TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 5(40).2010
214
NHÌN LẠI VẤN ĐỀ HÔN NHÂN QUỐC TẾ THƯƠNG MẠI HÓA
GIỮA VIỆT NAM VÀ HÀN QUỐC
A REVIEW OF COMMERCIALIZED TRANSNATIONAL MARRIAGE
BETWEEN VIETNAM AND KOREA
Nguyễn Ngọc Tuyền
Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng
TÓM TẮT
Hai nước Việt Nam, Hàn Quốc đã chính thức thiết lập mối quan hệ ngoại giao cấp Đại
sứ từ năm 1992. Gần hai mươi năm đã trôi qua, mối quan hệ giữa hai quốc gia đã có nhiều
chuyển biến sinh động và tích cực, đạt nhiều thành tựu đáng kể trên nhiều lĩnh vực kinh tế,
chính trị, văn hóa... Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đó có không ít những vấn đề xã hội
tiêu cực đã nảy sinh có thể làm ảnh hưởng đến mối quan hệ tốt đẹp giữa hai nước. Một trong
những vấn đề đó là tình trạng hôn nhân quốc tế thương mại hóa giữa Việt Nam và Hàn Quốc
với một loạt những hệ quả kéo theo sau mà xã hội hai nước cần quan tâm nhiều hơn để giải
quyết.
ABSTRACT
Vietnam and Korea officially established the ambassador diplomatic relation in 1992.
Over nearly the past 20 years, the relationship between the two countries has experienced
many positive and significant changes with remarkable achievements in the fields of economy,
politics, culture… However, along with these achievements there have arisen many social
problems which could exert negative influences on the development of the relationship between
the two countries. One burning issue that requires more attention from both societies is the
commercialized transnational marriage between Vietnamese brides and Korean grooms which
leads to numerous consequences.
1. Đặt vấn đề
Gần hai mươi năm đã trôi qua kể từ ngày chính phủ hai nước Việt Nam – Hàn
Quốc chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao cấp Đại sứ (22/12/1992). Trong khoảng
thời gian đó, mối quan hệ giữa hai nước đã có những chuyển biến rất sinh động, tích
cực và đạt được nhiều thành quả trên các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, khoa học kĩ
thuật… Trên lĩnh vực kinh tế, các nhà đầu tư, kinh doanh Hàn Quốc đã tìm đến Việt
Nam như một thị trường mới mẻ, đầy hứa hẹn. Nắm bắt tiềm năng này, Hàn Quốc đã
nhanh chóng trở thành nhà đầu tư và là đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam.
Đồng thời, trong nhiều năm trở lại đây, Hàn Quốc cũng là thị trường thu hút nhiều lao
động xuất khẩu của nước ta. Về mặt văn hóa xã hội, quan hệ trao đổi hợp tác giữa hai
nước trên các lĩnh vực văn hóa – giáo dục, khoa học kỹ thuật phát triển nhanh chóng,
mạnh mẽ, mang lại những hiệu quả thiết thực. Làn sóng văn hóa Hàn Quốc (Hallyu) với
mục tiêu truyền bá hình ảnh văn hóa Hàn Quốc ra thế giới đã ồ ạt tràn vào Việt Nam và
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 5(40).2010
215
được giới trẻ Việt Nam tiếp nhận mạnh mẽ… Có thể nói, dấu ấn Hàn Quốc để lại đối
với xã hội Việt Nam trong gần hai mươi năm quan hệ ngoại giao là rất lớn. Tuy nhiên,
trong mối quan hệ này, mặt tốt cũng nhiều, nhưng mặt xấu cũng không ít. Trên thực tế,
đi cùng với những thành tựu trong quan hệ giữa hai nước là không ít những vấn đề xã
hội nảy sinh và ngày càng trở thành những điểm nóng thu hút sự quan tâm của dư luận
Việt Nam, Hàn Quốc. Trong đó, thiết nghĩ vấn đề cấp thiết hơn cả và cần sự quan tâm
nhiều hơn từ chính phủ và xã hội hai đất nước chính là vấn đề môi giới hôn nhân quốc
tế giữa cô dâu Việt Nam với đàn ông Hàn Quốc.
