Luận văn: Quy trình kiểm toán bán hàng thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ các đơn vị hạch toán độc lập tại Tổng công ty Sông Đà

Chia sẻ: Cao Thế Phượng | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

260
lượt xem 55
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn cùng tham khảo luận văn với đề tài "Quy trình kiểm toán bán hàng thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ các đơn vị hạch toán độc lập tại Tổng công ty Sông Đà".

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Quy trình kiểm toán bán hàng thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ các đơn vị hạch toán độc lập tại Tổng công ty Sông Đà

Đề tài: Quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền trong kiểm toán Báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ các đơn vị hạch toán độc lập tại Tổng công ty Sông Đà
MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU.....................................................................................................1 PhầnI: Lí luận chung về kiểm toán nội bộ và kiểm toán chu trình bán hàng- thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính...........................................3 I. Khái quát chung về kiểm toán nội bộ...................................................................3 ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... 1. Bản chất của kiểm toán nội bộ.................................................................................3 2. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của kiểm toán nội bộ.........................................5 3. Loại hình hoạt động của kiểm toán nội bộ...............................................................5 II. Quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính .....7 1. Nội dung kiểm toán bán hàng- thu tiền..................................................................7 1.1. Chức năng của chu trình bán hàng- thu tiền........................................................7 1.2. Kiểm soát nội bộ đối với chu trình bán hàng- thu tiền........................................9 1.3. Mục tiêu kiểm toán bán hàng- thu tiền...............................................................12 2. Quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền................................................................13 2.1. Lập kế hoạch kiểm toán.....................................................................................13 2.2. Thực hiện kiểm toán...........................................................................................18 2.2.1. Kiểm soát nội bộ và trắc nghiệm đạt yêu cầu đối với chu trình bán hàng- thu tiền 18 2.2.1.1.Đối với nghiệp vụ bán hàng…………………………………………...18 2.2.1.2.Đối với nghiệp vụ thu tiền…………………………………………….21 2.2.2. Phân tích và đánh giá tổng quát..............................................................................22 2.2.3. Thử nghiệm cơ bản đối với chu trình bán hàng- thu tiền.......................................23 2.2.3.1.Đối với nghiệp vụ bán hàng…………………………………………...23 2.2.3.2.Đối với nghiệp vụ thu tiền…………………………………………….25 2.2.4. Kiểm toán nợ phải thu khách hàng........................................................................26 2.3. Kết thúc kiểm toán..............................................................................................31 2.3.1. Chuẩn bị lập báo cáo kiểm toán............................................................................31 2.3.2. Lập báo cáo kiểm toán..........................................................................................34 Phần II: Thực tế kiểm toán quy trình bán hàng- thu tiền trong ki ểm toán báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ các đ ơn v ị h ạch toán đ ộc l ập t ại Tổng công ty Sông Đà.......................................................................................36 I. Đặc điểm của Tổng công ty Sông Đà...................................................................36 1. Quá trình hình thành và phát triển...............................................................................36 2. Cơ cấu tổ chức.............................................................................................................37 3. Kiểm toán nội bộ tại Tổng công ty Sông Đà............................................................38 3.1. Đặc điểm chung..................................................................................................38 2
