công c có tính ch t h y di t... M t khác,ằ ươ ệ ụ ấ ủ ệ ặ
vi c ch ng minh c s vi ph m tiêu chu n v môi tr ng còn h t s c t n kémệ ứ ơ ở ạ ẩ ề ườ ế ứ ố
trong khi m c đ x ph t ch a đ s c răn đe. Nhi u c s s n sàng ch p nh nứ ộ ử ạ ư ủ ứ ề ơ ở ẵ ấ ậ
n p ph t đ ti p t c vi ph m. ộ ạ ể ế ụ ạ
V x lý hình s ề ử ự
Theo s li u th ng kê ch a đ y đ c a Tòa án nhân dân t i cao, t nămố ệ ố ư ầ ủ ủ ố ừ
1985 - 1998 đã th lý trên 1.000 v , đ a ra xét x 1.204 v v i 2.390 b cáo.ụ ụ ư ử ụ ớ ị
T ngày 1/7/1999 - 2005, s v v môi tr ng mà Tòa án c p s th mừ ố ụ ề ườ ấ ơ ẩ
trong toàn qu c th lý còn khá khiêm t n. Trong s đó, ch có 2 v án v i 2 b cáoố ụ ố ố ỉ ụ ớ ị
b k t án v t i gây ô nhi m ngu n n c (m t v b ph t tù và cho h ng án treo;ị ế ề ộ ễ ồ ướ ộ ụ ị ạ ưở
m t v b ph t tù d i 7 năm). ộ ụ ị ạ ướ
D báo tình hình vi ph m pháp lu t v môi tr ng ự ạ ậ ề ườ
Th i đ i b y gi v i n n khoa h c và công ngh trên th gi i có b cờ ạ ấ ờ ớ ề ọ ệ ế ớ ướ
nh y v t, toàn c u hóa là m t xu th khách quan ngày càng có nhi u n c thamả ọ ầ ộ ế ề ướ
gia. Trong quá trình h i nh p, vi c tìm ki m và tranh th công ngh tiên ti n c aộ ậ ệ ế ủ ệ ế ủ
các n c phát tri n, các n c đang phát tri n (trong đó có Vi t Nam) s khôngướ ể ướ ể ệ ẽ
tránh kh i vi c du nh p các công ngh l c h u và rác th i t các n c phát tri n.ỏ ệ ậ ệ ạ ậ ả ừ ướ ể
M t khác, đ phát tri n kinh t - xã h i ph i khai thác tài nguyên thiên nhiên; ph iặ ể ể ế ộ ả ả
s n xu t, kinh doanh, d ch v tìm ki m l i nhu n theo n n kinh t th tr ng, doả ấ ị ụ ế ợ ậ ề ế ị ườ
đó đã tác đ ng l n đ n các thành ph n môi tr ng…Nh ng y u t này d n t iộ ớ ế ầ ườ ữ ế ố ẫ ớ
kh năng môi tr ng ngày càng ô nhi m nghiêm tr ng; các ngu n tài nguyên thiênả ườ ễ ọ ồ
nhiên b c n ki t, ch t l ng các thành ph n môi tr ng s b suy gi m; nguy cị ạ ệ ấ ượ ầ ườ ẽ ị ả ơ
vi ph m pháp lu t v môi tr ng gia tăng và tính ch t ngày càng nghiêm tr ng,ạ ậ ề ườ ấ ọ
tinh vi, ph c t p. ứ ạ
Nhóm t i ph m gây ô nhi m môi tr ng (quy đ nh t Đi u 181 đ n Đi uộ ạ ễ ườ ị ừ ề ế ề
185 B lu t Hình s 1999) có th ngày càng gia tăng do th c hi n m c tiêu côngộ ậ ự ể ự ệ ụ
nghi p hóa - hi n đ i hóa đ t n c đ n 2020, t tr ng GDP các khu công nghi pệ ệ ạ ấ ướ ế ỷ ọ ệ
d ki n s tăng t i 34% vào năm 2010. V i d ki n tăng tr ng nh v y, c ngự ế ẽ ớ ớ ự ế ưở ư ậ ườ
đ đ c h i trên quy mô toàn qu c d ki n s tăng 3,8 l n sau 10 năm (2000 -ộ ộ ạ ố ự ế ẽ ầ
2010).