2. Vài nét về thực trạng môi giới kết hôn thương mại giữa phụ nữ Việt Nam và đàn
ông Hàn Quốc
Từ vài năm trở lại đây, thỉnh thoảng báo chí Việt Nam và Hàn Quốc lại gây
xôn xao dư luận của hai xã hội với những bài báo viết về những vụ việc đau lòng xảy
ra đối với một số cô dâu Việt Nam bất hạnh trên xứ người. Cô dâu Việt Nam tự tử do
không tìm được lối thoát cho mình trong cuộc hôn nhân với người chồng Hàn Quốc.
Cô dâu Việt Nam bị chồng đánh đập tàn nhẫn đến chết… Trong suốt năm 2008, xã hội
Việt Nam lẫn Hàn Quốc đều tỏ ra rất bất bình trước vụ việc cô dâu Việt Nam bị nhà
chồng tước đoạt quyền nuôi con, không cho cô được tiếp xúc với hai đứa con của
mình ngay sau khi cô sinh xong. Và gần đây nhất là vụ việc cô dâu Thạch Thị Hồng
Ngọc đã bị chồng, vốn là người có vấn đề về thần kinh, đâm chết vào ngày 8/7/2010
tại thành phố Busan.
Mức độ nghiêm trọng từ những vụ việc đáng tiếc xảy ra trong đời sống cô dâu
Việt Nam trên xứ Hàn như đã nêu trên cho thấy rằng đã đến lúc chính phủ và xã hội ở
hai quốc gia cần phải quản lý nghiêm ngặt hơn đối với vấn đề môi giới hôn nhân quốc
tế, cũng như quan tâm sát sao hơn nữa để giải quyết nhiều hệ quả mang tính xã hội kéo
theo từ các cuộc hôn nhân này.
Tháng 5 năm 2006, chính quyền Roh Muhyun chủ trương xây dựng Hàn Quốc
thành một xã hội đa văn hóa, đa dân tộc. Với chủ trương này, chính phủ Hàn Quốc đảm
nhận vai trò chính để truyền bá chủ nghĩa đa văn hóa và xem đây như một cách thức dễ
dàng để giải quyết các vấn đề của tỉ lệ sinh thấp trong xã hội Hàn Quốc đang già hóa đi.
Những ngân sách lớn từ chính quyền trung ương và địa phương được trút vào việc thành
lập các trung tâm đa văn hóa do chính phủ điều hành, cũng như việc tổ chức những sự
kiện và chương trình được gọi là đa văn hóa. Hầu hết các chính sách của chính phủ
được lập ra dưới cái tên của chủ nghĩa đa văn hóa nhằm mục đích cung cấp những
chương trình như các lớp dạy tiếng Hàn hay các lớp dạy văn hóa Hàn Quốc để giúp
những người nhập cư hòa nhập vào xã hội Hàn Quốc. Theo những chính sách đi từ trên
xuống này, chỉ sau một thời gian ngắn, thuật ngữ “chủ nghĩa đa văn hóa” nhanh chóng
được phổ biến rộng rãi trên toàn quốc và trở thành câu nói cửa miệng đối với mỗi người
dân Hàn Quốc. Trong khi chủ nghĩa đa văn hóa do chính phủ Hàn Quốc chỉ đạo ngày
một lan rộng khắp xã hội Hàn Quốc thì vấn đề môi giới hôn nhân thương mại hóa dần bị
lu mờ đi trong sự quan tâm của người dân. Rõ ràng những chính sách từ chính phủ Hàn
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 5(40).2010
216
Quốc vô hình trung đã góp phần thúc đẩy các hoạt động môi giới hôn nhân phát triển
rầm rộ lên1.
