Bước tiếp trên con đường chẳng mấy ai đi

Chia sẻ: Hoang Jury | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:132

Thêm vào BST

Báo xấu

299
lượt xem 67
download

Bước tiếp trên con đường chẳng mấy ai đi

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hẳn bạn còn nhớ câu mở đầu quyển Con Đường Chẳng Mấy Ai Đi: “Cuộc đời đầy gai góc”. Ở đây tôi muốn bổ sung vào chân lý vĩ đại ấy một diễn dịch khác: Cuộc đời đầy phức tạp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bước tiếp trên con đường chẳng mấy ai đi

BƯỚC TIẾP TRÊN CON ĐƯỜNG CHẲNG MẤY AI ĐI Lm. Lê Công Đức dịch từ nguyên tác Further Along the Road Less Traveled của M. Scott Peck do nhà Simon & Schuster xuất bản, New York nguồn: http://xuanbichvietnam.wordpress.com/2009/05/29/buoc-tiep-tren-con-duong-chang-may-ai-di- 1/ *** LỜI TỰA Hẳn bạn còn nhớ câu mở đầu quyển Con Đường Chẳng Mấy Ai Đi: “Cuộc đời đầy gai góc”. Ở đây tôi muốn bổ sung vào chân lý vĩ đại ấy một diễn dịch khác: Cuộc đời đầy phức tạp. Mỗi người trong chúng ta phải tự mở cho mình lối đi riêng trong cu ộc đ ời. Không có th ủ b ản chỉ nam, không có công thức tiền chế, không có bất c ứ câu tr ả l ời d ễ dàng nào. Con đ ường đúng đắn cho người này có thể là con đường sai lạc cho người kia. Trong quyển sách này bạn sẽ không bao giờ tìm thấy những lời khuyên như: “ Hãy theo lối này!”, hoặc “Hãy quẹo phải ở đây, quẹo trái ở kia!” … Hành trình cuộc sống không được trải nhựa êm ru, không được thắp đèn chiếu sáng, cũng không có biển báo giao thông. Nó là một con đường đá sỏi xuyên qua sa mạc hoang vu. Trong quyển sách này, tôi sẽ cố trình bày một số đi ều mà tôi đã h ọc h ỏi đ ược trong 10 năm qua – và là những điều đã giúp ích nhiều cho bước chân tôi trong cuộc hành trình dò d ẫm qua sa mạc đời mình. Nhưng nếu tôi nói với bạn rằng những khi l ạc l ối, tôi đã tìm l ại đ ược con đường của mình bằng cách theo dấu rêu bám ở má phía bắc các gốc cây, thì tôi th ấy không
thể không nhắc bạn rằng trong các khu rừng già, nhi ều gốc cây c ả t ứ phía xung quanh đ ều có rêu bám kín! Tưởng cũng cần cảnh giác bạn đừng hiểu từ “ Bước Tiếp” nơi đề tựa sách hay bất cứ nơi đâu trong sách này như là nhằm nói rằng con đường ở đây là m ột con đ ường th ẳng t ắp m ột mạch rành rành xác định trong đó bạn có thể bước lần lượt h ết b ước này đ ến b ước khác trong một tiến trình trơn tru đi thẳng tới. Khi nghe tôi nói “ Bước Tiếp”, bạn dễ có cảm tưởng rằng “À, chỗ ấy Scott Peck đã từng bước qua, và bây gi ờ thì Scott Peck đang ở ch ỗ này. V ậy nếu bây giờ mình ở đây, thì năm tới chắc hẳn mình sẽ ở chỗ đó, chỗ đó … như ông ấy vậy!” Không đâu, tôi không hề muốn nói như thế đâu! Bởi vì con đ ường c ủa chúng ta không ph ải như vậy. Đúng hơn, nó là trập trùng những vòng tròn đồng tâm, t ỏa ra t ừ tâm đi ểm, và trên con đường này chẳng có chi là giản dị cũng chẳng có gì là suôn sẻ cả. Chúng ta không phải làm chuyến hành trình này hoàn toàn chỉ m ột mình. Chúng ta có th ể yêu cầu sự giúp đỡ nơi sức mạnh lớn hơn mình nhưng ở trong chính cu ộc đ ời mình. M ỗi ng ười chúng ta nhìn sức mạnh ấy mỗi khác, song có đi ều chắc ch ắn là ai trong chúng ta cũng ý th ức về sự hiện diện của sức mạnh này. Và khi mỗi chúng ta tự mở đ ường cho mình, chúng ta cũng có thể đồng thời giúp nhau nữa. Nếu quyển sách này có thể giúp ích gì cho bạn, thì tôi hy v ọng r ằng đó là, tr ước h ết, nó s ẽ giúp bạn biết suy nghĩ một cách ít đơn giản hóa hơn. Tôi hy v ọng b ạn s ẽ v ứt b ỏ c ố t ật đ ơn giản hóa mọi sự, bạn sẽ chấm dứt xu hướng muốn tìm kiếm những công thức ti ền chế và những câu trả lời dễ dàng, để bắt đầu suy nghĩ một cách đa chiều kích hơn, để đĩnh đạc đứng trong huyền nhiệm các nghịch lý của cuộc sống, để không thất đảm do vô số các nguyên nhân và các kết quả gắn chặt nơi mỗi kinh nghiệm, và để trân trọng sự th ực r ằng: Cu ộc đ ời đ ầy phức tạp! Quyển sách này là một tuyển tập chuyển thể từ các bài thuyết trình c ủa tôi. Có hai cách đ ể chuyển thể những bài nói chuyện thành văn bản trên giấy trắng m ực đen: cách d ễ và cách khó. Cách dễ là chỉ đơn thuần ghi lại nguyên xi băng ghi âm, hi ệu ch ỉnh ngữ pháp, r ồi in ra, m ặc cho kết quả có thể là một mớ hổ lốn các chủ đề rời rã như c ơm nguội. Cách khó là c ố gắng tổng hợp các chủ đề tạp chủng ấy, kết dệt chúng bằng một chất kết dính m ới, t ạo thành m ột toàn thể thống nhất, đầy sáng tạo và dễ đọc. Nhà xuất bản Simon & Schuster và tôi đã nhất trí ch ọn cách th ứ hai. Và tôi đã b ỏ ra vô s ố gi ờ làm việc với các biên tập viên của tôi để bố cục lại và điều hợp các bài nói chuyện c ủa mình, bổ sung những chất liệu mới và trả lời những vấn n ạn mà chúng đ ặt ra đ ể l ấp đ ầy m ọi k ẽ hở. Tôi cũng đã đầu tư rất nhiều công sức cho việc hiệu đính bản thảo sau khi biên tập – đ ể ướp vào đó hương vị suy tư của mình. Quyển sách này là m ột đ ứa con tinh th ần đúng nghĩa của tôi, và tôi có thể hài lòng về nó. Nhưng đây cũng là một công trình tập thể – và rất có thể quyển sách không đ ược khai sinh nếu không có sự cộng tác quan trọng của nhà Simon & Schuster. Tôi đã b ỏ ra hàng m ấy trăm giờ cho dự án này; và con số ấy còn được nhân lên gấp ba lần bởi ban biên tập của nhà Simon
