HEÄ THOÁNG TIEÁP ÑOÄNG LÖÏC TREÂN OÂ TOÂ BAØI 1 : HEÄ THOÁNG GIAØN TREO (………….system)
I. Muïc ñích :
1. Chòu ñôõ troïng löôïng cuûa chieác xe. 2. Baûo ñaûm eâm dòu cho chieác xe trong luùc noù di
chuyeån treân moïi ñòa hình.
3. Duy trì söùc baùm giöõa baùnh xe vaø maët ñöôøng. 4. Baûo veä söï daãn höôùng ñöôïc oån ñònh.
II. Phaân loaïi : (hình 49.2 trang 659 Automotive Mechanics)
Thoâng thöôøng heä thoáng giaøn treo coù 4 loaïi nhö sau: 1. Duøng loø xo oáng (coil spring) laø daây theùp ñöôïc cuoán quaán troøn thaønh oáng, ñuû söùc chòu ñöïng khaû giaèn soùc khi baùnh xe chaïy qua loã truõng hoaëc maët ñöôøng maáp moâ. Loø xo keát hôïp vôùi oáng nhuùng ñöôïc ñaët ñeå tröôùc hoaëc sau xe, nhaát laø loaïi xe du lòch hoaëc taûi nheï.
2. Duøng nhíp laù (leaf spring): thöôøng duøng nhíp ñôn hoaëc nhieàu nhíp gheùp chung laïi, ñöôïc gaù laép keát hôïp vôùi boä oáng nhuùng ñaët ñeå vaøo khung xe, loaïi naøy thöôøng duøng cho xe khaùch hoaëc taûi naëng, ñuû khaû naêng chòu taûi lôùn nhöng khoâng ñöôïc eâm dòu nhö loaïi duøng loø xo oáng.
3. Duøng thanh xoaén (torsion bar) : töông ñoái ñôn giaûn vaø eâm dòu hôn, noù thöôøng duøng cho xe taûi nheï hoaëc xe du lòch hieän ñaïi. Noù laø moät thanh theùp thaúng coù söùc ñaøn hoài, moät ñaàu ñöôïc baét chaët vaøo khung hoaëc thuøng xe, coøn ñaàu kia gaù laép soáng (coù oå cao su) vaøo khung chöõ A treân hoaëc döôùi. Khi baùnh xe chuyeån ñoäng thì laøm dao ñoäng khung chöõ A, laøm thanh xoaén taùc ñoäng ñeå trieät tieâu dao ñoäng.
4. Duøng khoâng khí neùn (air compressed) : Boä ñaøn hoài naøy laø moät xylanh cao su hoaëc chöùa khoâng khí, gaù laép vaøo giöõa hai khung chöõ A hoaëc thay theá nhíp laù (treân vaø döôùi). Moät pitton ñaøn hoài xeâ dòch leân xuoáng cuøng vôùi khung chöõ A döôùi khi coù dao ñoäng, nhö theá khoâng khí ñöôïc pitton naøy neùn laïi ñeå trieät tieâu dao ñoäng. Tröôøng hôïp söùc taûi cuûa chieác xe thay ñoåi thì van ôû beân treân tuùi khoâng khí ñöôïc môû ñeå boå sung khoâng khí hoaëc cho noù thoaùt ra. Moät maùy neùn ñöôïc keát noái vaøo van naøy ñeå laøm cho khoâng khí baønh tröôùng (trang 660). III. Caáu taïo vaø vaän haønh :
Caùc boä phaän cuûa heä thoáng giaøn treo goàm coù loø xo (oáng hoaëc nhíp laù), boä giaûm chaán, ñeá cao su vaø caùc thanh xoaén (doïc vaø ngang). Chuùng chòu ñôõ toaøn boä troïng löôïng khung vaø thuøng xe leân caùc giaàm ngang (ví) vaø caùc baùnh xe.
Nhö vaäy, khi chieác xe di chuyeån, thöôøng coù 3 yeáu toá
giaèn soác, taùc duïng cuï theå nhö sau :
a. Khi caùc baùnh xe suïp loã treân ñöôøng thì nhíp laù hoaëc loø xo oáng choáng ñôõ laïi, laøm chieác xe khoâng bò huït haãng nguy hieåm.
b. Khi caùc baùnh xe vöôït khoûi caùc loõ truõng naøy thì do toác ñoä vaø söùc taûi cuûa noù maø laøm chieác xe töng baät leân moät caùch maõnh lieät, raát tai haïi cho haønh khaùch vaø haøng hoùa. Vì vaäy, taùc ñoäng naøy ñöôïc giôùi haïn höõu hieäu baèng caùch söû duïng caùc boä giaûm chaán (thöôøng taùc ñoäng baèng ñaàu hoaëc khí ga).
c. Khi chieác xe bò dao ñoäng (moïi chieàu trong khoâng gian treân maët ñöôøng), do tình traïng maët ñöôøng ghoà gheà, lôûm chôûm thì coù caùc thanh xoaén (torsion bar) hoaëc thanh giaèn (stabilizer bar) ñöôïc boá trí doïc vaø ngang (tuyø moãi loaïi xe) phía döôùi khung xe, chuùng coäng höôûng vôùi loø xo vaø boä giaûm chaán maø laøm chieác xe ñöôïc eâm dòu hôn, nhaát laø loaïi xe du lòch vaø xe taûi nheï. IV. Hieän töôïng vaø nguyeân nhaân hö hoûng :
1. Thuøng xe khoâng naèm ngang (bò nghieâng moät beân) do heä thoáng giaøn treo hö hoûng hoaëc laõo hoaù hay ñieàu chænh sai leäch.
2. Baùch xe daãn höôùng maøi moøn khoâng ñeàu vì maát oån ñònh do heä thoáng giaøn treo tröôùc bieán daïng hoaëc hö hoûng.
