Lê Chân - Nữ tướng
Nữ tướng Lê Chân quê ở làng An Biên, nay thuộc huyện Đông Triều,
tỉnh Quảng Ninh, vì không chịu nổi áp bức của bọn xâm lược và tay sai, bà
bèn bỏ quê, tìm đến đất làng Vẻn - một nơi đầu sóng ngọn gió (thuộc thành
phố Hải Phòng) để làm ăn. Nhiều người theo Lê Chân đến đây, hình thành
làng mới, nhưng không gọi là làng Vẻn, mà lấy tên làng gốc An Biên đặt cho
nơi tụ cư mới này. Tại đây, nàng tổ chức lực lượng, tích trữ lương thảo, rồi
hưởng ứng cuộc khởi nghĩa do Hai Bà Trưng khởi xướng và giành thắng lợi.
Sau khi Hai Bà Trưng hy sinh, Lê Chân cũng bỏ mình vì nước. Theo sử
sách, bà là tướng tiên phong chống lại quân Mã Viện ở sông Bạch Đằng, sau
rút lui về hồ Tây (Hà Nội). ở đây, bà đã chống cự rất anh dũng với quân
Hán, nhưng quân ít, bà đã không địch nổi giặc do chính Mã Viện chỉ huy với
sự phụ tá của hai tướng khác. Bà Lê Chân đã phải lui về làng Mai Động (Hà
Nội) và hy sinh tại đây. Để ghi nhớ công lao và chiến tích của Lê Chân, dân
làng An Biên lập đền thờ bà làm Thành Hoàng. Đền ấy được gọi là đền
Nghè tọa lạc ở phố Lê Chân, thành phố Hải Phòng ngày nay.
Tại làng Mai Động cũng lập đền thờ bà và tôn bà là Thành Hoàng
làng. Hàng năm làng mở hội vào các ngày 4,5,6 tháng 1 âm lịch. Vào ngày
hội, dân làng chuẩn bị lễ vật cúng thần và sau những lễ nghi truyền thống, là
các cuộc đấu vật diễn ra ở Đồng Vật. Tục truyền đây là nơi nữ tướng Lê
Chân từng luyện võ vật cho trai gái làng thuở đó. Hội vật làng Mai Động
đến nay vẫn được duy trì và tổ chức trong ngày hội làng.
Đền Nghè mở hội lễ chính vào ngày mùng 8, 9, 10 tháng 2 âm lịch,
tương truyền là ngày sinh của Lê Chân. Tại đền còn dâng lễ vào ngày đại
thắng 15 tháng 8, và ngày 25 tháng Chạp âm lịch. Mở đầu hội là cuộc rước
ngai, mũ, ấn từ đền Nghè vào đình làng, khi rước phải xin phép Thành
Hoàng cho dân được hành lễ. Đi đầu cuộc rước là người cầm cờ, rước phướn
đủ màu sắc; theo sau là các hiệu chiêng, hiệu trống, phường bát âm, theo sau
là các bô lão. Cuộc rước về đến đình thì dừng lại, các đồ thờ lưu lại trong
đình suốt 3 ngày, mỗi ngày các quan tế tiến lễ hai lần, gồm hương, hoa, xôi,
quả, khi có lợn thì phải làm sạch, bỏ ruột và gan, tế lễ xong đem chia đều
cho dân làng, không phân biệt nam hay nữ. Trong 3 ngày hội dân làng diễn
nhiều trò vui: cờ người, đấu vật, thi tài, ban đêm thì hát xướng. Sáng ngày
10, cuộc rước từ đình về đền được cử hành long trọng. Khi về đến đền Nghè
cử hành lễ tế. Đặc biệt những người chỉ trì và tham dự lễ đều là phụ nữ, các
vai nữ quan cũng thành thục theo nghi lễ truyền thống.
Về sau nữ tướng Lê Chân được phong làm Thượng đẳng Phúc thần
công chúa. Tưởng nhớ công ơn bà, một nữ tướng tài ba, nhân dân Hải Phòng
đã tạc tượng bà bằng đồng với dáng đứng uy nghi nhưng đầy chất nữ tính,
biểu tượng cho người con gái Việt Nam. Tượng đài nữ tướng Lê Chân vừa
được nhân dân thành phố Hải Phòng khánh thành vào tháng 1 năm 2001 vừa
quạ
