Những đặc điểm cơ bản của chèo cổ Việt Nam

Nh ng đ c đi m c b n c a chèo c

ữ

ủ

ặ

ổ

ể Vi

ơ ả t Nam

ệ

Chèo c có nh ng đ c đi m sau: ữ ể ặ ổ

ộ ế ạ ạ ứ (đ o đ c phong ki n đã có ph n nhân dân - ứ ế ạ ầ Chèo thu c lo i sân kh u khuy n giáo đ o đ c ấ hóa)

c đây d ng nh đã có s "phân c p" đ tài gi a Tu ng và Chèo, m c d u cùng ườ ư ự ữ ề ấ ặ ầ ồ Ở trên m t n n t ng: xã h i ta tr ộ ướ ộ ề ả

ế ầ Trai th i trung hi u làm đ u Gái th i ti t h nh làm câu trau mình. ờ ờ ế ạ

ồ ủ ữ ệ ầ ứ ằ ạ ạ ớ ng c a tu ng khai thác các chuy n quân qu c đ a ra nh ng S tr ố ư ở ườ t, đ cu i cùng ng quân th n m u m c, trong đó, tôi trung k ki m xung đ t nhau b o li t m d ạ ộ ệ ẻ ế ự ố ể ẫ ươ ấ ệ t m c có đ c p t ng t c v ". N u ti i m i quan h i k t thúc "chém n nh, đ nh đô, tôn v d n t ố ề ậ ớ ụ ế ươ ế ị ị ị ẫ ớ ế v ch ng, bè b n, anh em, t ng sáng i cho các phi h u quan t thày,...là đ u nh m t o thu n l ậ ợ ồ ướ ậ ề ợ r ch trung...Là nói lo i tu ng Thày mà khoan nói lo i tu ng Ð (còn g i là tu ng hài). ồ ồ ữ ỡ ạ ạ ồ ọ ồ

i ch y u đi vào các câu chuy n hàng ngày x y ra n i thôn dã, ho c trong nhà "quan", ơ ả ạ ố ồ ể ệ ố ấ ặ ồ ổ t x u v m ch ng nàng dâu, dì gh con ch ng, v ch ng bè b n, ạ ệ ợ ờ ụ ệ ề ẹ ườ ậ ể ề ậ ồ ặ ặ ữ ậ ố ế ị ố ủ ầ ộ ư vai trò ch ch t, c m cân n y m c trong gia đình, l y tam c ẩ ườ ẻ ng là nh ng câu chuy n k v cu c đ i ho c m t ộ ộ ườ ề ng m i, l y vi c h c hành thi đ làm đ ọ ng làm ợ ườ ệ ế ỗ ấ ng ti n thân; còn ng ườ ồ ươ ủ ẽ ả ứ ế ế ả ố ạ ạ ữ ầ ủ ứ ạ . S khía c nh đ o đ c này cũng n m trong ph m trù tam tòng t ệ ề đ c, c th ứ ứ ả ạ ạ ạ t ch trung quân. i t Chèo l ủ ế đ nói nh ng m i quan h t ữ anh em t thày,...Các tích chèo (c ) th ớ quãng đ i có tác d ng quy t đ nh s ph n nhân v t, trong đó, nhân v t th sinh (ho c m t viên ờ khoa b ng) gi ng ngũ th ự ữ ả i thân c a h (s nhi u là v gi ọ ố ố ấ ữ con, còn thì là b n, là con, là m ) ph i lo nuôi n ng chăm sõc ch ng, con,"s ph i g p" nh ng ả ặ ấ ẹ ạ t qua c n khó bi n c xã h i x y đ n, đ b c l tâm tr ng và cách ng phó h u hi u kh dĩ v ượ ơ ộ ẩ ể ộ ộ khăn, làm sao n i lên nh ng khía c nh đ o đ c, đúng v i yêu c u đ ra cho ti t m c c a tác ế ụ ổ ớ ữ ế chèo là hi u, gi ụ ể ở ằ ố ứ t, giúp ch ng con h g ng đ t t nghĩa, ti ạ ớ ố ọ ắ ữ ế ồ

ế ầ ử ư ư ể ạ ồ Trong chèo, các th sinh nói s x ng danh báo tính, k "gia th b n b c" r i hát cách nói lên chí ti n th : ế ủ

ế ợ ầ ớ ờ Quy t chí tu thân, Công danh ch v i, n n n ch lo. ớ ộ Khi nên Tr i giúp công cho, Làm trai năm li u b y lo, m i hào ! ớ ệ ẩ

ọ ữ ế ở ỉ ử ộ ế ả ỗ ở ợ ầ ặ ợ ấ ọ đây ch có nghĩa"dùi mài ng cha m , ẹ ữ ưỡ t th y. Nói cách khác, tích ơ ộ i thân c a h , nh n ch u các s bi n xã h i x y đ n, làm c h i ự ế ả ộ ả ồ ẽ ơ ạ ữ ế ọ nhà, đ u"phó m c" cho v t ị i. H là nh ng "c t cái" trong gia đình, mà cái vi c "quy t chí tu thân" kinh s " cho đ n khi thi đ "làm quan", còn m i vi c "n n n ăn " nh ng là b o d nuôi ch ng đi h c, d y con nên ng trò s "r i xu ng" nh ng ng ố b c l ạ ệ ọ ệ ề ườ ậ ph n đ o đ c quy t đ nh s ph n m i ng ế ị i, ườ ở ủ ậ ộ ộ ườ ứ ầ ố ỗ

Nh Th Ph ng "l c gi t trâm cài", hát s câu: ư ị ươ ượ ắ ử

ạ ứ ...đ o cha đ c m , ẹ con xem b ng non Thái thêm xuân, ằ

Cha vun tr ng, m xây đ p nên nhân... ẹ ắ ồ

ể ề ẹ ổ ỗ ố ồ ể ả ế ạ ứ ặ ữ ậ ng "ch y gi c", sau r t, gói ghém t t c trong bài hát Tr n tình ch a chan tính ấ ả ố ầ ậ ng Viên chuy n đ ng tâm th n", qùy xu ng nh n m , nh n ầ ộ ể ể ươ ẹ ả ậ ố Đ qua m y đ n h t than đ sang vãn, k v nh ng n i kh n khó mà m ch ng nàng dâu g p ặ ấ ph i trên đ ườ nhân b n, làm "quan Thái T Tr v đang ph i hát x m ki m ăn c c c. ẩ ợ ơ ự ế ả

i chàng đi nuôi b n ăn h c", bi t kín đáo ả ờ ạ ọ ế Nh nàng Châu Long "ch ng qu n công phu" "vâng l ẳ ư đoan ti t v i ch ng: ế ớ ồ

Tâm là l n, ý cũng là lòng ớ Thi p xin tr v ti t s ch giá trong. ở ề ế ạ ế

i ph ở ề ớ ươ ổ ế ễ ẹ ư ữ ườ ụ nên sau khi L u Bình "h u chí cánh thành', tr v v i D ng L v n toàn, n i ti ng ng n "d s t gan vàng"... ữ ạ ắ

ị ữ ế ữ ậ ẫ ậ ạ ẹ ọ ở ờ , còn b t lên ch hi u lóng lánh khôn bì. ỏ ấ nhà th cha m , hay khi đã theo nuôi ch ng ăn h c, bà luôn canh cánh câu hát "nh t ệ ế ẽ ệ ạ Nh "bà" Th Kính bên c nh ch nh n th t đã sáng t ư Khi còn ồ hi u l p nhi v n thi n tòng"(m t đi u hi u làm s kéo theo muôn đi u thi n) và lúc nào cũng ề ế ậ nghĩ chuy n "lo tr cù lao chí đ c. "T i khi "hóa Ph t", bà v n m t d : ề ộ ạ ộ ứ ệ ả ậ ẫ ớ

ấ Công nuôi n ng g i là m t chút ọ Vi ng thăm thay m t bu i th n hôn... ặ ộ ổ ế ầ

i ph n này tr ữ ườ ộ ạ ả ạ ấ t m i ọ ụ ữ ừ ầ c sau m t d b o d ướ ậ ố ẹ ử ẫ ế ư ồ ng"nh các vai lão, ư ậ ứ c ngh nhân "l p t c" ệ c nhi u (sáp g n lo i kép văn ạ ầ ỗ ướ ể ệ ọ ễ ấ ớ ng cha m , nuôi ch ng d y con, chu t Nh ng ng ồ ưỡ vi c trong nhà, t đ u đ n cu i và ăn v n nói năng ng x v n "bình th ệ ườ ứ m , h khác. Còn các vai th sinh ch ng con h thì sau khi thi đ , đã đ ụ ề ượ thay đ i cung cách th hi n v i phong thái và di n xu t khác tr ổ ề c a tu ng). ồ ủ

ừ ạ ẩ ầ ạ ỗ ố ơ i (h i Nh chàng Kim Nhan, v a nghe Xá L i báo tin thi đ , đã ng ng cao đ u dõng d c nói l tu ng) câu n a Hán n a Nôm: ư ồ ử ử

ệ ế ơ ắ ấ ị

Thi u niên s đăng l Hoàng gia đ c ý h i ồ Võ môn tam c p lãng, Bình đ a nh t thanh lôi. ấ Tôi, Kim Nham v a chi m tam khôi, ế ừ Cho bõ lúc th trung càn kh ... ư ổ

T i khi đ c vua cho đi trán nh m m t huy t, chàng ta l i nói l i x ng danh: ớ ượ ệ ậ ộ ạ ố ư

ả ế

B ng Thám hoa tay chi m, Ch c Tri huy n quy t phong ế ệ ngôn công, Lu t ngôn gi ả Th nh t ng c u vô t ng... ụ ầ ứ ậ ỉ ụ

đ y, m i c ch l ừ ấ i nói c a "quan", ngh nhân ph i th hi n sao cho ch ng ch c n ả ể ệ ữ ệ ạ ươ ng Và t theo cung cách di n tu ng, m i không b nhà ngh kêu là "non v n". ọ ử ễ ỉ ờ ồ ủ ớ ề ố ị

ỉ ở ả ầ ỗ ớ ụ ỹ ầ ượ ư ắ ư ế ổ ễ ử ố i hát nam, (có khi hát khách). ữ ấ ố ở ở ệ ầ Nh th , ch trong 1 v , Kim Nham ph i 3 l n x ng danh (hàn s , thi đ , phong quan), v i 2 l n ư t áo the, qu n tr ng, chân giày, tay qu t, nói thay đ i trang ph c: Khi còn là th sinh thì khăn l ạ ứ năng d dàng, đi đ ng khoan thai, nói s , hát cách,... khi là quan đã mũ mãng hia h t, đi đ ng ứ khuỳnh khoàng, nói l Tr n T L , T ng Trân,...cũng đ ử ệ ố T t nhiên g i là mũ mãng hia h t ọ ầ nh ng v khác, m y chàng Chu Mãi Th n, c ngh nhân tùy th i, tùy lúc mà có cách th hi n t ự . ờ chèo cũng hi u là h t s c gi n ti n, không nghiêm c m nh ả ng t ể ệ ươ ấ ượ ố ở ế ứ ầ ấ ư ể ệ

bên Tu ng. ồ

ở ạ d ng ụ ng xu t hi n ườ ấ ng (v h u) đã th y trong chèo Tr ấ ng ph c", ả ườ ệ ặ ộ ẫ ng Viên, song v n" bu c" ngh nhân ph i đóng sao ố ư i x ng ề ư ồ ư ể ế ở th k XIX) có khi còn m c "th S v chèo có vai Vua (th ệ ở ế ỷ ố ở th a t ươ ừ ướ cho có "màu Tu ng", không th "nhu nhoá" xong thôi. Nh vua trong chèo Hán s nói l danh:

ị i n ợ ướ c yên nhà ... ố ư i x ng danh rành r ẽ ờ ử ng ố ẫ ươ ng, Ta, Ð i s ngôi cao chính v , ạ ở Lòng nh ng mong l ữ Vua trong chèo N tú tài cũng nói l ữ N i ngôi tr i s a tr , ị Tr m hoàng đ T ng v ế ố Uy ra đ p d b n ph ươ Ð c xu ng th m thu n trăm h ... ầ ạ ố ấ ẹ ố ứ ọ