3.2. Quy trình kiểm toán.............................................................................................41 3.2.1. Đặc điểm của các đơn vị hạch toán độc lập ảnh hưởng đến kiểm toán………...41 3.2.2. Lập kế hoạch kiểm toán.................................................................................42 3.2.3. Thực hiện kiểm toán.......................................................................................42 3.2.4. Kết thúc kiểm toán...........................................................................................42 II. Quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ Tổng công ty Sông Đà tại Công ty cổ phần và cung ứng NLQT&TM Sông Đà, Trung tâm NC&ƯD KHCN Sông Đà...................................43 1. Lập kế hoạch kiểm toán.............................................................................................43 2. Thực hiện quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền....................................................47 2.1. Đối với Trung tâm NC&ƯD KHCN Sông Đà.....................................................48 2.1.1. Kiểm toán khoản mục Doanh thu...................................................................48 2.1.2. Kiểm toán khoản mục Phải thu khách hàng..................................................56 2.2. Đối với Công ty cổ phần và cung ứng NLQT&TM Sông Đà.............................67 2.2.1. Đối với khoản mục Doanh thu bán hàng ......................................................67 2.2.2. Đối với khoản mục Phải thu khách hàng......................................................72 3. Kết thúc kiểm toán.......................................................................................................75 Phần III: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện quy trình ki ểm toán bán hàng- thu tiền của kiểm toán nội bộ tại Tổng công ty Sông Đà........79 1. Đánh giá công tác kiểm toán nội bộ nói chung và kiểm toán quy trình bán hàng- thu tiền nói riêng tại Tổng công ty Sông Đà.................................................79 1.1. Tổ chức và hoạt động kiểm toán nội bộ............................................................79 1.2. Quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền..............................................................80 2. Sự cần thiết phải hoàn thiện ............................................................................84 2.1. Kiểm toán nội bộ tại Tổng công ty Sông Đà......................................................84 2.2. Quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền .............................................................85 3. Giải pháp và phương hướng hoàn thiện...........................................................86 3.1. Kiến nghị.............................................................................................................86 3.2. Điều kiện thực hiện kiến nghị...........................................................................90 KẾT LUẬN…………………………………………………………………….……93 3
LỜI MỞ ĐẦU Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của ngành kiểm toán nội bộ trên thế giới, kiểm toán nội bộ ở Việt Nam cũng đang dẫn trở thành một hoạt đ ộng quen thuộc và đóng vai trò nhất định tại các công ty, Tổng công ty lớn và là một yêu cầu thiết yếu mà các cơ quan Nhà nước đặt ra đối với các doanh nghiệp. Từ quyết định 832/TC/QĐ/CĐKT ngày 28 tháng 10 năm 1997 hàng lo ạt các Tổng công ty thành lập kiểm toán nội bộ, trong đó có Tổng công ty Sông Đà. Đây là yêu cầu khách quan cho việc đảm bảo chất lượng thông tin kinh tế, tài chính của bản thân đơn vị. Chu trình bán hàng- thu tiền có ý nghĩa rất to lớn là m ột b ộ ph ận có liên quan đến rất nhiều chỉ tiêu trên Báo cáo tài chính, là giai đo ạn cu ối cùng đánh giá toàn bộ kết quả của một chu kỳ hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Đối với kiểm toán nội bộ, việc thực hiện tốt quy trình ki ểm toán này sẽ tiết kiệm được thời gian cũng như sức lực, nâng cao hiệu quả kiểm toán, đưa ra kiến nghị hợp lý cho đơn vị và cung cấp thông tin trung th ực về tình hình kinh doanh, tiêu thụ của đơn vị cho Tổng giám đốc. Đối với đơn v ị đ ược kiểm toán, sẽ giúp cho Ban lãnh đạo thấy được những sai sót, y ếu kém cần khắc phục về kế toán cũng như