Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Ngữ nghĩa của từ ngữ chỉ động vật trong thành ngữ tiếng Việt (so sánh với thành ngữ tiếng Anh)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ BẢO

NGỮ NGHĨA CỦA TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT

TRONG THÀNH NGỮ TIẾNG VIỆT

(SO SÁNH VỚI THÀNH NGỮ TIẾNG ANH)

LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÔN NGỮ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN:

TS. HOÀNG DŨNG

TP. HCM - p2003

MÔÛ ÑAÀU

0.1. Lyù do choïn ñeà taøi

Moãi ngoân ngöõ, thoâng qua ngoân töø coù nhöõng caáu truùc taïo nghóa khaùc nhau. Nhöõng caáu

truùc naøy theå hieän tö duy vaên hoaù daân toäc, taâm lyù, trí thoâng minh vaø söï taøi hoa cuûa ngöôøi baûn

ngöõ. Thaønh ngöõ laø moät trong nhöõng caáu truùc taïo nghóa aáy. Thaønh ngöõ khoâng chæ coù taùc duïng

laøm cho lôøi vaên hay, hình töôïng ñeïp maø coøn coù taùc duïng dieãn taû yù töôûng moät caùch saâu saéc, teá

nhò, haøm suùc. Ñaëc bieät laø thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät.

0.2. Lòch söû vaán ñeà nghieân cöùu

Do vò trí quan troïng trong kho töø vöïng cuûa moät ngoân ngöõ, thaønh ngöõ ñaõ thu huùt ñöôïc söï

quan taâm cuûa giôùi nghieân cöùu. Thaønh ngöõ khoâng chæ laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ngoân ngöõ

hoïc maø coøn laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên khaùc.

Vieäc söû duïng thaønh toá chæ ñoäng vaät trong caùc keát caáu thaønh ngöõ theå hieän neùt ñoäc ñaùo

cuûa nhaân daân lao ñoäng, phaûn aùnh taâm lyù - vaên hoaù moät daân toäc, goùp phaàn taïo neân tính dò bieät

trong caùch dieãn ñaït baèng ngoân töø, trong caùch nhìn, caùch nghó cuûa moãi daân toäc ñoái vôùi hieän

thöïc khaùch quan. Cuøng chæ moät khaùi nieäm, moät hieän töôïng, moät traïng thaùi tình caûm nhöng

moãi daân toäc söû duïng nhöõng yeáu toá ñoäng vaät khaùc nhau ñeå dieãn ñaït. Nhöõng yeáu toá chæ ñoäng

vaät naøy theå hieän neùt ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töøng daân toäc vaø thöôøng ñöôïc goïi laø thaønh toá

vaên hoaù. Thí duï, ñeå chæ chuyeän aên nhieàu, ngöôøi Vieät Nam duøng hình aûnh con coïp, con traâu,

con roàng (aên nhö huøm ñoå ñoù, aên nhö traâu, aên nhö roàng cuoán…), ngöôøi Anh laïi duøng hình aûnh

con ngöïa (eat like a horse). Coøn khi chæ chuyeän aên ít, ngöôøi Anh duøng hình aûnh con chim (eat

like a bird), ngöôøi Vieät laïi duøng hình aûnh con meøo (aên nhö meøo). Ngöôøi Vieät Nam duøng hình

aûnh con traâu ñeå chæ tinh thaàn laøm vieäc khoâng bieát meät moûi (huøng huïc nhö traâu laên), coøn

ngöôøi Anh laïi möôïn hình aûnh con ngöïa (work like a horse) v.v..

ÔÛ Vieät Nam, thaønh ngöõ tieáng Vieät ñöôïc nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc quan taâm vaø ñaõ coù

raát nhieàu coâng trình coù giaù trò veà thaønh ngöõ. Chaúng haïn Ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ

(Nguyeãn Vaên Meänh, 1972) [59]; Veà baûn chaát cuûa thaønh ngöõ so saùnh trong tieáng Vieät (Hoaøng

Vaên Haønh, 1976)[19]; Thaønh ngöõ trong tieáng Vieät (Hoaøng Vaên Haønh, 1987) [17]; Bieán theå

cuûa thaønh ngöõ, tuïc ngöõ (Vuõ Quang Haøo, 1993) [111]; Phöông phaùp tröôøng vaø vieäc nghieân cöùu

thaønh ngöõ Anh – Vieät (Phan Vaên Queá, 1994) [87]; Ñaëc tröng vaên hoùa daân toäc nhìn töø thaønh

ngöõ, tuïc ngöõ (Nguyeãn Xuaân Hoøa, 1994) [63]; Ñaëc ñieåm hình thaùi vaø ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ

so saùnh tieáng Vieät (so saùnh vôùi thaønh ngöõ so saùnh tieáng Anh) (Laâm Baù Só, 2002) [27]; So saùnh

caáu truùc – chöùc naêng cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ tieáng Vieät (Hoaøng Dieäu Minh, 2002) [13].

Rieâng veà maûng thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät trong tieáng Vieät, Trònh Caåm Lan

(1995) khi nghieân cöùu Ñaëc ñieåm caáu truùc – ngöõ nghóa vaø nhöõng giaù trò bieåu tröng cuûa thaønh

ngöõ tieáng Vieät treân cöù lieäu thaønh ngöõ coù thaønh toá caáu taïo laø teân goïi ñoäng vaät [102] coù ñeà caäp

ñeán thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät nhöng chöa ñi vaøo mieâu taû cuï theå caùc nghóa khaùc nhau

cuûa moãi töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ. Nguyeãn Thuyù Khanh trong Ñaëc ñieåm tröôøng töø

vöïng - ngöõ nghóa teân goïi ñoäng vaät (treân tö lieäu ñoái chieáu tieáng Vieät vôùi tieáng Nga) (luaän aùn

phoù tieán só, 1996), ñaõ nghieân cöùu khaù saâu ngöõ nghóa teân goïi caùc ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø

coù ñeà caäp moät phaàn “yù nghóa bieåu tröng cuûa caùc thaønh ngöõ so saùnh coù teân goïi ñoäng vaät”

[57].

Ngoaøi ra, coù moät soá baøi nghieân cöùu ñaêng treân caùc taïp chí chuyeân ngaønh nhö:

 Moät vaøi nhaän xeùt veà thaønh ngöõ so saùnh coù teân goïi ñoäng vaät tieáng Vieät (Nguyeãn Thuùy

Khanh, Ngoân ngöõ, soá 3, 1994).

 Caùc con vaät vaø moät soá ñaëc tröng cuûa chuùng ñöôïc caûm nhaän töø goùc ñoä daân gian vaø khai

thaùc ñeå ñöa vaøo kho taøng thaønh ngöõ tieáng Vieät (Phan Vaên Queá, Ngoân ngöõ, soá 4, 1995).

 Chuù chuoät trong kho thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, ca dao tieáng Vieät (Phöông Trang, Ngoân ngöõ vaø

ñôøi soáng, soá 1, 1996).

 Tröôøng nghóa cuûa moät thöïc töø ( Döông Kyø Ñöùc, Ngöõ hoïc treû, 1996).

 Moái quan heä giöõa vaên hoaù vaø ngoân ngöõ qua hình aûnh traâu boø trong thaønh ngöõ Vieät – Nga –

Anh (Huyønh Coâng Minh Huøng, Hoäi thaûo ngoân ngöõ vaø vaên hoùa, Haø Noäi, 2000).

 Hình aûnh gaáu trong thaønh ngöõ (treân cöù lieäu tieáng Vieät-Nga-Anh-Phaùp vaø moät soá tieáng

Chaâu AÂu khaùc) (Huyønh Coâng Minh Huøng, T/c Khoa hoïc ÑHSP-TP.HCM, soá 24, 2000).

 Ngöïa trong thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam (Phong Hoaù, Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng, soá 1+2,

2002)

…………

Veà tieáng Anh, coâng trình nghieân cöùu thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng

Anh taïi Vieät Nam ñöôïc xem laø töông ñoái bao quaùt nhaát cho ñeán baây giôø coù leõ laø luaän aùn phoù

tieán só cuûa Phan Vaên Queá: Ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ – tuïc ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong

tieáng Anh (trong söï so saùnh ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät) [86]. Luaän aùn naøy ñaõ ñeà caäp ñeán thaønh

toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät khi phaân tích bình dieän ngöõ nghóa vaø so saùnh, ñoái

chieáu söï khaùc bieät veà nghóa giöõa thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ - tuïc ngöõ tieáng Anh

vaø tieáng Vieät nhöng khoâng vì muïc ñích nghieân cöùu noù maø chæ nhaèm laøm saùng toû ngöõ nghóa

nhöõng thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät trong tieáng Anh.

Ngoaøi ra, coù moät soá baøi vieát ñaêng treân caùc taïp chí chuyeân ngaønh coù ñeà caäp ñeán thaønh

toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Anh:

 Sô boä tìm hieåu caùc saéc thaùi ngöõ nghóa cuûa nhöõng töø chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Anh

(Phan Vaên Queá, Noäi san Ñaïi hoïc Ngoaïi ngöõ – Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi, soá 1/1996).

 Thaønh ngöõ tieáng Anh vaø daïng ñaëc bieät cuûa noù: cuïm ñoäng töøø - giôùi töø (Leâ Hoàng Lan, Ngoân

ngöõ vaø ñôøi soáng, soá 2/1996).

 Gaø, khæ, chuoät, ngöïa trong tuïc ngöõ vaø thaønh ngöõ tieáng Anh vaø tieáng Vieät (Phan Vaên Queá,

Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng, soá 2, naêm 2000).

 Hình aûnh con choù trong thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ tieáng Anh (Phan Vaên Queá, Ngoân ngöõ vaø ñôøi

soáng, soá 2, naêm 2000).

……………

Veà taùc giaû nöôùc ngoaøi nghieân cöùu thaønh ngöõ tieáng Anh, do haïn cheá ngoaïi ngöõ neân

chuùng toâi chöa tieáp caän ñöôïc maûng taøi lieäu naøy.

Nhö vaäy luaän vaên naøy tuy khoâng phaûi laø coâng trình nghieân cöùu ñaàu tieân, nhöng laïi laø

coâng trình nghieân cöùu bao quaùt nhaát veà thaønh ngöõ tieáng Vieät coù chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät

trong söï ñoái chieáu vôùi tieáng Anh.

0.3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi cuûa luaän vaên

Vieäc nghieân cöùu toaøn boä heä thoáng thaønh ngöõ cuûa moät ngoân ngöõ laø moät coâng vieäc ñoøi

hoûi nhieàu coâng söùc cuûa nhieàu ngöôøi trong moät thôøi gian daøi. Trong khuoân khoå luaän vaên,

chuùng toâi chæ giôùi haïn ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu cuûa luaän vaên ôû nhöõng thaønh ngöõ

coù chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø trong tieáng Anh. Vaø trong caùc thaønh ngöõ

naøy, chuùng toâi chæ quan taâm chuû yeáu ñeán maët yù nghóa vaên hoaù cuûa caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät

maø thoâi.

0.4. Phöông phaùp nghieân cöùu

Do tính chaát vaø nhieäm vuï khoa hoïc cuûa ñeà taøi, chuùng toâi söû duïng toång hôïp nhieàu

phöông phaùp nhö:

 Phöông phaùp thoáng keâ, nhaèm thoáng keâ taát caû nhöõng thaønh ngöõ coù chöùa töø ngöõ chæ ñoäng

vaät, töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät, thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng vaät, thaønh ngöõ

chöùa nhieàu hôn moät thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø tieáng Anh. Ngoaøi ra, luaän

vaên cuõng söû duïng phöông phaùp naøy ñeå thoáng keâ taát caû nhöõng nghóa coù theå coù ôû moãi thaønh

toá chæ ñoäng vaät.

 Phöông phaùp phaân tích, ñeå phaân tích nhöõng ñaëc tröng ngöõ nghóa coù theå coù cuûa nhöõng töø

ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ.

 Phöông phaùp ñoái chieáu cuõng ñöôïc söû duïng ñeå so saùnh ñoái chieáu ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ

coù thaønh toá ñoäng vaät trong hai ngoân ngöõ Vieät – Anh. Qua vieäc so saùnh ñoái chieáu naøy,

nhöõng neùt töông ñoàng vaø dò bieät veà ngoân ngöõ – vaên hoaù – xaõ hoäi giöõa hai ngoân ngöõ seõ

ñöôïc nhìn thaáy moät caùch roõ raøng.

Caû ba phöông phaùp keå treân ñeàu coù taàm quan troïng nhö nhau vaø ñöôïc vaän duïng keát hôïp

xuyeân suoát luaän vaên.

0.5. Tö lieäu nghieân cöùu

Moät trong nhöõng nhieäm vuï cuûa luaän vaên laø nhaèm thoáng keâ caøng nhieàu caøng toát nhöõng

thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät, neân chuùng toâi coá choïn löïa moät soá taøi

lieäu tieâu bieåu veà thaønh ngöõ laøm cô sôû cho moïi söï taäp hôïp vaø ñoái chieáu khaùc. Taøi lieäu maø

chuùng toâi choïn laø: Thaønh ngöõ – tuïc ngöõ Vieät Nam do Buøi Haïnh Caån, Bích Haèng, Vieät Anh

bieân soaïn; Töø ñieån thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam cuûa Vuõ Dung, Vuõ Thuyù Anh, Vuõ Quang

Haøo; Töø ñieån thaønh ngöõ Vieät Nam cuûa Nguyeãn Vaên Khang; Thaønh ngöõ tieáng Vieät cuûa

Löông Vaên Ñang, Nguyeãn Löïc. Nhöng taøi lieäu chuû yeáu laø cuoán Töø ñieån thaønh ngöõ tieáng Vieät

phoå thoâng do Nguyeãn Nhö YÙ chuû bieân. Ñaây laø cuoán töø ñieån môùi nhaát vaø töông ñoái ñaày ñuû veà

thaønh ngöõ tieáng Vieät (xuaát baûn naêm 2002). Tuy nhieân, chính taùc giaû cuõng khoâng daùm khaúng

ñònh taát caû nhöõng ñôn vò trong töø ñieån naøy laø thaønh ngöõ. Theo oâng, trong ñoù “bao goàm moät

vaøi ñôn vò chöa xaùc ñònh roõ laø thaønh ngöõ hay tuïc ngöõ, moät vaán ñeà hieän coøn ñeå ngoû trong Vieät

ngöõ hoïc”[43, tr.7].

Veà thaønh ngöõ tieáng Anh, chuùng toâi söû duïng cuoán Oxford Learner’s Ditionary of

English Idioms cuûa H. Warren, (Oxford University Press, 1994); Töø ñieån thaønh ngöõ Anh

Vieät cuûa Traàn Thanh Giao (Ñaø Naüng, 1995); Töø ñieån Anh Vieät cuûa Vieän Ngoân ngöõ hoïc (Tp.

HCM, 1993).

0.6. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên

Veà lyù luaän:

Thaønh ngöõ chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät laø maûng ñeà taøi raát phong phuù vaø lyù thuù ñöôïc

nhieàu ngöôøi quan taâm. Nghieân cöùu ñeà taøi naøy, chuùng toâi hy voïng ñoùng goùp moät phaàn coâng

söùc cuûa mình vaøo vieäc xaây döïng boä moân thaønh ngöõ hoïc. Ngoaøi ra, ñeà taøi coøn nhaèm goùp phaàn

chöùng minh baûn saéc vaên hoaù rieâng bieät ôû moãi daân toäc cuõng nhö tính phoå quaùt vaên hoaù ôû

nhieàu daân toäc thoâng qua so saùnh ñoái chieáu thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng

Vieät vaø tieáng Anh.

Veà thöïc tieãn:

Luaän vaên taäp hôïp ñöôïc moät khoái löôïng tö lieäu lôùn hôn so vôùi nhöõng coâng trình coù

tröôùc: 1555 thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät vaø 463 thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Anh, so vôùi soá

lieäu töông öùng cuûa Trònh Caåm Lan laø 904 thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät vaø cuûa Phan Vaên

Queá laø 368 ñôn vò goàm caû thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ ñoäng vaät tieáng Anh (daãn theo Phan Vaên Queá

[86]). Treân cô sôû ñoù, keát quaû nghieân cöùu seõ bao quaùt hôn, phuïc vuï toát cho vieäc hoïc taäp,

giaûng daïy vaø söû duïng thaønh ngöõ. Ñeà taøi coøn giuùp chuùng ta hieåu bieát theâm veà caùi chung vaø

caùi rieâng cuûa hai neàn vaên hoaù Vieät – Anh treân cô sôû ñoái chieáu thaønh ngöõ coù chöùa thaønh toá

ñoäng vaät ôû hai ngoân ngöõ, hoã trôï ñaéc löïc cho vieäc daïy vaø dòch tieáng Anh.

0.7. Boá cuïc luaän vaên

Tuy chæ nghieân cöùu moät boä phaän cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät, nhöng ñeå taïo cô sôû cho

vieäc ñi saâu nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà maø noäi dung luaän vaên yeâu caàu, chuùng toâi vaãn phaûi baét

ñaàu töø vieäc tìm hieåu thaønh ngöõ noùi chung, sau ñoù môùi ñi vaøo töøng khía caïnh cuûa ñeà taøi. Noäi

dung ñaàu tieân cung caáp caùi nhìn toång quan veà thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät trong tieáng

Vieät vaø tieáng Anh (chöông moät). Phaàn chuû yeáu cuûa luaän vaên naèm ôû chöông hai: khaûo saùt

ngöõ nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät. ÔÛ chöông naøy, ngoaøi vieäc

thoáng keâ, luaän vaên tieán haønh mieâu taû ngöõ nghóa vaên hoaù moät soá töø ngöõ chæ ñoäng vaät coù taàn

soá xuaát hieän cao trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, mieâu taû ngöõ nghóa caùc töø chæ boä phaän ñoäng

vaät, phaân tích moái quan heä giöõa caùc thaønh toá ñoäng vaät trong moät thaønh ngöõ. Ñoàng thôøi

luaän vaên cuõng daønh moät phaàn thích ñaùng ñeå trình baøy veà thaønh ngöõ so saùnh chöùa thaønh toá

ñoäng vaät. Luaän vaên cuõng chuù yù ñeán vieäc so saùnh ñoái chieáu vôùi thaønh ngöõ tieáng Anh treân cô

sôû nhöõng soá lieäu thu thaäp ñöôïc.

Ngoaøi 87 trang chính vaên, 12 trang danh muïc taøi lieäu tham khaûo, luaän vaên daønh 132

trang cho 6 phuï luïc .

TOÅNG QUAN VEÀ THAØNH NGÖÕ COÙ THAØNH TOÁ CHÆ ÑOÄNG VAÄT

TRONG TIEÁNG VIEÄT VAØ TIEÁNG ANH

Chöông moät

1.1. Khaùi nieäm veà thaønh ngöõ

Theo caùc nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ (Nguyeãn Vaên Meänh [60], Hoà Leâ [11], Nguyeãn

Vaên Tu [62], Ñoã Höõu Chaâu [71]) vaø nhöõng nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam (Vuõ Ngoïc

Phan [110], Döông Quaûng Haøm [10], caùc taùc giaû cuoán Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam [30]), thaønh

ngöõ laø cuïm töø coá ñònh maø caùc töø trong ñoù ñaõ maát tính ñoäc laäp, keát hôïp laïi vôùi nhau thaønh moät

khoái vöõng chaéc, hoaøn chænh, khoù coù theå thay ñoåi (ví duï: Thaønh ngöõ meï troøn con vuoâng khoâng

theå ñoåi thaønh Meï vuoâng con troøn hay Meï cuõng troøn con cuõng vuoâng hay Meï troøn laém con

vuoâng laém...). Cuõng theo caùc nhaø nghieân cöùu, thaønh ngöõ thöôøng bieåu hieän moät khaùi nieäm

töông töï nhö ñôn vò töø, duøng ñeå taïo thaønh phaàn caâu nhö töø, noùi caùch khaùc, noù coù chöùc naêng

nhö töø; ngöôøi ta coù theå thay theá moät thaønh ngöõ baèng moät töø töông öùng vôùi noù trong caâu. Ñaây

laø moät quan nieäm phoå bieán nhöng khoâng thaät thuyeát phuïc. Khaùi nieäm laø caâu chuyeän tö duy,

coøn veà maët ngoân ngöõ, bieåu hieän khaùi nieäm baèng töø hay ngöõ laø vaán ñeà khaùc. Ta coù theå thay

Toâi ñi guoác trong buïng noù baèng Toâi raát hieåu noù thì raát hieåu laø ngöõ, chöù khoâng phaûi töø.

Trong khoaûng vaøi chuïc naêm gaàn ñaây, caùc nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ vaø nghieân cöùu vaên

hoïc Vieät Nam raát quan taâm ñeán vieäc phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ, song ranh giôùi giöõa

chuùng vaãn chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ reät. Bôûi leõ giöõa chuùng coù raát nhieàu ñieåm gioáng nhau: caû hai

ñeàu laø nhöõng ñôn vò coù saün, coá ñònh, caáu truùc chaët cheõ, giaøu hình aûnh, giaøu saéc thaùi bieåu caûm

vaø ñöôïc taùi hieän trong giao tieáp. Thaäm chí coù nhieàu ngöôøi cho raèng khoâng caàn thieát taùch

rieâng thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Chaúng haïn nhö Tröông Ñoâng San, oâng goïi chung thaønh ngöõ vaø

tuïc ngöõ laø ngöõ vò. Theo oâng “ngöõ vò laø ñôn vò ngoân ngöõ treân caáp ñoä töø vò goàm hai töø vò trôû

leân ñöôïc taùi hieän trong lôøi noùi döôùi daïng coù saün, coá ñònh veà hình thöùc vaø noäi dung” [105].

YÙ kieán ñaàu tieân ñaùng chuù yù veà söï khaùc nhau giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ laø cuûa Döông

Quaûng Haøm [10]. OÂng vieát: “Moät caâu tuïc ngöõ töï noù phaûi coù moät yù nghóa ñaày ñuû, hoaëc

khuyeân raên hoaëc chæ baûo ñieàu gì; coøn thaønh ngöõ chæ laø nhöõng lôøi noùi coù saün ñeå ta tieän duøng

maø dieãn ñaït moät yù gì hoaëc taû moät traïng thaùi gì cho maøu meø”. Coøn theo Vuõ Ngoïc Phan thì:

“Tuïc ngöõ laø moät caâu töï noù dieãn troïn veïn moät yù, moät nhaän xeùt, moät kinh nghieäm, moät luaân lyù,

moät coâng lyù, coù khi laø moät söï pheâ phaùn. Coøn thaønh ngöõ laø moät phaàn caâu saün coù, noù laø moät boä

phaän cuûa caâu maø nhieàu ngöôøi ñaõ quen duøng, nhöng töï rieâng noù khoâng dieãn ñaït ñöôïc moät yù

troïn veïn” [110]. Nguyeãn Vaên Meänh trong baøi Ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ [59] cho

raèng “coù theå noùi noäi dung cuûa thaønh ngöõ mang tính chaát hieän töôïng, coøn noäi dung cuûa tuïc

ngöõ noùi chung mang tính chaát quy luaät. Töø söï khaùc nhau cô baûn veà noäi dung daãn ñeán söï khaùc

nhau veà hình thöùc ngöõ phaùp, veà naêng löïc hoaït ñoäng trong chuoãi lôøi noùi… Veà hình thöùc ngöõ

phaùp, moãi thaønh ngöõ chæ laø moät cuïm töø, chöa phaûi laø moät caâu hoaøn chænh. Tuïc ngöõ thì khaùc

haún. Moãi tuïc ngöõ toái thieåu laø moät caâu”. Cuø Ñình Tuù cho raèng yù kieán cuûa Nguyeãn Vaên Meänh

chöa thaät xaùc ñaùng vì theo oâng: “Thaønh ngöõ laø moät hieän töôïng ngoân ngöõ. Tuïc ngöõ cuõng laø

moät hieän töôïng ngoân ngöõ. Giaûi quyeát caùc hieän töôïng ngoân ngöõ phaûi caên cöù ngoân ngöõ hoïc”.

Giaùo sö cho raèng söï khaùc nhau cô baûn giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ laø söï khaùc nhau veà chöùc

naêng: “Thaønh ngöõ laø nhöõng ñôn vò coù saün mang chöùc naêng ñònh danh… laø nhöõng ñôn vò töông

ñöông nhö töø… Tuïc ngöõ cuõng nhö caùc saùng taïo khaùc cuûa daân gian nhö ca dao, truyeän coå tích,

ñeàu laø nhöõng thoâng baùo… Noù thoâng baùo moät nhaän ñònh, moät keát luaän veà moät phöông dieän

naøo ñoù cuûa theá giôùi khaùch quan. Do vaäy moãi tuïc ngöõ ñoïc leân laø moät caâu hoaøn chænh, dieãn ñaït

troïn veïn moät yù töôûng…” [7]. Tuy nhieân, theo caùc taùc giaû cuûa cuoán Tuïc ngöõ Vieät Nam, caàn

phaûi xeùt söï khaùc nhau cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ chuû yeáu ôû choã “nhö laø moät hieän töôïng ngoân

ngöõ vaø moät hieän töôïng yù thöùc xaõ hoäi” vaø caùc tieâu chí maø caùc taùc giaû ñöa ra ñeå phaân bieät laø

nhaän thöùc luaän. Vôùi tieâu chí ñoù thì tuïc ngöõ chuû yeáu laø moät hieän töôïng yù thöùc xaõ hoäi, coøn

thaønh ngöõ laø moät hieän töôïng ngoân ngöõ. Vaø söï khaùc nhau veà noäi dung cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc

ngöõ chính laø söï khaùc nhau veà noäi dung cuûa hai hình thöùc tö duy khaùc nhau: noäi dung cuûa

thaønh ngöõ laø nhöõng khaùi nieäm, noäi dung cuûa tuïc ngöõ laø nhöõng phaùn ñoaùn. Söï khaùc nhau veà

hình thöùc tö duy taát yeáu seõ daãn ñeán söï khaùc nhau veà chöùc naêng, veà caáu taïo ngöõ phaùp vaø vò trí

trong lôøi noùi cuûa hai hình thöùc ngoân ngöõ ñoù (Chu Xuaân Dieân, Löông Vaên Ñang, Phöông Tri,

Tuïc ngöõ Vieät Nam, Nxb KHXH, Haø Noäi, 1993)[6]. Nhö vaäy vieäc phaân ñònh ranh giôùi giöõa

thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ tuy khoù khaên nhöng khoâng phaûi laø khoâng theå. Chuùng toâi raát ñoàng tình

vôùi yù kieán cuûa taùc giaû Nguyeãn Vaên Meänh: “Ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ khoâng phaûi

laø moät ñöôøng keû thaúng baêng, song treân ñaïi theå vaán ñeà coù theå tìm ra nhöõng ñaëc ñieåm khaùc

bieät khaù roõ raøng ôû hai phöông dieän: noäi dung vaø hình thöùc” [59].