ơ ấ ệ ấ ấ ớ ễ ng h p) đã báo hi u s thay đ i v trí xã h i c a các th sinh đang t ế ệ ổ ị ư ừ ậ ạ ợ ị ố ị ọ ướ ữ ấ ặ ầ ẫ ấ ị ề ễ ệ ả ặ m t quan ni m tri ờ ổ ệ ỹ ẳ ệ ồ T c là, m y câu "thi u niên s đăng đ , võ môn tam c p lãng" (v i di n xu t và trang ph c ụ ứ thân ph n "b ch đinh". t ươ ộ ủ ự M y v T ng Tr n (chèo Tô Th v ng phu), Tham T ng (chèo N tú tài) ho c các vai vua, vào ấ ả ữ chi u chèo, d u có "bình - dân - hoá" theo con m t nông dân th i cũ thé nào, cũng v n ph i d ắ ế "kho ng cách" nh t đ nh trên nhi u m t di n xu t. Vi c thay đ i và l u ý trong cung cách th ể ư ấ hi n các vai vua quan c a chèo, có ngu n g c t ệ t m h n hoi, mà tuy t ủ ế ố ừ ộ nhiên không ph i do ngh nhân th hi n tùy ti n. ệ ệ ể ệ ả

c đ a ra tr ư ượ ướ c bà con nông dân nh ng" m u" th sinh lý t ữ ưở ư ẫ ư ỗ ụ ả i dâu hi u nghĩa, dám hy sinh t ể ế ữ ng", cùng v i nh ng ng ớ ườ ợ ề ế ấ i v hi n th c, ng ử ạ ỡ ố ỷ ố ụ ế ủ ấ ặ pi đ i, ho c khêu g i kích thích ng ụ ấ t c cho ấ ả ả ậ ổ ưỡ ằ ờ ố Nói chung, chi u chèo x a đ ng, ế c công h c t p đ ti n thân, thi đ xu t chính và khi là "quan" thì x thân "ph c v đ ng quân ọ ậ ố v ườ ươ ữ ch ng con yên tâm mà dùi mài kinh s chi m b ng khôi khoa làm r ng r tông môn, c nh ng ả ồ v trí "đ i t " c t làm b t n i các ng đi c a h , ho c ch u k th t đ c b t nhân ngãng tr đ ẻ ấ ứ ọ ị ở ị ở ườ ng cho ng vai ch ch t chính di n, nh m treo g ộ ng m ặ ườ ươ ủ c g ng nói theo, ho c đem k t c c nhãn ti n ch ng ra gì đ h răn ng a, né tránh. ể ọ ẳ ề ố ắ ế ụ ợ ừ ệ ặ

Ði u đó nói rõ ngay l p giáo đ u m i v , nh : ề ở ớ ỗ ở ư ầ

ươ Ti ằ Th ch ng nuôi m tr n đôi đ ng ng... t nghĩa ai b ng nàng Thi Ph ế ờ ẹ ọ ồ ườ

(Chèo Tr ng Viên) ươ

i có nhân ạ Kim Nham có nghĩa l Ti t nghĩa Súy Quỳnh, Súy Vân ... ế

(Chèo Kim Nham)

Nhi u khi còn l p l i l n n a ý chính c a ch đ ti t m c trong l p vãn trò, nh : ặ ạ ầ ủ ề ế ữ ủ ề ụ ư ớ

ng L ươ

Quan d ạ ễ ở ế Nàng Châu Long d s t gan vàng Chú H Ð ng t n l c t n tâm h t lòng cùng b n ạ ắ ậ ự ậ ề ồ

(Chèo L u Bình D ng L ) ươ ư ễ

ậ ề ữ ấ ạ ủ ứ ự ứ ề ẫ ậ ầ ườ ế ị ự ố ế nghĩa thánh hi n, ng i t ố ư ề ườ ườ ữ ễ ườ ố ứ ự i gi ố ứ ầ ướ ắ đúng l ộ i khá gi Vì c n đ cao nh ng nhân v t m u m c v ph m ch t đ o đ c đ s c quy t đ nh s ph n con ẩ ả i, các tích chèo, đúng ra các b n trò, đ u có đ u có đuôi, trong đó s c bi n đ a ra ph i ng ả i có làm sao ch ng minh chân lý, r ng ng ằ đ o đ c, d u tr t đ nh h nh phúc ạ ị ứ (v ch ng con cái s ng thu n hoà trong m t gia đình quan l ồ ầ ề t, t c là ng c m t có ch u bao c c kh đ ng cay, r t cu c cũng s đ t t ổ ắ ẻ ấ ộ ẽ ạ ộ ỉ ); k x u s ng không ố ạ ợ ạ ậ ả ố

ng, tam tòng t đ c, d u có lúc tho thuê no ườ ươ ạ ặ ứ ứ ẫ ả đúng ho c trái v i quy ph m tam c ớ t b tr ng ph t, sa đo , nghèo hèn. đ y, sau cùng t ấ ị ừ ng ngũ th ạ ạ ầ

ả ự ấ hi n ể ở ề i đã do "ông ự ỗ ố ườ ế ặ ậ ỗ Qu là, ph n nhi u tích chèo xoay quang tr c bĩ (c c) thái (lai), d a trên m y tiêu đi m ụ g p lành, xanh" an bài t ơ ở ng Viên: ầ ác g p d , l y trung hi u ti ữ ấ ở c. Nh câu vãn trò ư t nghĩa làm c s mà m i s ph n m i ng ế v Tr ở ở ươ ề ặ tr ừ ướ

ạ ơ ờ ự ờ ồ ễ T p hoá xoay v n ầ Qua c n bĩ c c có ngày thái lai Tr i chung tr i ch ng riêng ai ẳ t tài nên nhân Vun tr ng cây đ c ứ ắ H ai có phúc có ph n ầ Giàu nghèo t i s , gian truân b tr i. ạ ố ở ờ

t ngoài môi ngh nhân, và ch th p thoáng bay qua tai ng ấ ỉ ấ ượ ệ ỉ ườ ề ệ ầ ầ ằ ả M y câu đó, tuy ch hát tr i xem, song ai dám nói chúng không d n d n h n vào tâm kh m hàng ngàn tri u nông dân hi n lành ch t phác th c ? tr ủơ ướ ấ

ữ ứ ậ ng Ph t ọ ớ ẹ ứ ườ ạ ộ ế ế ợ ưỡ i đ cao và bi u d ệ ữ ng ngũ th ưở ữ ẫ ơ ợ ờ ạ ề ươ ạ ẩ ươ ng kính noi theo tu nhân i ng ng h t m c nh ng th ư ứ ể ữ ế ươ đ c, c th ụ ể ng, tam tòng t ứ ứ ẽ ố ữ ế i v i noi theo b t ch ướ ự ấ ướ ắ ậ ố ạ ớ ấ ữ i ăn i ỏ s ng đòi h i c đo ph m cách đ o đ c nhân v t, làm l ng m i đ o đ c mà giai t ng ầ ứ i l p gi a và l p d ướ ữ ữ ạ ớ ở ệ ố ồ ờ ng x có đ o đ c ph i đ ạ ử ạ ứ ớ ự ấ ờ ướ ề ắ ầ ố ủ ả ộ ọ ố ệ i xem, c ng ả ng h n vào ơ ữ ổ ạ ể ườ ễ ả ng lai, vào chính cu c đ i và con ng i hôm nay. Không ph i ch là chuy n nông dân ch u ỉ ườ ả ị ọ i di n thanh tho tin t ưở ệ ủ ưở ị ữ nguy n nh n l y "thiên ch c"c a ng ườ ự ệ Rõ ràng, trong khi lo i trò tôn giáo (Ð c Chúa Ba, Quan Âm trò...) ng i ca nh ng g Thánh c u dân đ th hi u nghĩa v i cha m , kh i g i m i ng tích đ c; thì nh ng trò khai thác chuy n ngoài đ i, l ứ sinh lý t ng và nh ng th c n m u m c l y tam c ườ ụ t nghĩa, làm th hoá b ng(trung) hi u ti ứ ế ằ c. Ð y chính là gi khêu g i m i ng n t ườ ườ ươ ớ ọ ợ i trong c ng ộ phong ki n mong mu n"khai tâm luy n chí" cho nh ng ng ườ ớ ế ố ở các t ng l p xã h i. R ng nh ng ng đ ng, đ ng th i cũng là m c tiêu mu n đ t t ụ ườ ằ ộ ớ ầ ồ ệ đ y các tích truy n c h nh phúc; t c đ n bù, đ i h ph i đ t đ ả ượ ề ừ ấ ả ạ ượ ờ ọ ứ t, s c c di n xu t, ph i cao h n th c tr ng ngoài đ i, nh ng khai thác cùng v i nh ng tình ti ữ ả ữ ạ ơ ự ố ả ễ ế ể c m t ch a đem l gì mà cu c s ng tr i cho h thì c n g ng bi n chúng thành đi u có th ắ ộ ế ạ ư ả ậ i, c nh ng k s ng phi đ o đ c và s vi c làm x u xa tàn đ c c a h cũng ph i đ m v n t ứ ẻ ố ấ ươ ớ đà và s c làm n i rõ m t chính, đ ng ặ ườ ắ t ộ ươ ng th ng tr "vô tình" hay "h u ý" đ a vào "tác ph m" c a mình, mà chính nh h ẩ ả ư là nho s đ ả i "quân t " s d ng b n ử ử ụ ứ i xóm v i h . trò đ "t ậ ấ i d o thánh hi n" đ "giáo hoá" nh ng k "đ n ngu" "d t nát" bà con l ữ ờ t ủ ư ưở ố c nh i h c mà t ồ ọ ể ề ng c a t ỹ ượ ể ả ạ ớ ọ ể ầ ủ ố ố

b n trò đ n di n xu t, c t ng chi ti ấ ỹ ừ ả ả ứ ứ ế ộ ậ ệ n lên hay tr ch đ ạ ả trong ti t m c, ướ ệ ệ ế ậ ườ ỹ ố ơ ớ ố ữ ỉ ra b n s c đ o đ c tính cách. ủ t thu c ph m vi ng di n (c ng tác) c a Xem xét k t ễ ả ừ ễ ế ư ỗ ướ là nho sĩ. D ng nh m i b c ngh nhân, càng khó th ph nh n ho c coi nh vai trò tác gi ườ ặ ẹ ể ủ ề t ng th i kỳ, đ u ng ngh thu t hé l v ng, m i xu h ươ ờ ụ ở ừ ộ ỗ ệ th y có bàn tay nho s , mà vô s bác Th , ông Trùm ch ng chính là nho s sao? Trong nhi m ỹ ẳ ấ v đ c trao, ngh nhân ch làm phong phú, sát th c và s ng đ ng nh ng tích trò v i s nhân ự ụ ượ v t đã do tác gi ậ ệ ho ch đ nh các s c chính, kh dĩ làm l ự ố ộ ả ố ộ ứ ả ạ ả ắ ạ ị

ố ậ ạ ở ố ở ố ườ ễ ồ ế ủ ấ ầ ễ ổ ậ s v , s đo n trò, s nhân v t mà k vi ẻ ế ấ ư ứ ế ậ ố ạ ở ễ ả ủ ề ủ ệ t m c chèo quan ỗ ế ặ ấ ẻ ứ ờ ỹ ụ vai trò trung tâm trong vi c t o d ng hình t ở ễ ấ ầ ặ ượ ừ ữ ả ạ ự ủ ế và vi c công c a vô ẫ ủ ấ ệ c ta ti p thu và ch u nh h ỹ ẻ ỹ ướ ề ị ả ả ủ i di n (nông dân) cùng Cũng do đó, t (nho s ), ng ỹ ậ ẽ đ ng tình v m t nhân sinh tri t m c và hình ng nhân v t s t lý, thì hi u qu sân kh u c a ti ệ ề ặ ả ụ ế ả ng Viên, L u Bình...) còn vo s v , s đo n trò, s thu n nh t, d n i đ m (nh Quan Âm, Tr ố ố ở ố ươ ư ễ vai đóng mà đôi bên có nh n th c và cách gi i quy t không gi ng nhau, thì k t c u v di n d ế ấ ả (nh l ng l o, cái hay cái d d l n át l n nhau làm m nhoà ho c đi tr ch ch đ c a tác gi ư ỏ T Th c, Chu Mãi Th n,...). Ð th y vai trò nho s trong c u thành m i ti ừ ng nhân tr ng là ch ng nào, m c dù ngh nhân gi ệ ạ ọ ậ ng sâu đ m c a c đ o giáo, Ph t v t. Chú ý là, nho s (k s ) n ạ ậ giáo và Nho giáo. Ði u đó toát ra khá rõ trong các b n trò (c trong đ i t ờ ư ệ s vua quan thâm nho, nh Lê Thánh Tông, Nguy n Ðăng C o, Minh M ng...) ạ ố ưở ả ả ư ễ

ấ ữ ế ầ ầ ẫ ố ờ , t ng lóp nho s ch a bao gi Thì đ y, trong xã h i ta, su t th i phong ki n, nh ng th y bói, th y cúng ...v n đ ộ x p vào h ng "k s ". Và trên th c t ẻ ỹ ế c pháp lu t ậ ượ tr thành m t giai c p đích ấ ộ ự ế ầ ờ ở ư ạ ỹ

