Long Xuyên
Thành ph Long Xuyênố là m t thành ph thu c t nh ộ ố ộ ỉ An Giang, đ ng th i cũng trungồ ờ
tâm chính tr , kinh t , văn hóa và khoa h c k thu t c a vùng ị ế ọ ỹ ậ ủ đ ng b ng sông C uồ ằ ử
Long, Vi t Namệ.
V trí, dân sị ố
Thành ph Long Xuyênố là đô th lo i 3 tr c thu c t nh, n m bên h u ng n ị ạ ự ộ ỉ ằ ữ ạ sông H uậ.
Long Xuyên cách th đôủ Hà N iộ 1950 km v phía Nam, cách ềThành ph H Chí Minhố ồ
(Sài Gòn cũ) 189 km v phía Tây Nam, cách biên gi i ề ớ Campuchia 45 km đ ng chimườ
bay. Long Xuyên có dân s kho ng 350.000 ng i (s li u năm ố ả ườ ố ệ 2007) và di n tích tệ ự
nhiên là 106, 87 km2, g m 11 ph ng và 2 xã. Tây B c giáp huy n ồ ườ ắ ệ Châu Thành Đông
B c giáp huy n ắ ệ Ch M iợ ớ Nam giáp huy n Th t N t (Thành ph C n Th ), Tây giápệ ố ố ố ầ ơ
huy n ệTho i S nạ ơ .
L ch sị ử
Năm K D uỷ ậ 1789, m t đ n nh đ c thành l p t i vàm r ch ộ ồ ỏ ượ ậ ạ ạ Tam Khê[1] đ c g i làượ ọ
th ủĐông Xuyên.
Năm Minh M ngạ th 13 (ứ1832) l y đ t T m Phong Long (đ c vua ấ ấ ầ ượ Chân L pạ là N cặ
Tôn giao cho Vi t Namệ vào năm 1757 đ đ n n chúa Nguy n đã tr giúp l y l i ngôiể ề ơ ễ ợ ấ ạ
vua) cùng v i huy n Vĩnh An, t nh ớ ệ ỉ Vĩnh Long đ t làm ph Tuy Biên và ph Tânặ ủ ủ
Thành. L s c a t nh đ t t i ỵ ở ủ ỉ ặ ạ Châu Đ cố. L i c ch c An Hà T ng đ c, th ng lãnh haiạ ử ứ ổ ố ố
t nh An Giang và ỉHà Tiên, l i thành l p hai ty B chánh, Án sát...ạ ậ ố [2]thì Long Xuyên
thu c ph Tuy Biên. Cho nên sau này (1909), ộ ủ Nam kỳ phong t c nh n v t di n ca c aụ ơ ậ ễ ủ
Nguy n Liên Phongễ có câu:
Long Xuyên thu c ph Tuy Biên,ộ ủ
C u trào có đ t Tây Xuyên huy n đ ng.ự ặ ệ ườ
Năm 1876, h t Long Xuyên đ c thành l p, b t đ u hình thành khu v c ch Đôngạ ượ ậ ắ ầ ự ợ
Xuyên t i thôn M Ph c, tung tâm hành chính thu c thôn Bình Đ c.ạ ỹ ướ ộ ứ
Năm 1917, đ a bàn Long Xuyên hi n nay ch có hai xã là Bình Đ c và M Ph c,ị ệ ỉ ứ ỹ ướ
thu c t ng Đ nh Ph c, qu n Châu Thành, t nh Long Xuyên.ộ ổ ị ướ ậ ỉ
Năm 1957, hai xã trên đ c chia ra thành 5 xã là Bình Đ c, M Hòa H ng, Ph c Đ cượ ứ ỹ ư ướ ứ
(thu c t ng Đ nh Thành) và M Ph c và M Th i (thu c t ng Đ nh Ph c).ộ ổ ị ỹ ướ ỹ ớ ộ ổ ị ướ
Năm 1959, xã Ph c Đ c nh p vào xã Bình Đ c và M Ph c. Và Long Xuyên luônướ ứ ậ ứ ỹ ướ
là t nh l c a t nh An Giang cho đ n năm 1975.ỉ ỵ ủ ỉ ế
Theo s phân đ nh đ a gi i hành chính c a chính quy n Cách m ng thì:ự ị ị ớ ủ ề ạ
Năm 1945, đ a bàn Long Xuyên thu c huy n Châu Thành, t nh Long Xuyên.ị ộ ệ ỉ
Năm 1947, Long Xuyên thu c t nh Long Châu H u và đ n cu i năm 1950 thu c t nhộ ỉ ậ ế ố ộ ỉ
Long Châu Hà.
