Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Việt Nam 1
Lời nói đầu của
Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải
Việt Nam
Giáo sư Michael E. Porter
Trường Kinh doanh Harvard
Báo cáo
Năng lực Cạnh tranh
Việt Nam
20
10
Christian Ketels
Nguyễn Đình Cung
Nguyễn Thị Tuệ Anh
Đỗ Hồng Hạnh
Viện Nghiên cứu Quản lý
Kinh tế Trung ương
2 Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Việt Nam
Báo cáo này là sản phẩm nghiên cứu chung giữa Viện
Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) thuộc
Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam và Học viện Năng
lực Cạnh tranh Châu Á (ACI) thuộc Trường Chính
sách công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Xingapo.
Giáo sư Michael E. Porter và các cộng sự của ông tại
Học viện Chiến lược và Năng lực cạnh tranh của Đại
học Harvard đã cung cấp khung phân tích và sự giúp
đỡ về mặt chuyên môn cho nhóm tác giả báo cáo.
Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải là người khởi xướng
ý tưởng xây dựng báo cáo và cũng là người đã dành
sự chỉ đạo và hỗ trợ quý báu trong suốt quá trình xây
dựng báo cáo.
Chúng tôi xin trân trọng cám ơn tất cả các đồng nghiệp
và đối tác đã cộng tác, phối hợp, cung cấp tư liệu cũng
như hỗ trợ chúng tôi hoàn thành báo cáo này. Chúng
tôi thường xuyên nhận được các ý kiến đóng góp và
tư vấn quý báu của Ban Tư vấn Báo cáo VCR, gồm
các thành viên là các chuyên gia uy tín được nêu tên
ở trang tiếp theo. Chúng tôi cũng xin cám ơn sự tham
gia của các chuyên gia với tư cách là đồng tác giả một
số phần trong báo cáo hoặc đã cung cấp các phân tích
và số liệu quan trọng cho chúng tôi. Đó là TS. Ulrich
Ernst (Chuyên gia của USAID/VNCI) tham gia một
số phần trong Chương 2 và 3; TS. Vũ Thành Tự Anh
(Chương trình kinh tế Fulbright) tham gia viết phần
Chính sách kinh tế vĩ mô trong Chương 3; TS. Manuel
Albaladejo (UNIDO) cung cấp các phân tích và số liệu
cho phần Thương mại trong Chương 2; và GS. Kenichi
Ohno (Diễn đàn Phát triển Việt Nam) cung cấp tư liệu
cho phần Quy trình chính sách ở Chương 3.
Trong quá trình xây dựng báo cáo, nhóm tác giả đã
thực hiện rất nhiều cuộc phỏng vấn và hội thảo tham
vấn ý kiến và chúng tôi rất biết ơn tất cả các tổ chức
và cá nhân đã dành thời gian tham dự cũng như chia
sẻ những đóng góp và bình luận quý báu với nhóm tác
giả. Chúng tôi xin trân trọng cám ơn:
a. Các cơ quan chính phủ Việt Nam, đặc biệt là Văn
phòng Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ
Công thương, Bộ Tài chính, Bộ Ngoại giao cũng
như Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội và Văn phòng
Trung ương Đảng;
b. Cộng đồng doanh nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt
là Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam
(VCCI), Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN,
Phòng Thương mại Châu Âu (Eurocham), Phòng
Thương mại Hoa Kỳ (Amcham) cũng như các hiệp
hội và các doanh nghiệp khác;
c. Các cơ quan, tổ chức quốc tế, đặc biệt là dự án
Sáng kiến Năng lực Cạnh tranh Việt Nam (VNCI)
của USAID – đơn vị đã cộng tác chặt chẽ và hỗ
trợ chúng tôi từ những ngày đầu khởi động dự án,
Đại sứ quán Xingapo tại Việt Nam, Ngân hàng
Thế giới, UNIDO, UNDP, JICA, Diễn đàn doanh
nghiệp của IFC, dự án STAR của USAID và nhóm
các nhà tài trợ LMDG;
d. Các viện và cơ quan nghiên cứu, trong đó có
Chương trình Kinh tế Fulbright, Diễn đàn Phát triển
Việt Nam, DEPOCEN và rất nhiều các tổ chức và
chuyên gia nghiên cứu khác đã chia sẻ với chúng
tôi các kết quả nghiên cứu và số liệu quý giá.
