Báo cáo y học: "Nghiên cứu một số yếu tố nguy cơ và nguyên nhân tăng huyết áp kháng trị"

Nghiªn cøu mét sè yÕu tè nguy c¬ vµ

nguyªn nh©n t¨ng huyÕt ¸p kh¸ng trÞ

§Æng Duy Quý*

NguyÔn §øc C«ng**

NguyÔn Oanh Oanh*

Tãm t¾t

Nghiªn cøu 102 bÖnh nh©n (BN) t¨ng huyÕt ¸p (THA), trong ®ã 50 BN THA kh¸ng trÞ (THAKT), ®iÒu trÞ t¹i Khoa Tim m¹ch, BÖnh viÖn 103 tõ th¸ng 9 - 2005 ®Õn 6 - 2008. THA khi huyÕt ¸p (HA) ≥ 140/90 mmHg; THAKT: tÊt c¶ BN dïng 3 thuèc chèng THA tõ 5 - 10 ngµy, nh−ng HA vÉn ≥ 140/90 mmHg. Nh÷ng yÕu tè nguy c¬ cña THAKT lµ: rèi lo¹n lipid m¸u (54%); hót thuèc (42%); THA ®é 3 vµ giai ®o¹n 3 (54%). §· ph¸t hiÖn 14 BN THAKT vµ cã biÕn chøng, suy thËn 50%, BN dïng thuèc kÕt hîp 50%, dïng erythropoetin 30%, tû lÖ BN kh«ng tu©n thñ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ 56% vµ 38% ¨n mÆn.

* Tõ kho¸: T¨ng huyÕt ¸p kh¸ng trÞ; YÕu tè nguy c¬; Nguyªn nh©n.

Study of risk factors and causes of

resistant hypertention

Summary

We studied 102 patients hypertension, 50 patients with resistant hypertension treated in the A2, Hospital 103 from 9 - 2005 to 6 - 2008. Hypertension: blood pressure ≥ 140/90 mmHg. Resistant hypertension: all patitents used 3 anti-hypertensive drugs but blood pressure of patients ≥ 140/90 mmHg.

Risk factors of resistant hypertension are as follows: dyslipidemia (54%), cigarette smoking

(42%), hypertension with 3rd degree and stage III: 54%.

We found 14 causes of resistant hypertension and complications: renal failure was 50%, the patients were using the associated drugs was 56%, with erythropoetin 30%, the prevalence of undiscipline patients was 56%, salty diet 38%.

* Key words: Resistant hypertension; Risk factors; Causes.

§Æt vÊn ®Ò

T¨ng huyÕt ¸p kh¸ng trÞ (hoÆc THA kh¸ng thuèc) (resistant hypertension) ®−îc x¸c ®Þnh khi ®· sö dông mét ph¸c ®å ®iÒu trÞ víi Ýt nhÊt 3 lo¹i thuèc phèi hîp, víi liÒu thÝch hîp bao gåm 1 lo¹i thuèc lîi tiÓu liªn tôc trong 5 - 10 ngµy vÉn kh«ng ®¹t ®−îc HA môc tiªu lµ 100/80 - 140/90 mmHg) [3, 5, 7].

THAKT chiÕm 2 - 5% sè BN bÞ THA [9]. Theo Sandra J (2000), tû lÖ kh¸ng trÞ ë c¸c phßng kh¸m < 1%, cßn c¸c phßng kh¸m chuyªn khoa THA lµ 11 - 13% [1]. Tuy nhiªn, mét sè nghiªn cøu nhËn thÊy tû lÖ THAKT thay ®æi ë møc cao (5 - 30%), tïy theo ph¸t hiÖn ë phßng kh¸m ®a khoa hay bëi c¸c b¸c sü chuyªn khoa [2, 9]. * BÖnh viÖn 103 **BÖnh viÖn Tim Thèng nhÊt Ph¶n biÖn khoa häc: GS. TS. NguyÔn Phó Kh¸ng

HiÖn nay, kho¶ng 25% d©n sè thÕ giíi bÞ THA vµ sÏ cã nhiÒu ng−êi ®−îc cho lµ

THAKT.

