Tổng luận phân tích: Hệ thông tin địa lý và vấn đề quản lý tài nguyên thiên nhiên

TRUNG TÂM KHOA HỌC TỰ NHIÊN VÀ CÔNG NGHỆ QUỐC GIA<br /> TRUNG TÂM THÔNG TIN TƢ LIỆU<br /> <br /> Tổng luận phân tích<br /> <br /> HỆ THÔNG TIN ĐỊA LÝ VÀ VẤN ĐỀ QUẢN LÝ<br /> TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN<br /> <br /> Ngƣời biên soạn : PGS. Nguyễn Đình Dƣơng<br /> <br /> HÀ NỘI - 1996<br /> <br /> TRUNG TÂM KHOA HỌC TỰ NHIÊN VÀ CÔNG NGHỆ QUỐC GIA<br /> TRUNG TÂM THÔNG TIN TƢ LIỆU<br /> <br /> Tổng luận phân tích<br /> <br /> HỆ THÔNG TIN ĐỊA LÝ VÀ VẤN ĐỀ QUẢN LÝ<br /> TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN<br /> <br /> Ngƣời biên soạn : PGS. Nguyễn Đình Dƣơng<br /> <br /> HÀ NỘI - 1996<br /> <br /> TRUNG TÂM KHOA HỌC TỰ NHIÊN VÀ CÔNG NGHỆ QUỐC GIA<br /> <br /> HỆ THỐNG TIN ĐỊA LÝ<br /> VÀ VẤN ĐỀ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN<br /> <br /> Ngƣời viết: PTS. Nguyễn Đình Dƣơng<br /> Với sự tham gia của: KS. Trần Thanh Tùng<br /> KS. Lê Kim Thoa<br /> Viện địa lý<br /> <br /> TRUNG TÂM KHOA HỌC TỰ NHIÊN VÀ CÔNG NGHỆ QUỐC GIA<br /> <br /> HỆ THỐNG TIN ĐỊA LÝ<br /> VÀ VẤN ĐỀ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN<br /> <br /> Ngƣời viết: PTS. Nguyễn Đình Dƣơng<br /> Với sự tham gia của: KS. Trần Thanh Tùng<br /> KS. Lê Kim Thoa<br /> Viện địa lý<br /> <br /> I. MỞ ĐẦU<br /> Từ thời xa xƣa. con ngƣời đã luôn có những nỗ lực tìm kiếm, phát hiện, thu thập và<br /> cất giữ các thông tin về trái đất. Cùng với sự phát triển của xã hội loài ngƣời, nhu cầu này<br /> ngày càng đƣợc phát triển và coi trọng. Từ thời xa xƣa. các thông tin không gian (tức là các<br /> thông tin bao gồm cả các phần mô tả vị trí) đã đƣợc các nhà địa lý thu thập, đo đạc và đƣợc<br /> các nhà bản đồ sắp xếp, tổ chức và thể hiện dƣới các dạng đồ họa khác nhau mà ngày nay<br /> chúng ta thƣờng gọi là bản đồ. Các bản đồ đầu tiên đƣợc sử dụng vào mục đích mô tả các<br /> vùng xa xôi hẻo lánh ít ngƣời biết đến hoặc đƣợc sử dụng cho các mục đích dẫn đƣờng<br /> (Hodgkiss 1981). Vào thời La Mã, các cơ quan đo đạc địa chính luôn là một bộ phận quan<br /> trọng của chính quyền. Trên các bản đồ cảnh quan châu Âu ngày nay chúng ta vẫn còn nhận<br /> thấy các dấu ấn của các công trình từ thời bấy giờ (Dilke 1971). Sự tan rã của đế chế La Mã<br /> đã dẫn đến các công tác đo đạc và lập bản đồ bị hủy bỏ. Mãi đến tận thế kỷ thứ 18, khi mà<br /> các nƣớc thuộc châu Âu lại ý thức đƣợc tầm quan trọng của công tác bản đồ, nhiều chính phủ<br /> đã cho thành lập lại các cơ quan chuyên trách trong chính phủ để thực hiện công tác này và<br /> việc đo vẽ thành lập bản đồ lại đƣợc phát triển và duy trì cho đến tủn ngày nay. Trong hơn<br /> 200 năm qua. nhiêu thế loại hình thức bản đồ đã đƣợc ra đời nhƣng cuối cùng ngƣời ta cũng<br /> đã đi đến đƣợc các kiểu bản đồ dƣờng nét trên giấy nhƣ chúng ta văn quen dùng ngày nay.