Giáo trình bảo vệ môi trường - Phần 2 Bảo vệ nước lục địa - Chương 3

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

76
lượt xem 10
download

Giáo trình bảo vệ môi trường - Phần 2 Bảo vệ nước lục địa - Chương 3

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các nhân tố thủy văn hình thành và ph-ơng pháp đánh giá chất l-ợng n-ớc mặt 3.1. Những luận điểm chung Chất l-ợng n-ớc trong thủy vực và trong sông ngòi hình thành do ảnh h-ởng của nhiều quá trình: xâm nhập và thải các chất hóa học từ n-ớc thải; xáo trộn và pha loãng các chất ô nhiễm đi kèm; các quá trình vận chuyển hóa học và tác động t-ơng hỗ của các chất ô nhiễm với các thành phần n-ớc tự nhiên; các quá trình sinh hóa, sinh học, lý hóa và vật lý diễn ra trong...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bảo vệ môi trường - Phần 2 Bảo vệ nước lục địa - Chương 3

chÊt l−îng n−íc nhê c¸c hÖ thèng tù ®éng kiÓm so¸t ®· thóc ®Èy tÝnh cÇn thiÕt phæ biÕn chóng réng r·i vμo thùc tiÔn kiÓm so¸t chÊt l−îng n−íc lôc ®Þa. Tr−íc hÕt, chóng ®−îc tËp trung trªn c¸c l−u vùc s«ng ngßi, n¬i cã chÕ ®é n−íc kh¾c nghiÖt. Trong tr−êng hîp nμy hÖ thèng trë thμnh mét bé phËn cña toμn bé hÖ thèng ®iÒu khiÓn chung h¬n vÒ chÊt l−îng n−íc, cã kh¶ n¨ng tèi Ch−¬ng 3 −u hãa c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ n−íc. C¸c nh©n tè thñy v¨n h×nh thμnh Më réng m¹ng l−íi c¸c ®iÓm vμ vïng kiÓm so¸t cã thÓ vμ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc mÆt métc¸ch nhanh chãng ®¸ng kÓ b»ng c¸ch sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p quan tr¾c vμ nghiªn cøu trªm mÆt ®Êt, m¸y bay vμ vò trô. Tr¾c ®¹c b»ng hμng kh«ng vμ vò trô, b»ng c¸c 3.1. Nh÷ng luËn ®iÓm chung ph−¬ng ph¸p nμy, cã thÓ tiÕn hμnh tõ ®é cao hμng tr¨m mÐt ®Õn 200 kilomet phô thuéc vμo m¸y mãc ®ang sö dông. Sù thay ®æi ChÊt l−îng n−íc trong thñy vùc vμ trong s«ng ngßi h×nh chÊt l−îng n−íc trong c¸c thñy vùc ®−îc ghi nhËn tèt tõ c¸c thμnh do ¶nh h−ëng cña nhiÒu qu¸ tr×nh: x©m nhËp vμ th¶i c¸c m¸y chôp ¶nh tõ c¸c vÖ tinh nh©n t¹o quanh Tr¸i §Êt vμ c¸c chÊt hãa häc tõ n−íc th¶i; x¸o trén vμ pha lo·ng c¸c chÊt « tμu vò trô. nhiÔm ®i kÌm; c¸c qu¸ tr×nh vËn chuyÓn hãa häc vμ t¸c ®éng Nhê ACU VK, cã thÓ so¹n th¶o c¸c kÕ ho¹ch sö dông tæng t−¬ng hç cña c¸c chÊt « nhiÔm víi c¸c thμnh phÇn n−íc tù hîp hîp lý c¸c tμi nguyªn n−íc l−u vùc s«ng ngßi vμ c¸c biÖn nhiªn; c¸c qu¸ tr×nh sinh hãa, sinh häc, lý hãa vμ vËt lý diÔn ra ph¸p thùc hiÖn chóng. Khi gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô nμy cÇn sö trong ®èi t−îng n−íc. TÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh nμy ë møc ®é nhiÒu dông ph©n tÝch hÖ thèng, cho phÐp lμm râ c¸c thμnh tè chÝnh hay Ýt ®Òu g¾n liÒn víi chÕ ®é thñy v¨n cña ®èi t−îng n−íc, víi cña hÖ vμ mçi quan hÖ gi÷a chóng. Trªn h×nh 2.1 ®−a ra hÖ c¸c ®Æc tr−ng thñy ®éng lùc vμ h×nh th¸i cña nã. thèng ®iÒu khiÓn tù ®éng tæng qu¸t c¸c tμi nguyªn n−íc cña l−u §¸nh gi¸ ®Þnh l−îng t¸c ®éng c¸c ®Æc tr−ng thñy v¨n ®−a vùc s«ng. ra lªn c−êng ®é c¸c qu¸ tr×nh h×nh thμnh chÊt l−îng n−íc c¸c thñy vùc cã thÓ cßn xa víi mäi qu¸ tr×nh kÓ trªn. Chi tiÕtnhÊt cã lÏ lμ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n pha lo·ng n−íc th¶i trong s«ng, hå vμ hå chøa, ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n l¾ng ®äng c¸c chÊt l¬ löng chøa trong n−íc th¶i, ph−¬ng ph¸p −íc l−îng chÊt l−îng n−íc b»ng c¸ch tÝch ph©n c¸c chØ tiªu g¾n víi c¸c ®Æc tr−ng x¸c suÊt cña chÕ ®é thñy v¨n cña ®èi t−îng n−íc. N−íc th¶i lμ n−íc ®−a ra sau khi sö dông trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt vμ sinh ho¹t cña con ng−êi. Khèi n−íc trong 295 296
s«ng vμ thñy vùc lμ n¬i tiÕp nhËn n−íc th¶i, bÞ « nhiÔm, tøc lμ lý diÔn ra trªn ®èi t−îng n−íc x¶y ra sù t¸i lËp c¸c tÝnh chÊt vμ x¶y ra qu¸ tr×nh thay ®æi tÝnh chÊt vμ thμnh phÇn cña chóng, thμnh phÇn ban ®Çu cña n−íc (tù lμm s¹ch). Trong sè c¸c qu¸ dÉn tíi viÖc suy gi¶m chÊt l−îng n−íc ®Ó sö dông (C¬ së ph−¬ng tr×nh ®ã, qu¸ tr×nh pha lo·ng thñy ®éng lùc lμ quan träng nhÊt, ph¸p ®¸nh gi¸..., 1987). ®«i khi cßn lμ quyÕt ®Þnh bëi phÇn tù lμm s¹ch n−íc khái c¸c chØ Phô thuéc vμo c−êng ®é t¸c ®éng cña n−íc th¶i lªn khèi thÞ « nhiÔm hoμ tan. n−íc s«ng ngßi vμ thñy vùc ®· chia ra c¸c vïng « nhiÔm vμ vïng Pha lo·ng ®−îc hiÓu lμ qu¸ tr×nh h¹ thÊp nång ®é chÊt « chÞu ¶nh h−ëng cña « nhiÔm. nhiÔm, cã trong thμnh phÇn cña n−íc th¶i do sù trén lÉn n−íc Vïng « nhiÔm lμ phÇn dßng ch¶y hay thñy vùc trong ®ã sù s«ng hay thñy vùc. X¸c ®Þnh tÝnh chÊt lan truyÒn vμ møc ®é pha x©m nhËp cña c¸c chÊt « nhiÔm ph¸ vì c¸c qu¸ tr×nh sinh häc lo·ng cña c¸c t¹p chÊt hãa häc bÒn v÷ng trong dßng s«ng vμ vμ sinh hãa tù nhiªn, vμ nång ®é chÊt « nhiÔm v−ît qu¸ chuÈn thñy vùc lμ bμi to¸n thñy lùc mμ ®Ó gi¶i nã ®· thiÕt lËp hμng quy ®Þnh vÒ vÖ sinh, ng− nghiÖp vμ c¸c chØ tiªu kh¸c. §Êt trong lo¹t ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n. vïng nμy còng bÞ « nhiÔm. TÝnh to¸n sù pha lo·ng n−íc th¶i trong s«ng hoÆc thñy vùc Vïng ¶nh h−ëng lμ phÇn dßng ch¶y hay thñy vùc trong ®ã cã thÓ sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ toμn bé tæ hîp hiÖn t−îng, x¸c ®Þnh ®æ n−íc th¶i tõ vïng « nhiÔm hay hoÆc lμ trùc tiÕp tõ viÖc ®æ, sù tù lμm s¹ch khi tiÕn hμnh c¸c ®Æc tr−ng sè cña c¸c qu¸ tr×nh nh−ng do nång ®é chÊt « nhiÔm kh«ng cao hoÆc lμ « nhiÔm thêi sinh hãa vμ lý hãa. h¹n ng¾n nªn trong ®ã vÉn b¶o toμn ®−îc tÝnh chÊt tù nhiªn cña c¸c qu¸ tr×nh sinh häc vμ sinh hãa. Nång ®é chÊt « nhiÔm Sù h¹ thÊp nång ®é vËt chÊt l¬ löng, chøa trong n−íc th¶i trung b×nh kh«ng v−ît qu¸ chuÈn, nh−ng cã thÓ quan tr¾c ®−îc cã thÓ diÔn ra nhê sù l¾ng ®éng cña chóng d−íi t¸c ®éng cña lùc c¸c thÓ tÝch n−íc riªng « nhiÔm m¹nh h¬n. träng tr−êng. C−êng ®é qu¸ tr×nh nμy sÏ phô thuéc c¶ vμo kÝch Sù h×nh thμnh vïng « nhiÔm x¶y ra tõ tõ, b¾t ®Çu tõ thêi th−íc vμ khèi l−îng phÇn tö còng nh− vμo c¸c ®Æc tr−ng s«ng ®iÓm ®−a vμo ho¹t ®éng c¸c c«ng tr×nh th¶i. Phô thuéc vμo chÕ hoÆc thñy vùc (cÊu tróc vμ chÕ ®é dßng ch¶y, chÕ ®é sãng giã). ®é dßng (hay thñy vùc), chÕ ®é th¶i dßng ch¶y vμ c¸c nh©n tè ®· h×nh thμnh trong vïng ®æ n−íc th¶i vïng « nhiÔm c¸c trÇm kh¸c vïng « nhiÔm ®−îc h×nh thμnh sÏ æn ®Þnh theo thêi gian tÝch ®¸y khi thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn thñy ®éng lùc cã thÓ lμ vμ kh«ng gian hoÆc sÏ thay ®æi kÝch th−íc vμ h×nh d¹ng cña nã. nguån « nhiÔm thø sinh khèi n−íc. Trong vïng ®æ n−íc th¶i do sù l¾ng ®äng c¸c chÊt l¬ löng chøa C¸c nhiÖm vô tÝnh to¸n trong tr−êng hîp nμy lμ: x¸c ®Þnh trong nã t¹o nªn vïng « nhiÔm trÇm tÝch ®¸y. « nhiÔm ®Êt nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm l¬ löng trªn c¸c kho¶ng c¸ch kh¸c trong vïng cã thÓ lμ nguån « nhiÔm thø sinh cña khèi n−íc nhau tõ chç ®æ; x¸c ®Þnh kÝch th−íc vïng « nhiÔm ®¸y vμ ®é dμy trong tr−êng hîp thay ®æi chÕ ®é thñy v¨n, c¸c ®Æc tr−ng thñy líp trÇm tÝch ë vïng nμy phô thuéc vμo c¸c ®Æc tr−ng thñy ®éng lùc hay chÕ ®é sãng giã trªn thñy vùc. lùc bÞ thay ®æi cña ®èi t−îng n−íc. Do qu¸ tr×nh pha lo·ng, ngËm khÝ, sinh hãa, hãa häc vμ vËt 297 298