T¹i ViÖt Nam, THAKT hÇu nh− míi chØ ®−îc c¸c b¸c sü chuyªn ngµnh tim m¹ch quan

t©m. ViÖc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n vµ ®Æc ®iÓm THAKT sÏ gióp n©ng cao kÕt qu¶ ®iÒu trÞ vµ dù

phßng. Nh»m môc ®Ých chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ THAKT, lµm gi¶m tû lÖ biÕn chøng g©y tµn phÕ,

®Æc biÖt lµ tö vong cña THA nãi chung vµ THAKT nãi riªng, chóng t«i nghiªn cøu ®Ò tµi nµy

nh»m: T×m hiÓu c¸c yÕu tè nguy c¬ vµ nguyªn nh©n cña THAKT.

®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

1. §èi t−îng nghiªn cøu.

102 BN THA, ®iÒu trÞ t¹i Khoa Tim m¹ch, BÖnh viÖn 103 tõ th¸ng 9 - 2005 ®Õn 6 - 2008,

chia lµm hai nhãm:

- Nhãm 1: 50 BN THAKT (25 BN THA v« c¨n vµ 25 BN THA cã suy thËn).

- Nhãm 2: 52 BN THA kh«ng kh¸ng trÞ (nhãm chøng), thÊp nhÊt 30 tuæi, cao nhÊt 79 tuæi.

* BN THAKT: dïng kÕt hîp 3 lo¹i thuèc chèng THA, trong ®ã cã 1 thuèc lîi tiÓu trong 10

ngµy mµ chØ sè HA ≥ 140/90 mmHg.

* BN THA: cã HA ≥ 140/90 mmHg.

2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.

M« t¶, ®iÒu tra c¾t ngang, håi cøu kÕt hîp víi tiÕn cøu.

Thu thËp vµ xö lý sè liÖu b»ng ph−¬ng ph¸p thèng kª y häc theo ch−¬ng tr×nh Epi.info

6.04. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ bµn luËn

B¶ng 1: Tuæi BN nghiªn cøu

Tuæi

Nhãm THA (n = 52)

Nhãm THAKT (n = 50)

30 - 39

2 (4,0)

4 (7,69)

> 0,05

40 - 49

12 (24,0)

13 (25,0)

> 0,05

50 - 59

16 (32,0)

19 (36,54)

> 0,05

60 - 69

13 (26,0)

12 (23,08)

> 0,05

70 - 79

7 (14,0)

4 (7,69)

> 0,05

57,22 ± 11,64

54,43 ± 10,94 > 0,05

Løa tuæi m¾c bÖnh cao nhÊt tËp trung trong ®é tuæi 50 - 59 ë c¶ 2 nhãm. Tuæi trung b×nh cña nhãm THA 57,22 ± 11,64, cao h¬n nhãm THAKT (54,43 ± 10,94), kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p > 0,05). KÕt qu¶ nµy phï hîp víi nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n Duy (2007): nhãm tuæi hay gÆp THAKT lµ 62,5 ± 15,4. Yu Hua Liao vµ CS (2005): tuæi trung b×nh lµ 54,3 ± 13, cßn Cuspidi vµ CS (2001): tuæi trung b×nh 57 ± 10.

B¶ng 2: C¸c yÕu tè nguy c¬.

Nhãm THA

Nhãm THAKT

YÕu tè nguy c¬

p (n = 52) (%) (n = 50) (%)

12 (23,07) 8 (16,0) > 0,05 TiÒn sö gia ®×nh (THA)

Stress 5 (9,6) 6 (12,0) > 0,05

12 (23,07) 9 (18,0) > 0,05 ChÕ ®é vµ tËp qu¸n ¨n mÆn

16 (30,77) 11 (22,0) > 0,05 BÐo (BMI) ≥ 25

Uèng r−îu 9 (17,31) 10 (20,0) > 0,05

15 (28,85) 13 (26,0) > 0,05 Nam 55 - 60 tuæi, n÷ tuæi tiÒn m·n kinh

T¨ng lipid m¸u 11 (21,15) 27 (54,0) < 0,05

§¸i th¸o ®−êng 9 (17,30) 17 (34,0) > 0,05

Hót thuèc l¸ 8 (15,38) 21 (42,0) < 0,05

Suy thËn 0 25 (50,0%) < 0,001

THAKT gÆp ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè nguy c¬ nh− THA, sù kh¸c biÖt gi÷a 2 nhãm kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p > 0,05). Trong sè c¸c yÕu tè nguy c¬ cña c¶ 2 nhãm, 3 yÕu tè lµ t¨ng lipid, hót thuèc vµ suy thËn ë nhãm THAKT cao h¬n cã ý nghÜa thèng kª so víi nhãm THA (p < 0,05).

