GIÁ TRỊ TUỒNG TRUYỀN THỐNG TRONG CUỘC SỐNG HIỆN ĐẠI

Ị Ồ

Ố

Ề

GIÁ TR TU NG TRUY N TH NG TRONG CU C S NG HI N Đ I Ạ

Ộ Ố

Ệ

ệ ườ ề ầ ớ ng v n v p v i các lo i nh c, múa ti ng g p nhi u khó khăn, khách xem Tu ng ít d n, l p ng ươ ồ ồ ế ấ ộ ặ ậ ươ ứ ạ ớ ạ ứ ệ ế ạ ệ i thanh Ngành Tu ng hi n nay đ ồ t t u r n rã, không ít hình th c hát niên và trung niên đ Karaoke ph bi n r ng rãi, không ít hình th c nào đó mang danh hi n đ i nh ng thi u tính ngh ư ổ ế ộ thu t, tính nhân văn. ậ

ữ ệ ạ ơ ạ ớ i v i ố v ng b n s c dân t c, b n s c c a lo i hình. T t nhiên, theo quy lu t nh ng ngh thu t đích th c r i s s ng l ấ s đi u ch nh theo h ng hi n đ i và gi ạ ỉ ự ề i sau c n bão táp, s ng l ả ự ồ ẽ ố ộ ả ậ ữ ữ ậ ướ ủ ệ ắ ắ ạ

ể ư ế ẫ ồ ạ ệ ượ ươ ự ủ ồ ng di n, hát múa pha t p đ ể ễ ủ ngay trong n i l c c a ng ộ ự ở Nh ng đi m đáng lo là sân kh u Tu ng v n không thi u hi n t ấ ng. S suy thoái c a Tu ng đ "câu khách" trong kinh t ngành này. Xin nêu m y đi m h tr ng : ệ ọ ấ th tr ế ị ườ ể

d ng k l ị ộ ố ồ ọ ự ự ộ ở ạ ế ữ ị ệ trên sàn di n ng ằ ầ ễ ườ ễ ở ờ i di n viên đóng nhân v t y nói, hát lên l ụ ể i th thì ơ ể ữ ư ễ ợ ng c a nhân v t b ng di n xu t c a mình. Nói cách khác đó là d ng nhân v t "t i m t câu chuy n sáng tác s , tác gi ệ ể ạ ả nh ng di n bi n tâm tr ng c a nhân v t t nhiên là câu chuy n đ y k ch tính, khi mô l ậ ễ ủ ạ ả ớ i th y v i ơ ấ ậ ấ ờ ừ duy, xúc c m tr u ả ớ tình" v i ậ ự ậ ằ ấ ủ ễ ạ - K ch b n Tu ng v n thu c dòng văn h c t ả đã qua, t ấ k ch b ng l ị đ ng tác hình th phù h p. Nói cách khác là di n viên đã c th hóa nh ng t ộ t ượ khán gi ủ . ả

ệ ể ạ ờ ể ọ ở ặ ng Đông này l ư ữ ị ế ề ổ ế lo i k ch hát ph ở ạ ị ộ ặ ấ m t văn h c không th có (ho c r t i có nhi u th văn h c tr ọ ể ạ ố ể ạ ộ

ạ ả ả ả ố ế ủ ớ ạ ề ả ộ ế ị ế ả ộ ỗ ố K ch nói th lo i đ -ram (Drame) ph bi n hi n nay thì hi m) lo i văn h c tr tình, nh ng ữ ươ ọ ạ k ch Drame có th ch là hành đ ng n i ti p hành đ ng (đ i tho i, đàm tho i cũng là tình. N u ạ ố ế ế ở ị ỉ lo i k ch hát này ta th y hành đ ng và trình bày tâm tr ng, suy t hành đ ng) thì ỗ là m t chu i ấ ộ ư ộ ở ạ ị ộ ủ ấ , xúc c m có th t o nên cái qu hành đ ng, cái q a y nhân qu n i ti p nhau. Cái nhân suy t ể ạ ộ ư i là nhân c a nh ng xúc c m, suy t l ả khác,... cũng có th nhi u nhân m i t o nên m t qu , ữ ể ư ạ ho c nhi u qu l ộ i t o nên m t nhân khác. Chu i nhân, qu này ti p n i nhau và k t k ch là m t ặ ả ạ ạ ề ho t đ ng, đó là cái qu cu i cùng. ạ ộ ả ố

