Luận văn: Những vấn đề lý luận cơ bản về CTĐTHS

Chia sẻ: Nguyen Bao Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:60

Thêm vào BST

Báo xấu

132
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sau hơn hai mươi năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử trên nhiều phương diện. Đất nước đã thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, nền kinh tế tăng trưởng nhanh, chính trị xã hội ổn định, đời sống của nhân dân được cải thiện rõ rệt, vị thế trên trường quốc tế không ngừng nâng cao. Chúng ta đang có cả thế và lực mới để đẩy nhanh quá trình hội nhập, đồng thời tạo đà cho sự phát triển của đất nước. Trong các nhân tố làm nên thành công đó, có...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Những vấn đề lý luận cơ bản về CTĐTHS

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé t ph¸p trêng ®¹i häc luËt hµ néi ------------***------------ phïng trung th¾ng nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chiÕn thuËt ®iÒu tra h×nh sù khãa luËn tèt nghiÖp hµ néi - 2010
bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé t ph¸p trêng ®¹i häc luËt hµ néi ------------***------------ phïng trung th¾ng hs31c nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chiÕn thuËt ®iÒu tra h×nh sù chuyªn ngµnh: khoa häc ®iÒu tra téi ph¹m khãa luËn tèt nghiÖp Ngêi híng dÉn: TS. Bïi Kiªn §iÖn hµ néi - 2010
LỜI CẢM ƠN Để có được kết quả như ngày hôm nay, em xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới thầy giáo, Tiến sĩ, Trưởng bộ môn KHĐ TTP Bùi Kiên Điện vì sự giúp đỡ nhiệt tình và những kinh nghiệm quý báu thầy đã dành cho em trong suốt thời gian hướng dẫn em hoàn thành khoá luận tốt nghiệp. Em cũng xin chân thành gửi lời cảm ơn, sự quan tâm, giúp đỡ của thầy giáo, Tiến sĩ, Phạm Văn Hộ - giảng viên Học Viện Cảnh sát nhân dân và anh Đào Tiến Hưng - phòng C16 Tổng cục cảnh sát phòng chống tội phạm, Bộ Công an. Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn sự giúp đ ỡ, động viên của gia đình và bạn b è trong suốt thời gian qua để em hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này. Hà Nội, tháng 4 năm 2010 Sinh viên Phùng Trung Thắng
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT : Bộ luật hình sự BLHS : Bộ luật tố tụng hình sự BLTTHS CTĐTHS : Chiến thuật điều tra hình sự CTTC&THBPĐT : Chiến thuật tổ chức và tiến hành biện pháp đ iều tra. : K ỹ thuật hình sự K THS KHĐ THS : K hoa học điều tra hình sự PLTCĐTHS : Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự : Trách nhiệm hình sự TNHS : X ã hội chủ nghĩa XHCN
MỤC LỤC 1 PHẦN MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1. NHẬN THỨC CHUNG VỀ CHIẾN THUẬT ĐIỀU TRA 5 HÌNH SỰ 1.1. Khái niệm, nhiệm vụ và nội dung của chiến thuật điều tra hình sự 5 1.2. Mố i liên hệ với những lĩnh vực khoa học khác và khuynh hướng phát triển của chiến thuật điều tra hình sự 11 1.3. Nguyên tắc xây dựng và áp dụng chiến thuật điều tra hình sự 19 CHƯƠNG 2. CHIẾN THUẬT TỔ CHỨC, TIẾN HÀNH BIỆN PHÁP 25 Đ IỀU TRA VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN 2.1. Khái quát về thủ thuật chiến thuật và chỉ dẫn chiến thuật 25 2.2. Các giai đoạn của chiến thuật tổ chức và tiến hành biện pháp điều tra 30 2.3. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của chiến thuật tổ chức và tiến hành biện pháp điều tra 44 K ẾT LUẬN 54 TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau hơn hai mươi năm đổi mới, đất nước ta đã đạt đ ược nhiều thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử trên nhiều phương diện. Đất nước đã thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, nền kinh tế tăng trưởng nhanh, chính trị xã hội ổn định, đời sống của nhân dân được cải thiện rõ rệt, vị thế trên trường quốc tế không ngừng nâng cao. Chúng ta đang có cả thế và lực mới để đẩy nhanh quá trình hội nhập, đồng thời tạo đà cho sự phát triển của đất nước. Trong các nhân tố làm nên thành công đó, có một nhân tố luôn đ ược Đảng và Nhà nước đặc biệt coi trọng, đó là sự ổn định về an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội. Điều đó có được là do tình hình tội phạm tiếp tục được kiềm chế, ngăn chặn kịp thời và không đ ể xảy ra những đột biến lớn. Tuy nhiên, tình hình tội phạm cũng nổi lên một số vấn đề như: “Sự câu kết của tội phạm có xu hướng gia tăng, ngày càng diễn biến phức tạp, tập trung chủ yếu tại các tỉnh, thành phố trọng điểm. Hoạt động của các băng nhóm tội phạm có xu hướng ngày