Treân thöïc teá, noäi dung vaø hình thöùc cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ laø heát söùc ña daïng,

phong phuù vaø phöùc taïp. Veà hình thöùc, khoâng phaûi luùc naøo thaønh ngöõ cuõng laø nhöõng cuïm töø

coá ñònh. Moät soá khoâng nhoû caùc thaønh ngöõ coù keát caáu chuû vò, nhö nöôùc ñoå ñaàu vòt; eách ngoài

ñaùy gieáng … Hình thöùc coù keát caáu chuû vò naøy thöôøng laø nguyeân nhaân gaây khoù khaên trong vieäc

phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Veà maët noäi dung, caû hai ñeàu laø nhöõng saûn phaåm nhaän thöùc

cuûa nhaân daân veà caùc söï vaät vaø hieän töôïng cuûa theá giôùi khaùch quan, ñeàu chöùa ñöïng vaø phaûn

aùnh tri thöùc cuûa nhaân daân, ñeàu laø söï ñuùc keát kinh nghieäm, laø keát tinh trí tueä cuûa quaàn chuùng,

ñeàu töø söï khaùi quaùt hieän thöïc ñeå ruùt ra baûn chaát, quy luaät.

Chuùng ta coù theå ruùt ra moät soá neùt khu bieät giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ nhö sau:

Veà maët yù nghóa:

Thaønh ngöõ mieâu taû moät söï vaät, moät hoaït ñoäng, moät tính chaát hay moät traïng thaùi.

Chaúng haïn: cao nhö seáu; noùi höôu noùi vöôïn; lôø ñôø nhö gaø ban hoâm... Ngöôïc laïi, tuïc ngöõ ñuùc

keát moät kinh nghieäm, moät quy luaät, moät chaân lyù cuûa cuoäc soáng, hoaëc neâu leân moät baøi

hoïc ôû ñôøi. Thí duï: gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì saùng; ôû hieàn gaëp laønh; thuoác ñaéng daõ taät; noài

naøo vung aáy; moät con saâu laøm raàu noài canh; aên ít no laâu, caøy saâu toát luùa;…

Noäi dung cuûa thaønh ngöõ thöôøng thieân veà vieäc theå hieän nhöõng caùi coù tính chaát ngaãu

nhieân vaø rieâng leû. Coøn noäi dung cuûa tuïc ngöõ laïi theå hieän nhöõng caùi coù tính baûn chaát, khaùi

quaùt, mang tính taát yeáu, quy luaät.

Veà maët ngöõ phaùp:

Moãi thaønh ngöõ, nhìn chung, chæ laø moät ngöõ, chöa phaûi laø moät caâu hoaøn chænh vì thaønh

ngöõ chæ nhaèm neâu leân moät hình aûnh, moät hieän töôïng, chaúng haïn nhö: meøo maû gaø ñoàng; doát

ñaëc caùn mai; ñaùnh raén giöõa khuùc… Ngöôïc laïi, tuïc ngöõ laø moät caâu hoaøn chænh, laø moät thoâng

baùo troïn veïn, moät keát luaän cuï theå, moät nhaän ñònh chaéc chaén, moät baøi hoïc kinh nghieäm. Thí

duï: Con khoâng cheâ cha meï khoù, choù khoâng cheâ chuû ngheøo,...

Phaàn lôùn thaønh ngöõ tieáng Vieät coù keát caáu moät trung taâm, thöôøng laø nhöõng thaønh ngöõ

daïng so saùnh: chaäm nhö ruøa, löø ñöø nhö oâng töø vaøo ñeàn, nhôùn nhaùc nhö gaø phaûi caùo, luùng tuùng

nhö gaø maéc toùc, cao nhö seáu… Moät boä phaän nhoû caùc thaønh ngöõ coù keát caáu hai trung taâm: nöôùc

ñoå ñaàu vòt, eách ngoài ñaùy gieáng… Tuy nhieân nhöõng thaønh ngöõ naøy cuõng chæ laø moät phaàn cuûa

caâu, vaãn duøng ñeå goïi haønh ñoäng, tính chaát söï vaät. Thí duï: nöôùc ñoå ñaàu vòt “phí coâng, khoâng

coù taùc duïng”, aùo gaám ñi ñeâm “toán keùm maø khoâng ai bieát ñeán”, eách ngoài ñaùy gieáng “khoâng

nhìn xa thaáy roäng”, mieäng ngaäm hoät thò “ôû vaøo theá khoâng theå noùi ñöôïc”.

Veà maët chöùc naêng:

Ñöùng veà maët ngoân ngöõ hoïc, tuïc ngöõ coù chöùc naêng khaùc haún so vôùi thaønh ngöõ. Tuïc

ngöõ cuõng nhö caùc saùng taùc daân gian khaùc nhö ca dao, daân ca, ñeàu coù chöùc naêng thoâng baùo.

Tuïc ngöõ laø moät thoâng baùo ngaén goïn, suùc tích, coøn thaønh ngöõ coù chöùc naêng ñònh danh,

bieåu hieän söï vaät, tính chaát, haønh ñoäng töông töï nhö töø. Moät thaønh ngöõ duø lôùn ñeán ñaâu

cuõng khoâng theå neâu leân moät thoâng baùo. Ngöôïc laïi moät caâu tuïc ngöõ duø nhoû ñeán maáy cuõng

ñaûm nhieäm chöùc naêng naøy moät caùch hoaøn haûo. (Thaønh ngöõ: lôïn trong chuoàng thaû ra maø

ñuoåi; aên oác noùi moø, aên maêng noùi moïc, aên coø noùi leo; vaï vòt chöa qua, vaï gaø ñaõ ñeán; voi ñuù,

choù ñuù, lôïn seà cuõng hoäc. Tuïc ngöõ: ao saâu toát caù; ngöôøi roi, voi buùa; töùc nöôùc vôõ bôø, v.v.).

Vì thaønh ngöõ khoâng ñaûm nhieäm chöùc naêng thoâng baùo neân vôùi baát kyø thaønh ngöõ naøo ta

cuõng coù theå ñaët caâu hoûi veà nhöõng vaán ñeà cô baûn xoay quanh noäi dung cuûa thaønh ngöõ ñoù.

Chaúng haïn khi ta neâu thaønh ngöõ chaáp chôùi nhö thaày boùi cuùng thaùnh thì trong suy nghó cuûa

ngöôøi nghe seõ naûy ra moät caâu hoûi “ai coù daùng ñieäu chaáp chôùi ñoù ?”. Hoaëc vôùi thaønh ngöõ vieäc

nhaø thì nhaùc, vieäc chuù baùc thì sieâng, ngöôøi nghe seõ naåy ra caâu hoûi “ai laø ngöôøi löôøi bieáng

vieäc nhaø vaø sieâng laøm vieäc ngöôøi?”, v.v.. Ñoái vôùi caùc tuïc ngöõ thì tình hình khoâng nhö vaäy.

Moãi tuïc ngöõ laø moät caâu thoâng baùo troïn veïn, neân tröôùc baát kyø tuïc ngöõ naøo ngöôøi ta khoâng ñaët

ra caâu hoûi kieåu nhö vaäy. Chaúng haïn khi ta noùi ôû hieàn gaëp laønh thì khoâng ai caàn hoûi “ai ôû hieàn

gaëp laønh?”. Bôûi vì tuïc ngöõ ñaõ neâu leân moät quy luaät chung cho taát caû moïi ngöôøi.

Söï khaùc nhau veà maët chöùc naêng nhö ñaõ noùi ôû treân daãn ñeán söï khaùc nhau trong caùch

vaän duïng hai loaïi ñôn vò naøy trong giao tieáp. Moät thaønh ngöõ khoâng theå ñoäc laäp taïo thaønh

caâu. Traùi laïi, moät tuïc ngöõ hoaøn toaøn coù theå coù khaû naêng ñoù. Roõ raøng laø giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc

ngöõ coù moät ñöôøng ranh giôùi thöïc teá. Tuy nhieân ranh giôùi naøy khoâng phaûi laø ngaên caùch tuyeät

ñoái, khoâng phaûi laø ñöôøng keû thaúng baêng. Chính vì vaäy maø coù nhöõng ñôn vò ñöôïc taùc giaû naøy

cho laø thaønh ngöõ, taùc giaû khaùc laïi cho laø tuïc ngöõ. Chaúng haïn kieán tha laâu cuõng ñaày toå ñöôïc

raát nhieàu nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc xeáp vaøo tuïc ngöõ, trong ñoù coù Phaïm Vaên Bình, taùc giaû

cuûa cuoán Tuïc ngöõ Vieät Nam [76], choù treo meøo ñaäy ñöôïc Hoaøng Dieäu Minh cho laø tuïc ngöõ

[13], vaéng chuùa nhaø gaø voïc nieâu côm theo Phan Vaên Queá laø tuïc ngöõ [86]. Nhöng Nguyeãn

Nhö YÙ laïi ñöa taát caû caùc caâu treân vaøo trong cuoán Töø ñieån thaønh ngöõ tieáng Vieät phoå thoâng

[43], v.v..

1.2. Thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät

Thaønh ngöõ chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät (thaønh ngöõ ñoäng vaät) ñöôïc hieåu laø nhöõng thaønh

ngöõ maø trong thaønh phaàn cuûa chuùng coù nhöõng töø ngöõ chæ con vaät, thí duï cao nhö seáu; laån nhö

chaïch; aên nhö meøo; chuoät chaïy cuøng saøo. Nhöõng töø ngöõ naøy ñöôïc chuùng toâi goïi laø “thaønh toá

chæ ñoäng vaät” (seáu, chaïch, meøo, chuoät). Qua tìm hieåu caùc töø ñieån thaønh ngöõ, caùc baøi baùo, baøi

nghieân cöùu thaønh ngöõ, chuùng toâi thaáy soá löôïng thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät ôû caùc taøi lieäu

khaùc nhau laø raát khaùc nhau. Nhöng ñieàu chaéc chaén laø loaïi thaønh ngöõ naøy chieám moät tyû leä

khoâng nhoû trong toaøn boä voán thaønh ngöõ tieáng Vieät.

Theo keát quaû thoáng keâ ñöôïc mieâu taû trong luaän aùn thaïc só cuûa Trònh Caåm Lan [102],

möùc ñoä söû duïng caùc thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät theo thöù töï nhö sau: chim

(157, keå caû caùc loaøi chim cuï theå), caù (113, keå caû caùc loaøi caù cuï theå), choù (110), gaø (79), boø

(40), chuoät (37), ngöïa (30), meøo (23), ong (11), ruoài (9), lôïn (8), khæ (6), vòt (5), soùi (2), sö töû

(2), thoû (2)… (Trònh Caåm Lan, luaän aùn thaïc só, 1995) [102]. Theo Phan Vaên Queá thì möùc ñoä

söû duïng caùc thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät coù khaùc: choù (123), gaø (90), caù

(68), traâu (54), voi (53), meøo (52), coïp (51), ngöïa (49) chim (39), boø (37), chuoät (30), coø (24),

vòt (23), cua (22), coùc (18), ñæa (16), lôïn (16), ong (16), raén (14), ruoài (12) [81].

Trong khuoân khoå khoái tö lieäu veà thaønh ngöõ ñaõ tieáp caän vaø xöû lyù, taùc giaû luaän vaên toång

keát ñöôïc trong tieáng Vieät coù 1555 thaønh ngöõ ñoäng vaät vôùi 157 thaønh toá chæ ñoäng vaät (keå caû

teân cuûa 29 loaïi caù, 34 loaïi chim).

Danh saùch cuï theå ñöôïc saép xeáp theo ABC nhö sau:

 Ba ba, beo, boø, boø caïp, boï, boï choù, boï maït, boï ngöïa, boï xít, böôùm (ngaøi)

 Caù (caù boáng, caù chaøy, caù chaùy, caù cheùp, caù chi chi, caù chuoái, caù dieác, caù ñoái, caù gaùy, caù

kình, caù laêng, caù loùc, caù loøng tong, caù maøi maïi, caù meø, caù moøi, caù ngaõo, caù ngheâ, caù nheo,

caù roâ, caù saên saét, caù saáu, caù thia, caù thôøn bôn, caù traém, caù treâ, caù troâi, caù vaøng, caù vöôïc),

caø cuoáng, caùo, caùy, caày höông, chaïch, chaâu chaáu, chaáy, chaãu chuoäc, chim ( bìm bòp, boà

caâu, boà noâng, chaøo maøo, cheøo beûo, chim chích, choi choi, coø, cuù, chim cuoác, gieû cuøi, deõ,

dieäc, dieàu haâu, eùn, haïc, heùt, hoàng, chim keùt, khöùu, nhaïn, où, oanh / hoaøng anh, phöôïng, loan,

quaï, saùo, chim seû, seáu, tu huù, uyeân öông, vaïc, veït, yeán), choù, chuoàn chuoàn, chuoät, coùc, coïp,

coác, coâng, cua, cun cuùt

 Daõ traøng, deâ, dôi

 Ñæa, ñom ñoùm, ñöôøi öôi

 EÁch, eãnh öông

 Gaø, gaáu, giaûi, giun

 Heán, höôu

 Khæ, kieán

 Lôïn, löøa, löôn

 Mang, meøo, muoãi

 Nai, naéc neû, ngheâu (soø), ngoãng, ngöïa, nhaùi, nheän, nhoäng, noøng noïc

 Ong, oác

 Raùi, raén, raän, reát, roàng, ruøa, ruoài (nhaëng), röôi

 Saâu, seân, soùc, soùi, sö töû, söùa

 Taèm, teâ giaùc, teùp, thaèn laèn, thaàn truøng, thieâu thaân, thoû, thuoàng luoàng, toø voø, toâm, trai, traâu

 Ve, vích, vòt, voi, vôø, vöôïn.

Taàn soá xuaát hieän cuûa caùc thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät nhö sau. Chim

vaø caùc loaïi chim xuaát hieän nhieàu nhaát vôùi hôn 232 thaønh ngöõ. Thöù hai laø caù vaø caùc loaïi caù:

149. Tieáp theo laø choù: 149; traâu: 123; gaø: 113; meøo: 61; boø: 73; voi: 61; ngöïa: 58; coïp: 55;

chuoät: 47; raén: 33; lôïn: 28; coùc: 25; cua: 28; vòt: 26; roàng: 23; ong: 21; eách, nhaùi, eãnh

öông: 31; ruoài: 18; kieán: 14; toâm: 17; caùo: 12; höôu: 12; oác: 12; khæ: 12; taèm: 15; deâ: 10;

löôn: 9; thoû: 10; ñom ñoùm: 9; raän: 9; röôi: 8; ñæa: 9; chuoàn chuoàn: 8; dôi: 7; chaïch: 8;

ngoãng: 6; chaáy: 7, caùy: 6, muoãi: 6; soùi: 11; chaâu chaáu: 4; nai: 3; gaáu: 5; ve: 6; vích: 4; saâu: 3

…

So vôùi soá lieäu thoáng keâ cuûa Trònh Caåm Lan vaø Phan Vaên Queá, keát quaû thoáng keâ cuûa

chuùng toâi coù soá löôïng thaønh ngöõ vaø thaønh toá ñoäng vaät chöùa trong caùc thaønh ngöõ lôùn hôn

nhieàu. Coù leõ do nguoàn taøi lieäu döïa vaøo khaùc nhau, phöông phaùp thoáng keâ cuõng nhö quan

ñieåm phaân ñònh thaønh ngöõ – tuïc ngöõ khaùc nhau. Coù moät ñieàu lyù thuù laø duø keát quaû khaù khaùc

bieät veà taàn soá xuaát hieän cuûa caùc thaønh toá ñoäng vaät, nhöng nhöõng thaønh toá coù taàn soá xuaát hieän

cao ôû ba keát quaû thoáng keâ khaù gioáng nhau. Nhöõng thaønh toá ñoù laø: chim, choù, caù, gaø, lôïn, traâu,

boø, voi, meøo, chuoät, ngöïa, … Haõy xem baûng ñoái chieáu keát quaû döôùi ñaây cuûa ba taùc giaû:

TRÒNH CAÅM LAN PHAN VAÊN QUEÁ NGUYEÃN THÒ BAÛO

Teân ñoäng vaät SL Teân ñoäng vaät SL Teân ñoäng vaät SL

Chim Chim Chim 157 39 232

Caù Caù Caù 113 68 149

Choù Choù Choù 110 123 149

Traâu Traâu 54 123

Gaø Gaø Gaø 79 90 113

Boø Boø Boø 40 37 73

Voi Voi 53 61

Meøo Meøo Meøo 23 52 61

Ngöïa Ngöïa Ngöïa 30 49 58

Coïp Coïp 51 55

Chuoät Chuoät Chuoät 37 30 47

Baûng 1

1.3. Thaønh toá chæ ñoäng vaät ñöôïc duøng trong thaønh ngöõ tieáng Anh

Keát quaû thoáng keâ cuûa chuùng toâi cho thaáy coù 463 thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Anh vôùi

khoaûng 74 teân caùc con vaät ñöôïc söû duïng.

Danh saùch cuï theå xeáp theo traät töï ABC nhö sau:

 Ant (kieán), ape (ñöôøi öôi), ass (löøa caùi)

 Badger (löûng), bat (dôi), bear (gaáu), bee/hornet (ong), bird (chim), bug (reäp), bull (boø

ñöïc), butterfly (böôùm)

 Calf (beâ), camel (laïc ñaø), cat (meøo), chicken (gaø con), cock (gaø troáng), cow (boø caùi),

crocodile (caù saáu), crow (quaï)

 Dog (choù), donkey (löøa), dove/pigeon (boà caâu), duck/drake (vòt), duckling (vòt con)

 Eagle (ñaïi baøng), eel (löôn), elephant (voi)

 Fish (caù), flea (boï cheùt), fly (ruoài), fox (caùo)

 Goat (deâ), goose (ngoãng)

 Hare (thoû röøng), hawk (dieàu haâu), hen (gaø maùi), herring (caù trích), horse (ngöïa)

 Jackdaw (quaï xaùm), kitten (meøo con)

 Lamb (cöøu non), lark (sôn ca), leech (ñæa), leopard (baùo), lion (sö töû), lobster (toâm)

 Mackerel (caù thu), mare (ngöïa caùi), magpie (chim aùc laø), monkey (khæ), mouse/rat (chuoät),

mule (la)

 Owl (cuù), ox (boø thieán), oyster (soø, haøu)

 Parrot (veït), peacock (coâng), pig (lôïn)

 Rabbit (thoû)

 Sardine (caù moøi), sheep (cöøu), snail (seân), snake/serpent (raén), sprat (caù trích côm), stag

(nai ñöïc, höôu ñöïc), swallow (eùn), swan (thieân nga).

 Tiger (hoå), toad (coùc), turkey (gaø taây)

 Vixen (choàn caùi), whale (caù voi), wolf (choù soùi), worm (giun, saâu).

Nhöõng thaønh toá ñoäng vaät coù taàn soá xuaát hieän nhieàu nhaát:

Dog (choù): 64; bird (crow (jackdaw), dove (pigeon), eagle, hawk, lark, magpie, owl,

parrot, peacock) (chim vaø caùc loaïi chim): 58; fish (herring, mackerel, sardin, sprat, whale)

(caù vaø caùc loaïi caù): 46; horse, mare (ngöïa, ngöïa caùi): 36; cat, kitten (meøo): 37; bull, ox,

cow, calf (boø caùc loaïi boø): 24; cock, chicken, hen (gaø caùc loaïi): 24; sheep, ram (cöøu): 13;

pig (lôïn): 15; mouse, rat (chuoät): 13; duck, duckling, drake (vòt): 12; fly (ruoài): 11; lamb

(cöøu non): 8; ass, (löøa): 9 ; pig (lôïn): 15; rabbit, hare (thoû, thoû röøng): 10; lion (sö töû): 11,

wolf (choù soùi): 9; bear (gaáu): 8; goose (ngoãng): 7; fox (caùo): 6; flea (boï cheùt): 6; monkey

(khæ): 4; goat (deâ): 4; …

1.4. So saùnh ñoái chieáu thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ Vieät-Anh

Xeùt veà soá löôïng thaønh ngöõ chöùa thaønh toá ñoäng vaät, trong tieáng Vieät coù 1555 thaønh

ngöõ, nhieàu hôn gaáp ba laàn so vôùi tieáng Anh (463 thaønh ngöõ). Xeùt veà soá löôïng con vaät ñöôïc

nhaéc ñeán trong thaønh ngöõ: tieáng Vieät coù 157 con vaät, gaáp ñoâi so vôùi tieáng Anh (74 con vaät).

Trong luaän aùn phoù tieán só cuûa mình, Phan Vaên Queá thoáng keâ töø nhieàu nguoàn taøi lieäu

khaùc nhau vaø cho raèng trong thaønh ngöõ tieáng Anh coù khoaûng 368 ñôn vò coù thaønh toá chæ ñoäng

vaät vôùi hôn 85 con vaät (bao goàm caû thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ) [86]. Coøn theo Trònh Caåm Lan thì

tieáng Vieät coù khoaûng 904 thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät vaø chæ coù 64 con vaät [102].

Qua phaàn trình baøy treân, ta thaáy coù ñoäng vaät cuøng xuaát hieän ôû thaønh ngöõ cuûa caû hai

ngoân ngöõ, coù ñoäng vaät chæ xuaát hieän ôû thaønh ngöõ cuûa ngoân ngöõ naøy hoaëc thaønh ngöõ cuûa ngoân

ngöõ kia.

1.4.1. Caùc thaønh toá ñoäng vaät xuaát hieän trong caû hai thaønh ngöõ Vieät- Anh

 Beo/ baùo (leopard), boà caâu (pigeon), böôùm (butterfly)

 Caù (fish), caù saáu (crocodile), caù moøi (sardine), caù voi/ caù kình (whale), caùo (fox), caày

höông (civet cat), chim (bird), choù (dog), choù saên (hound), choù soùi (wolf), chuoät (mouse,

rat), coïp (tiger), coâng (peacock), cuù (owl)

 Deâ (goat), dôi (bat), dieàu haâu (hawk)

 Ñæa (leech), ñöôøi öôi (ape)

 EÙn, nhaïn (swallow)

 Gaø con (chicken), gaø maùi (hen), gaø troáng (cock), gaáu (bear), giun (worm).

 Haøu (soø) (oyster)

 Kieán (ant), khæ (monkey)

 Lôïn (pig), löôn (eel)

 Meøo (cat)

 Ngoãng (goose)

 Ong (bee)

 Quaï (crow, jassdow)

 Raén (snake), ruoài (fly)

 Saâu (worm), seân (snail), sö töû (lion)

 Toâm (lobster)

 Veït (parrot), vòt (duck), voi (elephant)

Coù 46 teân con vaät cuøng xuaát hieän trong caû hai thaønh ngöõ Vieät – Anh, nhieàu hôn so vôùi

33 con vaät theo thoáng keâ cuûa Phan Vaên Queá [86].

1.4.2. Caùc thaønh toá ñoäng vaät chæ coù trong thaønh ngöõ tieáng Vieät

 Ba ba, boø, boø caïp, boï, boï choù, boï maït, boï ngöïa, boï xít

 Caù cheùp, caù chuoái, caù dieác, caù ñoái, caù gaùy, caù ngheâ, caù meø, caù roâ, caù thia, caù chaøy, caù

loùc, caù troâi, caù vaøng, caù laêng, caù vöôïc, caù ngaõo, caù treâ, caù nheo, caù loøng tong, caù saên saét,

caù chaùy, caù boáng, chi chi, caù maïi, caù thôøn bôn, caù traém

 Caø cuoáng, caùy, chaïch, chaâu chaáu, chaáy, chaãu chaøng

 Chim bìm bòp, boà noâng, chaøo maøo, cheøo beûo, chim chích, coø, chim cuoác, deõ, gieû cuøi, haïc,

heùt, chim keùt, khöôùu, loan, où, oanh, phöôïng, saùo, seû, seáu, vaïc, yeán

 Chuoàn chuoàn, coùc, coác, cua, cun cuùt

 Daõ traøng

 Ñom ñoùm

 EÁch, eãnh öông

 Gaø, giaûi, gioøi

 Heán

 Liu ñiu, löøa

 Mang, muoãi

 Nai, naéc neû, nhaùi, nheän, nhoäng, noøng noïc

 OÁc

 Raùi caù, raän, roàng, ruøa, röôi

 Söùa

 Taèm, teùp, thoû, trai, traâu

 Ve, vöôïn

Toång coäng coù 98 con vaät (keå caû teân cuûa caùc loaøi caù vaø teân cuûa caùc loaøi chim) chæ xuaát

hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät maø khoâng xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh (theo Phan

Vaên Queá chæ coù 58 con vaät) [86].

1.4.3. Caùc thaønh toá ñoäng vaät chæ xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh

 Ass (löøa caùi),

 Badger (löûng), bug (reäp), bull (boø ñöïc)

 Calf (beâ), camel (laïc ñaø), cow (boø caùi)

 Eagle (chim ñaïi baøng)

 Flea (boï cheùt)

 Hare (thoû röøng), herring (caù trích)

 Lamb (cöøu non), lark (sôn ca)

 Magpie (aùc laø), mare (ngöïa caùi), mule (la)

 Ox (boø thieán)

 Rabbit (thoû nhaø)

 Sardine (caù moøi), sheep / ram (cöøu), sprat (caù trích côm), swan (thieân nga)

 Turkey (gaø taây)

 Vixen (choàn caùi)

24 con vaät chæ coù trong thaønh ngöõ tieáng Anh, khoâng thaáy xuaát hieän trong thaønh ngöõ

tieáng Vieät (theo thoáng keâ cuûa Phan Vaên Queá, coù 31 con vaät (caû thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ)) [86].

1.4.4. Moät soá nhaän xeùt töø phaàn trình baøy treân

1.4.4.1. Caùc loaøi chim, caù, coân truøng, saâu boï xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät nhieàu hôn

so vôùi trong tieáng Anh. Cuï theå:

Trong thaønh ngöõ tieáng Anh chæ coù 6 loaïi caù vaø ña soá laø caù bieån: caù trích (herring), caù

côm (sprat), caù thu (markerel), caù moøi (sardine), caù voi (whale). Trong tieáng Vieät thì tình

hình hoaøn toaøn ngöôïc laïi: coù raát nhieàu loaïi caù xuaát hieän, haàu heát laø caù nöôùc ngoït vôùi hôn 29

loaïi khaùc nhau.