- Theo nghiªn cøu ë Framingham, rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid m¸u ®ãng vai trß quan träng trong v÷a x¬ ®éng m¹ch. BÐo ph× lµ yÕu tè dù ®o¸n thø nhÊt ë nh÷ng BN cã THA t©m tr−¬ng, thø hai ®èi víi THA t©m thu [10]. Trong nghiªn cøu cña chóng t«i, 54% BN THAKT cã t¨ng lipid m¸u t−¬ng tù kÕt qu¶ cña NguyÔn V¨n Duy (2007). Sù kh¸c biÖt vÒ t¨ng lipid m¸u gi÷a 2 nhãm cã ý nghÜa thèng kª (p < 0,05). Nh− vËy, t¨ng lipid m¸u lµ mét trong c¸c yÕu tè nguy c¬ g©y THAKT. Tû lÖ BN cã BMI > 40 ph¶i dïng 3 - 4 thuèc chèng THA cao h¬n ng−êi cã BMI < 25 lµ 3,2 lÇn [6, 10].

- Sè BN hót thuèc ë nhãm THAKT cao h¬n cã ý nghÜa nhãm THA (p < 0,05). Nh− vËy, hót thuèc l¸ còng lµ yÕu tè lµm gia t¨ng tû lÖ THAKT, theo chóng t«i ®iÒu nµy rÊt cã ý nghÜa ®èi víi c¸c b¸c sü trong viÖc t− vÊn cho BN vÒ t¸c h¹i cña thuèc l¸.

B¶ng 3: Sè yÕu tè nguy c¬ trªn mét BN.

Nhãm Nhãm THA Sè yÕu tè THAKT p nguy c¬ (n = 52) (%) (n = 50) (%)

1 yÕu tè 8 (15,38) 1 (2,0) > 0,05

2 yÕu tè 18 (34,62) 21 (42,0) > 0,05

3 yÕu tè 17 (32,69) 13 (26,0) > 0,05

≥ 4 yÕu tè 9 (17,31) 15 (30,00) > 0,05

Tæng 52 (100) 50 (100)

Sè yÕu tè nguy c¬ trªn 1 BN ë c¶ 2 nhãm t−¬ng ®−¬ng nhau, sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý

nghÜa thèng kª (p > 0,05). Chóng t«i nhËn thÊy, tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp THAKT ®Òu cã Ýt nhÊt

1 yÕu tè nguy c¬ t¸c ®éng. Cµng nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng trªn 1 BN, cµng dÔ bÞ THAKT, tuy

nhiªn kh«ng thÊy kh¸c biÖt vÒ c¸c yÕu tè nguy c¬ gi÷a 2 nhãm nghiªn cøu.

B¶ng 4: Liªn quan gi÷a yÕu tè hót thuèc vµ t¨ng lipid m¸u víi giai ®o¹n THA.

Nhãm THA (n = 52) Nhãm THAKT (n = 50) p

Giai ®o¹n Hót thuèc n (%) T¨ng lipid n (%) Hót thuèc n (%) T¨ng lipid n (%)

2 3 0 0 Giai ®o¹n I (3,85) (5,76)

3 5 > 0,05 Giai ®o¹n II (5,76) (9,61) 8 (16,0) 10 (20,0)

3 3 < 0,05 Giai ®o¹n III (5,76) (5,76) 13 (26,0) 17 (34,0)

< 0,05 Tæng 8 (15,38) 11 (21,15) 21 (42,0) 27 (54,0)