quản lý phần hành này, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh. Đối với Nhà nước, để các cơ quan hữu quan xác định đúng đắn trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa v ụ với Nhà nước, có chính sách hợp lý hơn để phát triển hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Nhận thức được tầm quan trọng của quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền và xuất phát từ mong muốn tìm hiểu sâu s ắc h ơn nữa quy trình này trong quá trình thực tập tại Công ty kiểm toán và t ư v ấn dịch v ụ k ế toán c ủa T ổng công ty Sông Đà em đã chọn đề tài: "Quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền trong kiểm toán Báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ các đơn vị hạch toán độc lập tại Tổng công ty Sông Đà" 4
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận luận văn bao gồm 3 phần: Phần I: Lí luận chung về kiểm toán nội bộ và quy trình bán hàng-thu tiền trong kiểm toán Báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Phần II: Thực trạng quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền trong ki ểm toán Báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ tại các đơn vị h ạch toán đ ộc l ập - Tổng công ty Sông Đà. Phần III: Một số bài học kinh nghiệm và kiến nghị nhằm hoàn thiện quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền trong kiểm toán Báo cáo tài chính c ủa kiểm tra nội bộ tại các đơn vị hạch toán độc lập tại Tổng công ty Sông Đà. Luận văn được hoàn thành với sự hướng dẫn tận tình của cô giáo Nguyễn Hồng Thuý, do vốn kiến thức còn h ạn ch ế và bước đ ầu đi vào thực tế nên bài viết không tránh khỏi những sai sót, em rất mong được sự đóng góp của thầy cô và các bạn để bài viết được hoàn thiện hơn. 5
PHẦN I LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM TOÁN NỘI BỘ VÀ KIỂM TOÁN CHU TRÌNH BÁN HÀNG VÀ THU TIỀN TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ KIỂM TOÁN NỘI BỘ 1.Bản chất của kiểm toán nội bộ. Hoạt động kiểm toán trên thế giới đã có trên 100 năm nay và ngày càng phát triển mạnh mẽ, thâm nhập vào mọi ngành, mọi lĩnh vực kinh tế. Kiểm toán là một hoạt động mới xuất hiện ở nước ta khoảng 10 năm nhưng đã có bước phát triển lớn mà ngày càng khẳng định rõ vai trò của mình trong việc xác minh và bày tỏ ý kiến, tạo niềm tin cho những người quan tâm, củng cố nề nếp hoạt động tài chính và góp phần nâng cao hiệu qủa, năng lực quản lý. Kiểm toán là quá trình mà theo đó các cá nhân độc lập, có thẩm quyền thu thập và đánh giá các bằng chứng về các thông tin số lượng có liên quan đến một tổ chức kinh tế cụ thể nhằm mục đích xác định và báo cáo mức độ phù hợp giữa các thông tin số lượng đó với các chuẩn mực đã được xây d ựng. Ngày nay trên thế giới xuất hiện nhiều loại hình kiểm toán khác nhau, nếu phân loại theo chủ thể kiểm toán có kiểm toán Nhà nước, kiểm toán độc lập và kiểm toán nội bộ. Cùng với sự ra đời và phát triển của các tổ ch ức ki ểm toán độc l ập, t ổ chức kiểm toán Nhà nước, hoạt động kiểm toán nội bộ cũng phát triển rộng khắp và đem lại những trợ giúp tích cực, góp phần đáp ứng nhu cầu b ảo v ệ, tồn tại của doanh nghiệp nói riêng, của chính phủ cũng như xã h ội nói chung đồng thời củng cố nền nếp hoạt động tài chính kế toán, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh cho các doanh nghiệp. Cho đến nay kiểm toán nội bộ có nhiều cách hiểu khác nhau: Theo liên đoàn kế toán quốc tế ( IFAC) : “ Kiểm toán nội bộ là một hoạt động đánh giá được lập ra cho một doanh nghiệp như là một loại dịch vụ cho doanh nghiệp đó có chức năng kiểm tra, đánh giá và giám sát thích hợp và hiệu quả của hệ thống kế toán và kiểm soát nội bộ”. 6
Theo Các Chuẩn mực hành nghề Kiểm Toán Nội Bộ ban hành tháng 5 năm 1978: “Kiểm toấn nội bộ là một chức năng thẩm định độc lập được thiết lập bên trong một tổ chức để xem xét và đánh giá các hoạt động của tổ chức đó với tư cách là một sự trợ giúp cho tổ chức đó". Như vậy ta có thể hiểu kiểm toán nội bộ như sau: Kiểm toán nội bộ là hoạt động kiểm tra giám sát của một b ộ ph ận độc lập với bộ máy quản lý và điều hành doanh nghi ệp nh ằm đánh giá tính hiệu quả, hiệu năng, tính kinh tế của các loại hình nghiệp vụ, đơn vị, bộ phận và tìm ra những giải pháp để nâng cao hiệu qủa hoạt động của toàn bộ doanh nghiệp. Kiểm toán nội bộ là một hoạt động chuyên sâu cần đ ược đào t ạo hướng dẫn được thực hiện bởi những người