Döôùi ñaây laø baûng lieät keâ caùc loaøi caù xuaát hieän trong thaønh ngöõ vaø moâi tröôøng nöôùc cuûa

chuùng (vieäc xaùc ñònh moâi tröôøng nöôùc döïa vaøo Töø ñieån tieáng Vieät do Hoaøng Pheâ chuû bieân,

1997)[14]:

TT TEÂN CAÙ T.VIEÄT T. ANH MOÂI TRÖÔØNG

1 caù boáng + nöôùc ngoït –

2 caù chaøy + nöôùc ngoït –

3 caù chaùy + bieån –

4 caù cheùp + – nöôùc ngoït

– 5 chi chi + nöôùc ngoït

6 caù chuoái + – nöôùc ngoït

7 caù côm + bieån –

8 caù dieác + nöôùc ngoït –

9 caù gaùy + – nöôùc ngoït

caù kình/ caù 10 + + bieån voi

11 caù laêng + nöôùc ngoït –

12 caù loøng tong + nöôùc ngoït –

13 caù loùc + nöôùc ngoït –

14 caù maøi maïi + nöôùc ngoït –

15 caù meø + nöôùc ngoït –

16 caù moøi + bieån +

17 caù ngaõo + – nöôùc ngoït

18 caù ngheâ + – bieån

19 caù nheo + nöôùc ngoït –

20 caù ñoái + nöôùc ngoït –

21 caù roâ + nöôùc ngoït –

22 caù saáu + + nöôùc ngoït

23 caù saên saét + – nöôùc ngoït

24 caù thia + nöôùc ngoït –

25 caù thôøn bôn + nöôùc ngoït –

26 caù thu + bieån –

27 caù traém + nöôùc ngoït –

28 caù treâ + nöôùc ngoït –

29 caù trích + bieån –

30 caù troâi + nöôùc ngoït –

31 caù vaøng + – nöôùc ngoït

32 caù vöôïc + – bieån + nöôùc ngoït

Baûng 2

Veà chim, chæ coù khoaûng 9 loaøi chim xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Ña soá laø caùc

loaøi chim lôùn vaø hung döõ (nhö: ñaïi baøng, quaï, dieàu haâu, cuù…). Thöùc aên chuû yeáu cuûa chuùng laø

thòt. Trong thaønh ngöõ tieáng Vieät coù ñeán 34 teân goïi caùc loaøi chim khaùc nhau, trong ñoù coù raát

nhieàu loaøi chim duøng saâu boï laøm thöùc aên chính. Sau ñaây laø baûng veà caùc loaøi chim vaø thöùc aên

cuûa chuùng (döïa vaøo Töø ñieån tieáng Vieät do Hoaøng Pheâ chuû bieân, 1997)[14]:

TT TEÂN CHIM T. VIEÄT T. ANH THÖÙC AÊN

1 aùc laø + caù, teùp –

2 bìm bòp + caù, teùp –

3 boà caâu + + nguõ coác

4 boà noâng + – caù, teùp

5 chaøo maøo + – caùc loaïi quaû

6 cheøo beûo + – saâu boï

7 chim chích + saâu boï –

chieàn chieän 8 – + nguõ coác (sôn ca)

9 choi choi + saâu boï –

10 coø + caù, teùp –

11 cuù + + thòt

12 cuoác + saâu boï –

13 deõ + giun –

14 dieäc + caù, teùp –

15 dieàu haâu + + thòt

16 ñaïi baøng + thòt –

saâu boï vaø 17 eùn + – nguõ coác

saâu boï vaø 18 gieû cuøi + – nguõ coác

19 haïc + khoâng roõ –

20 heùt + giun –

21 hoàng + khoâng roõ –

22 keùt + saâu boï, nguõ –

coác, thòt

23 khöôùu + saâu boï –

24 loan + khoâng roõ –

25 nhaïn + nguõ coác +

26 où + thòt –

27 oanh (anh) + nguõ coác –

28 phöôïng + khoâng roõ –

29 quaï/ aùc + thòt +

saâu boï vaø 30 saùo + – nguõ coác

31 chim seû + nguõ coác –

32 seáu + caù, teùp –

saâu boï vaø 33 tu huù + – nguõ coác

34 uyeân öông + khoâng roõ –

35 vaïc + caù, teùp –

36 veït + saâu boï +

37 yeán + saâu boï –

Baûng 3

Ngoaøi nhöõng loaïi chim sinh tröôûng ôû vuøng khí haäu aåm vaø öa nöôùc nhö treân, raát nhieàu

coân truøng vaø ñoäng vaät soáng ôû ñoàng ruoäng, ao hoà vaø ôû vuøng nhieät ñôùi cuõng xuaát hieän trong

thaønh ngöõ tieáng Vieät nhieàu hôn trong thaønh ngöõ tieáng Anh.

Baûng caùc con vaät lieân quan ñeán ñoàng ruoäng vaø vuøng khí haäu nhieät ñôùi (döïa theo taøi

lieäu Cô sôû sinh thaùi hoïc cuûa Döông Höõu Thôøi, ÑHQG, Haø Noäi, 1998) [73]:

STT TEÂN CON VAÄT T. VIEÄT T. ANH MOÂI TRÖÔØNG

1 boï cheùt + nhieät ñôùi –

2 boï choù + nhieät ñôùi –

3 boï maït + nhieät ñôùi –

4 boï ngöïa + ñoàng ruoäng –

5 boï xít + nhieät ñôùi –

6 chaâu chaáu + ñoàng ruoäng –

7 chaãu chuoäc + ao hoà –

8 chaáy + nhieät ñôùi –

9 chuoät + + nhieät ñôùi

10 coùc + ao hoà +

11 ñæa + + ñoàng ruoäng

12 eách, nhaùi, eãnh öông + ao hoà –

13 gioøi + khí haäu aåm –

14 giun + khí haäu aåm –

15 kieán + + nhieät ñôùi

16 muoãi + nhieät ñôùi –

17 ong + + nhieät ñôùi

18 raén + nhieät ñôùi +

19 raän + nhieät ñôùi –

20 reäp + nhieät ñôùi –

21 reát + nhieät ñôùi –

22 ruoài + + nhieät ñôùi

23 saâu + + ñoàng ruoäng

24 seân + + ao hoà

25 thaèn laèn + nhieät ñôùi –

26 thieâu thaân + nhieät ñôùi –

Baûng 4

Trong soá 26 con vaät, coù ñeán 24 con xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø chæ coù 11

con xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh.

Vieät Nam coù heä thoáng soâng ngoøi daøy ñaëc, thuaän lôïi cho caùc loaøi ñoäng vaät öa nöôùc (caù

nöôùc ngoït, coùc, eách, nhaùi, v.v.) phaùt trieån maïnh. Hôn nöõa, laø nöôùc thuoäc vuøng nhieät ñôùi, khí

haäu aåm, Vieät Nam coù raát nhieàu loaøi, saâu boï vaø coân truøng. Theo quy luaät caân baèng sinh thaùi:

nôi naøo coù nhieàu loaøi saâu boï vaø coân truøng gaây haïi cho muøa maøng, nôi ñoù seõ coù raát nhieàu loaøi

chim, ñoäng vaät öa aên saâu boï vaø coân truøng. Nhöõng con vaät naøy “laøm ngöôøi canh ñoàng” raát

quan troïng cho ngöôøi noâng daân (Traàn Kieân, Ñôøi soáng caùc loaøi boø saùt, 1983) [101]. Thaät lyù

thuù khi thaáy raèng trong thaønh ngöõ tieáng Vieät xuaát hieän raát nhieàu teân goïi caùc loaøi saâu boï vaø

coân truøng gaây haïi cho muøa maøng, ñoàng thôøi cuõng xuaát hieän raát nhieàu töø ngöõ chæ caùc loaïi

chim, caùc ñoäng vaät öa aên saâu boï vaø coân truøng.

1.4.5. Moät soá teân goïi caùc con vaät truyeàn thuyeát, mang ñaëc tröng vaên hoaù phöông Ñoâng nhö:

phöôïng, loan, hoàng, haïc vaø roàng chæ xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät.

1.4.6. Nöôùc Anh vaø nhieàu nöôùc phöông Taây khaùc ñi leân töø neàn kinh teá ñoàng coû vaø du muïc,

soáng chuû yeáu baèng ngheà chaên nuoâi, coù ñieàu kieän gaén boù vôùi caùc ñoäng vaät nuoâi. Ñieàu naøy theå

hieän khaù roõ trong vieäc phaûn aùnh phong phuù teân goïi caùc gia suùc trong thaønh ngöõ:

Ngöïa: mare (ngöïa caùi), horse (ngöïa ñöïc)

Cöøu : sheep (cöøu lôùn), lamb (cöøu non)

Boø : cow (boø caùi), bull (boø ñöïc), ox (boø thieán), calf (beâ)

Löøa : donkey (löøa), ass (löøa caùi), jackass (löøa ñöïc)

Roõ raøng ñieàu kieän ñòa lyù töï nhieân, moâi tröôøng sinh soáng, neàn kinh teá - vaên hoaù cuûa

moãi coäng ñoàng ñaõ ñeå laïi daáu aán ñaäm neùt trong thaønh ngöõ chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät.

Chöông hai

NGÖÕ NGHÓA CUÛA TÖØ NGÖÕ CHÆ ÑOÄNG VAÄT

TRONG THAØNH NGÖÕ TIEÁNG VIEÄT

(so saùnh vôùi thaønh ngöõ tieáng Anh)

2.1. Khaùi quaùt veà ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töø

Tröôùc khi tìm hieåu ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ, ta thöû

tìm hieåu ngöõ nghóa vaên hoaù cuûa töø noùi chung.

Trong coâng trình Tröôøng nghóa cuûa moät thöïc töø, Döông Kyø Ñöùc cho raèng nghóa cuûa

moät thöïc töø phaûn aùnh söï caûm nhaän veà ñoái töôïng theo caùch rieâng cuûa coäng ñoàng toäc ngöôøi,

töùc laø phaûn aùnh moät phaàn vaên hoaù cuûa coäng ñoàng ñoù. Theo oâng, nghóa cuûa thöïc töø coù hai

phaàn: phaàn nghóa ngöõ hieäu vaø phaàn nghóa vaên haøm. Phaàn nghóa ngöõ hieäu laø nghóa cuûa töø vôùi

tính caùch moät tín hieäu ngoân ngöõ, noù theå hieän khaùi nieäm, töùc laø caùc ñaëc tröng chung cuûa ñoái

töôïng ñöôïc con ngöôøi nhaän thöùc qua thöïc tieãn xaõ hoäi. Phaàn nghóa vaên haøm laø nghóa cuûa töø

vôùi tö caùch moät haøm toá vaên hoaù, noù chöùa ñöïng ñoäng hình vaên hoaù, töùc laø caùi caùch rieâng trong

vieäc taïo ra ñoái töôïng, thao taùc vôùi noù vaø trong vieäc caûm nhaän noù. Hai phaàn nghóa ngöõ hieäu

vaø vaên haøm hôïp thaønh moät chænh theå, ñoù laø tröôøng nghóa cuûa thöïc töø. Döông Kyø Ñöùc ñaõ

phaân tích töø chuoät ñeå minh hoïa. Qua cöù lieäu thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, qua caùch nhìn cuûa ngöôøi

Vieät veà con vaät naøy trong ñôøi soáng, oâng cho raèng töø chuoät chöùa ñöïng nhöõng noäi dung sau:

– Chuoät ñöôïc coi laø con vaät sôï meøo, hay bò meøo aên thòt.

– Chuoät thöôøng ñöôïc lieân töôûng ñeán keû xaáu, vieäc xaáu: khoâng quang minh chính ñaïi

(len leùt nhö chuoät ngaøy; chaùy nhaø ra maët chuoät), taùo tôïn (chuoät gaëm chaân meøo), laâm vaøo theá

cuøng (chuoät chaïy cuøng saøo), laø keû baát taøi nhöng gaëp may (chuoät sa chónh gaïo).[9].

Thaät thuù vò neáu ta ñem so saùnh nghóa cuûa töø chuoät trong tieáng Vieät vôùi nghóa vaên

haøm ñaëc thuø cuûa hai töø mouse vaø rat cuøng nghóa laø “chuoät” trong tieáng Anh. Tuy cuøng nghóa

laø “chuoät”, cuøng thieân veà nghóa tieâu cöïc nhö trong tieáng Vieät, nhöng saéc thaùi bieåu caûm cuûa

hai töø naøy coù khaùc nhau. Mouse laø ngöôøi laëng leõ, nhuùt nhaùt (as quiet as a mouse - laëng leõ nhö

chuoät), tuy beù nhoû nhöng coù ích (a mouse may help a lion - con chuoät cuõng coù theå giuùp ñôõ con

sö töû), moät ngöôøi raát toäi nghieäp vì quaù ngheøo (as poor as a church mouse- con chuoät ôû nhaø

thôø) hoaëc ñang laâm vaøo hoaøn caûnh khoù khaên khoâng loái thoaùt (it is a poor mouse that has only

one hole – con chuoät toäi nghieäp chæ coù moät loã ñeå chui ). Trong khi ñoù, rat laø nhöõng lôøi la

maéng naëng neà (to give somebody rats – cho ngöôøi naøo ñoù nhöõng con chuoät), laø keû coù baûn

chaát xaáu xa (rats desert a sinking ship – khi taøu chìm thì chuoät môùi chui ra), laø söï nguy hieåm

coù theå xaûy ra (to smell a rat – ngöûi thaáy muøi chuoät). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, coù veû nhö mouse deã

thöông hôn rat vaø noùi chung, “chuoät” khoâng ñaùng gheùt, ñaùng khinh bæ nhö ñoái vôùi ngöôøi Vieät

Nam.

Toùm laïi, nghóa cuûa töø (thöïc töø) trong moät ngoân ngöõ phaûn aùnh yù thöùc xaõ hoäi cuûa coäng

ñoàng toäc ngöôøi söû duïng ngoân ngöõ ñoù nhö tieáng meï ñeû. Noùi caùch khaùc, nghóa cuûa töø phaûn aùnh

“moái quan heä giöõa theá giôùi bieåu töôïng vôùi theá giôùi thöïc taïi” (Phan Vaên Queá, 1996) [86]. Moái

quan heä ñoù chính laø vaên hoaù vaø ñöôïc bieåu hieän thaønh moät kieåu löïa choïn rieâng cuûa moät coäng

ñoàng toäc ngöôøi so vôùi moät coäng ñoàng toäc ngöôøi khaùc. Ñöùng ôû goùc ñoä vaên hoaù, nghóa cuûa moãi

töø laø moät phieán ñoaïn vaên hoaù, theå hieän vaên hoaù chung cuûa coäng ñoàng loaøi ngöôøi, vaên hoaù

chung lieân toäc ngöôøi vaø vaên hoaù rieâng ñaëc thuø cuûa moät coäng ñoàng toäc ngöôøi. Nghóa vaên hoaù

chung lieân toäc ngöôøi laø söï khuùc xaï cuûa nghóa vaên hoaù chung cuûa coäng ñoàng loaøi ngöôøi (töùc laø

nghóa khaùi nieäm phoå quaùt toaøn nhaân loaïi). Coøn nghóa vaên hoaù rieâng ñaëc thuø cuûa moät coäng

ñoàng toäc ngöôøi, veà phaàn noù, laïi laø moät söï khuùc xaï cuûa nghóa vaên hoaù chung cuûa coäng ñoàng

ngöôøi vaø vaên hoaù chung cuûa lieân toäc ngöôøi.

Teân goïi ñoäng vaät laø ñôn vò töø ngöõ trong heä thoáng tieáng Vieät. Do vaäy teân goïi ñoäng vaät

ñöông nhieân cuõng coù nghóa vaên hoaù. Khi laø thaønh toá trong caùc thaønh ngöõ, noäi dung ngöõ nghóa

vaên hoaù cuûa caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät chính laø caùch caûm nhaän, caùch ñaùnh giaù caùc con vaät toát

hay xaáu, laø vieäc lieân töôûng chuùng vôùi caùi gì. Chaúng haïn, theo caùch caûm nhaän cuûa ngöôøi Vieät

thì lôïn tieâu bieåu cho söï aên uoáng thoâ loã (aên nhö lôïn), ngu ngoác loá bòch trong xöû söï (ngu nhö

lôïn; voi ñuù, choù ñuù, lôïn seà cuõng hoäc), keû khoâng nhaän bieát khuyeát ñieåm cuûa mình, laïi ñi cheâ

ngöôøi khaùc (lôïn cheâ choù coù boï). Lôïn cuõng gôïi ñeán boång loäc (ñaàu gaø maù lôïn), cuûa caûi (thuû thæ

aên soû lôïn). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, hình aûnh pig “con lôïn” cuõng coù nhöõng neùt gioáng nhö caùch

caûm nhaän cuûa ngöôøi Vieät, cuõng ngu ngoác (don’t be such a pig), cuõng aên uoáng thoâ tuïc (as

greedy as a pig). Ngoaøi ra, ngöôøi Anh coøn lieân töôûng pig ñeán söï haáp taáp voäi vaøng, thieáu caân

nhaéc (a pig in a poke), ñeán nhöõng ñieàu aûo töôûng (pig might fly; when pigs fly), ñeán söï ngaïc

nhieân (stare like a stuck pig).

Ñoái vôùi ngöôøi Vieät thì gaø thöôøng gôïi ñeán thöùc aên ngon (côm gaø caù goûi), ñeû nhieàu (ñeû

nhö gaø). Gaø coøn chæ boïn ngöôøi xaáu xa, hay ganh tî, töï laøm haïi mình (gaø töùc nhau tieáng gaùy;

gaø nhaø laïi böôi beáp nhaø; chaân gaø laïi bôùi ruoät gaø), boïn ngöôøi heøn keùm (gaø queø aên quaån coái

xay), taùc phong chaäm chaïp (lôø ñôø nhö gaø ban hoâm). Vôùi ngöôøi Anh, gaø vaø ñaëc bieät gaø troáng

laø hình aûnh cuûa keû maïnh (cock of the walk), soáng no ñuû, sung tuùc (live like fighting cocks).

Ngoaøi ra, ngöôøi Anh thöôøng lieân töôûng gaø troáng vôùi nhöõng ñieàu toát laønh seõ ñeán khi ñang ôû

hoaøn caûnh khoù khaên (there is many good cocks come out of a tattered bag). Hoaëc nhö khæ

thöôøng ñöôïc ngöôøi Vieät lieân töôûng ñeán ngöôøi hay nhaên nhoù (nhaên nhö khæ), laøm nhöõng vieäc

baån thæu xaáu xa (tay khæ nuoâi mieäng khæ). Trong taâm thöùc ngöôøi Anh, khæ laø keû baát löông, löu

manh (monkey bussiness), keû ngu ñaàn, baát taøi (the higher the monkey climbs the more he

shows his tail), keû ranh ma, leùm lænh (as tricky as a monkey), laø thöù keùm chaát löôïng, khoâng

ñaït yeâu caàu (if you pay peanuts, you get monkeys).

Treân ñaây laø nhöõng daãn chöùng veà noäi dung cuûa nghóa vaên hoaù ñaëc thuø toäc ngöôøi trong

nghóa cuûa töø. Noù phaûn aùnh nhaõn quan vaên hoaù ñaëc tröng cuûa moãi daân toäc.

2.2. Ngöõ nghóa vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ

Nhieàu nhaø nghieân cöùu thaønh ngöõ cho raèng nghóa cuûa thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh

ngöõ chính laø nghóa bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ. Chaúng haïn, Hoaøng Vaên Haønh khi nghieân cöùu

loaïi thaønh ngöõ so saùnh kieåu “ T nhö B” (nhanh nhö soùc; chaäm nhö ruøa; laån nhö chaïch) cho

raèng caùc yeáu toá B (soùc, ruøa, chaïch) laø khoâng hieån ngoân, chuùng coù tính bieåu tröng ngöõ nghóa

[19]. Theo caùch nhìn nhaän cuûa Nguyeãn Coâng Ñöùc, moät thaønh toá seõ coù tính bieåu tröng khi noù

coù nhöõng ñaëc tröng ñieån hình vaø trong moái quan heä vôùi caùc thaønh toá khaùc thì noù laøm cho

ngöôøi ta lieân heä tôùi moät yù nghóa môùi, khaùc vôùi nghóa goác cuûa noù. Thí duï, trong thaønh ngöõ göûi

tröùng cho aùc thì tröùng laø bieåu tröng cho moät vaät quyù giaù, cho moät söï tieáp noái truyeàn ñôøi,

nhöng heát söùc mong manh, caàn phaûi naâng niu gìn giöõ nhö chính söï soáng coøn, aùc (moät loaøi

chim döõ) bieåu tröng cho keû ñoäc aùc, khoâng ñaùng tin, luoân rình moø laøm haïi ngöôøi khaùc [33].

Trong soá caùc taùc giaû nghieân cöùu veà tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ thì chæ coù Trònh Caåm

Lan laø ñi saâu veà tính bieåu tröng cuûa thaønh toá chæ con vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät. Theo baø,

ñi tìm nhöõng giaù trò bieåu tröng ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ coù yeáu toá lieân quan ñeán teân goïi caùc

con vaät thöïc chaát laø tìm ra nhöõng giaù trò ngöõ nghóa maø ngöôøi Vieät ñaõ gaùn cho nhöõng con vaät

hay gaùn cho nhöõng ñaëc ñieåm, nhöõng tình theá, nhöõng hoaït ñoäng cuûa nhöõng con vaät ñoù theo

caùch caûm nhaän cuûa hoï. Vaø “nhöõng caûm nhaän cuûa ngöôøi Vieät veà caùc con vaät ñöôïc boäc loä qua

thaønh ngöõ, taïo ra nhöõng bieåu töôïng, nhöõng bieåu töôïng naøy cho pheùp hình dung con vaät bieåu

tröng cho caùi gì, cho thuoäc tính gì” [102].

Trong luaän vaên phoù tieán só cuûa mình, Nguyeãn Thuyù Khanh cho raèng theá giôùi ñoäng vaät

gaàn guõi gaén boù vôùi con ngöôøi töø thuôû khai thieân laäp ñòa. Vì vaäy, caùc con vaät vôùi teân goïi cuûa

noù ñaõ ñi vaøo ñôøi soáng ngoân ngöõ moät caùch töï nhieân vaø ngaøy caøng trôû neân phong phuù veà maët

nhaän thöùc vaø bieåu hieän. “Moãi con vaät (vaø keøm theo teân goïi cuûa noù) thöôøng gôïi leân trong yù

thöùc cuûa ngöôøi baûn ngöõ moät söï lieân töôûng naøo ñoù, gaén lieàn vôùi nhöõng ñaëc ñieåm, thuoäc tính

cuûa con vaät” [57]. Quaù trình lieân töôûng thöôøng daãn ñeán nghóa boùng, nghóa chuyeån, thoâng qua

moät soá phöông thöùc nhö aån duï, hoaùn duï. Ñaây cuõng laø quaù trình hình thaønh nghóa bieåu tröng

cuûa thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ. Noù phaûn aùnh caùch caûm nhaän, caùch ñaùnh giaù caùc söï

vaät, hieän töôïng laø toát hay xaáu, lieân quan ñeán vieäc gaùn cho chuùng nhöõng thuoäc tính, nhöõng

ñaëc ñieåm cuûa con vaät naøo ñoù. Coù theå noùi nghóa bieåu tröng laø moät trong nhöõng nghóa vaên

hoaù cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät. Noù vöøa mang tính chaát ñaëc thuø cuûa moãi coäng ñoàng ngoân ngöõ

rieâng bieät, vöøa mang tính chaát chung ôû nhieàu ngoân ngöõ. Chaúng haïn, caû hai daân toäc Vieät vaø

Anh ñeàu cho raèng caùo laø con vaät khoân ngoan, tinh ranh, xaûo quyeät khoù löôøng (caùo möôïm oai

huøm; caùo naøo töû teá vôùi gaø; gaø nguû, caùo khoâng nguû / a fox in lamb’s skin “caùo ñoäi loát cöøu”; as

smart as a fox “kheùo leùo nhö caùo”). Coøn raén vôùi noïc ñoäc, söï traùo trôû vaø nhöõng cuù taán coâng

baát ngôø, ñöôïc bieåu tröng cho söï thaâm hieåm, ñoäc aùc (mieäng huøm noïc raén, khaåu phaät taâm xaø / a

snake in the grass “con raén trong ñaùm coû – nhöõng nguy hieåm baát ngôø”; to warm (cherish) a

snake in one's bosom “oâm raén trong loøng – giöõ beân mình nhöõng moái nguy hieåm”).

Veà phaàn chuùng toâi, do tieáp caän vaán ñeà nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ

töø quan ñieåm ngöõ nghóa –vaên hoaù, coi nghóa cuûa töø laø moät phieán ñoaïn vaên hoaù, neân chuùng

toâi raát thoáng nhaát vôùi caùch nhìn nhaän cuûa Phan Vaên Queá veà vaán ñeà bieåu tröng. Theo oâng,

ñuùng laø coù moät soá lôùn thaønh toá chæ ñoäng vaät trong caùc thaønh ngöõ mang nghóa bieåu tröng, nhaát

laø khi nhöõng thaønh ngöõ ñoù coù daïng so saùnh, kieåu nhö chaäm nhö ruøa, nhaùt nhö caùy, baån nhö

choù, khoeû nhö vaâm, v.v. trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø as quiet as a mouse “laëng leõ nhö

chuoät”, as blind as a bat “muø nhö dôi”, eat like a horse “aên khoeû nhö ngöïa”, work like a dog

“laøm caät löïc nhö choù”, v.v. trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Coøn ôû nhieàu thaønh ngöõ ñoäng vaät

khaùc, raát khoù hình dung tính bieåu tröng cuûa noù. Chaúng haïn, Trònh Caåm Lan ([102], tr.62-63)

cho raèng choù treøo chaïn bieåu tröng cho söï löôøi bieáng (trong thaønh ngöõ ngay löng nhö choù treøo

chaïn), choù phaûi phaùo bieåu tröng cho söï sôï haõi (trong thaønh ngöõ chaïy nhö choù phaûi phaùo), choù

thaáy thoùc bieåu tröng cho söï baøng quan (trong thaønh ngöõ lô laùo nhö choù thaáy thoùc) vaø choù aên

vaõ maém bieåu tröng cho haønh ñoäng chöûi (trong thaønh ngöõ chöûi nhö choù aên vaõ maém). Thaät ra

caùc thaønh ngöõ naøy chæ phaûn aùnh caùch caûm nhaän vaø so saùnh theo kieåu cuûa coäng ñoàng ngöôøi

Vieät, chöù khoâng khaéc hoaï neân moät hình töôïng ñieån hình nhö trong tröôøng hôïp caùc thaønh ngöõ

so saùnh kieåu chaäm nhö ruøa, nhaùt nhö caùy (ruøa laø ñieån hình cuûa söï chaäm chaïp, caùy laø ñieån

hình cuûa söï nhuùt nhaùt, v.v.).

Ñieàu naøy coù nghóa laø ngoaøi nghóa bieåu tröng, caùc thaønh toá cuûa thaønh ngöõ noùi chung vaø

caùc thaønh toá ñoäng vaät trong caùc thaønh ngöõ ñoäng vaät noùi rieâng, coøn coù moät loaïi nghóa khaùc,

nghóa phi bieåu tröng.

Chuùng toâi cho raèng duø laø nghóa bieåu tröng hay laø nghóa phi bieåu tröng thì caû hai loaïi

nghóa naøy ñeàu laø keát quaû cuûa söï lieân töôûng, lieân hoäi theo caùch rieâng cuûa moät coäng ñoàng toäc

ngöôøi. Noùi caùch khaùc, khi caùc töø, ngöõ chæ ñoäng vaät trong caùc thaønh ngöõ gôïi leân moät caùi gì ñoù,

coù nghóa laø ñaõ haøm yù moät caùi gì ñoù nhö moät thöù ñoäng hình vaên hoùa cuûa moät coäng ñoàng toäc

ngöôøi. Coù leõ ñaây chính laø caùi maø Döông Kyø Ñöùc goïi laø “nghóa vaên haøm” [9]. Ñeå phaûn aùnh

moät caùch thoûa ñaùng taát caû caùc kieåu loaïi nghóa cuûa caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ

ñoäng vaät (baát keå laø nghóa bieåu tröng hay nghóa phi bieåu tröng, hay laø nghóa gì khaùc), chuùng

toâi xin ñöôïc qui chuùng veà moät loaïi chung, ñoù laø nghóa vaên hoaù ñaëc thuø toäc ngöôøi, bao goàm

taát caû noäi dung cuûa nghóa vaên hoaù naøy. Vôùi moät caùch nhìn nhaän roäng nhö vaäy ta seõ deã daøng

xöû lyù hôn ñoái vôùi caùi haøm yù maø moät coäng ñoàng toäc ngöôøi muoán gôïi tôùi, muoán göûi gaém qua

hình aûnh caùc ñoäng vaät trong caùc thaønh ngöõ ñoäng vaät.

