Dạy con thông minh bằng những
phương pháp đơn giản
Cha mẹ sẽ rất tự hào nếu con mình thông minh, nhanh nhẹn và biết tự
xử lý các tình huống khó. Nhưng làm sao để dạy con thông minh thì các
bậc cha mẹ lại rất băn khoăn. Họ thường học hỏi kinh nghiệm, hoặc bắt
con học đến lả người mà không biết rằng cách làm đó đôi khi lại phản
tác dụng. Theo các nhà tâm lý, các bậc phụ huynh nên áp dụng những
phương pháp đơn giản sau đây để có thể đạt được kết quả mong muốn.
Dạy con đôi khi chỉ bằng những phương pháp rất đơn giản
Khuyến khích trẻ tự suy nghĩ
Cha mẹ nên thường xuyên giúp trẻ suy xét để tìm ra vấn đề thay vì cứ làm hộ
hoặc cung cấp sẵn thông tin cho trẻ. Khi trẻ đặt câu hỏi, thay vì trả lời ngay,
bạn hãy hướng dẫn chúng tự tìm hiểu, tự tìm lời giải đáp. Trong cuộc sống
hằng ngày, bạn nên tranh thủ dùng các sự việc xảy ra xung quanh để giải đáp
các thắc mắc của trẻ.
Hướng dẫn trẻ tự giải quyết vấn đề
Hãy thông báo cho trẻ biết về 1 sự việc sắp xảy ra. Ví dụ: “Sắp sinh nhật bà
nội, con định tặng cho bà món quà gì?”. Sau đó lắng nghe, góp ý, đánh giá
đúng đắn về ý kiến của trẻ. Khi kết luận vấn đề, nên hoàn toàn đồng ý với
quyết định cuối cùng của trẻ và hướng dẫn trẻ thực hiện công việc đó. Khi trẻ
làm tốt, cha mẹ đừng tiết kiệm lời khen.
Cho trẻ chơi các trò chơi trí tuệ
Con bạn càng vận dụng nhiều đến bộ não chúng sẽ càng thông minh. Những
trò chơi trí tuệ là những bài tập tốt cho não, giúp con bạn tăng khả năng suy
luận. Ví dụ trò chơi xếp hình, cờ tướng, cờ vua, lắp ráp rôbôt, giải câu đố…
Tuy nhiên, hãy chọn cho trẻ trò chơi phù hợp với lứa tuổi và tham gia chơi
với trẻ để quan sát tiến trình ứng xử của trẻ.
Khuyến khích trẻ có thói quen sưu tập
Những ý tưởng và hành động sưu tập là các phương pháp tuyệt diệu nhất giúp
trẻ có suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề, rèn luyện cho trẻ tính kiên nhẫn, tìm
tòi học hỏi. Thói quen sưu tập còn giúp con có thêm sự đam mê nho nhỏ và
biết trân trọng công sức để đạt được thú vui riêng đó.
Khuyến khích trẻ tham gia tranh luận
Hãy đặt vài câu hỏi đơn giản với trẻ về nội dung chương trình ti vi, hoặc bộ
phim đang xem. Hỏi trẻ về tính cách nhân vật, bàn luận về hành động của
nhân vật… Xem kỹ thái độ của trẻ khi trả lời về nhân vật nào, nhận xét của
trẻ đúng hay sai để hướng dẫn và khuyến khích trẻ nói lên ý kiến của mình.
Qua đó bạn có thể thấy được suy nghĩ của trẻ đang vận động và phát triển
như thế nào.
Bên cạnh đó, bạn nên thường xuyên dành thời gian cho con, bởi trẻ luôn cần
sự hướng dẫn, động viên, khen ngợi của cha mẹ. Sự cau có, gắt gỏng, bắt ép
của bạn sẽ làm suy nghĩ, trí thông minh của trẻ không phát triển được mà còn
có nguy cơ chậm đi.
Dạy con tư duy và trí thông minh
14-07-2010
Theo tiến sĩ Ngô Thị Ngọc Huyền, Phó Trưởng Khoa Thương mại – Du
lịch – Marketing – ĐH Kinh tế TP. HCM, hiện nhu cầu của các bậc cha
mẹ về việc nuôi dạy con sao cho có thể phát huy trí tuệ của con cái là rất
lớn.