Chúng tôi xin đặc biệt cảm ơn ông Cao Xuân Thành,
ông Nguyễn Hữu Thành và bà Hoàng Thị Minh Hồng
của Văn phòng Chính phủ cũng như các cán bộ Vụ
Tổng hợp Kinh tế, Bộ Ngoại giao – nếu không có sự
phối hợp và xúc tiến của họ thì báo cáo đã không thể
hoàn thành. Xin cám ơn bà Marjorie Yang và các đồng
nghiệp tại tập đoàn Esquel đã cộng tác và giúp đỡ
chúng tôi trong suốt thời gian qua.
Chúng tôi xin trân trọng cám ơn những ý kiến góp ý
và bình luận quý báu của các chuyên gia đã tham gia
đọc và góp ý bản thảo, gồm có TS. Trần Xuân Giá, TS.
Nguyễn Đình Thiên, TS. Đặng Đức Đạm, GS. Kenichi
Ohno, TS. Võ Trí Thành, TS. Đoàn Hồng Quang, TS.
Vũ Thành Tự Anh.
Báo cáo này do nhóm nghiên cứu của CIEM và ACI
phối hợp thực hiện, với sự điều phối chung của TS.
Christian Ketels, TS. Nguyễn Đình Cung và bà Đỗ
Hồng Hạnh. Nhóm nghiên cứu phía CIEM do TS.
Nguyễn Đình Cung và TS. Nguyễn Thị Tuệ Anh chủ
trì, với sự hỗ trợ nghiên cứu của các ông bà Lưu Minh
Đức, Nguyễn Minh Thảo và Lê Phan. Nhóm nghiên
cứu của CIEM chủ trì biên soạn nội dung và tổng
hợp số liệu của Chương 2 và Chương 3, với sự đóng
góp nội dung một số phần của TS. Ulrich Ernst và bà
Đỗ Hồng Hạnh. Nhóm nghiên cứu của ACI do TS.
Christian Ketels chủ trì với sự hỗ trợ nghiên cứu của
bà Đỗ Hồng Hạnh và ông Alvin Diaz. TS. Christian
Ketels là cố vấn đặc biệt của ACI và là Chuyên gia
nghiên cứu trưởng tại Học viện Chiến lược và Cạnh
tranh của GS. Michael Porter (Trường Kinh doanh
Harvard). Nhóm nghiên cứu của ACI, trong đó gồm cả
nguyên Giám đốc ACI GS. Neo Boon Siong và TS. Vũ
Minh Khương, chủ trì việc xây dựng khung phân tích
của báo cáo và nội dung Chương 4. TS. Ashish Lall
và TS. Vũ Minh Khương đọc và biên tập bản thảo. Bà
Cindy Chang và bà Hong Bee Kuen đã điều phối và
hỗ trợ nhiệt tình để giúp báo cáo hoàn thành kịp thời.
