CH Đ NHI T C A Đ T
Ệ Ủ
Ế Ộ
Ấ
ệ
t đ đ t ệ ộ ấ
ế
t đ theo đ sâu ộ i cây tr ng
ậ ưở
Ả
ồ
• Cân b ng nhi t m t đ t ặ ấ ằ • Các đ c tính nhi t l c c a đ t ấ ủ ệ ự ặ • Các y u t ng đ n nhi nh h ế ưở ế ố ả • Bi n thiên nhi t đ đ t ệ ộ ấ • Quy lu t lan truy n nhi ề • • Bi n pháp c i thi n nhi
ệ ộ t đ đ t t ệ ộ ấ ớ t đ đ t ệ ộ ấ
ng c a nhi ủ ệ ả
nh h ệ
CÂN B NG NHI T M T Đ T
Ằ
Ặ
Ấ
Ệ
ượ
ầ
ượ
ủ
ị ệ ặ ấ
• Đ nh nghĩa: Hi u s gi a ph n năng l ố ữ m t đ t. Ph ươ
ng nh n đ ằ
ệ
c và m t đi c a ấ t m t đ t: ặ ấ
ậ ng trình cân b ng nhi B’ = B - LE + V + P
t b c h i (latent heat) ơ
ố
– Trong đó: – B: b c x thu n (net radiation) ứ ầ ạ – L: ti m nhi ệ ố ề – E: l c b c h i (evaporation) ng n ơ ượ ướ – V: l t trao đ i v i khí quy n (sensible heat) ng nhi ổ ớ ể ệ ượ – P: l t trao đ i v i l p đ t sâu ng nhi ấ ổ ớ ớ ệ ượ • Ban ngày: B>0; LE, V và P<0; B’>0 m t đ t nóng lên • Ban đêm: B<0; LE, V, và P>0; B’<0 m t đ t l nh đi ặ ấ ặ ấ ạ
Ban ngày
Ban đêm
Cân b ng b c x m t đ t khi b c x thu n âm và d
ng
ứ ạ ặ ấ
ứ ạ
ằ
ầ
ươ
Physics of Environment and Climate
Đ C TÍNH NHI T L C C A Đ T
Ệ Ự
Ủ
Ặ
Ấ
1. Nhi
ng dùng đ đánh giá kh năng nóng lên nhanh hay ch m ể ậ ả
3
t dung: ệ Là đ i l ạ ượ c a đ t. ấ ủ
•
-3
Nhi t dung th tích (Cv): là l ng nhi t c n thi t làm cho m t cm ệ ệ ầ ế ộ ể 0 ượ -1
Cv = d.Cp
đ t nóng lên 1 C (cal.cm ) ấ .độ
Quan h gi a Cv và Cp:
ệ ữ
• Nhi t c n thi t làm nóng cho ệ ọ ệ ầ ế t dung tr ng l ượ 1 gam đ t nóng lên 1 ng (Cp): là l C (cal.g ng nhi ) ấ ượ .độ
o
-1
-1
d: t tr ng (g.cm -3) ỷ ọ
NHI TỆ DUNG C AỦ M TỘ SỐ LO IẠ Đ TẤ
Cv
Cp
Lo i đ t ạ ấ
Cv
0.49 0.59 0.60 0.0003 1.00
0.18 0.23 0.48 0.24 1.00
Cát Sét Than bùn Không khí trong đ tấ N cướ
Đ m đ t (%)
ộ ẩ
ấ
Đ m đ t (%)
ộ ẩ
ấ
Lo i đ t ạ ấ
ấ ấ ấ
Đ t cát Đ t sét Đ t mùn Th. bùn
0 0.35 0.26 0.15 0.20
20 0.40 0.36 0.30 0.32
50 0.48 0.53 0.52 0.56
80 0.58 0.72 0.75 0.79
100 0.63 0.90 0.90 0.94
Ệ Ố Ẫ
t c a
Ấ l ) Ệ Ủ ng dùng đ đánh giá kh năng truy n nhi ề ả
ể
ệ ủ
H S D N NHI T C A Đ T ( Là đ i l ạ ượ các lo i đ t ạ ấ
t truy n qua m t đ n v di n tích là 1cm
ộ ơ
ề
ớ
2 ị ệ t đ th ng đ ng là ệ ộ ẳ
ứ