Tuy vậy, nhiều bậc cha mẹ đã gặp phải khó khăn trong việc hiểu đầy đủ về
các khái niệm khoa học như chỉ số thông minh, chỉ số cảm xúc, chỉ số vượt
khó… phần nào là do di truyền, phần nào có thể tác động để nâng cao trí
thông minh. Khó khăn tiếp theo là lựa chọn phương pháp nào, chương trình
nào để đăng ký cho con học hoặc để cha mẹ dùng hướng dẫn con cái. Vì vậy,
cũng theo tiến sĩ Huyền, việc cha mẹ nên tìm hiểu một cách đầy đủ về trí
thông minh và phương pháp nuôi dưỡng phát triển trí thông minh là rất cần
thiết.
IQ có phải là toàn bộ trí thông minh?
Giáo sư tâm lý Howard Gardner của trường đại học Havard công bố thuyết
“trí thông minh đa đạng”. Ông cho rằng việc xác định và đánh giá trí thông
minh ở một khía cạnh quá riêng lẻ, là chỉ với chỉ số IQ do nhà tâm lý học
người Pháp Alfred Binet đề xuất năm 1904, thì thật không thoả đáng.
Gardner giải thích rằng, chỉ với riêng IQ, nó không phản ánh được sự đa dạng
của trí thông minh và nó cũng không cho thấy sự tương quan giữa trí thông
minh với vô số cách ứng xử của trí tuệ có thể quan sát được trong cuộc sống.
Trong một thời gian khá dài, quan niệm IQ như một cái gì “Trời định” đã bị
chỉ trích, đồng thời giới nghiên cứu cũng đã phát triển quan niệm đến mức
hoàn thiện, như có thể thấy ở thuyết của Gardner.
Vậy trí thông minh là gì và có bao nhiêu loại theo Gardner?
Theo Giáo sư Howard Gardner, trí thông minh có nghĩa là “khả năng giải
quyết vấn đề và tạo ra sản phẩm hay dịch vụ có giá trị thiết thực cho xã hội”.
Định nghĩa này dẫn chúng ta đến câu hỏi cho chính chúng ta: khi con cái của
chúng ta “có khả năng giải quyết vấn đề” và khả năng “tạo ra” nhưng mà
không có «giá trị thiết thực cho xã hội» thì liệu con cái chúng ta có thông
minh thật không?
Thuyết của giáo sư Gardner nhận diện trí thông minh của con người có tám
dạng như sau:
Trí thông minh ngôn ngữ
Trí thông minh logic – toán học
Trí thông minh về không gian
Trí thông minh về khả năng vận động thân thể
Trí thông minh âm nhạc
Trí thông minh tương tác, giao tiếp với người khác
Trí thông minh nội tâm
Trí thông minh trong lĩnh vực tự nhiên
Như vậy, thuật ngữ IQ theo cách hiểu có tính phổ biến rằng nó chỉ bao gồm
khả năng có sẵn của bộ não thì “không còn thỏa đáng” nữa, mà cần hiểu rộng
hơn về trí thông minh là bao gồm cả khả năng mà chúng ta học được từ bên
ngoài. Gardner cho rằng một người có nhiều hơn năm dạng trong hệ thống
tám dạng trí thông minh do ông công bố. Với cách hiểu thấu đáo như vậy về
đối tượng trí thông minh người ta mới lựa chọn phương pháp phát triển nó
chính xác hơn và bớt phải lúng túng.
Trí thông minh có phát triển được thông qua đào tạo không?
Có. Từng loại trí thông minh trên sẽ phát huy tốt với các chương trình đào
tạo, huấn luyện tư duy phù hợp. Giáo sư Tony Buzan, nhà tư vấn tư duy hàng
đầu thế giới, thấy rằng đứa trẻ nào cũng có tiềm năng của Leonardo da Vinci
và Albert Einstein. Làm thế nào để “bật tín hiệu” cho tiềm năng đó phát huy?