3. Tay laùi bò leäch ñaûo moät beân, qua laïi khoâng ñoàng
ñeàu do giaøn treo tröôùc bieán daïng maát oån ñònh.
4. Tay laùi khoâng thoaûi maùi luùc quang queïo vì giaøn treo tröôùc khoâng ñoàng ñeàu (laøm hai baùnh xe daãn höôùng coù söùc ma saùt khaùc nhau).
5. Khua ñoäng khi chieác xe qua ñöôøng maáp moâ do heä thoáng giaøn treo loûngleõo hoaëc laõo hoaù, nhaát laø boä giaûm chaán hö hoûnghoaëc caùc ñeá cao su ñaàu nhíp bò gaõy beå. V. Phöông phaùp söû duïng, baûo döôõng :
1. Khoâng quaù taûi. 2. Baûo döôõng ñònh kyø cho caùc boä phaän lieân heä nhö kieåm tra boä giaûm chaán (3 thaùng/laàn), bôm môõ caùc coät truïc ñaàu nhíp vaø sieát chaët caùc ñai oác ñóa nhíp vaø caùc ñai oác gaù laép giaøn treo.
3. Baûo ñaûm ñuùng möùc caùc trò soá goùc laùi nhö ñoä chuïm, beà cao cuûa xe vaø söùc vaën xoaén cuûa caùc thanh giaèn.
4. Phaûi hoaùn chuyeån caùc baùnh xe ñònh kyø, baûo ñaûm khaû naêng maøi moøn ñoàng ñeàu cuûa caùc baùnh xe ñeå taùc ñoäng ñieàu hoaø cho caùc boä phaän cuûa giaøn treo.
BAØI 2 : HEÄ THOÁNG DAÃN HÖÔÙNG (Steering system)
I. Muïc ñích :
1. Xöû lyù höôùng chuyeån ñoäng cuûa chieác xe ñöôïc ñuùng
tuyeán.
2. Baûo ñaûm tay laùi nheï nhaøng cho ngöôøi taøi xeá trong luùc thao taùc, tay laùi khoâng quaù loûng cuõng khoâng quaù cöùng (ñuùng löïc cho töøng loaï xe).
3. Duy trì söï oån ñònh cho vieäc daãn höôùng chieác xe trong moïi tình huoáng söû duïng nhö luùc ñi thaúng, quanh queïo, maët ñöôøng ghoà gheà hoaëc thaéng ñoät ngoät.
4. Baûo ñaûm tuoåi thoï ñuùng möùc cho caùc baùnh xe daãn höôùng, nhaát laø chuùng khoâng maøi moøn baát thöôøng vaø khoâng leäch ñaûo nguy hieåm. II. Phaân loaïi :
Söï phaân loaïi heä thoáng daãn höôùng ñöôïc aùp duïng
baèng hai caùch döôùi ñaây :
a. Phaân loaïi theo taùc ñoäng ñieàu khieån goàm coù : - Ñieàu khieån baèng hoäp tay laùi (recirculating ball steering
gear).
- Ñieàu khieån baèng thöôùc laùi (rack and pimion steering
gear).
b. Phaân loaïi theo löïc taùc duïng goàm coù : - Taùc duïng tröïc tieáp (manual steering) : duøng löïc cuûa
taøi xeá ñeå daãn höôùng.
- Taùc duïng trôï löïc (power steering) : duøng löïc daàu cuûa
bôm ñeå daãn höôùng. III. Caáu taïo vaø vaän haønh :
Heä thoáng daãn höôùng goàm coù 3 boä phaän chính laø : 1. Tay laùi (vaønh laùi) vaø truïc laùi ñeå truyeàn chuyeån
ñoäng cuûa taøi xeá vaøo hoäp tay laùi hoaëc baùnh raêng laùi.
2. Hoäp tay laùi (hoaëc baùnh raêng laùi) laøm thay ñoåi chuyeån ñoäng troøn cuûa ngöôøi laùi maø taùc ñoäng tröïc tieáp (khoâng trôï löïc) hoaëc giaùn tieáp (coù trôï löïc) cho baùnh xe daãn höôùng vôùi moät tæ leä nhaát ñònh (tuyø moãi loaïi xe) (thí duï 17/1 coù nghóa laø xoay vaønh laùi 170 thì baùnh xe chuyeån leäch 10) (loaïi khoâng trôï löïc tæ leä thöôøng laø 24/1 vaø 14/1 cho loaïi coù trôï löïc). Tæ leä caøng lôùn thì laùi caøng deã.
3. Cô caáu laùi (töø hoäp tay laùi tôùi baùnh daãn höôùng) laøm chieác xe ñöôïc daãn höôùng theo yù muoán cuûa taøi xeá, cô
caáu naøy coù theå theo daïng hình thang (ñoái vôùi loaïi duøng hoäp tay laùi) hoaëc theo daïng cuûa thöôùc laùi (ñoái vôùi loaïi duøng thöôùc laùi). Cô caáu naøy phaûi baûo ñaûm goùc ñoä taùc duïng ñoàng ñeàu khi laùi qua phaûi hoaëc qua traùi (hình 50-5 trang 678). * Chuù yù : Vôùi loaïi oâ toâ hieän ñaïi, tay laùi coøn ñöôïc thieát keá cheá taïo ñeå thoaû maõn thích nghi cho taøi xeá, cuï theå laø coù vaønh laùi ñöôïc thay ñoåi vò trí (leân xuoáng, ngaén daøi) (thöôøng goïi laø tay laùi gaät guø) (Tilting and telescoping steering wheel) (hình trang 685). III. Yeâu caàu oån ñònh cho hai baùnh daãn höôùng :
Ñeå heä thoáng daãn höôùng ñöôïc oån ñònh bình thöôøng thì caùc oâ toâ ñöôïc thieát keá cheá taïo qua 6 yeáu toá cuï theå döôùi ñaây :
1. Beà cao giaøn treo (Suspension height) : (50-22 trang 686) Beà cao giaøn teo laø khoaûng caùch taïi moät ñieåm ñaëc bieät naøo ñoù (do nhaø cheá taïo aán ñònh) treân khung, thuøng hoaëc ví ngang ñoái vôùi maët ñöôøng. Neáu khoaûng caùch naøy sai leäch thì seõ aûnh höôûng ñeán goùc laùi veø heä thoáng giaøn treo (quaù cao thì xe maát oån ñònh, quaù thaáp thì naëng laùi).