có trình độ và nghiệp vụ tương xứng. Là một trong những nhân tố cơ bản trong hệ thống kiểm soát nội bộ của doanh nghiệp, bộ phận kiểm toán nội bộ cung cấp một sự quan sát, đánh giá thường xuyên về toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp, bao gồm cả tính hiệu quả của việc thiết kế và vận hành các chính sách và th ủ tục về kiểm soát nội bộ. Bộ phận kiểm toán nội bộ hữu hiệu sẽ giúp cho doanh nghiệp có được những thông tin kịp thời và xác th ực v ề các ho ạt động trong doanh nghiệp, chất lượng của hoạt động kiểm soát nhằm kịp thời điều chỉnh và bổ sung các quy chế kiểm soát thích hợp và hiệu quả. Tại Việt Nam, Sau Quyết định 832-TC/QĐ/CĐKT ngày 28 tháng 10 năm 1997 hàng loạt các Tổng công ty thành lập kiểm toán nội bộ, đồng th ời quy chế kiểm toán nội bộ cũng được ban hành kèm theo nhằm hướng d ẫn các Tổng công ty Nhà nước tổ chức thực hiện công tác ki ểm toán nội b ộ c ủa Tổng công ty và từng công ty thành viên. Trong quy ch ế đó có quy đ ịnh rõ: Doanh nghiệp phải thường xuyên tổ chức kiểm toán nội bộ nhằm đánh giá về chất lượng và độ tin cậy của thông tin kế toán, tài chính; về bảo vệ an toàn tài sản của doanh nghiệp; về chấp hành luật pháp, chính sách ch ế độ của Nhà nước cũng như các quyết định, nghị quyết của Hội đồng quản trị của Ban giám đốc doanh nghiệp đối với hoạt động của doanh nghiệp. 7
2. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của kiểm toán nội bộ  Chức năng của kiểm toán nội bộ : Kiểm toán nội bộ có 3 chức năng: - Kiểm tra - Xác nhận - Đánh giá  Nhiệm vụ, quyền hạn của kiểm toán nội bộ: Theo Điều 6 Quy chế Kiểm toán nội bộ (áp dụng đối với doanh nghiệp Nhà nước) Kiểm toán nội bộ có các nhiệm vụ sau: - Kiểm tra tính phù hợp, hiệu lực và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ. - Kiểm tra và xác nhận chất lượng, độ tin cậy của thông tin kinh tế, tài chính của Báo cáo tài chính, Báo cáo kế toán quản trị trước khi trình ký duyệt. - Kiểm tra sự tuân thủ các nguyên tắc hoạt động, quản lý kinh doanh, đặc biệt sự tuân thủ luật pháp, chính sách, chế độ tài chính, kế toán, chính sách, nghị quyết, quyết định của Hội đồng quản trị, của Ban Giám đốc doanh nghiệp. - Phát hiện những sơ hở, yếu kém, gian lận trong quản lý, trong b ảo v ệ tài sản của doanh nghiệp; đề xuất các giải pháp nhằm cải tiến, hoàn thiện hệ thống quản lý, điều hành kinh doanh của doanh nghiệp.  Bộ phận kiểm toán nội bộ chỉ phát huy tác dụng nếu thoả mãn 2 điều kiện: Về tổ chức: Kiểm toán nội bộ phải trực thuộc một cấp cao đủ để không giới hạn phạm vi hoạt động của nó, đồng th ời ph ải đ ược giao m ột quyền hạn tương đối rộng rãi và hoạt động tương đối độc lập với phòng k ế toán và các bộ phận hoạt động được kiểm tra. Về nhân sự: Kiểm toán nội bộ phải tuyển chọn những nhân viên có năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp phù hợp với các quy đ ịnh hi ện hành. 8
3.Loại hình hoạt động của kiểm toán nội bộ Kiểm toán nội bộ có ba loại hình hoạt động: 9
 Kiểm toán hoạt động: Là việc kiểm tra, xác nhận và đưa ra đánh giá về hoạt động, tính hiệu quả của các hoạt động từ đó đưa ra kiến nghị nhằm cải tiến, và hoàn thiện hoạt động của mỗi đơn vị. Kiểm tra việc huy động phân phối sử dụng các nguồn lực (nhân l ực, vật tư, tài sản, nguồn vốn, lợi thế kinh doanh). Kiểm tra tính hiệu quả của các hoạt động sản xuất, kinh doanh và s ử dụng thu thập kết quả bảo toàn phát triển vốn. Kiểm tra và đánh giá tính hiệu quả hoạt động của các bộ ph ận ch ức năng trong việc thực hiện các mục tiêu kinh doanh của doanh nghiệp.  Kiểm toán tuân thủ: Là việc kiểm tra xác nhận và đưa ra những đánh giá về việc: Tuân thủ pháp luật, chính sách, chế độ tài chính, kế toán, chế độ quản lý của Nhà nước. Ban hành các chính sách, chế độ, nghị quyết, quyết định, quy chế của Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc cũng như lãnh đạo các đơn vị thành viên có phù hợp với luật pháp, chính sách chế độ đó của các đơn vị thành viên và của Tổng công ty. Tuân thủ các quy định về nguyên tắc, chính sách, các chuẩn mực kế toán từ khâu lập chứng từ, vận dụng hệ thống tài khoản, ghi sổ kế toán, tổng h ợp thông tin và trình bày Báo cáo tài chính, Báo cáo quản trị đến việc lưu trữ tài liệu kế toán.  Kiểm toán Báo cáo tài chính và báo cáo kế toán quản trị của doanh nghiệp và của các đơn vị thành viên. Đây là việc kiểm tra, xác nhận và đánh giá kịp thời đầy đủ, khách quan, độ tin cậy của Báo cáo tài chính của các đơn vị thành viên, các đại diện, chi nhánh của Tổng công ty, cơ quan Tổng công ty, Báo cáo tài chính hợp nhất của toàn Tổng công ty trước khi Tổng giám đốc ký duyệt; đưa ra những kiến nghị và tư vấn cần thiết cho hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm đảm bảo sự hợp lý và hiệu quả. 10