Ở Việt Nam, từ tước khi làn sóng Hallyu xâm nhập vào, vấn đề kết hôn di cư
cũng đã được đề cập nhiều xuất phát từ những tiêu cực trong trào lưu kết hôn của phụ
nữ Việt với chồng Đài Loan. Nhưng từ sau đó, cùng với việc tiếp nhận ảnh hưởng của
Hallyu và hoạt động mạnh mẽ của các công ty môi giới hôn nhân quốc tế, số phụ nữ
Việt đăng kí kết hôn với đàn ông Hàn Quốc càng nhiều. Kể từ sau khi số cặp kết hôn
Việt Nam - Hàn Quốc vượt quá con số 1000 vào năm 2003, những năm sau đó, xu
hướng kết hôn với đàn ông Hàn Quốc đã tăng lên rất nhanh. Tính cho đến gần cuối năm
2007, tổng số phụ nữ Việt Nam lấy chồng Hàn đã lên tới con số 20,523 người2.
Bảng 1: Hiện trạng phụ nữ nước ngoài kết hôn quốc tế ở Hàn Quốc (2007)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Phụ nữ
nước ngoài
7.304 10.006 11.017 19.214 25.594 31.180 30.208 29.140
Trung
Quốc
3.586 7.001 7.041 13.373 18.527 20.635 14.608 14.526
Việt Nam 95 134 476 1.403 2.462 5.822 10.131 6.611
Campuchia * * * 19 72 157 394 1.804
Nhật 1.131 976 959 1.242 1.224 1.255 1.484 1.665
Philipines 1.358 510 850 944 964 997 1.157 1.531
Mông Cổ 77 118 195 318 504 561 594 745
Thái Lan 270 185 330 346 326 270 273 531
Mỹ 235 265 267 323 344 285 334 377
Khác 552 817 899 1.246 1.171 1.198 1.233 1.350
(Tham khảo Thống kê Hôn nhân 2007, Cục thống kê Hàn Quốc. www.nso.go.kr)
Trên thực tế, con số này ám chỉ không ít những hiện tượng tiêu cực xung
quanh vấn đề kết hôn quốc tế này. Trước hết đó là vấn đề các công ty môi giới hôn
nhân. Hoạt động môi giới hôn nhân ở Việt Nam được xem là phạm pháp, nhưng các
công ty này bằng đủ mọi hoạt động trá hình đã thiết lập nhiều đường dây để dụ dỗ các
cô gái Việt Nam lấy chồng Hàn Quốc. Các công ty này chủ yếu đánh động vào sự
1 Jiyoung Lee An, A Review of Commercialized International Marriage Brokers in Korea, Migration
Women Human Rights Forum, 2010, http://www.arenaonline.org/xe/?document_srl=2110#0
2 Trích dẫn từ tư liệu trên diễn đàn chính sách kết hôn quốc tế Hàn – Việt của Bộ Gia đình Phụ nữ Hàn
Quốc (ngày 23.11.2007)
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 5(40).2010
217
ngây thơ, cả tin của các cô gái nông thôn chỉ muốn lấy chồng với hi vọng đổi đời để
có thể giúp đỡ gia đình sau khi kết hôn… Trong khi đó, ở Hàn Quốc, các hoạt động
quảng cáo, môi giới kết hôn này lại tự do phát triển mạnh mẽ, phụ nữ Việt Nam và cả
những phụ nữ nước ngoài trở thành những món hàng để những người đàn ông Hàn
Quốc đong đếm, lựa chọn về làm “vợ”. Tính chất thương mại hóa được thể hiện rõ
trong quá trình những người đàn ông Hàn Quốc “xem hàng” (các cô gái Việt Nam) để
lựa chọn và sau đó là trả tiền lo thủ tục cưới xin cùng tiền hoa hồng cho phía môi giới.