3.2. Ph©n lo¹i c¸c dßng n−íc vμ thñy vùc ®Ó b¶o vÖ chóng Khi ph©n lo¹i dßng ch¶y sö dông c¸c ®Æc tr−ng sau ®©y: vïng ®Þa lý, mïa trong n¨m, thêi gian ho¹t ®éng cña dßng ch¶y, Môc ®Ých chñ yÕu cña ph©n lo¹i lμ x¸c ®Þnh h¹ng vμ líp tÝnh chÊt mïa kiÖt (thêi kú kÐo dμi, tÝnh æn ®Þnh), sù hiÖn diÖn dßng ch¶y vμ thñy vùc, ph¶n ¸nh c¸c ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña cña sa m¹c hãa, ®«ng l¹nh hay b¨ng tÝch, diÖn tÝch bån tô thñy, chóng ®Ó ®¶m b¶o thiÕt lËp cã hiÖu qu¶ nhÊt c¸c biÖn ph¸p b¶o l−u l−îng n−íc, nhiÖt ®é n−íc, dao ®éng mùc n−íc,vËn tèc dßng vÖ thiªn nhiªn trong quyÒn lîi vμ sö dông hîp lý tμi nguyªn ch¶y. C¸c ®Æc tr−ng nμy chñ yÕu thÓ hiÖn d¹ng ®Þnh l−îng. V× n−íc. thÕ, l−u l−îng n−íc, vËn tèc dßng ch¶y, nhiÖt ®é n−íc vμ biªn ®é dao ®éng mùc n−íc ®−îc tÝnh nh− lμ c¸c ®Æc tr−ng trung b×nh Ph©n lo¹i dßng ch¶y vμ thñy vùc lμ mét phÇn bé phËn cña nhiÒu n¨m cho thêi kú kiÖt (hay thêi gian Ýt n−íc). ph©n lo¹i chung c¸c ®èi t−îng cña quü n−íc quèc gia thèng nhÊt, so¹n th¶o trong ViÖn Thñy v¨n Nhμ n−íc cã sù tham gia §èi víi dßng ch¶y chia ra ba líp vμ hai d−íi líp trong mçi cña hμng lo¹t c¸c viÖn nghiªn cøu khoa häc. Nguyªn t¾c vμ s¬ líp. Líp I gåm c¸c s«ng lín vμ rÊt lín cã nhiÒu n−íc. Líp II gåm ®å ph©n lo¹i ®· ®−îc A. M. Vladimirov so¹n th¶o. C«ng tr×nh chñv yÕu lμ s«ng n−íc trung b×nh. Líp III - c¸c s«ng nhá. S«ng ph©n lo¹i ®−îc hoμn thiÖn bëi viÖc thμnh lËp GOST “B¶o vÖ víi bån thu n−íc lín nh−ng Ýt n−íc thuéc vμo líp II, cßn s«ng thiªn nhiªn. M«i tr−êng thñy. Ph©n lo¹i c¸c ®èi t−îng n−íc” trung b×nh nh−ng n−íc nhiÒu l¹i thuéc líp I. Trong c¬ së ph©n chia dßng ch¶y (s«ng, kªnh, suèi, ngßi) vμ C¸c s«ng ngßi n»m trong vïng thiÕu Èm cã thêi kú kiÖt æn thñy vùc (hå, hå chøa, ao) ra c¸c líp vμ h¹ng gåm c¸c ®Æc ®iÓm ®Þnh vμ kÐo dμi, vËn tèc dßng ch¶y kh«ng lín vμ h¹ thÊp mùc chÕ ®é vμ h×nh th¸i cña c¸c ®èi t−îng ®ang xÐt. H¹ng ph©n lo¹i n−íc ®¸ng kÓ trong thêi kú kiÖt, nhiÖt ®é n−íc cao gép vμo d−íi lμ c¸c dÊu hiÖu nhËn d¹ng ph¶n ¸nh c¸c ®Æc ®iÓm nμy vμ biÓu líp A. hiÖn b»ng viÖc tËp hîp c¸c ®Æc tr−ng trùc tiÕp x¸c ®Þnh ®iÒu C¸c s«ng ngßi n»m trong vïng thõa Èm hay Èm biÕn ®éng kiÖn h×nh thμnh l−îng vμ chÊt cña n−íc. vμ vμo mμu hÌ - thu cã dßng ch¶y cùc tiÓu lín h¬n so víi mïa Mçi ®Æc tr−ng ®−îc chia nhá ra c¸c h¹ng, chØ ra ®−îc sù ®«ng kh«ng c¹n vμ kh«ng ®ãng b¨ng cã thêi kú kiÖt ng¾n vμ kh¸c biÖt vÒ kÝch th−íc ®èi t−îng vμ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ chÕ ®é, sù kh«ng æn ®Þnh, vËn tèc dßng ch¶y lín vμ sù h¹ thÊp kh«ng ®¸ng trao ®æi n−íc cña nã v.v... KÕt hîp c¸c h¹ng cña mét dÊu hiÖu kÓ mùc n−íc vμo thêi kú kiÖt, nhiÖt ®é n−íc kh«ng cao vμo thêi ®· cho chØ ra c¸c ®iÒu kiÖn riªng cña chÕ ®é cña ®èi t−îng n−íc kú nμy ®−îc gép vμo d−¬cÝ líp B. vμ ph¶n ¸nh bëi kiÓu. Trªn vÞ trÝ thø nhÊt ®−a ra h¹ng vμ kiÓu Sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c d−íi líp ®−îc tÝnh b»ng c¸c chØ sè ph¶n ¸nh c¸c ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt cña sù h×nh thμnh dßng träng sè vμ h¹ng träng sè. Sè thø tù kiÓu cμng nhá, ®iÒu kiÖn ch¶y vμ chÊt l−îng n−íc. h×nh thμnh l−îng vμ chÊt l−îng n−íc cμng tåi. Cho nªn ë d−íi TËp hîp c¸c dÊu hiÖu, träng sè mçi ®Êu hiÖu trong ®ã ph¶n líp A r¬i vμo c¸c ®èi t−îng n−íc chñ yÕu lμ kiÓu thø nhÊt, cßn ¸nh bëi kiÓu, cho phÐp x¸c ®Þnh d−íi líp vμ líp cña dßng ch¶y, d−íi líp B - chñ yÕu lμ kiÓu thø hai vμ thø ba. tøc lμ tæng c¸c träng sè t−¬ng øng cña h¹ng ®· cho cho ta kiÓu, Khi ph©n lo¹i thñy vùc sö dông c¸c ®Æc tr−ng sau ®©y: diÖn cßn tæng c¸c kiÓu lμ líp vμ d−íi líp. 299 300
tÝch mÆt n−íc, thÓ tÝch, ®é s©u cùc ®¹i, dao ®éng mùc n−íc, hËu, trong ®ã h×nh thμnh dßng ch¶y kiÖt, vμ c¶ tÝnh chÊt cña nhiÖt ®é n−íc, thêi gian b¨ng tÝch, thang nhiÖt, hoμn l−u th¼ng mïa kiÖt (b¶ng 3.1 vμ 3.2). Khi ®ã mïa kiÖt lμ æn ®Þnh, nÕu nh− ®øng, trao ®æi n−íc. C¸c ®Æc tr−ng nμy ®−îc chia ra c¸c h¹ng nã kh«ng bÞ ph¸ vì bëi lò. Trong tr−êng hîp v¾ng mÆt mét hiÖn (nh− lín, trung b×nh vμ nhá) víi c¸c chØ tiªu ®Þnh l−îng t−¬ng t−îng nμo ®ã (b¨ng tÝch, kh« c¹n v.v...) träng sè ®−îc coi b»ng 0. øng. §¹i l−îng c¸c ®Æc tr−ng thñy v¨n ®−îc x¸c ®Þnh theo sè B¶ng 3.1. Ph©n lo¹i s«ng suèi theo ®iÒu kiÖn khÝ hËu liÖu nhiÒu n¨m, cßn ®èi víi hå chøa - phô thuéc vμo møc ®é ®iÒu tiÕt theo c¸c ®Æc tr−ng nhiÒu n¨m hay mét n¨m. Tæng Thêi kú ho¹t Träng sè Vïng ®Þa lý Mïa KiÓu §èi víi c¸c thñy vùc chia ra 4 líp vμ 2 d−íi líp trong mçi ®éng träng sè líp. Khi ®ã ng−êi ta sö dông c¸c nguyªn t¾c gièng y nh− lμ ®èi 1 ThiÕu Èm ®«ng Th−êng xuyªn 2 æn ®Þnh Dμi >5 Dμi >1
+ 2) b»ng 7, kiÓu 2; theo b¶ng 3.4 tæng träng sè (1 + 1) b»ng 2, X¸o trén rèi trong s«ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi vËn tèc dßng ch¶y kiÓu 1; tæng c¸c kiÓu (2 + 1+ 2 + 1) nhËn ®−îc theo c¸c b¶ng 3.1 n−íc, ®é dèc lßng s«ng, ®é uèn khóc cña nã, ®é nh¸m. §èi víi - 3.4, tõ b¶ng 3.5 x¸c ®Þnh líp I vμ d−íi líp B. Suy ra s«ng thñy vùc cã c¸c gi¸ trÞ trao ®æi trong vμ ngoμi cã thÓ ®Æc tr−ng Nheva cã kh¶ n¨ng tù lμm s¹ch cao vμ cã thÓ duy tr× søc t¶i cho møc ®é ch¶y cña thñy vùc, ®é s©u cña nã, diÖn tÝch, tÝnh n−íc th¶i kh¸ lín. Tuy nhiªn vÒ ®Þnh l−îng søc t¶i cho phÐp cÇn chia c¾t cña ®−êng bê. ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n PDK. B¶ng 3.5. Líp s«ng suèi B¶ng 3.3. Ph©n lo¹i s«ng suèi theo chÕ ®é thñy v¨n Tæng kiÓu Líp D−íi líp VËn tèc dßng Dao ®éng mùc NhiÖt ®é n−íc 5 I A o ch¶y (m/s) n−íc, m C Träng Tæng 6-7 I B KiÓu sè träng sè 8 II A H¹ng Gi¸ trÞ H¹ng Gi¸ trÞ H¹ng Gi¸ trÞ 9-10 II B 11 III A 12-13 III B 1 Nhá 2 Cao >15 1,0 Nhá 100
ViÖc tÝnh ®Õn c¸c ®Æc ®iÓm cña chÕ ®é thñy ®éng lùc thñy biÖt cña c¸c qu¸ tr×nh ®éng lùc ven bê, c¸c phÇn n−íc n«ng vμ vùc tiÕn hμnh riªng ®èi víi mçi lo¹i trong bèn lo¹i ®· t¸ch ra ë n−íc s©u cña thñy vùc, ®Æc biÖt khi dao ®éng ®é s©u ®¸ng kÓ vμ trªn: n−íc s©u ch¶y m¹nh vμ ch¶y yÕu, n−íc n«ng ch¶y m¹nh sù chia c¾t ®−êng bê lín, sù hiÖn diÖn c¸c ®¶o. vμ ch¶y yÕu (hay kh«ng ch¶y). Do mïa ®«ng vμo thêi kú b¨ng §ång d¹ng hãa c¸c thñy vùc vμ s«ng suèi nªu trªn cho phÐp tÝch kh«ng cã sù x¸o trén sãng vμ giã cña khèi n−íc còng nh− ®¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh kh¶ n¨ng sö dông chóng nh− lμ n¬i tiÕp g©y khã kh¨n cho sù th«ng khÝ (t¹o nªn ®iÒu kiÖn ®Ó tÝch luü nhËn n−íc th¶i. c¸c chÊt « nhiÔm ë n¬i ®æ chÊt th¶i) nªn víi viÖc d¹ng hãa c¸c §¸nh gi¸ ®Þnh l−îng sù thay ®æi chÊt l−îng n−íc trong ®èi thñy vùc cÇn tÝnh ®Õn thêi gian b¨ng tÝch. t−îng n−íc khi ®æ n−íc th¶i vμo chóng, lùa chän vÞ trÝ ®æ, x¸c Trao ®æi n−íc bªn trong bÞ chi phèi bëi rèi vμ c¸c qu¸ tr×nh ®Þnh møc ®é cÇn thiÕt ®Ó lμm s¹ch n−íc th¶i v.v... ®−îc tiÕn ®èi l−u liªn quan ®Õn ®é s©u vμ diÖn tÝch thñy vùc. Hå cμng lín hμnh b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p dùa trªn ph−¬ng tr×nh khuyÕch t¸n vμ cμng s©u, sù x¸o trén cμng tèt. Nã x¶y ra m¹nh mÏ nhÊt ë rèi vμ tÝnh ®Õn c¸c chØ tiªu chÊt l−îng n−íc. c¸c thñy vùc n−íc s©u vμ ch¶y m¹nh, cßn yÕu nhÊt ë c¸c thñy vùc nhá cã kÝch th−íc kh«ng lín, n−íc n«ng vμ kh«ng ch¶y. B¶ng 3.7. Kh¶ n¨ng sö dông n−íc s«ng phô thuéc