2. Goùc camber (camber angle) : laø goùc nghieâng cuûa baùnh xe (tính baèng ñoä) giöõa ñöôøng taâm cuûa noù vôùi ñöôøng thaúng ñöùng cuûa maët ñöôøng qua taâm baùnh xe. Goùc nghieâng vaøo thì goïi goùc camber döông, nghieâng ra thì goïi goùc camber aâm. Camber aâm thöôøng cho loaïi giaøn treo ñoäc laäp (nhaát laø xe du lòch) ñeå khi baùnh xe gaëp maáp moâ thì noù vaãn baùm saùt maët ñöôøng. Camber döông thöôøng cho loaïi giaøn treo coá ñònh (nhaát laø xe taûi) ñeå baùnh xe ñöôïc oån ñònh. Khi xe quanh queïo treân ñöôøng coù moâ cao hoaëc lôûm chôûm. Trò soá goùc naøy töông ñoái nhoû (-10 - +10, dung sai +- 1/2 ñoä. Neáu goùc camber sai leäch thì deã laøm baùnh xe moøn doïc theo moät beân vaø deã bò tröôït ngang khi thaéng gaáp.
3. Goùc caster (caster angle) : laø goùc nghieâng giöõa ñöôøng taâm cuûa coát xoay laùi (King pin) vaø ñöôøng thaúng ñöùng qua taâm baùnh xe. Goùc nghieâng veà phía tröôùc goïi laø caster döông, vaø nghieâng veà phía sau laø caster aâm chæ cho xe coù baùnh daãn höôùng phía sau khi xe naâng haøng. Noù coù trò soá töø -20 - +20, dung sai +-10 . Goùc naøy coù taùc duïng :
- Laøm oån ñònh daãn höôùng. - Quanh queïo deã daøng. - Nheï nhaøng tay laùi (vì giôùi haïn ma saùt cho baùnh xe
daãn höôùng).
4. Goùc coát xoay (King pin angle) : laø goùc nghieâng giöõa ñöôøng thaúng ñöùng qua taâm baùnh xe vaø ñöôøng taâm coát
xoay (loaïi duøng ví ngang tröôùc) hoaëc ñöôøng taâm keùo daøi giöõa hai khôùp caàu taïi 2 khung chöõ A treân vaø döôùi, taïo neân taâm coát xoay ôû trong tieát dieän baùnh xe tieáp xuùc vôùi maët ñöôøng, laøm cho söï daãn höôùng ñöôïc nheï nhaøng vaø baùnh xe töï ñoäng traû veà mau leï khi heát quanh queïo.
Khi xe ñi thaúng thì caùc coát truïc baùnh xe tröôùc ôû vò trí naèm ngang. Khi xe queïo thì ñaàu ngoaøi cuûa coát truïc baùnh ngoaøi coù khuynh höôùng haï thaáp do cô caáu hình thang laùi (hình 129 Canada) nhoû hoaëc loø xo bò neùn laïi vaø ñaàu trong cuûa coát truïc baùnh trong nhoâ leân. Luùc buoâng tay laùi ñeå ñi thaúng thì do hình thang traû veà caân baèng loø xo ñaøn hoài vaø troïng taâm cuûa chieác xe veà vò trí cuõ, laøm caùc baùnh xe thaúng laïi.
Ñoái vôùi xe du lòch vaø xe khaùch trò soá goùc xoay naøy töø 40 - 80, coøn xe taûi thì tuyø theo nhaø cheá taïo thieùt keá, thích hôïp vôùi ñieàu kieän söû duïng. 5. Ñoä chuïm (Toc-in): laø khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng s taâm phía tröôùc vaø sau cuûa hai baùnh xe daãn höôùng. Khoaûng caùch tröôùc thoâng thöôøng nhoû hôn khoaûng sau (sai bieät töø 0-5/16). Noù coù taùc duïng laø khi xe chaïy thaúng treân ñöôøng vôùi toác ñoä cao thì hai baùnh daãn höôùng ñaøn hoài banh ra (do söùc gioù taùc duïng vaøo) ñeå coù ñoä chuïm baèng 0, baûo ñaûm cho tính oån ñònh tay laùi vaø söï maøi moøn khoâng ñuùng möùc cuûa hai baùnh xe naøy. Vì vaäy neáu ñoä chuïm sai leäch (chuïm vaøo quaù lôùn) thì gai voû moøn khuyeát quay vaøo beân trong, vaø neáu moøn khuyeát quay ra beân ngoaøi (do ñoä chuïm quaù nhoû).
* Chuù yù : Coù vaøi loaïi xe coøn ñöôïc thieát keá ñoä loïc (toc-out) (thay vì ñoä chuïm) cho 2 baùnh daãn höôùng ñeå coù ñöôïc goùc queïo thoaûi maùi hôn, thoaû maõn cho yeâu caàu söû duïng, nhaát laø nôi chaät heïp, maáp moâ.
6. Baùn kính queïo: (turning radius) (hình 50-29 trang 689) Noù ñöôïc thieát keá cheá taïo ñeå vöøa giöõ song song cho 2 baùnh xe daãn höôùng khi ñi thaúng vöøa baûo ñaûm chuùng ñöôïc quanh ñuùng tuyeán khi xe queïo. Trong luùc naøy caùc baùnh sau coù cuøng truïc ngang ñeàu coù ñöôøng taâm song song nhau, baûo ñaûm söï oån ñònh luùc xe quanh queïo. Khi xe queïo thì baùnh trong quay vôùi baùn kính nhoû hôn baùnh ngoaøi, söï thieát keá naøy ñöôïc goïi laø baùn kính queïo Are - Kerman.