Năm 1956, Long Xuyên thu c huy n Châu Thành t nh An Giang.ộ ệ ỉ
Năm 1957, tách kh i huy n Châu Thành, thành l p th xã Long Xuyên.ỏ ệ ậ ị
Năm 1971, sau khi tách t nh Long Châu Hà, Long Xuyên thu c t nh An Giang.ỉ ộ ỉ
Tháng 5 năm 1974, Long Xuyên l i thu c t nh Long Châu Hà theo H i ngh th ngạ ộ ỉ ộ ị ườ
tr c c a Trung ng C c Mi n Nam.ự ủ ươ ụ ề
Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, th xã Long Xuyên thu c t nh An Giang.ị ộ ỉ
Tháng 2 năm 1976, th xã Long Xuyên g m các xã: Bình Đ c, M Bình, Ph c M vàị ồ ứ ỹ ướ ỹ
M Ph c.ỹ ướ
Ngày 27 tháng 01 năm 1977 nh p xã M Th i c a huy n Châu Thành vào th xã Longậ ỹ ớ ủ ệ ị
Xuyên. Ngày 1 tháng 3 năm 1977, theo Quy t đ nh s 239/TCUB c a UBND t nh, th xãế ị ố ủ ỉ ị
Long Xuyên g m 4 ph ng và 2 xã là: Ph ng Bình Đ c, M Bình, M Long, Mồ ườ ườ ứ ỹ ỹ ỹ
Ph c và xã M Hòa, M Th i.ướ ỹ ỹ ớ
Ngày 23 tháng 8 năm 1979, nh n xã M Hòa H ng ậ ỹ ư [3] t huy n Châu Thành (Anừ ệ
Giang).
Ngày 12 tháng 01 năm 1984, thành l p thêm ph ng M xuyên và hai xã là M Khánh,ậ ườ ỹ ỹ
M Th nh theo quy t đ nh 08/HĐBT c a H i đ ng B tr ng.ỹ ạ ế ị ủ ộ ồ ộ ưở
Ngày 01 tháng 3 năm 1999, thành l p Thành ph Long Xuyên theo Ngh đ nhậ ố ị ị
09/1999/NĐ.CP c a Chính ph .ủ ủ
Ngày 02 tháng 8 năm 1999, thành l p thêm 2 ph ng là Bình Khánh, M Quý vàậ ườ ỹ
chuy n 2 xã M Th i, M Th nh thành ph ng theo Ngh đ nh 64/CP c a Chính ph .ể ỹ ớ ỹ ạ ườ ị ị ủ ủ
Tr i bao đ i d i, cũng ch ng n y di n tích (106,87 km), hi n nay Thành ph Longả ổ ờ ỉ ầ ấ ệ ệ ố
Xuyên có 11 ph ng là: M Long, M Bình, M Xuyên, Bình Đ c, Bình Khánh, Mườ ỹ ỹ ỹ ứ ỹ
Ph c, M Quí, M Th i, M Hòa, M Th nh, Đông Xuyên và 2 xã là M Hòa H ng,ướ ỹ ỹ ớ ỹ ỹ ạ ỹ ư
M Khánh,.ỹ[4]
N p s ngế ố
Nhà văn S n Namơ nh n xét:ậ
Long Xuyên là m t th xã (nay đã là thành ph ) mãi còn tr , theo k p đà ti n tri n c aộ ị ố ẻ ị ế ể ủ
c n c, tuy xa th đô. Đ c nh th , nh truy n th ng yêu n c, nh n p s ngả ướ ở ủ ượ ư ế ờ ề ố ướ ờ ế ố
c i m , hi u khách. Quanh th xã, v i sông sâu n c ch y, v i cây xanh, ta g p vàiở ở ế ị ớ ướ ả ớ ặ
