Ngày nhận bài: 22-11-2024 / Ngày chấp nhận đăng bài: 15-01-2025 / Ngày đăng bài: 20-01-2025
*Tác giả liên hệ: Lê Thị Thùy Dung. Khoa Sơ Sinh, Bệnh Viện Nhi Đồng 2, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. E-mail:
lethithuydung1504@gmail.com
© 2025 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
30 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh; 28(1):30-35
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.04
Kết quả dự phòng nhiễm nấm xâm lấn bằng Nystatin
trên trẻ sơ sinh < 1500 gram tại bệnh viện Nhi Đồng 2
Lê Thị Thùy Dung1,*, Nguyễn Thị Kim Anh1, Bùi Thế Trung2, Nguyễn Thị Thiên Trang1,
Nguyễn Hoàng Tâm3
1Khoa Sơ sinh, Bệnh Viện Nhi Đồng 2, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Khoa Vi sinh, Bệnh Viện Nhi Đồng 2, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
3Bộ môn Nhi, Đại Học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Nhiễm nấm Candida xâm lấn là một nguyên nhân quan trọng gây nhiễm trùng huyết ở trẻ sơ sinh < 1500
gram với tỷ lệ tử vong cao và thời gian nằm viện kéo dài. Nhiều nghiên cứu cho thấy nhiễm nấm cư trú đường tiêu hóa
làm tăng nguy cơ nhiễm nấm xâm lấn. Việc phòng ngừa bằng Nystatin có thể làm giảm tỷ lệ nhiễm nấm cư trú đường
tiêu hóa và nhiễm nấm xâm lấn.
Mục tiêu: Xác định tỷ lệ nhiễm nấm cư trú đường tiêu hóa; tỷ lệ nhiễm nấm xâm lấn, tỷ lệ tử vong và thời gian nằm viện
giữa nhóm không uống Nystatin và có uống Nystatin trên trẻ sơ sinh < 1500 gram tại bệnh viện Nhi Đồng 2.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang từ 10/2023 đến 04/2024, thực hiện trên trẻ < 1500
gram nhập viện bệnh viện Nhi Đồng 2. Tất cả trẻ này được soi phân định kỳ hàng tuần tìm nấm cư trú đường tiêu hóa,
trẻ được uống Nystatin khi soi phân có nấm.
Kết quả: Có 100 trẻ sơ sinh < 1500 gram được thu thập. Tỷ lệ nhiễm nấm cư trú đường tiêu hóa là 41% (OR = 1,79); Tỷ lệ
nhiễm nấm xâm lấn là 15,3% và 24,4% (p = 0,25); Tỷ lệ tử vong là 27,1% và 24,4% (p = 0,76) thời gian nằm viện là 43
ngày và 48 ngày (p = 0,17) (lần lượt cho nhóm không Nystatin và có Nystatin).
Kết luận: Nhiễm nấm cư trú ở đường tiêu hóa tại trẻ sơ sinh < 1500 gram ở mức cao, làm gia tăng nguy cơ nhiễm nấm
xâm lấn. Tỷ lệ tử vong và thời gian nằm viện của trẻ sơ sinh rất nhẹ cân nhiễm nấm xâm lấn còn đáng lo ngại. Nystatin
có vai trò giảm nấm cư trú đường tiêu hoá, từ đó làm giảm nguy cơ nhiễm nấm xâm lấn.
Từ khóa: nhiễm nấm xâm lấn; nhiễm nấm cư trú đường tiêu hóa; trẻ sơ sinh rất nhẹ cân
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.04 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 31
Abstract
THE RESULTS OF ORAL NYSTATIN PROPHYLAXIS TO PREVENT
INVASIVE CANDIDIASIS IN NEONATES UNDER 1500 GRAM AT
CHILDREN'S HOSPITAL 2
Le Thi Thuy Dung, Nguyen Thi Kim Anh, Bui The Trung, Nguyen Thi Thien Trang,
Nguyen Hoang Tam
Backround: Invasive Candidiasis is a significant cause of sepsis in neonates weighted under 1500 grams, associates
with high mortality and prolonged hospital stay. Many studies have shown that gastrointestinal fungal colonization
increases the risk of invasive fungal infection. Prophylactic Oral Nystatin may reduce the incidence of gastrointestinal
Candida colonization and invasive candidiasis.
Objectives: To determine the incidence of gastrointestinal fungal colonization; the rates of invasive candidiasis,
mortality, and length of hospital stay between neonates under 1500 gram not receiving Nystatin and those receiving
Nystatin at Children's Hospital No. 2.