HEÄ THOÁNG TRÔÏ LÖÏC LAÙI (Porver Steering System) (trang 131 - Canada)
Hieän nay ña soá xe du lòch vaø xe khaùch cuõng nhö xe taûi ñeàu ñöôïc traïng bò heä thoáng laùi (daãn höôùng) coù trôï löïc,
coù muïc ñích laø ñeå tay laùi ñöôïc nheï nhaøng, taøi xeá khoâng quaù vaát vaû trong suoát quaù trình laùi chieác xe. Heä thoáng naøy thöôøng goàm coù 3 thaønh phaàn döôùi ñaây :
1. Bôm daàu ñöôïc ñoäng cô daãn ñoäng baèng daây ñai, deã
phaùt sinh nguoàn trôï löïc khi caàn thieát (luùc quanh queïo).
2. Vaønh tay laùi vöøa daãn höôùng vöøa xöû lyù maïch daàu
taùc ñoäng trong quaù trình vaän haønh.
3. Xy lanh trôï löïc ñeå taïo söùc maïnh (thay theá söùc taøi xeá) laøm taùc ñoäng cho söï daãn höôùng, cuï theå 3 tröôøng hôïp sau ñaây :
a/ Luùc xe ñi thaúng : Taøi xeá giöõ tay laùi ñuùng vò trí cho xe chaïy thaúng, luùc naøy ñöôøng van taïi truïc laùi thoâng nhau, vì vaäy maïch daàu vaøo coù aùp löïc töø bôm cung caáp tôùi thoâng vôùi maïch ra, neân daàu ñöôïc löu thoâng thoaûi maùi töø maïch vaøo tôùi maïch ra roài trôû veà bình chöùa. Söï löu thoâng cuûa daàu cöù theá tieáp tuïc beân trong suoát quaù trình chieác xe chaïy thaúng.
b/ Luùc queïo phaûi: (Right turn) Khi taøi xeá quang qua phaûi thì van muoãng caûn ngaên giöõa ñöôøng daàu tôùi vaø veà, maø chæ tieáp tuïc cung caáp ñeán xy lanh taùc duïng ñeå taïo söùc ñaåy piton laøm taùc ñoäng trôï löïc chuyeån leân, ñuû söùa maïnh xeâ dòch cho cô caáu laùi qua phaûi, löïc naøy pitton ñaåy phaàn daàu beân treân tôùi ñöôøng daàu veà roài ñeán bình chöùa. c/ Luùc queïo traùi : (Left turn) Söï kieän coù taùc ñoäng ngöôïc laïi ñoái vôùi luùc queïo phaûi. Cuï theå laø ñöôøng daàu tôùi taùc ñoäng trôï löïc chuyeån xuoáng laøm ñaåy pitton ñi xuoáng, ñuû söùc maïnh xeâ dòch cho cô caáu laùi qua traùi, luùc naøy daàu phía döôùi pitton ñöôïc ñaåy veà bình chöùa.
* Chuù yù : - Phaûi duøng loaïi daàu ñuùng chaát löôïng vaø soá löôïng,
neân baûo döôõng thay daàu ñònh kyø (6 thaùng/laàn).
- Bôm trôï löïc thöôøng laø loaïi bôm caùnh gaït ly taâm, raát chính xaùc neân phaûi baûo döôõng caån thaän, cuï theå laø duøng loaïi daàu toát, khoâng ñöôïc coù nöôùc laãn loän.
BAØI 3 : HEÄ THOÁNG THAÉNG (Braking system)
I. Muïc ñích :
1. Baûo ñaûm an toaøn toái ña trong luùc chieác xe vaän haønh treân ñöôøng, cuï theå laø traùnh chöôùng ngaïi vaät, giôùi haïn moïi söï va chaïm nguy hieåm.
2. Xöû lyù vieäc giaûm toác ñuùng möùc trong nhieàu tình huoáng khaùc nhau nhö luùc traùnh xe, nhöôøng ñöôøng vaø ñaäu döøng xe ñuùng nôi mong muoán.
3. Giöõ coá ñònh chieác xe trong luùc noù ñaäu laïi treân nhieàu theá ñöôøng khaùc nhau nhö nôi leân xuoáng doác, vöïc thaúm, leà ñöôøng nguy hieåm ... (phaûi duøng thaéng tay hoaëc gaøi soá). II. Phaân loaïi :
Tuyø theo ñaëc tröng söû duïng maø heä thoáng thaéng ñöôïc
chia laøm caùc loaïi döôùi ñaây :
1. Thaéng daàu khoâng trôï löïc. 2. Thaéng daàu coù trôï löïc baèng aùp thaáp. 3. Thaéng daàu coù trôï löïc baèng gioù neùn. 4. Thaéng trôï löïc baèng gioù neùn hoaøn toaøn. 5. Thaéng ñóa (drum brake/dise brake). 6. Thaéng ñieän töø. 7. Thaéng troáng hoaëc thaéng ñóa.
III. Caáu taïo vaø laøm vieäc : (20-8 trang 433 aùp duïng truyeàn löïc daàu theo nguyeân lyù Pascal).
1. Thaéng daàu khoâng trôï löïc : thöôøng aùp duïng cho xe du
lòch hoaëc taûi nheï, caáu taïo ñôn giaûn, reû tieàn, baûo döôõng deã daøng. Heä thoáng naøy goàm coù 3 thaønh phaàn döôùi ñaây :
a/ Bôm thaéng caùi : (page 436-437) beân trong chöùa daàu
thaéng, boä coupel, loø xo vaø van moät chieàu (tröôùc ñaàu bôm). Söï taùc ñoäng cuûa bôm thaéng ñöôïc chia laøm 3 giai ñoaïn :
1. Luùc khoâng thaéng : khoâng taùc ñoäng treân baøn ñaïp thaéng, löïc loø xo ñaåy piston vaø coupel veà phía baøn ñaïp vaø khi loø xo heát ñaøn hoài thì coupel ñuùng vò trí môû thoâng caùc loã ñeå daàu thoâng nhau giöõa xy lanh thaéng caùi vaø bình chöùa daàu.