ọ ầ ự ặ ớ ọ ố ọ ng m i nhân sinh đ o đ c xã h i c a phong ế ủ ữ ứ ấ ạ ố ị ạ ư ề ộ ủ ệ ừ ấ ọ ở ễ ậ ớ ả ễ ế ấ ớ ộ ộ th c. Ph n đông h là con em nông dân, s ng chan hoà m i m t v i h hàng xóm gi ng, song do b h n ch c a th i đ i, h đã l y nh ng gi ờ ạ ườ ki n, đ a vào các b n trò, v di n đ "giáo hoá chúng dân". T đ y, thông qua ngh thu t c a ậ ủ ế ả i di n, bà con ch ch p nh n nh ng gì phù h p v i đà ti n xã h i, v i b n thân cu c s ng ng ố ỉ ợ ườ c a h mà tùy nghi ch p nh n hay l nh nh t. ấ ọ ủ ể ữ ạ ậ ạ

ế ụ ứ ứ ế ề ạ ả ọ c đi m và h n ch ng pháp sân kh u, nguyên t c k ch thu t, k c vô s khuy t nh ị th lo i th tài, c u trúc b n trò ế ậ ừ ể ạ ế ệ ể ả ể ượ ấ ể ắ ắ ấ ậ ạ ố Chính m c đích khuy n giáo đ o đ c (đ o đ c phong ki n đã nhi u ít nhân - dân -hoá) đó, là ạ đ c đi m quan tr ng, chi ph i h u kh p các m t ngh thu t, t ể ặ ố ầ đ n ph ươ n i dung và hình th c c a chèo (c ). ặ ế ộ ứ ủ ổ

ộ ạ ộ ạ ị Chèo thu c lo t k ch hát dân t c, m t d ng hát - múa - nh c - k ch mang tính nguyên h p ợ ộ v i s c thái đ c đáo ạ ị ộ ớ ắ

ả ươ ạ ị ế ấ c ta, các nhà ho t đ ng sân kh u x p C i l ả ng, Tu ng , Chèo cùng lo i k ch hát dân t c, ộ ữ ể ệ ồ ủ ạ ồ k ch hát dân t c ch Chèo (c tu ng và c i l ng) là có ý: n Ở ướ ý chí c 3 b môn đ ng th i dùng hát, múa t o hình làm th pháp th hi n c u thành ngôn ng ngh thu t k ch ch ng. C m t ộ ạ ộ ờ ụ ấ ả ươ ộ ậ ị ả ồ ừ ị ủ ệ ỉ

ự ủ ẫ ặ ế ư ằ ệ ệ ưở ễ ể ộ ộ ẫ ườ ượ ừ ễ ọ - d a theo câu c a mi ng c a nhân dân ta x a nay v n nói hát chèo (ho c xem hát) v i nghĩa ử ớ bao g m hát (b ng mi ng và tâm) và di n (b ng đ ng tác hình th ). Vì th , th ể ng th c bi u ứ ằ ồ di n chèo đ c g i là xem hát. Nhân dân Nam B v n dùng t ngh nhân gia tăng k thu t v n d ng h i và d ng, h đã dùng t xem hát, song d ca (C i l ng nh đòi h i ỏ ư t; ng) cho phân bi ả ươ ậ ậ ụ ừ ệ ệ ơ ọ ọ ỹ

ế ạ ị ậ ộ c v ng và tâm tr ng do ngôn ng ngh thu t s tr ng t ề c h t, chèo là m t ch ng lo i k ch đòi nhân v t ph i hành đ ng, dĩ nhiên thiên nhi u ướ ý chi ộ ộ ả ướ ậ ở ườ ủ ọ ả ữ ệ ạ ả ộ - r ng tr ằ v hành đ ng n i tâm, c ề ph i; ố

- r ng vai trò c a nho s , k s (trí th c bình dân và quý t c) là r t đáng quan tâm; ỹ ẻ ỹ ủ ứ ằ ấ ộ

ậ ề ể ạ ị ề ậ ấ ễ ng). đ thu n ti n khi đ c p v n đ th lo i k ch hát (dân t c) dùng - hát - múa - nh c và di n xu t ấ ạ ể ng h p làm ngôn ng ngh thu t, không h n gi ng Tu ng (ho c C i l t o hình t ả ươ ạ ệ ươ ộ ẳ ữ ệ ậ ặ ợ ố ồ

m i k ch ch ng, qu th y chúng l ủ ự ế ỗ ị ề ể ả ấ ị ế ệ ầ ầ ụ ề ỹ ệ ậ ậ ả ạ ằ vai trò ch th , châu tu n quanh b n nh c "vua", ầ ứ ữ ả ạ ra nhi u đi m khác nhau qua nghe và nhìn, Ði vào th c t ộ nh C i l ng ph n nhi u dùng k ch mêlô, vài m i năm g n đây có ghé sang th h ươ ư ả ươ Stanhilapxki v n d ng k thu t tâm lý khi đóng vai, v i kho bài b n ca nh c n m vào 3 đi u th c ứ ớ Nam, B c, Oán, trong đó đi u th c Oán gi ủ ể ệ V ng c , và 2 dàn nh c Ta và Tây song song "ph c v " ti ụ ế ạ t m c. ụ ắ ổ ụ ọ

đ tài và nhân v t trung tâm đ n y trang di n xu t đ u cách đi u ậ ư ừ ề ấ ề ễ ơ ộ ậ m c cao ệ ở ứ ệ ệ ệ ứ ư ề ọ ả ệ ấ ữ ẩ ọ ng l ệ ệ ạ ơ i xu t phát t ạ ả ớ ạ ồ ờ ị ọ ướ ả ữ ữ ừ ệ ấ ờ ệ ọ vai trò quán xuy n bu i di n. Nh Tu ng thì t ế ồ ệ h n chèo m t b c (có nhà nghiên c u g i là bi u tr ng), v nh c chia ra 2 h (h làn đi u và h ể bài b n), trong đó, h làn đi u r t quan tr ng, g i là nh ng b n l n (hát khách, hát t u, hát nam, ệ ọ i k ch th , nh nh c đ m nâng cao, mà không ph i b ch, thân,...) "là nh ng đi u ngâm x ả ữ là nh ng bài hát th t s ", còn h bài b n (g i là nh ng đi u n i niêu) l ệ "các đi u ậ ự ạ dân ca" ch dùng cho s vai bình dân (nh Quán, "con" M i,...) và mang tính ca khúc khá rõ dàn ố ỉ nh c thì tr ng và kèn gi ổ ữ ố ư ế ễ ạ

t b ng th văn v n và nói th ớ ế ằ ườ ệ ng) ngh nhân s k t h p khôn i" tích chuy n và th hi n ph m cách ể ệ ẽ ế ợ ẩ ơ ầ ng ng, đ "k l ể ể ạ ỏ ả ậ ơ ố ứ ơ t t ng c ng đ ng ng t nhiên, b i ti ng nói con ng ề ấ ỉ ả ở ế ớ ộ ồ ớ V i chèo, trên c s b n trò (vi ơ ở ả khéo hát múa v i đ ng tác cách đi u t ệ ớ ộ ệ ươ ứ nhân v t, sao cho hi u qu và s ng đ ng. Vi c đòi h i b n trò ph i vi t theo niên lu t th ca ả ế ộ ệ ậ ệ i v n đã là hình th c c nh t, đ n gi n nh t c a cũng là đi u t ấ ủ ả ấ ổ ườ ố âm nh c và ch riêng nói v i ng đi u riêng bi ạ ả i, m i có th bi u đ t c m ể ể ườ ệ ừ ạ xúc suy nghĩ vô cùng phong phú c a m i cá nhân s ng trong đó. ữ ệ ủ ỗ ố

ế ữ ệ ệ ố ư ệ ặ m t s vùng) l t v n đang mang ng đi u đ c bi ơ ậ ọ Ti ng nói dân t c Vi ộ thái "riêng" ở ộ ố tích, nay v a k t h p v i nh c có cách v n đ ng âm thanh cao th p đ c đáo, theo ti ậ ế ợ ừ ắ t (6 thanh ch a k d ng nói nói có s c ể ọ đ u mang ý nghĩa cô đ ng xúc ắ t nh p s p ị i khuôn vào niêm lu t th ca m i t ộ ỗ ừ ề ấ ạ ạ ế ộ ớ

ớ ộ ạ ệ ệ ế ợ ng c a mình, là bi u l ầ ạ ữ ư ố ế ượ ủ muôn hình muôn v c a con ng ẻ ủ c v i nhau và tác đ ng t ộ ớ ộ sáng rõ và ể ộ ỹ i, thông qua di n k ễ s càng sâu t" phát lên ườ i khán thính gi ặ ả ẽ ệ ữ ơ ớ ạ ạ ọ ụ ặ ườ ề ặ ớ , tr nên nghe đ t nhi u ít phù h p v i âm thanh ợ ượ c ộ ở ữ ộ c phát l ộ ượ ả ằ ệ i, làm cho nh ng c m nghĩ n i tâm nhân v t đ ậ ượ ả i xung quanh c m thông) và trông th y đ c (qua đ ng tác th hi n). Thành ra, ấ ấ ủ đó, thông qua di n xu t c a ngh nhân, mà có kh năng ph n ánh ệ ễ ả i n i tâm, ế ớ ộ ả ể ệ ả ế ớ ộ ạ ủ ừ ố ả ả ả ầ ệ , v a k t h p v i múa, lo i ngh thu t c a đ ng tác và đi u b cũng cách đi u; x p th t tinh t ậ ủ ế ừ ậ ế t c là c ba lo i th , hát, múa cùng ch u tu n vào s tr ơ ả ở ườ ầ ạ ứ m nh m nh ng c m nghĩ, nh ng tâm t ữ ả ẽ ng h p thì m i ph i k t đ cách đi u t ợ ớ ệ ươ s c, càng truy n c m. Nói cách khác, âm nh c cũng là lo i "ngôn ng th ca đ c bi ả ề ắ i, ho c b ng nh ng công c đ c bi b ng gi ng nói con ng ữ ằ c a ti ng ng ườ ế ủ (giúp m i ng ọ ườ chèo nh k t h p 3 thành t ờ ế ợ ố i n i tâm, ch ng nh ng c a t ng cá nhân, mà có kh năng ph n ánh th gi th gi ẳ ữ đóng, mà còn có th "nói lên" b i c nh xã h i v i n i dung tinh th n c khía c nh tâm linh c a ủ ộ ớ ộ ể c ng đ ng dân t c. ộ ồ ộ

ậ ẽ ệ ễ ụ ở ậ ạ ơ ủ ế ỗ ộ ữ ế ợ ủ ề ằ ư ấ ử ệ ư ấ ế ệ ớ ạ ị ư ậ ả ủ ớ ạ ư ạ ớ ỉ ế ợ ạ ư ệ ả t t u c a l ư l p Vi c làng;...T c là trên c s quy đ nh ng nói v n và ti ầ ệ ở ớ ủ ế ấ ứ ạ ề ở ả ầ ị ế ậ ư ươ ệ ấ ề ơ ở ườ ủ ạ ượ ệ ể ạ ồ ể ậ b n trò, ngh nhân có th v n ự ng...và thông qua di n xu t mà xây d ng ễ ả ng m t (di n xu t linh ho t, h p d n) đ tho mãn đông đ o ấ i câu chuy n đã chuy n thành tích trò, sao cho ẫ ể ạ ễ ề ể ắ ấ ạ ả ạ ề ắ ướ i xem "hát", nghe "hát" chèo. Vào chi u di n, ngh nhân s tùy vai, tùy n i, tùy lúc (và chính là tùy tài riêng) mà v n d ng linh ho t m i b môn ngh thu t đã tr thành th pháp c u thành ngôn ng chèo; khi dùng nghiêng v hát múa k t h p v i t o hình, nh hát múa bình t u c a Lão say,...; cũng nghiêng v hát múa ề nh ng gia tăng "tính k ch" b ng m t ti ng " ni m" (đ m) k t h p v i t o hình, nh đ n hát múa ệ bình th o c a Th Màu,...; khi ch dùng múa k t h p v i nh c (gõ) nh đo n múa điên, đo n ạ ị ế ợ ể múa hái dâu, xe s i, d t v i, may áo c a Súy Vân,...; khi đ a ra "lo i" nhân v t có tính bi u ợ tr ng dùng nói th i bi n văn ph n nhi u, nh H ng "câm", Ð ủ ố ườ "đi c", Thày "mù",... d ng các th pháp hát, múa, nh c, t o hình, nói th ụ ng cùng các b n ngh s m vai, k l hình t ng t tai (hát hay truy n c m), s ọ ả ng ườ

t nhiên nghiêng v t ự ý, mà d ng ấ ể ạ , t ả ấ , t ả ấ ấ ể ề ả ủ ế ễ ả ẩ ẩ ể ắ ễ ự ý, mà d ng i có ph m cách và di n xu t đ mô t i có ph m cách và b n s c, thông qua ho t đ ng hình th và ch y u là i y có đ o đ c hay không có "đ o đ c", qua đ y, đáng nói theo hay ạ ề ả t nhiên nghiêng v t ạ ộ ứ ườ ấ ứ ứ ạ ấ ộ Ðúng là chèo k t h p hát múa nh c và di n xu t đ mô t ế ợ lên hình nh con ng ườ ả lên hình nh con ng ườ ả n i tâm, dù ch ng t ng ỏ c. không nên b t ch ướ ắ

ậ ậ ề ả ắ ồ ư ngay ra sau câu múa hát bình t u nh p m t, v i l ớ ờ i l ườ ộ ậ ử ấ ị ứ ặ ộ ơ ỉ Có nhân v t th t đáng yêu v cái h n h u ch t phát, nh lão say mà tính cách và b n s c con ng ư ộ i ch là c p th 6/8 nghe c nh m t "thanh niên" nào dó.

i ch i l y k o già ơ ẻ Ai Măng m c quá l a duyên ta nh thì. ơ ấ ọ ứ ỡ

Nh ng qua nh c ph , c u 6 thành đ o 4 nh c l ổ ấ ắ ạ ư ạ ả i 6, câu 8 đi xuôi r i láy đuôi s ra: ồ ẽ

i a/ i/i i già i/i i i /i i i (xuyên tâm 4 nh p) ẻ ố ố ị i ai i/i i/i i i i/thì //a// nh thì đôi ơ ấ ơ ơ ấ ẻ ố i ch i l y k o i già, măng m c quá l a duyên đôi ta nh i/ ọ ỡ ớ ứ ỡ Ch i ch i l y a/a/a/a/ k o ơ Này ta.