vμo chÊt l−îng n−íc D¹ng nhu cÇu dïng n−íc ChÊt l−îng B¶ng 3.6. D¹ng hãa c¸c s«ng suèi theo ®Æc ®iÓm thñy ®éng lùc n−íc Uèng C«ng nghiÖp Ng− nghiÖp T¾m,thÓ thao Giao th«ng D¹ng s«ng L−u l−îng HÖ sè Nhãm X¸o trén §Êt §é dèc %o n¨m (m3/s) suèi Chezi C RÊt s¹ch Cã lîi Cã lîi RÊt cã lîi RÊt cã lîi RÊt cã lîi S¹ch Cã lîi víi Cl Cã lîi Cã lîi RÊt cã lîi Cã lîi Lín Tèt >250 Sái, c¸t, bïn 40-70 0,01-0,10 Kh¸ s¹ch Cã lîi* Cã lîi Cã lîi Cã lîi Cã lîi TB ¤n hoμ 25-250 Sái, c¸t, bïn 30-60 0,06-1,2 §ång b»ng « nhiÔm Cã lîi * Cã lîi Cã lîi* Nghi ngê Cã lîi Nhá YÕu 2,5-25 C¸t, bïn 30-50 0,05-1,0 Kh«ng cã lîi Kh«ng cã lîi Kh«ng cã lîi BÈn Kh«ng cã lîi Cã lîi* Ngßi ¤n hßa 25 Sái, s¹n 20-35 0,2-0,6 §åi nói Nhá Tèt 2,5-25 Sái, s¹n, ®¸ 15-30 0,6-0,5 B¶ng 3.8. Ph©n lo¹i ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc s«ng ë Mü Ngßi Tèt 50 24 ®éng cïng n−íc th¶i lμm t¨ng chuyÓn ®éng rèi vμ t¨ng phÇn Kh¸ bÈn 20 - 50 48 x©m nhËp n−íc s¹ch vμo vïng « nhiÔm. §iÒu nμy thóc ®Èy qu¸ BÈn võa 10 - 20 18 tr×nh x¸o trén vμ tù lμm s¹ch. Tuy nhiªn cÇn tÝnh ®Õn sù kh¸c BÈn Ýt < 10 10 305 306
Ph©n lo¹i ®èi t−îng n−íc theo chÊt l−îng n−íc, ph¶n ¸nh th¸i « nhiÔm c¸c ®èi t−îng n−íc vμ tr−íc hÕt lμ s«ng ngßi, ch¶y møc ®é « nhiÔm cña chóng cho phÐp ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sö dông trong c¸c vïng c«ng nghiÖp ®« thÞ hãa. n−íc s«ng, hå. ThÝ dô, sù h¹ h¹ng ®èi t−îng n−íc theo chÊt l−îng n−íc sÏ chøng tá tõ mét phÝa vÒ sù cÇn thiÕt: rót gän 3.3. Sù h×nh thμnh chÊt l−îng n−íc ë thêi kú kiÖt n−íc trong n¨m d¹ng sö dông n−íc vμ phÝa kh¸c - vÒ sù t¨ng c−êng c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ n−íc ®èi t−îng nμy. Dao ®éng mïa vμ dao ®éng nhiÒu n¨m cña dßng ch¶y s«ng ngßi, tr÷ l−îng n−íc ngät trong c¸c thñy vùc bÞ chi phèi bëi tÝnh Trong nÒn t¶ng cña ph©n lo¹i lμ c¸c chØ tiªu tæng hîp hay ph©n phèi kh«ng ®ång ®Òu theo thêi gian c¸c ®¹i l−îng vμ sè ho¹ch ®Þnh cña chÊt l−îng n−íc, nh− lμ thñy sinh hay thñy hãa. l−îng tμi nguyªn n−íc. Cμng khã kh¨n h¬n cho viÖc ®¶m b¶o VÝ dô ph©n lo¹i n−íc s«ng tÝnh ®Õn PDK víi môc ®Ých x¸c ®Þnh n−íc t¹o nªn vμo nh÷ng kú Ýt n−íc khi mμ trªn c¸c s«ng quan kh¶ n¨ng sö dông chóng phô thuéc vμo chÊt l−îng n−íc cã thÓ tr¾c thÊy sù suy gi¶m l−u l−îng n−íc (mïa kiÖt hay mïa dßng tham kh¶o b¶ng 3.7 (Zarubaiev, 1976). ch¶y thÊp), cßn trªn c¸c hå sù h¹ mùc n−íc. Thêi kú kiÖt trªn c¸c s«ng ë Liªn X« cã thÓ kÐo dμi trong vßng mïa hÌ - thu - B¶ng 3.9. Ph©n lo¹i ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc s«ng ë Anh ®«ng cã thêi h¹n tõ 6 - 8 th¸ng hoÆc h¬n. Dßng ch¶y kiÖt hay ChØ sè chÊt l−îng n−íc Tû sè chiÒu dμi ®o¹n « nhiÔm dßng ch¶y cùc tiÓu trong thêi kú nμy nhá h¬n dßng ch¶y lò lôt H¹ng n−íc BPK, mg/l so víi chiÒu dμi s«ng % hμng chôc vμ thËm chÝ hμng tr¨m lÇn. Dßng ch¶y cùc tiÓu ph©n ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu trªn l·nh thæ, gi¶m tõ b¾c xuèng nam RÊt bÈn > 12 5 kho¶ng 10 lÇn. ChÊt l−îng kÐm 3-12, O2
m×nh, ¶nh h−ëng tíi chÕ ®é sinh häc cña s«ng suèi. (BPK), ch¸t chØ thÞ n−íc (pH), mμu s¾c, mïi, nhiÖt ®é, kh«ng chøa nguån vi rót g©y bÖnh vμ kh«ng ®éc h¹i vÒ c¸c chÊt phãng N−íc s«ng trong thêi kú Ýt n−íc h¹n chÕ kh«ng chØ l−îng x¹ vμ h¹t nh©n. n−íc cã thÓ sö dông trong c¸c môc ®Ých kinh tÕ mμ cßn h¹n chÕ viÖc ®æ n−íc th¶i vμo s«ng, thËm chÝ n−íc t−¬ng ®èi s¹ch, do Tõ quan ®iÓm thñy hãa, chÊt l−îng n−íc th−êng ®−îc ®n¸h kh¶ n¨ng pha lo·ng cña c¸c lo¹i n−íc nμy vμ tù lμm s¹ch lμ gi¸ theo c¸c chØ tiªu chÝnh nh− ®é kho¸ng hãa, ®é kh¾c nghiÖt thÊp nhÊt trong thêi kú n−íc Ýt. Cho nªn khi ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng vμ tÝnh x©nm thùc, sù hiÖn diÖn c¸c chÊt h÷u c¬, c¸c quÇn thÓ pha lo·ng cña s«ng ®Ó tÝnh to¸n th−êng chÊp nhËn l−u l−îng sinh häc vμ c¸c t¹p chÊt cã h¹i. VÒ chÊt l−îng n−íc cã thÓ bμn cùc tiÓu cña n−íc suÊt ®¶m b¶o 95 %, nh− lμ ®iÒu kiÖn phï hîp luËn theo c¸c dÊu hiÖu thñy sinh: trªn c¬ së c¸c sè liÖu vÒ thμnh tåi nhÊt ®Ó h×nh thμnh chÊt l−îng n−íc. phÇn loμi cña c¸c thñy sinh víi viÖc tÝnh ®Õn sè l−îng cã mÆt trong n−íc c¸c chÊt h÷u c¬ ®éc h¹i. TÝnh cã lîi cña n−íc ®èi víi viÖc tho¶ m·n nhu cÇu cña kinh tÕ quèc d©n ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu hãa Khi « nhiÔm trong n−íc tù nhiªn chøa c¸c chÊt kho¸ng vμ ho¹c, vËt lý vμ sinh häc cña nã. Tõ n−íc th¶i c«ng céng ®Æc h÷u c¬, còng nh− c¸c vi khuÈn sèng kh¸c nhau (« nhiÔm sinh tr−ng thñy ®éng lùc râ rμng nhÊt lμ ®é kho¸ng hãa, thμnh phÇn häc vμ ph¸t x¹). Møc ®é « nhiÔm n−íc tù nhiªn ®Æc tr−ng bëi ion vμ l−îng c¸c chÊt h÷u c¬. TÊt nhiªn lμ c¸c chØ tiªu nμy nång ®é chÊt « nhiÔm, kh«ng cè ®Þnh theo thêi gian vμ theo l·nh kh«ng th−êng xuyªn ®Çy ®ñ do yªu cÇu ®Õn chÊt l−îng n−íc thæ. Nã gi¶m víi sù t¨ng l−îng n−íc s¹ch, cã thÓ diÔn ra nhê sù ®−îc x¸c ®Þnh bëi d¹ng nhu cÇu dïng n−íc. bæ sung n−íc s¹ch khi cã m−a khÝ quyÓn, tan tuyÕt vμ b¨ng vμ tõ ph¹m vi kh«ng nhiÓm bÈn trong thñy vùc, còng nh− trong C¸c tiªu chuÈn chÆt chÏ nhÊt cña chÊt l−îng n−íc ®−îc xem qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch n−íc. Qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch diÔn ra cho xÐt kü khi sö dông s«ng ngßi ®Ó cung cÊp n−íc uèng, gép c¶ mét ®Õn khi nång ®é chÊt « nhiÔm kh«ng v−ît qu¸ kh¶ n¨ng vËt lý sè d¹ng nhu cÇu dïng n−íc c«ng nghiÖp riªng biÖt (hãa chÊt, cña s«ng vÒ tù lμm s¹ch, xuÊt hiÖn víi sù mÊt kh¶ n¨ng cña giÊy - xenlulo). §èi víi nhu cÇu c«ng nghÖ ng−êi ta sö dông s«ng thùc hiÖn pha lo·ng n−íc th¶i ë mét møc ®é cÇn thiÕt. n−íc ®ßi hái chÊt l−îng thÊp h¬n ®¸ng kÓ, Khi ®ã cÇn h−íng sù §iÒu nμy còng ®óng víi thñy vùc. tËp trung chÝnh vμo viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh kh¾c nghiÖt vμ tÝnh ®éc Trong c¸c s«ng suèi vμ thñy vùc quan tr¾c thÊy dßng nhËp h¹i, nh− lμ tÝnh chÊt nguy hiÓm nhÊt cña nã, ®Æc biÖt khi dïng l−u míi nhá nhÊt vμo pha n−íc Ýt, khi nguån nu«i d−ìng s«ng n−íc trong c¸c tr¹m h¬i nÐn hay lμm l¹nh m¸y. Yªu cÇu chÊt ngßi lμ n−íc ngÇm. Cho nªn nång ®é chÊt « nhiÔm lín nhÊt x¶y l−îng n−íc sö dông trong kinh tÕ n«ng nghiÖp vμ ch¨n nu«i thÊp h¬n so b¶o víi n−íc uèng theo c¸c chØ tiªu nh− mμu s¾c, ®é ra vê mïa kiÖt vμ trong thêi kú nμy chóng cã kh¶ n¨ng pha trong suèt, mïi vÞ. lo·ng kÐm nhÊt vμ qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch chËm nhÊt, ®Æc biÖt lμ vμo mïa ®«ng. Do vËy sù suy gi¶m chÊt l−îng n−íc m¹nh mÏ Yªu cÇu chung ®Õn thμnh phÇn vμ tÝnh chÊt cña n−íc t¹i vÞ nhÊt x¶y ra trong thêi kú dßng ch¶y h¹ thÊp nhÊt trªn s«ng trÝ cã nhu cÇu dïng n−íc vμ sö dông n−íc ®−îc tiªu chuÈn hãa ngßi. theo ®é kho¸ng hãa, nång ®é c¸c t¹p chÊt ngo¹i lai (chÊt l¬ löng), hμm l−îng «xy hoμ tan vμ kh¶ n¨ng sinh hãa cña chóng Mét trong nh÷ng chØ tiªu chÊt l−îng n−íc quan träng ®èi 309 310