<br /> Khi mà ảnh hƣởng của các thế lực châu Âu đƣợc mở rộng và thâm nhập, tới các phần<br /> còn lại của thế giới thì các tƣ tƣởng cùng với các phƣơng pháp thành lập bản đồ của họ cũng<br /> đƣợc truyền bá đi khắp nơi. Cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật đã xuất hiện nhiều<br /> đối tƣợng cần thiết phải đƣợc ghi nhận lại trên bản đồ. Sự phát triển các tƣ duy và nhận thức<br /> về tài nguyên thiên nhiên nhƣ địa chất, địa mạo, thổ nhƣỡng, sinh thái và sử dụng đất bắt đầu<br /> nảy sinh từ thế kỷ thứ 19 và tiếp tục phát triển cho đến ngày nay đã mở ra rất nhiều đối tƣợng<br /> cho công tác thành lập bản đồ. Trong khi bản đồ địa hình đƣợc thành lập và sử dụng cho<br /> nhiều mục đích khác nhau thì các bản đồ về một chủ đề nhƣ địa mạo, địa chất, thổ nhƣỡng lại<br /> đƣợc thành lập với các yêu cầu cụ thể cho một lĩnh vực chuyên môn hoặc một đối tƣợng hẹp<br /> và những bản đồ đó đƣợc gọi là các bản đồ chuyên đề. Để việc nghiên cứu tìm hiếu các<br /> chuyên đề đƣợc thuận tiện và đặc biệt nhằm định vị đƣợc nó trên bề mặt trái đất, các bản đồ<br /> chuyên đề thƣờng đƣợc thành lập tron nén bàn đổ địa hình dã dƣợc đơn giản hóa.<br /> Khái niệm bản đồ chuyên đề đƣợc sử dụng rất rộng rãi và không chỉ đƣợc dùng để mô<br /> tả các đối tƣợng nhƣ thổ nhƣỡng, địa mạo, thực vật ... mà còn đƣợc sử dụng cho các dõi<br /> tƣợng rất chuyên sâu và thuộc lĩnh vực rất hẹp nhƣ độ pH của đất, mức độ lan truyện dịch<br /> bệnh trong thành phố hoặc sự biến thiên khí áp trên các sƣ đổ khí tƣợng thủy văn... Chủ đề<br /> thể hiện thông thƣờng mang tính định tính ví dụ nhƣ bản đồ hiện trạng sử dụng đất. Đôi khi<br /> cũng mang tính định lƣợng ví dụ nhƣ bản đồ mô tả chiều sâu lỗ khoan hoặc áp lực nƣớc<br /> ngầm trong các lỗ khoan địa chất thủy văn. Cả hai đặc điểm định tính hay định lƣợng đều có<br /> thể đƣợc thể hiện trên các bản đồ tô màu (choropieth) tức là trên bản đồ mà mỗi đối tƣợng có<br /> cùng giá trị đƣợc tô cùng một màu giống nhau và đƣợc tách biệt bởi các ranh giới. Những ví<br /> dụ tiêu biểu có thể kể đến nhƣ bản đồ hiện trạng sử dụng đất bản đồ thổ nhƣỡng... Các số liệu<br /> định lƣợng đƣợc thể hiện trên bản đồ có thể đƣợc thể hiện thông qua các tập hợp điểm rời rạc<br /> hoặc bằng một hàm đại số xác định và giá trị tại một điểm bất kỳ có thể đƣợc xác định bằng<br /> phƣơng pháp nội suy hoặc đƣợc tính theo hàm số đã cho. Quy luật phân bổ số liệu trong<br /> không gian đƣợc thể hiện thông qua hệ thống đƣờng đẳng trị tức là các đƣờng nối những<br /> điểm có cùng giá trị lại với nhau. Ví dụ có thể kể đến nhƣ các đƣờng binh độ trên bản đồ địa<br /> hình. các đƣờng đẳng trị mực nƣớc ngầm trên bản đồ địa chất thủy văn. đƣờng đẳng áp trên<br /> <br /> 3<br /> <br />