& Schuster, trong đó có nhiều thư ký đánh máy, nhiều biên tập viên sửa bản và nhi ều chuyên viên kiểm tra dữ liệu. Tôi chân thành tri ân tất cả. Nhưng tôi cần đặc biệt nêu danh tánh ba người ở đây. M ột là Ursula Obst, ng ười ch ịu trách nhiệm nhiều hơn bất cứ ai khác trong nhiều tháng ròng rã làm công vi ệc đ ầy tính sáng t ạo nghệ thuật là đan kết một khối lượng lớn các bài thuyết trình hỗn hợp thành m ột quyển sách mạch lạc hẳn hoi. Tôi cũng muốn ghi ơn cách riêng Burton Beals, người đã duyệt lại k ết qu ả công vi ệc c ủa Ursula để chuẩn bị cho khâu hiệu đính của chính tôi. Qua n ỗ l ực làm vi ệc c ần m ẫn c ủa anh và qua rất nhiều cuộc thảo luận giữa anh với tôi, chúng tôi đã đúc k ết đ ược m ột quyển sách có thể dám nói là rất dễ đọc. Cuối cùng, tôi muốn nói lên lời cám ơn chân thành đối với Fred Hills, biên tập viên làm việc sát cánh với tôi tại nhà Simon & Schuster. Quyển sách này bắt nguồn đầu tiên từ ý nghĩ của anh; chính anh phát kiến ra nó và anh đã kiên trì chăm sóc nó trong hai năm, từ bắt đầu tới hoàn tất. Anh không những là người ‘phát minh’ ra quyển sách, mà còn là người trực tiếp cộng tác thực hiện nó và là nhà bảo trợ cho nó nữa. Quyển sách này không thể được hoàn thành nếu không có anh. M. Scott Peck, M.D. *** NỘI DUNG Lời tựa 1. Ý THỨC VÀ VẤN ĐỀ ĐAU KHỔ -Lớn lên trong đau khổ -Đau khổ giúp lớn lên -Ý thức và sự chữa lành -Những ốc đảo trong sa mạc 2. PHIỀN TRÁCH VÀ THA THỨ -Phiền trách và xét đoán -Cái khổ của tình trạng không biết
-Chân lý và ý chí -Trò phiền trách -Thực tại sự dữ -Tha thứ kiểu ‘rẻ tiền’ -Sự phiền trách và chứng khoái khổ -Cần thiết phải tha thứ 3. SỰ CHẾT -Nỗi sợ chết -Chọn khi nào để chết -Những sự chữa trị ‘thần diệu’ -Các rối loạn thể lý và tâm thể -Nhận hiểu sự chết -Những bước chết và những bước trưởng thành -Học chết -Nỗi sợ chết và chứng tự yêu 4. CẢM NẾM HUYỀN NHIỆM -Tâm lý học như thuật giả kim -Tò mò và lãnh đạm -Huyền nhiệm và hành trình tâm linh 5. YÊU MÌNH HAY TỰ TÔN MÌNH -Những lợi điểm của mặc cảm tội lỗi -Những khoảnh khắc tan nát -Hành lý quí báu
-Công việc chuẩn bị 6. THẦN THOẠI VÀ BẢN TÍNH CON NGƯỜI -Các truyền thuyết -Thần thoại và những câu chuyện thần tiên -Thần thoại và trách nhiệm -Thần thoại về toàn năng -Các thần thoại trong Thánh Kinh -Thần thoại về sự thiện và sự dữ -Thần thoại về anh hùng -Chọn lựa cách diễn dịch 7. TÂM LINH VÀ BẢN TÍNH CON NGƯỜI -Bản năng và bản tính con người -Các chặng đường trưởng thành tâm linh -Sự phản kháng và đức tin -Vẻ bên ngoài có thể đánh lừa -Phát triển nhân bản và trưởng thành tâm linh -Hãy kiểm tra hầm tối của bạn 8.NGHIỆN: MỘT BỆNH THÁNH THIÊNG! -Jung và hiệp hội A.A. -Một chương trình hoán cải -Một chương trình cho lãnh vực tâm lý -Tâm lý trị liệu phổ thông -Một chương trình cộng đồng
-Nghiện rượu, một ân phúc! -Đối mặt sớm với những khủng hoảng 9. VAI TRÒ CỦA TÔN GIÁO TRONG SỰ TRƯỞNG THÀNH TÂM LINH -Tính độc đáo của mỗi cá nhân -Con đường tôi tới với Thiên Chúa -Thực tại Đức Giêsu -Thiên năng của Đức Giêsu -Phép Rửa – như là chết đi! -Tội lỗi của Giáo Hội -Bên kia cái chết -Thiên Chúa, một chuyên gia về hiệu năng -Thiên đàng -Bản hợp đồng bất thành văn -Cái hại của việc phân ngăn -Điều gì bị bỏ sót? -Sự phân ngăn trong tâm thần học -Trầm cảm và hoang tưởng 10. TÍNH DỤC VÀ TÂM LINH -Khoái lạc tột đỉnh, một kinh nghiệm thần bí -Aûo tưởng về tình yêu lãng mạn -Tính gợi tình của tâm linh -Vấn đề phổ quát
Lời bạt: Tâm thần học sẽ về đâu? *** Cùng một người dịch: -Thức Tỉnh (Anthony de Mello) -Chạy Trốn (Anthony de Mello) -Một Phút Tầm Phào (Anthony de Mello) -Bước Quyết Định – để gặp Chúa trong đời (James DiGiacomo và John Walsh) -Sống Hết Mình (Earnest Tan) -Những Bài Học Cuối Cùng (Mitch Albom) -Con Đường Chẳng Mấy Ai Đi (M. Scott Peck) -Bước Tiếp Trên Con Đường Chẳng Mấy Ai Đi (M. Scott Peck) -Vũ Điệu Của Sự Mật Thiết (Harriet Lerner) -Các Mẫu Thức Mạc Khải (Avery Dulles) -Dẫn Vào Thần Học (Thomas P. Rausch) -Tiếp Cận Thánh Kinh theo Chủ Nghĩa Cơ Yếu – những điều người Công Giáo cần biết (Ronald D. Witherup) -Tư Vấn Mục Vụ – những kỹ năng căn bản cho các nhà tư vấn Kitô giáo (Richard P. Vaughan) -Bên Kia Hội Nhập Văn Hoá – nhiều hoá thành một được chăng? (Michael Amaladoss) -Hội Nhập Văn Hoá và Đời Tu (Jesus Alvarez Gomez) -Cẩm Nang Xây Dựng Các Cộng Đoàn Giáo Hội Cơ Bản (Ma. Alicia S. Gutierrez & Estela P. Padilla) -Để Giảng Lễ Tốt Hơn – những đề nghị thiết thực cho người giảng lễ (Ken Untener) -Không Lối Thoát? – mục vụ cho những người li dị và các đôi bạn không chính thức (Bernard Haring)
-Giáo Hội Cần Loại Linh Mục Nào? (Bernard Haring) -Linh Mục Thiên Niên Kỷ Mới (nhiều tác giả) -Hãy Nâng Tâm Hồn Lên (ĐGH. Gioan Phaolô II) -Thà Thắp Lên Một Ngọn Nến (Christophers’) -Lễ Hiện Xuống Ở Á Châu – một cách thế mới để thể hiện Giáo Hội (Thomas C. Fox) ***