2. Luùc ñaïp thaéng : chaân taøi xeá aán vaøo baøn ñaïp
ñeå ñaåy piston vaø coupel qua traùi, neùn loø xo laïi. Khi coupel tröôùc vöøa che khuaát loã tröôùc thì theå tích trong bôm giaûm vaø taêng aùp löïc laøm môû van moät chieàu ñeå ñaåy daàu tôùi caùc xylanh thaéng con taïi moãi baùnh xe, laøm taêng ma saùt giöõa boá vaø troáng thaéng (hoaëc dóa thaéng) ñeå giaûm toác ñoä cho chieác xe.
3. Luùc buoâng thaéng : Khi taøi xeá vöøa buoâng thaû
baøn ñaïp thì löïc loø xo trong bôm ñaøn hoài caáp thôøi, laøm coupel trôû veà ñeå môû loã tröôùc vaø loã sau ñeå daãn daàu veà laøm ñaày trôû laïi (khoâng bò chaân khoâng hình thaønh). Sau ñoù do söùc ñaøn hoài cuûa caùc loø xo taïi boá thaéng maø daàu töø
xy lanh con ñöôïc trôû veà qua van moät chieàu roài tieáp tuïc vaøo bình chöùa.
b/ Bôm thaéng con : ñöôïc gaù laép taïi moãi baùnh xe ñeå
tieáp nhaän aùp löïc daàu töø xy lanh caùi ñaåy tôùi, maø taùc ñoäng cho vieäc thaéng xe thoâng qua loø xo vaø hai coupel trong xy lanh thaéng con.
c/ Boá thaéng : ñöôïc taùn riveâ (hoaëc daùn keo) dínhvaøo
caøng thaáp ñeå taïo ma saùt ñuùng möùc vôùi troáng hoaëc dóa thaéng khi coù taùc duïng.
* Chuù yù : Vôùi loaïi thuøng troáng thaéng thì thöôøng coù
hai caøng thaéng, caøng ngaén (primary shoe) vaø caøng daøi (secondary shoe), khi laép raùp phaûi ñaët caøng ngaén phía tröôùc (theo chieàu xe chaïy tôùi) vaø caøng daøi ñaët phía sau ñeå luùc thaéng thì löïc thaéng eâm dòu hôn, xe khoâng bò soùc.
Coù loaïi töï ñoäng ñieàu chænh khe hôû giuõa boá thaéng vaø
troáng thaéng thoâng qua moät loø xo caàn ñaëc tröng. Noù chæ töï ñoäng ñieàu chænh khi lui xe (20-47 trang 449).
2. Thaéng daàu coù trôï löïc baèng aùp thaáp : (trang 456) Loaïi naøy aùp duïng thoâng thöôøng cho xe du lòch vaø xe taûi nheï. Do söï sai bieät giöõa aùp löïc khoâng khí vaø aùp thaáp (ñöôïc bôm taïo ra) maø löïc thaéng ñöôïc nheï nhaøng nhöng coù taùc ñoäng raát höõu hieäu.
Söï vaän haønh qua 3 giai ñoaïn döôùi ñaây :
a/ Luùc khoâng thaéng : luùc naøy van aùp thaáp môû do caùc loø xo nhoû ñaøn hoài, laøm cho aùp thaáp thoâng nhau giöõa hai phoøng trôï löïc vaø chuùng coù aùp löïc baèng nhau, vì vaäy löïc ñaøn hoài thoaûi maùi cuûa loø xo lôùn laøm ñaåy caàn thaéng qua phaûi ñeå ñöa baøn ñaïp leân cao (ôû vò trí töï do).
b/ Luùc thaéng taùc ñoäng : Luùc naøy baøn ñaïp aán maïnh caàn ñieàu khieån qua traùi ñeå neùn 2 loø xo nhoû laøm ñoùng van aùp thaáp laïi vaø vaãn coøn môû van khoâng khí, neân khoâng khí töø xung quanh caàn ñieàu khieån qua van naøy vaø laøm ñaåy maïnh maøn trôï löïc, ñoàng thôøi neùn loø xo lôùn laïi ñeå taùc ñoäng maõnh lieät vaøo caàn trôï löïc taïo vieäc thaéng coù hieäu löïc töùc thôøi.
c/ Luùc giöõ thaéng : (nhö luùc xe ñöùng yeân maø ñoät
ngoät bò tröôït doác). Luùc naøy baøn ñaïp thaéng ñöôïc aán maïnh, van khoâng khí ñöôïc tieáp tuïc ñaåy tôùi vaø ñoùng laïi, do ñoù khoâng khí khoâng theå xaâm nhaäp vaøo ñöôïc, chæ löïc ñaåy cuûa caàn ñieàu khieån ñeå neùn loø xo lôùn vaø taùc ñoäng cho bôm thaéng caùi, nhö vaäy söï taùc ñoäng luùc naøy coi nhö khoâng coù trôï löïc, chæ taùc duïng nhö thaéng bình thöôøng.