Methods: A descriptive study conducted from October 2023 to April 2024, involving neonates weighted under 1500
grams and admitted to Children's Hospital No. 2. All neonates underwent weekly rectal swabs and those with fungi in
their stool received Nystatin prophylaxis. l.
Results: Data from 100 neonates under 1500 gram were collected. The prevalence of gastrointestinal fungal
colonization was 41% (OR = 1.79). The rates of invasive fungal infection were 15.3% and 24.4% (p = 0.25), mortality
rates were 27.1% and 24.4% (p = 0.76), and the lengths of hospital stay were 43 days and 48 days (p = 0.17) in the
non-Nystatin and Nystatin groups, respectively.
Conclusions: The rate of gastrointestinal fungal colonization in neonates under 1500 gram was high, increasing the risk
of invasive fungal infections. The mortality rate and length of hospital stay for very low birth weight neonates with
invasive fungal infections remain concerning. Nystatin plays a role in reducing gastrointestinal fungal colonization,
thereby lowering the risk of invasive candidiasis.
Keywords: invasive candidiasis; gastrointestinal fungal colonization; very low birth weight neonates
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nấm Candida là nguyên nhân đứng thứ 3 gây nhiễm trùng
bệnh viện và nhiễm trùng huyết muộn ở trẻ sơ sinh < 1500
gram, với tỷ lệ tử vong và di chứng cao. Tại Hoa Kỳ, tỷ lệ
nhiễm Candida xâm lấn dao động từ 1,4 – 3,6/1000 trẻ sơ sinh,
với tỷ lệ tử vong trung bình 19,9% và di chứng thần kinh lên
tới 57% ở trẻ cực nhẹ cân [1].
Ở trẻ sơ sinh rất nhẹ cân, nhiễm nấm cư trú thường xảy ra
trước khi nhiễm nấm xâm lấn (có bằng chứng nấm trong mô
bệnh học, hoặc cấy dịch vô khuẩn dương tính hoặc cấy máu
dương với Candida) [2]. Da và đường tiêu hóa là vị trí thường
bị nấm cư trú nhiều nhất [3]. Nghiên cứu của tác giả Manzoni
P trên trẻ < 1500 gram, sự cư trú của nấm ở trực tràng là 45,1%
[4]. Phòng ngừa bằng Nystatin đã được chứng minh có hiệu
quả trong việc giảm tỷ lệ nấm cư trú đường tiêu hóa và nhiễm
nấm xâm lấn ở trẻ có nguy cơ cao [5].
Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu trên trẻ sơ sinh
<1500 gram nhập viện tại bệnh viện Nhi Đồng 2 từ tháng
10/2023 đến tháng 04/2024 với mục tiêu:
Xác định tỷ lệ nhiễm nấm cư trú đường tiêu hóa; tỷ lệ nhiễm
nấm Candida xâm lấn, tỷ lệ tử vong và thời gian nằm viện
giữa hai nhóm có và không có nấm cư trú đường tiêu hóa.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1* 2025
32 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.04
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Thực hiện trên trẻ < 1500 gram nhập viện bệnh viện Nhi
Đồng 2, nghiên cứu được thực hiện từ tháng 10/2023 đến
tháng 04/2024,
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn
Tất cả trẻ sơ sinh < 1500 gram nhập viện trong 72 giờ đầu
sau sinh và nằm viện trên 7 ngày tại bệnh viện (BV) Nhi
Đồng 2.
Thân nhân đồng ý tham gia nghiên cứu.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
Cấy máu ra Candida spp có trước hoặc cùng lúc với soi
phân có nấm men / sợi tơ nấm.
Trẻ điều trị Nystatin ≤ 7 ngày và tử vong.
Trẻ đang điều trị Nystatin ≤ 7 ngày nhưng phải ngưng
thuốc do chống chỉ định (tắc ruột, viêm ruột hoại tử, sốc).
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang.
2.2.2. Cỡ mẫu
Cỡ mẫu được tính theo công thức: n ≥ Z/
( )
Trong đó:
n là cỡ mẫu tối thiểu cần chọn.
α là sai lầm loại 1, lựa chọn α = 0,05.
Giá trị mức độ tin cậy Z1-α/2 = 1,96.
p = 5,5 % là tỉ lệ nhiễm nấm xâm lấn ở trẻ sơ sinh 1500 gram
nhiễm nấm cư trú đường tiêu hoá được điều trị Nystatin [8].
d = 0,05 là mức sai số tuyệt đối chấp nhận.