ả ầ ụ ệ ề ạ ấ ế ợ ỏ ớ ọ ố ơ ố ậ ắ ậ ỗ ỉ ử ạ ượ ấ K t h p v i hình nh "ngh nhân" râu tóc b c ph , khăn qu n, áo cánh l a đi u, qu n l a m ỡ ụ ẹ gà, b lá t a, ng h i x ch, m t hóm h nh, tay ch ng g y trúc "dài", b c b p b ng xiêu v o, ướ ơ ế chân nam đá chân chiêu, rõ ra ông già say r u phóng khoáng, mát tính, l y câu t u l c vong b n (r i xoà tho i mái. ế ầ u vui quên nghèo) tiêu khi n... khi n ai xem cũng c ể ườ ượ ả

ư ớ ậ ẩ ạ ng nói s và hát cách"'quy t chí tu thân"...và m mi ng là "sách có ch " ... Nh nhân ư ặ ụ ườ ứ ệ ư ữ c khoan thai, ướ ụ ấ ạ ẹ ẳ ắ ố Nh vai th sinh lúc nào cũng khăn l t áo chùng the (sa) đen (ho c tím ph t) trong áo cánh ặ ượ tr ng (ho c l a m gà), chân d n gi y, tay phe ph y qu t, đi đ ng khoan thai, nói năng trang ỡ ắ ầ tr ng, th ế ở ử ọ v t n chín (th c n ) khăn v n, áo t thân khép v t, th t l ng n n nã, chân b ề ắ ư ứ ữ ậ ữ c đoan trang, hát câu s b ng "cha m càn không cao khép g i, th ng th m, m t trông tr ử ằ ướ ớ h u..." tay xòe qu t che ngang mày, r i m i "trình cha, con đã ra h u"... ồ ạ ậ ầ ớ

ị ẫ ư ẽ ừ ấ ữ ỉ ụ ữ ữ ề ứ ế tr m y n chín "siêu nhân"(nh Th Kính, Chúa Ba, M u Tho i...) gi ậ ệ ậ ọ ở ả ế ằ ọ ệ ng m c a khán gi ộ ủ ờ ưỡ ể ệ ữ ằ ớ ơ ươ ự ế , ng t ngào... Cũng không ít nhân v t không hát múa mà nh di n k khoa tr ọ ổ ờ ễ ế ậ ỹ ụ ắ ộ ữ ươ ử ẻ ầ ả ố ng, Khán Th , Tr ể ệ ng Tu n,...), qua ngh nhân th hi n ỉ ươ ứ ầ ưở ệ ố ng "màu s c" c a phong cách chèo khó ch i cãi... vai trò ch ch t c a ố ủ Có l ả ủ t b n trò và ngh thu t bi u tích trà, còn nhi u th c n ch là nhân v t th y u, song do cách vi ể ế ả di n, mà h tr nên nhân v t làm thành b n thân câu chuy n đang k l i trên chi u chèo (nh ư ậ ế ể ạ ễ là nh m vào h , kinh qua Thi Ph ng, Cúc Hoa,...). Thái đ c m m n, ng ộ ả ả ế i th ph vào hát múa di n k đan k t m y s bi n v i nh ng suy nghĩ ng phó, th hi n b ng l ỹ ễ ứ ấ ng kèm tinh t ươ theo nh ng câu nói ngoa ngo t, trào l ng, k t h p v i trang ph c "lôi thôi" xoàng xõa (nh v ư ợ ớ ế ợ ng đ u (t c Nô), c Xã D t,...), ho c áo qu n ch n chu, ng x rõ ra k quen "ăn trên Mõ, Th ầ ặ ứ ng i tr c" ch n đình trung (nh Xã Tr ủ ồ ố cũng n i lên h i h ủ ổ ơ ướ ư ắ ố

ng đ c ngh nhân k l ậ ạ ượ ườ ể ạ ủ ữ ữ ặ ầ ữ ộ ậ ấ ầ ằ ọ ặ ặ ể ẫ ộ ố ư ườ ế ộ ọ ệ ị

ộ ể ệ ệ ở ả ự ạ ấ ậ ủ ề ẽ ộ ế ủ ễ ệ ụ ế ị ủ ươ ấ ậ ụ ự ề ế ệ ạ ả ả Nhìn chung, các tính cách (đ o đ c) nhân v t chèo th i ho c miêu t ứ ệ ự ế ng tùy theo yêu c u th c t b ng nh ng th pháp hát, múa, đ ng tác cách đi u t o hình, li u l ề ượ ệ ạ ộ g i chung là ngôn ng ngh thu t chèo. M y b môn m c d u khi đ ng đ c l p, có nh ng nét ệ ứ ộ ậ cu c s ng và con ng đ c tính miêu t i không th l n l n, không cái nào thay th n i cái nào ế ổ ộ ả t nh p; múa là đ ng tác, đi u b , h a là đ (nh nh c thì đ c tr ng là âm thanh, ti ng nét, màu ườ ư ặ ạ s c;... nh ng khi đã tr nên m t trong m y th pháp th hi n c u thành ngôn ng ngh thu t ậ ấ ệ ữ ủ ư ắ i ngh mà h n ch nhi u m t, thông qua ngh thu t bi u di n c a ng chèo, chúng s ph i t ề ặ ườ ể i d ng khuôn mình vào phong cách c a k ch ch ng, c a ti ẽ ợ ụ t m c. T t nhiên, ngh nhân s l ủ tri ng m i lo i, r i đi u ti ng di n khi v n d ng t o d ng hình nh và t các ph ạ ồ ỗ ph m cách nhân v t. t đ s tr ệ ể ở ườ ẩ ậ

i ghim ậ ạ ư ể ệ ẽ ừ ầ ể ọ ồ ủ ả ắ ọ ơ ệ ậ ộ ậ ạ ớ ẹ ậ ộ yêu c u th hi n c a b n trò và ý đ c a ng Nh âm nh c du nh p vào chèo s t ườ ủ ghép (bác Th , ông Trùm) xem đâu là tr ng đi m, đâu ch l ầ ỉ ướ i nói hay đi u hát, cùng v i dàn nh c (trong đó, b ph n gõ h t s c quan tr ng) gi l ữ ộ ố ng n nhanh ch m n ng nh cho ti ắ cách k ch ch ng, đ d ng ho c ph tr cho ngh nhân hát múa... ả t qua, đâu ph i b c c u, mà dùng đ dài ế ứ ạ t m c, th hi n n i tâm nhân v t, t o không khí và phong ụ ế ụ ợ ể ệ ệ ặ ỡ ọ ủ ặ ị

ắ ạ ề ấ ậ ệ t m c, g n bó v i b n trò nh hình v i bóng, b c l ờ ớ ả ấ ẩ ệ ớ ộ ộ i th , câu k su t v di n, ố ở ễ ở ạ ể ẫ ề rõ nh t phong cách ẩ tr ng thái khi n ả ế ứ "đ " h ng ư ơ ườ ụ ệ ả ứ ệ ng" bi n ng u hay lúc khán gi ạ ủ ả ớ ọ i xem ) v n ph i gi ẫ v ng không khí ch a h i nh c chung ứ ộ i ngh (và ng ườ ề ữ ữ ậ ơ ườ ả ạ Âm nh c làm n n cho ti ế ngh thu t chèo. Nó hoà quy n, th m th u vào l khi hi n, không đ t quãng. C khi ngh nhân "nói th theo vai đóng, cũng ph i cùng đ cao v i "d ng nh c" chung c a đo n trò. Th m chí lúc chi u ế ạ chèo im l ng, ng ặ c a v di n. ở ễ ủ

ớ ầ ắ ệ ủ ự ủ ạ ẩ ữ ề s , tính tr tình, ti ữ ợ ố ữ ế i khuôn vào th bi n ng u tính t ể ề ỉ ậ ắ ầ

ề ơ ề ạ ẻ ặ ừ ố ậ ư ả ệ ng đ i) thì ho c t ươ hát đúm nâng lên...) ho c do tích di n đòi ph th mà n ễ ươ ạ ủ ệ ổ ơ ệ ể ị ạ ả ạ ệ ạ ị ộ ả ề ế ấ ớ ừ ộ ủ ố ặ ữ ậ ộ ộ ế ữ ắ ưở ứ ễ ấ ờ ồ ớ t, v i thích thú h u thành t p quán c a dân ta nói năng S đa thanh đa hình đa s c c a ti ng Vi ậ t t u mà m i câu m i v ỗ ế ví von bóng b y, l ự ự ẫ ỗ ế ấ sát sao, nên trên c s n i dung, ch v n d ng ng khí tình đi u thích h p khi ngâm đ u đ i t ợ ệ ụ ơ ở ộ ố ỷ ử ả ử ầ i mang s c thái không l n. Cho d u nói s , c s r u, ng i, đã đ hình thành nh ng ki u nói l ẫ ủ ể i x p chúng vào lo i làn (hát) c a chèo, có quan h ru t rà s xuân, s chuy n mà nhi u ng ệ ộ ườ ế ủ ệ ử ử ệ v i d ng nói s h i Xuân, h i Ai, s chuy n c a hát th (ca trù) truy n th ng. Còn nh ng đi u ử ữ ủ ử ơ ớ ạ ủ (chèo) mang tính ca khúc hoàn ch nh (t dân ca du nh p (nh Bình t o c a ố ỉ Th Màu là t ng theo h i nh c, nét ơ ặ nh c c a m t đi u dân ca, m t b n nh c thính phòng hay đi u nh c tôn giáo nào dó, thì cũng ạ ph i tuân th s quy đ nh v k t c u c a lo i nh c hát nói k chuy n, dùng cho nhân v t b c l ạ ủ tâm tr ng ho c d n tích. Nh nh t thi t ph i th c thi nguyên t c tròn vành rõ ch (rõ ti ng, rõ ả ấ ạ ự ẫ ế i, đ ng th i th n m v ng ý t d u) đ khán gi ng th c tài di n v i nh ng cái m i câu m i l ỗ ờ ứ ỗ ữ ả ắ ể ng m t" v a "khoái tai". hay cái đ p c a ngh thu t, v a "s ừ ắ ừ ủ ướ ẹ ệ ậ

ng l n trong chèo, mang nhi u v t tích c a nh ng cung cách đ c x ế ề ọ ướ ng ớ , ngâm ng i trong dân ca, ca trù,... ch n đ nh h i nh c trên nét l n và ớ ạ ụ ợ câu th . Chúng làm nhi m b c c u gi a nói th ệ ơ ữ ườ ứ ế t nh p, ý t ị hát sang nói th ố ượ t cúng t ế ặ ừ ữ ị ầ ơ ng; l m khi đ ng đ c l p (ph n nhi u là nói s ) có giá ườ ủ ỉ ổ ắ ộ ậ ng (cách ử ề ầ ứ ộ ứ ệ i chi m s l Nói l ế ố ti trong các l ễ ế ch u ph thu c vào ti ị ộ đi u) sang hát ho c t ệ ắ tr nh m t đi u hát. Chúng mang tính co giãn sinh đ ng và khái quát cao, ch ng minh m c ứ ị ư ộ ng thành và là b ph n quan tr ng t o d ng phong cách ngh thu t k ch ch ng. tr ự ưở ậ ị ủ ệ ậ ạ ộ ọ