Việc kiểm toán Báo cáo tài chính có thể được tiến hành theo quý, năm tùy thuộc vào thực tế hoạt động sản xuất kinh doanh của các đ ơn v ị thành viên và toàn Tổng công ty, yêu cầu của Tổng giám đốc hay Hội đồng quản trị. II. QUY TRÌNH KIỂM TOÁN BÁN HÀNG VÀ THU TIỀN TRONG KI ỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 1. Nội dung kiểm toán bán hàng- thu tiền 1.1. Chức năng của chu trình bán hàng- thu tiền : Bán hàng- thu tiền là quá trình chuyển giao quy ền s ở h ữu c ủa hàng hoá qua quá trình trao đổi hàng- tiền. Nó bắt đầu từ yêu cầu mua hàng c ủa khách hàng và kết thúc bằng việc chuyển đổi hàng hoá thành tiền. Các chức năng cơ bản của chu trình bán hàng- thu tiền gồm:  Xử lý đặt hàng của người mua: Đặt hàng của người mua có thể là đơn đặt hàng, là phi ếu yêu c ầu mua hàng, là yêu cầu qua thư, fax, điện thoại và sau đó là hợp đồng về mua- bán hàng hoá, dịch vụ… Về pháp lý, đó là việc bày tỏ sự sẵn sàng mua hàng hoá theo những điều kiện xác định. Do đó, có thể xem đây là điểm bắt đ ầu c ủa toàn bộ chu trình. Trên cơ sở pháp lý này, người bán có th ể xem xét đ ể đ ưa ra quyết định bán qua phiếu tiêu thụ và lập hoá đơn bán hàng.  Xét duyệt bán chịu: Do bán hàng gắn liền với thu tiền trong cùng một khái ni ệm tiêu th ụ nên ngay từ thoả thuận ban đầu, sau khi quyết định bán cần xem xét và quy ết định bán chịu một phần hoặc toàn bộ lô hàng. Quy ết định này có th ể đồng thời thể hiện trên hợp đồng kinh tế như một điều kiện đã được thỏa thuận trong quan hệ buôn bán trong hợp đồng. Tuy nhiên, ở nhi ều công ty tr ước khi vận chuyển hàng hoá do một người am hiểu về tài chính và về khách hàng xét duyệt. Việc xét duyệt có thể được tính toán cụ th ể trên lợi ích c ủa c ả hai bên theo hướng khuyến khích người mua trả tiền nhanh qua tỷ lệ giảm giá khác nhau theo thời hạn thanh toán. Trên thực tế, cũng có doanh nghiệp bỏ qua chức năng này và dẫn tới nợ khó đòi và thậm chí th ất thu do khách hàng m ất 11
khả năng thanh toán hoặc cố tình không thanh toán do s ơ h ở trong tho ả thu ận ban đầu.  Chuyển giao hàng: Là chức năng kế tiếp chức năng duyệt bán theo nghĩa hẹp của khái niệm “tiêu thụ” thì vận chuyển hàng hoá đến người mua là đi ểm b ắt đ ầu c ủa chu trình (đặc biệt với các công ty bán buôn) nên thường là điểm chấp nhận được ghi sổ bán hàng. Vào lúc giao hàng ch ứng t ừ v ận chuy ển cũng đ ượ c l ậ p. Ch ứng t ừ v ậ n chuy ển th ườ ng là hoá đ ơn v ận chuy ển hay v ận đơ n. Các công ty có quy mô l ớn, có di ễn bi ến th ườ ng xuyên v ề nghi ệp v ụ bán hàng th ườ ng l ập s ổ v ận chuy ển đ ể c ập nh ật các ch ứng t ừ v ận chuy ể n. M ặ t khác, các c ơ quan thu ế quan th ườ ng quy đ ịnh: khi v ận chuy ể n hàng hoá ph ải có hoá đ ơn bán hàng. Trong tr ườ ng h ợp này hoá đơ n bán hàng ph ải đ ượ c l ập đ ồng th ời v ới v ận đ ơn ho ặc kiêm ch ức năng ch ứ ng t ừ v ận chuy ển.  Gửi hóa đơn tính tiền cho người mua và ghi rõ nghiệp vụ bán hàng: Hoá đ ơ n bán hàng là ch ứng t ừ ch ỉ rõ m ẫ u mã s ố l ượ ng hàng hoá, giá c ả hàng hoá g ồm c ả giá g ốc hàng hoá, chi phí v ận chuy ển, b ảo hi ể m và các y ếu t ố khác theo lu ật thu ế giá tr ị gia tăng. Hoá đ ơn đ ượ c l ậ p thành 3 liên: liên đ ầu đ ượ c g ửi cho khách hàng, các liên sau đ ượ c l ư u l ạ i ghi s ổ và theo dõi thu ti ền. Nh ư v ậy hoá đ ơn v ừa là ph ương th ứ c ch ỉ rõ cho khách hàng v ề s ố ti ền và th ời h ạn thanh toán c ủa t ừng th ươ ng v ụ , v ừ a là căn c ứ ghi s ổ Nh ật ký bán hàng và theo dõi các kho ản ph ải thu. Nh ậ t ký bán hàng là s ổ ghi c ập nh ật các th ươ ng v ụ, nh ật ký ghi rõ doanh thu c ủa nhi ều m ặt hàng và phân lo ại theo các đ ịnh kho ản thích h ợ p.  Xử lý và ghi sổ các khoản thu tiền: Sau khi th ực hi ện các ch ức năng v ề bán hàng cùng ghi s ổ k ế toán các nghi ệp v ụ này c ần th ực hi ện ti ếp các ch ức năng thu ti ền c ả trong đi ề u ki ện bình th ườ ng và không bình th ườ ng. Trong m ọi tr ườ ng h ợp 12
đ ề u c ầ n x ử lý và ghi s ổ các kho ản thông th ườ ng v ề thu ti ền bán hàng. Trong vi ệc x ử lý này, c ần đ ặc bi ệt chú ý kh ả năng b ỏ sót ho ặc d ấu di ế m các kho ả n thu nh ất là thu ti ền m ặt tr ực ti ếp. 13