càng nghiêm trọng, tình trạng phạm tội trong học sinh, sinh viên có xu hướng tăng. Tội phạm chống người thi hành công vụ ngày càng d iễn biến phức tạp. Bên cạnh đó, những mặt trái của quá trình toàn cầu hóa luôn tiềm ẩn nguy cơ và làm xuất hiện nhiều loại tội phạm mới, đặc biệt là sự gia tăng các loại tội phạm mang tính quốc tế liên quan đến Việt Nam đã gây những hậu quả nghiêm trọng cho đời sống xã hội"1. Trong suốt quá trình phát triển, khoa học đ iều tra hình sự (KHĐ THS) Việt Nam nói chung và khoa học chiến thuật điều tra hình sự nói riêng đã có nhiều đóng góp to lớn đối với công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Chiến thuật điều tra hình sự (CTĐTHS) với tư cách là một bộ phận quan trọng của KHĐTHS có vị trí rất quan trọng trong hệ thống những biện pháp, phương tiện được áp dụng trong hoạt động điều tra. Việc vận dụng trên cơ sở những thành 1 http://ca.cand.com.vn/viVN/binhyencuocsong/tinnganh/2010/1/157392.cand
2 tựu lý luận của CTĐTHS trong và ngoài nước, những tri thức của các lĩnh vực khoa học khác cùng với những kinh nghiệm của thực tiễn hoạt động điều tra và phòng ngừa tội phạm luôn là điều hết sức cần thiết. Thực hiện tốt công tác này không những sẽ giảm được khá lớn về mặt thời gian, công sức, vật chất v.v…mà còn đảm bảo hiệu quả công tác giải quyết án. Tuy vậy trên thực tế, công tác áp dụng CTĐ THS trong quá trình điều tra nhiều khi bị xem nhẹ, bỏ qua các giai đoạn quan trọng cần thực hiện hoặc vận dụng một cách máy móc đã gây nhiều khó khăn không đáng có trong quá trình điều tra. Do vậy, lý luận về CTĐ THS trong thời gian tới cần có sự quan tâm hơn nữa để đây không chỉ là tài liệu để giảng dạy, nghiên cứu mà còn có khả năng ứng dụng cao trong thực tiễn. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã chọn đ ề tài “Những vấn đề lý luận cơ bản về CTĐ THS ” cho khoá luận tốt nghiệp của mình. 2. Đ ối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu. Với đề tài này, đối tượng nghiên cứu là những tri thức lý luận khoa học cơ bản về CTĐTHS. * Phạm vi nghiên cứu. Với sự hạn chế rất lớn chủ yếu về kiến thức chuyên ngành, kinh nghiệm thực tiễn hầu như không có và việc tiếp cận nghiên cứu nguồn tài liệu v.v… Do vậy, khoá luận chỉ tập chung nghiên cứu các vấn đề lý luận về: K hái niệm; nhiệm vụ; nội dung; mối liên hệ với những ngành khoa học khác và khuynh hướng phát triển; nguyên tắc x ây dựng, áp dụng CTĐTHS; chiến thuật về tổ chức và tiến hành biện pháp điều tra (CTTC&THBPĐ T). 3. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu đề tài được dựa trên cơ cở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử Mác-xít, tư tuởng Hồ Chí Minh, q uan điểm của Đảng và Nhà nước về công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm.
3 Các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phương pháp mô tả; phương pháp lôgic; phương pháp so sánh; phương pháp mô hình hoá; phương pháp phân tích tổng hợp và các phương pháp nghiên cứu phù hợp khác được sử d ụng để chứng minh và viện dẫn các luận điểm khoa học về CTĐTHS. 4. Mục đích, nhiệm vụ của khoá luận Thực tiễn hiện nay đã chỉ ra, cô ng tác thực hiện CTĐTHS ở nhiều nơi khô ng được coi trọng, mặt khác, những kiến thức được áp dụng đ ã khô ng còn phù hợp và không thể áp d ụng chung cho những thủ đoạn, loại tội p hạm m ới. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài này không những hoàn thiện lý luận cơ bản về CTĐTHS mà còn nhằm nâng cao hiệu quả việc áp dụng CTTC&THBPĐT thông qua một số kiến nghị hoàn thiện. Để đạt được hai mục đích trên, khoá luận cần giải quyết những nhiệm vụ sau: Đưa ra và làm sáng tỏ những kiến thức cơ b ản về CTĐTHS; phân tích được những yêu cầu, nhiệm vụ, tính khả thi của lý luận về CTTC&THBPĐ T, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng trong điều tra hình sự. 5. C ơ cấu khoá luận Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục các tài liệu tham khảo, phần nội dung của khoá luận gồm có: Chương 1: Nhận thức chung về CTĐTHS Chương này, khoá luận trình bày những tri thức chung về CTĐ THS như: Khái niệm; nhiệm vụ; nội dung; mối liên hệ với các ngành khoa học khác và khuynh hướng phát triển; nguyên tắc xây dựng và áp dụng CTĐTHS. Chương 2. Chiến thuật tổ chức, tiến hành biện pháp điều tra và một số kiến nghị hoàn thiện. Đối với chương này, khoá luận nêu khái quát về thủ thật chiến thuật, chỉ dẫn chiến thuật; các giai đoạn của CTTC&THBPĐ T và một số kiến nghị hoàn thiện.