1. Ý Thức & Vấn Đề Đau Khổ —————————– Suốt cả đời tôi, tôi thường tự hỏi mình sẽ trở thành gì khi mình l ớn lên. R ồi, cách đây kho ảng bảy năm, tôi nhận ra rằng mình chẳng bao gi ờ sắp sửa lớn lên cả, bởi vì lớn lên là một quá trình diễn ra không ngừng. Vì thế, tôi tự hỏi: “Này, Scotty, cho tới nay thì mày đã tr ở thành cái gì rồi?” Vừa khi tự đặt cho mình câu hỏi đó, tôi h ết sức hãi hùng nh ận ra: mình đã tr ở thành một người rao tin mừng. Một người rao tin mừng, đó là điểm nhắm cuối cùng c ủa tôi trên trần đời này. Và có lẽ trên trần đời này, người rao tin mừng cũng chính là cái cuối cùng mà bạn muốn hạnh ngộ. Cụm từ “người rao tin mừng” có thể mang những hàm nghĩa rất tồi tệ. Nó có thể làm bạn nghĩ đến một nhà giảng đạo oai nghi trong bộ com-lê tr ị giá 2000 đô la, v ới nh ững ngón tay đeo nhẫn vàng sáng rực, ôm một quyển Thánh Kinh to tướng b ọc da, gào h ết c ỡ ‘vô-luym’ rằng: “Lạy Chúa Giêsu, xin cứu độ con!” Bạn đừng sợ. Tôi không có ý nói r ằng tôi đã tr ở thành loại ‘người rao tin mừng’ ấy đâu! Tôi đang sử dụng cụm từ ‘người rao tin mừng’ theo nghĩa nguyên sơ nhất của nó – đó là người mang tin mừng (evangelist). Song xin c ảnh giác bạn rằng tôi cũng là người mang tin buồn nữa. Tôi là một kẻ rao cả tin mừng lẫn tin buồn. Nếu bạn là người biết trì hoãn khoái cảm (1) một mức nào đó, thì khi được hỏi: “Anh thích tin nào trước, tin mừng hay tin buồn?”, chắc bạn sẽ trả lời: “À, cho tôi tin bu ồn tr ước “. Thì đây, tin buồn đầu tiên mà tôi đem đến cho bạn: Thưa bạn, tôi chẳng hiểu biết mô tê gì! Xem ra thật kỳ quái việc một người mang tin mừng – m ột người mang s ự th ật – l ại s ẵn sàng thú nhận rằng mình không biết gì cả. Nhưng sự thật là chính bạn cũng không biết gì c ả. Chẳng ai trong chúng ta biết gì cả. Chúng ta đang sống trong m ột vũ tr ụ ng ập tràn huy ền nhiệm kia mà. Những người rao tin mừng thường được kỳ vọng là những người mang đến cho người ta “niềm vui và sự dễ chịu”. Thì đây, một tin không vui khác cho bạn: tôi đang nói chuyện v ề hành trình cuộc sống, và khi nói chuyện về hành trình cuộc sống, tôi không th ể không đ ề c ập đến các nỗi đau. Đau khổ là một phần của phận người, và đau khổ đã gắn li ền v ới ph ận người ngay từ thuở con người còn ở trong Vườn Ê-đen. Câu chuyện Vườn Ê-đen ấy là một thần thoại, dĩ nhiên. Nhưng cũng như các th ần tho ại khác, nó cưu mang trong mình nó sự thực. Và giữa rất nhiều những sự thực mà câu chuyện Ê-đen có
thể kể cho chúng ta, đáng kể nhất ở đây là sự thực về cách mà con người đã tiến lên tới cấp độ ý thức. Khi chúng ta ăn trái táo từ Cây Biết Lành Bi ết Dữ, chúng ta b ỗng ý th ức, và vì chúng ta ý th ức nên chúng ta cũng ý thức về chính mình. Thiên Chúa dựa vào đâu đ ể nhận ra r ằng chúng ta đã ăn quả táo ấy, bạn biết không? Đó là: chúng ta bất ngờ trở nên th ẹn thùng, xấu h ổ! Nh ư v ậy, một trong những điều mà thần thoại này muốn nói với ta là: Xấu hổ là một phần của bản tính con người. Trong nghề nghiệp của mình với tư cách là một bác sĩ tâm thần và, gần đây h ơn, v ới t ư cách là một tác giả và một diễn giả, tôi đã có những c ơ hội gặp gỡ rất nhi ều ng ười tuy ệt v ời, những người suy tư sâu sắc, và tôi chưa bao gi ờ gặp m ột ai trong số h ọ l ại không bi ết x ấu hổ. Vài người trong họ không tự nghĩ mình có tính xấu h ổ, nh ưng khi trao đ ổi v ới tôi v ề đ ề tài này, những người ấy rốt cục đều nhận ra rằng họ cũng xấu h ổ nh ư b ất c ứ ai. Tôi cũng có gặp một số ít – rất ít – người không xấu hổ, và đó là những người đã b ị th ương t ổn cách này hay cách khác: Họ đã bị mất đi một phần nhân tính nơi mình! Xấu hổ là bản tính tự nhiên của con người, và chúng ta đã xấu h ổ trong V ườn Ê-đen khi chúng ta bắt đầu ý thức về chính mình. Chúng ta ý thức về chính mình nh ư là những h ữu th ể tách biệt. Chúng ta mất cảm thức thống nhất với tự nhiên, v ới vũ tr ụ. G ắn li ền v ới s ự m ất mát cảm thức thống nhất này với thế giới tạo vật là sự ki ện chúng ta b ị tr ục xu ất kh ỏi Đ ịa Đàng. LỚN LÊN TRONG ĐAU KHỔ Khi chúng ta bị đuổi ra khỏi Vườn Ê-đen, chúng ta bị đuổi mãi mãi. Chúng ta không bao gi ờ có thể trở lại Ê-đen. Chuyện kể rằng cổng vườn bị chặn lại bởi các kê-ru-bim và m ột thanh gươm lửa. Chúng ta không thể quay về. Chúng ta chỉ có thể đi về phía trước mà thôi. Quay về Ê-đen cũng giống như cố gắng quay về với cung lòng m ẹ, về v ới thu ở còn là em bé, còn là bào thai. Không thể quay về như vậy, chúng ta ch ỉ còn có m ột cách là l ớn lên. Chúng ta chỉ có thể đi về phía trước, xuyên qua sa mạc cuộc đời, tự m ở lối cho mình trong kh ổ đau, đi qua những dặm đường khô cằn nứt nẻ để đạt tới những cấp độ ý thức ngày càng sâu hơn. Đây là một sự thật vô cùng quan trọng, vì rất nhiều tâm bệnh của con người, k ể c ả ch ứng lạm dụng ma túy, đều xuất phát từ cố gắng muốn trở về Ê-đen. Tại các bữa tiệc rượu, chúng ta thường có khuynh hướng cần ít nhất một ly để giúp làm gi ảm bớt cái ý th ức v ề mình c ủa chúng ta, giúp xua đi bớt sự xấu hổ nơi ta. Ly rượu ấy th ường hoàn thành t ốt nhi ệm v ụ c ủa nó, phải không? Về rượu, bia, cô ca ho ặc một hỗn hợp nào đó t ương t ự, n ếu chúng ta dùng đúng lượng phù hợp, chúng ta có thể tạm thời lấy lại được c ảm th ức th ống nh ất v ới t ự nhiên mà mình đã đánh mất. Chúng ta có thể cảm thấy tho ải mái, tự nhiên: m ột c ảm giác ấm áp, ngất ngây, bềnh bồng…
Dĩ nhiên, cảm giác ấy không bao giờ kéo dài lâu, và cái giá mà người ta ph ải tr ả cho nó thường quá đắt. Vì thế, thần thoại kia quả đúng thực. Chúng ta thực sự không th ể tr ở l ại Ê- đen. Chúng ta phải tiến về phía trước xuyên qua sa mạc. Và đây là một hành trình đầy gai góc, bởi vì ý thức thường gắn liền với nỗi đau. Đa số người ta ngưng cuộc hành trình sớm h ết s ức có thể. Họ tìm thấy một nơi chốn nào đó có vẻ an toàn, m ột cái hang đ ược moi trong cát, và họ dừng lại đó thay vì tiếp bước xuyên qua sa mạc khổ đau, sa m ạc của nh ững chông gai và sỏi đá. Ngay cả dù phần đông chúng ta đều đã từng c ảm nghi ệm đ ược rằng “ những gì gây đau đớn cho mình đều giúp dạy khôn mình” (2), thì bài học của sa mạc cuộc đời vẫn đầy đắng cay đến nỗi chúng ta muốn chôn chân lại thay vì bước tới. Già nua không phải chỉ đơn thuần là một rối lo ạn sinh h