THA giai ®o¹n 3 ë BN THAKT cã liªn quan tíi yÕu tè t¨ng lipid m¸u so víi nhãm THA (p <

0,05).

dïng hormon vá th−îng thËn vµ hormon ®ång hãa: 23 BN: (46%); dïng thuèc chèng THA víi

NSAIDs: 4 BN (8,0%); uèng r−îu: 9 BN (18,0%); hót thuèc: 11 BN (22,0%); sö dông

erythoropoetin: 18 BN (36,0%); suy thËn m¹n tÝnh: 25 BN (50,0%); dïng thuèc ®«ng y cã

cam th¶o: 6 BN (12,0%); ¨n mÆn: 19 BN 938,0%); ®au m¹n tÝnh: 4 BN (8,0%); THA ng−êi

giµ: 2 BN (4,0%); sö dông bao quÊn th«ng th−êng cho c¸nh tay ng−êi bÐo: 8 BN (16,0%);

hÑp ®éng m¹ch thËn: 4 BN (8,0%).

NguyÔn V¨n Duy (43,1%). ViÖc sö dông thuèc chèng THA phèi hîp víi NSAIDs th−êng lµm

gi¶m kiÓm so¸t HA. C¸c thuèc NSAIDs lµm t¨ng HA trung b×nh lªn 5 mmHg [8], lµm gi¶m t¸c

dông cña thuèc lîi tiÓu, chÊt øc chÕ men chuyÓn vµ chÑn thô c¶m thÓ angiotensin [5].

KÕt luËn

- ë nhãm THAKT, tû lÖ t¨ng lipid m¸u (54,0%) vµ hót thuèc (42,0%) cao h¬n cã ý nghÜa

so víi nhãm THA (21,15% vµ 15,13%) (p < 0,05).

- C¸c yÕu tè nguy c¬ nµy th−êng gÆp ë THA ®é III, giai ®o¹n III (54,0%); THA kÞch ph¸t,

kh¸c biÖt cã nghÜa thèng kª (p < 0,05).

tiÕp ®Õn lµ suy thËn m¹n tÝnh (50%) vµ cã 8% BN bÞ hÑp ®éng m¹ch thËn.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. NguyÔn V¨n Duy. T×nh h×nh THAKT ë BN t¹i Khoa Néi Tim m¹ch. BÖnh viÖn TW HuÕ. T¹p chÝ Tim

m¹ch häc ViÖt Nam. 2007, sè 47, tr.485-493.

2. Huúnh V¨n Minh. THAKT mét vÊn ®Ò cò cho mét gi¶i ph¸p míi. Héi nghÞ Khoa häc chuyªn ngµnh

Néi. 2001, tr.449-487.

4. Bramlage P, Pittrow D. Hypertension in overweight and obese primary care patients is highly

prevalent and poorly controlled. Am J Hypertens. 2004, 17, pp.904-910.

5. Calhoun DA, Jones D. Resistant Hypertension. Hypertension. 2008, 51, pp.1403-1419.

6. Cushman WC, Ford CE at el. Success and predictors of blood pressure control in diverse North American settings: the antihypertensive and lipid-lowering and treatment to prevent heart attack trial (ALLHAT). J Clin Hypertens. 2002, 4, pp.393-404.

Báo cáo y học: "Nghiên cứu một số yếu tố nguy cơ và nguyên nhân tăng huyết áp kháng trị"

Nghiªn cøu mét sè yÕu tè nguy c¬ vµ

nguyªn nh©n t¨ng huyÕt ¸p kh¸ng trÞ

§Æng Duy Quý*

NguyÔn §øc C«ng**

NguyÔn Oanh Oanh*

Tãm t¾t

* Tõ kho¸: T¨ng huyÕt ¸p kh¸ng trÞ; YÕu tè nguy c¬; Nguyªn nh©n.

Study of risk factors and causes of

resistant hypertention

Summary

We studied 102 patients hypertension, 50 patients with resistant hypertension treated in the A2, Hospital 103 from 9 - 2005 to 6 - 2008. Hypertension: blood pressure ≥ 140/90 mmHg. Resistant hypertension: all patitents used 3 anti-hypertensive drugs but blood pressure of patients ≥ 140/90 mmHg.