4 Trong quá trình nghiên cứu, mặc dù đã có rất nhiều cố gắng trong việc bám sát nội dung và yêu cầu của đề tài, tuy nhiên do kiến thức chuyên mô n, khả năng tiếp cận nguồn tài liệu còn hạn chế và các q uan điểm lý luận về CTĐTHS luôn vận động không ngừng v.v… Do vậy, khoá luận khô ng thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Em rất mong nhận được sự góp ý từ phía q uý thầy cô, b ạn bè và những ai có quan tâm tới đề tài nghiên cứu để khoá luận được hoàn thiện hơn. Hà nội, tháng 4 năm 2010
5 CHƯƠNG 1 NHẬN THỨC CHUNG VỀ CHIẾN THUẬT ĐIỀU TRA HÌNH SỰ 1.1. KHÁI NIỆM, NHIỆM VỤ VÀ NỘI DUNG CỦA C TĐ THS Chiến thuật đó là sự mềm dẻo, linh hoạt và tự do lựa chọn những biện pháp, thủ thuật, phương tiện một cách hợp lý và có hiệu quả để tiến hành hoạt động có mục đích của con người. Vậy CTĐTHS là gì? 1.1.1. Khái niệm CTĐTHS Ở Việt N am, quá trình hình thành và phát triển của KHĐTHS diễn ra trong những đ iều kiện hết sức đặc b iệt. Một m ặt tổng kết, tích tụ những tài liệu kinh nghiệm để xây dựng lý luận, mặt khác, khai thác, sử dụng có chọn lọc những thành tựu của KH ĐTHS của các nước khác để x ây dựng KHĐ THS nước ta. Hệ thống của KHĐ THS được mô hình hoá theo sơ đồ sau đây: KHOA HỌC Đ IỀU TRA H ÌNH SỰ LÝ LUẬN CHUNG CỦA KHOA HỌC ĐIỀU TRA HÌNH SỰ KỸ THUẬT H ÌNH SỰ CHIẾN THUẬT ĐIỀU TRA HÌNH SỰ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRA RIÊNG ĐỐI VỚ I TỪNG LOẠI TỘI PH ẠM Theo đ ó, CTĐTHS là p hần thứ ba sau phần lý luận chung KHĐTHS và phần kỹ thuật hình sự (KTHS). Những q uan đ iểm về bản chất và nội dung của CTĐ THS đã nhiều lần thay đổi. Ban đầu có nhiều quan điểm cho rằng CTĐ THS chính là chiến thuật tiến hành những biện pháp điều tra để thu thập,
6 nghiên cứu, đánh giá và sử dụng chứng cứ trong hoạt động đ iều tra; nghiên cứu thủ đ oạn gây án và che giấu của tội phạm. Sau đ ó, phần lớn các quan điểm cho rằng, nội d ung chính của CTĐ THS là những thủ thuật tiến hành n hững biện pháp điều tra. Hiện nay, hầu hết các nhà khoa học đ ã có sự thống nhất chung về bản chất và nội dung của CTĐTHS. Theo quan điểm của Trường Đại học Luật H à Nội: “CTĐTHS là hệ thống các quan điểm, thủ thuật và các chỉ dẫn về tổ chức, lập kế hoạch điều tra vụ án nói chung, tiến hành các biện pháp điều tra cụ thể nói riêng phù hợp với quy định của pháp luật và nhằm đạt hiệu quả cao nhất”1. Còn theo quan điểm của trường Học viện Cảnh sát nhân dân: “CTĐTHS là hệ thống những luận điểm khoa học, những thủ thuật chiến thuật, những chỉ dẫn về tổ chức và lập kế hoạch điều tra nói chung, tổ chức và tiến hành những biện pháp điều tra nói riêng, được xây dựng trên cơ sở những luận điểm khoa học đó nhằm mụch đích điều tra và phòng ngừa tội phạm”2. Cả hai quan điểm trên cũng như một số quan điểm khác đều đã chỉ ra rằng, CTĐTHS gồm các luận điểm khoa học, thủ thuật chiến thuật và chỉ dẫn chiến thuật không những thuộc chiến thuật tiến hành nh ững biện pháp điều tra mà còn thuộc nội dung của tổ chức hoạt động điều tra. Theo cách hiểu chung, những luận điểm khoa học b ao gồm: Khái niệm, nhiệm vụ, nguyên tắc, mối q uan hệ giữa CTĐTHS với các bộ phận khác của KHĐTHS v.v… Đ ây chính là cơ sở lý luận, đóng vai trò là phương pháp luận để xây dựng và không ngừng hoàn thiện C TĐTHS nhằm đáp ứng những đòi hỏi của thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm. Còn những điều chỉ dẫn về tổ chức và lập kế hoạch điều tra tạo thành nội dung của công tác tổ chức hoạt động điều tra - một nội dung rất quan trọng của CTĐTHS. Bên cạnh đó, những thủ thuật tổ chức và tiến hành những b iện pháp điều tra cấu tạo thành CTTC&THBPĐ T. 1 Giáo trình KHĐTHS, trường Đại học Lu ật Hà Nội, NXB Công an nhân dân 2008. Tr 10 2 Giáo trình CTĐTHS, trường Học vi ện Cảnh sát nhân dân, In tại Học viện Cảnh sát nhân dân 2006. Tr 7