ki u nhà sàn đ p m t, đ nh hình đ thích nghi v i c n l t hàng năm. K thu t n u ăn,ể ẹ ắ ị ể ớ ơ ụ ỹ ậ ấ
bánh trái có th b o là không kém ho c h n h n nhi u vùng trong đ ng b ng. Đáng kể ả ặ ơ ẳ ề ồ ằ ể
nh t là đ i ngũ nhà văn, nhà th , nhà so n nh c khá hùng m nh, tài hoa, nhi u ng iứ ộ ơ ạ ạ ạ ề ườ
thu c t m c l n...ộ ầ ở ớ [5]
Ông Lê Minh Tùng, Hi u tr ng ệ ưở Tr ng Đ i h c An Giangườ ạ ọ đã cho bi t:ế
An giang trong đó có Long Xuyên là m t vùng đ t m i, nh ng c dân l p đ u ph nộ ấ ớ ữ ư ớ ầ ầ
l n vùng Ngũ Qu ng vào v i hai bàn tay tr ng. Trong tình c nh đó, hành trang tinhớ ở ả ớ ắ ả
th n, đó là đ o lý "trung-hi u-ti t-nghĩa"; là ‘lá lành đùm lá rách”, “m t cây làm ch ngầ ạ ế ế ộ ẳ
nên non”; là “ n đ n nghĩa tr ”, “ân oán phân minh”, căm ghét k b i ph n. V sau,ơ ề ả ẻ ộ ả ề
khi công cu c khai kh n đi d n vào n đ nh, ng i dân tr nên r ng rãi, phóng khoáng,ộ ẩ ầ ổ ị ườ ở ộ
tr ng nhân nghĩa và có tính bao dung h n. Ngày nay, ngoài nh ng tính cách trên, tínhọ ơ ữ
năng đ ng, ít b o th , thích ti p thu cái m i ngày càng th hi n rõ nét trong quá trìnhộ ả ủ ế ớ ể ệ
làm ăn kinh t và s n xu t nông nghi p... Tính cách và l i s ng c a ng i dân Anế ả ấ ệ ố ố ủ ườ
giang trong đó có Long Xuyên khá tiêu bi u cho m t n n ể ộ ề văn minh sông n cướ (nh t pư ậ
quán làm nhà sàn, nhóm ch trên sông, nuôi cá trong l ng bè, dùng ghe xu ng đ đi l iợ ồ ồ ể ạ
và mua bán…) mà nhà văn S n Namơ đã g i m t cách nôm na là ọ ộ văn minh mi t v nệ ườ .[6]
S l c m t vài m tơ ượ ộ ặ
Kinh tế
Năm 1818, Tho i Ng c H uạ ọ ầ cho đào kênh n i r ch Đông Xuyên v i r ch Giá, chố ạ ớ ạ ợ
Đông Xuyên (t c ch Long Xuyên) đã s m tr thành đ u m i giao l u hàng hóa quanứ ợ ớ ở ầ ố ư
tr ng c a t nh. Hi n nay, c 9 ph ng và 3 xã đ u có ch , riêng ch Long xuyênọ ủ ỉ ệ ả ườ ề ợ ợ
(thu c ph ng M Long) là ch chính và s m u t nh t t nh. ộ ườ ỹ ợ ầ ấ ấ ỉ [7]
Nhìn chung, Long Xuyên là m t thành ph khá phát tri n v th ng m i (ch y u làộ ố ể ề ươ ạ ủ ế