Ta bieát noäi dung ngöõ nghóa vaên hoaù ñaëc thuø toäc ngöôøi cuûa moãi töø ngöõ chæ ñoäng vaät heát

söùc phong phuù neân ña soá chuùng ñeàu coù tính ña nghóa. Xin daãn chöùng tröôøng hôïp chim trong

thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø bird trong thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Anh:

Chim:

Ngöôøi ñöùng ñaàu (chim ñaàu ñaøn)

Ngöôøi ñi laäp nghieäp (ñaát laønh chim ñaäu)

Ngöôøi ñöôïc töï do (nhö chim soå loàng)

Muïc ñích (chim bay cung xeáp, thoû cheát choù thui)

Keû bò haïi (chim bò teân sôï laøn caây cong)

Keû bò maéc möu (chim khoân maéc phaûi löôùi hoàng)

Keû laïc loõng (chim chích vaøo röøng)

Ngöôøi bò giam caàm (chim loàng caù chaäu)

Ngöôøi ñi xa (baët tin chim caù)

Ngöôøi coù theá löïc (chim coù caùnh, caù coù vaây)

……………………

Bird:

Ngöôøi bò saên ñuoåi (the bird has flown)

Muïc ñích, muïc tieâu nhaém tôùi (kill two birds with one stone)

Söï töï do (as free as a bird)

Ngöôøi nay ñaây mai ñoù (a bird of passage)

Ngöôøi cuøng hoäi cuøng thuyeàn (birds of feather flock together)

Ngöôøi caàn maãn, sieâng naêng (the early bird catch the worm)

Ngöôøi khoân ngoan vaø töøng traûi (old bird are not caught with chaff)

Ngöôøi laäp dò (a queer bird)

Ngöôøi thích soáng ñôn ñoäc (a lone bird)

..………..

2.3. Ngöõ nghóa - vaên hoaù caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng

Anh

Qua phaàn mieâu taû ngöõ nghóa-vaên hoaù cuûa moät soá töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ

tieáng Vieät vaø thaønh ngöõ tieáng Anh (phuï luïc 1, phuï luïc 2), chuùng toâi ruùt ra moät soá nhaän xeùt

sau:

2.3.1.Tính ña nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng Anh

Trong soá 23 thaønh toá ñoäng vaät tieáng Vieät ñöôïc mieâu taû, ñöùng ñaàu veà möùc ñoä ña nghóa

laø thaønh toá traâu (29 nghóa), roài ñeán gaø (28), meøo (22), caù (19), choù (20), ngöïa (15), chim (11),

voi (14), coïp (12), vòt (11), boø (11), raén (11), ruoài (10), chuoät (10), eách (9), ong (9), lôïn (7),

roàng (8), kieán (7), oác (7), phöôïng (7), taèm (7), caùo (5). Trong thaønh ngöõ tieáng Anh thì ñöùng

ñaàu laø horse, mare (ngöïa) (29), dog (choù) (28), tieáp theo laø: bird (chim) (25), chicken, cock,

hen (gaø) (21), bull, calf, cow, ox (boø) (18), cat (meøo) (16), fish (caù) (14), mouse, rat (chuoät)

(12), fly (ruoài) (11), duck (vòt) (9), pig (lôïn) (8), bee (ong) (8), fox (caùo) (4)….

2.3.2. Thieân höôùng nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng

Anh

Ña soá töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng Anh ñeàu thieân veà nghóa

tieâu cöïc, thí duï “boø”, “caùo”, “lôïn”, “choù”, “vòt”, “chuoät”, “eách”, “meøo”, “oác”, “raén”,

“ruoài”…. Soá thieân veà nghóa tích cöïc raát ít, nhö “ngöïa”, “phöôïng”, “roàng”, … .Chæ coù “kieán”

thieân veà nghóa trung hoaø. Moät soá con vaät khaùc nhö “caù”, “coïp”, “voi” coù neùt nghóa khoâng roõ

reät. Soá löôïng nghóa tieâu cöïc vaø nghóa tích cöïc cuûa nhöõng con vaät naøy haàu nhö baèng nhau. Thí

duï: “caù”: +7, -8; “coïp”: +5, -5; “voi”: +7, -6 (+ tích cöïa, - tieâu cöïc).

Sôõ dó “roàng”, “phöôïng”, “ngöïa” thieân veà nghóa tích cöïc coù leõ do caùch nhìn nhaän cuûa

ngöôøi phöông Ñoâng vaø ngöôøi Vieät Nam veà ba con vaät naøy.

Theo quan nieäm cuûa ngöôøi phöông Ñoâng, roàng vaø phöôïng laø nhöõng con vaät thieâng (töù

linh: long, laân, quy, phöôïng). Roàng töôïng tröng cho söï cao quyù, toát ñeïp; laø bieåu töôïng cuûa taát

caû nhöõng gì lieân quan ñeán vua chuùa (thuyeàn roàng, long theå, long xa, long tu,…). Ñoái vôùi ngöôøi

Vieät Nam, roàng laø nguoàn goác thieâng lieâng cuûa daân toäc: con roàng chaùu tieân. Phöôïng laø loaøi

chim do trí töôûng töôïng cuûa moïi ngöôøi taïo ra. Ñoù laø moät con chim raát ñeïp, gioáng nhö chim

tró, ñöôïc xem laø chuùa cuûa caùc loaøi chim (theo Töø ñieån tieáng Vieät, do Hoaøng Pheâ chuû bieân,

xuaát baûn 1997), phöôïng luoân töôïng tröng cho caùi gì ñeïp ñeõ, sang troïng. Phöôïng (chim troáng)

xuaát hieän beân caïnh loan (chim maùi) taïo thaønh bieåu töôïng cuûa nhöõng caëp vôï choàng haïnh

phuùc, xöùng ñoâi. Trong tieáng Anh chuùng toâi chöa tìm thaáy thaønh ngöõ naøo coù töø phoenix

(phöôïng).

Ngöïa tuy khoâng phaûi laø con vaät coù nhieàu ôû Vieät Nam vaø cuõng khoâng phaûi laø con vaät

quen thuoäc laém ñoái vôùi nhieàu ngöôøi Vieät Nam nhö boø, traâu nhöng noù gaén lieàn vôùi quaù trình

döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc cuûa daân toäc ta. Chuùng ta bieát hình aûnh con ngöïa xöa nay vaãn luoân

gaén vôùi ngöôøi chieán binh nôi sa tröôøng vaø ñöôïc bieåu tröng cho tinh thaàn thieän chieán. Nöôùc

Vieät Nam chieán tranh lieân mieân, chuû yeáu laø chieán tranh veä quoác. Töø trong nhöõng cuoäc chieán

tranh ñaùnh ñuoåi quaân xaâm löôïc, baûo veä toå quoác aáy, loøng yeâu nöôùc, tinh thaàn chòu ñöïng gian

khoå daëm nghìn da ngöïa, duõng caûm hy sinh da ngöïa boïc thaây raát ñöôïc ñeà cao. Ngöïa töø laâu ñaõ

trôû thaønh con vaät quen thuoäc trong taâm thöùc ngöôøi daân Vieät, noù ñöôïc nhaân daân ta lieân töôûng

trong quaù trình nhaän thöùc theá giôùi khaùch quan.

Ba con vaät naøy xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät bao haøm nghóa tích cöïc laø theå

hieän mong muoán cuûa nhaân daân lao ñoäng ñöôïc ñoåi ñôøi, coù cuoäc soáng giaøu sang, haïnh phuùc löùa

ñoâi ñöôïc beàn vöõng (roàng maây gaëp hoäi; leân xe xuoáng ngöïa; chaên loan goái phöôïng; loan phuïïng

hoaø minh).

Ta coù theå tham khaûo qua baûng thoáng keâ döôùi ñaây veà möùc ñoä ña nghóa cuûa 23 thaønh toá

ñoäng vaät tieâu bieåu treân:

MÖÙC ÑOÄ ÑA NGHÓA CUÛA CAÙC TÖØ NGÖÕ CHÆ ÑOÄNG VAÄT

TRONG THAØNH NGÖÕ TIEÁNG VIEÄT

Soá Nghóa Nghóa Nghóa Teân löôïng tích tieâu trung Keát luaän STT ñoäng vaät nghóa cöïc cöïc hoøa

1 Boø 11 2 8 1 Thieân veà tieâu cöïc

2 Caù 19 7 7 5 Khoâng roõ neùt

3 Caùo 5 2 Thieân veà tieâu cöïc 3

4 Chim 11 1 3 Thieân veà tieâu cöïc 7

5 Choù 20 1 17 Thieân veà tieâu cöïc 2

6 Chuoät 10 1 Thieân veà tieâu cöïc 9

7 Coïp 12 5 2 Khoâng roõ neùt 5

8 EÁch 9 1 3 Thieân veà tieâu cöïc 5

9 Gaø 28 6 18 Thieân veà tieâu cöïc 4

10 Kieán 7 5 Thieân veà trung hoaø 2

11 Lôïn 7 1 2 Thieân veà tieâu cöïc 4

12 Meøo 22 3 14 Thieân veà tieâu cöïc 5

13 Ngöïa 15 7 4 Thieân veà tích cöïc 4

14 Ong 9 1 3 Thieân veà tieâu cöïc 5

15 OÁc 7 1 Thieân veà tieâu cöïc 6

16 Phöôïng 7 6 Thieân veà tích cöïc 1

17 Raén 11 2 3 Thieân veà tieâu cöïc 6

18 Roàng 8 6 2 Thieân veà tích cöïc

19 Ruoài 10 1 2 Thieân veà tieâu cöïc 7

20 Taèm 7 3 3 Thieân veà tích cöïc 1

21 Traâu 29 6 10 13 Thieân veà tieâu cöïc

22 Vòt 11 4 Thieân veà tieâu cöïc 7

23 Voi 14 7 1 Khoâng roõ neùt 6

Baûng 5

Toùm laïi, trong phaïm vi khoái löôïng tö lieäu thu thaäp ñöôïc vaø ñaõ qua xöû lyù, veà phöông

dieän cô caáu ngöõ nghóa, theo söï ñaùnh giaù toát xaáu, caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ

thieân veà moät trong ba maûng nghóa: tích cöïc, tieâu cöïc, trung hoaø. Trong ba maûng naøy, maûng

nghóa tieâu cöïc chieám ña soá: 15/23, tích cöïc chieám 4/23, trung hoaø chieám 1/23; 3/23 khoâng

thieân veà nghóa naøo roõ reät. Nghóa laø nhöõng töø naøy coù soá löôïng nghóa tieâu cöïc vaø tích cöïc gaàn

baèng nhau. Tieâu bieåu cho loaïi naøy coù voi (+7,-6), caù (+7,-7), coïp (+5-5) (+ nghóa tích cöïc, -

nghóa tieâu cöïc).

Veà thaønh ngöõ tieáng Anh, sau khi khaûo saùt ngöõ nghóa teân goïi 13 con vaät cuøng xuaát hieän

caû trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, ta thaáy nghóa cuûa chuùng cuõng thieân veà tieâu cöïc nhö trong

thaønh ngöõ tieáng Vieät (xem baûng 6). Nhöõng töø ngöõ khaùc nhau cuøng chæ veà moät con vaät coù neùt

nghóa khaùc nhau. Thí duï, trong 4 töø chæ “boø” thì bull hoaøn toaøn mang nghóa tieâu cöïc; cow,

calf, ox nhieàu neùt nghóa hôn vaø thieân veà nghóa tích cöïc. Trong ba töø chæ “gaø” thì chicken thieân

veà nghóa tieâu cöïc, cock thieân veà nghóa tích cöïc, hen khoâng thieân veà nghóa naøo. Moät soá töø ngöõ

nhö “ong”, “vòt”, “gaø” coù nghóa tieâu cöïc trong thaønh ngöõ tieáng Vieät nhöng laïi mang nghóa

trung hoaø hoaëc khoâng thieân veà nghóa naøo khi xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Ñieàu lyù

thuù laø raát nhieàu töø ngöõ chæ ñoäng vaät ôû caû hai ngoân ngöõ cuøng thieân veà moät höôùng nghóa. Thí

duï: caùo/ fox, choù/dog, lôïn/pig, meøo/cat, chuoät/mouse,rat cuøng coù nghóa tieâu cöïc, ngöïa/horse

cuøng coù nghóa tích cöïc, caù/ fish cuøng khoâng roõ neùt nghóa.

MÖÙC ÑOÄ ÑA NGHÓA CUÛA CAÙC TÖØ NGÖÕ CHÆ ÑOÄNG VAÄT

TRONG THAØNH NGÖÕ TIEÁNG ANH

Soá Nghóa Nghóa Teân Nghóa löôïng tieâu trung Keát luaän STT con vaät tích cöïc nghóa cöïc hoaø

1 Bee 8 3 2 Khoâng roõ neùt 3

2 Bird 25 9 12 Thieân veà trung hoaø 4

3 Bull 5 Thieân veà tieâu cöïc 5

Cow 8 5 Thieân veà tích cöïc 3

Calf 2 1 Khoâng roõ neùt 1

Ox 3 2 1 Thieân veà tích cöïc

4 Cat 16 3 5 Thieân veà tieâu cöïc 8

5 Chicken 8 2 1 Thieân veà tieâu cöïc 5

Cock 7 4 1 Thieân veà tích cöïc 2

Hen 6 2 2 2 Khoâng roõ neùt

6 Dog 28 4 20 4 Thieân veà tieâu cöïc

7 Duck 9 2 2 5 Thieân veà trung hoaø

8 Fish 14 5 6 3 Khoâng roõ neùt

9 Fly 11 1 6 4 Thieân veà tieâu cöïc

10 Fox 4 4 Thieân veà tieâu cöïc

11 25 2 Horse 12 11 Thieân veà tích cöïc

Mare 4 2 2 Khoâng roõ neùt

Mouse, 12 12 1 9 2 Thieân veà tieâu cöïc rat

13 Pig 8 1 7 Thieân veà tieâu cöïc

Baûng 6

2.3.3. Tính ñaëc thuø ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ

 Moãi thaønh toá ñoäng vaät ñöôïc lieân töôûng ñeán caùc ñaëc ñieåm tính chaát khaùc nhau, gaén

lieàn vôùi quan nieäm, taâm lyù, nhaän thöùc vaø tö duy cuûa moãi daân toäc. Cho duø cuøng khai thaùc moät

ñaëc ñieåm tính chaát naøo ñoù cuûa con vaät nhöng moãi daân toäc laïi coù nhöõng lieân töôûng khaùc nhau.

Vôùi ngöôøi Vieät, boø ñöôïc lieân töôûng ñeán taøi saûn, cuûa caûi, haøng hoaù mua baùn trao ñoåi

(ba boø chín traâu; bieáu boø nhaän ngöïa; maát boø môùi lo laøm chuoàng), laø ngöôøi coù traùch nhieäm (boø

aên maï, coù daï boø chòu), ñoàng thôøi cuõng laø ngöôøi coù taâm ñòa xaáu xa, heïp hoøi, laém möu meïo

(yeám boø laïi buoäc coå boø; boø cöôøi traâu ngaõ; buïng traâu laøm sao buïng boø laøm vaäy), ngöôøi vöøa

phaøm aên vöøa ngu doát, voâ duïng (ngoán nhö boø ngoán rôm; doát nhö boø vöïc khoâng thaønh; boø ñaát

ngöïa goã). Hình aûnh con boø suoát ngaøy caøy xôùi daõi naéng daàm möa, cuõng gôïi cho nhaân daân lieân

töôûng ñeán keû cuøng khoå, bò boùc loät cuøng cöïc (baét boø caøy trieàu). Trong thaønh ngöõ tieáng Anh, coù

ba töø ñeå chæ “boø”: bull (boø ñöïc), cow (boø caùi), ox (boø thieán). Trong 3 töø naøy, bull hoaøn toaøn

mang nghóa tieâu cöïc: laø ngöôøi bò choïc töùc (like a red rag to a bull), vieäc khoù khaên nguy hieåm

(take the bull by the horns), ngöôøi vuïng veà (like a bull in the china shop), chuyeän theâu deät,

khoâng coù thaät (a cock and a bull story). Ox lieân töôûng ñeán moät ngöôøi raát to khoeû (as strong as

an ox) nhöng gaëp baát haïnh (to have the black ox tread on one’s foot). Cow laø ñieàu thieâng lieâng

(a sacred cow), laø vieäc lôùn / quan troïng (it is idle to swallow the cow and choke on the tail), laø

nhaân caùch / phaåm giaù (better a good cow than a cow of a good kind).

Caù laø moät trong nhöõng thaønh toá xuaát hieän nhieàu trong thaønh ngöõ tieáng vieät (155). Ñoái

vôùi ngöôøi Vieät, caù khoâng tieâu bieåu cho moät khuynh höôùng roõ reät naøo. Noù daøn traûi khaép caû ba

nghóa tích cöïc, tieâu cöïc, trung hoaø. Caù töôïng tröng cho ngöôøi coù chí lôùn (beå roäng caù nhaûy,

trôøi cao chim bay), thaønh ñaït (caù cheùp hoùa roàng; caù vöôït vuõ moân), ngöôøi gaëp may (caù roâ gaëp

möa raøo), ngöôøi hö hoûng xaáu xa (caù thoái raén xöông; caù thoái töø trong xöông thoái ra; caù vaøng

buïng boï), caù coøn laø moái lôïi (caù vaøo tay ai naáy baét; ñem caù ñeåâ mieäng meøo; coù caù moøi ñoøi caù

chieân), muïc ñích ñaït ñeán (ñöôïc caù queân chaøi), laø nhöõng theá löïc khaùc nhau trong xaõ hoäi (caù

lôùn nuoát caù beù; caù meø ñeø caù cheùp). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, fish (caù) cuõng khoâng thieân veà nghóa

naøo. Coù theå laø ngöôøi toát, vaät toát (there are plenty / lots more fish in the sea), ngöôøi taøi gioûi

(never offer to teach fish to swim; swim like a fish),hoaëc laø ngöôøi laïnh luøng (a cold fish), laäp dò

(an odd fish), bôïm/ saâu röôïu (drink like a fish), ngöôøi baøng quan hoaëc nhuùt nhaùt, khoâng muoán

hoaëc khoâng daùm leân tieáng (as mute as a fish; as dumb as a fish), cuõng coù theå laø con moài, laø

muïc ñích caàn ñaït (a silly fish that caught twice with the same bait; he who would catch fish

must not mind getting wet).

Gaø cuõng xuaát hieän nhieàu trong thaønh ngöõ tieáng Vieät. Gaø tieâu bieåu nhöõng doøng doõi coù

tieáng taêm (con toâng gaø noøi), moät toå chöùc nhoû (ñaàu gaø hôn ñuoâi voi; ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu),

boång loäc (ñaàu gaø maù lôïn), ngöôøi nhôù coäi nguoàn (gaø coû trôû moû veà röøng), laø moät thöùc aên ngon

(côm gaø caù goûi; quan hoï thòt gaø, gioã cha thòt eách), ngöôøi gaëp may (gaø rôi naäm gaïo). Nhöng gaø

chuû yeáu thieân veà nghóa tieâu cöïc: ngöôøi chaäm chaïp, lôø ñôø, (lôø ñôø nhö gaø ban hoâm), vieäc khoâng

quan troïng (caét coå gaø khoâng caàn dao phay), keû laøm aên coûn con (gaø queø aên quaån coái xay),

ngöôøi nhieàu chuyeän (chaân gaø laïi bôùi ruoät gaø), ngöôøi öa khoe khoang (gaø cheát vì tieáng gaùy),

keû möôïn danh (gaø möôïn aùo coâng), keû hay ganh gheùt (gaø töùc nhau tieáng gaùy), ngöôøi hueânh

hoang (gaø ñeû gaø cuïc taùc), ngöôøi coù daùng ñi voäi vaõ (te taùi nhö gaø maùi nhaûy oå; te taùi nhö gaø

maéc ñeû). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, cock (gaø troáng) lieân töôûng ñeán nhöõng gì toát ñeïp nhaát. Ñoù laø

ngöôøi raát töïï tin, vöõng daï trong moâi tröôøng quen thuoäc cuûa mình (every cock will crow upon

his own dunghill), laø keû maïnh meõ (cock of the walk), ngöôøi coù cuoäc soáng ñaày ñuû (live like

fighting cocks), ñieàu toát laønh (there’s many a good cock come out of a tattered bag). Nhöng

chicken (gaø con) thöôøng ñöôïc lieân töôûng ñeán nhöõng chuyeän khoâng hay ho: nhöõng phieàn toaùi

maø treû con mang laïi cho ngöôøi lôùn (one chicken make a hen busy), laø ñieàu khoâng toát laønh

(curses, like chickens, come home to roost), laø haäu quaû taát yeáu (the chickens come home to

roost), laø ngöôøi bò naïn (run around like a chicken with its head cut off), laø nhöõng gì quaù ít oûi

nhoû nhoi, khoâng ñaùng giaù (chicken- feed). Trong khi nghóa cuûa hen (gaø maùi) vöøa tieâu bieåu

cho ngöôøi meï suoát ngaøy baän bòu vôùi con caùi (like a hen with one chicken), laø ngöôøi phuï nöõ

caàn cuø chaêm chæ hay lam hay laøm (grain by grain the hen fills her belly), laø hình aûnh toát ñeïp

cuûa töông lai (better an egg today than a hen tomorrow). Nhöng hen cuõng gaây phieàn phöùc cho

ngöôøi khaùc vì tieáng cuïc taùc inh oûi cuûa mình (want to have eggs must endure the cackling of

hens).

Ñoái vôùi ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Anh, “chuoät” haàu nhö thieân veà nghóa tieâu cöïc. Laø keû baát

taøi gaëp may (chuoät sa chónh gaïo), baûn chaát xaáu xa (chaùy nhaø ra maët chuoät), keû hôïm mình

(chuoät chuø cheâ khæ hoâi), keû ñua ñoøi (chuoät chuø ñeo ñaïc), keû lieàu lónh (chuoät gaëm chaân meøo),

keû xui xeûo (chuoät sa cuõi meøo), keû coù thaùi ñoä thieáu quang minh (laám leùt nhö chuoät ngaøy; len

leùt nhö chuoät ngaøy), keû ñang gaëp nguy hieåm (chuoät chaïy cuøng saøo). Ngöôøi Anh thaáy chuoät laø

keû laëng leõ (as quiet as a mouse) hoaëc baùo hieäu moät ñieàu baát oån saép xaûy ra (smell a rat),

ngöôøi raát ngheøo (as poor as a church mouse), ngöôøi ñang laâm vaøo hoaøn caûnh beá taéc (it is a

poor mouse that has only one hole; like rats in a hole) laø caùi haïi tuy nhoû (burn not your house

to rit it of the mouse), laø ngöôøi khoâng töï giaùc (when the cat’s away, the mice will play), lôøi leõ

naëng neà, khoù nghe (to give sb rats), baûn chaát xaáu xa (rats desert a sinking ship), keát quaû

khieâm toán (the mountain has brought forth a mouse).

Theo caûm nhaän cuûa ngöôøi Vieät, ong laø moät con vaät tieâu bieåu cho keû xaáu, caàn phaûi caån

thaän khi giao tieáp (chôi ong coù ñoäc; nuoâi ong tay aùo), nhöõng dö luaän khoâng toát (ñieàu ong

tieáng ve), laø khaùch laøng chôi, nhöõng keû côït ñuøa thaân phaän ngöôøi phuï nöõ (ong qua böôùm laïi;

ong cheâ (chöôøng) böôùm chaùn), laø lôùp ngöôøi cuøng khoå trong xaõ hoäi (con ong caùi kieán), laø

nhöõng keû oàn aøo voâ toå chöùc (nhö ong vôõ toå). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, bee, hornet (ong) khoâng thieân

veà nghóa tích cöïc cuõng khoâng thieân veà nghóa tieâu cöïc. Hoï thöôøng lieân töôûng bee vôùi hình aûnh

moät ngöôøi luoân luoân baän roän vaø vui veû (a busy bee; as busy as a bee), laø söï tuyeät vôøi (the

bee’s knees), ñoàng thôøi laø nhöõng moäng töôûng vieãn voâng (to have one’s head full of bees), laø

noãi aùm aûnh veà ñieàu gì ñoù (have a bee in your bonnet), laø loaïi ngöôøi thaâm hieåm, xaûo quyeät

caàn caån thaän khi tieáp caän (honey is sweet, but the bee stings).

Lôïn laø con vaät tieâu bieåu cho taøi loäc, boång loäc maø moïi ngöôøi haèng mong öôùc (thuû thæ aên

soû lôïn; ñaàu gaø maù lôïn), laø vaät duïng, haøng hoaù coù theå mua baùn, söûa chöõa, vay möôïn (lôïn laønh

chöõa thaønh lôïn queø; lôïn nhaø, gaø chôï; möôïn ñaàu heo naáu chaùo), nhöng cuõng laø nguyeân nhaân

cuûa nhöõng chuyeän loän xoän (lôïn khoâng caøo, choù naøo suûa), laø ngöôøi aên uoáng thoâ tuïc (aên nhö

lôïn), laø keû ngu ngoác (ngu nhö lôïn), hay ganh gheùt (lôïn cheâ choù coù boï), cuõng laø keû phaûi nhòn

ñoùi, nhòn theøm khi thöùc aên ñang ôû tröôùc maët (côm treo ñeå heo nhòn ñoùi). Vôùi ngöôøi Anh, pig

(lôïn) cuõng laøø keû phaøm aên (make a pig of yourself), laø ñieàu löøa loïc (to buy a pig in a poke), laø

keû khoâng ra gì (what can you expect from a pig but a grunt?), laø chuyeän vieån voâng, khoâng heà

coù thaät (pigs might fly). Noùi chung, caû ngöôøi Anh vaø ngöôøi Vieät, ñeàu lieân töôûng “lôïn” vôùi caùc

nghóa tieâu cöïc.

Ngöïa laø con vaät duy nhaát thieân veà nghóa tích cöïc ôû caû hai ngoân ngöõ. Tuy khoâng phoå

bieán laém ôû Vieät Nam nhöng hình aûnh cuûa noù trong taâm töôûng cuûa ngöôøi Vieät Nam raát phong

phuù. Ngoaøi moät soá nghóa tieâu cöïc nhö: laø ngöôøi hung haêng, ñoäc aùc (daõ maõ voâ cöông; ñaàu traâu

maët ngöïa), hieáu chieán (ngöïa con haùu ñaù; ngöïa non haùu ñaù), coù thoùi quen xaáu (ngöïa quen

ñöôøng cuõ), ngöïa laø ngöôøi xoâng xaùo, thaùo vaùt (chaïy nhö ngöïa), laø taøi saûn, cuûa caûi tieâu bieåu

cho söï giaøu sang phuù quyù (chuoâng vaïn ngöïa nghìn; duø che ngöïa cöôõi; taøn che ngöïa cöôõi; leân

xe xuoáng ngöïa; theo ñít ngöïa), laø chieán binh duõng caûm hy sinh nôi chieán tröôøng (da ngöïa boïc

thaây; da ngöïa boïc xöông), laø ngöôøi coù taøi (ngöïa hay laém taät), thaúng tính, nghó sao noùi vaäy,

(ruoät ngöïa phoåi boø; thaúng nhö ruoät ngöïa). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, horse (ngöïa) raát ñöôïc yeâu quyù.