7 Những luận điểm khoa học, thủ thuật và những chỉ dẫn chiến thuật được áp d ụng không những trong hoạt động thực tiễn của cơ quan điều tra, cơ quan trinh sát mà còn trong ho ạt động thực tiễn của cơ quan truy tố, xét x ử. Như vậy, từ kết q uả nghiên cứu những quan điểm mới nhất về CTĐ THS có thể hiểu khái niệm CTĐ THS như sau: CTĐTHS chính là những thủ thuật, chỉ dẫn chiến thuật về tổ chức và lập kế hoạch điều tra nói chung, tổ chức tiến hành biện pháp điều tra cụ thể nói riêng trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. 1.1.2. Nhiệm vụ của CTĐTHS Căn cứ vào nhiệm vụ chung và nhiệm vụ cụ thể của KHĐTHS, vị trí của CTĐTHS trong hệ thống KH ĐTHS, CTĐTHS có 4 nhiệm vụ cơ bản sau đây:  Trợ giúp cho cán bộ của các Cơ quan điều tra, các cơ quan được giao tiến hành một số hoạt động điều tra những chỉ dẫn khoa học có cơ sở lý luận, thực tiễn về tổ chức và lập kế hoạch điều tra, xây dựng quan hệ phối hợp giữa các lực lượng trong quá trình đ iều tra. Cán bộ của các Cơ quan đ iều tra và các cơ quan được giao tiến hành điều tra là những người trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào quá trình điều tra. Do vậy, họ cần phải được trang bị những tri thức cần thiết để đảm bảo thực hiện tốt các nhiệm vụ điều tra. Những chỉ dẫn khoa học về tổ chức và lập kế hoạch điều tra giúp cho việc định hướng, xác định, giải quyết các nội dung trong từng giai đoạn điều tra một cách chính x ác và hiệu q uả đồng thời phát huy được tối đa những thế mạnh từ sự p hối kết hợp giữa các lực lượng tham gia.  Xây d ựng hệ thống lý luận, những thủ thuật chiến thuật cụ thể và tiến hành có hiệu quả các biện pháp điều tra trong các tình huống cụ thể. Biện pháp đ iều tra là hệ thống những thủ thuật có mối liên hệ hữu cơ với nhau, do Điều tra viên và những người theo luật định tiến hành nhằm phát hiện, thu thập theo trình tự tố tụng hình sự những tài liệu, chứng cứ có ý nghĩa đối với hoạt động điều tra. Kết quả tiến hành những biện pháp điều tra là những nguồn tài liệu; chứng cứ cơ bản tạo điều kiện đ ể làm rõ tội p hạm , đối tượng gây án;
8 động cơ và m ụch đích phạm tội; đ ặc điểm nhân thân bị can, tính chất và mức độ thiệt hại; những nguyên nhân, điều kiện làm phát sinh tội phạm và p hát hiện người đ ang b ị truy nã v.v…Tuy vậy, thủ thuật của từng biện p háp đ iều tra có những đặc điểm riêng khác với những thủ thuật của biện pháp điều tra khác. Sự khác nhau này bắt nguồn chủ yếu từ đặc điểm tố tụng của từng biện pháp điều tra, mụch đích tiến hành và đặc điểm của đối tượng mà biện pháp điều tra tác động trực tiếp đến. Bên cạnh đó, thủ thuật chiến thuật của từng biện pháp được áp dụng trong từng tình huống là khác nhau. Ví d ụ, Chiến thuật bắt đối tượng tại nhà khác với chiến thuật b ắt đối tượng trên đ ường đ i, bắt nhiều đối tượng một lúc, bắt người là chủ thể đặc biệt v.v… Vì vậy, công tác xây dựng hệ thống lý luận, thủ thuật chiến thuật cụ thể và tiến hành có hiệu q uả các b iện pháp điều tra trong các tình huống cụ thể là một nhiệm vụ q uan trọng của CTĐTHS.  Xây dựng những điều chỉ dẫn để khắc phục với những hành vi cản trở hoạt động điều tra của những ng ười có lợi ích trong vụ án. Đối với những người có lợi ích trong vụ án, việc vụ án được làm sáng tỏ sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới quyền và nghĩa vụ mà họ phải thực hiện. Những người có lợi ích trong vụ án là người không tham gia vào việc thực hiện tội phạm, có tham gia mà không b ị truy cứu TNHS hoặc được miễn TNHS nhưng Toà phải xử lý theo pháp luật những vấn đề về quyền lợi, tài sản của họ có liên quan đến tội phạm. Ví dụ, chị X được người yêu tặng một chiếc nhẫn mà anh ta ăn trộm của tiệm vàng B trước đó ít ngày v.v... Do đó , việc họ bằng những thủ đoạn trực tiếp hoặc gián tiếp tác động đến quá trình điều tra làm sai lệch vụ án theo hướng có lợi cho họ là một việc làm gây khó khăn rất lớn tới q uá trình xác minhh sự thật của vụ án. Bởi vậy, nhiệm vụ của C TĐ THS là x ây dựng những điều chỉ d ẫn đ ể khắc phục những hành vi cản trở, b ất hợp tác, chống đối có thể có của những người có lợi ích trong vụ án.
