Chất hữu cơ và mùn
trong đất Việt Nam
Nước ta nằm trong vùng khí hậu nhiệt
đới ẩm, thực vật phong phú và tươi tốt
quanh năm, lượng chất hữu cơ được
tạo ra trên một vị diện tích hàng năm rất
lớn, tàn tích sinh vật để lại cho đất rất
khác nhau giữa các đất hoang, đất trồng
trọt và đất rừng. Quá trình mùn hoá
thực hiện với tốc độ nhanh, song quá
trình khoáng hoá cũng rất mạnh mẽ dẫn
đến chất hữu cơ nói chung, mùn nói
riêng bị phân giải nhanh chóng. Thêm
vào đó, các quá trình feralit, quá trình
xói mòn, rửa trôi và việc sử dụng đất
không hợp lý ở một số nơi đã ảnh
hưởng rất lớn tới số lượng cũng như
chất lượng hữu cơ và mùn trong đất.
* Về số lượng
Hàm lượng hữu cơ và mùn biến động
rất lớn giữa các loại đất, nhìn chung các
loại đất nông nghiệp có hàm lượng hữu
cơ và mùn không cao. Theo Thái Phiên
(2000), đa số đất đồi núi của nước ta có
hàm lượng chất hữu cơ từ 1 - 2%, có
khoảng 20% diện tích đất có hàm lượng
chất hữu cơ < 1%. Ðất có hàm lượng
chất hữu cơ và mùn cao nhất là các đất
trên núi cao, quanh năm mây mù che
phủ, hoặc đất lầy thụt quanh năm ngập
nước, các đất này có hàm lượng OM >=
6%. Ðất nghèo chất hữu cơ nhất là các
đất cát hoặc đất bạc màu, các đất này
có OM=< 1%.
* Về chất lượng
+ Nhiều nghiên cứu đều thống nhất là
đất mùn trên núi, đất lầy thụt có lượng
hữu cơ tổng số cao nhưng lại chứa
nhiều mùn thô. Trong thành phần của
hợp chất mùn thì tỷ lệ nhóm humin cao
hơn nhiều so với tỷ lệ axit humic và axit
fulvic.
+ Tỷ lệ giữa cacbon của axit humic và
cacbon của axit fulvic trong hầu hết các
loại đất đều < 1, nghĩa là lượng axit
fulvic cao hơn hẳn lượng axit humic.
Nguyên nhân của đặc điểm này có thể
do trong điều kiện nhiệt độ, ẩm độ cao,
hàm lượng bazơ thấp đã hạn chế việc
tạo thành axit humic. Ðiều này cũng giải
thích đất feralit vùng đồi núi thấp là nơi
có tỷ lệC.a.h/C.a.f thấp nhất, còn các
đất miền núi cao do khí hậu ôn hoà nên
tỷ số này được nâng lên. Ðất lúa phù sa
do canh tác bón phân nhiều nên axit
humic có điều kiện hình thành nhiều
hơn. Ðặc biệt đất macgalit-feralit có axit
humic lại nhiều hơn axit fulvic vì hàm
lượng bazơ ở đây cao.
+ Nhiều nghiên cứu cũng thấy rằng các
axit humic của đất Việt Nam hầu hết
thuộc nhóm axit humic di động và rất
gần với axit fulvic vì nhân thơm của
chúng thể hiện kém, đó cũng là đặc
điểm chung của đất nhiệt đới (Zonn, Lý
Khánh Quỳ, Nhiễu Chí Viên, Tiurin,
Fritland). Theo chiều sâu phẫu diện đất,
càng xuống sâu, đất càng chứa ít bazơ
hơn, nên axit humic hình thành càng ít.
+ Tỷ số C/N của mùn trong đất Việt
Nam dao động từ 7,5 - 23,0. Tỷ lệ này
càng cao mùn đất càng thô.