3. Thaéng daàu coù trôï löïc baèng gioù neùn :
Loaïi naøy thöôøng aùp duïng cho xe khaùch vaø xe taûi naëng. Söï caáu taïo vaø vaän haønh cuûa noù cuõng töông töï nhö loaïi trôï löïc baèng aùp thaáp, chæ khaùc nhau laø thay vì ñuùng nguoàn aùp thaáp thì laïi duøng nguoàn aùp löïc ñöôïc cung caáp baèng moät bôm gioù neùn, daãn ñoäng baèng daây ñai, trò soá gioù neùn toái thieåu töø 3 – 5 kg/cm2 vaø toái ña töø 10 – 15 kg/cm2, noù ñöôïc bôm vaøo bình chöùa thoâng qua boä ñieàu aùp vaø aùp keá, ñoâi khi coøn coù trang bò theâm boä laøm maùt vaø loïc aåm, ñeå gioù neùn ñöôïc söû duïng an toaøn vaø khoâng laøm taùc haïi cho caùc chi tieát lieân heä.
4. Thaéng trôï löïc baèng gioù neùn hoaøn toaøn : (hình 41-51
trang 543 Ency)
Ñaây laø loaïi thöôøng aùp duïng cho xe khaùch vaø xe taûi
naëng vì tính an toaøn, ñôn giaûn vaø höõu hieäu cuûa noù. Nguoàn gioù neùn (toái thieåu töø 3 – 5 kg/cm2 vaø toái ña töø 10 – 15 kg/cm2) ñöôïc cung caáp baèng moät bôm gioù neùn, daãn ñoäng baèng daây ñai hoaëc baùnh raêng, gioù neùn tröôùc khi naïp vaøo bình chöùa thöôøng qua boä loïc (giôùi haïn hôi nöôùc) vaø coù van ñieàu aùp ñeå giôùi haïn aùp löïc söû duïng.
Söï caáu taïo vaø vaän haønh qua caùc giai ñoaïn döôùi ñaây : a/ Maùy neùn : thöôøng ñöôïc daãn ñoäng baèng daây ñai, huùt khoâng khí trong saïch (qua boä loïc) vaø neùn vaøo caùc bình chöùa thoâng qua van ñieàu aùp, vôùi xe hieän ñaïi thì coøn trang bò theâm boä toaû nhieät (laøm maùt) ñeå khoâng khí ñöôïc naïp ñaày ñuû khoái löôïng hôn.
b/ Maïch gioù neùn : thöôøng coù 4 maïch : maïch ñieàu
khieån taïi nôi baøn ñaïp thaéng, maïch naïp vaøo bình chöùa, maïch taùc ñoäng taïi caùc baàu thaéng (buùp sen) nôi caùc baùnh xe vaø maïch an toaøn (lockeù).
c/ Maïch taùc ñoäng : (luùc thaéng) goàm coù baàu thaéng
buùp sen vaø truïc cam taùc ñoäng vaøo caøng thaéng. Khi thaéng thì gioù neùn ñieàu khieån töø boä phaän hôi cung caáp moät phaàn gioù neùn (do caàn ñaïp thaéng taùc ñoäng) chuyeån tôùi caùc van xöû lyù ñeå môû nguoàn gioù neùn töø bình chöùa tôùi caùc buùp sen laøm taùc ñoäng xoay cam ñeå taùc duïng höõu hieäu giöac caøng thaéng vaø troáng thaéng, laøm giaûm toác töùc khaéc cho chieác xe. Tuyø theo haønh trình baøn ñaïp (nhieàu hay ít) maø gia giaûm phaàn gioù taïi boä phaän hôi (coùc ñaïp) ñeå ñoåi khoái löôïng gioù töø boä xöû lyù maø laøm cho buùp sen ñöôïc taùc ñoäng thaéng ñuùng theo mong muoán cuûa taøi xeá. d/ Thaéng loùc keâ : (khoaù thaéng ñoät ngoät) Nhieàu loaïi
buùp sen (thöôøng cho caëp baùnh sau) coøn ñöôïc trang bò theâm moät nguoàn gioù neùn, coù muïc ñích ñeå khoaù thaéng ñoät xuaát trong tröôøng hôïp nguy hieåm nhö luùc thaéng chính hö
hoûng hoaëc bò tuït suùt thuøng haøng (container) ra khoûi ñaàu keùo …
Luùc nguy hieåm taøi xeá keùo caàn thaéng loùc keâ, laøm gioù neùn ñöôïc chöùa taïi bình phoøng hôø ñöôïc söû duïng, noù chuyeån tôùi van xöû lyù vaø taùc ñoäng cho caùc buùp sen ñeå thaéng ñöùng xe töùc khaéc.
5. Thaéng ñieän töø : (hình trong Bosch) loaïi naøy ñöôïc aùp duïng cho caùc oâ toâ hieän ñaïi, nhaát laø xe khaùch vaø xe taûi naëng. Ñaëc tröng cuûa noù laø khoâng duøng ma saùt giöõa boá caøng thaéng vaø kim loaïi troáng thaéng (hoaëc ñóa thaéng) maø duøng töø tröôøng coá ñònh (stator) ñeå huùt chaän ñöùng phaàn di ñoäng (rotor).
Phaàn coá ñònh laø stator ñöôïc thieát keá vôùi nhieàu cuoän
daây daãn ñieän ñeå taïo neân töø tröôøng, phaàn naøy ñöôïc trang bò phía ñuoâi (ñaàu ra) cuûa hoäp soá. Phaàn di ñoäng laø voøng kim loaïi rotor ñöôïc gaù laép chaéc chaén vaøo truïc ra cuûa hoäp soá, töông thích vôùi stator. Rotor ñöôïc trang bò vöøa quay theo truïc ra cuûa hoäp soá vöøa coù caùnh quaït ñeå giaûi nhieät khi coù taùc ñoäng.
