Cách phân nhóm các hệ thống pháp luật trên thế giới

A. L I M Đ U

Ờ Ở Ầ

i hi n nay có r t nhi u tiêu chí khác nhau đ phân nhóm các h ệ ể ệ

ứ ủ ứ ọ

Trên th gi ề ế ớ th ng pháp lu t. Căn c vào m c đích nghiên c u c a mình mà các h c gi ậ ố l a ch n các tiêu chí phù h p đ phân nhóm các h th ng pháp lu t trên th ự i.ớ gi

ấ ụ ể ả ế ệ ố ậ ợ ọ

B. GI I QUY T V N Đ

Ả

Ấ

Ế

Ề

ự ổ ọ ể

1. S thay đ i quan đi m trong cách l a ch n tiêu chí phân nhóm các i.

h th ng pháp lu t trên th gi ự ệ ố ế ớ ậ

ướ ả ậ ọ

ị

ọ ớ ấ ứ

ệ ố ấ lu t h c so sánh đã c tìm ra tiêu chí duy nh t ố , h th ng chính tr ...) đ phân lo i b i h cho ế ệ ố ể ọ đ phân nhóm các h th ng PL trên th gi ế ể

c đây, nhi u tác gi ề ệ ố ệ ệ ố ở ỗ ạ ở ọ đã căn ả ế ớ i. ế ch xét v tiêu chí này thì Pháp và Anh có h th ng kinh t

ố ạ ư ề

ế ệ ơ

ơ ả ậ ủ h n thì Pháp l ấ ệ ố i không h ậ i coi tr ng pháp lu t ạ ậ ng đ i gi ng nhau nh ng h thông pháp lu t c a chúng l ệ ng đ ng, n u nh Anh coi tr ng án l ọ ư ệ

ọ ấ là xu ươ ầ ị ế ớ ộ

ướ ể ế ộ ơ ọ i quy t các tranh ch p. Vì v y th c t ự ế ế ng ch n duy nh t 1 tiêu chí đang d n b thay th b i m t xu h ầ ớ ả ề ệ ằ ồ

ự ế ,

ề ấ

i thích các ngu n lu t, h t ầ ự ư ạ ậ ử ầ ệ ư ậ ồ

ế ọ ế ắ

ạ ộ

ơ ả ủ ướ

ả ậ Rene David phân lo i d a trên s ph i h p c a hai tiêu chí: ự ố ợ ủ , lo i hình xã h i; ộ ạ ị quy t đ nh” nh : nh ng quy t ế ế ị ữ ư ng chính th c, vai trò t , h t ứ ế ệ ư ưở ủ ủ ừ ướ ề ạ ự ủ

Tr (nh tiêu chí h th ng kinh t ư r ng đó m i là bi n pháp khoa h c nh t VD: trong quá kh các h c gi ằ c trên tiêu chí h th ng kinh t ứ S b t h p lý là ề ự ấ ợ t ố ươ t ồ ươ thành văn h n trong vi c gi ng quan h đi m ti n b h n. Hi n nay ph n l n các tác gi ể ệ đ u đ ng ý r ng đ vi c phân chia có ý nghĩa thì c n d a trên m t vài tiêu chí khác nhau. Trên th c t ộ có r t nhi u cách phân lo i nh : theo Konrad Zweigert và Hein Kotz, ông d a vào tiêu chí l ch s , t ng b c và cách gi ự ị t ng pháp lu t; ạ ự ưở tính ch t k thu t và nguyên t c tri t h c, chính tr , kinh t ậ ấ ỹ Constantinesco đ xu t m t lo t “các y u t ế ố ấ ề đ nh c b n c a pháp lu t đ i v i n n kinh t ậ ố ớ ề ị c trong xã h i, quy n dân s c b n, vai trò c a th m phán…; c a Nhà n ự ơ ả ẩ ộ ủ ng c a t ng h th ng, Sunberg tìm tòi cách phân lo i d a trên s nh h ệ ố ưở ự ả ể ng s phát tri n m c đ pháp đi n hóa, v trí c a cá nhân và lý lu n đ nh h ự ị ậ ị ể ứ ộ c a pháp lu t… ủ