Risk factors of resistant hypertension are as follows: dyslipidemia (54%), cigarette smoking

(42%), hypertension with 3rd degree and stage III: 54%.

We found 14 causes of resistant hypertension and complications: renal failure was 50%, the patients were using the associated drugs was 56%, with erythropoetin 30%, the prevalence of undiscipline patients was 56%, salty diet 38%.

* Key words: Resistant hypertension; Risk factors; Causes.

§Æt vÊn ®Ò

HiÖn nay, kho¶ng 25% d©n sè thÕ giíi bÞ THA vµ sÏ cã nhiÒu ng−êi ®−îc cho lµ

THAKT.

T¹i ViÖt Nam, THAKT hÇu nh− míi chØ ®−îc c¸c b¸c sü chuyªn ngµnh tim m¹ch quan

t©m. ViÖc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n vµ ®Æc ®iÓm THAKT sÏ gióp n©ng cao kÕt qu¶ ®iÒu trÞ vµ dù

phßng. Nh»m môc ®Ých chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ THAKT, lµm gi¶m tû lÖ biÕn chøng g©y tµn phÕ,

®Æc biÖt lµ tö vong cña THA nãi chung vµ THAKT nãi riªng, chóng t«i nghiªn cøu ®Ò tµi nµy

nh»m: T×m hiÓu c¸c yÕu tè nguy c¬ vµ nguyªn nh©n cña THAKT.

®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

1. §èi t−îng nghiªn cøu.

102 BN THA, ®iÒu trÞ t¹i Khoa Tim m¹ch, BÖnh viÖn 103 tõ th¸ng 9 - 2005 ®Õn 6 - 2008,

chia lµm hai nhãm:

- Nhãm 1: 50 BN THAKT (25 BN THA v« c¨n vµ 25 BN THA cã suy thËn).

- Nhãm 2: 52 BN THA kh«ng kh¸ng trÞ (nhãm chøng), thÊp nhÊt 30 tuæi, cao nhÊt 79 tuæi.

* BN THAKT: dïng kÕt hîp 3 lo¹i thuèc chèng THA, trong ®ã cã 1 thuèc lîi tiÓu trong 10

ngµy mµ chØ sè HA ≥ 140/90 mmHg.

* BN THA: cã HA ≥ 140/90 mmHg.

2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.

M« t¶, ®iÒu tra c¾t ngang, håi cøu kÕt hîp víi tiÕn cøu.

Thu thËp vµ xö lý sè liÖu b»ng ph−¬ng ph¸p thèng kª y häc theo ch−¬ng tr×nh Epi.info

6.04.

KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ bµn luËn

B¶ng 1: Tuæi BN nghiªn cøu

B¶ng 2: C¸c yÕu tè nguy c¬.

- Sè BN hót thuèc ë nhãm THAKT cao h¬n cã ý nghÜa nhãm THA (p < 0,05). Nh− vËy, hót thuèc l¸ còng lµ yÕu tè lµm gia t¨ng tû lÖ THAKT, theo chóng t«i ®iÒu nµy rÊt cã ý nghÜa ®èi víi c¸c b¸c sü trong viÖc t− vÊn cho BN vÒ t¸c h¹i cña thuèc l¸.

B¶ng 3: Sè yÕu tè nguy c¬ trªn mét BN.

Sè yÕu tè nguy c¬ trªn 1 BN ë c¶ 2 nhãm t−¬ng ®−¬ng nhau, sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý

nghÜa thèng kª (p > 0,05). Chóng t«i nhËn thÊy, tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp THAKT ®Òu cã Ýt nhÊt

1 yÕu tè nguy c¬ t¸c ®éng. Cµng nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng trªn 1 BN, cµng dÔ bÞ THAKT, tuy

nhiªn kh«ng thÊy kh¸c biÖt vÒ c¸c yÕu tè nguy c¬ gi÷a 2 nhãm nghiªn cøu.

B¶ng 4: Liªn quan gi÷a yÕu tè hót thuèc vµ t¨ng lipid m¸u víi giai ®o¹n THA.