Đầu năm 2006, sau khi Nhật báo Chosun đăng bài viết về thực trạng cô dâu Việt lấy
chồng Hàn với cái nhìn vô cảm, bảo vệ cho các công ty môi giới và xúc phạm đến
quyền chân dung của phụ nữ Việt Nam, các du học sinh Việt Nam đã tập trung biểu
tình trước tòa soạn báo Chosun yêu cầu tòa soạn phải nhận lỗi trước hành động sai trái
của mình, đồng thời nhóm biểu tình cũng đề nghị xóa bỏ các bảng quảng cáo về cô
dâu Việt Nam cũng như cô dâu những nước khác lấy chồng người Hàn. Cuộc biểu tình
này đã đạt được những thành công nhất định, người dân hai nước, đặc biệt là người
dân Việt Nam đã có những quan tâm sâu sắc hơn đến vấn đề nhân quyền của người
phụ nữ trong xã hội ngày nay.
3. Hậu quả xã hội trong hôn nhân quốc tế thương mại Việt Nam – Hàn Quốc
Được thực hiện một cách chóng vánh theo tính chất thương mại hóa nên các
cuộc hôn nhân quốc tế giữa phụ nữ Việt Nam và đàn ông Hàn Quốc hầu hết đều
không xây dựng trên một điều kiện cần cốt lõi cho một cuộc hôn nhân là tình yêu
thương và sự thông hiểu lẫn nhau. Tổng lượng thời gian tiếp xúc của những cặp vợ
chồng này tính từ lúc gặp nhau trong buổi xem mặt cho đến khi cô dâu Việt Nam đặt
chân đến Hàn Quốc cũng chỉ không quá vài ngày. Khoảng thời gian để các cô dâu
chuẩn bị học tập tiếng Hàn chỉ độ một tháng. Trong điều kiện như vậy, rõ ràng chúng
ta có thể thấy trở ngại lớn nhất trong đời sống của người con dâu Việt Nam trong gia
đình Hàn Quốc là bất đồng về ngôn ngữ và kém hiểu biết văn hóa. Những câu chuyện
đáng tiếc đã xảy ra như báo chí đã đưa tin có thể xem là những minh chứng thuyết
phục cho điều này.
Tác giả bài viết này đã từng đứng lớp để dạy những hiểu biết cơ bản nhất về Hàn
Quốc cho nhiều cô gái trẻ Việt Nam đang chờ đợi ngày nhận visa để đi sang Hàn Quốc
đoàn tụ cùng gia đình chồng. Hầu hết những cô gái này xuất thân từ đồng bằng sông
Cửu Long, trình độ học vấn thấp chỉ dừng lại ở mức tiểu học, hay trung học cơ sở là
chính. Đó là những thanh niên thất nghiệp, nhà nghèo lại đông anh em. Cuộc sống
nghèo khổ và khó có thể tìm ra lối thoát ở quê nhà đã khiến họ dễ dàng nghe theo những
lời giới thiệu của những cô gái cùng thôn đi lấy chồng Hàn Quốc, khiến họ nhẹ dạ tin
vào bao lời nói đầy hứa hẹn của các công ty môi giới, thêm vào đó, được sự khuyến
khích từ chính gia đình, họ đã quyết định đi lấy chồng nơi đất Hàn xa xôi với ước vọng
đổi đời để có thể trút bớt gánh nặng cho gia đình. Trong khi đó, những đối tượng đàn
ông Hàn Quốc được kêu gọi lấy vợ nước ngoài lại chủ yếu là: đàn ông đã góa vợ phải
nuôi con một mình, đàn ông ở các vùng quê nghèo không kiếm được vợ, người tàn tật…
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 5(40).2010
218
và hầu hết họ cũng là những người nông dân với trình độ học vấn thấp. Chính trình độ
học vấn thấp, những hạn chế về hiểu biết văn hóa hai nước cùng sự bất đồng ngôn ngữ