Ngöïa töøng laø phöông tieän ñi laïi quan troïng nhaát cuûa caùc daân toäc coù neàn vaên hoaù du muïc nhö

nöôùc Anh. Ngöôøi ta thích cöôõi ngöïa, thích ñaùnh caù ngöïa. Khi caùc phöông tieän giao thoâng

khaùc ra ñôøi, ngöôøi ta laïi duøng ñôn vò ño löôøng coâng suaát maùy treân cô sôû so saùnh vôùi söùc ngöïa

(horsepower)… Trong thaønh ngöõ, horse laø ngöôøi coù söùc maïnh (as strong as a horse), ngöôøi

ñöôïc kyø voïng nhöng laïi thaát baïi (back the wrong horse), ngöôøi thích hôïp ñeå choïn löïa (it’s

horse for course), laø nguoàn tin ñaùng tin caäy (from the horse’s mouth), laø söï giuùp ñôõ, laø moùn

quaø ñöôïc taëng (look a gift–horse in the mouth), laø taøi saûn, cuûa caûi (to shut/close/lock the stable

door after the horse has bolted), laø thöù raát caàn cho söùc khoeû con ngöôøi (there is nothing so

good for the in side of a man as the out side of a horse), laø muïc ñích caàn phaán ñaáu (if you can’t

ride two horses at once, you shouldn’t be in the circus), laø ñieàu toát laønh (if wishes were horses,

beggars would/ minght ride), laø ngöôøi caån thaän (it is the good horse that never stumbles),

ngöôøi ñöôïc taïo cô hoäi nhöng khoâng deã daøng bò mua chuoäc, sai khieán bôûi vaät chaát (you can

take/lead a hosre to water, but you can’t make him drink).

Vieät Nam laø moät nöôùc thuoäc neàn vaên hoaù noâng nghieäp luùa nöôùc neân vai troø con traâu

raát quan troïng. Con traâu ñöôïc ngöôøi Vieät Nam thöông yeâu hôn caùc con vaät khaùc bôûi vì traâu laø

ngöôøi baïn cuøng cam coäng khoå vôùi ngöôøi noâng daân. Bao nhieâu caâu ca dao ví von noùi leân tình

caûm ñaèm thaém maø saâu saéc cuûa ngöôøi noâng daân daønh cho con traâu:

 Treân ñoàng caïn döôùi ñoàng saâu,

Choàng caøy vôï caáy con traâu ñi böøa

 Traâu ôi ta baûo traâu naøy,

Traâu ra ngoaøi ruoäng traâu caøy vôùi ta,

Caáy caøy voán nghieäp noâng gia

Ta ñaâu traâu ñaáy ai maø quaûn coâng,

Bao giôø caây luùa coøn boâng,

Thì coøn ngoïn coû ngoaøi ñoàng traâu aên

Tình thöông ñoù xuaát phaùt töø nhöõng neùt töông ñoàng trong tính caùch giöõa ngöôøi vaø vaät.

Caû hai ñeàu caàn cuø, yeâu lao ñoäng, coù söùc khoeû deûo dai vaø chòu ñöïng gioûi. Tình thöông ñoù coøn

xuaát phaùt töø söï gaén boù nhau trong lao ñoäng, laøm ra haït luùa cuû khoai nuoâi soáng ngöôøi noâng

daân. Coù theå noùi neáu caùc nöôùc phöông Taây gaén boù vôùi con ngöïa thì ngöôøi Vieät Nam raát gaén

boù vôùi con traâu. Khi maùy caøy ra ñôøi ñeå thay traâu thì ngöôøi ta goïi maùy caøy moät caùch thaân maät

laø “con traâu saét”. Trong nhöõng böùc tranh queâ, beân caïnh luyõ tre ñaàu laøng, caùnh ñoàng luùa

meânh moâng baùt ngaùt, hình aûnh con traâu vôùi chuù beù muïc ñoàng ngoài treân löng traâu thoåi saùo

veùo von ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa laøng queâ Vieät Nam. Trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, con

traâu laø moät trong nhöõng con vaät coù taàn soá xuaát hieän nhieàu vôùi 123 thaønh ngöõ, chieám vò trí

cao nhaát veà söï ña nghóa (29 ngöõ nghóa-vaên hoaù). Traâu tieâu bieåu cho söï giaøu coù, nhieàu taøi

saûn, nhieàu cuûa caûi (chín ñuïn möôøi traâu”, ruoäng saâu traâu naùi), ñoùng moät vai troø quan troïng

trong söï nghieäp cuûa ngöôøi noâng daân (ñi buoân khoâng tieàn, canh ñieàn khoâng traâu), laø ngöôøi coù

baûn lónh, chòu traùch nhieäm vieäc mình laøm (coù aên coù choïi môùi goïi laø traâu), saün saøng töông trôï

(traâu beùo keùo traâu gaày), laø ngöôøi coù söùc khoeû toát (khoeû nhö traâu), khoâng ngaïi gian khoå (traâu

hay chaúng ngaïi caøy tröa). Traâu tieâu bieåu cho thaân phaän nhöõng ngöôøi noâ leä (laøm thaân traâu

ngöïa), luoân bò aùp böùc (cöông ngöïa aùch traâu), luoân bò haøm oan (ñaùnh raém ñoå cho traâu; tim la

ñoå cho traâu) vaø coù yù thöùc phaûn khaùng (buoäc traââu tröa naùt giaäu). Traâu coøn chæ ngöôøi tieáp thu

chaäm (ñaøn gaûy tai traâu), khoâng lanh lôïi neân luoân bò thieät thoøi (traâu chaäm uoáng nöôùc ñuïc),

nhieät tình (huøng huïc nhö traâu huùc maõ) nhöng öông böôùng, khoù baûo (quaù nhö traâu loän caøy),

aên ôû baån thæu (baån nhö traâu ñaàm), to maäp xaáu xí (beùo nhö con traâu tröông), hung aùc, döõ tôïn

(traâu aùc thì vaïc söøng), thöôøng ñoå vaáy loãi cho ngöôøi khaùc (traâu laám vaåy caøn), hay ganh gheùt

(traâu buoäc gheùt traâu aên; traâu caøy gheùt traâu buoäc). Trong tieáng Anh, chuùng toâi chöa tìm thaáy

moät thaønh ngöõ naøo chöùa töø cattle, bufflo (traâu). Khoâng chæ rieâng chuùng toâi, moät soá ngöôøi

khaùc cuõng cuøng coù keát quaû nhö treân. Theo Nguyeãn Thanh Tuøng: “trong khoaûng 5500 thaønh

ngöõ Anh ñöôïc khaûo saùt thì töø “traâu” (buffalo) khoâng xuaát hieän laàn naøo” [49]. Phan Vaên Queá

trong luaän aùn phoù tieán só cuûa mình, phaàn thoáng keâ teân goïi caùc con vaät xuaát hieän trong thaønh

ngöõ tuïc ngöõ tieáng Anh khoâng coù teân con vaät naøy [86].

Thaønh toá choù (dog) xuaát hieän vôùi nghóa tieâu cöïc trong caû hai thaønh ngöõ Anh vaø Vieät.

Coù theå noùi taát caû nhöõng gì xaáu xa veà tính caùch cuûa moät con ngöôøi ñeàu ñöôïc lieân töôûng töø

nhöõng ñaëc ñieåm tính chaát cuûa con vaät naøy. Choù laø keû ích kyû (to be a dog in the manger), laø

ngöôøi nham hieåm (dumb dogs are dangerous), laø keû yû theá (every dog is valiant at his own

door), laø ngöôøi hay caùu baún, to moàm (barking dogs seldom bite), öa gaây goå, thích ñaùnh nhau

(fight like cat and dog), raát tham lam (dogs that put up many hare kill none) vaø coù tö töôûng

baûo thuû (to teach an old dog new tricks), laø keû hay ñöa chuyeän, ngoài leâ ñoâi maùch (a dog that

will fetch a bone will carry a bone), keû bò khinh reû (die like a dog), heøn keùm chaúng ñaùng baän

taâm (it is a poor dog that’s not worth whistling for), laø söï khoán khoå, cöïc nhuïc (to live a dog

life; die like a dog). Trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, choù laø ngöôøi hay vaät khoâng coù giaù trò (gaø ñaát

choù ngoùi; choù giaø meøo muø), laø keû baát taøi nhöng nhieàu may maén (choù nhaûy baøn ñoäc; choù ngaùp

phaûi ruoài; choù aên tröùng luoäc), töï phuï, hueânh hoang (choù chaïy tröôùc höôu; choù cheâ meøo laém

loâng), laø keû yû theá (choù caäy gaàn nhaø, gaø caäy gaàn chuoàng), keû hôïm hónh (choù coù vaùy lónh; choù

maëc vaùy lónh; choù gheû coù môõ ñaèng ñuoâi; chuoâng ñeo coå choù), ngoan coá (choù ñen giöõ möïc),

tham lam (choù giaø giöõ xöông; choù naøo laïi cheâ cöùt), baàn tieän (baån nhö choù), ngu doát (daïi nhö

caày; daïi nhö choù; ngu nhö choù), tieåu nhaân (ñaùnh choù phaûi ngoù ñaèng sau; choù caén troäm),

chuyeân aên vuïng (choù aên vuïng), hung döõ, hay caén caøn (choù döõ caén caøn; choù caén aùo raùch),

thích tranh caõi, ñaùnh nhau (nhö choù vôùi meøo), keû khoâng coù nhaân tính (choù caùi caén con; choù

caùi boû con).

Thaønh toá meøo xuaát hieän trong thaønh ngöõ cuõng thieân veà nghóa tieâu cöïc. Meøo thöôøng

duøng ñeå chæ loaïi ngöôøi coù ñôøi soáng rieâng tö khoâng ñöùng ñaén (meøo ñaøng choù ñieám; meøo maû gaø

ñoàng), laø ngöôøi toû ra maõn nguyeän veà ñieàu ñaõ ñaït ñöôïc (like the cat that got /ate/ stole the

cream) hoaëc ñaéc chí khi laøm haïi ngöôøi khaùc (look like the cat that swallowed the canary), laø

ngöôøi xuaát thaân heøn keùm (a cat may look at a king), raát nhaùt gan (meøo giaø laïi thua gan chuoät

nhaét; meøo meï baét chuoät con), löôøi bieáng, laøm aên khoâng ra gì (laøm nhö meøo möûa; meøo caøo

khoâng xeû vaùch voâi; chöa taäp baét chuoät ñaõ taäp æa beáp), nhöng gaëp may (meøo muø vôù caù raùn), laïi

heát söùc tinh ranh (meøo giaø hoùa caùo), thích khoe khoang (meøo khen meøo daøi ñuoâi; meøo khoe

meøo daøi ñuoâi), luoân töôïng tröng cho löïc löôïng hung aùc caàn phaûi tieâu dieät (gieát moät con meøo,

cöùu vaïn con chuoät).

Ngöõ nghóa vaên hoaù cuûa töø chim trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vöøa mang nghóa tích cöïc

vöøa mang nghóa tieâu cöïc. Chim töôïng tröng cho keû coù theá löïc (chim coù caùnh, caù coù vaây),

ngöôøi ñi xa (baët tin chim caù; boùng chim taêm caù), tìm nôi laäp nghieäp (ñaát laønh chim ñaäu; ñaát

laønh coø ñaäu), laø keû bò haïi (chim bò teân sôï laøn caây cong), bò maéc möu (chim khoân maéc phaûi löôùi

hoàng), bò giam caàm (chim loàng caù chaäu; caù chaäu chim loàng), hoaëc ñang gaëp nguy hieåm (chim

treân löûa, caù döôùi ñao; chim ñaäu phaûi nhöïa). Laø taàng lôùp ngöôøi ngheøo (aên cöôùp côm chim; aên

chaën caû côm chim), nhöng cuõng laø keû laøm tay sai (chim moài choù saên). Trong thaønh ngöõ tieáng

Anh, “chim” (bird) thieân veà nghóa trung hoaø. “Chim” khoâng nhöõng laø ngöôøi taøi gioûi hieám coù

(a rare bird), khoân ngoan, töøng traûi (you can not catch old bird with chaff), caàn maãn, sieâng

naêng (an early bird; the early bird catches the worm), coøn laø ngöôøi thích soáng ñôn ñoäc (a lone

bird), quanh quaån trong nhaø (a home bird), ngöôøi bí maät (a little bird) vaø laäp dò (an odd bird).

“Chim” vöøa laø ñieàu khoâng bieát roõ (a bird in the bush) vöøa laø vaät mình ñang giöõ trong tay (a

bird in the hand is worth two in the bush). Vôùi ñaëc ñieåm soáng treân cao, treân khoâng, “chim”

tieâu bieåu cho taàm nhìn bao quaùt (a bird’s eye view).

Vòt bieåu tröng cho ngöôøi thaáp luøn (thaáp nhö vòt; thaáp nhö vòt ñoäi noùn), ñi laïi naëng neà

(laïch baïch nhö vòt baàu), chaäm hieåu (nhö vòt nghe saám; uø uø caïc caïc nhö vòt nghe saám; nhö nöôùc

ñoå ñaàu vòt; nöôùc ñoå ñaàu vòt), hôïm hónh (vòt cheâ luùa leùp khoâng aên), ñaùm ngöôøi hoãn ñoän (chaïy

nhö vòt), luoân vaát vaû (chaân le chaân vòt), hay gaëp naïn tai (toäi gaø vaï vòt; toäi vòt chöa qua, toäi gaø

ñaõ ñeán; vaï vòt chöa qua, vaï gaø ñaõ ñeán), deã naûn loøng (haêng maùu vòt; haêng tieát vòt). “Vòt” (duck)

trong thaønh ngöõ tieáng Anh chæ loaïi ngöôøi ngoan coá, khoâng chòu tieáp thu (be/ like water off a

duck’s back), laø moät khoaûng thôøi gian raát ngaén (in two shakes of a duck’s tall), moät coâng vieäc

deã daøng, gioáng nhö troø treû con (duck soup), moät muïc tieâu deã coâng kích (like a sitting duck),

moät keá hoaïch khoâng thaønh coâng (a dead duck), laø ngöôøi hoaëc toå chöùc gaëp khoù khaên (a lame

duck). Coù theå thaáy ngöõ nghóa cuûa töø “vòt” trong thaønh ngöõ tieáng Vieät thieân veà nghóa tieâu cöïc,

coøn trong thaønh ngöõ tieáng Anh laïi thieân veà nghóa trung hoaø.

 Tính ñaëc thuø vaên hoaù coøn theå hieän ôû söï lieân töôûng ñeán caùc thaønh toá ñoäng vaät khaùc

nhau khi cuøng bieåu ñaït nghóa gioáng nhau.

Thí duï: Cuøng bieåu ñaït nghóa “aên ít”, tieáng Vieät söû duïng hình aûnh con meøo (aên nhö

meøo), trong tieáng Anh laïi duøng hình aûnh con chim (eat like bird). Cuøng bieåu ñaït nghóa “ñeû

nhieàu”, tieáng Vieät duøng hình aûnh con gaø, con vòt, con ngoãng (ñeû nhö gaø; ñeû nhö ngan ngoãng),

trong khi tieáng Anh möôïn hình aûnh con thoû (breed like rabbits). Hoaëc ñeå noùi ñeán söï may maén

vì gaëp “moâi tröôøng thuaän lôïi”, ngöôøi Vieät noùi nhö caù gaëp nöôùc, ngöôøi Anh laïi noùi like a duck

in water (nhö vòt trong nöôùc). Xem baûng ñoái chieáu döôùi ñaây (baûng 7):

NGÖÕ NGHÓA T. N. TIEÁNG VIEÄT T.N. TIEÁNG ANH

AÊn nhö huøm ñoå ñoù/ AÊn AÊn nhieàu Eat like a horse nhö gaáu aên traêng

AÊn ít AÊn nhö meøo Eat like a bird

Old bird are not Khoân ranh Meøo giaø hoaù caùo caught with chaff

Laøm vieäc cöïc nhoïc Huøng huïc nhö traâu laên work like horses

Choù caäy gaàn nhaø, gaø A cock is valiant on Keû yû theá caäy gaàn chuoàng his own dung

Khæ laïi laø khæ, meøo vaãn An ass will always be Baûn chaát khoù thay ñoåi hoaøn meøo an ass

It’s the last straw that Sô suaát nhoû coù theå gaây Con ruoài ñoã naëng ñaàu breaks the camels haäu quaû lôùn caân back

Ñöùng ñaàu moät taäp theå Head of the dog is nhoû hôn laø nhaân vieân Ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu better than the tail of bình thöôøng cuûa moät toå the lion chöùc lôùn

He who would catch Muoán aên heùt phaûi ñaøo Coù laøm môùi coù aên fish must not mind giun getting wet

Moâi tröôøng thuaän lôïi Nhö caù gaëp nöôùc Like a duck in water

Like rabbits in a Ñoâng ñuùc Ñoâng nhö kieán warren

Duøng dao moå traâu ñeå Taøi lôùn maø söû duïng To break a butterfly

vaøo nhöõng vieäc nhoû gieát gaø on wheel

The dog return to his Taùi phaïm loãi cuõ Ngöïa quen ñöôøng cuõ vomit

To set the fox to keep Laøm moät vieäc nguy Giao tröùng cho aùc hieåm the geese

Burn not your house Laøm vieäc gì cuõng phaûi Ñöøng giaän con raän maø

to rit it of the mouse caân nhaéc lôïi haïi ñoát caùi aùo

Ngu nhö boø, ngu nhö To make an ass of

Ngu doát oneself / Stupid as an lôïn / doát nhö boø, doát nhö

ass / He is down right lôïn

ass

Each bird loves hear Cuïc boä, thieån caän Meøo khen meøo daøi ñuoâi himself sing;

Every ass loves to

hear himself bray

To warm a serpent in Nguy hieåm khi soáng Nuoâi ong tay aùo chung vôùi keû aùc one’s bosom.

Jest with an ass he Khoâng neân giôõn maët Yeâu choù choù lieám maët will flap you in the vôùi caáp döôùi face with his tail

Sai traùi nhoû thì bò xöû lyù Meøo tha caù xoân xao, hoå Laws catch flies, but coøn loãi lôùn laïi ñöôïc boû tha lôïn thì naøo thaáy chi let hornet go free qua

Never offer to teach Moät vieäc voâ ích, khoâng Chôù daïy khæ treøo caây fish to swim/ To caàn thieát teach the dog to bark

Möôïn oai danh keû Caùo möôïn oai huøm The ass in lion’s skin khaùc

The early bird Chaäm chaïp thöôøng Traâu chaäm uoáng nöôùc

thieät thoøi ñuïc catches the worm

Laøm nhöõng vieäc khoâng To buy a pig in a Mua traâu veõ boùng bieát roõ poke

Coù söùc maïnh Khoeû nhö voi Strong as an ox

To lock the stable Suy nghó / vieäc laøm Maát boø môùi lo laøm muoän maøng, khoâng door after the horse chuoàng hôïp thôøi is stolen

Wise as an owl / He Raát khoân lanh Khoân nhö raùi is a sly fox

Ñeû nhieàu Ñeû nhö gaø Breed like rabbits

When the cat is Vaéng chuû nhaø gaø voïc Khoâng coù tính töï giaùc away, the mice will nieâu côm play

A good cow has a bad Hieän töôïng khoâng bình Cha meï cuù ñeû con tieân thöôøng calf

To find a mare's nest Chuyeän khoâng coù thöïc Gan roàng tröùng traâu

Baûng 7

2.3.4. Tính phoå quaùt ngöõ nghóa - vaên hoaù caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ

Qua khaûo saùt, coù raát nhieàu con vaät ñöôïc hai daân toäc Vieät vaø Anh cuøng coù söï lieân töôûng

gioáng nhau veà moät soá ñaëc ñieåm tính chaát cuûa chuùng. Noùi caùch khaùc, hai daân toäc cuøng söû

duïng moät con vaät ñeå bieåu ñaït moät ngöõ nghóa gioáng nhau.

Thí duï: Ñeå chæ hieän töôïng baùm dai daúng, tieáng Vieät vaø tieáng Anh ñeàu möôïn hình aûnh

con ñæa (baùm dai nhö ñæa / to stick to someone like a leech). Caùch thöùc meøo vôøn con moài vaø

söï heå haû khi thaáy con moài run sôï ñaõ ñeå laïi daáu aán trong taâm thöùc cuûa caû ngöôøi Anh vaø ngöôøi

Vieät. Noù laøm cho hoï lieân töôûng ñeán loaïi ngöôøi thaâm hieåm, ñoäc aùc (vôøn nhö meøo vôøn chuoät /

play cat and mouse). Moái quan heä khoâng laáy gì laøm toát ñeïp cuûa choù vôùi meøo ñaõ loït vaøo taàm

quan saùt cuûa caû ngöôøi Anh vaø ngöôøi Vieät vaø theá laø hoï ñaõ söû duïng moái quan heä naøy ñeå chæ

nhöõng ngöôøi tuy soáng chung vôùi nhau nhöng hay caõi vaõ, gaây goå nhau (aên ôû nhö choù vôùi meøo

/ they live a life of cat and dog). Chöùng kieán caûnh aên thòt ñoàng loaïi ñeå soáng cuûa loaøi caù,

nhieàu daân toäc ñaõ döïa vaøo ñoù ñeå ruùt ra quy luaät sinh toàn trong xaõ hoäi (caù lôùn nuoát caù beù / it’s

always mackerel which gulps down sprat) vaø moät kinh nghieäm trong cuoäc soáng: muoán ñaït caùi

lôïi lôùn phaûi hy sinh caùi lôïi nhoû (thaû con saên saét baét con caù roâ (caù soäp) / to throw a sprat to

catch a whale (herring). Hieän töôïng caù saáu chaûy nöôùc maét ñaõ ñöôïc caû hai daân toäc Vieät vaø

Anh söû duïng ñeå lieân töôûng ñeán tính caùch cuûa moät loaïi ngöôøi giaû nhaân giaû nghóa, beà ngoaøi toû

ra xoùt thöông, caûm thoâng nhöng beân trong thì döûng döng thaäm chí coøn vui möøng khi ngöôøi

khaùc gaëp naïn (nöôùc maét caù saáu/ shed crocodile tears). Töø ñaëc ñieåm khoâng thaám nöôùc cuûa

loâng vòt, ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Anh ñeàu lieân töôûng ñeán vieäc phí nhieàu coâng söùc maø khoâng

ñem laïi keát quaû naøo (nhö nöôùc ñoå ñaàu vòt= like water on (off) the duck's back). Tinh thaàn laøm

vieäc khoâng töï giaùc khi vaéng ngöôøi quaûn lyù ñeàu ñöôïc caû hai daân toäc cuøng möôïn hình aûnh vui

möøng phaán khôûi cuûa nhöõng con chuoät khi vaéng boùng meøo ñeå dieãn ñaït (meøo ra cöûa chuoät

xöôùng ca / when the cat’s away, the mice will play). Trong hai thaønh ngöõ Anh vaø Vieät, “choù”

coù ngöõ nghóa khaù gaàn guõi nhau. Ñoù laø töø chæ keû hung döõ (choù döõ cuøm to; choù döõ duøng xích

ngaén / for a mischievous dog a heavy clog; choù cheát heát caén / dead dogs don’t bite), boïn toâi

tôù, baäc ñaøn em (ñaùnh choù ngoù chuû / neã maët chuû nhaø; to beat the dog touch his chief), “choù”

tieâu bieåu cho haïng ngöôøi heøn keùm nhaát trong xaõ hoäi, soáng nhuïc, cheát cuõng nhuïc (nhuïc nhö

choù / live a dog life; die like a dog). Hình aûnh “chim” bay treân trôøi töï do töï taïi, khoâng bò tuø

tuùng cuõng khoâng gaëp nguy hieåm ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa töï do vaø khao khaùt töï do (as

free as a bird; chim trôøi caù nöôùc; caù bieån chim ngaøn; chim ra khoûi loàng khoâng troâng trôû laïi;

nhö chim soå loàng). Khoâng coù con vaät naøo coù söï töông ñoàng veà ngöõ nghóa - vaên hoaù ôû hai

ngoân ngöõ nhö con “caùo” (fox): laø keû xaáu (to set a fox to keep one’s geese; caùo naøo töû teá vôùi

gaø; caùo baét truùng gaø nhaø khoù), keû giaû nhaân giaû nghóa (a fox in lamb’s skin), keû khoân ranh,

quyû quyeät vaø heát söùc nham hieåm (as cunning as a fox; as smart as a fox ; caùo giaø khoâng aên

gaø haøng xoùm; caùo giaø oai huøm; caùo möôïn oai huøm; caùo ñoäi loát coïp; when the fox preaches,

take care of your geese).

Toùm laïi, sau khi quan saùt baûng thoáng keâ möùc ñoä ña nghóa cuûa caùc thaønh toá ñoäng

vaät trong TNÑV vaø qua phaân tích, so saùnh, ñoái chieáu ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa teân goïi moät

soá con vaät xuaát hieän trong thaønh ngöõ Vieät vaø Anh, ta thaáy:

a) Caû ngöôøi Vieät laãn ngöôøi Anh ñeàu coù nhöõng lieân töôûng raát phong phuù veà caùc con

vaät. Söï lieân töôûng coù theå gioáng nhau, coù theå khaùc nhau, thaäm chí traùi ngöôïc nhau. Ñieàu ñoù

phaûn aùnh tính ñaëc thuø vaø tính phoå quaùt vaên hoaù trong ngoân ngöõ.

b) Cô sôû cuûa söï lieân töôûng laø nhöõng ñaëc ñieåm, nhöõng thuoäc tính cuûa con vaät ñöôïc

nhaän dieän trong quaù trình giao tieáp, quan saùt chuùng. Ñoù laø nhöõng ñaëc ñieåm, nhöõng thuoäc

tính veà hình thöùc, kích côõ, maøu saéc, aâm thanh, caùch thöùc di chuyeån, moâi tröôøng soáng, thoùi

quen sinh hoaït, v.v.

 Döïa vaøo thuoäc tính: Quaï tha dieàu moå; ñaøn gaûy tai traâu; mieäng löôõi raén ñoäc; maét cuù voï;

baùm dai nhö ñæa; hoï nhaø toâm cöùt loän leân ñaàu; lôø ñôø nhö gaø ban hoâm.

 Döïa vaøo hình thöùc, kích côõ, maøu saéc: Cong nhö ñít vòt; caù ñoái baèng ñaàu; moàm caù ngaõo;

lôøn bôn chòu leùp moät beà; phaän moûng caùnh chuoàn; xaáu nhö khæ…; thaáp nhö vòt; beùo nhö con

traâu tröông; to nhö voi; cao nhö seáu; gaày nhö con nhaùi beùn; gaày nhö haïc; coå ngaúng nhö coå

coø; cao nhö haïc thôø; beù baèng con kieán; ñen nhö quaï; ñoû nhö maét caù chaøy; choù ñen giöõ

möïc; da ñoû nhö da gaø choïi…

 Döïa vaøo hoaït ñoäng di chuyeån: Chaäm nhö ruøa; nhö khæ leo caây; truïn treän nhö voi leo

cao; chaïy nhö ngöïa; tröôøn nhö raén; ngang nhö cua; caø cuoáng loäi ngöôïc; chaïy nhö vòt;

laïch baïch nhö vòt baàu; luûi nhö cuoác….