9  Xây dựng hệ thống các thủ thuật chiến thuật và các biện pháp tổ chức đảm bảo việc bảo vệ và củng cố chứng cứ và các nguồn chứng cứ, trong đó có cả bảo vệ người làm chứng, người bị hại, người giám định, Điều tra viên v.v… Chứng cứ không những là cơ sở để nhận định tính chất vụ án, phương thức thủ đoạn của đối tượng gây án m à còn là căn cứ quan trọng để cơ quan điều tra quyết định các biện pháp ngăn chặn, cơ quan thực hành quyền công tố quyết định việc truy tố tại to à án v.v…Tội phạm sau khi đ ã hoàn thành luô n ý thức được việc xoá bỏ những dấu vết gây án khiến cho việc phát hiện ra thủ phạm gặp rất nhiều khó khăn. Mặt khác, những người biết được những tình tiết quan trọng của vụ án như người bị hại, người làm chứng, Điều tra viên luô n nằm trong tầm ngắm nhằm lo ại bỏ hoàn toàn chứng cứ buộc tội đối với tội phạm. Do vậy, công tác bảo vệ, củng cố chứng cứ, trong đó có việc bảo đảm an toàn, bí mật cho người làm chứng, người bị hại, Điều tra viên luôn phải được chú trọng và có kế hoạch xây dựng chi tiết. Như vậy, nhiệm vụ chung của CTĐTHS là x ây d ựng những thủ thuật, chỉ dẫn chiến thuật trên cơ sở các văn bản pháp luật; sử dụng rộng rãi những tri thức của KHĐ THS và những khoa học khác; tổng kết những kinh nghiệm tiên tiến đồng thời tích cực ứng dụng những thủ thuật và những chỉ dẫn chiến thuật trong hoạt động thực tiễn của cơ quan điều tra, truy tố, xét xử. 1.1.3. Nội dung của CTĐTHS. CTĐTHS là những thủ thuật, chỉ dẫn chiến thuật về tổ chức và lập kế hoạch điều tra nói chung, những thủ thuật, chỉ dẫn chiến thuật về tổ chức tiến hành biện pháp điều tra cụ thể nói riêng. Do vậy, có thể chia nội dung của CTĐTHS bao gồm những yếu tố sau đây:  Lý luận chung về giả thuyết điều tra, xây dựng và kiểm tra giả thuyết điều tra; lý luận chung về lập kế ho ạch điều tra, những nguyên tắc lập kế hoạch điều tra, trình tự lập kế hoạch điều tra v.v…  Lý luận chung về tình huống điều tra, những chỉ dẫn về đánh giá và sử dụng tình huống điều tra trong hoạt động đ iều tra.