ị ệ ườ ồ i c u trúc theo th k ch Drame, r i ạ ấ ể ị ồ ậ ệ ư ấ i sáng tác k ch b n Tu ng l ể ủ nói lên tâm tr ng c a ậ ự ạ ạ ườ ờ ợ ề ấ ợ ị s ả ơ ữ ặ ả t r ng chính th lo i văn h c t ể ạ ề ầ ọ đây là cái c u gi a văn h c ư i ngoài ngh có th không chú ý ho c ch c m th y có chút ng ng nào đó, nh ng ấ ể ỉ ả i c u trúc k ch b n Tu ng nh th là không phù h p lô-gích, vi ư ế ồ ố ấ ọ ự ự ở ế ằ Hégel đ n Bélinsky và nhi u nhà lý ế ừ ố ậ ữ ề ọ ố Nh ng hi n nay không ít ng th y ch nào thu n ti n thì chen vào đo n th tr tình đ nhân v t t ỗ mình. ng i làm sân kh u th y rõ l ng ấ ườ ph m tính khoa h c. Ta đ u bi ọ ạ k ch và văn h c tr tình, hai loai đó v n đ i l p nhau mà t ữ ị lu n văn h c khác đã phân tích rõ. ậ ọ

k ch hát tr ộ ề ể ữ ả ị ề ị ườ ề ả c kia đ u là nhà th - biên k ch (poète ơ duy hình t ư ồ ạ ị ng ượ ả ủ ả ươ c nh ng quy t c c n thi ng không n m đ ướ i sáng tác k ch b n Tu ng không h có t ả ị i sao nhân v t ra đi l t, ch ng h n t ơ ườ ị ng c a lo i k ch b n này gi m sút. Các tác gi ế ạ ạ ắ ầ ẳ ậ ạ ữ ặ ế 3 th i đi m : lúc ra đi, gi a đ đó i hát 3 câu, ủ di n bi n tâm tr ng c a ả ễ ạ ng và khi g n đ n n i. Đ dài c a hành trình có th ộ t 2 câu ho c 4 câu, 5 câu. Đúng ra 3 câu là miêu t ườ ể ở ữ ể ủ ế ầ ơ M t đi m n a trong v n đ này là các tác gi ấ dramaturge), hi n nay không ít ng ệ th ca, do đó h đã đã làm cho giá tr văn ch ọ th ắ ượ do đó có khi h vi ọ ế nhân v t ờ ậ ở là 10 d m hay 100, 1000 d m... ặ ặ

c đ n đ u th k này, các nhà th - biên k ch c a Vi ơ ủ ệ ầ t c a k ch drame c a ph ư ừ ượ c đi m c a các v Tu ng tr cu i th k tr ố c m t s đi m t ộ ố ể ộ ồ ế ỷ ướ ố ủ ộ ế ị ổ ượ ẹ t Nam đã ị ả ng Tây, đó là cách xây d ng k ch b n ị ươ ầ ph n c kia ồ ể ự ướ ủ ở ở Qua giao l u t ế ỷ ti p thu đ ủ ế tr n v n trong m t h i di n (m t bu i), b b t nh ỏ ớ ễ ọ giao đãi dài dòng, nay s m vào xung đ t k ch. ớ ộ ị