ậ

c r ng s d ng bao nhiêu tiêu chí và ậ ặ ể ẳ ượ ằ ị

ử ụ i thành bao nhiêu dòng h ế ớ ệ ố ậ

ệ ậ

M c dù v y, không th kh ng đ nh đ ọ phân chia các h th ng pháp lu t trên toàn th gi pháp lu t là chính xác. Vi c phân lo i d a trên các tiêu chí nào cho phù h p ợ ạ ự hoàn toàn ph thu c vào m c đích c a vi c nghiên c u. ủ ụ ụ ứ ệ ộ

ậ ề ể

2. Bình lu n v hai cách phân nhóm tiêu bi u.

ủ

a. Cách phân nhóm c a René David .

ể ng ả ườ

ậ t ệ ư ưở

ậ

ậ ượ ọ ệ ố ệ ố ệ ố ườ

ứ ụ ị ủ ọ ng đ ỹ ệ ố ệ ố ậ ộ

ậ ồ ố

c vùng Đông Á và pháp lu t m t s n ộ ố ướ ộ ố ướ ậ

i Pháp, đã k t h p hai tiêu chí đ phân * Réne David, m t h c gi ế ợ ộ ọ ng. D a trên hai tiêu chí nói nhóm HTPL, đó là k thu t pháp lý và h t ự ỹ i thành b n trên, Rene David đã phân chia các h th ng pháp lu t trên th gi ố ệ ố ế ớ dòng h pháp lu t:H th ng pháp lu t La Mã - Đ c ( Romano - Germanic ): ậ ậ c g i là h th ng pháp lu t Châu Âu l c đ a; H th ng pháp lu t th ậ Anh M - common law;H th ng pháp lu t Xã h i ch nghĩa; H th ng lu t ậ ậ d a trên tôn giáo và các chính sách truy n th ng khác (Lu t h i giáo, Lu t ề ự c châu Hindu, Lu t c a m t s n ậ ủ Phi).

ỹ ề ậ : Ông cho r ng gi a các h th ng pháp lu t ữ

ẫ ế t nh : cùng m t thu t ng pháp lý nh ng d n đ n ữ ệ ố ư ậ ệ ư ộ

ằ ậ ứ ậ ươ ng ự ể ữ ậ ồ

V tiêu chí k thu t pháp lý khác nhau có s khác bi nh ng cách hi u khác nhau; H th ng th b c các ngu n lu t và các ph pháp c a m i h th ng pháp lu t cũng khác nhau. ệ ố ậ ỗ ệ ố ủ

c đào t o trong h th ng pháp lu t này khi ậ ạ ượ ệ ố

ậ ề ặ ấ ậ ệ ố ề

ụ ụ

ộ ậ ủ ậ ạ

ị ậ ế ể ệ

ư ậ ộ ệ ố ậ

ư ủ ể ư ọ ộ ọ

Do đó theo ông, lu t gia đ hành ngh trong 1 h th ng pháp lu t khác g p r t nhi u khó khăn. Theo đó ề thì m t cách khái quát, dòng h civil law và common law khác nhau c b n v ọ ơ ả i thích các quy kĩ thu t phân tích và áp d ng pháp lu t (m t bên áp d ng và gi ả ộ ậ i quy t tranh ch p d a vào vi c l p đ nh c a lu t thành văn, bên còn l ệ ậ i thì gi ấ ự ả ệ t lu n theo các án l ) . Nh v y tiêu chí này có th cho phép chúng ta phân bi các h th ng pháp lu t thu c dòng h civil law và các h th ng pháp lu t ậ ệ ố ọ thu c dòng h common law nh ng l i ch a đ đ xác đ nh dòng h civil law ị ạ v i dòng h pháp lu t Xã h i ch nghĩa. ậ ủ ớ ọ ộ