mua bán lúa g o) và công nghi p ạ ệ ch bi n th y s nế ế ủ ả (nh ưcá basa), v i h n sáu nhàớ ơ
máy và h n ch c ngàn công nhân.ơ ụ
L c kê m t vài thông tin:ượ ộ
Năm 2008, t ng di n tích gieo tr ng toàn TP. Long Xuyên g n 11.600 ổ ệ ồ ầ ha, đ t s nạ ả
l ng l ng th c 72.314 ượ ươ ự t nấ; th y s n có 527 bè cá và 229 ha m t n c nuôi tr ngủ ả ặ ướ ồ
thu ho ch 33.385 t n; chăn nuôi gia súc, gia c m cũng đ t s n l ng th t 3.700 t n...ạ ấ ầ ạ ả ượ ị ấ [8]
Ngành Công nghi p ch bi n l ng th c - th c ph m, thì:ệ ế ế ươ ự ự ẩ
TP. Long Xuyên có kho ng 90 nhà máy xay xát-lau bóng g o, 8 nhà máy ch bi nỞ ả ạ ế ế
th y s n, 1 nhà máy ch bi n nông s n và rau qu xu t kh u Bình Khánh và 1 Nhàủ ả ế ế ả ả ấ ẩ
máy th c ăn gia súc Afiex. Các c s ch bi n n c m m và n c ch m có ti ngứ ơ ở ế ế ướ ắ ướ ấ ế
nh : V H ng, C u Long, Mi n Tây Mitaco, H ng Sen...ư ị ươ ử ề ươ [9]
Ngoài ra, n i đây hi n có 14 ngành ngh truy n th ng đang t n t i, g m: se nhang,ơ ệ ề ề ố ồ ạ ồ
làm bánh tráng, làm l i câu, làm d m chèo, đan đát, ch m nón, d t, đóng xu ng ghe,ưỡ ầ ằ ệ ồ
làm Giáo d cụ
Tr c năm ướ 1886, Long Xuyên ch có nh ng tr ng làng d y ở ỉ ữ ườ ạ ch Nhoữ và tr ng t ngườ ổ
d y ch qu c ng . Năm ạ ữ ố ữ 1886, m i có ớTr ng ti u h c Pháp Vi tườ ể ọ ệ . Năm 1917, hình
thành “Long Xuyên khuy n h c h i” v i vai trò tích c c c a ế ọ ộ ớ ự ủ H Bi u Chánhồ ể . Năm
1929, Long Xuyên có 1 tr ng Nam, 1 tr ng n v i 1.144 h c sinh. Ngoài ra, cònỞ ườ ườ ữ ớ ọ
có tr ng n i trú ườ ộ Tr n Minhầ (v trí ị ở Tr ng THCS Nguy n Trãiườ ễ và Tr ng ườ Ti u h cể ọ
Châu Văn Liêm hi n nay) v i 105 h c sinh và m t tr ng ệ ớ ọ ộ ườ ng i Hoaườ (Bang Qu ngả
Đông) v i 30 h c sinh. Sau ớ ọ 1930, tr ng n i trú ườ ộ Tr n Minhầ có m các l p n i trú đ uở ớ ộ ầ
l p Cao đ ng Ti u h c.ớ ẳ ể ọ
Ngày 12 tháng 11 năm 1948, v i s cho phép c a t nh tr ng Nguy n Ng c Th ,ớ ự ủ ỉ ưở ễ ọ ơ
tr ng trung h c mang tên ườ ọ Collège de Long Xuyên khai gi ng khóa đ u tiên, g m 76ả ầ ồ
h c sinh. Tháng 2 năm ọ1952, tr ng đ c đ i tên thành ườ ượ ổ Tr ng Trung h c ườ ọ Tho iạ
Ng c H uọ ầ .