víi nhiÒu nhμ sö dông n−íc (n−íc th¶i c«ng céng«ng céng, c«ng n−íc l·nh thæ phÝa b¾c. nghiÖp vμ n«ng nghiÖp) lμ ®é kho¸ng hãa tù nhiªn cña n−íc. Nã §é kho¸ng hãa cña n−íc vμo thêi kú kiÖt chÝnh lμ giíi h¹n trùc tiÕp liªn quan tíi l−u l−îng n−íc s«ng vμ phô thuéc vμo chÕ mμ n−íc s«ng cã thÓ ®¹t ®−îc trong ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi ®é n−íc cña s«ng suèi, Khi gi¶m l−u l−îng n−íc quan s¸t thÊy nhÊt ®Ó h×nh thμnh chÊt l−îng. Cho nªn c¸c sè liÖu vÒ thμnh sù ¨tng ®é kho¸ng hãa cña nã, ®¹t tíi gi¸ trÞ cùc ®¹i dßng ch¶y phÇn hãa häc cña n−íc vμo mïa kiÖt cho phÐp tiÕn hμnh c¸c s«ng ngßi c¹n kiÖt nhÊt, tøc lμ víi gi¸ trÞ cùc tiÓu cña nã ®Æc ®Ênh gi¸ tr−íc chÊt l−îng n−íc trong c¸c mïa kh¸c, khi s«ng biÖt trong tr−êng hîp nguån nu«i d−ìng s«ng tõ c¸c tÇng n−íc ®−îc nu«i d−ìng khong chØ n−íc ngÇm mμ cßn c¶ n−íc mÆt, víi ngÇm s©u, n»m trong c¸c ®íi ®Êt ®¸ hy®r« cacbonat dÔ hoμ tan. sù h¹ ®é kho¸ng hãa cña n−íc bëi sù t¨ng bæ sung n−íc mÆt. V× thÕ cμng nhiÒu thμnh phÇn n−íc tÇng s©u trong s«ng ®é C¸c th«ng tin vÒ ®é kho¸ng hãa cña n−íc cã ý nghÜa to lín kho¸ng hãa cña nã cμng cao. Trong c¸c khu vùc cã cÊu t¹o ®Þa khi ®¸nh gi¸ tÝnh cã lîi cña n−íc s«ng ®Ó t−íi cho c¸c c©y n«ng chÊt vμ ®Þa chÊt thñy v¨n ®ång nhÊt vμ chÕ ®é n−íc gièng nhau nghiÖp. th«ng th−êng n−íc ®−îc coi lμ cã lîi ®èi víi viÖc t−íi nÕu quan s¸t thÊy mèi quan hÖ chÆt chÏ theo l·nh thæ ®é kho¸ng nh− l−îngmuèi hoμ tan trong nã kh«ng v−ît qu¸ 1000 mg/l. Tuy hãa cña s«ng ngßi vμ l−u l−îng n−íc cña chóng. C¸c quan hÖ nhiªn ë c¸c khu vùc phÝa nam vïng kh«ng ®ñ Èm, gi¸ trÞ nμy nh− vËy thÓ hirnj mét sù quan t©m lín khi ®¸nh gi¸ ®é kho¸ng th−êng lín h¬n vμ v× thÕ g©y khã kh¨n cho viÖc sö dông n−íc ®Ó hãa tù nhiªn cña c¸c s«ng ch−a ®−îc nghiªn cøu víi viÖc sö t−íi vμo mïa kiÖt, dï cho khi ®ã nã l¹i r¸t cÇn. §é kho¸ng hãa dông sè liÖu vÒ dßng ch¶y. cao cña n−íc cïng víi sù h¹n chÕ vÒ l−îng t¹o nªn viÖc cÇn thiÕt Sù thay ®æi ®é kho¸ng hãa cña n−íc trªn c¸c vïng l·nh thæ chuyÓn dßng ch¶y tõ c¸c vïng kh¸c cã ®é kho¸ng hãa nhá h¬n. réng lín diÕn ra trong mét ph¹m vi lín. ThÕ nªn trªn c¸c con N−íc hoμn tr¶ t¹o nªn khi t−íi cã hμm l−îng muèi cao h¬n s«ng phÇn ch©u ¢u thuéc Liªn X« ®é kho¸ng hãa n−íc thay ®æi tõ viÖc röa tr«i tõ líp ®¸t thæ nh−ìng khi t−íi còng nh− c¶ chÊt tõ 15 - 20 lÇn tõ b¾c xuèng nam. Gi¸ trÞ nhá nhÊt cña nã quan ®éc hãa häc. Thèng nhÊt víi c¸c sè liÖu kh¶o s¸t tiÕn hμnh bëi s¸t thÊy t¹i vïng thõa Èm, cßn lín nhÊt - ë vïng thiÕu Èm. ViÖn Thñy v¨n Nhμ n−íc, ®èi víi mét sè hÖ thèng t−íi, ®é Còng theo h−íng nμy t¨ng ®é s©u chia c¾t n−íc ngÇm mμ s«ng kho¸ng hãa khoan th¨m dß n−íc thÊm tõ l·nh thæ t−íi vμo s«ng khoan tíi vμ c¸c gi¸ trÞ l¸t c¾t xãi mßn lßng s«ng cña chóng, suèi cao h¬n ®é kho¸ng hãa tù nhiªn tõ 5 - 10 lÇn. Cho nªn n©ng ®é kho¸ng hãa n−íc d−íi ®Êt. trong c¸c khu vùc t−íi m¹nh ®é kho¸ng hãa cña n−íc trong VÒ khÝa c¹nh thμnh phÇn hãa häc cña n−íc còng quan tr¾c s«ng kh«ng ngõng t¨ng lªn. thÊy mét bøc tranh t−¬ng tù nh− thÕ. Trong vïng ®é kho¸ng Khi sö dông n−íc cho c¸c môc ®Ých uèng, c«ng nghiÖp vμ hãa tíi 600 mg/l (®é kho¸ng hãa nhá) ghi nhËn ®−îc −u thÕ cña dÞch vô c«ng céng gi¸ trÞ ®é cøng cña nã, ®o b»ng Ca2+ vμ Mg2+ c¸c anion HCO3 vμ cation Ca2+, vμ trong vïng ®é kho¸ng hãa cao cã mét ý nghÜa lín ®o b»ng mg ®−¬ng l−îng/l. §é cøng bao gåm diÔn ra sù thay ®æi c¸c anion HCO3- thμnh SO4 2- vμ chuÈn hãa ph©n huû (khö b»ng ®un s«i) vμ cè ®Þnh. Cè ®Þnh l¹i chia tiÕp chÊt l−îng n−íc-, cßn cation Ca2+ thμnh Na+ vμ Mg2+. Cuèi cïng, thμnh d− vμ kh«ng ph©n huû. N−íc ®−îc coi t−¬ng ®èi lμ mÒm sù thËt lμ cßn tån t¹i c¶ n−íc ®é kho¸ng yÕu trªn c¸c ®èi t−îng nÕu ®é cøng chóng kh«ng qu¸ 3 mg ®−¬ng l−îng/l, cøng - tíi 9 311 312
mg ®−¬ng l−îng/l, vμ rÊt cøng kh«ng cã lîi ®èi víi sö dông thùc ®éng lªn c«ng tr×nh - vËn tèc dßng ch¶y, cét n−íc d©ng, diÖn tiÔn nÕu nh− ®é cøng chung v−ît qu¸ 9 mg ®−¬ng l−îng/l. Bªn tÝch tiÕp xóc cña n−íc víi c«ng tr×nh vμ thêi gian tiÕp xóc ®ã c¹nh ®é cøng chung ®é cøng ph©n huû vμ cè ®Þnh còng nh− lμ v.v... VÒ tæng thÓ, tÝnh kÝch ho¹t cña n−íc ë mét møc ®é nμo ®ã quan hÖ gi· chóng còng cã mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh. §é cøng Ýt h¬n nhiÒu vμo thêi kú kiÖt. Tuy nhiªn, ë trong vïng n−íc chóng hiÓn nhiªn lμ t¨ng cïng ®é kho¸ng hãa cña n−íc, Cho mÒm nã rÊt lín vμ cÇn ph¶i tÝnh ®Õn khi x©y dùng c¸c c«ng nªn tÝnh chÊt ph©n bè cña nã trªn l·nh thæ Liªn X« vÒ tæng thÓ tr×nh kü thuËt thñy, h¬n thÕ viÖc ®æ mét sè thμnh phÇn « nhiÔm trïng víi sù ph©n bè ®é kho¸ng hãa cña n−íc. §é cøng chung n−íc lμm t¨ng ®¸ng kÓ tÝnh kÝch ho¹t cña n−íc tù nhiªn. cña n−íc gi¶m m¹nh khi nguån nu«i d−ìng s«ng chØ cã n−íc Khi sö dông n−íc lμm n−íc uèng, mμu s¾c cña chóng cã ý mÆt. V× thÕ trong mïa kiÖt ®é cøng cña n−íc trong c¸c s«ng nghÜa lín. Nã phô thuéc vμo l−îng bμo mßn tõ ®Êt c¸c chÊt h÷u ngßi lμ tíi h¹n. vμo c¸c thêi kú cßn l¹i cña n¨m, tøc lμ pha n−íc c¬ nguån gèc mïn vμ s¶n phÈm cña c©y ®æ (chÊt huéc da), Khi lín ®é cøng nhá h¬n nhiÒu. Trong thêi kú lò ®é cøng cã thÓ thÊm n−íc mÆt vμo líp ®Êt thæ nh−ìng diÔn ra sù suy gi¶m kho¶ng 3 - 4 lÇn nhá h¬n mïa kiÖt. l−îng hoμ tan c¸c chÊt h÷u c¬ trong ®ã, thay ®æi mμu s¾c cña TÝnh kÝch ho¹t cña n−íc cã mét ý nghÜa lín, tøc lμ kh¶ n−íc vμ ®é axit cña nã. Mμu s¾c lín nhÊt cña n−íc s«ng khi cã n¨ng hμo tan c¸c chÊt hãa häc n»m trong thμnh phÇn vËt liÖu lò vμ lôt, cßn nhá nhÊt vμo kú kiÖt. N−íc ®Çm lÇy cã mμu s¾c dïng ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kü thuËt thñy. TÝnh kÝch ho¹t nhiÒu, b·o hoμ bëi c¸c mïn ®äng vμ nhá nhÊt lμ mμu s¾c n−íc cña n−íc phô thuéc vμo sè l−îng lín c¸c nh©n tè vμ quan hÖ víi s«ng miÒn nói, ®Æc biÖt lμ thêi kú kiÖt. thμnh phÇn hãa häc vμ chÕ ®é cña dßng ch¶y. Cã mét sè d¹ng Mμu s¾c cña n−íc phÇn nμo x¸c ®Þnh tÝnh axit cña nã, tøc kÝch ho¹t cña n−íc [5]: lμ kh¶ n¨ng hoμ tan trong n−íc c¸c chÊt h÷u c¬ bi axit hãa kh¸c - kiÒm, øng víi n−íc mÒm; nhau theo søc axit hãa- bicromat vμ permangan. §é axit hãa cña n−íc t¨ng víi sù t¨ng cña mμu s¾c cña nã vμ thay ®æi theo - axit, phô thuéc vμo; thêi gian ®Õn hμng chôc vμ thËm chÝ hμng tr¨m lÇn. Axit - axit cacbonic lμ mét tr−êng hîp riªng cña tÝnh axit permangan cho ta kh¸i niÖm vÒ l−îng oxy cÇn ®Ó axit hãa phÇn - kÝch ho¹t sunfat vμ manhª. dÔ axit c¸c chÊt h÷u c¬. Axit bicromat cho phÐp luËn vÒ hμm C−êng ®é kÝch ho¹t kiÒm ®−îc x¸c ®Þnh bëi vËn tèc röa bª l−îng ®Çy ®ñ trong n−íc c¸c chÊt h÷u c¬. Tû lÖ cña chóng chØ ra t«ng bëi n−íc vμ sù hiÖn diÖn c¸c hiÖn t−îng n−íc d©ng. TÝnh møc ®é biÕn d¹ng c¸c chÊt h÷u c¬ mïn. kÝch ho¹t axit cμng lín, qu¸ tr×nh hoμ tan c¸c líp b¶o vÖ mμng Mμu s¾c nhá nhÊt cña n−íc s«ng cã trong thêi kú kiÖt mïa bª t«ng cacbonat cμng m¹nh vμ t¨ng qu¸ tr×nh ph¸ huû nã. Phæ ®«ng (th−êng nhá h¬n 25o) do l−îng vËt chÊt h÷u c¬ dÔ bÞ axit biÕn nhÊt trong n−íc tù nhiªn lμ kÝch ho¹t axit cacbonic lμm trong thêi kú nμy giμm m¹nh. Tuy nhiªn ë c¸c vïng víi n−íc hoμ tan c¸c hîp chÊt cacbonnat. ®Çm lÇy ph¸t triÓn (c¸c vïng t©y b¾c phÇn ¢u cña Liªn X«, Møc ®é kÝch ho¹t n−íc ®−îc x¸c ®Þnh ®èi víi c¸c s«ng suèi Poolese, T©y Xibia vμ v.v...) sù kh¸c biÖt vÒ mμu s¾c vμ ®é axit vμ thñy vùc cô thÓ theo thμnh phÇn hãa häc vμ c¸c ®iÒu kiÖn t¸c hãa theo mïa trong n¨m kh«ng lín. Vμo mïa kiÖt ghi nhËn 313 314