ọc. Nó cũng có th ể là bi ểu hi ện c ủa thái độ từ chối lớn lên. Sự từ chối này là m ột rối lo ạn tâm lý có th ể đ ề phòng đ ược b ởi b ất cứ ai dấn bước vào cuộc hành trình trưởng thành tâm lý và tâm linh không ngừng su ốt cu ộc sống. Những ai ngừng học hỏi, ngừng lớn lên, ngừng thay đ ổi và tr ở thành chai c ứng … thường sa vào cái đôi khi được gọi là “ tình trạng trẻ con lần thứ hai” của họ. Họ ích kỷ, họ vùng vằng đòi hỏi. Kỳ thực đấy không phải vì họ đã đi vào “ tình trạng trẻ con lần thứ hai”; đúng hơn, đấy bởi vì họ chưa bao giờ bước ra khỏi tình trạng trẻ con lần thứ nhất của họ. Họ chỉ có cái ‘mã’ người lớn, còn thực chất họ chỉ là một đứa con nít không hơn không kém. Đó là một thực tế mà giới bác sĩ tâm thần chúng tôi th ường xuyên gặp th ấy. Song nói th ế không có nghĩa rằng những người đến với chúng tôi thì ấu trĩ h ơn bao ng ười khác. Trái l ại, những người đến với tâm lý trị liệu với ý hướng chân th ực mu ốn l ớn lên là thu ộc s ố t ương đối ít những người được mời gọi bứt ra khỏi tình trạng ấu trĩ. Họ là nh ững người không còn chịu đựng được tình trạng ấu trĩ của mình, mặc dù có thể h ọ ch ưa nhìn th ấy đ ược đâu là ngõ thoát. Số đông còn lại của chúng ta không bao giờ lớn lên được trọn vẹn, và có l ẽ chính vì lý do này mà người ta rất ghét bàn về việc lớn lên. Tháng giêng 1980, vừa sau khi tôi viết Con Đường Chẳng Mấy Ai Đi, một quyển sách xoáy vào chủ đề lớn lên, tôi được nhiều đài phát thanh và truyền hình ở Washington, D.C. m ời t ới trong khuôn khổ một đợt giới thiệu sách. Một tài xế taxi đưa tôi đi. Sau khi ghé lại vài đài như thế, anh tài xế hỏi tôi: “Bác đang làm gì thế hở?” Tôi cho anh bi ết là tôi đang gi ới thi ệu m ột quyển sách. Anh hỏi: “Sách nói về cái gì vậy?” Tôi bắt đầu loay hoay giải thích cho anh rằng quyển sách nói về sự hòa h ợp gi ữa tâm th ần học và tín ngưỡng. Anh gật gật đầu, rồi nói tỉnh queo: “Chà, quyển sách c ủa bác nghe nh ư có vẻ bàn chuyện hốt cứt.” Anh chàng tài xế ấy quả có tài biện phân. Vì thế, tại cu ộc nói chuyện trên tivi ti ếp sau đó, tôi gợi ý kể lại câu chuyện ấy cho khán giả. Những người phụ trách ở đài truyền hình không đồng ý. Tôi đề nghị đổi ‘cứt’ thành ‘đồ thối’, nghĩ rằng tiếng ‘cứt’ nghe hơi nhớp nhúa, dễ khiến người ta dị ứng. Nhưng họ vẫn bác bỏ đề nghị của tôi. Thế đấy, người ta không muốn nói chuyện về sự trưởng thành đích th ực. Vì đó là đi ều gây quá nhiều đớn đau cho họ.
ĐAU KHỔ GIÚP LỚN LÊN Nếu tôi thích nói chuyện về các nỗi đau, thì đấy không ph ải b ởi vì tôi là m ột k ẻ m ắc ch ứng khoái khổ (masochism). Trái lại, tôi hoàn toàn ch ẳng th ấy gì hay ho trong nh ững nỗi khổ không có giá trị xây dựng . Giả tỷ tôi bị nhức đầu, việc đầu tiên tôi sẽ làm là m ở t ủ thu ốc, lấy và uống hai viên Tylenol – loại viên trần c ực m ạnh. B ởi tôi không th ấy gì hay ho trong m ột cơn nhức đầu thông thường. Nhưng, có những nỗi khổ có tính xây dựng. Và để đương đầu với những nỗi đau gắn liền với việc lớn lên, một trong những điều quan trọng nhất mà chúng ta phải học là nhận ra s ự khác biệt giữa những nỗi khổ có tính xây dựng và những nỗi khổ không có tính xây dựng. Những nỗi khổ không có tính xây dựng, chẳng hạn những c ơn nh ức đầu, là cái mà b ạn ph ải thanh toán dứt điểm. Còn những nỗi khổ có tính xây dựng thì b ạn c ần bi ết gánh lấy và đi qua nó. Ứng với hai loại nỗi khổ trên, tôi thích dùng hai thuật ngữ “ nỗi khổ thần kinh loạn” và “nỗi khổ tự nhiên” – và chính đây là ví dụ để minh họa cho sự phân biệt ấy c ủa tôi. H ẳn bạn không quên rằng cách đây khoảng 40 năm, khi các lý thuyết của Freud lần đầu tiên đ ược truyền bá trong giới trí thức và thường bị diễn dịch sai lạc, thì có r ất nhi ều b ậc ph ụ huynh do nghe nói rằng mặc cảm tội lỗi có liên quan cách nào đó với các chứng thần kinh lo ạn, đã rắp tâm nuôi dạy con em mình sao cho chúng trở thành nh ững đ ứa tr ẻ hoàn toàn không có chút mặc cảm nào về tội lỗi. Thật là một điều tai hại không thể lường được cho đứa trẻ! Các nhà tù của chúng ta đầy kín những con người sở dĩ phải ở đó chỉ bởi vì họ không có – hay không có đủ – mặc cảm tội lỗi. Chúng ta cần có mặc c ảm tội lỗi một m ức nào đó thì m ới có thể tồn tại trong xã hội được. Tôi gọi đó là mặc cảm tội lỗi tự nhiên. Tuy nhiên, tôi thấy cần phải nhấn mạnh ngay ở đây rằng việc có qua nhi ều m ặc c ảm tội lỗi sẽ làm tắt nghẽn cuộc sống chúng ta thay vì bồi dưỡng cho nó. Và đó là mặc c ảm t ội l ỗi th ần kinh loạn. Thử hình dung bạn đi vòng quanh một sân gôn, mang trong bao túi c ủa mình tám chục chiếc gậy thay vì mười bốn (con số gậy cần thi ết để chơi các môn đánh gôn tùy ý)! Nghĩa là, bạn là người đi đường mang quá nhiều hành lý! Bạn phải gi ải quyết s ố hành lý quá tải của bạn càng nhanh bao nhiêu càng hay bấy nhiêu. Và n ếu như đi ều đó có nghĩa r ằng b ạn cần tiến hành nhận sự trị liệu tâm lý, thì bạn đừng nên chần chừ gì cả. Cảm thức tội lỗi th ần kinh loạn là cái không cần thiết – và nó chỉ gây ách tắc hành trình qua sa m ạc cu ộc đ ời c ủa bạn mà thôi. Điều này không chỉ đúng với mặc cảm tội lỗi mà còn đúng với các dạng kh ổ đau tâm c ảm khác nữa. Chẳng hạn, sự phiền não cũng vừa có thể là chuyện bình thường vừa có thể là thần kinh loạn. Và điều quan trọng là phải biết biện phân chính xác đôi đàng. Có một qui tắc rất giản dị song cũng rất sắc bén để xử lý những n ỗi đau tâm c ảm trong cu ộc đời. Qui tắc ấy bao gồm một tiến trình ba bước.