 Döïa vaøo thöùc aên: Khoâng coù choù baét meøo aên cöùt; caùm treo heo nhòn ñoùi; môû ñeå mieäng

meøo; traêm daâu ñoå ñaàu taèm….

 Döïa vaøo söï gioáng nhau veà aâm thanh: Noùi nhö choù caén; daám daúng nhö choù caén ma; leùp

beùp nhö gaø moå teùp; uø uø caïc caïc nhö vòt nghe saám; khaøn khaøn nhö gioïng vòt ñöïc; laøo xaøo

nhö chaøo maøo moå dom; ra raû nhö cuoác keâu muøa heø; laøu baøu nhö choù hoùc xöông…

 Döïa vaøo ñaëc ñieåm sinh saûn: Ñeû nhö gaø; ñeû nhö vòt ….

 Döïa vaøi muøi vò: Hoâi nhö cuù; hoâi nhö chuoät chuø; chuoät chuø laïi coù xaï höông; caø cuoáng cheát

ñeán ñít coøn cay; ñaéng nhö maät caù meø; chua nhö cöùt meøo…

 Döïa vaøo moâi tröôøng soáng: Thaû hoå veà röøng; ñöa roàng ra beå; nhö caù gaëp nöôùc; caù beå

chim röøng; caù chaäu chim loàng; ñuïc nöôùc beùo coø; eách ngoài ñaùy gieáng….

Noùi chung, ngöôøi Vieät thöôøng hay lieân töôûng teân goïi ñoäng vaät vôùi taát caû moïi ñaëc

ñieåm thuoäc tính cuûa noù vaø söû duïng chuùng laøm chuaån ñeå so saùnh hoaëc chuyeån nghóa nhaèm

phaûn aùnh ñaëc ñieåm, tính caùch, phaåm chaát con ngöôøi Vieät Nam. Vaø quaù trình chuyeån nghóa

naøy theå hieän raát roõ qua heä thoáng thaønh ngöõ ñoäng vaät. Ñaây laø hieän töôïng phoå bieán khoâng chæ

trong tieáng Vieät maø coøn ôû caùc ngoân ngöõ khaùc.

Ñaëc ñieåm thuoäc tính cuûa caùc con vaät raát ña daïng vaø toàn taïi moät caùch khaùch quan.

Vieäc noù trôû neân coù linh hoàn vaø mang yù nghóa bieåu tröng naøy hay khaùc laïi phuï thuoäc vaøo ñaëc

ñieåm nhaän thöùc vaø lieân töôûng cuûa ngöôøi baûn ngöõ. Thoâng thöôøng soá löôïng caùc ñaëc tröng lieân

töôûng nhieàu hôn soá löôïng nhöõng ñaëc tröng ngöõ nghóa khu bieät cuûa moät con vaät ñöôïc mieâu taû

trong caùc töø ñieån giaûi nghóa veà caùc töø laø teân goïi ñoäng vaät. Thí duï: Töø ñieån tieáng Vieät (Hoaøng

Pheâ chuû bieân, H., 1997) ñaõ ñònh nghóa boø laø ñoäng vaät nhai laïi, chaân coù moùng, söøng roãng vaø

ngaén, loâng thöôøng maøu vaøng, nuoâi ñeå laáy söùc keùo, aên thòt hay laáy söõa. Trong khi ñoù, boø

trong thaønh ngöõ coù ít nhaát 11 nghóa. Bôûi leõ, veà nguyeân taéc, ngöôøi ta coù theå lieân töôûng con

vaät vôùi taát caû moïi thuoäc tính voán coù cuûa noù, keå caû thuoäc tính ñaùnh daáu laãn thuoäc tính khoâng

ñaùnh daáu.

2.4. Ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø

tieáng Anh

Thaønh ngöõ coù chöùa caùc töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät chieám moät khoái löôïng ñaùng keå

trong thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät noùi chung. Chuùng toâi thoáng keâ ñöôïc 314 thaønh ngöõ

chöùa caùc töø ngöõ chæ boä phaän cuûa ñoäng vaät treân toång soá 1555 thaønh ngöõ ñoäng vaät, chieám

khoaûng 20% (xem phuï luïc 3). Ñoù laø chöa keå moät soá thaønh phaàn ñoäng vaät khoâng ñöôïc tính

do khoâng coù teân ñoäng vaät ñi cuøng, chaúng haïn “thòt” (thin thít nhö thòt naáu ñoâng; thòt thaên

côm reù, ñaét caù coøn hôn reû thòt…), “phao caâu” (vaïch phao caâu tìm boï maït), “tröùng” (naâng nhö

naâng tröùng; tröùng choïi vôùi ñaù; tröùng ñeå ñaàu ñaúng…). Vaø trong soá 157 con vaät xuaát hieän trong

thaønh ngöõ, coù 59 con vaät coù boä phaän xuaát hieän, chieám khoaûng 38%. Veà tieáng Anh, trong soá

463 thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät vôùi 74 con vaät, chuùng toâi thoáng keâ ñöôïc 74 thaønh ngöõ

chöùa boä phaän cuûa 34 con vaät (töông töï tieáng Vieät, nhöõng thaønh ngöõ nhö He covers me with

his wings and bites me with his bill; let the horns go with the hide… chöùa boä phaän ñoäng vaät

(wing: caùnh, bill: moû, horn: söøng, hide: da) nhöng khoâng coù teân con vaät ñi cuøng neân khoâng

ñöôïc keå laø nhöõng thaønh ngöõ chöùa boä phaän ñoäng vaät) (xem Phuï luïc 4). Nhö vaäy, soá löôïng

thaønh ngöõ chöùa töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät chieám 16% so vôùi thaønh ngöõ coù töø ngöõ chæ ñoäng

vaät noùi chung (74/463); soá löôïng con vaät coù boä phaän xuaát hieän trong thaønh ngöõ chieám 46 %

so vôùi toång soá con vaät tìm thaáy trong thaønh ngöõ (34/74). Sau ñaây laø hai baûng toång hôïp veà

thaønh ngöõ boä phaän ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø tieáng Anh:

SOÁ LÖÔÏNG THAØNH NGÖÕ COÙ CHÖÙA CAÙC TÖØ NGÖÕ

CHÆ BOÄ PHAÄN ÑOÄNG VAÄT TRONG TIEÁNG VIEÄT

STT TEÂN BOÄ PHAÄN SOÁ THAØNH NGÖÕ SOÁ CON VAÄT

1 buïng / daï / loøng / ruoät / pheøo 23 10

2 caøng 2 1

3 caùnh 11 6

4 chaân / caúng / gioø 21 10

5 cöïa 2 1

6 coå 8 7

7 cöùt 9 8

8 da 16 10

9 daùi 1 1

10 ñaàu / soï 40 20

11 ñít (khu) 9 7

12 ñuoâi 21 12

13 gan 15 8

14 goùt 1 1

15 haøm 3 3

16 Loâng 16 11

17 löng 3 2

18 löôõi 2 2

19 maù 1 1

20 maùu 8 4

21 maøy 4 3

22 maét 22 13

23 maët 10 6

24 maät 4 4

25 meà 1 1

26 mieäng / mo û/ moûm / moàm 30 21

27 moùng 3 2

28 môõ 1 1

29 ngaø 4 1

30 nhôùt 3 2

31 noïc 8 3

32 nöôùc maét 1 1

33 oùc 1 1

34 phoåi 1 1

35 raêng (nanh) 3 3

36 raâu 4 4

37 roán 1 1

38 söøng 9 3

39 tai 9 6

40 tay 1 1

41 thaân 7 8

42 thòt 3 4

43 tieáng gaùy 2 1

44 tröùng 5 5

45 öùc 1 1

46 vaûy 1 1

47 vaây 5 1

48 voù 2 2

49 voû 3 1

50 xöông 8 2

51 yeám 1 1

Baûng 8

SOÁ LÖÔÏNG THAØNH NGÖÕ COÙ CHÖÙA TÖØ NGÖÕ

CHÆ BOÄ PHAÄN ÑOÄNG VAÄT TRONG TIEÁNG ANH

STT TEÂN BOÄ PHAÄN SOÁ THAØNH NGÖÕ SOÁ CON VAÄT

1 belly (buïng) 2 cow, hen (2)

2 back (löng) 4 camel, duck, horse (3)

3 beard (raâu) 2 lion (1)

4 bottom (ñít) 1 fish (1)

5 bray, cackle (tieáng ass, hen (2) 2 keâu)

6 ear (tai) camel, flea, wolf, pig 5 (4)

7 egg (tröùng) 6 hen, geese(2)

8 eye (maét) bird, cat, cock, crow, 9 eagle, hawk,sheep (7)

9 feather (loâng) 5 bird, peacock (2)

10 feet (chaân) 3 cat, bull, ox (3)

11 gill (mang caù) 1 fish (1)

12 gut (ruoät) 1 bear (1)

13 hair (loâng) 1 dog (1)

14 head (ñaàu) bear,chicken,lion,dog, 4 fish (5)

15 horn (söøng) 2 bull, camel (2)

16 knee (ñaàu goái) 1 bee (1)

17 leg (chaân) 1 donkey (1)

18 mouth (mieäng) 5 ass, horse, lion (3)

19 nest (toå, oå) 5 bird, mare (2)

20 paw (vuoát) 1 cat (1)

21 skin, hide (da) ass, lion, bear, flea, 8 lamb, toad (6)

22 sting (noïc) 1 bee (1)

23 tail (ñuoâi) 5 ass, cow, dog, lion,

monkey(5)

24 tear (nöôùc maét) 1 crocodile (1)

25 thump (ngoùn chaân cow (1) 1 caùi)

26 tooth (raêng) 1 bear (1)

27 wing 1 eagle (1)

Baûng 9

Xem xeùt hai baûng thoáng keâ treân, chuùng ta coù ñöôïc nhöõng nhaän xeùt sau:

2.4.1. Trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, haàu heát caùc boä phaän cuûa ñoäng vaät ñeàu xuaát hieän. Coù

ít nhaát 51 boä phaän ñoäng vaät (khoâng keå teân goïi khaùc nhau cuûa moät soá boä phaän nhö: buïng- daï-

ruoät- pheøo; chaân- caúng- gioø; mieäng- moû- moàm- moûm), töø caùc boä phaän cuûa ñoäng vaät noùi chung

nhö mieäng, ñaàu, ñuoâi, chaân, caùnh, coå, loâng… ñeán caùc boä phaän mang tính ñaëc tröng chæ coù ôû

moät soá raát ít ñoäng vaät nhö cöïa, gioø, moùng, tay, vaây, vaåy, voù…. Coù caùc boä phaän cuøng xuaát hieän

ôû nhieàu con vaät, nhöng cuõng coù nhöõng boä phaän chæ xuaát hieän ôû moät hoaëc hai con vaät maø thoâi.

2.4.2. Nhöõng boä phaän xuaát hieän vôùi taàn soá cao thöôøng laø nhöõng boä phaän coù ôû nhieàu con

vaät, nhö: buïng (23), chaân (21), da (16), ñaàu (40), ñuoâi (21), gan (15), loâng (16), maét (22),

mieäng (30). Chính vì vaäy nhöõng boä phaän xuaát hieän nhieàu trong thaønh ngöõ cuõng seõ laø boä phaän

xuaát hieän ôû nhieàu con vaät. Chaúng haïn, buïng -> 10 con vaät; chaân ->10 con vaät; da ->10 con

vaät; ñaàu -> 20 con vaät; ñuoâi -> 12 con vaät; gan -> 8 con vaät; loâng -> 11 con vaät; maét -> 13

con vaät; mieäng -> 21 con vaät.

Trong thaønh ngöõ tieáng Anh, coù 27 boä phaän ñoäng vaät xuaát hieän vaø nhöõng boä phaän coù

taàn soá xuaát hieän cao nhö: ear (tai) (5), eye (maét) (9), head (ñaàu) (4), mouth (mieäng) (5), skin

(da) (7), tail (ñuoâi) (5), back (löng) (4) …. cuõng laø nhöõng boä phaän xuaát hieän ôû nhieàu con vaät:

ear -> 4 con vaät, eye -> 7 con vaät, head -> 6 con vaät, mouth -> 4 con vaät, skin -> 6 con vaät,

tail -> 5 con vaät, back -> 3 con vaät.

2.4.3. Nhöõng boä phaän ñoäng vaät coù taàn soá xuaát hieän thaáp trong thaønh ngöõ thöôøng laø ñaëc

tröng chæ coù ôû moät soá ít ñoäng vaät neân cuõng xuaát hieän haïn cheá ôû moät hoaëc vaøi ñoäng vaät. Ñoù

laø caùc boä phaän: caøng (cua), cöïa (gaø), goùt (kyø laân), maù (lôïn), nöôùc maét (caù saáu), nhôùt (caù,

löôn), tay (khæ), tieáng gaùy (gaø), vaûy (caù), vaây (caù), voû (oác), voù (ngöïa), yeám (boø).

2.4.4. Nhöõng con vaät coù nhieàu boä phaän xuaát hieän thöôøng laø nhöõng con vaät raát quen

thuoäc ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam. Ñoù laø: traâu, boø, caù, choù, meøo, gaø, lôïn, voi, chuoät. Soá löôïng

caùc boä phaän cuï theå cuûa nhöõng con vaät ñoù nhö sau:

Boø: buïng, caúng, coå, cöùt, ñít, ñuoâi, raêng, haøm, maùu, moûm, phoåi, söøng, yeám (13 boä phaän).

Caù caùc loaïi: buïng/ daï, ñaàu, maøy, maét, maät, moàm, raâu, tai, vaây, xöông, vaûy (11).

Chim caùc loaïi: moû, cöùt, ñít/ khu, chaân, caùnh, maét, loøng/ daï, loâng, coå, ñaàu, thaân (11).

Choù: da, moàm, cöùt, coå, loâng, raêng, haøm, löng, löôõi (9).

Chuoät: da, ñuoâi, maøy, maët, gan, nanh, roán (7).

Coùc: buïng, gan, loâng, mieäng, xöông, da, maät (7).

Gaø: da, cöùt, tieáng gaùy, chaân, cöïa, xöông, ruoät, ñaàu, loâng (9).

Traâu: buïng/pheøo, coå, cöùt, ñaàu, ñuoâi, moûm, söøng, tai, tröùng (9).

Raén: mieäng, noïc, chaân, ñuoâi, maét, ñaàu, löôõi (7).

Lôïn (heo): gioø, maét, ñaàu/soû, maù, maät, loøng, moùng (7).

Meøo: mieäng, cöùt, chaân, tai, coå, loâng, ñuoâi (7).

………….

Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, ngöïa tuy khoâng phaûi laø con vaät coù nhieàu ôû Vieät Nam vaø cuõng

khoâng phaûi laø con vaät quen thuoäc laém ñoái vôùi nhieàu ngöôøi Vieät Nam nhö con boø, con traâu

nhöng noù cuõng laø moät trong soá nhöõng con vaät coù nhieàu boä phaän xuaát hieän nhö: da, ñít, voù,

ñuoâi, ruoät, ñaàu, loâng, daùi (8).

Trong thaønh ngöõ tieáng Anh, nhöõng con vaät coù nhieàu boä phaän xuaát hieän cuõng laø nhöõng

con vaät quen thuoäc vôùi ngöôøi Anh noùi rieâng, ngöôøi phöông Taây noùi chung. Ñoù laø nhöõng con

vaät ñöôïc hoï duøng ñeå chuyeân chôû nhö ass (löøa), camel (laïc ñaø), hoaëc laø ñoái töôïng saên baén nhö

bear (gaáu), lion (sö töû), vaät chaên nuoâi laáy söõa nhö cow (boø caùi )…

2.4.5. Ña soá caùc con vaät ñeàu coù boä phaän tieâu bieåu xuaát hieän

Boä phaän tieâu bieåu cuûa traâu vaø boø laø söøng (lo söøng boø bò saâu quaûng; traâu khaùt chaúng lo

ñeø söøng). Boä phaän tieâu bieåu cuûa caù laø vaây (caù maïnh veà vaây; theâm vaây cho caù). Coøn moû,

caùnh, loâng laø nhöõng töø ñaëc taû veà loaøi chim (nhö chim lieàn caùnh; chim ñeïp nhôø loâng, ngöôøi

ñeïp nhôø aùo; gaø khoân giaáu ñaàu, chim khoân daáu moû). Cuõng laø loaøi chim, neáu coø coù ñieåm khaùc

bieät laø caùi coå daøi ngoaèng cuûa mình (coå ngaúng nhö coå coø) thì chim cuù coù caëp maét raát ñaëc bieät,

vöøa tinh töôøng, vöøa döõ tôïn, chöùa ñöïng aùc yù (maét cuù voï) neân khi muoán pheâ bình moät ngöôøi

naøo ñoù coù caùi nhìn soi moùi khoâng thieän caûm, ngöôøi ta hay noùi doøm nhö cuù doøm nhaø beänh. Töø

hình thöùc ñeïp ñeõ cuûa con coâng vôùi boä loâng cöïc ñeïp, nhaân daân ta naâng noù leân thaønh phaåm

chaát toát ñeïp cuûa moät ngöôøi. Ñeå chæ moät ngöôøi taâm ñòa xaáu xa nhöng laøm ra veû toát ñeïp, nhaân

haäu, ngöôøi Vieät thöôøng möôïn hình aûnh cuù ñoäi lôùp coâng; gaø möôïn aùo coâng; quaï möôïn loâng

coâng; saùo möôïn loâng coâng). Trong khi chim phöôïng noåi tieáng khoâng chæ boä loâng ñeïp maø coøn

ôû caëp maét ñöôïc ví vôùi maét cuûa nhöõng giai nhaân (da ngaø maét phöôïng; maét phöôïng maøy ngaøi).

Gan coùc laø boä phaän ñöôïc quan taâm do noù chöùa moät chaát cöïc ñoäc, coù khaû naêng laøm cheát

ngöôøi neáu aên phaûi (gan coùc maät coâng). Vì vaäy, khi laøm thòt coùc, ngöôøi noäi trôï heát söùc caån

thaän loaïi boû thaät saïch phaàn gan coùc. Hôn nöõa, baét nguoàn töø caâu chuyeän coå Coùc kieän trôøi, gan

coùc xöa nay vaãn bieåu tröng cho söï kieân cöôøng, daùm laøm vaø daùm chòu ñöïng moïi haäu quaû do

mình gaây ra (gan nhö coùc tía; thi gan cuøng coùc tía). Ñoái vôùi con toâm, neùt ñaëc bieät laø ôû caáu

truùc cô theå cuûa noù. Khoâng gioáng vôùi caùc ñoäng vaät khaùc, cöùt – chaát thaûi laïi naèm treân ñaàu toâm

(hoï nhaø toâm cöùt loän leân ñaàu). Ñoái vôùi gaø, ñaëc bieät laø gaø troáng thì cöïa vaø tieáng gaùy laø hai boä

phaän raát tieâu bieåu (gaø gioø ngöùa cöïa; gaø cheát vì tieáng gaùy; gaø töùc nhau tieáng gaùy). Coøn da gaáu

vaø maät gaáu laø hai boä phaän ñaëc tröng cuûa gaáu. ÔÛ Vieät Nam, gaáu raát hieám neân ngheà saên gaáu

loät da khoâng phaùt trieån. Maät gaáu thì khaùc, noù laø döôïc lieäu quyù hieám xöa nay. Do nhu caàu

chöõa beänh theo ñoâng y neân gaáu ñöôïc nuoâi ñeå laáy maät. Giaù trò cuûa maät gaáu ngaøy caøng ñöôïc

khaúng ñònh thì vieäc baùn maät gaáu giaû ngaøy caøng taêng (rao maät gaáu baùn maät heo). Chæ coù khæ

vaø caùc con cuøng loaøi nhö vöôïn, ñöôøi öôi laø ñöôïc duøng töø tay ñeå chæ hai chi treân gioáng nhö

con ngöôøi (tay khæ nuoâi mieäng khæ). Soû vaø gioø laø hai töø thöôøng ñöôïc duøng ñeå goïi hai boä phaän

ñaàu vaø chaân cuûa lôïn (thuû thæ aên soû lôïn; boán caúng laø boø, boán gioø laø heo). Ñoái vôùi noøng noïc,

ñuoâi laø boä phaän heát söùc tieâu bieåu. Khi ñuoâi ruïng laø thôøi ñieåm noù ñöôïc nhìn nhaän ñuùng vôùi

nguoàn goác cuûa noù: eách con hoaëc nhaùi con. Tröôùc ñoù, ngöôøi ta deã nhaàm laãn noù vôùi loaøi caù vì

caùi ñuoâi cuûa noù. Chính vì vaäy neân thaønh ngöõ ñöùt ñuoâi con noøng noïc hay noøng noïc ñöùt ñuoâi coù

nghóa laø söï vieäc ñaõ roõ raøng cuï theå khoâng coøn gì phaûi baøn nöõa. Ngoaøi phaàn thòt meàm beân

trong, voû oác laø boä phaän chính cuûa oác. Voû oác hoaøn toaøn khoâng gioáng vôùi voû toâm voû cua. Voû

cuûa cua, toâm coøn nhoû khaù meàm, coù theå aên hoaëc cheá bieán laøm thöùc aên. Nhöng voû oác thì khoâng

theá, noù raát cöùng duø laø oác con. Ñaõ vaäy, voû oác khoâng coù chaát boå döôõng neân khoâng cheá bieán

thaønh thöùc aên, noù hoaøn toaøn khoâng coù lôïi ích gì. Chính vì vaäy, voû oác ñöôïc ví vôùi vaät pheá

phaåm, vôùi haäu quaû phaûi cam chòu (keû aên oác ngöôøi ñoå voû; khoâng aên oác cuõng phaûi ñoå voû). Raén

laø con vaät coù noïc ñoäc tieâu bieåu nhaát. Töø khaû naêng gieát ngöôøi trong nhaùy maét, noïc raén tieâu

bieåu cho nhöõng nôi choán heát söùc nguy hieåm caàn traùnh xa (mieäng huøm noïc raén; noïc raén mieäng

huøm). Reát vaø boø caïp cuõng coù noïc ñoäc, nhöng khaùc vôùi raén, reát coù nhieàu chaân, boø raát nhanh

khoâng keùm phaàn nguy hieåm (veõ reát theâm chaân; nhö reát theâm chaân). Coøn boø caïp thì noïc khoâng

ôû trong mieäng nhö raén maø laø ôû ñaèng ñuoâi. Ñaây chính laø ñieåm khaùc thöôøng deã gaây nguy hieåm

vì moïi ngöôøi thieáu phoøng bò. Töø ñoù thaønh ngöõ con boø caïp coù noïc ñaèng ñuoâi bieåu tröng cho

nhöõng keû coù thuû ñoaïn thaâm ñoäc, khoù löôøng. Ta bieát roàng laø con vaät töôûng töôïng cuûa moät soá

daân toäc, trong ñoù coù Vieät Nam, do ñoù caùc boä phaän cuûa roàng khoâng ñöôïc hình dung roõ raøng.

Moãi thôøi ñaïi töôûng töôïng veà con roàng coù khaùc nhau. Tuy nhieân, ñaàu laø boä phaän ñöôïc quan

taâm nhaát. Caùc nhaø ñieâu khaéc thöôøng trau chuoát noù trong caùc coâng trình ñieâu khaéc vaø boä phaän

cuûa roàng xuaát hieän trong kho taøng thaønh ngöõ chuû yeáu laø ñaàu roàng (ñaàu roàng ñuoâi raén; ñaàu

roàng ñuoâi toâm). Taèm xuaát hieän trong thaønh ngöõ vôùi boä phaän chuû yeáu laø ruoät taèm. Ta bieát

ruoät taèm taïo ra tô vaø sau ñoù nhaû tô cho ñeán khi kieät söùc. Hình aûnh aáy laø cô sôû cho söï lieân

töôûng ñeán nhöõng ngöôøi doác toaøn taâm toaøn löïc vaøo coâng vieäc (ruùt ruoät tô taèm) ñeán noãi ñau

ñôùn heùo moøn vì kieät söùc (heùo hon ruoät taèm; ruoät taèm ñoøi ñoaïn). Ñoái vôùi thaèn laèn, thì ñuoâi laø

tieâu bieåu, khoâng phaûi vì noù quan troïng maø vì noù raát ñaëc bieät. Ñuoâi thaèn laèn raát deã bò ñöùt vaø

cuõng deã laønh. Khi bò ñöùt, ñuoâi thaèn laèn run leân lieân tuïc. Thaønh ngöõ thaèn laèn ñöùt ñuoâi hay run

nhö thaèn laèn ñöùt ñuoâi xuaát phaùt töø thöïc teá naøy vaø coù nghóa laø run raåy vì quaù sôï haõi. Ngaø laø

boä phaän tieâu bieåu cuûa voi. Noù vöøa laø nôi choán nguy hieåm vöøa laø vaät quyù giaù coù theå gaây nguy

hieåm cho ngöôøi sôû höõu noù (aên côm nhaø vaùc ngaø voi; quen choù chôù moù raêng, quen voi chôù sôø

ngaø). Heán coù caùi mieäng to töôùng nhöng chaúng taïo neân aâm thanh. Chính vì vaäy neân noù ñöôïc

möôïn ñeå chæ nhöõng ngöôøi khoâng chòu noùi duø ôû baát cöù tröôøng hôïp naøo (caâm mieäng heán). Boä

phaän ñaëc bieät cuûa con dôi laø toaøn boä caùi ñaàu cuûa noù. Tuy coù caùnh vaø bieát bay nhöng dôi

khoâng thuoäc loaøi chim vaø ñöôïc phaân bieät vôùi loaøi chim nhôø caùi ñaàu vôùi boä maët gioáng heät con

chuoät cuûa noù (ñaàu dôi maët chuoät)…

Veà thaønh ngöõ tieáng Anh, trong soá 33 con vaät coù boä phaän xuaát hieän, gaàn 50% caùc con

vaät naøy coù boä phaän tieâu bieåu: bear (gaáu) > skin (da); bee (ong) > sting (noïc); bird (chim) >

feather (loâng chim), nest (toå chim); bull (boø ñöïc) > horn (söøng); camel (laïc ñaø) >back (löng);

cat (meøo) > paw (vuoát); crocodile (caù saáu) > tear (nöôùc maét); dog (choù) > hair; eagle (ñaïi

baøng) > eye (maét); lion (sö töû) > mouth (mieäng); peacock (con coâng) >feather (loâng chim);

toad (coùc) > skin (da).

2.4.6. Coù moät soá boä phaän ñi lieàn vôùi teân goïi con vaät nhöng khoâng phaûi laø ñaëc tröng cuûa

con vaät, thaäm chí con vaät ñoù khoâng heà coù. Ví duï: loâng ruøa söøng thoû; gan roàng tröùng traâu;

ñaàu cua tai nheo; veõ chaân raén giaëm loâng löôn; coùc coù gan coùc, kieán coù gan kieán; ñaàu cua tai

ñæa; coùc moïc loâng naùch; veõ raén theâm chaân; voi ñeû tröùng; nhö huøm moïc caùnh; mieäng huøm gan

söùa….