®−îc lín h¬n so víi mïa lò, sè l−îng khu vùc ®Þa ph−¬ng kh¸c thêi gian. Vμo thêi kú kiÖt mïa hÌ, sè l−îng cña nã trong n−íc nhau vÒ thμnh phÇn c¸c chÊt h÷u c¬ hoμ tan. thÊp nhÊt do sù quang hîp m¹nh mÏ vμ n−íc th«ng khÝ tèt. Vμo mïa ®«ng kiÖt nhu cÇu s¾t cña c¸c thùc vËt chÊm døt, sù thμnh Nh− vËy, khi ®¸nh gi¸ ®é kho¸ng hãa vμ thμnh phÇn hãa t¹o c¸c «xit s¾t tõ c¸c axit do ®ãng ®íi th«ng khÝ hÇu nh− kh«ng häc cña n−íc, còng nh− ®é cøng cña nã tr−íc hÕt cÇn ph©n tÝch cã vμ hμm l−îng s¾t t¨ng m¹nh. Tuy nhiªn, l−îng s¾t cùc ®¹i sè liÖu thêi kú kiÖt, trong ®ã quan tr¾c c¸c chØ tiªu cao nhÊt cña chøa trong n−íc vμo mïa lò khi c¸c hîp chÊt chøa s¾t n»m c¸c thμnh tè nμy. ®¸nh gi¸ tÝnh kÝch ho¹t cña n−íc vμ l−îng c¸c trong líp ®Êt hoμ tan m¹nh. chÊt h÷u c¬ trong ®ã tËp trung tiÕn hμnh vμo pha n−íc lín, do trong thêi kú n−íc kiÖt gi¸ trÞ cña chóng th−êng nhá h¬n. Hμm l−îng silic trong n−íc ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i vμo mïa ®«ng, khi c¸c ®èi t−îng n−íc ®−îc nu«i d−ìng b»ng n−íc ngÇm Víi sù cÊp n−íc c«ng nghiÖp - dÞch vô c¸c hîp chÊt biogen coa mang theo chÊt nμy vμ nhu cÇu dïng nã bëi c¸c thùc vËt trong n−íc cã ý nghÜa lín. Sè l−îng cña chóng g¾n liÒn víi ®êi kh«ng cã. HiÖu hμm l−îng silic mïa ®«ng vμ mïa hÌ lμ 100 %. sèng cña c¸c c¬ thÓ sèng trong n−íc. ý nghÜa chÝnh lμ c¸c nitri, Nghiªn cøu mèi quan hÖ cña chÊt l−îng n−íc tù nhiªn víi nitrat, s¾t tæng céng, photphat vμ silic. Sù hiÖn diÖn cña c¸c chÕ ®é n−íc cña s«ng hoÆc thñy vùc ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sö chÊt nitri chØ ra sù « nhiÔm cña n−íc th¶i cßn míi cña ®èi t−îng dông n−íc ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n còng nh− ®Ó nghiªn cøu n−íc do chóng lμ d¹ng trung gian cña viÖc axit hãa nit¬ víi ®é sù thay ®æi chÊt l−îng n−íc d−íi t¸c ®éng cña « nhiÔm n−íc kho¸ng hãa c¸c chÊt h÷u c¬ vμ kh«ng bÒn v÷ng cïng thêi gian, th¶i. Nã, trong mét chõng mùc nμo ®ã, cho phÐp thùc hiÖn tÝnh nhanh chãng axit hãa vμ chuyÓn thμnh nitrat. Cho nªn hμm to¸n nång ®é tíi h¹n cho phÐp cña c¸c chÊt trong ®èi t−îng n−íc l−îng chóng trong n−íc th−êng dao ®éng tõ 0 - 0,1 mg/l. L−îng ®· cho khi bÞ « nhiÔm bëi n−íc th¶i cña nã vμ còng nh− tiÕn nitrit lín nhÊt quan tr¾c ®−îc vμo mïa ®«ng, ®Æc biÖt tr−íc khi hμnh dù b¸o kh¶ n¨ng møc ®é « nhiÔm. b¾t ®Çu lò. Nång ®é thÊp nhÊt cña c¸c hîp chÊt nμy ghi nhËn ®−îc vμo mïa hÌ khi mμ ho¹t ®éng cña c¸c phitoplankton nu«i ChØ tiªu « nhiÔm quan träng cña n−íc tù nhiªn lμ sù hiÖn d−ìng chóng ®Æc biÖt tÝch cùc. diÖn trong nã «xy hoμ tan, nã ¶nh h−ëng tíi c¸c qu¸ tr×nh sinh hãa diÔn ra trong m«i tr−êng n−íc. Møc ®é « nhiÔm trong n−íc Nitrat chøa trong n−íc mét l−îng lín (trung b×nh 5 mg/l), t¹i mét ®iÓm nμo ®ã cã thÓ ®Æc tr−ng ®−îc b»ng chØ tiªu sinh do chóng lμ s¶n phÈm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh kho¸ng hãa chÊt häc (BPZ) thÓ hiÖn b»ng tû sè l−îng nhu cÇu «xy sinh häc cho h÷u c¬. Nitrat còng dïng phitoplankton cho nªn vμo mïa Êm l−íi n¨m c¹nh (BPK5) vμ axit permangan cã nhá nhÊt trong thêi trong n¨m chóng cã rÊt Ýt trong n−íc, nh−ng vμo mïa ®«ng sè kú kiÖt khi t¨ng BPK. l−îng nμy t¨ng lªn hμng chôc lÇn. Hμm l−îng «xy trong n−íc phô thuéc vμo diÖn tÝch mÆt æn ®Þnh nhÊt trong c¸c thμnh tè biogen lμ photphat vμ c¸c tho¸ng cña n−íc, vËn tèc dßng ch¶y n−íc vμ x¸o trén rèi khèi hîp chÊt cña nã. Hμm l−îng photpho kho¸ng hoμ tan trong c¸c n−íc, vμo nhiÖt ®é n−íc còng nh− c¸c nh©n tè sinh hãa vμ c¸c vïng n−íc kh¸c nhau th−êng kh«ng lín - ch−a tíi 0,2 mgP/l, vμ nh©n tè kh¸c. ChÝnh trong thêi kú kiÖt c¸c ®Æc tr−ng nμy cã gi¸ ®¹t cùc ®¹i vμo mïa ®«ng. Hμm l−îng s¾t thay ®æi nhiÒu theo trÞ nhá nhÊt vμ do vËy kh«ng cã kh¶ n¨ng lμm t¨ng hμm l−îng 315 316
häc kh¸c. Do vËt vμo mïa hÌ hμm l−îng phenon trong n−íc «xy trong n−íc, ®Æc biÖt lμ vμo mïa ®«ng. V× thÕ trong thêi kú ®«ng kiÖt, l−îng «xy gi¶m tèi ®a. Thêi kú kiÖt cμng dμi, cμng s«ng vμ hå cã thÓ dao ®éng lín. vμo mïa ®«ng, khi nhiÖt ®é n−íc c¶m nhËn m¹nh sù thiÕu hôt «xy trong n−íc, cμng cÇn nghiªm vμ hμm l−îng «xy trong nã trë nªn thÊp h¬n, nång ®é phenon cã tóc theo dâi tr¹ng th¸i ®Þnh tÝnh cña s«ng hoÆc thñy vùc. Suy thÓ cao vμ duy tr× l©u. VÒ ph−¬ng diÖn ®ã mïa ®«ng kiÖt chÝnh gi¶m hμm l−îng «xy trong n−íc lμm t¨ng tÝnh tiÕp nhËn c¸c c¬ lμ thêi kú bÊt lîi nhÊt. thÓ sèng t¸c ®éng cña c¸c chÊt nguy h¹i cã trong ®èi t−îng n−íc Khi ®æ vμo s«ng n−íc tõ c¸c má vμ khai th¸c quÆng còng vμ lμm gi¶m kh¶ n¨ng tù lμm s¹ch cña n−íc. nh− n−íc th¶i tõ c¸c nhμ m¸y vμ xÝ nghiÖp tinh läc quÆng cña Víi l−îng «xy trong n−íc kh«ng ®ñ, vËn tèc khai triÓn sinh c«ng nghiÖp ®iÖn hãa häc vμ hãa häc x¶y ra sù « nhiÔm n−íc bëi hãa c¸c s¶n phÈm dÇu, r¬i xuèng tõ bê hoÆc do giao th«ng thñy, kÏm vμ ®ång. Víi nång ®é kh¸ lín cña chóng k×m h·m qu¸ tr×nh gi¶m ®i mét sè lÇn Hμm l−îng s¶n phÈm dÇu cho phÐp trong tù lμm s¹ch cña n−íc khái c¸c chÊt h÷u c¬. C¸c ion ®ång vμ kÏm n−íc kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,05 mg/l. Do vËy, ë mét møc ®é nμo cã thÓ t¸ch ra khái n−íc chØ b»ng c¸c ph¶n øng hãa häc, b»ng ®ã nã phô thuéc vμo l−îng n−íc, c−êng ®é x¸o trén vμ pha c¸c qu¸ tr×nh tÝch tô vμ sö dông chóng qua thùc vËt. Tuy nhiªn lo·ng, th−êng Ýt khi gÆp vμo thêi kú n−íc cùc tiÓu. §èi víi phÇn chóng hoμn toμn, hiÓn nhiªn, kh«ng t¸ch ra khái n−íc cho nªn lín c¸c ®èi t−îng n−íc ë Liªn X« ®iÒu nμy th−êng x¶y ra vμo chØ cã qu¸ tr×nh pha lo·ng n−íc th¶i lμ cã ý nghÜa chÝnh ®Ó h¹ mïa ®«ng, khi mμ nhiÖt ®é n−íc rÊt thÊp, chÝnh nã còng lμm thÊp nång ®é cña chóng. Nã diÔn ra cμng m¹nh khi l−u l−îng chËm vËn tèc ph©n hãa c¸c s¶n phÈm dÇu. Cho nªn, vμo thêi kú n−íc s«ng lín h¬n nhiÒu l−u l−îng n−íc th¶i. HiÓu r»ng vμo ®«ng kiÖt ¶nh h−ëng cña c¸c s¶n phÈm dÇu nh− lμ thμnh tè « mïa kiÖt, tû lÖ nμy lμ nhá nhÊt nÕu nh− viÖc ®æ n−íc th¶i lμ nhiÔm chÊt l−îng n−íc sÏ cùc ®¹i. h»ng sè. Do vËy, trong thêi kú nμy cã sù « nhiÔm n−íc lín nhÊt vμ cÇn tÝnh ®Õn vμ h¹n chÕ hoÆc chÊm døt hoμn toμn viÖc ®æ N−íc th¶i cña c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp hãa häc nh− luyÖn n−íc th¶i vμo c¸c ®èi t−îng n−íc. hãa cèc, ®¸ phiÕn, l©m hãa, nghiÒn anilin ch−a nhiÒu phenon lμm ph¸ vì c¸c qu¸ tr×nh sinh häc trong n−íc vμ lμm xÊu chÊt Khi cho xuèng n−íc c¸c chÊt tæng hîp tÈy röa (c¸c chÊt l−îng n−íc. Nguy hiÓm nhÊt lμ c¸c phenon nguyªn tö ®¬n. Nång ho¹t ®éng bÒ mÆt tæng hîp - CPAV) nã mang theo mïi vÞ khã ®é tíi h¹n cho phÐp cña chóng kh«ng v−ît qu¸ 1 mcg/l. Sù trμn chÞu, lμm gi¶m kh¶ n¨ng tÈy sinh hãa cña chóng, lμm tμn lôi m¹nh phenon x¶y ra víi nhiÖt ®é n−íc cao vμ gi¶m ®ét ngét víi hoÆc chÊm døt h¼n sù ph¸t triÓn cña thñy thùc vËt, cßn víi nhiÖt ®é n−íc nhá h¬n 7 oC. Cho nªn vμo thêi kú kiÖt mïa h¹, CPAV nång ®é lín thËm chÝ cßn t¹o nªn c¸c tÝch tô mμng trªn khi ®é s©u trªn c¸c s«ng (vμ hå) kh«ng lín x¶y ra sù hun nãng bÒ mÆt n−íc. vËn tèc ph©n r· c¸c chÊt nμy phô thuéc, bªn c¹nh n−íc s«ng, gãp phÇn lμm gi¶m hμm l−îng phenon. Tuy nhiªn sù cÊu t¹o hãa häc vμ nång ®é cña chóng trong n−íc, vμo nhiÖt ®é gi¶m hμm l−îng «xy trong n−íc l¹i k×m h·m qu¸ tr×nh nμy. Tèc n−íc, vμ sù thiÕu hôt «xy hoμ tan trong n−íc, cã nghÜa lμ chñ ®é trμn phenon còng phô thuéc hμng lo¹t c¸c nguyªn nh©n, bao yÕu phô thuéc vμo c¸c nh©n tèc gièng nh− vËn tèc trμn cña gåm thμnh phÇn ®Þnh tÝnh vμ ®Þnh l−îng cña phenon, sù hiÖn phenon. V× thÕ c¸c ®iÒu kiÖn vμ thêi gian nång ®é kh¶ n¨ng lín diÖn trong n−íc c¸c chÊt h÷u c¬, H2S, n−íc tÈy vμ c¸c chÊt hãa nhÊt cña chóng trong n−íc hoμn toμn trïng nhau. 317 318