ị ậ ễ ể ề ướ ề ệ ặ ễ ố ề ồ ẳ ạ ạ ể ấ ộ ộ ặ ụ ệ ấ ỉ ộ ễ ạ ẳ ấ ế ụ ph ươ ứ ậ ấ ị ư ng Tây du nh p thì sân kh u Tu ng, Chèo có b ứ ắ ầ ạ ặ ọ ố ừ năm 1955 ta b t đ u nghiên c u th l ể ệ Liên Xô (cũ), Trung Qu c và các n ễ ở ộ t đ p cho sân kh u Vi . T nh ng năm 60 các cán b này l n l ệ i nhi u cái ề ớ c nh ng cái m i ệ ấ ậ c kia các đ n v Tu ng còn mang n ng nhi u vi c tùy ti n ệ - Nói v ngh thu t bi u di n, tr ơ trên sân kh u, mang tác phong sinh ho t ti u nông, ch ng h n khi di n viên đóng vai chính t ế mu n ngh m t lúc thì anh h ra sân kh u di n m t đo n ch ng dính dáng gì đ n n i dung ti ễ ừ m c ho c di n viên nào đó có gi ng hát hay thì hát thêm m y câu ngoài k ch m c... Nh ng t ị ọ ả c c i khi chúng ta có hình th c k ch nói t ướ ồ ắ ầ Stanilafsky và b t đ u ti n m i, s ch s h n, đ c bi t t ớ ệ ừ ẽ ơ ế c XHCN... lúc b y c nhi u cán b sang h c đ o di n ấ ử ướ ạ ộ ề c đã đóng góp tích c c, đem l t v n gi ự ầ ượ ề ướ ờ ừ ạ ữ t Nam. Ngh thu t Tu ng, Chèo cũng nh n đ m i, t ữ ượ ồ ậ ớ ố ẹ y. ấ

ộ ậ ệ ế ể ủ ố ờ ầ ư ế i di n viên ph i h c t p, tu luy n ngh nghi p r t công ộ ệ ư ậ ườ ệ ậ ề ặ ả ọ ậ ể ệ ể ệ ấ ễ ề ậ ễ ộ ệ ể ậ ọ ể ạ ệ ỹ ậ ể ỗ i thanh niên ho c trung niên c g i là "kép" t c ng ệ ườ ụ ề ứ ứ ậ ọ ứ ộ ặ ẩ ệ ộ ẩ ấ ữ ể ạ Tuy nhiên, có m t đi m tr ng y u c a ngành ngh thu t truy n th ng này mà th i gian khá dài ồ g n nh say s a v i th lo i Stanilafsky, chúng ta không ho c ít nghĩ đ n, đó là bi u hi n tu ng ớ thu c ngh thu t bi u hi n, do đó ng ể phu t p trung cao đ và k thu t nói, hát, đ ng tác hình th . Đây là ngh thu t bi u di n mô ộ hình hóa. Mô hình nhân v t, mô hình v đ ng tác hình th , m i đi u hát, nói cũng là mô hình. ề ộ C ví d v mô hình nhân v t : Nhân v t đ ậ ượ thu c phe chính di n, có tri th c r ng, tác phong hào hoa phong nhã. Dó là tiêu chu n chung c a các lo i vai kép. Nh ng tiêu chu n y đ c bi u đ t b ng gi ng hát, cách hát, cách nói, ủ ượ b ng nh ng đ ng tác hình th c th đã đ ằ ạ ằ c qui đ nh v k thu t... ề ỹ ể ụ ể ọ ậ ượ ữ ộ ị

ấ ấ các tiêu chu n c a mô hình c p I và b ừ ổ ữ ấ trong di n xu t. L i cũng có nhân v t thu c lo i kép nh ng là nhân c. Mô hình kép c p II này v n gi ậ ẩ ậ ấ ễ ủ ộ ư ế ấ ạ Chúng tôi cho r ng "kép" là mô hình kép c p I, mô hình kép c p II là kép văn, kép võ, kép pha, ằ kép r ng, kép n ẫ ướ sung nh ng k thu t tinh t ạ ỹ ữ v t ph n phái. ả ậ

ễ ữ ẫ ậ ồ ỹ ậ ợ ả ậ ệ ậ ộ ỹ ờ ế v ng nh ng k thu t thu c vai kép, đ ng th i k t V y là di n viên đóng vai này v n ph i gi ộ ữ ữ h p trình bày chen vào m t vài k thu t thu c nhân v t mô hình ph n di n. Chúng tôi x p lo i ạ ế ả ộ nhân v t này thu c mô hình c p III. ộ ậ ấ