Đầu tiên, bất cứ khi nào bạn khổ đau trong tâm cảm, bạn hãy tự vấn mình: “N ỗi đau này – hay mối phiền não này hay mặc cảm tội lỗi này – là tự nhiên hay là thần kinh loạn?” Ước chừng 10% các trường hợp, bạn sẽ không thể trả lời được câu h ỏi đó. Còn đ ối v ới 90% các trường hợp còn lại, nếu bạn suy nghĩ và tự hỏi như vậy, thì câu tr ả l ời s ẽ r ất sáng t ỏ. Ch ẳng hạn, nếu bạn lo lắng về việc khai thuế thu nhập của mình cho kịp thời, bởi vì bạn đã có l ần bị phạt nặng do trễ hạn, thì tôi đoan chắc với bạn r ằng n ỗi lo l ắng ấy là t ự nhiên. Nó đúng đắn. Bạn hãy chung sống với nó và c ố gắng ti ến hành khai thu ế cho k ịp th ời đi. Đàng khác, nếu bạn xác định rằng nỗi khổ mà bạn đang trải qua là thần kinh loạn và đang làm b ế t ắc cuộc sống của mình, thì bạn hãy thực hiện bước thứ hai bằng cách tự vấn: “Tôi sẽ ứng x ử thế nào nếu như tôi không đang có nỗi lo lắng này hay mặc cảm tội lỗi này?” Bước thứ ba là trả lời câu hỏi ấy và thực hiện y như điều mình tr ả lời. Nh ư châm ngôn c ủa hiệp hội AA (3): “Hãy làm như thật!“, hoặc “Hãy giả bộ như thế để trở thành thực sự như thế!” Lần đầu tiên tôi học được qui tắc này là khi tôi giải quyết nỗi xấu hổ của chính mình. Đành rằng xấu hổ là điều tự nhiên của con người, nhưng chúng ta có thể giải quyết nó bằng những cách thế hoặc tự nhiên hoặc thần kinh loạn. Những lần ngồi gi ữa m ột cử tọa đông đúc, l ắng nghe các diễn giả tên tuổi thuyết trình, đôi khi tôi cảm thấy có m ột thắc mắc mà mình nên nêu ra – về một thông tin nào đó mà tôi muốn biết hay m ột nh ận đ ịnh nào đó mà tôi mu ốn bày tỏ công khai (hay thậm chí một cách riêng tư giữa mình với di ễn gi ả sau bài nói chuy ện). Nhưng rồi tôi kiềm chế, ‘ngậm tăm’ luôn, vì tôi quá xấu hổ và sợ bị bài bác hay sợ tr ở thành trò cười cho mọi người. Sau một thời gian như vậy, cuối cùng tôi tự hỏi: ”Cách xử lý này đ ối v ới s ự x ấu h ổ c ủa mình – tức kiềm chế không nêu thắc mắc của mình ra – sẽ bồi dưỡng cho cu ộc sống mình hay s ẽ làm nghèo nàn nó?” Vừa khi tự hỏi như thế, tôi thấy câu trả lời th ật rõ ràng: Cách x ử lý ấy đang hạn chế chứ không bồi dưỡng cho cuộc sống của tôi. Và tôi t ự nh ủ: “Này Scotty, mày sẽ hành động thế nào nếu mày không xấu hổ đến vậy? Mày sẽ hành động thế nào nếu mày là nữ hoàng Anh hoặc là tổng thống Mỹ?” Câu trả lời rõ ràng là: Tôi s ẽ m ạnh d ạn đ ứng lên, bước tới chỗ vị diễn giả, và nói lên điều mình muốn nói. Thế là tôi t ự thúc gi ục mình: “Nào, đứng lên, bước tới và làm y như thế. Hãy làm như thể mình không xấu hổ.” Tôi công nhận rằng đó là một điều kinh khủng, nhưng đây chính là lúc mà lòng can đ ảm nh ập cuộc. Có một điều khiến tôi luôn luôn ngạc nhiên là tại sao chỉ có tương đ ối ít người hi ểu được thế nào là can đảm. Phần đông người ta nghĩ rằng can đảm là không s ợ hãi. Không đúng, vì không sợ hãi đâu phải là can đảm. Không sợ hãi là m ột d ạng th ương t ổn trong não bộ. Còn can đảm là khả năng tiến tới, bất chấp sự sợ hãi hay b ất chấp n ỗi đau n ơi mình. Khi bạn làm thế, bạn sẽ thấy rằng việc vượt qua nỗi sợ sẽ không chỉ làm cho bạn mạnh mẽ h ơn mà còn là một bước quyết định đưa bạn tiến lên trên bậc thang trưởng thành. Nhưng thế nào là trưởng thành? Khi tôi viết Con Đường Chẳng Mấy Ai Đi, dù tôi đã mô tả rất nhiều người ấu trĩ, song tôi đã không bao gi ờ đưa ra m ột đ ịnh nghĩa v ề s ự tr ưởng thành. Tôi cho rằng điều dường như đặc trưng cho những người ấu trĩ là h ọ c ứ chôn chân m ột ch ỗ, thở vắn than dài rằng cuộc sống không đáp ứng những đòi hỏi c ủa h ọ. Nh ư Richard Bach đã viết trong quyển Ảo Ảnh (Illusions) của ông: “Hãy bào chữa cho các hạn chế của bạn, và
luôn luôn ghi nhớ rằng những hạn chế ấy là của bạn ”. Nhưng đối với số tương đối ít người trưởng thành đầy đủ thì việc đáp ứng các yêu cầu trong cu ộc s ống là trách nhi ệm c ủa chính bản thân mình, thậm chí đó là một cơ hội cho mình. Ý THỨC VÀ SỰ CHỮA LÀNH Để tiến xa trong hành trình sa mạc cuộc đời, bạn phải sẵn sàng đ ối m ặt v ới nh ững nỗi khổ đau cần thiết và vượt qua nó. Và để làm được điều đó, bạn cần phải – cách này hay cách khác – thay đổi thái độ của mình đối với những nỗi khổ đau. Và đây, tin m ừng cho bạn: Cách nhanh nhất để thay đổi thái độ của bạn đối với đau khổ là chấp nhận sự th ật r ằng m ọi s ự xảy ra cho chúng ta đều đã được hoạch định để giúp chúng ta lớn lên về mặt tinh thần. Donald Nichol, tác giả quyển Thánh Thiện (Holiness), đã qui chiếu đến điều đó trong lời dẫn nhập vào quyển sách. Ông nói nếu bạn bị bắt gặp đang cầm m ột quyển sách nói về s ự thánh thiện và người ta hỏi bạn đang làm gì với nó, b ạn có th ể bảo h ọ: “À, tôi đang r ất thú v ị v ới những gì mà các chuyên gia về sự thánh thiện nói về chủ đề này.” Nichol nhấn m ạnh rằng quả thực không có lý do gì để bạn mua hay mượn – càng không có lý do gì để bạn c ầm – m ột quyển sách nói về sự thánh thiện trừ phi bạn thực sự muốn nên thánh. Và vì th ế ông gọi quyển sách đó là một sách chỉ nam, m ột quyển sách ch ỉ cách cho ng ười ta tr ở nên thánh thi ện. Ở một trang khoảng 2/3 quyển sách ấy, có một câu nói tuyệt vời của Nichol: “ Chúng ta không thể thất bại một khi mà chúng ta nhận ra rằng mọi sự xảy ra cho mình đ ều đã đ ược hoạch định để dạy mình nên thánh.” Có thể có tin mừng nào mừng hơn tin mừng này không: Chúng ta không th ể th ất b ại, chúng ta chắc chắn sẽ chiến thắng? Vòng nguyệt quế dành cho chúng ta đã đ ược b ảo đ ảm tr ước, ch ỉ cần chúng ta nhận hiểu rằng mọi sự xảy đến cho ta đ ều đã đ ược ho ạch đ ịnh đ ể d ạy cho ta những điều ta cần biết trên hành trình của mình. Tuy nhiên, sự nhận hiểu ấy đòi hỏi một chuyển biến hoàn toàn trong thái đ ộ c ủa chúng ta đ ối với đau khổ (tôi nghĩ – cả trong thái độ của chúng ta đối với ý thức n ữa). Hãy nh ớ r ằng trong câu chuyện Vườn Ê-đen, chúng ta bắt đầu ý thức khi chúng ta ăn quả táo từ cây Bi ết Lành Biết Dữ. Như vậy, đối với chúng ta, ý thức vừa là nguyên nhân của đau khổ vừa là nguyên nhân của sự cứu độ (hay nói cách khác: sự chữa lành!). Ý thức là nguyên nhân của đau khổ bởi vì – dĩ nhiên – n ếu chúng ta không ý th ức thì chúng ta cũng chẳng cảm thấy đau khổ. Một trong những điều mà chúng tôi làm để giúp người ta tránh những nỗi đau không có tính xây dựng, những nỗi đau không cần thiết – tức những n ỗi đau thể lý – đó là cho họ một liều thuốc mê, để họ mất ý thức và không cảm thấy đau đớn. Nhưng nếu ý thức là toàn bộ nguyên nhân của các nỗi đau thì nó cũng là toàn b ộ nguyên nhân của sự cứu độ của chúng ta – bởi vì sự cứu độ hệ tại ở một tiến trình ý thức ngày càng hơn. Càng ý thức hơn, chúng ta càng tiến xa hơn trong sa m ạc – thay vì vùi mình trong m ột cái h ố, như những người chọn dừng lại và từ chối lớn lên. Và, khi chúng ta đi t ới, chúng ta càng gánh lấy nhiều nỗi đau hơn – cũng do bởi chính sự tăng trưởng trong ý thức của mình.