Mét gi¸ trÞ kh«ng kÐm phÇn quan träng ®èi víi sù h×nh Sù « nhiÔm c¸c ®èi t−îng n−íc bëi n−íc th¶i cã thÓ diÔn ra thμnh chÊt l−îng n−íc lμ chÕ ®é nhiÖt ®é cña c¸c ®èi t−îng th−êng xuyªn hoÆc ®ét xuÊt. §ét xuÊt lμ khi c¸c ®ît th¶i dßng n−íc. Sù ph¸ vì chÕ ®é nhiÖt cña s«ng vμ hå diÔn ra khi ®æ c¸c ch¶y c«ng nghiÖp vμo s«ng hoÆc thñy vùc. Nã cã thÓ ®iÒu tiÕt n−íc c«ng nghiÖp cã nhiÖt ®é cao. Nguån cÊp chÝnh lo¹i n−íc ®−îc theo thêi gian vμ chØ ®Þnh vμo thêi kú nhiÒu n−íc. Tuy nμy lμ tr¹m nhiÖt ®iÖn. N−íc s«ng ngßi sö dông ®Ó lμm nguéi nhiªn, trong c¸c tr−êng hîp riªng, khi th¶i cÊp tèc n−íc « nhiÔm c¸c m¸y mãc cña tr¹m ®−îc ®un nãng so víi nhiÖt ®é ban ®Çu vμo n−íc tù nhiªn cã thÓ g©y ra sù thiÖt h¹i lín, ®Æc biÖt lμ vμo trung b×nh tõ 7 - 8 oC vμo mïa hÌ vμ 12 - 14 oC vμo mïa ®«ng. mïa kiÖt. NhiÖt ®é n−íc th¶i kh«ng nªn v−ît qu¸ nhiÖt ®é nguån cÊp tõ 3 Sù « nhiÔm th−êng xuyªn cña c¸c ®èi t−îng n−íc cã thÓ x¶y - 5 oC. NÕu kh¸c ®i, trong ®èi t−îng n−íc sÏ b¾t ®Çu ph¸t triÓn ra khi ®æ kh«ng chØ n−íc kh«ng xö lý s¹ch mμ cßn c¶ n−íc ch−a m¹nh c¸c ®éng vËt vμ thùc vËt, ®Æc biÖt lμ t¶o lôc, t¨ng sù ®ßi tÈy hoμn toμn do viÖc tÝch luü c¸c thμnh phÇn « nhiÔm kh¸c hái «xy, lμm chËm qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch.. TÊt c¶ ®iÒu nμy dÉn nhau. Sù tÝch luü nμy x¶y ra nhanh h¬n khi nång ®é cña chóng tíi gi¶m chÊt l−îng n−íc. Nhí r»ng, trong thêi kú Ýt n−íc ¶nh tiÖm cËn víi nång ®é tíi h¹n cho phÐp. Khi ®ã ®é dμi cña thêi kú h−ëng cña n−íc th¶i nãng lªn chÊt l−îng n−íc s«ng vμ hå tiÕp Ýt n−íc cã ý nghÜa lín nhÊt, ®óng h¬n lμ tû lÖ cña dßng ch¶y kiÖt nhËn nã lμ cùc ®¹i, ®Æc biÖt vμo mïa hÌ khi nhiÖt ®é n−íc tù vμ l−îng n−íc th¶i (víi thμnh phÇn hãa häc cña chóng kh«ng nhiªn kh¸ cao. ®æi) cã tÝnh ®Õn sù æn ®Þnh cña mïa kiÖt. Trong khu vùc tμnh phè, « nhiÔm s«ng ngßi vμ hå chøa cã Khi mïa kiÖt bÞ ng¾t qu·ng, cã nghÜa lμ thêi kú kiÖt bÞ ng¾t thÓ x¶y ra kh«ng chØ do viÖc ®æ n−íc th¶i c«ng nghiÖp vμ dÞch bëi lò gi¸ trÞ vμ thêi h¹n kh¸c nhau diÔn ra sù röa tr«i lßng vô c«ng céng, mμ cßn do dßng ch¶y m−a vμ n−íc röa tõ l·nh thæ thμnh phè. C¸c lo¹i n−íc nμy th−êng chøa mét l−îng lín chÊt s«ng dÉn tíi sù gi¶m « nhiÔm n−íc. Nh©n tè nμy lμ rÊt quan kho¸ng vμ h÷u c¬. Sù « nhiÔm n−íc b»ng c¸c chÊt ngo¹i lai cã träng khi xÐt tíi ®éng lùc cña thμnh phÇn hãa häc vμ « nhiÔm thÓ dao ®éng trong mét ph¹m vi réng (kho¶ng 500 - 5000 mg/l), n−íc tù nhiªn. Nã mang ý nghÜa c¬ b¶n ®èi víi s«ng ngßi Liªn cßn gi¸ trÞ BPK5 thay ®æi kho¶ng 10 lÇn. Sù x©m nhËp c¸c lo¹i X« vμo thêi kú hÌ thu, khi mμ trªn c¸ccon s«ng h×nh thμnh lò n−íc nμy lμm gi¶m c¸c tÝnh chÊt kÕt mμng cña n−íc, chÕ ®é axit m−a. Vμo mïa ®«ng, hiÖn t−îng t−¬ng tù chØ cã thÓ diÔn ra ë cña nã vμ thóc ®Èy viÖc l¾ng ®äng cña s«ng hoÆc thñy vùc do c¸c vïng phÝa t©y vμ nam phÇn ¢u Liªn X«, n¬i mμ sù ng¾t mét l−îng lín c¸c t¹p chÊt vμ c¸c phÇn tö lín chøa trong chóng. qu·ng t¹o nªn bëi lò do tuyÕt tan vμ m−a r¬i. Khi ®ã cμng lμm s¹ch n−íc th¶i c«ng nghiÖp c«ng céng ®æ vμo Khi thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t chÊt l−îng n−íc cÇn tÝnh ®Õn s«ng vμ hå bao nhiªu cμng ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ h¬n cña n−íc ®æ kh«ng chØ tr¹ng th¸i thñy hãa tù nhiªn cña ®èi t−îng n−íc vμ vμo tõ l·nh thæ thμnh phè kh«ng ®−îc lμm s¹ch nh− thÕ. Gi¸ trÞ thμnh phÇn hãa häc cña n−íc th¶i cã trong chóng còng nh− tû lÖ cña chóng t¨ng vät vμo mïa hÌ, vμo thêi kú l©u kh«ng cã m−a, n−íc th¶i vμ n−íc tù nhiªn mμ cßn c¶ c¸c ®iÒu kiÖn thñy ®éng khi mμ dßng ch¶y kiÖt gi¶m ®Õn cùc tiÓu, cßn c−êng ®é c«ng viÖc tÈy röa tõ khu vùc thμnh phè t¨ng ®ét ngét. lùc tån t¹i trong c¸c ®èi t−îng nμy vμo lóc ®æ n−íc th¶i. c¸c ®iÒu 319 320
chóng trªn mét kh«ng gian réng lín, do kh¶ n¨ng cña c¸c s«ng kiÖn thñy ®éng lùc tån t¹i trong s«ng ngßi vμ hå x¸c ®Þnh qu¸ nμy vÒ pha lo·ng vμ tù lμm s¹ch kh«ng lín, ®Æc biÖt lμ vμo mïa tr×nh pha lo·ng vμ x¸o trén n−íc th¶i vμ chi phèi viÖc t¨ng (hay kiÖt. §iÒu nμy còng ®óng víi c¸c hå nhá vμ trung b×nh. Cho nªn gi¶m) kh¶ n¨ng tù lμm s¹ch cña s«ng (hå), ¶nh h−ëng ®Õn vËn c¸c ®èi t−îng n−íc nμy cÇn ®−îc dμnh sù chó ý ®Çu tiªn khi ¸p tèc diÔn ra c¸c qu¸ tr×nh sinh häc vμ lý hãa, lμm gi¶m nång ®é dông c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ thiªn nhiªn. Khi ®ã cÇn cã c¸c th«ng chÊt « nhiÔm trong c¸c ®èi t−îng n−íc. Qu¸ tr×nh thñy ®éng lùc tin ®¸ng tin cËy vÒ chÊt l−îng n−íc tù nhiªn cña s«ng vμ hå pha lo·ng n−íc th¶i ë chõng mùc nμo ®ã x¸c ®Þnh bëi l−u l−îng (còng nh− víi c¸c ®èi t−îng n−íc kh¸c), chóng cã thÓ ph¶i chÞu n−íc trong s«ng (hay thÓ tÝch n−íc ë hå), vËn tèc dßng ch¶y, sù qu¸ t¶i cña n−íc th¶i hay lμ cã thÓ lμm n¬i tiÕp nhËn chóng. chiÒu réng vμ chiÒu dμi cña dßng còng nh− mét sè ®Æc tr−ng kh¸c. 3.4. §¸nh gi¸ chÊt l−îng tù nhiªn cña n−íc ë pha kiÖt cña l−u l−îng Quy m« kh«ng gian cña vïng pha lo·ng n−íc th¶i trong s«ng mét møc ®é nμo ®ã ®−îc x¸c ®Þnh bëi l−u l−îng n−íc tù ChÊt l−îng n−íc tù nhiªn s«ng ngßi vμ hå chÝnh lμ nÒn hay nhiªn, tøc lμ tÝnh chÊt nu«i d−ìng vμ sù biÕn ®æi cña nã theo c¬ së trªn ®ã diÔn ra sù thay ®æi tr¹ng th¸i ®Þnh tÝnh cña ®èi mïa vμ n¨m, còng nh− theo l·nh thæ. Nghiªn cøu mèi quan hÖ t−îng n−íc g©y nªn bëi sù can thiÖp cña con ng−êi. Sù ®¸nh cña quy m« vïng pha lo·ng vμo l−u l−îng n−íc c¸c møc ®¶m ®Þnh l−îng c¸c chØ thÞ hãa häc ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn kÕt qu¶ b¶o kh¸c nhau ®èi víi s«ng ngßi cã c¸c ®iÒu kiÖn h×nh thμnh lÊy mÉu ®¬n vÞ n−íc trªn c¸c tr¹m ®o ®¹c thñy v¨n. Ph−¬ng dßng ch¶y kh¸c nhau vμ c¸c ®iÒu kiÖn thñy lùc ch¶y n−íc kh¸c ph¸p lÊy mÉu n−íc, c¸ch xö lý chóng vμ ph©n tÝch ®−îc xem xÐt nhau víi l−u l−îng n−íc th¶i cè ®Þnh (chÕ ®é « nhiÔm dõng) cã trong c¸c gi¸o tr×nh ®o ®¹c thñy v¨n vμ thñy hãa. mét sù quan t©m thùc tÕ to lín. Trong tr−êng hîp nμy, ®ång Sè liÖu ph©n tÝch thñy hãa cho phÐp nhËn ®−îc c¸c th«ng thêi tÝnh ®Õn sù biÕn ®éng cña dßng ch¶y s«ng ngßi theo thêi tin vÒ chÊt l−îng n−íc chØ ë c¸c tr¹m lÊy mÉu n−íc. ®èi víi c¸c gian vμ theo l·nh thæ. Khi nghiªn cøu tËp trung sö dông c¸c s«ng ch−a ®−îc nghiªn cøu ë khÝa c¹nh thñy hãa vÒ chÊt l−îng ®Æc tr−ng thñy v¨n vμ thñy hãa cïng møc ®¶m b¶o. n−íc tù nhiªn cã thÓ nhËn ®−îc theo sè liÖu vÒ c¸c ®Æc tr−ng TÝnh ®Õn kh¶ n¨ng pha lo·ng cña s«ng ngßi dùa trªn c¸c thñy hãa dßng ch¶y ®Þa ph−¬ng (theo x¸c ®Þnh cña P. P. tμi liÖu thñy v¨n vμ kh¶ n¨ng tù lμm s¹ch cña nã cho phÐp x¸c Voronkov [5]), nã ®−îc hiÓu lμ c¸c chØ thÞ hãa häc thμnh t¹o do ®Þnh chÕ ®é ®æ n−íc « nhiÔm vμo s«ng vμ ®¸nh gi¸ l−îng n−íc kÕt qu¶ hoμ tan c¸c hîp chÊt h÷u c¬ vμ v« c¬ cña bÒ dμy líp ®Êt th¶i cho phÐp (søc t¶i tíi h¹n). TÊt nhiªn, khi ®ã ë møc ®é ®Çy thæ nh−ìng cÊu t¹o l−u vùc c¸c s«ng nhá. Trªn c¸c s«ng võa vμ ®ñ ng−êi ta tÝnh tíi dßng ch¶y tù nhiªn trong s«ng vμ thμnh lín, thμnh phÇn hãa häc cña n−íc ®−îc h×nh thμnh do sù trén phÇn hãa häc cña n−íc s«ng vμ n−íc th¶i. n−íc cã thμnh phÇn kh¸c nhau, ®−îc thμnh t¹o trªn c¸c s«ng nhá. Kh¸i qu¸t c¸c ®Æc tr−ng thñy hãa dßng ch¶y ®Þa ph−¬ng ë Sö dông s«ng nhá vμ mét phÇn s«ng trung b×nh lμm n¬i d¹ng b¶n ®å vïng hay b¶n ®å ®¼ng trÞ chÊt chØ thÞ hãa häc h×nh tiÕp nhËn n−íc th¶i cã thÓ dÉn tíi nhanh chãng sù « nhiÔm thμnh c¸c chØ tiªu chÊt l−îng n−íc chñ yÕu, cho phÐp nhËn ®−îc 321 322