Từ đó tính được cỡ mẫu là N =80. Do đó, dự trù mất mẫu
chúng tôi chọn 100 người bệnh tham gia nghiên cứu.
2.2.3. Quy trình thực hiện
Từ tháng 10/2023 đến tháng 04/2024, tất cả trẻ sơ sinh
<1500 gram nhập viện tại BV Nhi Đồng 2, thoả tiêu chí chọn
vào và loại ra, sẽ được soi phân định kỳ hàng tuần trong 4 tuần.
Trẻ phát hiện phân có nấm sẽ được dự phòng bằng Nystatin
100.000 UI/lần, 3 lần/ngày, trong 4 tuần hoặc khi không còn
các yếu tố nguy cơ (đặt nội khí quản, đặt đường truyền tĩnh
mạch trung tâm, nuôi ăn tĩnh mạch, sử dụng kháng sinh phổ
rộng, steroids, hoặc thuốc kháng tiết acid). Nếu có triệu chứng
tiêu hóa, trẻ sẽ ngưng dùng Nystatin qua ống thông dạ dày
nhưng vẫn tiếp tục rơ miệng. Nystatin sẽ ngưng hoàn toàn khi
cấy dịch vô trùng ra Candida spp, bệnh nhân xuất viện, tử
vong hoặc xuất hiện biến chứng như sốc, viêm ruột hoại tử.
Thu thập số liệu theo mẫu thu thập số liệu.
2.2.4. Biến số nghiên cứu
Đặc điểm dịch tễ học về giới tính, cân nặng lúc sinh, tuổi
thai, phương pháp sinh.
Trẻ có nấm cư trú đường tiêu hóa khi soi phân có nấm
men và/hoặc sợi tơ nấm.
Nhiễm nấm xâm lấn khi dịch cấy vô trùng ra nấm Candida.
2.2.5. Xử lý và phân tích dữ liệu
Số liệu được phân tích bằng SPSS 26.0.
Các biến định tính, nhị phân được trình bày dưới dạng tỷ
lệ n (%) (kiểm định chi bình phương hoặc Fisher’s Exact
test). Biến định lượng trình bày dưới dạng trung bình (độ
lệch chuẩn) (T-test) hoặc trung vị [25 – 75] (Mann-Whitney
U Test). Phân tích hồi quy Logistic tìm mối liên quan.
Sự khác biệt có ý nghĩa khi p <0,05.
3. KẾT QUẢ
3.1. Đặc điểm dịch tễ học
Bảng 1. Đặc điểm dịch tễ học trẻ sơ sinh < 1500 gram
Đặc điểm
Không
Nystatin
(n = 59)
Có Nystatin
(n = 41) p
Giới tính, n (%)
Nữ
Nam
24 (40,7)
35 (59,3)
15 (36,6)
26 (63,4)
0,681
Tuổi thai, (tuần, **) 28 (26 – 30) 28
(26 – 30,5) 0,802
Cân nặng lúc sinh
(gram, **)
1100
(900 – 1280)
1100
(900 – 1405) 0,242
Phương pháp sinh, n(%)
Sinh thường
Sinh mổ
41 (69,5)
18 (30,5)
33 (80,5)
8 (19,5)
0,221
1Pearson Chi-Square test; 2Mann-Whitney U Test; ** trung vị [25 – 75]
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.04 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
|
33
Không ghi nhận sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về giới
tính, tuổi thai, cân nặng lúc sinh, phương pháp sinh giữa 2
nhóm dân số (Bảng 1).
3.2. Nhiễm nấm cư trú đường tiêu hóa
Trong 100 trẻ sơ sinh tham gia nghiên cứu, tỷ lệ có nấm cư
trú đường tiêu hóa là 41%. Trung vị thời điểm nhiễm nấm cư
trú đường tiêu hoá là ngày 9 (7,5 – 13,5), tức khoảng giữa tuần
tuổi thứ 2 (Hình 1).
Hình 1. Đặc điểm nhiễm nấm cư trú đường tiêu hoá
3.3. Kết cục điều trị
Tỷ lệ nhiễm nấm xâm lấn ở nhóm không Nystatin là 15,3%,
nhóm có Nystatin là 24,4% (p = 0,25). Tỷ lệ tử vong là 27,1%
và 24,4% (p = 0,76), trung vị thời gian nằm viện là 43 ngày và
48 ngày (p = 0,17) (lần lượt cho nhóm không Nystatin và có
Nystatin). Tất cả sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê.