 Xử lý và ghi sổ hàng bán bị trả lại và khoản bớt giá: Các khoản giảm trừ doanh thu xảy ra khi người mua không thoả mãn về hàng hoá. Khi đó, người bán có thể nhận lại hàng hoặc bớt giá. Trường hợp này phải lập bảng ghi nhớ hoặc có thư báo Có hoặc hoá đ ơn ch ứng minh cho việc ghi giảm các khoản phải thu. Trên cơ sở đó ghi đầy đủ và kịp th ời vào nhật ký hàng bị trả lại và các khoản bớt giá đồng thời ghi vào sổ phụ.  Thẩm định và xoá sổ khoản phải thu không thu được: Có thể có những trường hợp người mua không chịu thanh toán hoặc không còn khả năng thanh toán. Sau khi thẩm định, nếu thấy khoản thất thu này là “bất khả kháng”, cần xem xét xoá sổ khoản phải thu đó.  Dự phòng nợ khó đòi: Được lập với yêu cầu đủ trang trải các khoản đã tiêu th ụ kỳ này song không có khả năng thu được trong tương lai. Tuy nhiên, ở nhiều công ty, dự phòng này là số dư do điều chỉnh cuối năm của quản lý về bớt giá đối với các khoản không thu được tiền. 1.2. Kiểm soát nội bộ đối với chu trình bán hàng- thu tiền  Môi trường kiểm soát: Môi trường kiểm soát bao gồm toàn bộ nhân tố bên trong và bên ngoài đơn vị có tính môi trường tác động đến việc thiết kế, hoạt động và x ử lý d ữ liệu của các loại hình kiểm soát nội bộ. Các nhân tố bên trong đơn v ị bao gồm: đặc thù về quản lý, cơ cấu tổ chức, chính sách nhân sự, công tác k ế hoạch, ủy ban kiểm soát. Các nhân tố bên ngoài đơn vị bao gồm: sự kiểm soát của các cơ quan chức năng Nhà nước, ảnh hưởng của các chủ nợ, môi trường pháp lý, đường lối phát triển của đất nước…  Hệ thống kế toán: Hệ thống kế toán giữ một vai trò quan trọng nhằm cung cấp thông tin quản lý (bao gồm các thông tin về kế toán tài chính của đơn v ị và các k ết qu ả hoạt động kinh doanh khác) và thực hiện nhiều mặt hoạt động của đơn vị) thực hiện nhiệm vụ là nhận biết, thu nhập, phân loại, ghi sổ và báo cáo các 14
nghiệp vụ kinh tế tài chính của đơn vị, thoả mãn chức năng thông tin và ki ểm tra hoạt động kế toán. Hệ thống này bao gồm :  Hệ thống chứng từ kế toán: Trong chu trình bán hàng- thu tiền, hệ thống chứng từ kế toán thể hiện ở số lượng các loại chứng từ được lập khi có các nghiệp vụ bán hàng- thu tiền phát sinh tại doanh nghiệp như: Hoá đơn bán hàng, hợp đồng mua bán hàng hoá, phiếu vận chuyển, đơn đặt hàng, phiếu thu… và quy trình luân chuyển các loại chứng từ này trong các phòng ban, bộ phận của doanh nghiệp. Bảng số 1: Quy trình luân chuyển chứng từ trong chu trình bán hàng-thu tiền Khách hàng Phòng kinh doanh Giám đốc Phòng kinh doanh Nhu cầu Đơn đặt hàng của Phê chuẩn phương Lập hoá đơn mua hàng khách- phiếu tiêu thụ thức bán chịu, tiêu thụ thuế GTGT Thủ kho Phòng kinh doanh Phòng kế toán Lưu trữ và bảo Xuất kho Vận chuyển Ghi các loại sổ, quản chứng từ hàng, lập vận đơn định kỳ lập báo cáo  Hệ thống tài khoản kế toán: Với cách tiếp cận báo cáo tài chính theo các chu trình nghi ệp vụ c ơ b ản thì các tài khoản liên quan đến chu trình sẽ giới hạn về ph ạm vi đ ối t ượng kiểm toán, theo đó không có khoản mục nào bị KTV bỏ qua. Các tài khoản này chính là kết quả xử lý các thông tin số liệu liên quan đến chu trình bán hàng và thu tiền được thể hiện trên sổ sách kế toán. Các khoản m ục này bao gồm: - Tài khoản Tiền mặt, Tài khoản Tiền gửi ngân hàng - Tài khoản Phải thu khách hàng - Tài khoản Dự phòng nợ phải thu khó đòi - Tài khoản Doanh thu bán hàng - Các khoản chiết khấu, giảm giá, hàng bán bị trả lại, thuế VAT 15
Ngoài ra còn một số thông tin liên quan khác được trình bày ngoài báo cáo tài chính mà được thể hiện trên hệ thống sổ sách kế toán như các khoản chi phí dự phòng liên quan đến khoản nợ không thu hồi được, chi phí bán hàng, giá vốn hàng bán, xử lý các khoản nợ không có khả năng thu hồi.  Hệ thống sổ kế toán: Hệ thống này dùng để ghi các nghiệp vụ bán hàng-thu tiền và các nghiệp vụ khác có liên quan, phát sinh trong một niên độ k ế toán mà cơ s ở đ ể ghi sổ là các chứng từ đã được lập trước đó bao gồm: Nh ật ký bán hàng, các sổ hạch toán chi tiết nợ phải thu khách hàng, nh ật ký thu ti ền, s ổ chi phí bán hàng, sổ hạch toán chi tiết hàng tồn kho..  