10  Quyết định chiến thuật và những chỉ dẫn thông qua quyết định chiến thuật trong các tình huống điều tra khác nhau.  Nội dung, những nguyên tắc của sự phối hợp giữa cơ quan điều tra và những lực lượng khác tham gia vào cuộc đấu tranh chống tội phạm; những nguyên tắc sử dụng những tài liệu thu thập được từ việc tiến hành những biện pháp trinh sát trong hoạt động điều tra.  N hững chỉ dẫn về sử dụng những phương tiện KTHS, những thủ thuật chiến thuật đ ể thu thập và nghiên cứu chứng cứ.  Những chỉ dẫn về sử dụng những kiến thức chuyên ngành, sự giúp đỡ của những chuyên gia và của quần chúng trong hoạt động điều tra.  N hững hình thức tổ chức hoạt động điều tra.  Những thủ thuật và những đ iều chỉ dẫn về chuẩn bị, tiến hành những biện pháp điều tra.  N hững phối hợp chiến thuật được áp dụng trong hoạt động điều tra. Trên thực tế, những thủ thuật chiến thuật và những chỉ dẫn chiến thuật cần phải đảm bảo ứng d ụng m ột cách đầy đủ, có hiệu q uả những phương tiện KTHS. Ví d ụ, trình tự khám nghiệm hiện trường cần phải đảm bảo việc áp dụng những phương tiện K THS để mô tả hoàn cảnh của hiện trường và những dấu vết trên ở hiện trường. Tiến hành thực nghiệm điều tra theo các giai đoạn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử d ụng những p hương tiện kỹ thuật để quay phim, chụp ảnh từng bước và tới kết quả của cuộc thực nghiệm điều tra. Đồng thời, sự phát triển của CTĐTHS sẽ thúc đẩy sự ứng dụng trong ho ạt động đ iều tra những phương tiện kỹ thuật mới, những thủ thuật và những chỉ dẫn phải sử dụng những phương tiện kỹ thuật đó. Như vậy, những thủ thuật, chỉ d ẫn chiến thuật của CTĐTHS được ứng dụng trong thực tiễn hoạt động đ iều tra thông qua phương pháp điều tra những tội phạm cụ thể. Đặc biệt, với việc ứng d ụng trong thực tiễn những thủ thuật, chỉ dẫn chiến thuật m ới sẽ dẫn đến bổ sung và thay đổi phương pháp điều tra, tạo ra
11 những điều kiện tối ưu để áp d ụng những thủ thuật, chỉ d ẫn chiến thuật để khám phá những vụ án xảy ra. 1.2. MỐI L IÊN H Ệ VỚI NHỮNG LĨN H VỰC KHOA HỌC KHÁC VÀ KHUYNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA CTĐTHS 1.2.1. Mối liên hệ với những lĩnh vực khoa học khác của CTĐTHS CTĐTHS có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều khoa học mà những tri thức của những khoa học này được sử dụng để xây dựng những luận điểm khoa học, những thủ thuật chiến thuật và những chỉ dẫn chiến thuật của CTĐTHS. 1.2.1.1. Mối liên hệ giữa chiến thuật điều tra với KTHS Mối liên hệ giữa CTĐTHS với K THS chính là mối liên hệ giữa những thủ thuật chiến thuật với những thủ thuật áp dụng những ph ương tiện kỹ thuật. Phát hiện dấu vết của tội phạm là nhiệm vụ của kỹ thuật cũng như CTĐTHS, nhưng biện pháp và phương tiện giải quyết nhiệm vụ này của hai b ộ phận hoàn toàn khác nhau. KTHS xuất phát từ những thuộc tính của n hững đ ối tượng tác động tương hỗ lẫn nhau và những p hương tiện để phát hiện d ấu vết. Còn CTĐTHS lại xuất phát từ những hình mẫu hoạt đ ộng của thủ phạm khi gây án. Mối liên hệ tác động q ua lại lẫn nhau và sự tác động tương hỗ giữa những thủ thuật chiến thuật và những thủ thuật áp dụng những phương tiện kỹ thuật biểu hiện trên một số p hương diện sau đây:  Những tiền đề chiến thuật của sự lựa chọn, áp dụng những thủ thuật của kỹ thuật điều tra h ình sự chi phối phạm vi và nội dung của những thủ thuật áp dụng những phương tiện kỹ thuật, hiệu quả của những biện pháp và phương tiện kỹ thuật được áp dụng để nghiên cứu. Phạm vi và nội dung chung của những thủ thuật áp dụng những phương tiện kỹ thuật trong quá trình điều tra nói chung đ ược xác định bởi cấu trúc của vụ tội p hạm (d ạng của sự tác động tương hỗ vật chất), đối tượng của quá trình chứng minh và những nhiệm vụ chung của q uá trình điều tra. Ví dụ, các thủ thuật và p hương tiện kỹ thuật áp dụng trong điều tra vụ án giết người khác với