ừ ệ ổ ơ ủ ả ứ ệ ắ ơ ể ạ ế ố ề ộ ị ạ ạ ữ ọ ổ ớ ệ ữ các khía c nh tâm tr ng nhân v t, b c l sáng rõ quy lu t phát ế ổ ế ộ ộ ạ ặ ả ế ư ạ ệ ế ạ ậ ủ ề ạ ắ ổ ể ữ ị ạ ề ả ắ ộ ấ ệ ậ ố ườ ạ Lo i Ði u hay bài hát thành hình t vi c ph th c a b n trò, h t s c tôn tr ng làm rõ các d u ấ ạ ế ứ l i, nh m vào tr ng âm và ý t câu th , đ t o v tr ng v mái mà thành tr , v i nh p n i nh p ị ọ ờ ngo i và nh ng đo n nh c xuyên tâm (xen gi a v ) l u không (k t tr k t đi u). Chúng gi vai ữ trò quan y u trong vi c đ c t ậ ớ t nh p riêng v i tri n c a chèo c . Khai thác nhi u lo i dân ca phía B c, chúng có khuôn hình ti ế nh ng nét nh c s c s o, đ m đà tính dân t c, v i s c th hi n và s c truy n c m m nh. Tuy có ả ứ ớ ứ ạ cùng ch t li u v i lo i nói l ng có c u trúc n đ nh mang tính ca khúc rõ ràng, đánh i, chúng th ấ d u m c phát tri n cao c a lo i hát nói ph th k chuy n dân t c. ổ ơ ể ủ ể ệ ổ ị ệ ớ ể ứ ấ ạ ộ

ả ỹ ứ ủ ầ ậ ả ị ớ ệ ạ ộ ể ệ ố ế ng nhân v t (25). Ngh nhân có câu "nh t c nh t đ ng giai đi m vũ" t c m i đ ng tác ấ ử ấ ộ ỗ ộ ứ ệ ể ậ Múa vào chèo cũng ph i căn c theo yêu c u th hi n c a nhân v t và b n trò, dùng di n k ễ múa hay đ ng tác cách đi u mang tính múa, ph i k t máu th t v i hát và nh c, khi xây d ng ự hình t chèo đ u mang tính múa. ượ ề

ớ ố ấ ệ ươ ư ứ ỉ ạ ấ ỉ ở ừ ỗ ở ỗ ề ệ ễ ầ ớ ệ ả ạ ự ộ ẹ ấ ng nh p v i di n xu t c a toàn thân, đ c bi ấ ủ ươ ư ậ ễ ệ ặ ổ ộ ư ể ạ ậ ỗ ứ ụ ế ồ M i th y chèo c dùng m y đi u múa t ạ ng đ i hoàn ch nh, nh Ch y trái, v T Th c, Ch y ạ ổ i m t b múa trong Ðàn Trai) v Quan Âm, chu i múa điên và chu i múa quay s i, đàn (ch in l ợ ộ ạ D t v i, May áo, v Kim Nham, còn ph n nhi u là nh ng đ ng tác cách đi u hoà nhuy n v i hát ữ ở và t o hình d ng nên khuôn di n đ p nh múa. Múa chèo r t hay dùng đôi tay, đ c múa cánh ủ ả ễ t đôi m t, m t tay, múa c tay, gu n ngón tay, t ộ ắ ớ cách linh ho t uy n chuy n, làm cho nhân v t m i khi múa hát, c nh bay lên v i s m i v y ớ ự ờ ẫ c a đôi bàn tay u n l ữ t "nói" là nh y hoa c a tâm h n, là nh ng ủ ủ gì tinh túy b c l vi th n thái nhân v t chèo. ể ố ượ t n... Bàn tay chèo, bàn tay bi ầ ộ ộ ế ậ

ặ ạ ệ ướ ạ ế ạ ủ ủ c l ướ ệ ề ặ ở ệ ạ ể ệ ấ ị ệ ệ ầ ệ ườ ễ ề ấ ẫ ọ ỉ ạ ờ ồ ạ ậ ầ ạ ỏ ấ ầ ắ ng ho c ặ ph n nào tâm tr ng vai đóng đ ng th i hoà quy n ệ s thu n nh t phong cách mang s c thái riêng c a chèo. Th y ra múa chèo ủ ắ ủ ng nét, dung dáng c a ườ ề ậ ng dân gian vùng châu th sông H ng. c c a các vai lão kép; Tháp tùng theo múa, ngh nhân cũng hay dùng qu t; ho c cây qu t th , khi xoay khi ho c lá qu t c a hoa vai đào, bi n hoá sinh đ ng trong nhi u khuôn dáng ộ ấ ủ m , khi xòe khi khép, khi là trang sách, khi đ đ th ...Múa (lá tay...) qu t trong di n xu t c a ễ ể ề ơ ngh nhân góp ph n nh t đ nh cho vi c gia tăng tích múa trong vi c th hi n các vai chèo. Lo i ạ di n xu t cách đi u mang nhi u ít tính múa này, d u ch minh h a sinh ho t đ i th mô ph ng thiên nhiên v n v t, cũng b c l ờ ộ ộ v i toàn v đ gi ở ể ữ ự ớ ấ và di n xu t chèo ch u nh h ng sâu đ m v nguyên t c c u thành đ ưở ấ t di n x các lo i dân vũ, các l ồ ướ ễ ị ả ti ễ ế ễ ạ ấ ổ

ử ư ậ ở ư ọ ớ ể ra ộ ế ị ầ ệ ớ ề ớ ị ờ ủ ợ i đóng, v a làm n n cho nhân ấ ủ ườ ừ ề ả ố ơ Cũng nh h a vào chèo, do h n ch l ch s , không có trang trí hay phông h u, nh ng đã l ạ ộ y trang v i ki u cách và màu s c qu n áo các vai, ăn nh p v i đi u ki n ánh sáng và trình đ ắ ạ di n xu t, mà thành "phông c nh" nói lên không gian, th i gian, v i bút tháp phù h p c a "so n ễ ả gi ", c a bác Th , mà giành kho ng tr ng thích đáng cho ng ả v t ra trò. ậ

ọ ứ ữ ệ ậ ậ ự ố ữ ư ể ễ ấ ố ế ự ệ ệ ằ ậ t các tính cách (đ o đ c) nhân v t chèo, n m trong phong cách ngh thu t ủ ể ệ ớ ứ ệ ậ ằ ẽ T c là các ngành văn h c, âm nh c, múa, ho khi gia nh p vào ngôn ng ngh thu t chèo,s ạ ạ nguyên các đ c tr ng c h u, mà thông qua di n xu t sáng không còn (th c ra không th ) gi ữ ặ t o c a ngh nhân, ph i k t hoà h p v i nhau, cùng nh m ch y u vào vi c xây d ng (đúng ra ợ ủ ế ạ là th hi n) cho t ạ ố c a m t v di n, m t k ch ch ng. ủ ộ ở ễ ộ ị ủ

ộ ộ ạ ạ ộ ộ ị ệ ề ấ ổ ể ệ ứ t v hình th c ề cung cách và bi u ậ ộ ồ ự ả ừ ầ ợ ữ ử ụ ể ng mà ph n quan tr ng h n c là t ủ ớ ủ ệ ng s d ng các th pháp n m trong ngôn ng ngh thu t m i k ch ch ng thông qua di n ễ ữ ấ ủ ọ ậ ng và s c màu h ắ ưở ệ ạ ị i ngh . Nói chèo thu c th lo i k ch hát dân t c, hay chèo thu c lo i hát múa nh c k ch dân t c, hay nói ể ạ ị tính t ng h p ngh thu t đ c đáo c a sân kh u chèo là đ trình bày s khác bi ủ ệ th hi n gi a chèo v i tu ng, c c i l ơ ả ả ươ l ỗ ị ằ ượ xu t c a ngh nhân mà t o ra đ ề ng v riêng. Ð ng nhiên, đi u ươ đó còn ph thu c ph n không nh vào b n trò, đ tài, nhân v t và ...tài năng ng ộ c âm h ả ượ ỏ ươ ậ ườ ụ ề ề ầ

ắ hay là s k t h p gi a cái bi và cái hài h u thành nguyên t c ự ế ợ ữ ầ Chèo thu c lo i k ch hát bi - hài ạ ị k ch thu t c a chèo (c ) ị ộ ậ ủ ổ

ậ ầ ớ ổ ề ế ầ ở ủ ạ ổ ự ổ ự ẻ ủ ờ c h t là nh ng nhân v t n c a chèo (c ) đ u có quãng đ i đ d ng, đ ng Hoa, ươ ữ ấ ng, Cúc Hoa, Th Kính, Châu Long, Ph ươ ậ ữ ủ ề ị ướ ổ ự ữ ế ề ư Ph n l n nhân v t chính y u, tr h t s c kh c c (nghiêng v kh c c v t ch t, k nghiêng v kh c c tinh th n) ậ ế ứ v , mang tính bi rõ d t, nh nh ng Th Ph ẻ ệ t. Ki u Liên, M u Tho i, Chúa Ba,... t ả ề ị t t ấ ậ ẫ

ế ề ườ ề ế ợ ấ ủ ứ ả ấ hàng 1/2 t ế ễ ờ ố l ỷ ệ ẫ ữ ệ ỏ i đ ki u, đ m c "pha" vào su t th i gian di n trò t ố c cái có h u c a t i đ ạ ượ ầ ưở ạ ả ậ ọ ộ ừ ứ ế ề ả ấ ắ ế ủ Có đi u, nh ng con ng c a i đó khi lên chi u chèo, qua di n xu t tài tình và nhi u khi tinh t ữ ễ ngh nhân, k t h p v i đòi h i nh ng hình th c quen thu c c a đông đ o bà con, r t nhi u cái ề ớ ộ i đ u đ n cu i, chi m t c ớ ế ừ ầ ủ ứ ườ ủ ể t c các tích chèo h u thu n, nên càng 2/3 bu i hát. Ði u "quá đáng" l ủ ấ ả ậ ề ổ ứ ng th c. làm gia tăng tính l c quan và góp ph n quan tr ng t o s tho i mái cho bà con khi th ự ạ Vì th nhi u nhà kh o c u sân kh u dân t c t ng "duy danh" mà c t nghĩa chèo xu t phát t ừ ấ ch trào (trào l ng) mà ra. ữ ộ

ễ ườ ề ắ ằ ắ ồ c đây, mà không ít ng ấ ng di n trong các h i hè đình đám kh p vùng đ ng b ng và trung châu mi n B c m y ườ ộ ướ ả ộ ủ ệ ấ i xem đã thu c làu c tích, chí ít cũng i đ t chèo ườ ặ ấ ủ i trong di n xu t c a ễ ạ ạ ườ ừ ừ ể ế ấ ầ ộ Chèo th tháng Xuân, Thu hàng năm tr đôi đo n, dăm câu, khen chê tài di n c a ngh nhân đâu ra đ y. Vì th , đã có ng ế ễ vào lo i sân kh u h i hè, v a đ nói tính qu n chúng v a nói đ n cái c nó.

ph ấ ế ỷ ươ ặ ớ ộ ị ễ ắ ng Tây th k XV ho c XVI v i ph n l n k ch ng n ậ ầ ớ ậ ề ể ệ ễ ặ i đó còn r i r c, ít ăn nh p v i tích trò ng. Chèo cũng có s nhân v t chuyên làm h và không ít nhân v t "'đá" vào ẫ i, l y ng tác ng di n là chính và d u ườ ấ ứ ườ ứ ờ ạ ữ ậ ạ ờ ớ Song không m y lo i sân kh u h i hè ấ ở ạ vui nh n di n c ố ươ ộ pha trò đây đó, dùng k chuy n ho c hát múa gây c chi m th i gian dài c a đêm hát, song nh ng đo n trò c (th ủ ng mang tính bi). ế ườ

, trò l ữ ể ừ đ n t ng l p, t ng m ng, nh ng nh ng cái ả ừ ư ữ ớ ớ ứ ẻ ế ừ ổ câu l ẻ ễ Thêm n a, tuy đã có s ti n tri n t c ẫ ấ ườ chuy n do ngh nhân k l b n trò do nho s vi ự ế ả ể ạ i pha trò y v n ph i bám vào tích di n m i đ ng n i. Có nghĩa là cái hài không làm nên câu t. i trên chi u chèo, mà chính là cái bi toát ra t ệ ỹ ế ừ ả ệ ế

ạ ể ệ i hi n t ế ẽ ậ ướ ạ ng bi hài xen k , đúng ra là hài pha vào bi, trong các v di n, th i các d ng: Khi là s d ng cái hài đ nh n ấ ử ụ ạ ệ ượ ỗ ớ ườ ướ ế t ắ ớ ở ễ ể c m t (đo n Lão Sùng"đùa" ông Mãng), l p "gi ư t, m i l p, m i nhân v t, d ỗ i trong n ơ ề ồ ặ ớ ớ Tình tr ng đó d n t ẫ ớ hi n trong m i tình ti ỗ thêm cho cái bi "sâu" h n, c ch ng" chèo Quan Âm; đo n h M i hát bài Cu l n cu bé l p L u Bình g p Trù Phòng khi sang ồ ạ nh b n;... ờ ạ