• Đ nh nghĩa: ệ ượ ấ ứ ơ
ạ
ị ng nhi là l trong m t gi y ng v i gradient nhi ộ -1. Đ n v cal.cm 1đ .cmộ ị
-1.giây-1.độ-1
ạ ấ
t c a các lo i đ t khác nhau r t khác ấ ấ
ệ ố ẫ
ấ t c a các ch t c u ệ ủ ộ ố ấ
ộ ẩ
ấ
ạ
t ế
• H s d n nhi ệ ố ẫ ệ ủ nhau ph thu c vào h s d n nhi ộ ụ t o nên đ t, các lo i khoáng trong đ t, đ m và đ x p ạ c a đ t. ủ
ấ
Lo i ch t ấ B t phenspat ộ Đá vôi Cát khô Cát m(20%) ẩ H t sét ạ Ph n vi ấ N cướ Không khí l 0.0058 0.0019 0.00026 0.00252 0.0044 0.0022 0.0013 0.00005
GRADIENT NHI T Đ Đ T
Ệ Ộ Ấ
•
t đ gi a
ỉ ứ
ể
ệ
ộ
ệ ộ ữ
là đ i l ng dùng đ ch m c đ chênh l ch nhi ạ ượ các l p đ t. ấ ớ
2
1
2
1
a = -dt/dz= -(t
-t
)/(z
-z
)
ố
ệ
ớ
ớ
ấ
ớ t đ
l p đ t z
ộ ấ 1 (oC) t2: nhi
ệ ộ ở ớ
ấ 2: đ sâu l p đ t d ớ t đ ệ ộ ở ớ
i ấ ướ ấ 2 l p đ t z
t đ đ t a: gradient nhi ệ ộ ấ dt: hi u s nhi ấ oC) t đ gi a 2 l p đ t ( ệ ộ ữ dz: kho ng cách gi a hai l p đ t (cm) ữ ả z1: đ sâu l p đ t trên (cm); z ộ t1: nhi (oC)
2
0
-1
L U L
NG NHI T VÀ H S TRUY N NHI T C A Đ T
Ư ƯỢ
Ệ Ủ
Ệ Ố
Ấ
Ệ
Ề
-3.0
-1
c truy n t
l p đ t này đ n l p đ t khác
ỉ ượ
t đ ệ ượ
ề ừ ớ
ế ớ
ấ
ấ
ng nhi
ả
ư ượ ạ ượ ộ t c a đ t: ấ ng nhi ị
Q: l u l
• L u l ệ ủ là đ i l ng dùng đ ch l ể trong m t kho ng th i gian xác đ nh. ờ Q = - l ng nhi
. a. n )
ư ượ
ệ ủ
t c a đ t (cal.cm ấ
: h s d n nhi
t c a đ t
ệ ố ẫ
ệ ủ
ấ
n: đ n v th i gian
ị ờ
ơ
a: gradient nhi
t đ c a đ t
ệ ộ ủ
ấ
d u (-) ch chi u h
ng truy n nhi
t
ề
ấ
ỉ
ướ
ề
ệ
Ban ngày a<0 nên Q>0, nh v y nhi
t đ truy n t
l p đ t m t xu ng l p đ t sâu.
ư ậ
ệ ộ
ề ừ ớ
ấ
ấ
ặ
ố
ớ
Ban đêm a>0 nên Q<0, nhi
t đ truy n t
l p đ t sâu lên l p đ t m t.
ệ ộ
ề ừ ớ
ấ
ặ
ấ
ớ
l
là đ i l
ng đánh giá t c đ truy n nhi
t
ạ ượ
ề
ố
ộ
ệ độ trong các l p đ t.
ấ
ớ
k = l
/Cv
k: h s truy n nhi
t đ (cm
/giây)
ệ ố
ề
ệ ộ
• H s truy n nhi t đ c a đ t (k): ệ ố ề ệ ộ ủ ấ
: h s d n nhi
t (cal/cm.giây.
C
)
ệ ố ẫ
ệ
Cv: nhi
t dung c a đ t (cal.cm
C
)
ệ
ủ
ấ
•
T tr ng c a đ t càng tăng thì k càng l n
ỷ ọ
ủ
ấ
ớ
•
K l n nh t khi đ m đ t vào kho ng 10-20%
ộ ẩ
ấ
ấ
ả
ớ
-2
l
NG T I NHI T Đ Đ T
CÁC Y U T NH H Ế Ố Ả
ƯỞ
Ệ Ộ Ấ
Ớ
ị –
ng nam luôn có nhi
t đ cao h n h
ng B c
ệ ộ
ơ
ướ
ắ
ế ủ ướ NBC.