Soá naøy khoâng nhieàu laém, nhöng noù mang yù nghóa raát ñaëc bieät:

a- Phuû ñònh nhöõng ñieàu cöïc kyø phi lyù, khoâng theå xaûy ra trong hieän thöïc. Cuõng nhö ruøa

maø laïi coù loâng, thoû laïi coù söøng; traâu vaø voi laïi ñeû tröùng (loâng ruøa söøng thoû; gan roàng tröùng

traâu; voi ñeû tröùng).

b- Chaâm bieám nhöõng ngöôøi khoâng coù taøi maø laïi kieâu caêng hôïm hónh (coùc moïc loâng

naùch, eách moïc loâng naùch) hoaëc nhöõng keû öa veõ vôøi, bòa chuyeän (veõ raén theâm chaân; veõ chaân

raén giaëm loâng löôn); hoaëc nhaèm pheâ phaùn nhöõng ngöôøi maïnh moàm nhöng trong buïng laïi

nhuùt nhaùt, lo sôï (mieäng huøm gan söùa).

c- Phoùng ñaïi ñeå nhaèm khaúng ñònh. Chaúng haïn, ñeå khaúng ñònh moät caâu chuyeän coù ñaàu

coù ñuoâi, cuï theå ñeán töøng chi tieát nhoû, ngöôøi ta thöôøng söû duïng thaønh ngöõ ñaàu cua tai ñæa; ñaàu

cua tai muoãi. Hoaëc ñeå khaúng ñònh moãi ngöôøi trong xaõ hoäi duø thuoäc thaønh phaàn naøo, ñoái

töôïng naøo, cuõng coù caùi maïnh cuûa mình maø ngöôøi khaùc khoâng coù: coùc coù gan coùc, kieán coù gan

kieán.

Trong thaønh ngöõ tieáng Anh cuõng coù moät soá tröôøng hôïp töông töï. Ví duï: to find a mare’s

nest (tìm thaáy caùi toå con ngöïa caùi), to skin a flea for its hide (loät da cuûa con boï cheùt ñeå laáy

da).

Chính daïng thaønh ngöõ ñaëc bieät naøy giuùp ta nhaän thöùc roõ hôn yù nghóa khaùi quaùt, yù

nghóa hình töôïng cuûa thaønh ngöõ ñoäng vaät trong tieáng Vieät.

2.4.7. Ña soá caùc töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät trong thaønh ngöõ ñeàu mang nghóa bieåu

tröng

+ Buïng, loøng, daï > taâm ñòa xaáu xa ( loøng caù daï chim; loøng lang daï soùi..).

+ Ruoät > tính caùch ngay thaúng, taâm huyeát (thaúng nhö ruoät ngöïa; ruùt ruoät tô taèm).

+ Chaân > söùc maïnh, theá vöõng chaûi (veõ raén theâm chaân; eãnh öông nuoát boø chaân coø ñoå

nuùi).

+ Da, loâng > hình thöùc beân ngoaøi (loâng coâng da coïp, maét caù da löôn).

+ Ñaàu > vò trí quan troïng; ñieåm baét ñaàu (ñaùnh raén giaäp ñaàu; ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu;

ñaàu voi ñuoâi chuoät).

+ Ñuoâi > vò trí taàm thöôøng, nhoû beù, khoâng ñaùng keå; ñieåm cuoái cuøng (ñaàu roàng ñuoâi

toâm; ñaàu voi ñuoâi chuoät).

+ Ñaàu – ñuoâi > söï khaäp kheånh, söï chaép vaù (ñaàu roàng ñuoâi toâm, ñaàu voi ñuoâi chuoät

+ Gan > yù chí, khí tieát (gan coùc tía; mieäng huøm gan thoû).

+ Maét > taâm traïng, tính caùch: voâ caûm, giao xaûo, hung döõ (trô maét eách; maét laêng maét

vöôïc; maét cuù voï).

+ Vaây, caùnh > söùc maïnh, theá löïc (chim coù caùnh, caù coù vaây; nhö huøm theâm caùnh).

………………….

2.5. Quan heä giöõa caùc thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ

Trong thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät coù moät soá khoâng ít nhöõng thaønh ngöõ chöùa hôn

moät thaønh toá ñoäng vaät (thí duï: baùn boø mua choù; ñaùnh choù chöûi meøo; löôn boø ñeå tanh cho

roâ….) vaø quan heä giöõa caùc thaønh toá naøy hoaëc ñoái laäp, hoaëc khoâng ñoái laäp. Qua nghieân cöùu

moái quan heä giöõa caùc töø ngöõ chæ con vaät, trong moät thaønh ngöõ giuùp ta xaùc ñònh roõ hôn yù

nghóa bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ .

2.5.1. Quan heä ñoái laäp: Goïi laø quan heä ñoái laäp neáu caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong moät thaønh

ngöõ coù nghóa loaïi tröø hoaëc ngöôïc nhau. Khaûo saùt thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät, ta ruùt ra

ñöôïc hôn 40 caëp ñoäng vaät ñoái laäp:

2.5.1.1. Ñoái laäp veà quan heä con moài – thuù saên: Coù 10 caëp, trong ñoù nhöõng con vaät yeáu ñuoái

hieàn laønh laø mieáng moài ngon cuûa nhöõng con vaät hung döõ, ñoäc aùc, nhö: coùc nhaùi >< raén reát,

eách >< raén, nhaùi >< raén, gaø >< raén, gaø >< caùo, gaø >< soùi, gaø >< quaï, caù >< meøo, chuoät

>< meøo, teùp >< coø. Cuï theå, coùc, eách, nhaùi, gaø luoân laø moùn aên öa thích cuûa raén. Moãi con moài

coù phaûn öùng khaùc nhau vôùi raén. Coùc nhaùi thì raén reát boø vaøo, coùc nhaùi nhaûy ra, eách haäm höïc

ñoøi caén coå raén (eách laïi ñoøi caén coå raén), nhaùi coøn la oai oaùi khi bò raén caén (oai oaùi nhö nhaùi

phaûi raén), rieâng gaø khoâng heà coù moät phaûn öùng hoaëc moät caûnh giaùc naøo maëc duø gaø coù raát

nhieàu keû thuø: khoâng chæ raén maø caû soùi vaø caùo cuõng raát thích moùn thòt gaø. Trong khi keû thuø

luoân rình raäp thì gaø vaãn bình thaûn (gaø nguû caùo khoâng nguû), deã daøng chaáp nhaän hoaøn caûnh

(quaï thaáy gaø thì moå; coõng raén caén gaø nhaø; soùi vaøo nhaø khoâng maát gaø cuõng maát vòt). Ñoái vôùi

chuoät vaø caù thì meøo laø keû thuø voâ cuøng nguy hieåm. Tröôùc khi aên thòt chuoät, meøo duøng chuoät

laøm troø ñuøa cho ñeán khi chaùn cheâ (vôøn nhö meøo vôøn chuoät). Vaø chôù bao giôø ñem caù ñeå mieäng

meøo. Gioáng nhö gaø, caù khoââng coù moät phaûn öùng naøo ñoái vôùi keû thuø. Traùi laïi, chuoät phaûn öùng

heát söùc döõ doäi. Noù luoân tìm caùch ñeå phaûn coâng meøo. Khi thì leùn gaëm chaân meøo (chuoät gaëm

chaân meøo), khi thì quyeát taâm maøi raêng ñeå caén coå meøo (saéc nanh chuoät deã caén ñöôïc coå meøo),

quyeát taâm cuûa chuoät ñaõ khieán meøo coù luùc phaûi chaøøo thua (meøo giaø laïi thua gan chuoät nhaét).

So saùnh ñoái chieáu giöõa caùc caëp ñoái laäp treân, ta thaáy tính caùch cuûa hai tuyeán con vaät

naøy raát khaùc nhau. Beân ñaïi dieän cho keû hung aùc vaø nham hieåm. Trong thaâm taâm caùo naøo töû

teá vôùi gaø nhöng saün saøng nhoû gioït nöôùc maét thöông caûm (meøo giaø khoùc chuoät) khieán con moài

maát caûnh giaùc. Moät beân laø nhöõng con vaät hieàn laønh ngu ngô, khoâng bieát heát baûn chaát cuûa keû

thuø neân thieáu caûnh giaùc, khoâng theå töï baûo veä ñöôïc. Tuy nhieân, cuõng coù luùc nhöõng con vaät

hieàn laønh tìm caùch phaûn khaùng maïnh meõ laøm cho keû thuø baùi phuïc.

2.5.1.2. Ñoái laäp veà kích côõ to nhoû: Coù ít nhaát 14 caëp: eãnh öông >< boø, coùc ><

voi, muoãi >< voi, muoãi>< traâu, kieán >< voi, gaø >< voi, raén>< voi, se seû >< voi, caùo ><

coïp, gaø >< traâu, ruoài >< traâu, saên saét >< caù meø, thoû>

maïnh nhö voi, coïp, boø, traâu thöôøng tieâu bieåu cho löïc löôïng coù theá löïc vaø quyeàn haønh trong

xaõ hoäi. Coøn nhöõng con vaät nhoû beù vaø yeáu ôùt nhö kieán, muoãi, chuoät, coùc, eách, eãnh öông, se seû,

gaø töôïng tröng cho nhöõng keû ngheøo heøn, thaáp beù, söùc yeáu theá coâ, khoâng ñuû söùc choáng choïi

laïi caùc theá löïc trong xaõ hoäi. Vì hoï bieát raèng neáu coù choáng ñoái thì cuõng chæ nhö muoãi ñoát chaân

voi. Hoï ñaønh chòu söï aùp böùc boùc loät (baét kieán nuoâi voi). Tuy vaäy, coù luùc hoï cuõng tìm caùch

phaûn khaùng, khoâng chòu khuaát phuïc (raén con laêm nuoát caû voi) vaø hoï ñaõ laøm ñöôïc nhöõng vieäc

phi thöôøng (eãnh öông nuoát boø, chaân coø ñoå nuùi). Ñoái vôùi hoï, caùi nhoû, caùi yeáu ñoâi khi coù giaù trò

hôn caùi to, caùi khoeû (ñaàu gaø hôn ñuoâi voi, ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu, ñaàu ruoài coøn hôn ñuoâi traâu).

Trong thöïc teá, khoâng ít keû xaáu, khoâng muoán an phaän, luoân mong öôùc trôû thaønh ngöôøi cuûa löïc

löôïng ñoái laäp, nhieàu theá löïc: caùo möôïn oai huøm; caùo ñoäi loát coïp.

2.5.1.3. Ñoái laäp veà hình thöùc ñeïp xaáu, sang heøn: Coù ít nhaát 13 caëp ñoái laäp nhau: coâng >< cuù,

coâng >< gaø, coâng >< quaï, haïc >< gaø, hoaøng anh >< quaï roàng >< raén, roàng >< giun,

phöôïng hoaøng >< bìm bòp, phöôïng hoaøng >< chim seû, phöôïng hoaøng >< gaø, phöôïng hoaøng

>< quaï, roàng >< toâm, haïc>< ñæa.

Trong taâm thöùc ngöôøi Vieät Nam, nhöõng con vaät trong truyeàn thuyeát nhö roàng, phöôïng,

haïc, töôïng tröng cho nhöõng gì cao quyù, toát ñeïp. Coøn nhöõng con vaät gaàn guõi vôùi ngöôøi noâng

daân Vieät Nam nhö gaø, quaï, raén, giun, chim seû, bìm bòp, toâm, ñæa tieâu bieåu cho nhöõng gì thaáp

keùm, xaáu xa. Caùc thaønh ngöõ naøy ña soá ñeàu coù yù nghóa pheâ phaùn nhöõng ngöôøi xaáu xí, heøn

keùm, khoâng bieát thaân phaän, hay ñua ñoøi, baét chöôùc: phöôïng hoaøng ñua, chim seû cuõng ñua.

Ñoâi luùc chuùng coøn nguïy trang ñeå trôû thaønh nhöõng con vaät coù tieáng laø ñeïp ñeõ: quaï ñoäi loâng

coâng; gaø möôïn aùo coâng. Hoaëc ñeo theo ñeå caàu thaân: ñæa leo chaân haïc.

Trong cuoäc soáng, nhieàu luùc khoâng traùnh khoûi söï nhaàm laãn giöõa ngöôøi toát keû xaáu, giöõa

ngöôøi cao quyù, keû thaáp heøn. Moïi giaù trò khoâng chæ bò caøo baèng: phöôïng hoaøng cuõng nhö gaø,

nhö quaï (phöôïng hoaøng aên laãn vôùi gaø; phöôïng hoaøng ñeû trong toå quïa), maø ñoâi khi coøn bò ñaûo

loän: caùi toát caùi ñeïp khoâng ñöôïc thöøa nhaän (phöôïng hoaøng chaët caùnh ñuoåi ñi, baét con bìm bòp

ñem veà maø nuoâi). Tuy nhieân, duø coù luùc sai laàm nhö vaäy, nhöng cuoái cuøng ngöôøi ta cuõng nhaän

ra ñaâu laø giaù trò ñích thöïc: quaï giaø traêm tuoåi khoâng baèng phöôïng hoaøng môùi sinh.

2.5.1.4. Moät soá caëp khaùc nhö gaø >< vòt, gaø >< choù, boø>< traâu, ngao>

meøo >< choù, … theå hieän nhieàu maët ñoái laäp khaùc nhau. Hoaëc veà tính ñoàng boä nhö tröôøng hôïp

gaø vaø vòt; nhöõng thaønh ngöõ coù caû hai con vaät naøy thöôøng chæ söï khaäp khieãng: ñaàu gaø ñít vòt;

meï gaø con vòt. Hoaëc xuaát phaùt töø tính tình khoâng hoaø hôïp nhö quan heä giöõa gaø vôùi choù: hai

con vaät naøy tuy cuøng soáng gaàn nhau nhöng chöa bao giôø toû ra öa thích nhau, heã thaáy gaø laø

choù tìm moïi caùch röôït ñuoåi (gaø queø bò choù ñuoåi). Hoaëc do ñaáu tranh sinh toàn nhö ngao vaø soø:

ngao soø goø/tranh nhau ngö oâng ñaéc lôïi. Hoaëc do loøng ganh gheùt nhö boø vaø traâu, chuoät vaø khæ,

meøo vaø choù: boø cöôøi traâu ngaõ; traâu caøy gheùt boø buoäc; chuoät chuø cheâ khæ hoâi; aên ôû nhö meøo vôùi

choù; choù cheâ meøo laém loâng. Veà meøo vaø choù, nhieàu thaønh ngöõ tieáng Anh cuõng töông töï: lead a

cat and dog life (soáng nhö choù vôùi meøo); fight like cat and dog (ñaùnh nhau nhö choù vôùi meøo).

Toùm laïi: Duø ñoái laäp veà hình thöùc ñeïp - xaáu, sang - heøn, kích côõ to - nhoû, hoaëc con

moài - thuù saên, hai tuyeán con vaät ñoái laäp naày tieâu bieåu hai taàng lôùp trong xaõ hoäi: cao quyù, theá

löïc, >< thaáp heøn, yeáu ñuoái,

2.5.2. Quan heä khoâng ñoái laäp: Laø quan heä khoâng loaïi tröø nhau, cuøng coù giaù trò ngang nhau

(buïng traâu laøm sao, buïng boø laøm vaäy), hoaëc boå sung cho nhau (maét caù da löôn). Chuùng toâi

thoáng keâ ñöôïc 26 caëp coù quan heä khoâng ñoái laäp. Ñoù laø:

Boø – traâu, boø – ngöïa, böôùm – ong, caù – chim, caù – roàng, caù – löôn, gieác – roâ, laêng –

vöôïc, nheo – treâ, chaãu chuoäc – eãnh öông, coø – vaïc, gaø – vòt, lôïn – choù, meøo – caùo, meøo – choù,

ngöïa – traâu, ngöïa – voi, ong – kieán, phöôïng – loan, phöôïng – laân, phöôïng – roàng, quaï – dieàu,

coïp – raén, chaáy – raän, ruoài – kieán, coïp – soùi.

Nhöõng con vaät coù quan heä boå sung thöôøng gaàn nhau veà loaøi hoaëc veà tính chaát, ñaëc

ñieåm.

2.5.2.1. Gaàn nhau veà loaøi. Coù 12 caëp: boø – traâu, böôùm – ong, caù gieác – caù roâ, caù nheo – caù

treâ, chaãu chuoäc – eãnh öông, chaáy – raän, coø – vaïc, eách – nhaùi, ngan – ngoãng, phöôïng – loan,

quaï – dieàu, caù – roàng.

Boø vaø traâu ñeàu laø loaøi ñoäng vaät nhai laïi, söøng roãng, nuoâi ñeå caøy ruoäng hoaëc chuyeân

chôû. Soá thaønh ngöõ xuaát hieän caû traâu vaø boø khaù nhieàu, khoaûng 23 thaønh ngöõ. Boø vaø traâu trong

thaønh ngöõ vöøa mang saéc thaùi tích cöïc vöøa mang saéc thaùi tieâu cöïc: cuøng töôïng tröng cho söï

giaøu coù: ba boø chín traâu, traâu daét ra boø daét vaøo; cuøng töôïng tröng cho nhöõng ngöôøi coù taâm

ñòa xaáu xa: buïng traâu laøm sao, buïng boø laøm vaäy, nhöõng ngöôøi dô daùy baån thæu: coå traâu coå boø.

Khi cho raèng khoâng coù traâu baét boø ñi caøy cuõng coù nghóa raèng traâu vaãn ñöôïc nhìn nhaän vöôït

troäi hôn (yeáu traâu coøn hôn khoûa boø; traâu he cuõng baèng boø khoeû). Hai con vaät naøy coøn tieâu

bieåu cho moät moái quan heä gaén boù höõu cô, vì cuøng chòu haäu quaû nhö nhau (traâu cheát boø cuõng

bò loät da). Tuy coù quan heä nhö vaäy nhöng phaàn vieäc ai naáy laøm, quyeàn lôïi ai, naáy höôûng

(thaân traâu traâu lo, thaân boø boø lieäu; traâu aên luùa boø aên maï).

Caù gieác, caù roâ, caù nheo, caù treâ ñeàu cuøng laø caùc loaïi caù nöôùc ngoït. Thòt chuùng raát thôm

vaø beùo. Chính vì vaäy nhieàu ngöôøi caûm thaáy khoù khaên khi phaûi choïn löïa: ñöôïc con gieác, tieác

con roâ. Do cuøng laø loaïi caù nöôùc ngoït neân chuùng coù nhieàu ñaëc ñieåm gioáng nhau. Moät trong

nhöõng ñaëc ñieåm ñoù laø chaát nhôùt ôû ngoaøi da. Taùc duïng cuûa chaát nhôùt naøy giuùp chuùng thích

nghi vôùi moâi tröôøng sình laày. Döïa vaøo ñaëc ñieåm gioáng nhau naøy, ngöôøi ta lieân töôûng ñeán

vieäc coù theå ñoå loãi cho nhau, khoâng ai nhaän “nhôùt” laø cuûa mình: nheo ñoå cho treâ, treâ ñoå cho

nheo; roâ ñoå cho nheo, nheo ñoå cho roâ.

Chuùng ta ñeàu bieát roàng laø con vaät cuûa töôûng töôïng, cuûa truyeàn thuyeát, chaéc chaén

khoâng theå cuøng moät loaøi vôùi caù ñöôïc. Theá nhöng chuùng ta cuõng bieát, theo truyeàn thuyeát roàng

chính laø Long haûi thieân vöông, laø vua cuûa caùc sinh vaät bieån, trong ñoù coù loaøi caù. Vì vaäy coù

theå xem hai con vaät naøy coù moái quan heä gaàn guõi. Trong ñoù, caù tieâu bieåu con ngöôøi bình

thöôøng, coâng vieäc bình thöôøng; roàng tieâu bieåu cho haïng ngöôøi cao sang, cho muïc ñích toát ñeïp

maø moïi ngöôøi mong öôùc. Thaønh ngöõ caù cheùp hoaù roàng bieåu tröng cho nieàm laïc quan, tin

töôûng vaøo söï thaønh coâng ôû töông lai.

Böôùm vaø ong ñeàu thuoäc hoï nhaø boï, coù caùnh moûng. Do ñaëc ñieåm chuyeân huùt maät hoa

neân khi ñi vôùi nhau, chuùng thöôøng tieâu bieåu cho quan heä töï do nam nöõ (ong qua böôùm laïi)

theo loái mai moái (tin ong söù ñieäp), hoaëc vuïng troäm ñeå roài cuoái cuøng ngöôøi phuï nöõ trong caùc

quan heä ñoù bò ruoàng boû sau khi ñaõ ong cheâ böôùm chaùn.

Coø vaø vaïc cuøng laø loaøi chim coù chaân cao, coå daøi, chuyeân aên caùc ñoäng vaät döôùi nöôùc.

Caû hai thöôøng kieám aên veà ban ñeâm neân gôïi trong taâm trí ngöôøi Vieät Nam hình aûnh nhöõng

ngöôøi lao ñoäng caàn cuø, chòu thöông chòu khoù, vaát vaû quanh naêm suoát thaùng naêm vaïc thaùng coø.

Quaï vaø dieàu ñeàu laø nhöõng loaïi chim döõ, thích aên thòt soáng. Chuùng raát gioáng nhau caû veà

caùch thöùc aên moài laãn tha moài. Nhöõng thaønh ngöõ coù hai con vaät cuøng xuaát hieän thöôøng taïo

neân hình aûnh keû toäi phaïm bò tröøng phaït naëng neà: dieàu tha quaï moå; quaï tha dieàu moå.

Chaãu chuoäc vaø eãnh öông ñeàu cuøng thuoäc loaøi eách nhaùi. Chuùng vöøa soáng treân caïn vöøa

soáng döôùi nöôùc. Khi cuøng xuaát hieän trong moät thaønh ngöõ, chuùng chæ moät giaù trò töông ñöông.

Ngöôøi ta thöôøng möôïn hình aûnh töông ñöông naøy ñeå pheâ phaùn nhöõng ngöôøi noâng noåi, thieáu

saâu saéc: gheùt boû thöù naøy nhöng laïi chuoäng moät thöù khaùc khoâng toát hôn: gheùt loaøi chaãu chuoäc,

chuoác gioáng eãnh öông.

EÁch vaø nhaùi cuøng moät loaøi, chuùng raát gioáng nhau, nhieàu ngöôøi khoâng phaân bieät ñöôïc,

con nhaùi chæ nhoû hôn con eách moät chuùt. Khi xuaát hieän beân nhau trong thaønh ngöõ eách coõng

nhaùi khieán ta lieân töôûng ñeán caûnh nhaø ñoâng con, nheách nhaùc, ñöùa lôùn (nhöng khoâng lôùn hôn

bao nhieâu) coõng ñöùa nhoû suyùt soaùt.

Loan laø teân chim maùi, phöôïng laø teân con chim troáng. Caëp chim naøy khoâng coù trong

thöïc teá. Noù chæ toàn taïi trong trí töôûng töôïng cuûa nhaân daân ta vaø töôïng tröng cho nhöõng caëp vôï

choàng haïnh phuùc: loan phöôïng hoøa minh. Ngöôøi ta thöôøng söû duïng hình aûnh caëp chim naøy ñeå

chæ taát caû nhöõng gì lieân quan ñeán ñôøi soáng vôï choàng: choàng loan vôï phöôïng; goái phöôïng chaên

loan. Ngay caû khi coù quan heä nhö vôï choàng nhöng khoâng ñöôïc ñaïo lyù coâng nhaän thì ngöôøi ta

cuõng söû duïng hình aûnh ñoâi chim naøy: loan chung phöôïng chaï.

2.5.2.2. Khoâng cuøng loaøi nhöng coù chung moät tính chaát, ñaëc ñieåm naøo ñoù. Coù khoaûng 13 caëp

thuoäc loaïi naøy: boø – ngöïa, caù – chim, coïp – raén, gaø – vòt, lôïn – choù, meøo – choù, meøo – caùo,

ngöïa – voi, ngöïa – traâu, ong – kieán, phöôïng – laân, roàng – phöôïng, huøm – soùi.

Meøo vaø choù vöøa coù quan heä ñoái laäp (nhö ñaõ trình baøy ôû treân) vöøa coù quan heä khoâng

ñoái laäp. Tuy khoâng cuøng moät loaøi, nhöng chuùng coù nhieàu ñaëc ñieåm gioáng nhau: cuøng laø

nhöõng vaät nuoâi coù ích, cuøng ñöôïc con ngöôøi thöông yeâu, cuøng coù tính öa gaây goã nhau, cuøng

gioûi aên vuïng, cuøng thích lang thang, v.v.. Moät soá thaønh ngöõ ñöôïc hình thaønh töø nhöõng ñaëc

ñieåm naøy cuûa meøo vaø choù nhö ñaù meøo kheøo choù; maéng meøo chöûi choù phaûn aùnh thaùi ñoä böïc

doïc töùc toái ngöôøi khaùc, thoâng qua haønh ñoäng, lôøi noùi choïc töùc, caïnh khoeù. Thaønh ngöõ choù

treo meøo ñaäy cho thaáy kinh nghieäm cuûa nhaân daân ta trong vieäc giöõ gìn, baûo quaûn taøi saûn. Caùc

thaønh ngöõ meøo ñaøng choù ñieám; meøo hoang laïi gaëp choù hoang cho thaáy choù meøo laø moät caëp

heát söùc töông xöùng, chuùng luoân xuaát hieän beân nhau vaø töôïng tröng cho nhöõng ngöôøi soáng

khoâng ñaøng hoaøng, khoâng nôi choán oån ñònh.

Meøo vaø caùo ñeàu laø nhöõng con vaät tinh ranh quyû quyeät. Tuy nhieân, so vôùi caùo thì meøo

vaãn coøn thua moät baäc. Nhöng göøng caøng giaø caøng cay neân meøo giaø hoaù caùo laø chuyeän coù theå

xaûy ra.

Moái quan heä giöõa lôïn vaø choù döïa treân quan heä qua laïi: Neáu con vaät naøy khoâng gaây

chuyeän tröôùc thì chaéc seõ khoâng gaëp phaûn öùng cuûa con vaät kia: lôïn khoâng caøo, choù naøo suûa.

Khi con vaät naøy cheâ con vaät khaùc ôû dô ñeán noãi boï cheùt ñaày mình cuõng chính laø töï cheâ mình

vaäy (lôïn cheâ choù coù boï). Hai con vaät naøy cuõng ñöôïc lieân töôûng ñeán ñieàu xaáu maø moïi ngöôøi

muoán traùnh xa nhöng khoâng ñöôïc: traùnh con lôïn coû, gaëp con gaáu choù.

Phöôïng vaø laân laø hai trong boán töù linh. Chuùng töôïng tröng cho doøng gioáng cao quyù. Ñaõ

laø doøng doõi cao quyù thì ñeán loâng, ñeán goùt chaân cuõng cao quyù. Loâng phöôïng goùt laân töôïng

tröng cho con chaùu nhöõng gia ñình quyeàn quyù.

Roàng vaø phöôïng cuõng laø hai trong boán con vaät quyù theo quan nieäm ngöôøi phöông

Ñoâng. Hai con vaät naøy khi xuaát hieän beân nhau thöôøng khieán ta lieân töôûng ñeán moät khung

caûnh huy hoaøng, uy nghi nôi ñeàn ñaøi, cung caám (chaïm phöôïng veõ roàng, gaùc phöôïng ñaøi

roàng…).