Như tôi đã nói trên kia, từ “ cứu độ” có nghĩa là “chữa lành”. Salvation có gốc ở salve, thứ mà bạn bôi lên da để chữa cho một vùng da khỏi ngứa hay khỏi nhi ễm trùng. C ứu đ ộ ( salvation) là tiến trình chữa lành và đồng thời là tiến trình trở nên trọn vẹn. Và sự khỏe mạnh, sự thánh thiện, sự trọn vẹn đều được rút ra từ một gốc chung. Chung qui, t ất c ả h ầu như có cùng m ột nghĩa. Ngay cả bậc lão bối vô thần như Sigmund Freud cũng đã nh ận ra m ối quan h ệ gi ữa s ự ch ữa lành và ý thức khi ông nói rằng mục đích c ủa tâm lý tr ị li ệu – t ức s ự ch ữa lành tâm th ần – là biến cái vô thức thành ý thức, nghĩa là làm gia tăng ý thức. Carl Jung càng giúp chúng ta hi ểu hơn về vô thức khi qui gán là sự dữ việc chúng ta từ chối giáp m ặt v ới bóng t ối c ủa mình – tức việc chúng ta từ chối giáp mặt với phần nhân cách của mình mà mình muốn phủ nhận , muốn lãng tránh không nghĩ đến, muốn không ý th ức đ ến. Đó là ph ần nhân cách mà chúng ta không ngừng cố che đậy dưới tấm thảm của ý thức, cố đè nén vào trong vô thức. Cần ghi nhận rằng theo Jung, sự dữ của con người không phải là chính phần nhân cách “bóng tối” ấy, mà là việc con người từ chối giáp mặt với phần nhân cách ấy. Sự từ chối ở đây thể hiện một cách rất chủ động. Người dữ không chỉ đơn thuần là người vô ý th ức hay ngu d ốt một cách thụ động, họ còn tích cực làm mọi cách – kể cả gi ết người hay phát đ ộng chi ến tranh – để cố thủ trong sự ngu dốt và trong tình trạng vô ý thức của họ. Dĩ nhiên, tôi nhìn nhận rằng sự dữ – cũng như Tình Yêu, hay Thiên Chúa hay Chân Lý – th ực quá mênh mông không thể nhốt vào trong m ột định nghĩa gi ản d ị đ ược. Nh ưng n ếu c ần nêu một định nghĩa ngắn gọn, thì tôi sẽ định nghĩa sự dữ là “ sự cố chấp trong ngu dốt” – hay “sự cố chấp trong tình trạng vô ý thức”. Tôi cho cuộc Chiến Tranh Việt Nam là một trong những ví d ụ t ốt nh ất v ề s ự c ố ch ấp trong tình trạng ngu dốt ở qui mô lớn. Khi các ch ứng c ứ đầu tiên b ắt đ ầu đ ược thu th ập vào năm 1963 hay 1964 cho thấy rằng các chính sách của chúng ta ở Đông D ương không phát huy tác dụng, thái độ đầu tiên của chúng ta là phủ nhận m ọi sự tr ục tr ặc, cho r ằng t ất c ả đ ều đang ổn. Chúng ta nói rằng mình chỉ cần bỏ ra thêm vài triệu đô la và bổ sung m ột ít l ực l ượng tinh nhuệ hơn. Nhưng rồi các chứng cứ vẫn tiếp tục cho thấy rằng chính sách c ủa chúng ta b ị sa lầy! Và điều gì đã xảy ra? Chúng ta gửi thêm quân đội. Con số binh sĩ t ử vong tăng lên. Những vụ giết người tàn khốc ngày càng trở thành chuyện ‘c ơm b ữa’ h ơn. Đó là th ời c ủa biến cố Mỹ Lai. Rồi chứng cứ vẫn tiếp tục chất chồng rành rành, nh ưng chúng ta c ứ ti ếp t ục phớt lờ. Chúng ta ném bom Cam-bốt và mở các cuộc hòa đàm trong danh dự! Ngay cả hôm nay, bất kể những gì chúng ta đã biết, một số người M ỹ vẫn còn ti ếp t ục nghĩ rằng chúng ta đã thành công trong việc mặc cả con đường rút ra kh ỏi Vi ệt Nam. Kỳ th ực chúng ta không hề mặc cả con đường rút ra khỏi Việt Nam gì cả; bởi thực tế là chúng ta đã b ị đánh bại. Nhưng, một cách nào đó, nhiều người vẫn từ chối nhìn nhận điều này. NHỮNG ỐC ĐẢO TRONG SA MẠC Ý thức đem lại nhiều đớn đau, nhưng nó cũng đem lại nhi ều ni ềm vui h ơn cho đ ời. Vì khi bạn tiến đủ xa một mức nào đó trong sa mạc cuộc đời, bạn sẽ bắt đầu khám phá ra nh ững đám cỏ xanh, những ốc đảo mà trước đây bạn chưa bao gi ờ nhìn th ấy. Và n ếu đi xa h ơn n ữa,
bạn thậm chí có thể khám phá ra một vài mạch nước mát âm thầm chảy len dưới cát. Đi thêm nữa, bạn có thể sẽ hoàn thành được định mệnh cuối cùng của mình. Nếu ngờ vực những gì tôi vừa nói, bạn hãy xem xét ví d ụ v ề m ột con ng ười đã đi qua hành trình sa mạc cuộc đời. Người ấy là nhà thơ T.S. Eliot. Ông n ổi ti ếng khá s ớm trong s ự nghi ệp của mình với những bài thơ mang đậm dấu vết của khô cằn và buồn n ản. Chúng ta đ ọc th ấy trong bài thơ đầu tiên của ông, mang tựa đề Bản Tình Ca Của J. Alfred Prufrock, xuất bản năm 1917, lúc ông 29 tuổi: I grow old … I grow old … I shall wear the bottoms of my trousers rolled. Shall I part my hair behind? Do I dare to eat a peach? I shall wear white flannel trousers, and walk upon the beach. I have heard the mermaids singing, each to each. I do not think that they will sing to me. Cần ghi nhớ rằng J. Alfred Prufrock – theo T.S. Eliot – đã sống trong m ột thế gi ới thượng lưu, một thế giới văn minh bậc nhất, nhưng đó cũng là m ột m ảnh đ ất khô c ằn v ề tinh th ần. Không lạ gì khi năm năm sau, Eliot xuất bản m ột bài thơ khác mang tên Mảnh Đất Khô Cằn (The Waste Land). Và trong tác phẩm này, ông thật sự hướng