T i ph m v ô nhi m đ t, ngu n n c s tăng c v s l ng và m c độ ạ ề ễ ấ ồ ướ ẽ ả ề ố ượ ứ ộ
vi ph m, do s phát tri n c a n n kinh t v i đ tăng tr ng nh hi n nay và doạ ự ể ủ ề ế ớ ộ ưở ư ệ
ch a có công ngh x lý đ t tiêu chu n đ i v i các lo i rác th i sinh ho t và côngư ệ ử ạ ẩ ố ớ ạ ả ạ
nghi p; do các hóa ch t dùng trong nông nghi p và các ngu n nhi m x , nhi mệ ấ ệ ồ ễ ạ ễ
4
b n t các nguyên li u, v t li u khác dùng trong s n xu t…T i "h y ho i các tàiẩ ừ ệ ậ ệ ả ấ ộ ủ ạ
nguyên môi tr ng, vi ph m các ch đ b o v đ c bi t đ i v i m t s đ iườ ạ ế ộ ả ệ ặ ệ ố ớ ộ ố ố
t ng môi tr ng" s gia tăng đáng k và m c đ ngày càng nguy hi m, mangượ ườ ẽ ể ứ ộ ể
tính quy t li t, nghiêm tr ng. Vi t Nam là m t trong 10 qu c gia có đa d ng sinhế ệ ọ ệ ộ ố ạ
h c thu c lo i cao nh t trên th gi i v i các h sinh thái đ c thù, nhi u gi ngọ ộ ạ ấ ế ớ ớ ệ ặ ề ố
loài đ c h u có giá tr khoa h c kinh t cao và nhi u ngu n gen quý hi m. Tuyặ ữ ị ọ ế ề ồ ế
nhiên, hi n ngu n tài nguyên này đang b khai thác quá m c, th m chí còn mangệ ồ ị ứ ậ
tính h y di t, nhi u loài, gen đã tr nên hi m, có nguy c b tuy t ch ng. Bênủ ệ ề ở ế ơ ị ệ ủ
c nh đó, các lo i t i ph m v đ t phá r ng, săn b t các loài đ ng th c v t quýạ ạ ộ ạ ề ố ừ ắ ộ ự ậ
hi m... ngày càng nhi u và mang tính ch t nghiêm tr ng h n.ế ề ấ ọ ơ
Riêng t i "v n chuy n ch t th i, ch t phóng x trái phép qua biên gi i", t iộ ậ ể ấ ả ấ ạ ớ ộ
ph m th ng l i d ng vào trình đ kém phát tri n v kinh t , k thu t, s thi uạ ườ ợ ụ ộ ể ề ế ỹ ậ ự ế
hi u bi t v môi tr ng và BVMT ho c ch y theo l i ích kinh t tr c m t...ể ế ề ườ ặ ạ ợ ế ướ ắ
Hi n nay, các n c phát tri n đang tìm m i cách đ v n chuy n các ch t th i, rácệ ướ ể ọ ể ậ ể ấ ả
th i công nghi p, ch t phóng x ... sang các n c kém phát tri n, trong đó có Vi tả ệ ấ ạ ướ ể ệ
Nam. Do đó, tình hình t i ph m v lĩnh v c này cũng s ngày càng gia tăng. ộ ạ ề ự ẽ
S ra đ i c a l c l ng C nh sát môi tr ng (CSMT) là c p thi t ự ờ ủ ự ượ ả ườ ấ ế
V i nh ng yêu c u, đòi h i b c xúc v tình hình vi ph m và x lý vi ph mớ ữ ầ ỏ ứ ề ạ ử ạ
v lĩnh v c BVMT, vi c thành l p l c l ng CSMT là h t s c c n thi t. Tr cề ự ệ ậ ự ượ ế ứ ầ ế ướ
m t, đ th c hi n nh ng nhi m v c b n: Giúp B tr ng B Công an làm đ uắ ể ự ệ ữ ệ ụ ơ ả ộ ưở ộ ầ
m i, t ch c và ph i h p th c hi n nhi m v qu n lý nhà n c v BVMT; Giámố ổ ứ ố ợ ự ệ ệ ụ ả ướ ề
sát th c thi, x lý hành chính các hành vi vi ph m pháp lu t BVMT đ i v i tự ử ạ ậ ố ớ ổ
ch c, cá nhân nh : v t rác b a bãi, th i ch t th i ch a đ c x lý đ t tiêu chu nứ ư ứ ừ ả ấ ả ư ượ ử ạ ẩ
môi tr ng, các ch t đ c, ch t phóng x và các ch t nguy h i khác vào đ t,ườ ấ ộ ấ ạ ấ ạ ấ
ngu n n c, gây ti ng n, đ rung v t quá tiêu chu n cho phép... theo quy đ nhồ ướ ế ồ ộ ượ ẩ ị
c a pháp lu t; Ch đ ng ki m tra, đi u tra các vi ph m pháp lu t v nh p kh uủ ậ ủ ộ ể ề ạ ậ ề ậ ẩ
ph li u, x lý ch t th i đ i v i các doanh nghi p, t ch c gây ô nhi m môiế ệ ử ấ ả ố ớ ệ ổ ứ ễ
tr ng; C ng ch th c thi pháp lu t v BVMT. L c l ng CSMT c a B Côngườ ưỡ ế ự ậ ề ự ượ ủ ộ
an s đ c tri n khai 3 c p: c p Trung ng (C c CSMT thu c T ng c cẽ ượ ể ở ấ ấ ươ ụ ộ ổ ụ
C nh sát); c p t nh là phòng CSMT thu c công an c p t nh/TP (tr c m t, đ nghả ấ ỉ ộ ấ ỉ ướ ắ ề ị
thành l p 30 phòng CSMT m t s đ a bàn tr ng đi m, nh y c m v tình hình viậ ở ộ ố ị ọ ể ạ ả ề
ph m pháp lu t BVMT nh Hà N i, TP. H Chí Minh, H i Phòng, Đà N ng,ạ ậ ư ở ộ ồ ả ẵ
C n Th , Qu ng Ninh, Hà Tây, Hà Nam, Nam Đ nh, Đ ng Nai, Bình D ng,ầ ơ ả ị ồ ươ
Ngh An...) và c p huy n/th có Đ i CSMT (có th k t h p v i Đ i c nh sát tr tệ ấ ệ ị ộ ể ế ợ ớ ộ ả ậ
t , biên ch thành Đ i CSMT và tr t t ).ự ế ộ ậ ự
C c CSMT đang t p trung vào công tác xây d ng l c l ng, n đ nh tụ ậ ự ự ượ ổ ị ổ
ch c và trang thi t b ph c v công tác. Đây là năm đ u tiên tri n khai nên C c sứ ế ị ụ ụ ầ ể ụ ẽ
ti n hành các nghiên c u c b n nh : Rà soát có h th ng th c tr ng môi tr ngế ứ ơ ả ư ệ ố ự ạ ườ
5