Các nghiên cứu của Buzan cho thấy trí thông minh được phát huy hết công
năng khi con cái chúng ta được nuôi dưỡng trong môi trường tốt, được
khuyến khích, động viên và giáo dục đúng phương pháp.
Với bộ công cụ sơ đồ tư duy hay còn gọi là sơ đồ trí não, Buzan hướng dẫn
chúng ta học phương pháp học, học cách xử lý thông tin, và học tư duy có
phương pháp để rèn luyện và nâng cao năng lực tư duy, từ đó khai phá năng
lực tiềm ẩn vô cùng to lớn của bộ não tạo nên sự đột phá trong học tập và
công tác.
Vì sao trẻ em cần được học thông qua chơi?
Một nhà khoa bảng của đại học Havard, giáo sư David Perkins, chỉ ra trí
thông minh có ba loại: trí thông minh nơron (neural intelligence), trí thông
minh trải nghiệm (experiential intelligent) và trí thông minh suy nghĩ
(reflective intelligence). Trong đó, trí thông minh nơron do di truyền và được
đo bằng chỉ số IQ. Còn hai loại trí thông minh trải nghiệm và trí thông minh
suy nghĩ thì có thể đào tạo được. Để gia tăng trí thông minh trải nghiệm, trẻ
em cần được chơi như là cách học. Phương pháp này phù hợp với tuổi ham
chơi của các em. Như vậy, theo triết lý giáo dục này, chơi là sự trải nghiệm
giúp trí tuệ học được trong suốt quá trình. Do đó, quan điểm học-mà-chơi này
ngày nay được ủng hộ trên khắp thế giới.
Tiếp theo quá trình đó, trí thông minh suy nghĩ là kết quả kết hợp đa dạng của
trải nghiệm. Điều này quý cha mẹ có thể quan sát được. Một bé trai láu lỉnh
biểu diễn ráp nhanh một chú robot bất kỳ và khoe: “mẹ ơi, con ráp con robot
này nhanh ghê chưa”, thì bạn nên vui vì con trai cưng của mình thông minh
trải nghiệm. Một ngày nọ con trai khoe: “mẹ ơi, con ráp con robot quét nhà
cho mẹ nhé, để mẹ khỏi lau nhà nhé!”, thì bạn hãy ôm con vào lòng mà hạnh
phúc vì đó là cậu bé, qua nhiều trải nghiệm lắp ráp robot mà biết suy nghĩ
đến một mục tiêu hữu ích. Hãy thưởng cho con trai một nụ hôn khuyến khích
(dù con robot ấy vẫn chưa thể lau nhà giúp bạn trong thực tế và việc của bạn
là duy trì điều ấy, hy vọng trong tương lai bạn sẽ được tặng một chú người
máy biết làm việc từ con trai).
Vấn đề là các trò chơi giáo dục trí thông minh lại là một chuyên ngành hẹp,
rất nghiêm túc của các nhà nghiên cứu phương pháp đào tạo tư duy. Sử dụng
trò chơi phải đúng phương pháp.
Vậy đâu là các trò chơi có phương pháp giáo dục tư duy?
Đó là câu hỏi khó cho hàng triệu cha mẹ trên hành tinh chúng ta! Chúng ta bị
tràn ngập với hàng tỉ dòng thông tin trên internet, trên quầy kệ siêu thị, trong
cửa hàng chuyên doanh cho trẻ, trên phương tiện truyền thông, tại các khóa
đào tạo…trên toàn cầu. Hãy hiểu, đó là một ngành công nghiệp khổng lồ và
các bậc cha mẹ đang ở trong một thị trường sôi động. Một gợi ý ứng xử có
giá trị là vì bạn, với vai trò làm cha mẹ, bạn đã từng trải nghiệm với vô số
loại thị trường và ngành công nghiệp và bạn đã không ít lần thành công nhờ
vào biết suy nghĩ. Hãy dùng cách đó, trong lãnh vực này. Chúng ta thường
thành công nhờ vào ba giai đoạn. Đầu tiên, chúng ta tìm hiểu đầy đủ để có
thể nhận thức đúng. Ví dụ chúng ta tìm hiểu và biết rằng đồ chơi thì khác với
đồ chơi giáo dục. Tiếp theo, chúng ta thường đào sâu hơn về độ tin cậy để
đưa ra thái độ. Ví dụ chúng ta tìm hiểu sâu về sự công nhận của giới chuyên
gia về một món nào đó, về lịch sử của nó, về thành công của nó trong quá
trình. Sau cùng, chúng ta mới ra quyết định, lựa chọn, hành động. Ví dụ
chúng ta dùng sự tư vấn của chuyên gia để biết một hệ thống, sự phù hợp của
lứa tuổi với từng thứ trong hệ thống đó.