12 thủ thuật và phương tiện kỹ thuật áp dụng trong ho ạt động điều tra những vụ á n trộm cắp. Lựa chọn thủ thuật áp dụng những phương tiện kỹ thuật bị chế ước bởi tài liệu về cấu trúc của những tác động tương hỗ vật chất và hình m ẫu tưởng tượng của vụ án được phác thảo dựa trên cơ sở những tác động tương hỗ đó. Hiệu quả của những biện pháp và phương tiện kỹ thuật đ ược áp dụng phụ thuộ c nhiều vào trình độ đào tạo nghề nghiệp, kinh nghiệm, những p hẩm chất cá nhân của Điều tra viên, kỹ thuật viên, giám định viên và trang bị kỹ thuật của những cơ quan tương ứng.  Mối liên hệ, chế ước lẫn nhau giữa những thủ thuật chiến thuật và những thủ thuật áp dụng những phương tiện kỹ thuật liên quan đến việc đánh giá kết quả ứng dụng những phương tiện kỹ thuật trong hệ thống thông tin đã thu thập được về vụ án. Mỗi một thủ thuật được áp dụng những p hương tiện kỹ thuật được tiến hành nhằm thực hiện một ý đồ chiến thuật nào đó với tư cách là một yếu tố trong hoạt động nghiệp vụ của Đ iều tra viên để giải quyết những nhiệm vụ như thu thập dấu vết, tài liệu của vụ án v.v…  Ảnh hưởng của kỹ thuật đối với chiến thuật điều tra trong mối liên hệ chế ước lẫn nhau giữa hai bộ phận này. Sự xuất hiện của những p hương tiện kỹ thuật mới, biện pháp kỹ thuật mới tác động trực tiếp đến chiến thuật, m ở ra triển vọng của chiến thuật và khả năng của ho ạt động điều tra tội phạm. Ví dụ, những phương pháp xác đ ịnh đồng nhất người qua giọng nói, qua nguồn hơi được xây dựng sẽ làm thay đổi chiến thuật và p hương pháp đ iều tra những tội phạm cụ thể. Mặc khác, cần chú ý đến sự ảnh hưởng của quá trình phát triển của khoa học công nghệ đ ến sự x uất hiện những thủ đoạn gây án mới của bọn tội phạm. Như vậy, trong quá trình nhận thức điều tra vụ án, những biện pháp và phương tiện kỹ thuật là những yếu tố bổ trợ rất quan trọng trong hoạt động của Điều tra viên. Những biện pháp và phương tiện kỹ thuật được áp dụng trên cơ sở của những tiền đề chiến thuật, còn kết quả áp dụng có thể được diễn giải chỉ trong hệ thống những tài liệu chứng cứ của vụ án.
13 1.2.1.2. Mối liên hệ giữa chiến thuật điều tra với khoa học luật tố tụng hình sự Giữa CTĐTHS với khoa học luật tố tụng hình sự có mối quan hệ không thể tách rời. Đ iều này thể hiện trên mộ t số phương diện sau: ● Hầu hết các biện pháp điều tra đều là đối tượng nghiên cứu của CTĐTHS, khoa h ọc luật tố tụng h ình sự. Những biện p háp điều tra là phương tiện để thực hiện hoạt động nhận thức của Điều tra viên trong quá trình điều tra từng vụ án cụ thể. Hoạt động tố tụng của Điều tra viên nhằm phát hiện, mô tả, thu thập chứng cứ có ý nghĩa đ ối với hoạt động điều tra và phòng ngừa tội phạm chủ yếu thông qua việc tiến hành những biện pháp điều tra. Trong BLTTHS quy định hệ thống những biện pháp điều tra như: Khám nghiệm hiện trường; khám xét; hỏi cung b ị can; lấy lời khai của người bị hại, người làm chứng; đối chất; nhận dạng; thực nghiệm điều tra; trưng cầu giám định. Đồng thời, BLTTHS còn quy định những nguyên tắc chung và trình tự tố tụng tiến hành những biện pháp điều tra đò i hỏi phải được nghiêm chỉnh chấp hành trong thực tiễn hoạt động đ iều tra. Ví dụ, BLTTHS quy định: “Việc khám người, chỗ ở, chỗ làm việc, địa điểm chỉ được tiến hành khi có căn cứ để nhận định trong người, chỗ ở, chỗ làm việc, địa điểm của một người có công cụ, phương tiện phạm tội, đồ vật, tài sản do phạm tội mà có hoặc đồ vật, tài liệu khác có liên quan đến vụ án”1. Còn đối với CTĐTHS, việc nghiên cứu các biện pháp điều tra nhằm xây dựng những thủ thuật có mối liên hệ hữu cơ với nhau, do Đ iều tra viên và những người theo luật định tiến hành nhằm phát hiện, mô tả, thu thập những tài liệu, chứng cứ có ý nghĩa đối với hoạt động điều tra và phòng ngừa tội phạm. V í dụ, xây dựng thủ thuật chiến thuật ở các giai đoạn điều tra như: Chuẩn bị; tiến hành; mô tả sao chép kết quả thu thập được; kiểm tra, đánh giá và sử dụng kết quả tiến hành từng biện pháp điều tra tạo thành CTTC&THBPĐ T đó. 1 khoản 1 Điều 140 BLTTHS 2003