• Đ a hình và đ a th c a đ t ị ấ BBC, đ t d c h ấ ố Ở i c l và ng ượ ạ ở – Đ t d c h ng Nam có nhi ướ ấ ố
ớ ấ ằ
ơ
ẳ
• Bi n pháp làm đ t:
t đ cao h n so v i đ t b ng ph ng t đ l p đ t ấ
ệ ộ ớ ấ ồ ộ
ệ ặ ọ
ệ ộ ấ đ t tr ng tr t có biên đ nhi ọ ồ
m t cao h n so v i đ t không tr ng tr t. ớ ấ ơ ớ ủ ơ ầ
• Thành ph n c gi • L
ượ – Mùn làm gi m nhi i c a đ t ấ ng mùn trong đ t ấ ệ ả
t c a đ t, tăng kh ả
ệ ủ
ấ
t dung và h s d n nhi ấ
–
t đ i m, ch đ nhi
ng đ i ôn hòa
ệ ố ẫ c và h p th b c x m t tr i (màu đ m). ụ ứ ạ ặ ờ t c a đ t mùn t ấ ế ộ
ệ ớ ẩ
ậ ươ
ố
ệ ủ ấ
ế ẩ
ế
ẽ
năng gi Ở do có đ m cao, tuy nhiên, n u là đ t mùn thi u m s có biên đ nhi
n ữ ướ vùng nhi ộ ẩ t đ cao. ệ ộ
ộ
ướ ớ – Gi m kh năng h p th b c x m t tr i c a m t đ t nh ng l
i
ặ ấ
ư
ả
ạ
t ôn hòa h n so v i đ t tr ng
• N c và không khí trong đ t ấ • L p ph th c v t ủ ự ậ ả tăng kh năng gi ả – Do v y có ch đ nhi ế ộ
ấ ụ ứ ạ ặ ờ ủ i b c x sóng dài m t đ t l ặ ấ ữ ạ ứ ạ ớ ấ ố ơ ệ
ậ
S BIÉN THIÊN NHI T Đ Đ T
Ệ Ộ Ấ
Ự
ế
t Bi n thiên hàng ngày • Th i gian xu t hi n các c c tr c a nhi ệ ị ủ ự ệ ấ
• Biên đ dao đ ng c a nhi t đ đ t: ủ ệ ộ ấ
D
• Các y u t ớ D i
ờ đ đ t ộ ấ - Tmax: 13 – 14h - Tmin: 4 – 5h ộ ộ t = Tmax - Tmin ng t nh h ế ố ả ộ ị
ậ ậ ấ ấ ượ
ướ ấ
ờ ế ạ
t: mùa khí ưở h u, vĩ đ đ a lý, đ a hình, l p ph th c ủ ự ớ ị ng n v t, tính ch t đ t, hàm l c và không khí trong đ t, màu s c đ t, và ắ ấ tr ng thái th i ti t. Bi n thiên hàng năm ế • Th i gian xu t hi n c c tr : T7 – T8; ệ ự ị ấ
t đ đ t: ệ ộ ấ
D
ng t t: vĩ đ đ a ờ T1 – T2 • Biên đ dao đ ng nhi ộ ộ t = Tmax - Tmin nh h ế ố ả ộ ị ớ D i
• Các y u t ớ ủ ự ưở lý, l p ph th c v t và tính ch t đ t ấ ấ ậ
Ộ ộ
QUY LU T BI N Đ I NHI T Đ THEO Đ SÂU Ệ Ộ t đ đ t không đ i t ổ ở ấ ả ệ ộ ấ t đ đ t gi m d n theo c p s nhân khi đ ộ ấ ầ ệ ộ ấ
t c các đ sâu. ố
Ậ ộ ộ
ả ộ
• Chu kỳ dao đ ng c a nhi • Biên đ dao đ ng c a nhi sâu tăng theo c p s c ng
Ế Ổ ủ ủ ố ộ
p
ấ
z
q k
/
D=
t
z
et o
z
0
- D
t đ
C)
ộ
ệ ộ ở ộ
: biên đ nhi t o
đ sâu z ( 0
D
: biên đ nhi
m t đ t (
t đ
ộ
D
t : chu kỳ dao đ ng c a nhi
t đ đ t (ngày ho c năm)
ệ ộ ở ặ ấ ủ ộ
C) ệ ộ ấ
ặ
2
t đ c a đ t (0,003 - 0,008 cm
/giây tuỳ theo đ m đ t)
ệ ố
ề
ộ ẩ
ấ
ệ ộ ủ • Th i gian xu t hi n các c c tr mu n d n theo đ sâu ự
k: h s truy n nhi ấ
ấ ị
q
ệ ầ ộ ờ ộ -1
.√q
" t q là đ mu n (ngày ho c gi ); z là đ sâu; là chu kỳ dao đ ng c a t ặ = Δz.2 ờ /p k ộ ộ ộ ủ ộ 2
t đ c a đ t (0,003 - 0,008 cm /giây ệ ộ ệ ộ ủ ề ấ
ộ ẩ
v i nhau l ữ ộ t đ nh nhau t ư ỷ ệ ớ
1
2