ả ế ế ữ ườ ể ệ ượ ắ ng tai gai m t, ữ ủ ữ ỡ ề ạ ố ớ ng ch ướ ệ ợ ố ố ượ ủ ặ t kh i tích trò, c t kéo dài đêm di n khi hát "đ m h ư ớ ụ ố ế ế ưở ầ ớ ươ ủ ở ề ứ ề ố ễ ữ ề ể ồ t m c (nh l p h ti u, l p xem t ớ ở i dài c t làm loãng ho c "phá r i"ch đ ti ặ ề ể ụ ố ố ứ ể ặ ố ư ớ ủ ề ả ể ớ ư ớ ở ầ ầ ờ ộ i đ châm bi m, đ kích; chê trách nh ng hi n t Khi dùng ti ng c nh ng hành đ ng "vô đ o đ c" c a các b trên, c nh ng thói h m hĩnh k ch k m trong bà con ề ộ ợ ả ng ) khi xóm gi ng (nh vô s l p h theo Bác, H M i đ đá, M M i - Xã D t, v Mõ - Xã tr ề ồ ồ ư ng"ho c theo yêu c u c a đ a "c tình" v ị ố ễ ủ ng thích nghe và xem ri u (nh l p h theo Bác đi ki m c i v Chu Mãi Th n, l p Phù th y ph ầ ươ - Cô Ð ng v Kim Nhan, nh ng l p h k chuy n làm vui cho Bác, cho Quan...) đôi khi có nh ng ữ ệ l p gây c ướ ng ườ ủ ề ế ớ v T Th c...) ho c c ý xoá nhoà hay xoay chuy n ch đ b n trò (nh l p đánh ghen Tiên ở ở ừ c a v Chu Mãi Th n mà không ít gánh hát th i thu c Pháp đã chuy n thành v "riêng" Tu n Ty ở ủ đào Hu . ế

ổ ấ ụ ỗ ế ạ ớ ặ ạ i chen vào m t l p hài, l p tr ộ ớ ố ư ra khuynh h ể nh ng v di n ra đ i sau, cái hài càng ờ ở ễ ướ ở ế ư ố i m t sinh ho t và các m i quan h c a cu c s ng ố ộ ớ ế ữ ạ ề ớ ệ ủ ộ ố ư ặ ớ ữ ữ ế ấ ư ạ ớ i trong n ườ ọ ậ ủ ỉ ễ ể ứ ư ng c a m i s v t, m i con ng ạ i. t m c chèo c , th y c m i m t l p bi l Thành ra, trong m i ti ữ ứ ỗ tình, ho c ngay trong m t đo n cũng có câu hài câu bi "ti p nhau" ch a k vô s câu "pha trò" ộ ng là càng ngoài "tích". Cũng th y l ấ ộ chi m u th v th i gian, càng nói nhi u t ế ề ờ ặ hàng ngày; r ng tuy v n còn nh ng câu hài xen vào nh ng đo n bi ho c l p hài c t đ a vào cho ạ ẫ ằ t cho tích di n, nh ng đã th y không ít câu hài, đo n hài, l p hài "xôm trò" ch ng m y c n thi ấ ầ ư ẳ ướ i m c không th b t ra kh i tích (nh nh ng câu hát "c c ăn nh p vào trò di n t ỏ ứ ễ ớ m t" c a h , đo n Trù Phòng "x nh c"L u Bình, l p Thày Ð d y Tôn M nh Tôn Tr ng,...). ớ ụ ề Th c ra, chèo r t tôn tr ng tính nh t l ỗ ự ậ ủ ấ ưỡ ữ ồ ạ ỗ ạ ấ ắ ự ườ ọ

ớ ộ ạ ứ ọ ấ ạ tr ả ướ ễ ằ ứ t cái hài "n ng"nh th và v n ph i d a vào tích ẫ ặ ớ ứ i m c cho r ng: "chèo mà không ả ự ậ ượ ế ạ ị i thì không th g i là chèo". V n bi c; v n bi ẫ ệ ớ ư ế ệ ẫ t tích chuy n đã ho ch đ nh s ph n c nhân v t chính di n l n ậ ố ỗ ch , ậ ọ ở ả ươ ể ậ ấ ng theo cái có h u m i t n t ế ệ ẫ ớ ồ ạ ườ ự ư ớ ờ ng. Ði u tr trêu trên cũng ch ng minh s ch a hoàn ẫ ả ư i phát tri n mà làm cho sân kh u chào gia tăng tính ứ ề ng hoàn ch nh c a ngh thu t sân kh u chèo ệ ườ ự ủ ậ ấ ỉ ặ T đ y mà quy ph m chèo vào lo i hát bi hài dân t c v i cái hát ngày càng cao có s c n ng ừ ấ c đây r t coi tr ng và thích thú xem ri u, t h n, do khán gi ơ làm c ế ể ọ ườ chuy n m i đ ng đ ệ ệ nhân v t "không chính di n" và tích truy n v n mang tính bi có h u. Nh ng quan tr ng ậ cái hài ph i n l c quan, tính chi n đ u và tính đ i th ấ ạ ch nh, hay nói cách khác s đang trên con đ ỉ (c ). ổ

ụ ễ ng g m 2 b ph n không tách r i: tích di n ườ ậ ồ ộ ờ ủ ủ ữ ọ ổ ị ủ ệ ầ ộ ữ ị ườ ệ ươ ng h p; còn nh ng gì ng tác di n t ễ ạ c l ướ ệ ầ ng đ i và th ố ỗ ị ậ ạ ho c cách đi u t ệ ươ ễ ạ ồ ượ ợ ắ ữ ứ ặ ng phóng túng tùy nghi và nhi u khi là câu cú đ ng tác t , và di n xu t ấ ễ ể i g m 2 ph n: nh ng gì di n ra do yêu c u th hi n b n trò (k ả ể ệ ễ ng dùng đ ng tác ng vai s m) thì đ nh hình t ộ ng i ch k p đáp ng ngay đ i t ố ượ ứ ậ th c dung t c, th m ả ự ộ ụ ề t m c chèo (c ) th Thêm n a, k t c u c a m i ti ỗ ế ế ấ cũng g i là b n trò (c a nho s ) mang tính đ nh hình hay dùng th pháp ỹ ả c a ngh nhân. B ph n di n l ủ i câu chuy n, sáng t o hình t l ạ c l ướ ệ ng i xem thì th ồ chí t ườ nhiên ch nghĩa. ủ ự

ng làm c ộ ấ ườ ườ ậ ứ ắ i, b t ch p chèo đã có không ít vai h nh h áo ng n ề ề ậ ư ề ừ ủ ồ ề ủ ủ ữ ứ ứ ệ ề ễ ị ề ậ ồ ề ồ ề ờ ấ ẽ ả ồ ề ọ ủ ấ ờ ỉ ệ ả ượ c ệ ệ ễ ạ ậ ả ả m n m , r i t ầ ả ế i trò và thu c di n k đ i v i t ng vai, t ng v c th . B ph n ng tác di n th ấ ễ ( H g y, H m i, H đ ng,...) h áo chùng (Phù th y, Thày Ð , Thày Bói,...). Ð ng quên, cũng ề ồ chính các vai h chuyên đó là "ch nhân" c a nh ng gì ng tác, ng di n tùy ti n trên ph n ầ nhi u, đ ng th i cũng ghi nh n nhi u câu hát câu h ngoài tích có giá tr . Chúng s gi m theo ả đà ti n sân kh u hoàn ch nh (bác h c) c a chèo. Thì đ y th i kỳ chèo văn minh r i chèo c i ế ng, song song v i vi c xu t hi n trên sách báo qu ng cáo tên ngh nhân tài năng đang đ l ươ khán gi ộ , thì cũng có ngay yêu c u ngh thu t ph i di n thu c: thu c l ộ ờ ớ ệ ấ i tên so n gi ộ ồ ớ ễ ộ ỹ ố ớ ừ ở ụ ể ừ

t m ạ ễ ứ ế ỹ t m c, và các vai "pha trò" ề ề ụ ộ ế và ng ả ế i quy t các v n đ xã h i ấ ệ ể ễ ệ ố ế ươ ươ ẫ ị ứ ạ ạ

ườ ế ủ i x a nói tr ng ra là c ắ ườ ư ạ ố ữ ọ i di n không còn nh n th c trái nhau v nhân sinh và tri ậ m t vai, m t ti ộ ở ộ ấ ng b a) tùy ti n vô l ỗ ng th c ngh thu t tho i mái c h u thân quen, khán gi Vi ả ệ ể ả ẽ ẫ ả ộ ễ ấ ạ ệ ạ ậ ộ đ l m t ậ ả ể ầ ề ả ệ ả ả ế ắ ố ể ạ ế ễ ấ ỏ Sau này, cho dù so n gi ả trong cách nêu và cách gi s n m h n vào tuy n chuy n c a tích trò, cho dù sân kh u hôm nay không m y tán thành đ ẳ ẽ ằ ấ i, trong khi v n di n viên ng tác ng di n (ng ẫ ứ ứ ễ ề ng nh ng sáng t o m nh d n ng u h ng m i khi ra vai, thì v i truy n khuy n khích bi u d ớ ữ ể t Nam ch ch riêng th ng th ệ ứ ậ ưở ứ ố khán gi c), s v n coi tr ng và thích thú đ c đi m bi hài dân t c đ c đáo đa phía B c (đ t n ộ ặ ấ ướ ắ ả d ng và đa nghĩa c a sân kh u chèo. Cũng chính đi u đó t o thành cung cách bi u di n và ạ ể th ả ưở h n vào vai s m t ẳ nh ng gì đang k l di n. Cũng th nói, đây là do tính nh t l ủ ị ng ngo n ngh thu t chèo m t cách tho i mái s ng khoái, không đòi ngh thu t hoà nh p ệ ng đ u đ n cu i, không truy c u hi u qu o giác trong khán gi ưở ừ ầ i trên chi u di n là "đ i th t", mà b quên m t tính năng đ ng khi xem bi u ể ờ ộ ng c a di n xu t chèo chi ph i. ấ ấ ưỡ ầ ậ ủ ữ ễ ể ễ ố

ộ ng m t ươ ữ ầ ổ ậ i nông dân hai s ườ ở ệ ng hào ác bá đè đ u bóp c tàn t , khi mà xã h i nông nghi p ộ ệ ạ ị i b ậ ấ ả ị ệ ẳ ố ớ ế ự ờ ố ườ ậ ỗ ữ ầ ố ấ i nh ng c nh đ i bi đát ph n u t ờ ề ấ ấ ệ ữ ị t nhiên. Ði u kh ng đ nh trên có nguyên nhân sâu xa. B i khi nh ng ng ề ị n ng su t ngày v t v , b lũ c ườ ắ l c h u v i đi u ki n sinh ho t còn c s , k thu t canh tác còn thô l u, đ i s ng tâm linh l ổ ơ ỹ ạ ề ạ i lành hi n t n nh ng th l c th n quy n quán th ng v i đ trò phù tr n y m, nên m i ng ề ậ ớ ủ cùng hàng ngày b cái x u cái ác đe d a l n l ẫ ả ọ ấ ướ c a nh ng "con sâu cái ki n" đó vào truy n, vào tích là đi u t ủ ề t l t, thì vi c vi ế ạ ề ấ ữ ế ệ

ồ ả ả i đó không th đ ng nh n ch u ụ ộ ơ ọ ứ ứ ố ữ ứ ự ấ ườ ệ ả ề ề ố ầ ơ ọ ả ử ờ ậ ữ ơ ự ế ề ố ấ ạ ớ ứ ọ ầ ệ ủ c m , nh c y vào quy n phép c a ướ ủ ớ ữ ầ ẽ ố t ẽ ề ộ ị ấ ị ữ ế ằ Song do b n năng, c ý th c sinh t n thúc đ y, nh ng con ng ậ ẩ ị m i áp b c b t công r i xu ng đ u, mà b ng s c l c và trí tu b n thân, h kiên quy t v n lên ấ ế ươ ằ giành l y cu c s ng kh m khá h n, dân ch h n, và ph n nhi u vì đi u ki n th c t ắ quá kh t ủ ơ ộ khe, không cho phép đo t t i, h ph i g i vào nh ng nh ng Ông B t, Bà Tiên, Ð c thánh ban phát, đ trì. V i n a, ngay giai t ng th ng tr ch ụ tr ủ đ p h n th c t ự ạ ơ ộ ng ru ng "dân đen" b ng nh ng chi c "bánh v " v m t ngày "không xa" nh t đ nh s t ị i, trong cái "khuôn tr i" bĩ thái, đ nh m nh. ờ ữ ươ ẹ ệ