THA giai ®o¹n 3 ë BN THAKT cã liªn quan tíi yÕu tè t¨ng lipid m¸u so víi nhãm THA (p <

0,05).

* Nguyªn nh©n g©y THAKT:

BN kh«ng tu©n thñ ®óng c¸ch ®iÒu trÞ: 28 BN (56%); liÒu lîi tiÓu qu¸ thÊp: 2 BN (4,0%);

dïng hormon vá th−îng thËn vµ hormon ®ång hãa: 23 BN: (46%); dïng thuèc chèng THA víi

NSAIDs: 4 BN (8,0%); uèng r−îu: 9 BN (18,0%); hót thuèc: 11 BN (22,0%); sö dông

erythoropoetin: 18 BN (36,0%); suy thËn m¹n tÝnh: 25 BN (50,0%); dïng thuèc ®«ng y cã

cam th¶o: 6 BN (12,0%); ¨n mÆn: 19 BN 938,0%); ®au m¹n tÝnh: 4 BN (8,0%); THA ng−êi

giµ: 2 BN (4,0%); sö dông bao quÊn th«ng th−êng cho c¸nh tay ng−êi bÐo: 8 BN (16,0%);

hÑp ®éng m¹ch thËn: 4 BN (8,0%).

Nguyªn nh©n hay gÆp nhÊt ë BN THAKT lµ kh«ng tu©n thñ ®iÒu trÞ (56%), cao h¬n cña

NguyÔn V¨n Duy (43,1%). ViÖc sö dông thuèc chèng THA phèi hîp víi NSAIDs th−êng lµm

gi¶m kiÓm so¸t HA. C¸c thuèc NSAIDs lµm t¨ng HA trung b×nh lªn 5 mmHg [8], lµm gi¶m t¸c

dông cña thuèc lîi tiÓu, chÊt øc chÕ men chuyÓn vµ chÑn thô c¶m thÓ angiotensin [5].

KÕt luËn

- ë nhãm THAKT, tû lÖ t¨ng lipid m¸u (54,0%) vµ hót thuèc (42,0%) cao h¬n cã ý nghÜa

so víi nhãm THA (21,15% vµ 15,13%) (p < 0,05).

- C¸c yÕu tè nguy c¬ nµy th−êng gÆp ë THA ®é III, giai ®o¹n III (54,0%); THA kÞch ph¸t,

kh¸c biÖt cã nghÜa thèng kª (p < 0,05).

- Nguyªn nh©n hµng ®Çu hay gÆp ë BN THAKT lµ kh«ng tu©n thñ chÕ ®é ®iÒu trÞ (56%),

tiÕp ®Õn lµ suy thËn m¹n tÝnh (50%) vµ cã 8% BN bÞ hÑp ®éng m¹ch thËn.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. NguyÔn V¨n Duy. T×nh h×nh THAKT ë BN t¹i Khoa Néi Tim m¹ch. BÖnh viÖn TW HuÕ. T¹p chÝ Tim

m¹ch häc ViÖt Nam. 2007, sè 47, tr.485-493.

2. Huúnh V¨n Minh. THAKT mét vÊn ®Ò cò cho mét gi¶i ph¸p míi. Héi nghÞ Khoa häc chuyªn ngµnh

Tim m¹ch toµn qu©n. 2005, tr.84-93

3. NguyÔn Phó Kh¸ng. THA hÖ thèng ®éng m¹ch. L©m sµng tim m¹ch. Nhµ xuÊt b¶n Y häc. Hµ

Néi. 2001, tr.449-487.

4. Bramlage P, Pittrow D. Hypertension in overweight and obese primary care patients is highly

prevalent and poorly controlled. Am J Hypertens. 2004, 17, pp.904-910.

5. Calhoun DA, Jones D. Resistant Hypertension. Hypertension. 2008, 51, pp.1403-1419.

6. Cushman WC, Ford CE at el. Success and predictors of blood pressure control in diverse North American settings: the antihypertensive and lipid-lowering and treatment to prevent heart attack trial (ALLHAT). J Clin Hypertens. 2002, 4, pp.393-404.

7. JNC VII. Seven report of the joint committee on prevention, detection, evaluation and treatment