là ba nhân tố chính gây nên những mối bất hòa, căng thẳng trong các gia đình đa văn
hóa này. Thiết nghĩ một khi giữa cô dâu Việt Nam và người chồng Hàn Quốc có được
sự thông hiểu văn hóa này thì những xung đột trong các cuộc hôn nhân quốc tế này sẽ
giảm đi đáng kể. Nắm bắt được điều này, hiện nay ở Hàn Quốc đã hình thành nhiều tổ
chức, đoàn thể xã hội như Trung tâm hỗ trợ cho phụ nữ kết hôn di cư, Đường dây nóng
hỗ trợ phụ nữ kết hôn di cư… thực hiện việc hỗ trợ, giúp đỡ, tư vấn, cung cấp cho phụ
nữ kết hôn di cư tất cả những thông tin cần thiết về văn hóa, xã hội, pháp luật…
Một vấn đề quan trọng khác hiện nay được đặt ra liên quan đến hiện trạng hôn
nhân quốc tế này chính là vấn đề giáo dục cho thế hệ con cái của mẹ Việt Nam và bố
Hàn Quốc. Cùng với sự tăng lên của con số các cuộc hôn nhân quốc tế này, số con lai
Việt Nam – Hàn Quốc cũng đang tăng lên nhanh chóng. Bất lợi đầu tiên của những đứa
trẻ này là bố mẹ chúng không thông hiểu nhau về mặt ngôn ngữ, văn hóa dẫn đến sự
không nhất quán trong quá trình dạy con. Họ dễ dàng rơi vào sự lúng túng, không biết
nên dạy con bằng tiếng Hàn hay tiếng Việt. Nếu dạy con bằng tiếng Hàn thì mẹ không
đủ khả năng để dạy và sau này con cũng không thể hiểu được tiếng mẹ. Đồng thời
người mẹ cũng không thể chỉ dạy con bằng tiếng Việt trong khi đang sống trên đất Hàn.
Và làm thế nào để những đứa trẻ này không bị lạc lõng khi vào học ở các trường… vẫn
còn là một vấn đề gây tranh cãi nhiều trong xã hội Hàn Quốc.
4. Kết luận
Những vấn đề người viết trình bày trên đây phần nào cho thấy được mức độ
nghiêm trọng của những cuộc hôn nhân thương mại hóa giữa Việt Nam và Hàn Quốc.
Tình trạng xâm hại nhân quyền, đặc biệt là quyền của người phụ nữ là thực tế đáng báo
động để kêu gọi sự quan tâm của xã hội để giải quyết vấn đề này. Ở một góc độ nào
đấy, xã hội Hàn Quốc đã thể hiện sự quan tâm của mình trong việc cải thiện những tiêu
cực trong các cuộc hôn nhân quốc tế, bảo vệ và giúp đỡ các cô dâu nước ngoài nói
chung, Việt Nam nói riêng từng bước thích ứng dần với cuộc sống trên xứ sở kim chi
này. Thiết nghĩ, xã hội Việt Nam cần cương quyết hơn nữa trong việc quản lý các hoạt
động môi giới hôn nhân quốc tế. Bên cạnh đó, nhà nước cần quan tâm nhiều hơn, tạo
công ăn việc làm để cải thiện đời sống người dân ở những vùng quê nghèo, thực hiện
công tác tuyên truyền giúp họ hiểu sự nguy hiểm trong quá trình môi giới hôn nhân
quốc tế. Đồng thời, chúng ta cần mở thêm lớp học cung cấp những thông tin cơ bản về
văn hóa, xã hội… cũng như pháp luật Hàn Quốc cho những cô dâu này để họ có được
những sự phòng bị thiết thực nhất trước khi xuất ngoại. Hi vọng Việt Nam, Hàn Quốc
sẽ nỗ lực hơn nữa trong việc giải quyết vấn đề này để mối quan hệ giữa hai quốc gia
ngày một tốt đẹp hơn.