ch ỉ v ề sa m ạc. Đó cũng là m ột bài thơ nặng trĩu nỗi thất vọng – song ở đây, lần đầu tiên trong thi ca c ủa Eliot ng ười ta nh ận ra một ít dấu vết ám tàng đây đó về màu xanh của cỏ cây, về những m ạch n ước và nh ững bóng mát ẩn đằng sau các ghềnh đá. Đến những năm cuối của tuổi bốn mươi và những năm đầu c ủa tu ổi năm m ươi thì nh ững bài thơ của Eliot – như bài Tứ Tấu (Four Quartets) – bắt đầu mở ra những hình ảnh rộn ràng nhí nhảnh: một vườn hồng, tiếng chim hót thánh thót, tiếng cười trong trẻo c ủa tr ẻ th ơ. Và đây là thời gian ông viết những vần thơ thần bí phong phú nhất và tươi tr ẻ nhất c ủa c ả đ ời ông. Quả thực, Eliot đã kết thúc đời mình trong niềm vui dạt dào. Nhìn cuộc đời Eliot, chúng ta có thể rút ra cho mình nhi ều ni ềm an ủi trong khi ph ấn đ ấu bước đi trên hành trình sỏi đá và đớn đau của mình. Ai trong chúng ta cũng c ần m ột c ảm giác khuây khỏa dễ chịu nào đó trên đường mình đi, nhưng chúng ta không c ần sự ổn thỏa ngay tức thời. Tôi đã gặp những kẻ giết nhau bằng những sự ổn thỏa ngay tức th ời, và h ọ đã làm thế nhân danh sự chữa trị. Họ đưa ra những lý do rất vị kỷ. Chẳng hạn, thử hình dung Rick là bạn tôi và anh ta đang g ặp một nỗi đau. Vì anh ta là bạn tôi nên sự kiện anh ta đau cũng khi ến tôi đau. Nh ưng tôi không thích cảm thấy đau. Thế là tôi muốn chữa lành cho Rick nhanh hết s ức có th ể – đ ể gi ải quy ết cho xong nỗi đau nơi mình. Tôi thích cho anh ta nh ững câu an ủi d ễ dãi đ ại lo ại nh ư : “ Ồ, mình rất tiếc vì bà cụ thân mẫu bạn qua đời. Nhưng bạn đ ừng quá s ầu th ảm. Bà c ụ ch ắc
chắn đã về thiên đàng với Chúa.” Hoặc giả, tôi nói: “À, mình cũng đã t ừng tr ải qua hoàn c ảnh của bạn. Bạn hãy chạy thể dục đi, sẽ khuây khỏa nhiều lắm!” Nhưng, rất thường, điều có sức chữa trị nhất mà chúng ta có thể làm đối v ới m ột người đang bị đau chính là sẵn sàng ngồi lại đó và chia sẻ với họ, chứ không phải là cố tìm cách t ống kh ứ nỗi đau ấy. Chúng ta phải học cách lắng nghe và đảm nhận nỗi đau c ủa người khác. Nghĩa là, chúng ta phải nâng cao ý thức ngày càng hơn. Càng ý th ức h ơn, chúng ta càng hi ểu rõ h ơn cuộc chơi mà kẻ khác đang chơi, nhận hiểu rõ hơn tội lỗi và các mánh l ới c ủa h ọ, đ ồng th ời chúng ta cũng thấy rõ hơn các gánh nặng và các nỗi buồn nơi họ. Càng lớn lên hơn trong tinh thần, chúng ta càng có kh ả năng h ơn đ ể đ ảm nh ận các n ỗi kh ổ đau của người khác – và rồi điều kỳ diệu nhất sẽ xảy ra. Đảm nhận nhi ều n ỗi đau hơn, bạn sẽ càng bắt đầu cảm nghiệm nhiều niềm vui hơn. Và đây th ật là tin m ừng, tin m ừng v ề cái làm cho cuộc hành trình của chúng ta cuối cùng trở nên thật đáng giá. —————- (1) Một trong bốn điểm của Qui Phạm, đã được tác gi ả trình bày trong ph ần M ột, quy ền Con Đường Chẳng Mấy Ai Đi. (2) Theo kiểu nói của Benjamen Franklin (3) Alcoholics Anonymous = Những Người Nghiện Rượu Vô Danh
2. Phiền Trách & Tha Thứ ————————— Một phần quan trọng của tiến trình lớn lên là học bi ết tha thứ. Chúng ta đi qua cu ộc đ ời v ới những phiền trách kẻ khác về các nỗi đau của mình. Và phi ền trách luôn luôn phát xu ất t ừ giận dữ. Giận dữ là một trạng thái tâm cảm rất mạnh mẽ bắt nguồn trong b ộ não. Trong b ộ não con người có những cụm tế bào thần kinh gọi là các trung tâm thần kinh. Và trong vùng não mà chúng ta gọi là thần kinh trung ương, các trung tâm này phụ trách việc đi ều hành và sản xu ất ra các trạng thái tâm cảm. Thực ra các bác sĩ giải phẫu th ần kinh đã đ ịnh v ị đ ược nh ững trung tâm này. Đặt một người nằm trên bàn giải phẫu và gây mê cục b ộ cho người ấy, đ ưa các điện cực – bằng những mũi kim rất nhỏ – vào trong não, rồi kích một dòng điện 1 milivolt vào đầu kim. Lấy ví dụ, chúng ta có một trung tâm ngây ngất – và nếu các bác sĩ giải phẫu thần kinh cắm một mũi kim vào đó và kích một dòng điện 1 milivolt vào đầu kim, bệnh nhân nằm trên bàn sẽ nói: “Ối dào! Tuyệt quá. Các anh bác sĩ ở đây thật tuyệt v ời. B ệnh vi ện này là s ố dách. N ữa đi! Thưa bác sĩ.” Cảm giác ngây ngất này rất mãnh liệt, và sở dĩ một số ma túy nh ư heroin r ất dễ gây nghiện bởi vì chúng có một tác dụng kích thích đối v ới trung tâm ngây ngất c ủa chúng ta. Người ta đã thực hiện một số các nghiên cứu trên chuột. Các bác sĩ gi ải ph ẫu thần kinh đ ưa một điện cực vào trung tâm ngây ngất của con chuột và cho phép nó t ự kích đ ộng b ằng cách nhấn lên một đòn bẩy có đặc tính nối và ngắt dòng đi ện. Kết qu ả là con chu ột s ẽ m ải mê nhấn lên cái đòn bẩy kia đến nỗi không còn thiết gì đến chuyện ăn uống, và cuối cùng chết vì đói. Con chuột hưởng thụ niềm khoái cảm cho đến chết!