14 ● Hệ thống những quy định của khoa học luật tố tụng hình sự về trình tự tiến hành các biện pháp điều tra là cơ sở rất quan trọng trong xây dựng những thủ thuật, chỉ dẫn chiến thuật về tổ chức và tiến hành các biện pháp điều tra. Mặt khác thực tiễn vận dụng chiến thuật điều tra sẽ dẫn tới yêu cầu sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện những quy định về các biện pháp điều tra của khoa học luật tố tụng hình sự. Theo quy định của pháp luật, những biện pháp điều tra chỉ được tiến hành đối với những vụ án đã được khởi tố trừ khám nghiệm hiện trường có thể được tiến hành trước. Không được tiến hành những biện pháp điều tra đối với những vụ án đã tạm đình chỉ đ iều tra hay đ ình chỉ điều tra. Nếu như x uất hiện sự cầ n thiết p hải tiến hành những biện pháp điều ra để thu thập những tài liệu, chứng cứ đ ã có thì cần phải ra quyết định phục hồi điều tra theo quy định của BLTTHS hiện hành. Căn cứ vào đó, những thủ thuật, chỉ dẫn chiến thuật đ ược xây dựng vừa p hải đ ảm bảo phù hợp với quy định trong BLTTHS vừa phải đáp ứng yêu cầu về hiệu quả công tác điều tra. V í dụ, chiến thuật hỏi cung đối với người chưa thành niên phạm tội đã cho kết quả nghiên cứu: Vị thành niên từ 14 đ ến 16 tuổi có thể chú ý trong mộ t giờ, từ 8 đến 13 tuổi chỉ chú ý trong kho ản thời gian từ 15 đến 30 phút. Trong khoảng thời gian này, cần phải tiến hành hỏi cung liên tục và khi hết khoảng thời gian đó có thể cần phải tạm dừng cuộc hỏi cung1. Đó chính là hệ quả từ việc BLTTHS quy định về việc áp dụng thủ tục tố tụng riêng đối với người chưa thành niên do những đặc điểm tâm sinh lý đặc biệt của lứa tuổi này. Bên cạnh đó, CTĐTHS x ây dựng những thủ thuật, chỉ d ẫn chiến thuật tổ chức tiến hành các biện pháp điều tra không chỉ p hù hợp với những yêu cầu của BLTTHS mà còn phải phù hợp với thực tiễn áp dụng. Đây chính là một trong hai nhân tố q uan trọng đảm bảo hiệu quả của công tác đ iều tra tộ i phạm. Cần phải nhấn mạnh rằng, thực tiễn hoạt đ ộng đ iều tra, truy tố, x ét xử có vai trò rất quan trọng trong quá trình x ây dựng những thủ thuật chiến thuật và chỉ dẫn 1 Giáo trình CTĐ THS, Học viện Cảnh sát nhân dân năm 2006. Tr 254
15 chiến thuật. Bởi vì, chính việc xây dựng những thủ thuật chiến thuật và những chỉ d ẫn chiến thuật là do yêu cầu của thực tiễn hoạt động điều tra, truy tố, xét xử. Mặt khác, kết quả tổng kết những kinh nghiệm của thực tiễn hoạt động điều tra, truy tố, x ét xử là cơ sở rất q uan trọng không thể thiếu được để xây dựng, hoàn thiện những thủ thuật, chỉ d ẫn chiến thuật. Đặc biệt, chính trong quá trình điều tra, truy tố, x ét xử những vụ án đ ể kiểm tra hiệu quả của những thủ thuật và chỉ dẫn chiến thuật được áp dụng sẽ p hát hiện ra được những quy định chưa phù hợp của BLTTHS về sử d ụng các biện pháp đ iều tra. Từ đó đề xuất việc sửa đổi, bổ sung và ho àn thiện cho phù hợp với yêu cầu thực tế của công tác đ ấu tranh phòng chống tội phạm. 1.2.1.3. Mối liên hệ giữa CTĐTHS với khoa học tâm lý học, lôgic học, khoa học lãnh đạo, khoa học tổ chức lao động và những lĩnh vực tri thức khác. Trong quá trình hình thành và phát triển của CTĐTHS, những tri thức khoa học của tâm lý học, lôgic học, khoa học lãnh đạo , khoa học tổ chức lao động và những lĩnh vực tri thức khác là cơ sở để xây dựng những thủ thuật chiến thuật. V í dụ, Tâm lý học tội phạm tác động đ ến quá trình xây dựng những thủ thuật chiến thuật chủ yếu thông qua Tâm lý học tư pháp, còn Sinh vật học và Y học chủ yếu thông qua Y học tư pháp và những khoa học chuyên ngành khác v.v… Dựa trên cơ sở của những tri thức về tâm lý học, những nhà K HĐTHS xây dựng nhiều thủ thuật chiến thuật và những thủ thuật chiến thuật này được áp dụng trong quá trình tiến hành những biện pháp điều tra. Ví dụ, trong quá trình khám xét áp dụng thủ thuật theo dõi đối tượng bị khám xét và đánh giá những hành vi, thái độ phản ứng của đối tượng bị khám xét đối với hoạt động lục soát, tìm kiếm, nghiên cứu của lực lượng tiến hành khám xét. Áp dụng thủ thuật này thường giúp cho lực lượng tiến hành khám xét phát hiện nơi cất giấu những vật chứng của vụ án v.v… Bên cạnh đó, cần phải chú ý đặc biệt tới những luận điểm lý luận của lôgic hình thức được áp dụng rộng rãi trong thực tiễn hoạt động đ iều tra, truy tố,