c¸c th«ng tin cÇn thiÕt ®èi víi s«ng ngßi ch−a ®−îc nghiªn cøu ngßi chñ yÕu lμ n−íc ngÇm. Phô thuéc vμo nguån gèc, n−íc sÏ tõ khÝa c¹nh hãa häc. Khi ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc tù nhiªn ®−îc ph©n biÖt h¼n theo hμm l−îng c¸c hîp chÊt v« c¬ vμ theo còng cã thÓ sö dông quan hÖ cña c¸c chÊt chØ thÞ hãa häc víi c¸c l−îng chÊt h÷u c¬ hoμ tan. VÏ b¶n ®å c¸c ®Æc tr−ng hãa häc ®Æc tr−ng thñy v¨n, nh− l−u l−îng n−íc, hay víi c¸c chØ tiªu n−íc cã nguån gèc kh¸c nhau cho phÐp nhËn ®−îc s« liÖu vÒ sè chÝnh cña chÊt l−îng n−íc (nh− ®é kho¸ng hãa tæng céng cã thÓ l−îng chÊt chØ thÞ hãa häc dßng ch¶y ®Þa ph−¬ng c¸c s«ng ch−a x¸c ®Þnh theo quan hÖ víi hμm l−îng ion chÝnh trong n−íc nghiªn cøu vμo nh÷ng pha n−íc kh¸c nhau còng nh− vÒ chÕ ®é s«ng). thñy hãa cña chóng. H×nh 3.2. Quan hÖ ®é kho¸ng hãa tæng céng víi hμm l−îng anion trong c¸c n−íc sunfat s«ng ngßi (®èi víi l−u vùc s«ng th−îng Vonga) C¸c s«ng nhá th−êng hay bÞ « nhiÔm, cho nªn khi x©y dùng b¶n ®å ph©n vïng hay c¸c ®−êng ®¼ng trÞ c¸c ®Æc tr−ng hãa häc H×nh 3.1. §é kho¸ng hãa (mg/l) s«ng ®èi víi n¨m n−íc trung b×nh ®Ó ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i nÒn cña chÊt l−îng n−íc mét vïng l·nh 1 - ranh giíi vïng nghiªn cøu thæ cho tr−íc cÇn nghiªn cøu kü l−ìng tμi liÖu gèc vμ lo¹i bá c¸c Khi x¸c ®Þnh chÊt l−îng n−íc tù nhiªn cÇn ph¶i tÝnh ®Õn tuyÕn ®o cã chÕ ®é thñy hãa bÞ ph¸ vì m¹nh. C¸c l−u vùc c¸c c¨n nguyªn cña nã. Trong thêi kú lôt hay lò lín trong m¹ng l−íi s«ng nhá sö dông ®Ó kh¸i qu¸t cÇn ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu s«ng ngßi chñ yÕu lμ n−íc h×nh thμnh trª« nhiÔm bÒ mÆt l−u sau: vùc vμ c¸c tÇng thæ nh−ìng. Khi cã lôt hay lò lín m¹ng l−íi - bÒ mÆt l−u vùc cÇn ®¬n nhÊt theo ®Þa h×nh vμ sù chªnh s«ng ngßi ®−îc bæ sung bëi n−íc cã nguån gèc tõ ®Êt ®¸. Trong lÖch ®é cao nhá; thêi gian cßn l¹i, ®Æc biÖt vμo mïa kiÖt, trong m¹ng l−íi s«ng 323 324
®−êng ®ång møc vμ ranh giíi vïng ph©n bè chÊt chØ thÞ hãa häc. - l−u vùc s«ng ngßi cÇn ®−îc cÊu t¹o bëi c¸c ®Êt ®¸ chñ yÕu mét thμnh phÇn th¹ch häc vμ kh«ng cã nhËp l−u n−íc ngÇm B¶n ®å x©y dùng theo sè liÖu c¸c gi¸ trÞ trung b×nh nhiÒu n¨m ®¸ng kÓ h×nh tõ tõ ngoμi ph¹m vi cña l−u vùc ®· cho; c¸c chÊt chØ thÞ hãa häc ®Æc tr−ng cho pha dßng ch¶y cho tr−íc, g¾n víi träng t©m l−u vùc nÕu dÉn c¸c ®−êng ®¼ng trÞ hoÆc víi - líp phñ thæ nh−ìng cña l−u vùccÇn ®ång d¹ng theo møc tuyÕn ®o nªu thùc hiÖn viÖc ph©n vïng. ®é hãa mÆn cña c¸c muèi dÔ hoμ tan (clo, sunfat); Khi ph©n tÝch ®é kho¸ng hãa vμ thμnh phÇn hãa häc n−íc - thùc vËt chiÕm −u thÕ trªn l−u vùc cÇn chiÕm 70 -75 % sè liÖu vÒ ®é kho¸ng hãa thÓ hiÖn trªn b¶n ®å b»ng c¸c ®−êng diÖn tÝch cña nã; ®ång møc c¸c gi¸ trÞ lμm trßn tÝnh b»ng mg/l. Th−êng chóng - h×nh thμnh c¸c pha n−íc cÇn ph¶i diÔn ra ®ång thêi kh¾p nhËn c¸c gi¸ trÞ c¸ch 10 hay 100 mg/l. Khi ®é kho¸ng hãa n−íc c¶ l−u vùc. lín vμ tû lÖ bÐ nã cã thÓ lªn tíi 1000 mg/l. Tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn ®· liÖt kª cho phÐp x¸c ®Þnh c¸c ®Æc Sè liÖu vÒ thμnh phÇn hãa häc cña n−íc®−a lªn b¶n ®å ë ®iÓm chÝnh thμnh phÇn hãa häc cña n−íc dßng ch¶y ®Þa ph−¬ng. d¹ng gi¸ trÞ hμm l−îng ion vμ cation, biÓu thÞ b»ng % ®−¬ng l−îng. Ranh giíi c¸c vïng ®−îc x¸c ®Þnh theo ph¹m vi dao ®éng cña gi¸ trÞ % ®−¬ng l−îng. Th−êng trong mét vïng gép c¸c gi¸ trÞ kh¸c nhau trung b×nh theo khu vùc tõ 10 -15 %. §é kho¸ng hãa lín nhÊt trªn c¸c s«ng ngßi cña Liªn X« quan tr¾c vμo c¸c thêi kú n−íc Ýt nhÊt ®èi víi phÇn lín s«ng ngßi diÔn ra vμo mïa ®«ng vμ chØ cã c¸c vïng phÝa t©y vμ phÝa nam phÇn ¢u Liªn X« vμo mïa hÌ. Cho nªn b¶n ®å ®é kho¸ng hãa ®−îc tËp trung x©y dùng ®èi víi vïng chuyÓn tiÕp gåm c¶ mïa ®«ng, mïa hÌ phô thuéc vμo l·nh thæ. Kh¸i niÖm vÒ ®é kho¸ng hãa trong thêi kú chuyÓn tiÕp vμ ph©n bè cña nã trªn l·nh thæ Liªn X« ®èi víi s«ng n−íc trung b×nh cho ra b¶n ®å ®é kho¸ng hãa n−íc s«ng ngßi phÇn ¢u Liªn X« ®−îc thμnh lËp bëi V. V. Voronkov vμ V. I. Zubareva (H×nh 3.1). Trªn l·nh thæ §«ng Xibia vμ §«ng B¾c Liªn X« trong vïng b¨ng hμ nhiÒu n¨m hÇu nh− c¸c s«ng nhá bÞ b¨ng phñ trong H×nh 3.3. Quan hÖ ®é kho¸ng hãa tæng céng víi hμm l−îng cation trong c¸c n−íc mét thêi gian dμi cho nªn viÖc ®¸nh gi¸ ®é kho¸ng hãa n−íc cã sunphat s«ng ngßi (®èi víi l−u vùc s«ng th−îng Vonga) thÓ tiÕn hμnh theo s« liÖu quan tr¾c trªn c¸c s«ng lín vμ võa. Ph−¬ng ph¸p x©y dùng b¶n ®å c¸c ®Æc tr−ng thñy hãa ®−îc Tu©n theo ®¸nh gi¸ t−¬ng ®èi cña chÊt l−îng n−íc uèng mμ P.P. Voronkov [5] so¹n th¶o. Trªn mét tê b¶n ®å cã thÓ lªn c¸c 325 326
víi nã ®é kho¸ng hãa lμ mét trong c¸c chØ tiªu chÝnh (bªn c¹nh Trªn h×nh 3.2 vμ 3.3 chØ ra vÝ dô quan hÖ gi÷a ®é kho¸ng ®é cøng, ®é axit permangan, sù hiÖn diÖn cña c¸c t¹p chÊt ®éc hãa vμ hμm l−îng c¸c ion chÝnh cña n−íc s«ng tÝnh chÊt sunfat h¹i), vμ trong tr−êng hîp ®é kho¸ng hãa ®Õn 600 mg/l n−íc ®−îc ®èi víi l−u vùc Vonga Th−îng. coi lμ tèt (tÝnh ®Õn c¶ c¸c chØ tiªu kh¸c), n−íc phÇn lín s«ng §èi víi c¸c ®iÓm, trªn ®ã tiÕn hμnh c¸c quan tr¾c thñy hãa ngßi cña Liªn bang X« viÕt vμo thêi kú n−íc Ýt theo gi¸ trÞ ®é cã thÓ x©y dùng c¸c ®å thÞ quan hÖ cña ®é kho¸ng hãa vμ l−u kho¸ng hãa cã thÓ liÖt vμo h¹ng tèt. C¸c ®−êng ®ång møc 600 l−îng n−íc cho mïa kiÖt, tÝnh ®Õn biªn ®é dao ®éng c¸c ®Æc mg/l ®i qua vïng phÝa nam phÇn ¢u Liªn X« vμ T©y Xibia. Tuy tr−ng Êy cho toμn bé thêi kú quan tr¾c. Víi sù gièng nhau cña nhiªn phÝa nam ®−êng ®ång møc nμy x¶y ra sù t¨ng ®ét biÕn ®é c¸c ®iÒu kiÖn h×nh thμnh dßng ch¶y vμ thμnh phÇn hãa häc cña kho¸ng hãa n−íc trªn mét kh«ng gian hoμn toμn kh«ng lín nã n−íc c¸c s«ng trung b×nh c¸c ®å thÞ nμy cã thÓ trung b×nh hãa nhanh chãng ®¹t tíi 1000 mg/l vμ h¬n thÕ n÷a chuyÓn n−íc trë vμ chÊp nhËn lμ ®å thÞ quan hÖ vïng. Sù hiÖn diÖn c¸c ®å thÞ nªn bÊt lîi cho sù uèng.Sù hiÖn diÖn cña quan hÖ kh¸ chÆt chÏ quan hÖ vïng ®é kho¸ng hãa vμ l−u l−îng n−íc cho phÐp theo gi÷a ®é kho¸ng hãa vμ hμm l−îng c¸c ion chÝnh cã thμnh phÇn c¸c gi¸ trÞ ®· biÕt cña l−u l−îng n−íc (x¸c ®Þnh theo sè liÖu hãa häc n−íc gièng nhau nh− c¸c ion cacbonat hay sunfat chiÕm quan tr¾c hay b»ng c¸ch tÝnh to¸n) x¸c ®Þnh tæng ®é kho¸ng −u thÕ, cho phÐp tiÕn hμnh c¸c tÝnh to¸n tæng ®é kho¸ng hãa hãa cña n−íc ®èi víi c¸c s«ng ch−a nghiªn cøu. cña n−íc theo hμm l−îng mét trong c¸c lo¹i ion hay ng−îc l¹i. H×nh 3.5. Ph©n bè ®é cøng tæng céng (mg. ®−¬ng l−îng/l) cña n−íc H×nh 3.4. Quan hÖ ®é kho¸ng hãa víi ®é cøng tæng céng (I) trong mïa Ýt n−íc ®èi víi s«ng n−íc trung b×nh, 1 - ranh giíi vïng nghiªn cøu vμ th−êng xuyªn (II) cña n−íc s«ng H 327 328