Hệ thống báo cáo kế toán:. Hệ thống này được lập với mục đích thông tin cho các nhà qu ản lý c ấp trên nắm bắt được toàn bộ kết quả của chu trình qua một niên độ k ế toán nhất định hay qua một thời kỳ nhất định. Cụ th ể đó là các báo cáo tài chính nộp cho cơ quan thuế, cho Bộ chủ quản, cho Tổng công ty…hay các báo cáo bán hàng, tình hình thanh toán nợ của khách hàng.. cung cấp cho Ban qu ản tr ị hay Ban giám đốc biết hoặc những người quan tâm.  Thủ tục kiểm soát: Thủ tục kiểm soát là những chính sách và thủ tục do Ban giám đ ốc đ ơn vị thiết lập và thực hiện nhằm đạt được mục tiêu quản lý cụ th ể. Khi thi ết lập thủ tục kiểm soát phải đảm bảo 3 nguyên tắc cơ bản sau: nguyên t ắc b ất kiêm nhiệm, nguyên tắc phân công, phân nhiệm rõ ràng, nguyên t ắc ủy quy ền và phê chuẩn. Ngoài ra, các thủ tục kiểm soát còn bao g ồm: vi ệc quy đ ịnh chứng từ, sổ sách phải đầy đủ, quá trình kiểm soát vật chất đối với tài sản, sổ sách và kiểm soát độc lập việc thực hiện các hoạt động của đơn vị. Đặc biệt đối với chu trình bán hàng và thu tiền, việc hi ểu được nh ững đặc điểm cũng như những biểu hiện của hệ thống kiểm soát nội bộ đã góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm toán chu trình này. Đó cũng là lý do để chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của những thông tin trên trong khi đi vào thực hành kiểm toán chu trình. 16
1.3. Mục tiêu kiểm toán bán hàng- thu tiền. Chức năng của kiểm toán đã được cụ thể hoá thành các m ục tiêu ki ểm toán. Do chu trình bán hàng và thu tiền được cấu thành bởi các nghi ệp v ụ c ụ thể và từ đó hình thành các khoản mục trên các Báo cáo tài chính nên các m ục tiêu đặc thù của kiểm toán bán hàng và thu tiền cần cụ thể hoá cả mục tiêu kiểm toán tài chính và mục tiêu kiểm toán nghiệp vụ phù h ợp v ới các đ ặc điểm của phần hành kiểm toán này. Mặt khác, mặc dù các nghi ệp v ụ bán hàng và thu tiền có quan hệ chặt chẽ và tạo nên chu trình xác định, song m ỗi loại nghiệp vụ này lại có yêu cầu riêng và phản ánh cụ th ể vào s ổ sách k ế toán riêng theo trình tự độc lập tương đối. Do đó, mục tiêu đặc thù cho các khoản mục, nghiệp vụ bán hàng và nghiệp vụ thu tiền cần có đ ịnh h ướng c ụ thể qua các mục tiêu kiểm toán đặc thù riêng biệt. Có thể khái quát các mục tiêu kiểm toán đặc thù phổ biến của 2 loại nghiệp vụ và kho ản mục này theo bảng sau: Bảng số 2: Mục tiêu kiểm toán đặc thù của kiểm toán nghiệp vụ bán hàng và nghiệp vụ thu tiền Mục tiêu kiểm toán Mục tiêu kiểm Mục tiêu kiểm toán nghiệp nghiệp vụ thu tiền Toán chung vụ bán hàng Các khoản thu tiền đều Mục tiêu hợp Các nghiệp vụ bán hàng đều đảm bảo hợp lý chung lý chung có căn cứ hợp lý Các mục tiêu chung khác Các khoản phải thu khách Hàng bán vận chuyển đến Hiệu lực hàng là có thực khách hàng là có thật Mọi khoản phải thu ở khách Mọi nghiệp vụ bán hàng đều Trọn vẹn hàng đều được ghi sổ được ghi sổ Hàng đã vận chuyển và có Các khoản phải thu được Định giá hoá đơn ghi giá bán được đánh giá đúng thoả thuận Các khoản phải thu có Quyền và Hàng hoá đã bán thuộc sở người sở hữu nghĩa vụ hữu của đơn vị Các khoản phải thu được Các nghiệp vụ bán hàng được Phân loại phân loại đúng phân loại thích hợp 17
Chính xác Các nghiệp vụ ghi vào sổ Các khoản phải thu được tổng hợp, chi tiết thích hợp tính toán đúng cơ học và khớp đúng các số cộng Các mục tiêu kiểm toán nghiệp vụ Những thay đổi về thể thức, Các nghiệp vụ bán hàng kể thời gian, thủ tục thanh toán tiền Cho phép cả bán chịu, vận chuyển hàng đều được cho phép đúng được cho phép đúng đắn đắn Các nghiệp vụ phải thu Các khoản bán hàng được Kịp thời được ghi sổ đúng kỳ ghi sổ đúng thời gian 2. Quy trình kiểm toán bán hàng- thu tiền. 2.1. Lập kế hoạch kiểm toán.  Ý nghĩa của lập kế hoạch kiểm toán : Lập kế hoạch kiểm toán là giai đoạn đầu tiên của một cu ộc ki ểm toán có vai trò quan trọng, chi phối tới chất lượng và hiệu quả chung c ủa toàn cuộc kiểm toán. Theo Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam s ố 300, K ế hoạch kiểm toán, " KTV và Công ty kiểm toán cần lập kế hoạch kiểm toán để có thể đảm bảo được rằng cuộc kiểm toán đã được tiến hành một cách có hi ệu qủa". Đối với chu trình bán hàng- thu tiền việc lập kế hoạch ki ểm toán s ẽ giúp KTV thu thập được các bằng chứng kiểm toán đầy đủ và có giá trị làm cơ sở để đưa ra ý kiến xác đáng về các khoản mục doanh thu bán hàng và phải thu khách hàng trên Báo cáo tài chính từ đó giúp các KTV h ạn ch ế các sai sót, giảm thiểu trách nhiệm pháp lý, nâng cao hiệu quả công việc và giữ vững được uy tín nghề nghiệp đối với khách hàng. Trình tự lập kế hoạch kiểm toán bao gồm các bước sau:  Chuẩn bị cho kế hoạch kiểm toán: Công ty kiểm toán sẽ tiến hành các công việc cần thiết để chuẩn bị lập kế hoạch kiểm toán bao gồm: đánh giá khả năng chấp nhận kiểm toán, nhận diện các lý do kiểm toán, lựa chọn đội ngũ nhân viên kiểm toán thực hiện kiểm toán chu trình bán hàng và thu tiền. 18