(Bảng 2).
Bảng 2. Kết cục điều trị trên trẻ sơ sinh < 1500 gram
Đặc điểm
Không
Nystatin
(n = 59)
Có Nystatin
(n = 41) p
Nhiễm nấm xâm lấn,
n (%)
9 (15,3) 10 (24,4) 0,251
Tử vong, n (%) 16 (27,1) 10 (24,4) 0,761
Thời gian nằm viện,
(ngày, **)
43 (22 – 67) 48 (32 – 68) 0,172
1Pearson Chi-Square test; 2Mann-Whitney U Test; **trung vị [25 – 75]
4. BÀN LUẬN
Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ nhiễm nấm cư trú
đường tiêu hóa là 41%. Kết quả này tương đồng với nghiên
cứu của Aydemir C (2011) tại Thổ Nhĩ Kỳ (42,9%) và
Manzoni P (2006) tại Ý (45,1%) nhưng thấp hơn nghiên cứu
của Rundjan L (2020)7 tại Indonesia (56,3%) [4,6,7]. Thời
điểm nhiễm nấm cư trú đường tiêu hoá trong nghiên cứu của
chúng tôi là 9 ngày. Kết quả tương tự như của tác giả Lily
Rundjan L là 10 ngày hay tác giả Ganesan K là 9 ngày [7,8].
Như vậy, tỷ lệ nhiễm nấm cư trú đường tiêu hóa ở trẻ trên trẻ
< 1500 gram khá cao. Nhiễm nấm cư trú, đặc biệt là ở đường
tiêu hóa và da, được coi là yếu tố dự báo quan trọng của nhiễm
nấm xâm lấn trên đối tượng nguy cơ cao là trẻ sơ sinh rất nhẹ
cân [3,4].
Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ nhiễm nấm xâm lấn
ở nhóm sử dụng Nystatin là 24,4%, cao hơn so với nhóm
không sử dụng Nystatin (15,3%). Tuy nhiên, sự khác biệt
không có ý nghĩa thống kê. Như đã thảo luận, sự hiện diện của
nấm cư trú là yếu tố dự báo quan trọng đối với nguy cơ nhiễm
nấm xâm lấn [4]. Do đó, ở cùng một nhóm đối tượng bệnh
nhân, nguy cơ nhiễm nấm xâm lấn sẽ tăng lên khi nấm cư trú
được phát hiện trên cơ thể. Tỷ lệ nhiễm nấm xâm lấn ở nhóm
có Nystatin của nghiên cứu chúng tôi cao hơn so với nghiên
cứu của Ozturk MA tại Thổ Nhĩ Kỳ (19,2%) và Ganesan K tại
Anh (5,5%) [8,9]. Các yếu tố nguy cơ góp phần làm tăng
nhiễm nấm xâm lấn bao gồm cân nặng khi sinh thấp, tuổi thai
nhỏ, sử dụng kháng sinh Cephalosporin thế hệ 3, đặt nội khí
quản, thời gian nằm hồi sức kéo dài, nhiễm trùng huyết do vi
41%
59%
Tỷ lệ nhiễm nấm cư trú đường tiêu hoá
Nhiễm Không nhiễm
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1* 2025
34 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.04
khuẩn và nhiễm nấm cư trú tại nhiều vị trí (catheter tĩnh mạch
trung tâm, ống nội khí quản, ống tiêu hoá). Các yếu tố trên sẽ
khác nhau giữa các trung tâm sơ sinh và tại Việt Nam, với điều
kiện chăm sóc y tế còn hạn chế và tình trạng quá tải tại các
trung tâm sơ sinh, tỷ lệ nhiễm nấm xâm lấn có thể cao hơn.