T năm ừ1962 cho đ n ế1975, ngoài hai tr ng công l p là Trung h c t ng h p Tho iườ ậ ọ ổ ợ ạ
Ng c H u (nay là ọ ầ Tr ng PTTH chuyên Tho i Ng c H uườ ạ ọ ầ ), Trung h c t ng h pọ ổ ợ
Ch ng Binh Lưở ễ (nay là m t ph n c a ộ ầ ủ Tr ng Đ i h c An Giangườ ạ ọ ), các tr ng trungườ
h c t d y đ n các l p đ nh c p (nay đ c g i là c p trung h c ph thông) cũng l nọ ư ạ ế ớ ệ ị ấ ượ ọ ấ ọ ổ ầ
l t ra đ i, nh : ượ ờ ư Tr ng Hoa Liênườ , Tr ng B Đ , ườ ồ ề Tr ng Ph ng Sườ ụ ự (nay là Tr ngườ
PTTH Long Xuyên)...
V trung h c chuyên nghi p, có ề ọ ệ Tr ng Trung h c Nông Lâm Súcườ ọ (thành l p nămậ
1963), Tr ng S ph m Long Xuyênườ ư ạ (thành l p năm ậ1969), Tr ng n h sinh qu cườ ữ ộ ố
gia (thành l p năm ậ1970)...
Năm 1970, Giáo h i ộPh t Giáo Hòa H oậ ả m ởVi n Đ i h c Hòa H oệ ạ ọ ả t i Long Xuyên,ạ
có kho ng 2.000 sinh viên theo h c 5 phân khoa: Văn ch ng, Th ng m i - Ngânả ọ ươ ươ ạ
hàng, Bang giao qu c t , Khoa h c qu n tr và S ph m. Năm ố ế ọ ả ị ư ạ 1974, Giáo h i ộThiên
Chúa giáo nâng c p Ch ng vi n ấ ủ ệ Tê rê xa thành Đ i ch ng vi n thánh Thomasạ ủ ệ đ đàoể
t o c p ạ ấ linh m cụ.
Sau 30 tháng 4 năm 1975, chính quy n m i đã nhanh chóng ti p qu n, cho s a ch a vàề ớ ế ả ử ữ
thành l p thêm nhi u tr ng l p kh p các ph ng xã trong thành ph .ậ ề ườ ớ ở ắ ườ ố
Tháng 12 năm 1999, Tr ng Đ i H c An Giangườ ạ ọ đ c thành l p t i đ a ch 25 ượ ậ ạ ị ỉ Võ Thị
Sáu, Long Xuyên, An Giang. Đây là tr ng đ i h c công l p th hai vùng ườ ạ ọ ậ ứ ở Đ ngồ
b ng sông C u Longằ ử . Năm 2008, tr ng có các khoa: Khoa Kinh T - Qu n Tr Kinhườ ế ả ị
Doanh, Khoa Nông Nghi p &Tài Nguyên Thiên Nhiên, Khoa S Ph m, Khoa Kệ ư ạ ỹ
Thu t - Công Ngh - Môi Tr ng. Bên c nh vi c đào t o sinh viên b c đ i h c,ậ ệ ườ ạ ệ ạ ậ ạ ọ
tr ng còn đào t o các ngành cao đ ng và trung h c m u giáo nh m góp ph n cungườ ạ ẳ ọ ẫ ằ ầ
c p ngu n nhân l c cho t nh An Giang và các t nh lân c n.. Hi n Tr ng Đ i H c Anấ ồ ự ỉ ỉ ậ ệ ườ ạ ọ
Giang đang xây d ng thêm phòng l p và ký túc xá...ự ớ
Y tế
X a, nh m i vùng mi n khác, Long Xuyên m i khi ng i dân b b nh th ngư ư ọ ề ở ỗ ườ ị ệ ườ
đ c ch tr b ng thu c nam, thu c b c. Mãi đ n năm ượ ữ ị ằ ố ố ắ ế 1910, b nh vi n Long Xuyênệ ệ
m i đ c xây d ng, nh ng vào năm ớ ượ ự ư 1929 cũng ch có 4 tr i b nh, 2 nhà b o sanh v i 1ỉ ạ ệ ả ớ