ệ ố

ậ ươ

ng ề ặ ỹ ộ ượ

ượ ế

ắ ữ ự

ng c a ông đ ượ ề ậ ủ

ủ

t ồ ộ t h c, chính tr và kinh t ế ọ ạ ộ c đ c p trong cu n ể ệ ể ộ t đ có th xác đ nh các dòng h pháp lu t m t c s d ng ượ ử ụ ậ ể ọ ị

V tiêu chí h t ệ ư ưở :Theo R.David, hai h th ng pháp lu t cho dù có ề ậ nh ng đi m t ng đ ng v m t k thu t pháp lý và thu t ng nh ng không ữ ể ậ ữ ư c xem là thu c vào cùng m t dòng h n u chúng đ th đ ự c xây d ng d a ể ựợ ự ọ ế vào nguyên t c tri c và theo đu i m c đích trái ng ổ ụ ị xây d ng nh ng lo i hình xã h i khác nhau. Đây chính là tiêu chí v h t ề ệ ư ố Major Legal System in the World t ưở Today (trang 20 - 21). Quan đi m c a ông là: 2 tiêu chí trên nên đ k t h p, không nên tách bi ế ợ cách rõ ràng.

ể ệ ệ ố ự ậ

ộ ự ứ ẽ ế ợ ệ ố ậ

* M t s phát tri n khác do David d đoán là vi c h th ng pháp lu t La Mã - Đ c, h th ng pháp lu t Common Law s k t h p ngày càng g n nhau h n và cu i cùng s h p thành h th ng Common Law, lu t Ph ươ ệ “droit occidental” ( David,Essays Yntema tr56-64). Tuy nhiên, d đoán này hi n ự

ầ ng Tây ệ ố ẽ ợ ậ ơ ố

ệ ư ự ặ

ế ợ ế ự

i g n nhau nh ng th c ch t ch a th hòa h p làm ư i xu th h p tác, giao l u ế ớ ẫ ệ ố t c các lĩnh v c, trong đó có lĩnh v c pháp lu t khi n cho hai h th ng ậ ự ấ ả ậ ạ ầ ư ự ư ể ấ ợ

nay v n ch a thành hi n th c vì m c dù trên th gi trên t pháp lu t nói trên xích l m t.ộ

ợ ỏ ớ

ể ng Tây. Ng ớ ươ ậ

i các h th ng pháp lu t ố ủ ế ệ ố ậ ở ớ

ệ ố ỹ ồ ậ

ạ ị ộ ậ

Cách phân chia nêu trên c a David t ủ v i m i quan tâm và nhu c u c a ph n đông các lu t gia ph ầ ầ ủ ta ch y u quan tâm t khi đó các h th ng pháp lu t có nhi u đ c tính khác nhau nh đ o H i và ề ặ i b g p chung vào m t nhóm.Xét theo quan đi m đó, cách lu t châu Phi l ộ ư phân chia c a David hoàn toàn có th ch p nh n v m t ph ể ấ ph m.ạ

b. Cách phân nhóm c a Konrad Zweigert và Hein Kotz.

ra phù h p v i quan đi m s ph m, ư ạ ườ i châu Âu và châu M . Trong ư ạ ể ng pháp s ươ ậ ề ặ ủ