nhi t đ ; k là h s truy n nhi ệ ố tuỳ theo đ m đ t) ấ • Nh ng đ sâu có đ gi m biên đ nhi ộ ả ệ ộ ộ theo căn s b c hai c a chu kỳ dao đ ng. ộ ủ ố ậ
1;
2
z /z = 1/√365 = 1/19
Trong đó: z z là đ sâu c a t ng đ t mà biên đ nhi t đ ngày b ng ủ ầ ấ ộ ộ ệ ộ ằ
biên đ nhi t đ năm. ộ ệ ộ
Đ sâu ộ cm
a
Nhi t ệ đ ộ oC 3 0
b
2 5
c
2 0
d
15
e
1 0
1 3 h3 0 4h30 6h00
Quy lu tậ lan truy nề nhi tệ đ đât theo chi u sâu ộ
ậ
ậ
ề a. Quy lu t hàng ngày; b. Quy lu t hàng năm
Quy lu tậ lan truy nề nhi tệ đ đât theo chi u sâu ộ
ậ
ậ
ề a. Quy lu t hàng ngày; b. Quy lu t hàng năm
VAI TRÒ C A NHI T Đ Đ T Đ I V I CÂY TR NG
Ệ Ộ Ấ Ố Ớ
Ồ
Ủ
t đ thích h p, nhi
t đ càng
ủ ạ ầ ố
ự ả
ệ ộ
ợ
ệ ộ
i cho quá trình n y m m
cao càng thu n l
ả ầ
– S n y m m ch x y ra trong kho ng nhi ỉ ẩ ầ
ậ ợ
o
optimum
VD: lúa ch n y m m khi nhi
t đ đ t cao h n 11
C; T
c a s n
ỉ ả
ầ
ệ ộ ấ
ơ
ủ
ắ
o
o
o
o
C – 36.6
ng
ạ ướ
MAus10 là 14.8 d
ng, ngô, đ u t
C; H t h t đ ngày/đêm là
ươ
ậ ươ
C và MAus7 là 12.5 ng n y m m r t kém khi nhi ấ ả
C – 39.8 ệ ộ
ầ
o
C
21/12 ạ ộ
tu n đ u sau khi gieo. ở ầ ủ
ầ • Ho t đ ng c a b r ộ ễ ệ ộ
ộ ễ
ề
ấ
t đ quá cao ho c quá th p đ u có h i cho b r ệ ộ ơ
ặ ớ
ậ
ả
c và dinh d
ạ t đ h n so v i b ph n thân lá. ớ ộ t đ th p làm ng ng tr quá trình hút n ệ
ướ
ư
ưỡ
ng c a cây ủ
– Nhi – R cây nh y c m v i nhi ạ ễ – Nhi ệ ộ ấ ) (≤ t
Nhi
t đ cao h n 35
C làm gi m s phát tri n c a r c c.
ệ ộ
ơ
ủ ễ ọ
ự
ể
ả
–
• Quá trình n y m m c a h t gi ng ả ả
• Ho t đ ng c a vi sinh v t đ t ậ ấ ạ ộ ủ
• Phong hoá đ tấ
bio-min
o
• Sâu b nh s ng trong đ t ệ ấ ố
Nhi
t đ đ t và t l
phát tri n c a hai gi ng s n
ệ ộ ấ
ỷ ệ
ủ
ố
ể
ắ
BI N PHÁP ĐI U TI T CH Đ NHI T CUA Đ T
Ế Ộ
Ấ
Ệ
Ề
Ế
Ệ
ệ
– Làm đ t k , bón phân h u c và x i xáo th
t c a đ t: ệ ủ ng xuyên đ làm
ấ ể
ữ ấ ấ
– T i
• Thay đ i nhi ổ ấ ỹ gi m nhi t dung giúp đ t h p thu t ệ ả c đ m, làm tăng hàm l i n ướ ướ
ủ ẩ ướ ầ
t dung c a đ t, gi m kh ả ấ ể
• Che ph đ t đ ch ng b c x tr c ti p, làm gi m
t vào mùa hè. ệ
t dung và h s d n nhi ệ ố ẫ ườ ớ ơ t b c x m t tr i. ố ứ ạ ặ ờ ng sét (cày sâu d n, t ượ phù sa, bón Kaolinit…đ làm tăng nhi ả ủ ệ năng h p thu nhi ấ ủ ấ ể
ứ ạ ự
ố
ả
ế m t đ t ừ ặ ấ
ả
kh năng b c x sóng dài t ứ ạ – Mùa đông
i n
ủ ặ ấ ằ
ế ợ ướ ướ
ẫ
c đ m Che ph m t đ t b ng các v t có màu s m, k t h p t ủ ẩ Tr ng cây theo hàng, lu ng đ b c x m t tr i d dàng chi u xu ng ố
ạ ặ ờ ễ
ậ ể ứ
ế
ố
ồ m t đ t ặ ấ
ạ
ắ
ơ
• Che ph m t đ t b ng r m r , làm giàn che n ng cho cây con, ậ
ủ ặ ấ ằ ồ
ủ
ặ
ồ
ố • Xác đ nh th i v cây tr ng thích h p
– Mùa hè