Luùc thaéng xe thì ñieän aùp (töø aéc quy hoaëc maùy phaùt)
ñöôïc ñi vaøo caùc cuoän daây cuûa stator roài veà masse, taïo ra töø tröôøng qua rotor ñeå huùt giöõ rotor chaäm laïi. Nhö vaäy taïo neân löïc thaéng, noù tuyø thuoäc vaøo haønh trình cuûa baøn ñaïp thaéng do doøng ñieän kích vaøo stator ít hoaëc nhieàu, laøm thay ñoåi töø tröôøng ñeå thaéng rotor ñöôïc höõu hieäu. Loaïi thaéng naøy coù ñaëc tính nhö sau : 1. Toaû nhieät vaøo khí quyeån mau leï. 2. Thieát keá töông ñoái ñôn giaûn. 3. Caáu taïo khaù naëng neà. 4. Söï taùc ñoäng thaéng ñöôïc lieân tuïc, khoâng bò giaùn
ñoaïn vì chæ caàn cung caáp ñuû moät doøng ñieän aán ñònh.
5. Nhieät ñoä laøm giôùi haïn löïc thaéng. 6. Löïc thaéng cao chæ coù ñöôïc ôû toác ñoä chaäm. Vì khi
toác ñoä caøng nhanh thì khaû naêng thaéng caøng giaûm do nhieät ñoä taêng quaù cao.
Ñeå traùnh tröôøng hôïp naøy khi nhieät ñoä quaù 2500 C xung
quanh rotor vaø stator, thì coù moät coâng taéc nhieät löôøng kim laøm giôùi haïn doøng ñieän, laø chæ cung caáp ñieän cho phaân nöûa soá cuoän daây stator khi nhieät ñoä vöôït quaù 2500 C.
Vì vaäy loaïi thaéng naøy chæ hieäu löïc ôû toác ñoä töông ñoái thaáp, nhaát laø luùc xe ñi trong thaønh phoá vaø noù thay cho loaïi thaéng baèng khí thaûi (exhaust brake) (thöôøng goïi laø cuùp boâ).
6. Thaéng troáng vaø thaéng dóa : Caùc oâ toâ hieän ñaïi
nhaát laø laïo du lòch thöôøng duøng thaéng dóa hôn laø thaéng troáng vôùi öu ñieåm laø :
- Tính ma saùt eâm dòu hôn. - Giaûi nhieät mau leï. - Taùc duïng thaéng höõu hieäu (luoân luoân keát hôïp vôùi
boä trôï löïc).
- Ñôn giaûn, söûa chöõa deã daøng vaø mau leï hôn. Vì vaäy, loaïi thaéng dóa thöôøng ñöôïc trang bò cho giaøn thaéng tröôùc vaø giaøn thaéng sau vaãn duøng loaïi thaéng troáng (nhaát laø loaïi xe taûi nheï) (baûo ñaûm khaû naêng thaéng maõnh lieät hôn) ñoái vôùi quaùn tính cuûa troïng taûi chieác xe. IV. Hieän töôïng vaø nguyeân nhaân hö hoûng :
1. Thaéng khoâng taùc duïng toát (khoâng hieäu löïc) thöôøng laø do boá caøng thaéng maøi moøn quaù nhieàu, chai cöùng hoaëc troáng thaéng quaù moøn boùng loaùng (keùm ma saùt) hoaëc laõo hoaù hay ñieàu chænh sai leäch.
2. Thaéng taùc duïng khoâng ñeàu : do dieän tích tieáp xuùc
giöõa boá thaéng vaø troáng thaéng khoâng toát, nhaát laø troáng thaéng bò moøn meùo hoaëc ñieàu chænh khoâng ñuùng.
3. Thaéng maát haønh trình baøn ñaïp : do laép raùp sai, ñieàu
chænh khoâng ñuùng hoaëc coù gioù laãn loän trong ñöôøng oáng.
4. Keït thaéng : do thaéng caùi hoaëc thaéng con hö hoûng hoaëc laép raùp sai leäch hay ñieàu chænh khoâng ñuùng hoaëc boä trôï löïc hö hoûng.
5. Thaéng ñaâm : thöôøng laø do ma saùt khoâng ñeàu hoaëc ñieàu chænh sai leäch hay caùc goùc laùi khoâng ñuùng, nhaát laø goùc camber vaø ñoä chuïm. V. Phöông phaùp söû duïng vaø baûo döôõng :
1. Chæ ñaïp thaéng khi caàn thieát, khoâng neân raø thaéng
lieân tuïc, deã maøi moøn boá thaéng.
2. Baûo ñaûm haønh trình töï do ñuùng möùc cho baøn ñaïp
thaéng, toái thieåu töø 3 ~ 5 phaân ñeå thaéng ñöôïc an toaøn.
3. Khoâng neân quaù taûi, aûnh höôûng tôùi tuoåi thoï cuûa
heä thoáng thaéng.
4. Duøng loaïi daàu thaéng ñuùng chaát löôïng vaø phaûi thay
môùi ñuùng thôøi gian aán ñònh (6 thaùng/laàn).
5. Baûo döôõng ñònh kyø (6 thaùng/laàn), thay môùi boá
thaéng vaø giaøn coupel (toái ña 1 laàn/naêm).
BAØI 4 : HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN TÖÏ ÑOÄNG TREÂN OÂ TOÂ
I. Muïc ñích :
1. Baûo ñaûm söï thoaûi maùi, ñôõ meät moûi cho taøi xeá
trong luùc söû duïng chieác xe quaù laâu treân ñöôøng coâng taùc thöôøng xuyeân.
2. Duy trì khaû naêng taùc duïng chính xaùc veà an toaøn cho
caùc chi tieát lieân heä nhö töï ñoäng taét maùy khi maát aùp löïc nhôù laøm trôn, töï ñoäng giöõ toác ñoä ñuùng möùc treân ñöôøng tröôøng, töï ñoäng giôùi haïn oâ nhieãm moâi tröôøng vaø töï ñoäng sang soâ cuõng nhö töï ñoäng haêm thaéng khi maát thaéng.