Tỷ lệ tử vong ở nhóm trẻ không sử dụng Nystatin là 27,1%
và ở nhóm có sử dụng Nystatin là 24,4% (p = 0,76), tuy nhiên,
sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê. Các nguyên nhân có
thể gây nên sự khác biệt bao gồm: tử vong ở trẻ dưới 1500
gram thường liên quan đến nhiều yếu tố khác ngoài nhiễm
nấm xâm lấn, như tuổi thai nhỏ, nhiễm khuẩn huyết, suy hô
hấp, còn ống động mạch, viêm ruột hoại tử, xuất huyết não
thất và bệnh phổi mạn tính [10]; kích thước mẫu hạn chế có
thể làm giảm khả năng phát hiện sự khác biệt có ý nghĩa giữa
hai nhóm; do tính chất mô tả của nghiên cứu, việc so sánh giữa
hai nhóm có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố gây nhiễu không
được kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến khó khăn trong việc xác định
mối liên quan giữa việc sử dụng Nystatin và tỷ lệ tử vong. Tỷ
lệ tử vong trong nghiên cứu của chúng tôi là 27,1%, cao hơn
so với 17,8% của tác giả Ganesan K [8]. Sự khác biệt này có
thể do tỷ lệ nhiễm nấm xâm lấn trong nghiên cứu của chúng
tôi (24,4%) cao hơn nhiều so với 5,5% của tác giả Ganesan K
dẫn đến tỷ lệ tử vong tăng [8]. Hơn nữa, sự hạn chế trong phát
triển kỹ thuật chăm sóc trẻ non tháng ở các quốc gia có thu
nhập trung bình và thấp cũng có thể là yếu tố góp phần vào tỷ
lệ tử vong cao hơn đáng kể.
Trung vị thời gian nằm viện ở nhóm không sử dụng
Nystatin là 43 ngày, trong khi ở nhóm có sử dụng Nystatin là
48 ngày (p = 0,17). Kết quả này tương tự với nghiên cứu của
tác giả Aydemir C, trong đó thời gian nằm tại NICU trung bình
là 45 ngày [6]. Trẻ sơ sinh non tháng bị nhiễm nấm thường có
thời gian nằm viện kéo dài, điều này có thể liên quan đến tuổi
thai và cân nặng lúc sinh thấp, dẫn đến việc cần thực hiện
nhiều can thiệp y tế hơn như thời gian lưu catheter, thời gian
đặt nội khí quản và thời gian nuôi ăn tĩnh mạch kéo dài.
5. KẾT LUẬN
Nhiễm nấm cư trú ở đường tiêu hóa tại trẻ sơ sinh < 1500
gram đang ở mức cao, làm gia tăng nguy cơ nhiễm nấm xâm
lấn. Tỷ lệ tử vong và thời gian nằm viện của trẻ nhiễm nấm
xâm lấn vẫn còn đáng lo ngại. Nystatin có tác dụng trong
việc ngăn chặn sự phát triển của nấm cư trú tại đường tiêu
hóa. Do đó, cần thiết phải kết hợp thêm các biện pháp dự
phòng khác để giảm thiểu nguy cơ nhiễm nấm xâm lấn. Cần
các nghiên cứu với cỡ mẫu lớn hơn để cung cấp những kết
quả có ý nghĩa thống kê.
Nguồn tài trợ
Nghiên cứu không nhận tài trợ.
Xung đột lợi ích
Không có xung đột lợi ích tiềm ẩn nào liên quan đến bài viết
này được báo cáo.
ORCID
Lê Thị Thùy Dung
https://orcid.org/0009-0007-8926-692X
Nguyễn Thị Kim Anh
https://orcid.org/0009-0003-8775-1906
Bùi Thế Trung
https://orcid.org/0009-0007-5646-6386
Nguyễn Thị Thiên Trang
https://orcid.org/0009-0004-6387-1708
Nguyễn Hoàng Tâm
https://orcid.org/0009-0000-9246-976X
Đóng góp của các tác giả
Ý tưởng nghiên cứu: Lê Thị Thùy Dung
Đề cương và phương pháp nghiên cứu: Lê Thị Thùy Dung,
Nguyễn Thị Kim Anh, Nguyễn Hoàng Tâm
Thu thập dữ liệu: Lê Thị Thùy Dung, Nguyễn Thị Thiên
Trang, Nguyễn Thị Kim Anh
Giám sát nghiên cứu: Nguyễn Hoàng Tâm
Nhập dữ liệu: Lê Thị Thùy Dung, Nguyễn Thị Thiên Trang,
Nguyễn Thị Kim Anh, Bùi Thế Trung
Quản lý dữ liệu: Lê Thị Thùy Dung
Phân tích dữ liệu: Lê Thị Thùy Dung, Bùi Thế Trung
Viết bản thảo đầu tiên: Lê Thị Thùy Dung
Góp ý bản thảo và đồng ý cho đăng bài: Nguyễn Thị Kim
Anh, Nguyễn Hoàng Tâm