LỜI CẢM ƠN
Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Việt Nam 3
Ban Tư vấn Báo cáo1
1. TS. Cao Sỹ Kiêm Đại biểu Quốc hội, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Nhò và vừa Việt Nam
2. TS. Đinh Văn Ân Phó Chủ nhiệm Văn phòng Trung ương Đảng
3. TS. Lê Đăng Doanh Chuyên gia, Nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương
4. TS. Manuel Albaladejo Chuyên gia đại diện cho UNIDO Việt Nam
5. TS. Nguyễn Ngọc Anh Chủ tịch HĐQT Công ty tư vấn DEPOCEN
6. Bà Phạm Chi Lan Chuyên gia, Nguyên Phó Tổng thư ký VCCI
7. TS. Trần Du Lịch Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội Tp. Hồ Chí Minh
8. TS. Trần Xuân Giá Chuyên gia, Nguyên Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư
9. Ông Trương Đình Tuyển Chuyên gia, Nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại
10. TS. Vũ Viết Ngoạn Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội
1 Danh sách thành viên Ban tư vấn theo thứ tự chữ cái
Nhóm Đối tác Doanh nghiệp của VCR2
1. Ông Alain Cany Chủ tịch Eurocham
2. Ông Hank Tomlinson Chủ tịch Amcham
3. TS. Jim Winkler Giám đốc dự án VNCI của USAID
4. TS. Vũ Tiến Lộc Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam
5. Ông Vũ Tú Thành Đại diện tại Việt Nam, Hội đồng thương mại Hoa Kỳ - ASEAN
2 Danh sách thành viên Nhóm đối tác theo thứ tự chữ cái
Cuối cùng, chúng tôi xin trân trọng cám ơn sự đóng
góp quý báu của Tập đoàn Đầu tư Sài Gòn (SGI) trong
việc tài trợ in ấn bản tiếng Việt của báo cáo.
Tất cả các thiếu sót cũng như quan điểm, ý kiến trình
bày trong báo cáo là của cá nhân các tác giả
4 Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Việt Nam
Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Việt Nam 5
Mục lục
Lời nói đầu.................................................................................................................................................. 7
Danh mục các chữ viết tắt......................................................................................................................... 10
Bản tóm tắt................................................................................................................................................... 14
Chương 1: Phần Giới thiệu 24
Giới thiệu chung về báo cáo......................................................................................................................... 24
Phương pháp luận......................................................................................................................................... 25
Chương 2: Kết quả Kinh tế của Việt Nam 30
Các kết quả kinh tế....................................................................................................................................... 30
Mức sống................................................................................................................................................... 30
Các yếu tố tạo nên sự thịnh vượng............................................................................................................. 34
Đánh giá..................................................................................................................................................... 40
Các thước đo kết quả kinh tế trung gian....................................................................................................... 41
Đầu tư........................................................................................................................................................ 41
Thương mại................................................................................................................................................ 48
Tinh thần kinh doanh................................................................................................................................. 56
Công nghệ và đổi mới................................................................................................................................ 58
Đánh giá..................................................................................................................................................... 58
Chương 3: Nền tảng Năng lực Cạnh tranh Việt Nam 62
Các yếu tố lợi thế tự nhiên............................................................................................................................. 62
Vị trí địa lý và Quy mô dân số.................................................................................................................. 62
Tài nguyên thiên nhiên.............................................................................................................................. 63
Năng lực cạnh tranh kinh tế vĩ mô................................................................................................................ 64
Hạ tầng xã hội và Thể chế chính trị.......................................................................................................... 64
Chính sách kinh tế vĩ mô.......................................................................................................................... 71
Năng lực cạnh tranh kinh tế vi mô................................................................................................................ 77
Chất lượng môi trường kinh doanh........................................................................................................... 77
Các điều kiện về nhân tố đầu vào......................................................................................................... 77
Bối cảnh cho chiến lược và cạnh tranh................................................................................................. 89
Các yếu tố điều kiện cầu....................................................................................................................... 93
Trình độ phát triển cụm ngành.................................................................................................................. 93
Mức độ tinh thông của các công ty........................................................................................................... 97
Đánh giá........................................................................................................................................................ 99
Tóm tắt.......................................................................................................................................................... 99
Chương 4: Chương trình Nghị sự Nâng cao Năng lực Cạnh tranh Việt Nam
Các nhiệm vụ chính đặt ra với Việt Nam...................................................................................................... 109
Nâng cao năng lực cạnh tranh Việt Nam: Cần phải làm gì?......................................................................... 112
Nâng cao năng lực cạnh tranh Việt Nam: Tổ chức thực hiện như thế nào?.................................................. 127
Kết luận......................................................................................................................................................... 130