 Thu thập thông tin cơ sở: KTV thu thập hiểu biết về ngành nghề, công việc kinh doanh của khách hàng, tìm hiểu về hệ thống k ế toán cũng nh ư các chính sách kế toán đối với việc tiêu thụ của khách hàng. Xem xét lại kết quả của các cuộc kiểm toán trước đối với khoản mục doanh thu và phải thu khách hàng cũng như hồ sơ kiểm toán chung. KTV tiến hành tham quan nhà xưởng kho bãi, nhận diện các bên liên quan như danh sách khách hàng và những người nợ.  Thu thập thông tin về nghĩa vụ pháp lý của khách hàng : Giúp cho KTV nắm bắt được các quy trình mang tính pháp lý có ảnh hưởng đến các mặt hoạt động kinh doanh này, những thông tin này được thu thập trong quá trình tiếp xúc với Ban giám đốc công ty khách hàng như: giấy phép thành lập và điều lệ hoạt động của công ty, các Báo cáo tài chính, Báo cáo kiểm toán, thanh tra hay kiểm tra của năm hiện hành và năm trước, các hợp đồng và cam kết quan trọng.  Thực hiện các thủ tục phân tích : Thủ tục phân tích là việc phân tích các số liệu, thông tin, các tỷ suất quan trọng, qua đó tìm ra những xu hướng biến động quan trọng và tìm ra những mối quan hệ có mâu thuẫn với các thông tin liên quan khác hoặc có sự chênh lệch lớn so với giá trị đã dự ki ến. KTV thường áp dụng hai phương pháp phân tích là phân tích ngang và phân tích dọc. Trong giai đoạn lập kế hoạch này KTV thường tiến hành so sánh doanh thu, các khoản phải thu giữa kỳ này so với kỳ trước, tính toán t ỷ l ệ phải thu khó đòi…  Đánh giá trọng yếu và rủi ro : Đánh giá trọng yếu: Trọng yếu là thuật ngữ dùng để thể hiện tầm quan trọng của một thông tin, một số liệu kế toán trong báo cáo tài chính. M ức đ ộ tr ọng y ếu ph ụ thuộc tầm quan trọng của thông tin hay của sai sót đánh giá trong hoàn cảnh cụ thể. Để xác định mức trọng yếu KTV tiến hành các bước sau:. - Ước lượng ban đầu về mức trọng yếu: Mức ước lượng ban đầu về tính trọng yếu là lượng tối đa mà KTV tin rằng, ở mức đó các báo cáo tài chính có thể bị sai lệch nhưng vẫn chưa ảnh hưởng đến các quyết định của người sử 19
dụng thông tin tài chính. Có thể ước tính theo quy mô hoặc ước tính theo bản chất. - Phân bổ ước lượng ban đầu về tính trọng yếu cho các khoản mục: Doanh thu bán hàng và phải thu khách hàng. Việc phân bổ được th ực hiện theo cả hai chiều hướng mà các sai phạm có thể di ễn ra đó là tình tr ạng khai khống và khia thiếu. Cơ sở để tiến hành phân bổ là bản chất của các khoản mục, rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát dựa vào kinh nghi ệm của KTV và chi phí kiểm toán đối với từng khoản mục này. Đánh giá rủi ro trong chu trình bán hàng- thu tiền. Rủi ro kiểm toán là rủi ro do Công ty kiểm toán hoặc KTV đưa ra ý kiến không thích hợp khi báo cáo tài chính đã được kiểm toán còn có những sai sót trọng yếu - Rủi ro tiềm tàng của chu trình bán hàng- thu ti ền (IR): . Là sự tồn tại sai sót trọng yếu trong bản thân chu trình bán hàng- thu ti ền mà ch ưa tính đ ến sự tác động của bất kỳ hoạt động kiểm toán nào để cả hoạt đ ộng ki ểm toán nội bộ. Trong khi tiến hành kiểm toán, KTV cần phải dự đoán nơi nào c ủa chu trình bán hàng- thu tiền có khả năng sai sót nhất. Qua đó KTV có th ể thu thập và phân bổ bằng chứng kiểm toán một cách hợp lý. Trong khi đánh giá rủi ro tiềm tàng KTV cần xem xét một số y ếu t ố sau: ` Bản chất công việc bán hàng- thu tiền của khách hàng ` Động cơ của khách hàng trong chu trình bán hàng- thu tiền ` Các nghiệp vụ bán hàng- thu tiền có thường xuyên liên tục xảy ra ` Kết quả những lần kiểm toán trước của chu trình bán hàng-thu tiền. ` Số dư của các tài khoản doanh thu bán hàng và phải thu khách hàng. - Rủi ro kiểm soát trong chu trình bán hàng- thu tiền (CR): Là sự tồn tại những sai sót trọng yếu mà hệ thống kiểm soát nội bộ không phát hiện và ngăn ngừa kịp thời, do hệ thống kiểm soát nội bộ của khách thể kiểm toán không hoạt động hoặc hoạt động không hiệu quả xảy ra trong chu trình bán hàng-thu tiền gây ảnh hưởng trọng yếu đến Báo cáo tài chính. Rủi ro kiểm soát đại diện cho sự đánh giá về cơ cấu kiểm toán nội bộ của khách hàng có hiệu quả đối với 20