ủ

ng ọ

ậ ể ư ơ ở

ậ ặ ậ ể ị ư ặ

ả ủ ệ ố ế ị i thích ngu n lu t; H t ồ

ộ t ệ ư ưở ộ

ề ể ể

ậ ả ử ụ ơ ẻ ớ

ề ậ ệ ư ậ ệ ố ứ ả

ọ ậ ế ơ ậ

ồ

ậ ậ ủ ọ ướ ọ ứ ề ặ ị ộ ị ắ

ọ ử ị ả

ể ưở ậ ứ ự ả ưở ủ ậ

ng đ i v i PL Pháp và Ý.Ngoài ra, nh h ứ ể

c x p vào nhóm riêng bi ọ ệ ắ

i Đ c đ a ra tiêu chí hình thái pháp Zweigert và H. Kotz là hai h c gi ả ườ ứ ư lu t đ phân nhóm pháp lu t, bao g m nhi u tiêu chí thành ph n khác nhau ầ ề ồ nh : C s và s phát tri n l ch s c a h th ng pháp lu t; Ph ứ ư ng th c t ự ươ ử ủ ệ ố duy pháp lí n i tr i và đ c tr ng; Các ch đ nh pháp lí đ c thù; th b c ngu n ồ ổ ộ ứ ậ ậ ng c a h th ng pháp lu t. lu t và cách th c gi ậ ứ Vi c đ a các tiêu chí b ph n này vào trong m t tiêu chí chung là hình thái ậ pháp lu t có th hi u đó là s k t h p nhi u tiêu chí khác nhau đ phân nhóm ể ự ế ợ các h th ng pháp lu t ch không ph i s d ng m t tiêu chí đ n l ệ . V i vi c ứ ộ đã phân nhóm các dòng căn c vào nhi u tiêu chí c th nh trên, hai h c gi ọ ụ ể ư h pháp lu t chi ti ọ t h n v i sáu dòng h : dòng h pháp lu t La Mã; dòng h ọ ớ ọ pháp lu t Giécmanh; dòng h pháp lu t B c Âu; dòng h Common Law; m t ộ ọ ậ ắ ọ ậ ậ ng c a tôn giáo nh lu t H i giáo, lu t s h th ng pháp lu t ch u nh h ư ậ ủ ưở ị ả ố ệ ố Hindu và pháp lu t c a m t s n c vùng Đông Á. Nh v y, thay vì phân ư ậ ộ ố ướ thành m t dòng h PL thì v i h tiêu chí này, Zweigert và H. Kotz đã chi ti ế t ộ ớ ệ c thu c đ a châu Âu thành dòng h PL La Mã, dòng h PL dòng h Pl các n ọ ọ Giécmanh, dòng h PL B c Âu, căn c v m t l ch s phát tri n. C th là: ụ ể ng b i lu t La dòng h PL La Mã và dòng h Pl Giécmanh m c dù b nh h ọ ậ ở ọ ặ ẳ ự Mã nh ng s nh h ng c a lu t La Mã đ i v i pháp lu t Đ c khác h n s ư ố ớ đây cũng là căn c đ xác đ nh ố ớ ưở ả ị pháp lu t các n t khác v i dòng h c B c Âu đ ớ ướ ậ pháp lu t Giécmanh và dòng h pháp lu t La Mã. ậ ượ ế ọ ậ

ể

ồ ọ c s d ng đ phân bi ể ượ ử ụ ớ ậ ậ ồ

ồ ủ ậ ộ ọ

ứ ử ụ ế ồ

c s khác bi ệ Xét tiêu chí ngu n lu t, tiêu chí này có th đ t ậ ngu n c a dòng h pháp lu t H i giáo và pháp lu t Hindu v i các h th ng ệ ố ậ pháp lu t thu c dòng h common law, dòng h civil law và dòng h pháp lu t ọ XHCN. N u phân tích c th v cách th c s d ng các ngu n lu t cũng nh ư ụ ể ề ệ t t m quan tr ng c a các ngu n lu t này, chúng ta s th y đ ồ ầ ọ ậ ẽ ấ ượ ự ủ ậ ọ

ướ

ẫ ọ ỹ ộ ư

ệ ư

c thu c dòng ộ ướ ử ọ ố ề c đánh giá ắ ầ ượ ọ ướ ộ

toà án c p d ơ ắ ế ủ ọ ợ ụ ể

i, các n ử ụ ng h p c th các th m phán ể ậ i đã s d ng phán ử ụ i quy t các tranh ch p). Song ấ