bác sĩ, 5 y tá và vài ba dì ph cướ . Tr c năm ướ 1975, c s y t c a Long Xuyên có cơ ở ế ủ ả
th y kho ng 500 gi ng b nh.ả ả ườ ệ
Hi n nay ngoài các phòng khám t Đông y l n Tây y, Long Xuyên còn có hai b nhệ ư ẫ ệ
vi n t là ệ ư H nh Phúcạ và Bình Dân, cùng m t b nh vi n công mang tên ộ ệ ệ B nh vi n đaệ ệ
khoa TP Long Xuyên nh m ph c v vi c phòng và khám ch a b nh cho ng i dân.ằ ụ ụ ệ ữ ệ ườ [11]
Giao thông
Năm 1878, ch nh trang l Long Xuyên đi Ch c Cà Đao (nay là th tr n An Châu c aỉ ộ ắ ị ấ ủ
Huy n Châu Thành).ệ
Năm 1912, tuy n đ ng Long Xuyên - ế ườ C n Thầ ơ đ c n i li n.ượ ố ề
Năm 1924, tuy n đ ng Long Xuyên – ế ườ Châu Đ cố đ c thông th ng.ượ ươ
Năm 1955, Sân bay M Th iỹ ớ hoàn thành, ph c v phi c lo i nh , sau ụ ụ ơ ạ ỏ 1975, do hư
h ng n ng, nên không còn đ c s d ng.ỏ ặ ượ ử ụ
Năm 1897, đ thay chi c c u g , c u ể ế ầ ỗ ầ Levis (còn g i là ọc u Máyầ, c u Quayầ. Sau th iờ
Pháp thu c đ c mang tên c u ộ ượ ầ Nguy n Trung Tr cễ ự ) đ c kh i công xây d ng, đ nượ ở ự ế
năm 1899 thì hoàn thành. C u m i đ c thi t k có hai nh p b ng ầ ớ ượ ế ế ị ằ thép, đ t trên hai trặ ụ
móng b ng ằxi măng. M i ngày ba l n, vào gi gi c qui đ nh, hai nh p thép đ c nh cỗ ầ ờ ấ ị ị ượ ấ
lên đ tàu bè xuôi ng c. Năm 1985, c u đ c kh i công xây d ng l i b ng bê tôngể ượ ầ ượ ở ự ạ ằ
c t thép, đ n năm 1987 thì đ c đ a vào s d ng.ố ế ượ ư ử ụ
Năm 1892, c u g b c qua r ch Long Xuyên đ c thay b ng c u s t và mang tên làầ ỗ ắ ạ ượ ằ ầ ắ
c u Henryầ[12] dài non 187m ki u Eiffel. Năm ể1938, c u Henry đ c đúc bê tông, đ nầ ượ ế
năm 1950 đ i tên là c u ổ ầ Hoàng Di uệ. Tháng 9 năm 2000, m t cây c u m i đ c xâyộ ầ ớ ượ
c p v i c u Hoàng Di u bi n c u này tr thành c u đôi... C u Hoàng Di uặ ớ ầ ệ ế ầ ở ầ ầ ệ
Thành ph Long Xuyên có ốC ng M Th iả ỹ ớ v i 01 c u c ng d ng li n b dài 106m,ớ ầ ả ạ ề ờ
r ng 21m, có kh năng ti p nh n tàu tr ng t i đ n năm ngàn DWT và 2 b n phà làộ ả ế ậ ọ ả ế ế
Phà Vàm C ngố, Phà An Hòa. C hai b n phà đ u đ c xây d ng tr c năm 1975 vàả ế ề ượ ự ướ
đã đ c đ u t nâng c p...Ngoài ra, còn có hai b n phà nh h n: ượ ầ ư ấ ế ỏ ơ Phà Ô Môi và Phà
Trà Ôn, ph c v vi c đi l i gi a các b M Long - M Hòa H ng và Bình Đ c - Mụ ụ ệ ạ ữ ờ ỹ ỹ ư ứ ỹ
Hòa H ng.ư