76
Di chuyển trên Web & tìm kiếm các trang Web
Di chuyển trên World Wide Web theo những cách khác nhau
Khi bật máy tính và vào mạng, một trang web cụ thể (chẳng hạn như trang chủ của đơn
vị) sẽ hiện ra, hoặc xuất hiện trang trắng. Việc bạn thấy hiện ra trang gì khi vào Web
không quan trọng. Một khi đã kết nối, bạn sẽ đến được trang web bằng 3 cách:
Gõ địa chỉ vào thanh địa chỉ ở phía trên màn hình trình duyệt web (ví dụ: Internet
Explorer hoặc Mozilla Firefox) và sau đó nhấn nút ‘Return’ () trên bàn phím. Các địa
chỉ web đưa ra trong cuốn sách này đều dưới dạng đầy đủ, bắt đầu bằng http://. Nó chỉ
giao thức truyền liên kết, định dạng để truy cập tư liệu trên web. Bạn không cần phải
nhập phần http:// vào thanh địa chỉ trình duyệt, nó sẽ được tự động thêm vào.
Nháy chuột vào các địa chỉ lưu trong ‘favorites’ hoặc ‘bookmarks’ của trình duyệt
WWW.
Nháy chuột vào một đường dẫn trên trang web hoặc trong một tập tin văn bản. Khi
di chuyển trên mạng, bạn sẽ phát hiện ra rằng mọi trang web đều có những đường dẫn
đưa bạn tới những trang khác. Tất cả những gì bạn phải làm là nháy chuột vào đường
dẫn và bạn sẽ được kết nối. Trong nhiều tài liệu, bao gồm cả bản điện tử của cuốn sách
này, bạn cũng có thể tìm được những liên kết động như vậy.
Để sử dụng được những liên kết động trong cuốn sách này, bạn cần có bản điện tử được
lưu trên đĩa CD, USB, hoặc ổ cứng. Nếu chưa có bản điện tử, bạn hãy vào trang
http://www.inform-network.org và nhấp vào đường dẫn tới các cuốn tài liệu tập huấn
miễn phí. Nháy chuột vào tập tin pdf, và khi đã tải được về toàn bộ, hãy lưu lại một bản.
Khi đã sẵn sàng khai thác, bạn hãy ở tập tin ra. Với mỗi nguồn tin được mô tả trong đó,
bạn sẽ thấy có một đường dẫn/liên kết động ngay dưới tiêu đề của phần. Bạn chỉ cần giữ
phím Control và nháy chuột vào đường dẫn, bạn sẽ tự động được liên kết tới địa chỉ đó.
Bạn không cần phải nhập gì cả!
Nếu bạn lại có thêm bản in của cuốn sách này được mở ra ngay bên cạnh, sẽ rất dễ dàng
làm theo hướng dẫn về cách ‘di chuyển’ trong mỗi trang và biết được cần phải tìm gì.
Thật dễ dàng để sử dụng những liên kết động trong tài liệu hướng dẫn này của
INFORM.
77
Quản lý các địa chỉ Web
Nếu lưu trữ được địa chỉ web hay đã tìm thấy, bạn sẽ không cần phải tìm lại chúng. Hai
công cụ đơn giản là chức năng ‘favorites’ trên Internet Explorer và ‘bookmarks’ trên
Mozilla Firefox. Cả hai công cụ này đều cho phép bạn duy trì danh sách các địa chỉ web
thường sử dụng. Khi bạn đã tìm thấy một trang tốt và thêm nó vào danh sách, bạn có thể
vào lại trang đó mà không cần phải nhập lại địa chỉ..
Hướng dẫn về cách sử dụng ‘favorites’ và ‘bookmarks’ đều được các trình duyệt web
cung cấp. Hãy vào mục ‘Help’ trên thanh công cụ ở bên trên màn hình trình duyệt, bạn sẽ
thấy menu trợ giúp bên trong hoặc được đưa tới một trang trợ giúp dựa trên web.
Đánh giá thông tin trên WWW
http://www.hhs.gov/nvpo/tips.htm (Dept. of Health and Human Services)
http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/webeval/webeval.html (Hướng dẫn trên
MedlinePlus)
http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/healthywebsurfing.html (danh sách kiểm tra trên
MedlinePlus)
https://www.hon.ch/cgi-
bin/HONcode/Inscription/site_evaluation.pl?language=en&userCategory=individuals
(HON)
http://nccam.nih.gov/health/webresources/ (NCCAM)
http://nnlm.gov/outreach/consumer/evalsite.html (NNLM)
Tầm quan trọng của việc đánh giá giá trị các thông tin y tế là rất rõ ràng- thông tin sai lệch
có thể dẫn đến những hậu quả rất nghiêm trọng, thậm chí liên quan cả đến vấn đề sống
còn. Rất tiếc là trên WWW có nhiều những thông tin nghiên cứu y tế sai lệch và hoàn
toàn không có giá trị.