Không xa trung tâm ngây ngất có một trung tâm phụ trách một trạng thái tâm cảm hoàn toàn khác – đó là trung tâm trầm cảm. Nếu các bác sĩ giải phẫu thần kinh đưa một điện cực vào trung tâm này và kích vào đó một dòng điện 1 milivolt, bệnh nhân n ằm trên bàn s ẽ kêu lên: “Chúa ơi, buồn thảm quá. Mọi sự khủng khiếp và tồi tệ quá. Xin dừng lại, xin làm ơn d ừng lại!” Tương tự, có một trung tâm giận dữ, và nếu bạn muốn kích động trung tâm này thì tốt hơn bạn nên … trói chặt bệnh nhân lại trên bàn trước đã! Những trung tâm này đã được tạo nên trong não bộ con người qua hàng tri ệu năm ti ến hóa. Và chúng ở đó để phục vụ cho một mục đích. Chẳng hạn, n ếu bằng cách nào đó b ạn c ắt b ỏ trung tâm giận dữ trong não của một đứa trẻ, nó sẽ không thể gi ận d ữ đ ược n ữa, b ạn s ẽ có một đứa trẻ rất thụ động. Nhưng bạn biết điều gì sẽ xảy ra cho m ột đ ứa tr ẻ th ụ đ ộng nh ư thế khi nó ở nhà trẻ hay vào lớp một hoặc lớp hai không? Nó sẽ bị gi ẫm bẹp, th ậm chí nó có thể chết ngoẻo! Sự giận dữ phục vụ cho một mục đích; chúng ta c ần nó đ ể có th ể s ống còn. Tự thân, sự giận dữ không có gì xấu. Trung tâm giận dữ nơi con người làm việc y hệt như cách nó làm vi ệc n ơi m ọi sinh v ật khác. Nó chủ yếu là một cơ cấu có tính khu vực, nó báo động khi b ất c ứ m ột sinh v ật nào khác bén mảng đến khu vực của nó. Chúng ta không khác gì m ột con chó vùng lên chi ến đ ấu v ới m ột con chó khác lân la vào trong lãnh giới của mình. Chỉ có điều vì chúng ta là nh ững con ng ười nên các định nghĩa của chúng ta về lãnh gi ới phức tạp h ơn r ất nhi ều. Không ch ỉ vì chúng ta có một lãnh giới địa lý và chúng ta nổi giận khi có ai đó không m ời mà đ ến vùng đ ất c ủa mình và bắt đầu bẻ cành ngắt hoa của chúng ta; nhưng chúng ta còn có m ột lãnh gi ới tâm lý n ữa, và chúng ta nổi giận bất cứ khi nào có người phê phán mình. Về thần h ọc và v ề ý th ức h ệ, chúng ta cũng có một lãnh giới, và chúng ta thường nổi gi ận khi có ai đó phê phán ni ềm tin hay phỉ báng các quan niệm của chúng ta. Vì lãnh giới của con người quá phức tạp nên trung tâm giận dữ c ủa chúng ta th ường xuyên báo động và phản ứng. Những báo động và phản ứng này rất th ường không thích đáng. Nhi ều khi chúng ta ‘sửng cồ’ cả với những người mà chính chúng ta mời b ước vào trong lãnh gi ới của mình! Cách đây chừng hai mươi năm, khi tôi bắt đầu m ột cu ộc phân tâm, tôi v ốn dành r ất nhi ều quan tâm đến mối tương quan giữa tâm lý và tâm linh, và vì biết rằng Carl Jung đã nhấn mạnh đến mối tương quan này nên tôi cố tìm cho ra một nhà tr ị li ệu thu ộc tr ường phái Jung. Nh ưng thật công dã tràng! Anh ta làm việc với tôi như thể m ột nhà tr ị li ệu thu ộc tr ường phái Freud chính cống. Có điều, về sau tôi mới nhận ra rằng phương pháp tr ị liệu c ủa anh ta l ại đúng là phương pháp mình cần. Sau khi chào hỏi và giới thiệu ban đầu, trong suốt bảy buổi gặp tr ị li ệu đầu tiên nhà tr ị li ệu này không nói với tôi một lời nào. Anh ta gợi cho một mình tôi nói huyên thiên hết chuyện này đến chuyện khác, và tôi bắt đầu ngày càng bực bội anh ta h ơn. Cần nhắc đ ến ở đây là tôi phải chi trả cho anh ta 25 đô la/ một giờ, m ột món ti ền không nh ỏ theo th ời giá lúc đó – th ế mà xem chừng anh ta chẳng làm hay nói gì để đáng nhận món ti ền thù lao kia. Cu ối cùng, vào buổi gặp thứ chín, khi tôi đang trình bày cảm nghĩ của mình đối với m ột vấn đ ề c ụ th ể thì anh ta lên tiếng. Anh ta nói: “Ồ, tôi thấy cách suy nghĩ c ủa b ạn trong v ấn đ ề này h ơi kỳ c ục.” Tôi độp lại anh ta: “Gì hử? Tôi nghĩ vậy mà kỳ c ục hả?” Lần đầu tiên anh ta thách đ ố lãnh
giới tâm lý của tôi, và tôi đã ‘sửng cồ’ với anh ta, dù tôi chi trả cho anh ta là đ ể anh ta làm công việc đó, việc mà tôi mời anh ta làm. Đừng quên, chúng ta là những con người, trung tâm gi ận d ữ c ủa chúng ta h ầu nh ư b ị kích động thường xuyên, và thường một cách không thích đáng. Vì th ế chúng ta ph ải h ọc nhi ều cách khác nhau để xử lý cơn giận dữ của mình. Đôi khi chúng ta phải suy nghĩ, nh ư tôi đã làm trong câu chuyện giữa tôi và nhà trị liệu của mình: “Cơn giận c ủa mình th ật ngớ ngẩn và ấu trĩ. Đó là lỗi của mình.“ Hay đôi khi chúng ta phải kết luận: “Anh chàng này đã xâm ph ạm đến lãnh giới của mình. Nhưng đó chỉ là vô tình. Mình không có lý do gì đ ể n ổi nóng lên v ề điều đó.” Hoặc: “Chà, hắn ta có vẻ hơi xâm nhập vào lãnh gi ới c ủa mình. Nh ưng th ật ra không đáng kể và không đáng để làm ầm lên.” Đàng khác, cũng có trường hợp sau khi đã suy nghĩ kỹ, chúng ta có th ể th ấy rõ rằng có k ẻ đã xúc phạm nghiêm trọng đến lãnh giới của chúng ta. Bấy giờ, có thể cần ph ải đ ến gặp người đó và nói: “Này, giữa tôi và anh có vấn đề cần phải làm rõ đây.” Và đôi khi th ậm chí chúng ta cần phải nổi giận và trấn áp người đó ngay lập tức. Như vậy, có ít nhất là năm cách để phản ứng khi trung tâm gi ận d ữ c ủa chúng ta c ựa qu ậy. Chúng ta không những cần biết các cách phản ứng khác nhau ấy mà còn c ần ph ải bi ết cách nào là thích đáng trong một trường hợp c ụ thể. Đây là m ột công vi ệc vô cùng ph ức t ạp – và không lạ gì khi có rất ít người biết cách xử lý tốt cơn giận của họ trước khi họ bước vào tuổi 30 hay 40. Cũng có những người cả đời không bao giờ biết cách xử lý cơn giận của mình. PHIỀN TRÁCH VÀ XÉT ĐOÁN Khi chúng ta nổi giận và phiền trách một ai đó đã làm chúng ta gi ận, chúng ta cũng đ ồng th ời đang đưa ra một phán xét về người ấy – chúng ta cho rằng cách này hay cách khác ng ười ấy đã xúc phạm đến chúng ta. Hồi tôi 16 tuổi, tôi thắng trong cuộc thi đầu tiên và duy nhất của tôi về môn thuyết trình – chủ đề là: “Đừng xét đoán, để bạn khỏi bị xét đoán”. Đăm đăm bám sát vào l ời Chúa Giêsu, tôi trình bày rằng chúng ta không nên xét đoán người khác, và tôi đã đo ạt gi ải th ưởng là m ột h ộp banh tennis. Bây giờ thì tôi không còn tin rằng người ta có thể đi qua cu ộc đ ời mà không h ề xét đoán gì v ề người khác. Chúng ta phải xét đoán về người mà chúng ta lấy làm chồng hay làm v ợ mình. Chúng ta phải xét đoán lúc nào là lúc thích h ợp đ ể can thi ệp vào đ ời s ống c ủa con cái chúng ta và lúc nào là lúc không thích hợp. Chúng ta phải xét đoán v ề ng ười mà chúng ta tuy ển d ụng hay sa thải. Thật vậy, chất lượng của cuộc đời chúng ta được xác đ ịnh chính xác b ởi ch ất lượng khả năng phán đoán nơi chúng ta. Bạn đừng tưởng rằng ở đây tôi đang mâu thuẫn với Đức Giêsu. Trước hết, lời c ủa Đức Giêsu thường bị diễn dịch sai lạc. Đức Giêsu nói: “ Đừng xét đoán, và bạn sẽ không bị xét đoán ”. Nhưng mỗi khi bạn xét đoán, thì bạn hãy sẵn sàng đ ể xét đoán chính b ản thân mình. Và th ứ hai, Ngài lập tức nói tiếp: “Hỡi kẻ giả hình, hãy lấy cái xà ra khỏi mắt ngươi đã, rồi ngươi