Vì sao trẻ em ngày càng được khuyến khích rèn luyện trí thông minh và
tinh thần lãnh đạo? Tức là cha mẹ đầu tư vào việc dạy con thông minh
thì kết quả là gì?
Vì thế giới đã thay đổi từ các cuộc cách mạng kỹ thuật và kinh tế. Thế giới
không ngừng thay đổi với tác động toàn cầu hóa. Một trong những cách làm
chủ tình hình là ngành khoa học về quản trị và ngành giáo dục, trong đó có
giáo dục tư duy, đã phát triển kịp thời giúp con người làm chủ sự thay đổi
không ngừng. Vì thế giáo sư Edward de Bono, nhà tư tưởng hàng đầu về đào
tạo tư duy đã nói: Chất lượng tư duy của chúng ta sẽ quyết định chất lượng
của tương lai chúng ta. Ông đã chỉ cho quý phụ huynh cách xây dựng tầm
nhìn trong sự nghiệp giáo dục con cái: Hãy dạy con cái chúng ta cách tư duy
của tương lai chứ không phải cách tư duy của quá khứ. Vì nền kinh tế thế
giới từ lâu đã chuyển qua bán cầu não phải (sáng tạo, nội dung, phần mềm)
chứ không chỉ đơn thuần bán cầu não trái (cơ khí, máy móc). Điều này,
chúng ta vẫn thường nghe đến với tên gọi nền kinh tế tri thức, công nghiệp
chất xám hay nền kinh tế IQ (với cách hiểu đầy đủ là trí thông minh).
Edward de Bono dặn dò các bậc phụ huynh rằng ngày nay, trong nền kinh tế,
người ta không bán thông tin hay kiến thức mà là bán khái niệm (concept).
Điều này đòi hỏi các chủ nhân tương lai đủ sức thích ứng bằng phương pháp
tư duy, chứ không phải đủ thông tin hay kiến thức. Đó là lý do các nhà quản
trị nhân sự tại các công ty luôn sát hạch về phương pháp làm việc, khả năng
giải quyết vấn đề, tính năng động (thích ứng, giỏi quản lý) hơn là kiểm tra
kiến thức hay kho thông tin trong đầu của bạn.
Những cản trở thường gặp phải ở cha mẹ trong việc dạy con tư duy, ở
khu vực văn hóa phương Đông?
Trong vùng văn hóa phương đông, trọng tình cảm và ít trọng lý trí, chúng ta
dễ gặp phải tâm lý là cha mẹ thường suy nghĩ giúp con cái, thay về để chúng
tự suy nghĩ còn chúng ta giữ vai trò hướng dẫn, khuyến khích, tạo môi trường
yêu thương và tình bạn bè. Chúng ta có thể vì quá yêu mà hay bảo bọc quá
mức, khiến trẻ không còn chỗ để sáng tạo, tưởng tượng.
Đừng quá lo lắng, vì mặt tích cực của vùng văn hóa này là đã cài sẵn trong
chúng ta và con cái chúng ta tiềm năng của sự thông thái nội tâm, cảm xúc…
Cách của chúng ta là cởi mở với chính mình và con cái để có thể dễ dàng trải
nghiệm cả hai thế mạnh của hai nền văn hóa, kết hợp thành công lý trí và tâm
hồn – theo cách hiểu của hệ thống tám loại trí thông minh của Gardner.