3. Baûo ñaûm giaù trò söû duïng laâu daøi (beàn bæ) ñuùng
möùc cho chieác oâ toâ nhaát laø xe du lòch ñaét tieàn vaø xe taûi hieän ñaïi. II. Phaân loaïi :
Treân caùc oâ toâ hieän ñaïi thöôøng ñöôïc trang bò caùc heä
thoáng töï ñoäng döôùi ñaây: 1. Töï ñoäng ñieàu khieån toác ñoä chieác xe.
2. Töï ñoäng treân ñoäng cô. 3. Töï ñoäng treân heä thoáng truyeàn ñoäng löïc. 4. Töï ñoäng treân heä thoáng tieáp ñoäng löïc. 5. Töï ñoäng treân heä thoáng aùnh saùng tín hieäu. 6. Töï ñoäng treân heä thoáng ñieàu hoaø khoâng khí. 7. Tuùi hôi an toaøn. 8. Töï ñoäng ghi nhaän, ñieàu khieån toác ñoä dieãn bieán
cuoäc haønh trình (710 ....). III. Caáu taïo vaø vaän haønh :
1. Heä thoáng naøy duy trì xe chaïy vôùi toác ñoä do taøi xeá
aán ñònh baèng caùch ñieàu khieån töï ñoäng môû böôùm ga, vì vaäy taøi xeá khoâng caàn phaûi giöõ chaân ga duø leân hay xuoáng doác. Söï ñieàu khieån töï ñoäng naøy ñöôïc aùp duïng baèng 1 trong 2 loaïi :
- Daãn ñoäng baèng aùp thaáp. - Daãn ñoäng baèng moâ töa ñieän. Caû hai loaïi naøy ñeàu ñöôïc ECU xöû lyù (Toyota). 2. Töï ñoäng treân ñoäng cô : thöôøng laø : - Töï ñoäng thay ñoåi goùc ñoä ñaùnh löûa hoaëc goùc ñoä
phun.
- Töï ñoäng ñieàu chænh löôïng khoâng khí huùt vaøo oáng
naïp (duøng hai cam huùt sô caáp vaø thöù caáp (ñoäng cô xaêng) hoaëc duøng bôm taêng aùp treân ñoäng cô daàu).
- Töï ñoäng ñieàu tieát löôïng nhieân lieäu baèng ECU (treân
ñoäng cô xaêng vaø daàu).
- Töï ñoäng giôùi haïn toác ñoä ñoäng cô (boä ñieàu toác)
treân ñoäng cô daàu vaø boä haïn ñònh toác ñoä treân ñoäng cô xaêng cho maùy bôm nöôùc, maùy keùo ñeå haøn ñieän ...
3. Töï ñoäng treân heä thoáng truyeàn ñoäng:
- Töï ñoäng thay ñoåi tæ soá truyeàn (hoäp soá töï ñoäng). - Töï ñoäng taêng söùc taùc duïng (boä vi sai duøng dóa ly
hôïp).
- Ñieàu khieån töï ñoäng (duøng ECU treân hoäp soá töï
ñoäng).
4. Töï ñoäng treân heä thoáng tieáp ñoäng löïc : - Khoaù thaéng töï ñoäng. - Töï ñoäng choáng boù thaéng (ABS). - Töï ñoäng choáng tröôït ngang (quay ngang) (ASR) (Anti-Spin
Regulation) (thöôøng keát hôïp vôùi ABS).
5. Töï ñoäng ñieàu khieån aùnh saùng, tín hieäu : - Töï ñoäng baùo tín hieäu khi coù caàu chì bò ñöùt hoaëc
boùng ñeøn hoaëc dung dòch aéc quy thaáp.
- Töï ñoäng xöû lyù ñoä saùng cho ñeøn (phare, cote) tuyø
theo moâi tröôøng thôøi tieát.
- Töï ñoäng baùo tín hieäu (baèng ñeøn hoaëc coøi) khi khoâng
caøi daây ñai an toaøn.
- Tín hieäu khoaù môû cöûa xe (baèng ñeøn hoaëc coøi). - Töï ñoäng baùo tín hieäu baèng coøi khi coù troäm xe. 6. Töï ñoäng ñieàu hoaø khoâng khí : - Töï ñoäng ñieàu khieån quaït söôûi. - Töï ñoäng ñieàu khieån nhieät ñoä (baèng van tieát löu hoaëc
cuùp bôùt 1 maùy neùn) (tröôøng hôïp treân xe bus coù hai maùy neùn).
- Töï ñoäng xoâng kieáng hoaëc laøm tan hôi nöôùc treân
maët kieáng.
7. Töï ñoäng môû tuùi hôi an toaøn : trong tröôøng hôïp coù tai naïn hoaëc va chaïm maõnh lieät, tuùi hôi (nitroâ) thöôøng trang bò treân maët vaønh laùi hoaëc xoay quanh gheá ngoài haønh khaùch.
8. Töï ñoäng ghi nhaän dieãn bieán cuoäc haønh trình :
(710,711 Bosch)
Laø moät bieåu ñoà ñöôïc gaøi döôùi truïc vaønh laùi ñeå töï
ñoäng ghi nhaän caùc söï kieän döôùi ñaây :
- Thôøi gian hieän höõu. - Ghi nhaän toác ñoä. - Thôøi gian ñi vaø nghæ. - Khoaûng haønh trình. - Tình huoáng toác ñoä luùc coù tai naïn.
IV. Phöông phaùp söû duïng vaø baûo döôõng :
1. Caùc boä phaän cuûa heä thoáng töï ñoäng thöôøng vaän haønh baèng ñieän töû neân phaûi giöõ noù saïch seõ, khoâ raùo vaø caùch nhieät.
2. Baûo döôõng ñònh kyø theo yeâu caàu cuûa nhaø saûn
xuaát.
3. Khi hö hoûng phaûi nhôø caùc thôï chuyeân moân coù trình ñoä vaø tay ngheà vöõng vaøng môùi giaûi quyeát ñöôïc, nhaát laø phaûi caên cöù vaøo caùc taøi lieäu chæ daãn.
-------------------------Heát------------------------