ệ ả ơ ể ở ệ ặ ộ ấ ộ ấ ị ễ ậ i làm đ ng tác ho c nói đ m thêm m y ti ng hay c m t câu ả ộ ể ệ ừ ế ấ Các đi u hát và nói cũng mang tính mô hình, chúng ph i là ca khúc, m t bài th 4 và 7 ch hay ữ t là tùy 3 câu " sáu tám" có th tr thành m y đi u hát khác nhau trên sân kh u và đi m đ c bi ể ệ tính cách nhân v t, tùy tình hu ng k ch mà di n viên có th hát luôn m t lèo, l i cũng có th hát ố ể ạ n a câu hay m t câu thì d ng l ặ ộ ạ ộ b ng văn xuôi r i m i hát n a câu sau, đo n sau. ồ ử ằ ử ạ ớ

ậ ệ ớ ườ ự ệ ệ ặ ồ ọ ể ể ậ ộ ỹ i là đi sâu vào tâm lý đ t ậ ng phái "hi n th c tâm lý" ho c cũng g i "ngh thu t ậ nhân v t, ạ ả ễ tâm lý chuy n ra hành đ ng b ng di n xu t c a di n ấ ủ ộ ể ủ c l ượ ạ ể ừ ể ễ ằ Ngh thu t bi u di n Tu ng khác v i tr ễ th nghi m" c a Stanilafsky - M t bên, c b n là dùng k thu t ngo i hình đ miêu t ơ ả ệ bên kia ng viên.

ộ ườ ệ ể ệ ậ ậ ậ ợ ủ ư ề ậ ố ng h p "nh p vai" ? Đó là lúc ng Tu ng thu c lo i ngh thu t bi u hi n, v y sao cũng có tr ườ i ạ di n viên xúc c m v i tình c m c a nhân v t mình đóng vai. Đi u này cũng gi ng nh ta xúc ả ả c m l khi đ c ti u thuy t, xót xa v i tình c m c a m t nhân v t trong truy n. đ ng ch y n ướ ồ ễ ộ ớ ắ ủ ể ế ệ ả ả ậ ọ ớ ộ

ữ ượ ễ ộ c chính xác thì chính chúng tác đ ng, ộ ắ ạ ằ ậ ủ ỹ ả ể ộ ủ ệ ấ i đó có th ế ằ ể ệ ườ ư ệ ạ ễ t r ng k thu t bi u di n ngo i hình điêu luy n nh ng thi u xúc c m ngh sĩ ng ế i bi u di n mang danh ngh sĩ đích th c. i th y d y ch ch a ph i là ng Măt khác nh ng k thu t bi u di n ngo i hình làm đ ạ khêu g i s xúc c m c a n i tâm. Nh c l bi ể là ng ứ i r ng đó là n i tâm c a ngh sĩ bi u di n. Ai n y đ u ề ể ả ệ ợ ự ỹ ầ ậ ạ ễ ư ườ ườ ự ể ễ ả

ệ ể ạ i kho tàng ngh thu t truy n th ng quí báu nh ng không đ l ố ậ ộ ư ư ụ ằ ậ ậ ậ ề ậ ướ ư ế ẫ ấ ọ ậ ậ ụ ữ ư ộ ớ i sách thu c lý Ti n nhân đ l ề ể ạ ậ i nghĩ r ng ta ch a có lý lu n vì v n d ng lý lu n lu n c a kho ngh thu t đó, do v y có ng ệ ậ ườ ủ c ngoài v n đ c vì sân kh u đã là ngh thu t toàn c u. ý ki n đó ch a chính xác và cũng n ệ ượ ầ ti dân t c. Ta h c t p, ti p th nh ng gì phù h p v i nhau cũng nh không có th là có ph n t ế ầ ự ể ph i cái hay, cái đ p nào đó c a ta cũng phù h p v i ngh thu t c a các dân t c b n bè. Trên ệ ợ ẹ ợ ậ ủ ủ ả ạ ớ ộ

ậ ệ ủ ự ứ ủ ậ ố ế ợ ề ộ ự ớ ự ữ ệ ổ c có lo i hình k ch hát ph c ngoài, tr c h t có th là các n ể ọ ậ ướ ậ ướ ướ ủ ệ ế ạ ị ả c s ngh thu t truy n th ng c a ta, ta c g ng nghiên c u xây d ng lý lu n c a mình, ph i ố ắ ơ ở ữ c g ng phát huy n i l c, k t h p v i s giao l u, trao đ i, h c t p nh ng kinh nghi m, nh ng ư ố ắ sáng t o c a ngh thu t n ươ ng ạ Đông.