Vì th , nh ng câu chuy n nói v m t này m t khác cu c s ng đen t ề ặ ữ ế ệ ặ ộ ố ố ữ i vì đo đ y c a nh ng ạ ầ ủ

cũng ánh lên cái có h u t t y u, bao gi ộ ờ ậ ưở ư ấ ế ữ cũng n y lên nh ng ng nh t i đ c , đ m c, vào cung cách đ i x c a lũ th ng tr và k "b trên" ườ ố ử ủ ờ ị ố i", còn b n thân chúng thì đê ti n, b ứ ườ ủ ỡ ủ ứ ọ ẩ ẻ ề i h t s c. Có ỉ ổ ế ứ ệ ề ườ ướ ờ ố ườ ủ ớ ọ ộ ườ ữ ữ ế ả ả ồ i đáy" th i phong ki n đã là nguyên nhân ế i trong m i sinh ho t c ng đ ng dân dã, ngay c trong nh ng đám ằ ả i "d ạ ộ ẫ ạ ườ ủ ế ạ ấ ờ ồ ữ ạ ị ộ ộ ủ ộ ậ ẫ ộ ổ i lao đ ng, bao gi ng ườ i, tràng c ti ng c ế mi ng ra r gi ng đ o đ c cho "m i ng ả ả ạ ệ nghĩa ni m l c quan yêu cu c s ng c a l p ng ạ làm n y sinh nh ng ti ng c tang, đám cúng (t o công vòi ăn trong chèo đò d n linh, trò th ng Ngô con đĩ chen vào múa ch y đàn ,...). Ð y cũng đ ng th i là nguyên nhân c a nh ng ti ng c ỡ i đ cung đ kích c trong chèo (c ). Và do v y mà nói chèo v n mãi thu c lo i k ch hát bi bài hát dân t c đ c đáo, đ c s c. ắ ặ

t Nam), hay nói rõ h n lo i sân kh u k ch hát k ộ ể ấ ệ (Vi ệ ạ ấ ơ ị ể Chèo thu c lo i sân kh u k chuy n ạ chuy n dân t c ệ ộ

ế ằ ả ể ướ ấ ệ ả ở ễ i câu chuy n (đã x y ra) b ng trò di n, ả ẽ ể ạ ừ ứ qua đ y mà khách quan nh n xét nh ng s hay d , ph i trái trong suy nghĩ và ng c vào chi u chèo đã nói rõ là s k l ự i đóng vai, t ng lúc thông c m hay xúc ữ ậ ng th c tài ngh ng ọ ừ ứ ừ ậ ả ể ệ ừ ế ộ ị t thân trong cu c s ng th rút ra bài h c thi ườ c tình hu ng ho c s bi n mà nhân v t nh n ch u, đang th hi n trên chi u, v a nh c ắ ậ ườ ng ưở ự ế ệ ệ ậ ặ ự ặ ỹ ủ ướ ẩ ố ễ ế ộ ọ ố Ngh nhân v a b ệ đ khán gi phó c a nhân v t. H v a th ủ đ ng tr nhau ph m bình di n k c a ngh nhân ho c t ngày.

ặ v c nào cũng v y, ngay trong l p giáo đ u, sau câu hát chúc "trăm h câu ca c vũ" ho c ầ ọ ổ ớ Ở ở ổ ậ dân làng "bình an khang thái" là ti p đ n: ế ế

Nh x a tích cũ Có m t chàng tên g i Tr ng Viên ớ ư ộ ọ ươ

bi ệ ế ế ọ ổ ả ế ẵ t s n i nào: Ngh nhân ra chi u là d dàng x ng danh nói tên tu i gia th khát v ng cho khán gi nhân v t mình s m thu c lo i ng ắ ư ườ ễ ộ ạ ậ

ọ ầ ọ ọ ạ Tôi h Chu tên g i Mãi Th n Tài h c đà thông kinh quán s , ử i kh n khó, Tu i đã cao, nhà l ố ổ ng phu, sinh ch a g p thì... Ð ng tr ặ ử ượ ấ

ớ ả ế ầ ự ậ ộ ộ ộ ố ề ố , làm c cho nhân v t b c l ớ ơ ễ ưở suy nghĩ và hành đ ng. S ữ ng chúng là nh ng đã c đ t đúng theo trình t ế ẫ ỹ c đ o đ c nhân v t, t ặ m ng đ n dày, kỳ t ế ự i khi đ t yêu ạ ượ ứ ớ ớ ứ ạ ạ ả ả ượ ậ ừ ỏ đ ra cho b n trò. Hay nói khác đi, cách ch n l a và trình bày ả ề ớ ắ ấ ự ế ọ ự ể ặ ữ ứ ỗ ủ c x p theo th t ậ ề t ứ ự ự ự ượ ế ộ ứ ữ ế ạ Ti p theo là các s bi n x y đ n tu n t ự ế ế s bi n này, v g c gác không có "dây m r má" gì v i nhau, nghe qua t ự ế hi n t ng xã h i x y đ n ng u nhiên; song xét k chúng ph i đ ộ ả ệ ượ do b n trì s p x p m i ch ng minh đ ế ả c u giáo hu n mà toà so n gi ầ nh ng s bi n trong m t tích v i cách ng phó c a m i nhân v t đ u có đ c đi m khuy n giáo ộ đ o đ c chi ph i. Nhìn bên ngoài, nh ng s đ ệ nhiên, không xáo tr n vi c ố sau đi lên vi c tr c. ướ ệ

c phát l ị ộ ấ ph m ch t đ x ng đáng là "nàng dâu nuôi m th gian m y ấ ể ứ ẹ ế ẩ T nh Th Ph ư ươ ỷ i", qua m y s bi n: ng ấ ng đ ượ ự ế ườ

ị ộ ọ ắ ấ c Qu v th s tình, đ ạ ị ng ch y gi c b đói, nàng c t th t cánh tay đem n u cháo dâng m ẹ ị ể ệ ự ồ ng, xin Qu ch ng ỷ ợ ươ ượ ỷ ị

i, m và con đ u dành nhau xin ch t, làm H thông ườ ế ẹ ề ặ ổ ị

ữ ẹ ệ ắ ố ị ị m t, d c đ ặ ườ hai, vào đ ng Q y b Qu đói ăn th t, nàng k l ỷ ủ ộ tha và cho vàng; ba, g p H b H đòi ăn th t 1 trong 2 ng ổ ị ổ c m mà tha c hai. ả ả b n, Th n r ng đòi nàng khoét m t làm thang thu c ch a b nh cho m , nàng vâng ch u và b ầ ừ ố mù...

ạ ậ ở ớ ư ch i khôn khéo làm sao Ho c Châu Long nuôi b n thay ch ng 3 năm dòng, đã ợ ồ ph i ch u 3 l n th thách m i khi chàng đòi giao hoà, và ph i có cách t ừ ỗ danh ph n "v ch ng" v i L u Bình, ồ ố ặ ả ử ả ầ ị

i càng tâm ph c, x ng đáng là ng i ph n "d s t gan vàng" không làm m ch lòng, trái l ế ạ ứ ụ ườ ụ ữ ạ ắ

m i nhân v t trên, xét nguyên nhân n i t ậ ộ ạ ự ế ư ế ớ ế ề ả ỗ ự ế ậ ộ sau khi gi ầ ả ạ ể ạ ừ ả ớ ả ộ ộ ậ trên d ẩ ẩ c a b n trò quy đ nh, đ đ o đ c nhân v t dày lên t ng l n, kỳ t ứ ự ủ ọ ự ể ệ ẫ ộ ủ ẽ ỉ ọ ự ẫ ướ ể ả ạ ấ ả ệ đ a bàn. ng nh không dính i, các s bi n x y đ n v i h d ớ ọ ườ ả Ở ỗ ố dáng v i nhau; chúng x y đ n ng u nhiên ch ng khác chuy n đi đ ng b phân chim r i xu ng ẫ ơ ị ườ ệ ẳ đ u. Có đi u m i s bi n đó đòi h i nhân v t ph i có suy nghĩ và ng phó ch ng minh m t khía ứ ứ ỏ ầ i quy t s bi n đó, c n theo c nh ph m cách; và các khía c nh ph m cách b c l ế ự ế ạ i khi đ t đ m c giáo trình t ầ ạ ủ ứ ị i các s bi n đã ch n l a, s ch làm hu n c a b n trò. M i s th hi n l n l n tr t t ự ế ậ ự ấ gi m sút hi u qu sân kh u, vi ph m vào quá trình chuy n hoá tâm lý môi sinh v n quen quan ả ni m ệ ở ị

đ o đ c m i nhân v t chèo. ố ệ ơ ậ ỗ ộ ộ ạ ằ ự ế ậ ứ ậ ả ả ờ ẫ c sau s đ t h nh phúc cá nhân, nhi u khi là h nh phúc c gia đình; k t tr ữ ộ ẽ ạ ạ ả ạ ề ự ố i t ậ ữ ẳ ị ỗ ự ế ả ố ủ ẫ Là xét m i quan h c khí gi a các s bi n trong quy trình b c l Ch nhìn t ng quát c đ i m t nhân v t thì th y chúng v n n m trong lu t nhân qu thông ổ ứ ấ ng; ng ẻ th ườ ố ướ ườ x u s ch u h u qu ch ng ra gì Trong khi k ch dram đòi s đ i đãi nhân qu ngay gi a các s ự ẽ ấ ị ả c sau, d t dây chúng l bi n tr i đ r i cùng n m trong chu i s bi n c a m i mâu thu n đã ằ ạ ể ồ ướ ế bi n thành xung đ t mà tác ph m khai thác... ẩ ế ắ ộ

ộ ộ ị ể ễ ể ừ ấ ộ ậ ệ ớ ề ự ế ổ ộ ả ượ ả ể ọ ế ậ ệ ớ ứ ứ ạ ữ i s ng đ o đ c hay không có đ o đ c; kèm theo vô s c nh đo n bài câu hát ,v nh ng ạ nông thôn hay cung đình ạ ng trái tai ch ướ ả ạ ở ả ầ ườ ố ệ ượ ề ng m t, x y ra trong sinh ho t th ổ ơ ệ i thành b n trò. Chuy n c ệ d ng ng n ho c v a, nh c các ông Trùm, bác Th , ngh ể ớ ở ạ ổ ở ừ ệ ạ ạ i trong Vi ắ ố ặ ệ ả ệ ệ ể ư t đi n u linh, Lĩnh Nam chích quái, cũng có th là s truy n th nôm ộ ế ỷ ư ấ ạ ủ th p lên cao, mà t ng s bi n c a Cũng vì không ràng bu c vào m i xung đ t đang phát tri n t ừ ố chèo có th tách ra bi u di n đ c l p, và tùy giá tr ngh thu t (n i dung, di n xu t) mà n i lên ấ ộ ậ ễ c se n i vào m t tích t ng m ng, l p (nay g i là trích đo n). Có đi u các m ng l p này ph i đ ố ớ ạ ừ trò có đ u đuôi, có k t h u, làm cho ai xem cũng nh và k l c câu chuy n v m t hay đôi i đ ề ộ ể ạ ượ ng ề ố ả hi n t ng ngày ườ ắ chùa đ n. Do đó, không ít câu chuy n c trong dân gian đ ượ nhân tài năng so n l đây có th m i s chuy n ghi l ơ ạ ệ ố dài khá ph bi n trong xã h i ta m y th k XVII, XVIII, nh Ph m Công Cúc Hoa, Hoàng ổ ế Trìu ,...

i, vi c l ế t ho c nh n m nh vào tình ti ạ ể c b , k l ỏ ể ướ ệ ượ ủ ầ ệ ợ Trong quá trình k l ể ạ ấ hoàn toàn tùy thu c vào yêu c u c a ch đ ti ụ ộ ngh thu t k ch ch ng mà thêm cô đ ng, h p d n. t hay s bi n nào là ự ế ặ ể t m c, đ tích truy n thích h p v i đ c đi m ớ ặ ủ ề ế ẫ ấ ậ ị ủ ệ ọ