Để chiến đấu chống lại vấn nạn này, nhiều cơ quan và tổ chức y tế trên khắp thế giới đã
đưa ra những hướng dẫn về đánh giá thông tin y tế trực tuyến, được biên soạn kỹ lưỡng,
rõ ràng. Bên trên đã đưa ra liên kết tới một số hướng dẫn như vậy. Hướng dẫn đầu tiên là
‘Ten Tips for Evaluating Immunization Information on the Internet’ (Mười mẹo giúp đánh
giá thông tin tiêm chủng trên Internet) do Bộ Sức khỏe và dịch vụ con người của Hoa Kỳ
biên soạn nhằm chống lại những thông tin sai lệch nguy hiểm về tiêm chủng. Hai hướng
dẫn tiếp sau của Thư viện Y học Hoa Kỳ bao gồm một hướng dẫn và một danh sách kiểm
tra về đánh giá các nguồn tin và trang web trực tuyến.
Đường dẫn HON (Health on the Net) cũng kết nối tới một danh sách kiểm tra mà bạn có
thể sử dụng để đánh gia một địa chỉ web chưa quen thuộc lắm. Những công cụ đánh giá
tương tự cũng được NCCAM (National Center for Complementary and Alternative
Medicine thuộc National Institutes of Health tại Hoa Kỳ) và NNLM (Mạng lưới quốc gia
các thư viện y khoa) cung cấp.
Khi tìm thấy một trang web mới mẻ với mình, hãy cân nhắc những điểm sau:
Người soạn thảo/ tài trợ. Ai chịu trách nhiệm trang web này? Một cơ quan chính thức
hay một nhóm phi chính phủ…? Bạn biết gì về họ? Địa chỉ có được tài trợ bởi nhà tài
trợ thương mại không? Nếu bạn cho rằng trang web này đáng nghi do nhà tài trợ, đừng
phí thời gian ở đó. Nên nhớ rằng ngay cả khi thông tin được đưa ra bởi một cơ quan
hay tổ chức vẫn thường được coi là đáng tin cậy thì điều có không có nghĩa là thông tin
đó luôn đúng, chẳng hạn như thông tin thống kê chính thức cũng có thể bị chỉnh sửa vì
các lý do chính trị.
78
Được chọn lựa trong các cổng thông tin có giá trị. Các cổng thông tin, như được mô
tả trong phần sau của chương này, chỉ liệt kê những trang đáp ứng những tiêu chí đánh
giá nhất định: chỉ đưa vào những trang web chất lượng cao, những trang còn nghi ngờ
sẽ bị loại. Do vậy, một cách thông minh để tìm được những trang tốt là sử dụng cổng
thông tin tốt.
Thông tin mở về danh tính. Hãy tìm các tài liệu mạng có ký tên, với các tác giả được
xác định. Sau đó bạn có thể đặt ra những câu hỏi về tác giả như bạn vẫn làm với tài liệu
in. Hãy cẩn thận với những tài liệu có tác giả khuyết danh, trừ khi đã xác định rõ được
cơ quan chịu trách nhiệm. Cảnh giác với những kẻ giả danh xưng tên là các chuyên gia
khoa học. Do thiếu hệ thống thẩm định, bạn có khả năng gặp phải những đối tượng như
vậy trên mạng nhiều hơn là trong tư liệu y học.
Tham khảo tới các nguồn thông tin. Thông tin được trình bày như là các ‘sự kiện’
trên các trang web cần được chứng minh. Nói cách khác, người cung cấp thông tin đó
nên làm rõ nguồn gốc thông tin, đưa ra tham khảo thư mục đối với tài liệu in, xác định
người ra tuyên bố chính sách…
Ngôn ngữ. Chất lượng viết thường là thước đo tốt về chất lượng tổng thể. Liệu ngôn
ngữ đó có phù hợp với một chủ đề nghiêm túc không? Liệu nó có rõ ràng và không
vòng vo không? Có sạch lỗi chính tả và lỗi văn phạm không? Các thuật ngữ kỹ thuật có
được định nghĩa không?
Tính nhất quán bên trong và bên ngoài. Hãy kiểm tra các trang về tính nhất quán và
tính hợp lý bên trong. Các tuyên bố trong phần này có phù hợp với các tuyên bố ở phần
khác không? Có thêm bớt gì không? Bạn có chắc là các ‘sự kiện’ chính xác không?
Cũng nên so sánh thông tin trên một vài trang web. Hãy tìm những điểm mà các trang
web bất đồng và thử xem bạn có thể phát hiện được các lý do ẩn bên trong không.
Năm công cụ tìm kiếm các trang web
Cuối cùng bạn cũng sẽ xây dựng được một tập hợp các địa chỉ WWW liên quan tới công
việc chuyên môn của mình. Một số tìm được từ những nguồn như cuốn sách này chẳng
hạn, số khác do đồng nghiệp mách bảo.
Bạn cũng có thể muốn tự mình tìm được một số nguồn. Có năm công cụ cơ bản hỗ trợ cho
việc này- các menu/danh mục và công cụ tìm tin thương mại (thiếu kiểm soát chất lượng),
cổng thông tin, thư viện số, và hướng dẫn tìm tin (có kiểm soát chất lượng). Nếu tận dụng
tốt những công cụ này, đặc biệt là những công cụ có kiểm soát chất lượng, bạn sẽ may
mắn hơn nhiều để tìm được những nguồn thông tin tốt nhất.
Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ….
“You can do it better with five search tools
And you’re sure to use them, ‘cause you’re not fools!”
Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.
79
Công cụ tìm kiếm thương mại và các danh mục (menus/directories)
http://www.google.com (Công cụ tìm kiếm Google)
http://searchenginewatch.com/2156221 (Bài báo về các công cụ tìm kiếm cơ bản)
http://www.google.com/dirhp (Danh mục Google)
Chắc hẳn bạn đã từng sử dụng một công cụ tìm kiếm như Google chẳng hạn. Các công cụ
tìm kiếm phổ biến nhờ dễ sử dụng. Bạn nhập một từ/cụm từ vào thanh trống và nháy
chuột vào ‘search’. Khi đó công cụ tìm kiếm sẽ tìm những trang web phù hợp với mô tả
và cho bạn một danh sách kết quả. Khi nhấy chuột vào một liên kết trong danh sách, bạn
sẽ kết nối đến trang đó.
Google không phải là công cụ tìm tin duy nhất. Có những công cụ khác -Yahoo, Alta
Vista, và nhiều nữa- tìm kiếm với các công tụ tìm kiếm khác nhau không cho ra kết quả
giống nhau. Nếu muốn biết thêm về các công cụ tìm kiếm, hãy vào bài báo liệt kê bên trên
tại Search Engine Watch.
Một số công cụ tìm tin có thêm menu hay danh mục, trong đó liệt kê các trang theo lĩnh
vực. Danh mục Google gồm cả y khoa. Trước tiên hãy nháy chuột vào ‘Health’, sau đó
vào ‘Medicine’ hoặc ‘Conditions and Diseases’, và tiếp tục như vậy cho đến khi đến được
các trang web. Bạn cũng có thể thử bắt đầu với ‘Regional’ hoặc ‘Science’.
Tiếc rằng các danh mục và công cụ tìm tin thương mại không sàng lọc về mặt chất lượng
và các tổ chức thậm chí có thể trả tiền để có được một vị trí nổi bật. Một số ‘trang y khoa’
bạn tìm được nhờ những công cụ này đưa ra các thông tin sai lệch và nguy hiểm, vì vậy
bạn đừng nên sử dụng danh bạ và công cụ tìm kiếm thương mại khi tìm kiếm các thông
tin chuyên ngành.
MẸO!
Đừng dùng những công cụ thương mại như Google khi tìm kiếm thông tin chuyên
ngành.
Cổng thông tin: tập hợp đường dẫn tới những trang đã được đánh giá
Nếu muốn tìm những trang cung cấp thông tin có giá trị, hãy thử với cổng thông tin- một
tập hợp các đường dẫn tới những trang đã được đánh giá. Các chuyên gia điều hành cổng
thông tin đã xác định, đánh giá các trang web và chỉ những trang đáp ứng được các tiêu
chuẩn nhất định mới được đưa vào đây. Khi sử dụng cổng thông tin, bạn thường tìm thấy
thêm nhiều cổng nữa. Nói cách khác, một số trang vào được từ cổng thông tin cũng đồng
thời cung cấp những tập hợp liên kết, có thể được để ở phần ‘Internet resources’, ‘Web
directories’ hoặc một cái tên tương tự.
WWW Virtual Library và BUBL
http://vlib.org (WWW Virtual Library)
http://bubl.ac.uk (BUBL Link, mục lục các nguồn tin Internet)
Một số cổng thông tin chung được điều hành bởi các nhóm hàn lâm, chẳng hạn như
WWW Virtual Library, trong đó các tiểu danh mục hoặc các chủ đề cụ thể được các
80
trường đại học trên toàn thế giới chia nhau chịu trách nhiệm, hay như danh mục BUBL
được duy trì bởi các cán bộ thư viện ở Anh. Cả WWW Virtual Library và danh mục
BUBL đều đã trở nên lạc hậu so với Google, một số mục ở đây đã không còn cập nhật,
tuy nhiên đôi khi vẫn có thể tìm được những trang rất hay từ đây, do vậy, cũng rất đáng để
bạn truy cập vào.
Essential Health Links
http://www.healthnet.org/essential-links (Essential Health Links)
Trong lĩnh vực sức khỏe có một cổng thông tin đặc biệt quan trọng là Essential Health
Links tại Health Net. Địa chỉ này chuyên về tài liệu chất lượng cao và miễn phí cho các
nước thu nhập thấp, phân loại theo cả dạng nguồn tin (tạp chí điện tử, sách điện tử…) và
theo chuyên ngành y.
Các liên kết web được chọn lọc tại thư viện ITM, Antwerp
http://lib.itg.be/biblinks.htm
Thư viện của Viện Y học nhiệt đới tại Bỉ có một cổng thông tin lớn về sức khỏe quốc tế,
bao gồm cả các đường dẫn tới những trang về các chủ đề y sinh học cụ thể.