ứ ủ ậ ạ

ậ ộ c thu c dòng h civil law, tuy m t c l ượ ạ ượ s d ng làm ngu n c a pháp lu t (vd nh : c ư ồ ủ ấ ướ ẩ ế ừ ệ ố ậ

c thu c dòng h civil law và common law. Các n gi a các n ữ h common law nh Anh, M , Australia tuy v n tôn tr ng truy n th ng s ọ d ng án l nh ng vai trò c a lu t thành văn cũng đã b t đ u đ ụ ủ m t cách đúng đ n h n. Ng ộ s các phán quy t c a h đã đ ố m t s tr ở ộ ố ườ quy t c a toá án c p trên đ tham kh o đ gi ể ả ả ấ ế ủ ng không th a nh n vai trò t o ra trong ý th c c a các th m phán, h th ọ ườ ẩ pháp lu t c a mình. Vì th , lu t thành văn trong h th ng pháp lu t thu c ộ dòng h civil law v n chi m u th . ế ẫ ế ậ ế ư ậ ủ ọ

ợ ậ ủ

ễ ế ậ ng đ ườ ắ ớ ơ ố

ế ẩ ủ

ụ ể Có th th y cách phân nhóm c a Zweigert và H.Kotz khá h p lý, c th và ể ấ ủ d ti p c n song có l vi c s p x p các dòng h pháp lu t c a R. David ọ ẽ ệ ắ ế c nh c t th ớ c s p x p không gi ng nhau v i i h n. Tuy nhiên, dù đ ượ ượ ắ tiêu chí phân lo i khác nhau nh ng trong nh ng tác ph m n i ti ng c a mình ạ ữ ư ổ ế quan tr ng c a h th ng pháp lu t. i các y u t các ông đ u đ c p đ y đ t ậ ủ ệ ố ế ố ề ậ ầ ủ ớ ề ọ

C. L I K T Ờ Ế

ọ ặ ả ữ ự ố ắ

ọ ậ trên th gi ế ớ ệ ố

ạ ể ữ ả ủ

ậ ế ặ ử ụ

ị ậ ọ ẫ ấ ồ ậ ượ

ọ ọ ậ

ậ ậ ồ

ằ

ọ

M c dù các h c gi i đã và đang c g ng xây d ng nh ng tiêu ậ chí cho vi c phân nhóm các h th ng pháp lu t thành các dòng h pháp lu t ệ khác nhau, tuy nhiên, k t qu c a vi c phân nhóm l i có nh ng đi m khá ệ ọ ng đ ng. Vì v y, m c dù s d ng nhi u tiêu chí khác nhau, các dòng h t ươ ề c xác đ nh v n r t quen thu c đ i v i các nhà lu t h c là dòng pháp lu t đ ộ ố ớ h common law, dòng h civil law và dòng h pháp lu t XHCN và m t s ộ ố ọ nhóm pháp lu t khác g n v i các nhóm tôn giáo khác nhau là lu t H i giáo, ớ ắ lu t Hindu. Trong xu th hi n nay chúng ta có th d đoán r ng HTPL các ế ệ ậ c XHCN sau khi phe XHCN tan rã có xu h n ướ ướ law h n b i s coi tr ng pháp đi n hóa c a các n ơ ở ự

c này. ể ự ng nghiêng v dòng h civil ề ướ ủ ể ọ

D. TÀI LI U THAM KH O Ả Ệ

1. Tr

nhân dân, Hà N i,2008;

ng Đ i h c Lu t Hà N i, , Nxb. Công an ườ ạ ọ ộ Giáo trình lu t so sánh ậ ậ

2. Michael Bogdan, Lu t so sánh

ộ

Norstedts Juridik, Tano,2002;

3. René David, Nh ng h th ng pháp lu t chính trong th gi

t), Nxb. Kluwer, ậ (B n ti ng Vi ế ả ệ

Nxb. TP H Chí Minh, 2003; ồ

ệ ố i đ ế ớ ươ ữ ậ ạ , ng đ i