ằ ệ ễ ệ ầ ự ế ứ ễ ậ ờ ộ ả i hoà nh p, t nguy n làm "tù binh" cho tác gi ớ ộ ư ị ế ệ ự ậ ạ i, ngh nhân chèo nói rõ và đúng m i cách đ khán gi ế ả gi ả ữ ể ạ ọ ệ ng v khách quan, mà cùng h kh o sát, đánh giá tích hát, đánh giá hành ọ ị ả ỡ ả còn giúp đ ngh nhân th hi n t ệ ẩ ể ệ ố ơ ễ ươ ậ ố ế ầ ộ ổ ưở ng i câu chuy n b ng di n xu t chèo, ngh nhân không có ý gây cho ng Vì ph i k l i xem t ườ ấ ả ể ạ t tính năng nh m nh ng s bi n đang "x y ra" trên chi u di n là cu c đ i th t, đ n m c tê li ệ ữ đ ng ch quan mà đi t và đ o di n (nh k ch ễ ủ ố dram'). Trái l nguyên trí sáng su t, bám ch c vào c ắ t h n vai đóng (qua đ ng c a nhân v t. Không ít khi, khán gi ủ ộ ti ng đ , ti ng tr ng kh u, tr ng ch u,...) góp ph n thúc đ y bu i di n ti n tri n m t cách phóng ể ầ ố ế ế ế khoáng, thích thú sinh đ ng. ẩ ộ

chèo, khán gi ả ứ ễ ữ ệ ữ ẩ ế ỏ i tích truy n ệ ữ ắ ườ và ngh nhân cùng đ ng v m t phía mà đ nh giá, th m xét l ạ ề ộ ế ứ ằ ể ệ ệ t" mà so n gi ặ ạ ạ ố ừ ư ộ t" c t gây c m xúc c n thi ả ưở ế n lên đóng ng ngo n vây quanh ỉ ụ t cho nh nh ng ề i v ạ ươ ạ ự ế ệ i...đôi bên giúp nhau d n truy n, nh c nhau t nh táo theo dõi và th hi n câu chuy n sao ỉ dành s n, ngh nhân l ẵ ả ệ i ng i th ồ ườ ữ ả ế ủ ộ ự ế ấ ư ố ộ ứ ậ ả ữ ẩ ậ ấ ợ ị ẳ ư ứ ạ ự ế ự ễ ớ i nhân v t, còn ườ ầ ổ ủ ộ ậ ạ ả ớ Ở ị đang trình di n. B ng nh ng l i x ng danh báo tính, nh ng ti ng Ð h i, Ð h ng, nh ng câu ế ờ ư làm c ẫ ệ cho linh ho t. T ng lúc g p ch "đ t t ỗ ấ ố vai "gi ng nh l ầ ố th ng khoái mà ng m trò. Ngh nhân không quan tâm nhi u đ n "b n thân" s bi n, ch th đ ng nh n ch u, nh ng ph i có cách ng phó v i nh ng tác d ng c a s bi n đó sao cho h p ợ ớ tình h p lý, ch ng nh ng" b o toàn"mà còn làm l ph m ch t (đ o đ c) con ng ả ữ ộ ạ i "hoàng thiên", "t o hoá xoay v n",... Do đó, nguyên nhân đ a s bi n đ n cho "mình" thì đ t ế ổ ạ ự ế ố t d dàng làm thành nh ng "l p di n" riêng, nh chèo (c ) có vô s các s bi n có s tách bi ư ữ ệ ễ l p mà ngày nay quen g i là trích đo n kh dĩ b t ra trình bày "đ c l p": l p Phù th y, l p Vi c ệ ớ ứ ọ ớ làng, l p đánh ghen... ớ

ắ ả ẫ ạ ế ữ ủ ề ọ ọ ẩ ự ế ấ ộ c" so n gi " ch n l c s p x p làm thành b n trò, nh m vào m t ượ ắ ằ ứ ế ả ế ừ ự ế ậ ớ ữ ệ ậ ủ ề ộ ố ư ụ ạ ạ ườ ặ ứ ế ạ ố ế ở ổ ỉ ệ ộ ư ế ậ ỗ ở ươ ặ ặ ọ Nh ng s bi n"ng u nhiên" đ ch đ nh t quán, trên nguyên t c làm sao cho ph m ch t nhân v t chính y u, th y u ngày ấ s bi n đó, ngh nhân th hi n thành nh ng l p trò, r i tùy quan đi m và càng sáng rõ, và t ể ệ ể ồ nh n th c (đ i v i b n trò) và tài năng c a nh ng ng ộ ở ễ i ghim ghép chúng thành m t v di n ứ ữ ố ớ ả t ng th , mà đ a ra công chúng ti t m c m ch l c, ch t ch ho c b b n r i ren. Nói nhân v t ậ ể ổ ặ ẽ ủ chính th y u vì trong s nhi u v c , nhân v t th y u l i "làm nên" thân chuy n c a i là ng ề ứ ế ườ ậ ệ tích, trong khi nhân v t chính y u ch nh "ch h " là "c t cái" trong gia đình và có m i m t vi c; ộ ủ ờ đi h c, đi s , đi đánh gi c ho c làm quan, nh Th Ph ng Viên, Châu Long ng trong v Tr ươ ị ư trong v L u Bình D ng L , Cúc Hoa trong v T ng Trân Cúc Hoa ... ở ố ứ ở ư ươ ễ

ả ệ ừ ừ ữ ượ ả ẩ ể ả ứ ờ ủ ố ề ụ ề ề ấ ệ ậ ứ ấ i đóng vai, d n tích ph i tuân th , đ ng th i g i nh c khách xem th ủ ồ ậ ơ ằ ẫ ế ỏ ờ ợ ưở ng ư ả ườ ắ c khai thác đ so n ạ Ð ng quên, c nh ng câu chuy n "v a x y ra" hay "có th x y ra" khi đ ể ả c h t là thành b n trò, cũng ph i "cũ hoá", t c đ y lùi v th i quá kh , ngó h u nhà ngh , tr ầ ề ờ ế ề ướ ứ ả so n gi ệ thói truy n đ i c a lo i sân kh u k chuy n, , có thêm đi u ki n mà v n d ng s l ạ ể ạ ả nh "nh x a tích cũ" "v y có th r ng" "x ng danh báo tính" đ h i tung h ng "...Ð y cũng là ư ớ ư s quy t c đòi ng ố ắ th c ngh thu t năng đ ng. ậ ệ ứ ộ

ộ ấ ạ t ạ ử ụ ộ ộ ệ ố ợ ệ ị ớ ế ố ự ự c là không th a đáng. Vì quá trình phát tri n c a các lo i hình ngh thu t T s cũng nh y u t ạ ị ộ ế ố ự ự ữ ể ạ ị hài ướ ữ ế ẫ ấ ữ tr ậ ự c ti n mang tính quy t đ nh ế ị ế ố ự ự s , t ệ ướ ả ư ọ ứ ệ ạ ị c, ngay khi bi ả ồ t Nam) v i y u t ể ữ ử ụ t k t h p các hình th c ngh thu t khác (nh giáo, chèo đò, trò ậ ề ữ ặ ể ố c chuy n hóa sáng t o mà "ti n lên". Cái lõi k ch b c l ộ ộ ẹ ố ở ị s nh n ch u th đ ng c a m con Th Ph ị ướ ứ ụ ộ ế ậ ươ ủ ệ ị ộ ấ ướ ẫ ộ ị ủ ế ị ụ ộ ị ị ng h c ám thiên nhiên, c a xã h i, c a Th Kính ch u "nh n " tr ư ụ c s tr tr n c a Th Màu, đ n "đ ng đ " âm th m nh ng không kém k ch li ư ự ơ ẽ ưở ặ ộ ữ ị ẹ ớ Cho nên nói chèo thu c lo i sân kh u k chuy n dân t c trong đó, ngh nhân s d ng linh ho t ạ ể ệ ệ s , tr tình, hài h c, ph i h p trong m t k t c u k ch hát đ c đáo. Ðánh sáng t o các y u t ướ ộ ế ấ ư ế ố ữ ngang b ng th lo i k ch hát k chuy n dân t c (Vi t ể ằ tình, y u t ủ ỏ ệ ế ố s (épique), Tr tình(lyrique) đ n K ch(théâtre) đã coi là nh ng b ự ướ ế th lo i. Chèo là lo i k ch hát nh ng v n r t coi tr ng và s d ng hi u qu nh ng y u t ư ể ạ tr tình, hài ữ ế ế ợ di n dân gian, bao g m c nh ng trò trình m t, trò trình ngh ...) đ t o thành m t lo i k ch hát ạ ị ộ ể ạ ễ và t ng b qua s v có truy n th ng, ề ạ ừ ng tr ữ c nh ng th y có m c gia tăng rõ d t, nh t ướ ư ừ ự ấ l c l ủ c thái đ l p trùm c a ắ ủ ụ ượ m Sùng, tr ệ t ụ ướ gi a Cúc Hoa và Tr ữ v n ẫ ở ứ qua l ng Gi ữ di n,... đ n cu c đ i m t quy t li ủ ầ , gi a Châu Long và L u Bình,... ho c đ ng đ công khai gay g t ắ ử m c "nh nhàng" gi a Th Màu v i Th Kính qua ti ng mõ, gi a Súy Vân v i Kim Nham i l ả ử ờ ẽ ễ ữ ị t "n y l a" gi a Ðào Hu v i Tu n Ty và nhân tình... ế ớ ớ ế ệ ế ữ ế ặ ầ ộ ố

Chèo thu c lo i sân kh u c l ấ ướ ệ ộ ạ ệ - cách đi u

ậ ế ệ ề ế ạ i xem ch p thu n, nh ng không gian, th i gian, s c trong ườ ch s quy ph m ngh thu t do các th h nhà ngh đúc k t trong quá ư ậ ờ c l ỉ ố ướ ệ c đông đ o ng ả ượ ạ ủ ạ ọ ậ ấ ư ự ệ ả ấ ỹ ữ ủ ạ ễ ẹ ố ủ ổ ơ ủ ạ ằ ộ ở ễ ớ ặ ạ ự ậ Tách b ch ra thì ệ ạ trình di n t , đã đ ự ố ấ ễ ả ả b n trò ho c các khía c nh tâm tr ng c a m i tính cách nhân v t, cô đ ng và xúc tích xét c ả ỗ ặ ọ ọ m t hi u qu sân kh u và ý nghĩa th m m . Cũng nh (di n xu t) cách đi u là s ch n l c, ẩ ệ ặ , làm n i h n và đ p h n nh ng góc c nh c a s vi c khoa tr ự ệ ng, tô phóng đ ng tác bi u t ể ả ộ ươ ơ ng h p v i đ c tính c a s th pháp cùng n m trong ngôn ng k ch ho c tâm tr ng nhân v t, t ợ ậ ươ ặ ữ ị ch ng (là hát, múa, nh c, th ), nh m t o d ng phong cách ngh thu t m t v di n hay m t l p ộ ớ ệ ằ ơ ạ ủ trò.

ỉ ớ ả ầ ế ễ ộ ả ệ ơ ườ ề ề ấ ở ể ế ợ ả ị ừ ặ ể nhân v t ch đ đ n nhân v t tình ti ờ ạ ừ ề ế ậ đ u đ n cu i. Trong đó, nhân v t đ ậ ậ ượ ở ầ ừ ầ ằ ố c a ả ủ ng đi, c nh nhà ho c đò giang, r ng núi; là li n k gang t c hay xa ừ đ nh co giãn không ch ng, t, theo sát c th hi n b ng hành đ ng bên ộ c v ng cu c s ng h nh phúc, theo b n năng ả ể ệ ạ ớ ướ ằ ố ặ i huy n ho c mà còn r t chú tr ng các m t tâm tr ng v i ạ ề ộ ề ặ ặ ấ ọ ồ ọ ng tín v m t quy n phép siêu gi ớ ng s ng c a m i con ng i. V i chèo sàn di n không đ n thu n ch là đôi chi u tr i, mà tùy thu c vào hình thái miêu t ngh nhân, nó có th là đ xôi cách tr . Nó k t h p sát sao v i th i gian đ cùng mang tính gi ớ giúp ích chèo bao quát nhi u nhi u lo i vai, t ủ ề ế ề câu chuy n m d n t ế ệ trong và bên ngoài, b ng suy t sinh t n ho c ng c u thành môi tr ấ ư ề ộ ủ ưỡ ườ ườ ố ỗ

ng c a m i s v t, m i con ng ỗ ự ậ ế ứ ườ ế ể ỗ ả Vì th chèo h t s c quan tâm đ n tính nh t l ấ ưỡ ế đ a ra đ ệ i, đ thành qu ủ c toàn di n chân th t. Nó đòi ngh nhân khi đóng vai ph i tùy lúc tùy n i mà khi thì ơ ượ ư ệ ả ậ

ụ ể ệ ậ ộ ớ ị ể ả ố i nhân v t; khi thoát, đem thân mình làm công c th hi n v i thái đ ph m bình, đ nh giá tr l ở ạ ẩ thì nh p, v ng m trò mà tiêu t", gia tăng s c truy n c m đ khán gi ấ ề ả ậ tho đáng c l nhuy n nh nhàng ch đ câu chuy n. Nó v a ph i yêu c u di n xu t ph i ả ướ ệ ầ ễ n lên đóng "gi ng nh l ư ộ ệ ủ ề ươ ẹ ứ ả ừ ễ ấ ả