Víi ®é kho¸ng hãa cña n−íc quan hÖ trùc tiÕp víi ®é cøng cã thÓ lμm c¸c nhμ sö dông n−íc ®Þnh vÞ kh«ng ®óng, do chÊt cña nã, nã t¨ng tû lÖ thuËn víi nhau. Quan hÖ th−êng rÊt chÆt l−îng n−íc ë chõng mùc nμo ®ã x¸c ®Þnh bëi môc ®Ých sö dông chÏ vμ cã thÓ sö dông ®Ó tÝnh to¸n (H×nh 3.4). §é cøng d− vμ nã vμ nhiÖm vô b¶o vÖ ®èi t−îng n−íc. kh«ng ph©n huû, tÊt nhiªn kh«ng lín, cè ®Þnh theo thêi gian vμ kh«ng thay ®æi khi cã sù thay ®æi ®é kho¸ng hãa. Ph©n bè tæng ®é cøng theo l·nh thæ Liªn X« vÒ tæng thÓ trïng víi ph©n bè ®é kho¸ng hãa n−íc s«ng. Trªn h×nh 3.5 chØ ra b¶n ®å ph©n bè tæng ®é cøng cña n−íc vμo mïa n−íc Ýt ®èi víi s«ng n−íc n¨m trung b×nh. b¶n ®å ®−îc thμnh lËp bëi A. M. Vladimiarov trªn c¬ së b¶n ®å cña P. P. Voronkov ®èi víi phÇn ¢u Liªn X«. §èi víi §«ng Xibia vμ §«ng - B¾c Liªn X« c¸c ®−êng ®ång møc kh«ng ®−îc dÉn v× c¸c nguªyn nh©n r»ng khi kh¸i qu¸t sè liÖu vÒ ®é kho¸ng hãa n−íc, do kü thuËt x©y dùng b¶n ®å t−¬ng tù nh− thÕ. NÕu theo ®é kho¸ng hãa tù nhiªn, n−íc s«ng trªn phÇn chñ yÕu cña l·nh thæ Liªn X« thuéc h¹ng tèt, th× theo ®é cøng tæng céng h¹ng nμy (®é cøng tæng céng cho phÐp ®Õn 3 mg ®−¬ng l−îng /l) tho¶ m·n chØ ®ãi víi s«ng phÝa b¾c ®Êt n−íc (laäi bá vïng karst). Trªn phÇn lín l·nh thæ phÇn ¢u Liªn X« vμ trong H×nh 3.6. C¸c vïng víi chÊt l−îng n−íc tù nhiªn kh¸c nhau c¸c vïng T©y vμ §«ng Xibia réng lín n−íc s«ng cã ®é cøng «n 1 - tèt; 2 - tho¶ m·n; 3 - kh«ng tho¶ m·n; 4- ranh giíi vïng nghiªn cøu hoμ. Ph©n tÝch ®ång thêi b¶n ®å ®é kho¸ng hãa vμ ®é cøng tæng Mèi quan t©m thùc tiÔn tã lín lμ ®¸nh gi¸ tæng hîp chÊt céng cïng ®é axit hãa permangan cña n−íc (b¶n ®å cuèi ®−îc P. l−îng n−íc tù nhiªn c¸c s«ng Liªn X« vμo mïa kiÖt (hay Ýt n−íc, P. Voronkov x©y dùng cho phÇn ¢u, vμ A. M. Vladimiarov x©y chuyÓn tiÕp) theo c¸c chØ tiªu chñ yÕu nh− ®é kho¸ng hãa cña dùng cho phÇn ch©u ¸, Liªn X«) s«ng Liªn X« cã tÝnh ®Õn c¸c n−íc, ®é cøng tæng céng cña nã vμ ®é axit hãa permangan. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ t−¬ng ®èi chÊt l−îng n−íc uèng cho phÐp ph©n chØ tiªu nμy chÝnh lμ nÒn tù nhiªn, trªn ®ã h×nh thμnh chÊt vïng víi chÊt l−îng n−íc tù nhiªn kh¸c nhau (h×nh 3.6). Víi sù l−îng n−íc s«ng suèi ®· cho trong tr−êng hîp dÞ th−êng tù ®¸nh gi¸ tæng hîp chÊt l−îng n−íc cÇn tÝnh ®Õn sù kh¸c biÖt nhiªn hay cã sù can thiÖp cña con ng−êi, c¸c ho¹t ®éng dÞch vô trong tÝnh chÊt thay ®æi cña c¸c chØ tiªu lùa chän phô thuéc vμo c«ng céng cña nã. Sù t¨ng sè c¸c chØ tiªu chÊt l−îng n−íc khi pha dßng ch¶y. VËy, nÕu nh− ®é kho¸ng hãa cña n−íc vμ ®é tiÕn hμnh x¶ n−íc th¶i c«ng céng kh¸i qu¸t réng lín theo l·nh cøng cña nã t¸c ®éng t−¬ng hç vμ tû lÖ thuËn víi nhau th× ®é thæ lμm phøc t¹p hãa ®¸ng kÓ viÖc thùc hiÖn chóng vμ thËm chÝ axit cña n−íc l¹i tû lÖ nghÞch víi chóng, ®Æc biÖt vμo mïa kiÖt 329 330
trªn mét sè vïng cña Liªn X«. ThÝ dô nh− trªn c¸c s«ng phÇn x¸c ®Þnh kh«ng ph¶i lμ gi¸ trÞ trung b×nh nhiÒu n¨m mμ lμ dßng h¹ l−u l−u vùc Pripiatri ®é kho¸ng hãa vμ ®é cøng cña n−íc ch¶y tÝnh to¸n suÊt ®¶m b¶o cÇn thiÕt khi ®¸nh gi¸ chÊt l−îng s«ng vμo mïa kiÖt kh«ng cao vμ t−¬ng øng víi ®¸nh gi¸ chÊt n−íc trong ®o¹n nμy hay ®o¹n kh¸c cña thêi kú Ýt n−íc (mïa l−îng n−íc tèt th× axit permangan c¸c lo¹i n−íc nμy liªn quan chuyÓn tiÕp, mïa kiÖt, thêi kú 30 ngμy dßng ch¶y cùc tiÓu v.v...) tíi tÝnh lÇy lín cña l·nh thæ vμ sù hiÖn diÖn cña c¸c trÇm tÝch sö dông c¸c gi¸ trÞ chÊt chØ thÞ hãa häc ®¸p øng dßng ch¶y suÊt mïn dμy lμ rÊt cao. Cho nªn chØ tiªu cuèi cïng kh«ng cho phÐp ®¶m b¶o ®· cho. ®Æt n−íc s«ng vïng nμy thËm chÝ vμo h¹ng ®¹t theo chÊt l−îng, ChÊt chØ thÞ hãa häc cã trong n−íc s«ng lμ ®¹i l−îng ngÉu do gi¸ trÞ cho phÐp tíi h¹n cña axit permangan chiÕm 10 mg O/l nhiªn vμ ®éc lËp trong thÓ hiÖn nhiÒu n¨m nh− chÝnh dßng ch¶y víi ®¸nh gi¸ tèt chÊt l−îng n−íc vμ 20 mg O/l lμ ®¹t. s«ng ngßi do sù thay ®æi cña chóng theo thêi gian phô thuéc vμo Khi ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc ®Çu tiªn ph¶i tÝnh c¸c chØ sè lín c¸c nh©n tè mang tÝnh ngÉu nhiªn. Cho nªn ®èi víi viÖc tiªu cã chØ tiªu chÊt l−îng kÐm tho¶ m·n nhÊt. Víi c¸ch tiÖm ph©n tÝch sù ph©n bè theo thêi gian cña c¸c ®Æc tr−ng nμy trªn cËn nh− vËy sè s«ng trªn l·nh thæ Liªn X«, ®Æc biÖt ë phÇn ¢u c¬ së kh«ng Ýt h¬n so víi dßng ch¶y n−íc, cã thÓ sö dông ph−¬ng Liªn X« theo chÊt l−îng n−íc vμo mïa chuyÓn tiÕp(tøc lμ mïa Ýt n−íc nhÊt) liÖt vμo h¹ng ®¹t (vïng 2 trªn h×nh 3.6). Chia ra ph¸p x¸c suÊt thèng kª. trªn l·nh thæ vïng 2 c¸c vïng ®Þa ph−¬ng víi chÊt l−îng n−íc Khi x©y dùng c¸c ®−êng cong ®¶m b¶o thùc nghiÖm cÇn tËp kh«ng ®¹t (vïng 3) liªn quan chñ yÕu ®Õn sù hiÖn diÖn axit trung tÝnh to¸n quan hÖ cña l−u l−îng n−íc vμ sè chÊt chØ thÞ permangan cao (chñ yÕu phÇn ¢u Liªn X«) hay ®é cøng tæng trong pha dßng ch¶y ®ang xÐt. Nh− vËy, th−êng l−u l−îng n−íc céng (chñ yÕu lμ phÇn ch©u ¸ Liªn X«). N−íc chÊt l−îng cao cùc tiÓu t−¬ng øng víi ®é kho¸ng hãa cùc ®¹i. Cho nªn khi x©y nhÊt ghi nhËn ®−îc ë c¸c s«ng vïng ®åi nói vμ phÝa b¾c Liªn X«, dùng c¸c ®−êng cong ®¶m b¶o thùc nghiÖm tèt nhÊt lμ sö dông còng nh− ë c¸c s«ng vïng ViÔn §«ng vμ Camtratca, n¬i mμ gi¸ trÞ ®é kho¸ng hãa (sè anion, cation) ng−îc víi tù nhiªn> ThÝ thnhμ phÇn ®iÞnh l−îng cña c¶ ba chØ tiªu trªn lμ nhá nhÊt. Läi dô 1 / Mg2+, hoÆc 10 Ca2+ hay lμ 100/Σu - gi¸ trÞ chÊt chØ thÞ hay Ýt hoÆc hoμn toμn bÊt lîi ®èi víi viÖc sö dông n−íc uèng lμ s«ng tæng cña chóng cμng lín th× tö sè cμng lín, vμ t−¬ng tù víi viÖc ngßi phÝa nam phÇn ¢u Liªn X« vμ c¸c vïng phÝa nam T©y dùng c¸c ®−êng cong ®¶m b¶o. §iÒu nμy nh»m b¶o toμn hÖ thøc Xibia. §iÒu nμy liªn quan tíi ®é kho¸ng hãa vμ ®é cøng rÊt cao tÑ nhiªn c¸c ®Æc tr−ng sè vμ chÊt l−îng n−íc víi c¸c suÊt ®¶n cña chóng. TÊt nhiªn, ®èi víi mét sè s«ng riªng biÖt, thËm chÝ b¶o cña chóng b»ng nhau. mét sè vïng chÊt l−îng n−íc nªu trªn cã thÓ ph©n biÖt ®¸ng kÓ theo h−íng xÊu ®i do thμnh phÇn hãa häc cña n−íc tù nhiªn SuÊt ®¶m b¶o c¸c ®iÓm thùc nghiÖm ®−îc tÝnh to¸n theo phøc t¹p h¬n vμ sù hiÖn diÖn c¸c chÊt « nhiÔm trong ®ã do viÖc c«ng thøc: th¶i c¸c lo¹i n−íc ®· qua sö dông. m P= .100 , Khi ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc theo sè chÊt chØ thÞ hãa häc n +1 vμo thêi kú Ýt n−íc cña n¨m cÇn tÝnh ®Õn dao ®éng cña chóng tõ víi m - sè thø tù cña thμnh viªn chuçi ®· s¾p xÕp c¸c ®Æc tr−ng n¨m nμy qua n¨m kh¸c, chóng cã thÓ lμ rÊt lín. Do khi tÝnh thñy hãa tÝnh to¸n theo trËt tù gi¶m dÇn; n - tæng sè thμnh viªn to¸n c¸c ®Æc tr−ng ®Þnh l−îng dßng ch¶y bÐ th−êng hay ph¶i 331 332
cña chuçi. Khi x¸c ®Þnh c¸c gi¸ trÞ tÇn suÊt cña ®é kho¸ng hãa hay ®é cøng (vμ c¸c ®Æc tr−ng kh¸c, t¨ng víi sù gi¶m l−u l−îng n−íc) c¸c thμnh viªn cña chuçi ®· s¾p xÕp theo ®¹i l−îng ng−îc víi tù nhiªn. H×nh 3.8. SuÊt ®¶m b¶o hμm l−îng cation trong n−íc s«ng Xur− mïa ®«ng H×nh 3.7. SuÊt ®¶m b¶o ®é kho¸ng hãa tæng céng n−íc s«ng Xur− (1, 2) vμ Khi tÝnh to¸n ®é kho¸ng hãa tæng céng cña n−íc hay tõng Berezin− (3, 4); 1, 3 mïa ®«ng; 2, 4 hÌ thu sè anion vμ cation, c¸c ®−êng cong suÊt ®¶m b¶o cÇn ®−îc x©y dùng cho thêi kú dμi, kh¸c ®i cã thÓ kh«ng trïng víi gi¸ trÞ ®é 333 334