Ngöïa vaø voi ñeàu laø nhöõng con vaät to khoûe. Trong thaønh ngöõ, noù bieåu tröng cho söï

giaøu coù, sang troïng (leân voi xuoáng ngöïa). Trong moái quan heä giöõa ngöïa vaø voi, coù luùc voi

ñöôïc ñaùnh giaù cao hôn ngöïa vaø khi thieáu voi ñaønh mieãn cöôõng chaáp nhaän duøng ngöïa thay theá

(thieáu voi phaûi duøng ngöïa). Coù luùc ngöïa laïi ñöôïc ñaùnh giaù cao hôn voi (ñöôïc ñaàu voi ñoøi ñaàu

ngöïa). Coù luùc chuùng ñöôïc coâng nhaän töø chính giaù trò cuûa chuùng chöù khoâng phaûi treân cô sôû so

saùnh laãn nhau: voi bieát voi, ngöïa bieát ngöïa.

Coïp, raén, soùi ñeàu laø nhöõng con vaät hung döõ vaø ñoäc aùc. Trong thaønh ngöõ, chuùng xuaát

hieän töøng caëp moät, ñeàu chæ nhöõng nôi nguy hieåm, ñoái töôïng nguy hieåm caàn traùnh xa: coïp vaø

raén (hang huøm mieäng raén; mieäng huøm noïc raén), coïp vaø soùi (mieäng huøm hang soùi; ñuoåi huøm

cöûa tröôùc, röôùc soùi cöûa sau).

Cuõng nhö meøo vaø choù, gaø vaø vòt vöøa coù quan heä ñoái laäp, vöøa coù quan heä qua laïi. Trong

quan heä qua laïi, gaø thöôøng duøng thay cho vòt, nhaèm chæ nhöõng thay theá qua laïi, nhö: baét gaø

xuoáng bôi nhö vòt, baét boø xuoáng vuõng traâu ñaàm; khaùch ñeán nhaø khoâng gaø thì vòt, meï gaø con vòt,

hoaëc ñoâi khi ñöôïc xem nhö ngang ngöûa nhau: tröùng gaø tröùng vòt.

Caù vaø chim tuy thuoäc hai loaøi khaùc nhau hoaøn toaøn, cuõng khoâng coù ñieåm chung veà

moâi tröôøng soáng, veà hình daùng, veà thuoäc tính …, nhöng luoân xuaát hieän beân nhau trong quan

heä qua laïi, khoâng ñoái laäp. Taàn soá xuaát hieän caëp ñoäng vaät naøy khaù cao (16 thaønh ngöõ). Ñaëc

ñieåm noåi baät gaén lieàn hai con vaät naøy laïi vôùi nhau chính laø loái soáng töï do, vaãy vuøng giöõa

bieån roäng trôøi cao (chim trôøi caù beå; chim trôøi caù nöôùc; beå roäng caù nhaûy trôøi cao chim bay),

khoâng quen caûnh caù chaäu chim loàng. Töø ñaëc ñieåm naøy, ngöôøi ta thöôøng duøng hình aûnh: chim

sa caù laën (caù laën, ngöøng bôi, chim thì sa xuoáng ñaát, khoâng coøn hieân ngang bay giöõa baàu trôøi)

ñeå chæ moät söï kieän cöïc kyø ñaëc bieät. Söï kieän ñoù chính laø söï xuaát hieän moät tuyeät saéc giai nhaân.

Chim bay ñöôïc laø nhôø coù caùnh, caù bôi ñöôïc laø nhôø coù vaây, thaønh ngöõ chim coù caùnh, caù coù vaây

bieåu tröng cho theá vaø löïc cuûa moät ngöôøi.

Traâu vaø ngöïa laø hai con vaät khoeû maïnh, raát gaén boù vôùi nhaân daân ta trong lao ñoäng

cuõng nhö trong taâm thöùc. Tuy nhieân khi xuaát hieän beân nhau trong thaønh ngöõ, chuùng taïo neân

nghóa raát tieâu cöïc. Hoaëc boïn ngöôøi xaáu xa (ngöu taàm ngöu, maõ taàm maõ), hung döõ maát heát tính

ngöôøi (ñaàu traâu maët ngöïa), hoaëc laø söï ñaøy aûi aùp böùc (cöông ngöïa aùch traâu), hoaëc thaân phaän

keû noâ leä (laøm thaân traâu ngöïa).

Ong vaø kieán coù moät moái quan heä khaù ñaëc bieät, ñeàu cuøng laø loaøi coân truøng. Ong coù

caùnh, coù theå bay löôïn. Kieán cuõng coù loaøi coù caùnh, nhöng raát ít, chuû yeáu boø döôùi ñaát baèng

chaân. Hai con vaät naøy tieâu bieåu cho tinh thaàn caàn cuø lao ñoäng. kieán thì kieân trì vaø nhaãn naïi

tha moài veà ñaày toå (kieán tha laâu ñaày toå). Ong thì doïc ngang khaép nôi tìm hoa huùt nhuïy taïo maät

ngoït cho ñôøi (ong ñaâu maät ñoù). Hình aûnh nhoû beù nhöng mieät maøi laøm vieäc cuûa hai con vaät

naøy ñaõ laøm cho nhaân daân ta lieân töôûng ñeán taàng lôùp lao ñoäng ngheøo khoå thaáp coå beù hoïng

trong xaõ hoäi Vieät Nam tröôùc ñaây (con ong caùi kieán).

TTrroonngg qquuaann hheeää kkhhooâânngg ññooááii llaaääpp,, ccaaùùcc ccoonn vvaaäätt ññii vvôôùùii nnhhaauu ccuuøønngg bbiieeååuu ttrröönngg cchhoo mmooäätt ttaaàànngg llôôùùpp xxaaõõ hhooääii hhooaaëëcc mmooäätt pphhaaååmm cchhaaáátt,, ññaaëëcc ññiieeååmm nnaaøøoo ññooùù (( yyeeââuu ttööïï ddoo,, ccaaoo qquuyyùù,, ggiiaaøøuu ssaanngg,, tthhaaáápp kkeeùùmm,, ññooääcc aaùùcc,, xxaaááuu xxaa,,……))

2.6. Thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät

Trong lôøi aên tieáng noùi haøng ngaøy, khoâng chæ rieâng nhaân daân ta maø caû nhaân daân caùc

daân toäc khaùc ñeàu raát thích loái noùi dí doûm, ví von hình aûnh. Ñieàu naøy phaûn aùnh roõ neùt qua heä

thoáng thaønh ngöõ so saùnh heát söùc phong phuù vôùi moät tæ leä ñaùng keå. Theo Tröông Ñoâng San,

thaønh ngöõ so saùnh chính laø “loái tyû duï, laø caùch noùi öa thích vaø raát phoå bieán trong lôøi aên tieáng

noùi cuûa nhaân daân ta” [107]. Trong thaønh ngöõ so saùnh, caùc thaønh ngöõ bieåu thò caùi so saùnh bao

giôø cuõng phaûn aùnh khaù roõ neùt nhöõng daáu aán veà ñôøi soáng vaên hoaù vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa

daân toäc. Do vaäy neân coù raát ít nhöõng thaønh ngöõ so saùnh töông ñoàng veà maët ngöõ nghóa vaø vaên

hoaù giöõa hai ngoân ngöõ kieåu öôùt nhö chuoät loät trong tieáng Vieät vôùi as wet as drowned rat trong

tieáng Anh. Thoâng thöôøng, vôùi cuøng moät noäi dung, moãi daân toäc laïi duøng moät hình aûnh ñaëc

tröng ñeå dieãn ñaït.

Thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät chieám moät tyû leä khoâng

nhoû so vôùi thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät cuõng nhö thaønh ngöõ so saùnh noùi chung trong

kho taøng thaønh ngöõ daân toäc. Vaø tuy chæ laø moät phaàn cuûa thaønh ngöõ so saùnh tieáng Vieät, nhöng

cuõng phong phuù caùc kieåu loaïi so saùnh.

2.6.1. Soá löôïng thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät: Coù 401 thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng

vaät, chieám 25,% so vôùi toång soá 1555 thaønh ngöõ ñoäng vaät. Vaø neáu caên cöù theo keát quaû thoáng

keâ cuûa taùc giaû Laâm Baù Só [27], tieáng Vieät coù 876 ñôn vò thaønh ngöõ so saùnh, thì thaønh ngöõ so

saùnh ñoäng vaät chieám 46 % so vôùi thaønh ngöõ so saùnh noùi chung (401 / 876). Ñaây laø moät tæ leä

khaù cao. Noù phaûn aùnh taàm quan troïng cuûa vieäc söû duïng thaønh ngöõ ñoäng vaät, ñaëc bieät thaønh

ngöõ so saùnh ñoäng vaät trong vieäc theå hieän quan ñieåm, nhaän thöùc cuûa ngöôøi Vieät Nam veà theá

giôùi khaùch quan.

Veà tieáng Anh, theo keát quaû thoáng keâ cuûa chuùng toâi, trong soá 463 thaønh ngöõ ñoäng vaät,

coù 98 thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät, chieám 21% vaø chieám 32,45% so vôùi toång soá 302 thaønh

ngöõ so saùnh tieáng Anh [27]. Con soá naøy tuy thaáp hôn so vôùi tieáng Vieät, nhöng cuõng goùp phaàn

khaúng ñònh vai troø quan troïng cuûa vieäc söû duïng yeáu toá chæ ñoäng vaät trong caáu taïo thaønh ngöõ

so saùnh.

2.6.2. Caùc daïng thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät: Thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät bao goàm nhieàu

daïng so saùnh nhö: A nhö B (laån nhö chaïch, boø nhö ruøa), Nhö B (nhö caù vôùi nöôùc), A baèng B

(noïc ngöôøi baèng möôøi noïc raén), A khoâng baèng B (ñuoâi traâu khoâng baèng ñaàu gaø), A hôn B

(yeáu traâu coøn hôn khoûe boø), A thua B (meøo giaø laïi thua gan chuoät nhaét). Trong ñoù, hai daïng

so saùnh chuû yeáu laø: A nhö B (350 thaønh ngöõ), chieám 87% vaø Nhö B (43 thaønh ngöõ), chieám

khoaûng 10% so vôùi toaøn boä thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät (401 thaønh ngöõ). Caùc daïng coøn laïi

khoâng ñaùng keå, chæ chieám hôn 3%. Daïng A nhö B töông ñöông trong tieáng Anh laø As A as B,

A like B, A as B (as busy as a bee; drink like a fish; to be hungry as a hawk). Ñaây laø kieåu

daïng chieám ña soá trong thaønh ngöõ tieáng Anh cuõng nhö tieáng Vieät. Daïng Nhö B töông ñöông

vôùi like B trong tieáng Anh (like water off the duck’s back).

2.6.3. Caùc thaønh phaàn trong thaønh ngöõ so saùnh: Caáu truùc moät caâu noùi so saùnh thoâng thöôøng

(trong vaên xuoâi vaø trong giao tieáp haøng ngaøy) cuõng nhö moät thaønh ngöõ so saùnh, luoân goàm ba

phaàn: phaàn ñöôïc so saùnh A; phaàn so saùnh B; phaàn quan heä so saùnh hay coøn goïi laø töø so saùnh.

a/ Töø so saùnh raát phong phuù: nhö, baèng, khoâng baèng, hôn, thua. Trong tieáng Anh coù

caùc töø so saùnh nhö: as, like, such. Treân cô sôû keát hôïp caùc töø naøy, seõ ñöôïc nhieàu daïng so saùnh

khaùc nhau (as A as B; A like B; like B; A as B; such B). Trong khuoân khoå luaän vaên naøy,

chuùng toâi chæ ñi vaøo tìm hieåu caùc daïng so saùnh tieâu bieåu vôùi töø nhö (A nhö B; nhö B) trong

tieáng Vieät vaø as, like trong tieáng Anh (as A as B; A like B; kike B).

b/ Thaønh phaàn A (trong A nhö B, as A as B, A like B) coøn goïi laø veá ñöôïc so saùnh,

hay laø ñoái töôïng so saùnh [27]. Trong soá 350 thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät daïng A nhö B trong

tieáng Vieät, A coù theå laø:

+ Tính töø, goàm 192 thaønh ngöõ, chieám 55%

+ Ñoäng töø, goàm 132 thaønh ngöõ, chieám 37%.

+ Danh töø, cuïm danh töø, goàm 23 thaønh ngöõ, chieám 7%.

+ Cuïm chuû vò, khoaûng 3 thaønh ngöõ, chieám gaàn 1%.

Thaønh phaàn A chuû yeáu laø tính töø vaø ñoäng töø.

Khi laø tính töø, A thöôøng bieåu thò tính chaát vaät, söï vaät ñöôïc so saùnh döïa treân söï gioáng

nhau veà hình thöùc, kích côõ, maøu saéc, tính chaát, phöông thöùc di chuyeån, aâm thanh ñöôïc moâ

phoûng. Ví duï: cao nhö seáu; thaáp nhö vòt; to nhö voi; ñen nhö quaï; traéng nhö tröùng gaø boùc; dai

nhö ñæa; hoâi nhö cuù; baån nhö traâu ñaàm; aùc nhö huøm; nhaùt nhö thoû ñeá; ngu nhö boø; ngang nhö

cua; chaäm nhö ruøa; daám daúng nhö choù caén ma; leùp beùp nhö gaø moå teùp; laïch baïch nhö vòt

baàu; loäp boäp nhö gaø moå mo.…

Khi laø ñoäng töø, A thöôøng bieåu thò caùc traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi döïa vaøo

caùc ñaëc ñieåm tính chaát hoaït ñoäng cuûa con vaät, keå caû hoaït ñoäng di chuyeån. Ví duï: chaïy nhö

vòt; nhaûy nhö choi choi; keâu nhö boø roáng; rình nhö meøo rình chuoät; aên nhö taèm aên roãi; tröôøn

nhö raén; boø nhö ruøa; uoán nhö saâu ño.

Ñoái töôïng so saùnh A trong tieáng Anh veà töø loaïi thöôøng laø tính töø khi xuaát hieän trong

daïng as A as B (45 thaønh ngöõ, chieám khoaûng 46% cuûa 98 thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät) vaø

ñoäng töø khi xuaát hieän trong daïng A like B (30 thaønh ngöõ, chieám 31% trong soá 98 thaønh ngöõ

ñoäng vaät). Ví duï: as busy as a bee; as strong as a horse; drink like a fish; eat like a horse ..…

Vaø khoâng coù tröôøng hôïp naøo A laø danh töø hoaëc cuïm chuû vò nhö trong tieáng Vieät.

Nhìn chung, thaønh phaàn A trong thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät tieáng Anh vaø tieáng Vieät

chuû yeáu laø tính töø vaø ñoäng töø. Trong moïi thaønh ngöõ, caáu truùc nhö B luoân nhaèm boå sung yù

nghóa cho A (coù theå veà möùc ñoä, saéc thaùi…) nhöng khoâng phaûi boå sung moät caùch tröïc tieáp maø

boå sung baèng hình töôïng thoâng qua töø so saùnh nhö.

c/ Thaønh phaàn B ñöôïc goïi laø veá ñeå so saùnh hay ñoái chöùng so saùnh. B trong A nhö B

coù theå laø danh töø (khoûe nhö vaâm; thaúng nhö ruoät ngöïa; hoâi nhö chuoät chuø; khoûe nhö traâu),

ngöõ ñoäng töø (giaõy leân nhö giaãm phaûi toå kieán), cuïm chuû vò (giaõy leân nhö ñæa phaûi voâi, haùt nhö

meøo caùi gaøo ñöïc). Hai daïng chuû yeáu cuûa B laø danh töø (chieám 53 %, vôùi 187 trong soá 350

thaønh ngöõ) vaø cuïm chuû vò (chieám 45%, vôùi 156/ 350). Tæ leä giöõa hai hình thöùc naøy khoâng

cheânh nhau laém, chöùng toû B khoâng nhaát thieát phaûi laø cuïm chuû vò vì ñoái töôïng so saùnh ñaõ

ñöôïc boäc loä ôû veá A. Khi B laø moät ngöõ ñoäng töø thì nhaát thieát ngöôøi nghe phaûi traûi qua kinh

nghieäm môùi hieåu ñöôïc yù nghóa bieåu tröng cuûa B. Trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi nghe chính laø

chuû ngöõ vaéng maët cuûa B. Neáu baûn thaân chöa töøng bieát caûm giaùc khi giaãm phaûi toå kieán cuõng

nhö chöa hình dung mình seõ phaûn öùng theá naøo luùc aáy thì khoâng theå hieåu heát yù nghóa bieåu

tröng cuûa thaønh ngöõ giaõy leân nhö giaãm phaûi toå kieán.

Vôùi daïng nhö B thì B haàu heát ñöôïc bieåu thò baèng moät cuïm chuû vò. Ví duï: nhö gaø maéc

toùc; nhö caù gaëp nöôùc; nhö choù nhai gieû raùch… Trong soá 43 thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät daïng

naøy, coù 40 thaønh ngöõ coù B laø cuïm chuû vò, chieám 93%. Sôû dó nhö vaäy laø vì loaïi thaønh ngöõ naøy

khoâng coù ñoái töôïng so saùnh A neân yù nghóa bieåu tröng phaûi toaùt leân töø yù nghóa cuûa keát caáu C-

V. “Coù leõ vì vaéng A neân B laïi caøng phaûi taêng söùc bieåu ñaït ñeå haøm löôïng ngöõ nghóa ñuû buø

ñaép cho söï thieáu vaéng kia” [27]. Chaúng haïn, yù nghóa cuûa thaønh ngöõ nhö gaø maéc toùc laø thaùi ñoä

luùng tuùng, luyùnh quyùnh khi ñöùng tröôùc moät vaán ñeà khoù khaên khoâng bieát giaûi quyeát theá naøo

cho ñuùng. YÙ nghóa naøy ñöôïc hình thaønh treân cô sôû quan saùt phaûn öùng cuûa gaø khi bò maéc chaân

vaøo moät môù toùc roái: luùng ta luùng tuùng, coá xoay ngöôïc, xoay ngang, böôùc tôùi, böôùc lui, vung

ñaàu ngoaùi coå vaãn khoâng theå naøo gôõ chaân ra ñöôïc. Neáu löôïc boû moät trong hai thaønh phaàn,

hoaëc chuû ngöõ gaø hoaëc cuïm ñoäng töø maéc toùc, phaàn coøn laïi (nhö gaø, nhö maéc toùc) khoâng gôïi

leân moät hình aûnh hoaëc moät yù nghóa bieåu tröng naøo, voán laø moät neùt ñaëc tröng cuûa thaønh ngöõ.

Töông töï, neáu löôïc boû moät trong hai thaønh phaàn chuû-vò cuûa B trong caùc thaønh ngöõ nhö caù gaëp

nöôùc; nhö choù nhai gieû raùch… Caùc ñôn vò môùi naøy chæ laø nhöõng cuïm töø, khoâng heà coù nghóa

bieåu tröng neân khoâng phaûi laø caùc ñôn vò thaønh ngöõ.

Moät soá tröôøng hôïp caù bieät, trong ñoù B khoâng phaûi laø keát caáu C-V maø laø moät danh töø

(coù 3 thaønh ngöõ nhö vaäy). B trong tröôøng hôïp naøy thöôøng laø teân goïi cuûa caùc con vaät ñaõ ñöôïc

bieåu tröng hoaù cho moät thuoäc tính naøo ñoù. Ví duï: nhö con thieâu thaân; nhö thoû ñeá; nhö hoå nhö

baùo. Moïi ngöôøi ai cuõng bieát ñaëc tính cuûa con thieâu thaân laø cöù thaáy aùnh ñeøn laø lao vaøo, maëc

duø chæ caàn hôi noùng laø noù coù theå cheát. Chính vì vaäy, hình aûnh con thieâu thaân thöôøng duøng ñeå

chæ nhöõng ngöôøi roà daïi, lieàu lónh xoâng vaøo choã nguy hieåm maø khoâng vì moät muïc ñích cao caû

naøo. Thoû laø con vaät raát nhuùt nhaùt, heã thaáy boùng ngöôøi laø boû chaïy xa. Ngöôøi ta thöôøng duøng

hình aûnh con thoû ñeå ví vôùi nhöõng ngöôøi nhaùt gan. Hoå baùo voán laø loaøi aùc thuù coù moùng vuoát,

vöøa hung döõ vöøa maïnh meõ, laïi vöøa nhanh nheïn, raát gioûi saên moài. Noùi ñeán hoå, ñeán baùo, ngöôøi

ta nghó ngay ñeán keû ñoäc aùc hung döõ vaø voâ cuøng nguy hieåm. Laâu daàn thaønh quen, thoû, hoå, baùo

vaø con thieâu thaân ñaõ trôû thaønh bieåu tröng cho ñaëc ñieåm cuûa noù. Coù theå xem nhöõng thaønh ngöõ

naøy thuoäc daïng (A) nhö B, trong ñoù A ñöôïc giaûn löôïc: (döõ) nhö hoå nhö baùo; (nhaùt) nhö thoû

ñeá; (lieàu lónh) nhö con thieâu thaân.

Toùm laïi, cuõng nhö thaønh ngöõ so saùnh noùi chung, thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät luoân coù

hai veá: veá A laø veá ñöôïc so saùnh (coøn goïi laø ñoái töôïng so saùnh) vaø veá B laø veá ñeå so saùnh (coøn

goïi laø ñoái chöùng so saùnh). Töø ñeå so saùnh raát phong phuù (nhö, baèng, khoâng baèng, hôn, thua),

nhöng xuaát hieän nhieàu nhaát laø töø nhö.

+ Veá A thöôøng laø nhöõng töø ngöõ bieåu thò thuoäc tính, ñaëc tröng hoaëc traïng thaùi haønh

ñoäng. Khoâng phaûi bao giôø veá A cuõng buoäc phaûi hieän dieän treân caáu truùc hình thöùc, nhöng noäi

dung cuûa noù vaãn luoân luoân ñöôïc nhaän ra. Vieäc tænh löôïc A tuyø thuoäc vaøo tính ñieån hình cuûa

ñoái chöùng so saùnh B. Coù hai tröôøng hôïp A coù theå vaéng maët:

– Ñoái töôïng so saùnh bieåu thò tính chaát cuûa caùi ñöôïc so saùnh. Ví duï: (chaäm) nhö ruøa;

(beùo) nhö con boø moäng; (nhaùt) nhö thoû ñeá; (cao) nhö seáu vöôøn; (aøo aøo) nhö ong vôõ toå; (bô vô)

nhö gaø con laïc meï…

– Nhöõng ñoái chöùng so saùnh neâu leân söï vaät, haønh ñoäng cuï theå, quen thuoäc vôùi ngöôøi

baûn ngöõ vaø ñöôïc laëp ñi laëp laïi trong giao tieáp haøng ngaøy thì ñoái töôïng so saùnh coù theå ñöôïc

tænh löôïc nhöng khoâng phöông haïi gì ñeán yù nghóa cuûa toaøn thaønh ngöõ. Noùi caùch khaùc, neáu ñoái

töôïng so saùnh voán laø thuoäc tính hoaëc traïng thaùi cuûa söï vaät hoaëc haønh ñoäng maø ñoái chöùng so

saùnh bieåu thò thì duø vaéng maët cuõng ñöôïc hieåu qua ñoái chöùng so saùnh. Ví duï:

Laøm gì maø roái nhö gaø maéc ñeû > Laøm gì maø nhö gaø maéc ñeû

Haén loàng leân nhö con traâu ñieân > Haén nhö con traâu ñieân

Anh ta ñi chaäm nhö ruøa > Anh ta ñi nhö ruøa

He is as wet as a drowned rat > He is like a drowned rat

………………

+ Veá B ñöôïc xem laø thaønh phaàn chuû yeáu, luoân luoân hieän dieän trong moïi daïng thaønh

ngöõ, nhaèm thuyeát minh cho A, laøm roõ A; maët khaùc, thoâng qua söï keát hôïp vôùi A ñeå boäc loä yù

nghóa cuûa B. Ví duï: Xeùt hai thaønh ngöõ beùo nhö con traâu tröông vaø beùo nhö chim cu ra giaøng.

Nhôø ñoái chöùng vôùi “con traâu tröông” vaø “chim cu ra giaøng”, ta bieát nghóa cuûa töø “beùo” trong

hai thaønh ngöõ hoaøn toaøn khaùc nhau vaø yù nghóa bieåu tröng cuûa chuùng cuõng khaùc: moät mang

nghóa tích cöïc, coù yù khen (beùo nhö chim cu ra giaøng), moät mang nghóa tieâu cöïc, coù yù cheâ (beùo

nhö con traâu tröông).

Caùc söï vaät, hieän töôïng, traïng thaùi ñöôïc neâu ôû B phaûn aùnh khaù roõ neùt nhöõng daáu aán veà

ñôøi soáng vaên hoaù vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa daân toäc Vieät. Ñoái chieáu vôùi thaønh ngöõ so saùnh

ñoäng vaät cuûa caùc daân toäc khaùc, cuï theå laø vôùi tieáng Anh, ta deã thaáy saéc thaùi daân toäc cuûa moãi

ngoân ngöõ ñöôïc theå hieän moät phaàn ôû ñoù.

+ So vôùi caáu truùc so saùnh thoâng thöôøng (trong vaên xuoâi hoaëc trong lôøi noùi haøng ngaøy),

thaønh ngöõ so saùnh ñoäng vaät ít bieán daïng hôn vì noù mang ñaëc tröng cuûa moät cuïm töø coá ñònh,

coù caáu truùc chaët cheõ. Vaø neáu coù bieán daïng thì cuõng chæ laø hình thöùc löôït boû nhöõng töø khoâng

troïng taâm vaø khoâng laøm aûnh höôûng nhaän thöùc cuûa moïi ngöôøi veà nghóa cuûa thaønh ngöõ.

KEÁT LUAÄN

Moái quan heä giöõa ngoân ngöõ vaø vaên hoaù naèm trong moái quan heä giöõa töï nhieân, ngoân

ngöõ vaø vaên hoaù: Ñieàu kieän töï nhieân quy ñònh neàn vaên hoaù vaø neàn vaên hoaù naøy ñöôïc phaûn

aùnh trong ngoân ngöõ. Thoâng qua ngoân ngöõ ngöôøi ta tìm thaáy nhöõng thoâng tin vaên hoaù. Coù theå

noùi “ngoân ngöõ laø taám göông phaûn aùnh neàn vaên hoaù moät daân toäc. Hoaëc noùi nhö Edward Sapir:

“ngoân ngöõ laø chæ daãn cho hieän thöïc xaõ hoäi” (daãn theo Nguyeãn Thanh Tuøng) [47].

Thaønh ngöõ chöùa caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät laø moät hieän töôïng lyù thuù phaûn aùnh moái quan

heä phong phuù, ña daïng giöõa ngoân ngöõ vaø vaên hoaù trong moät coäng ñoàng toäc ngöôøi, trong moät

neàn ngoân ngöõ vaø vaên hoaù cuï theå. Treân cô sôû nghieân cöùu ñeà taøi veà maët ñònh löôïng cuõng nhö

ñònh tính, chuùng toâi xin ruùt ra moät soá keát luaän sau:

1- Thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø tieáng Anh chieám moät tyû leä

khaù lôùn trong kho taøng thaønh ngöõ cuûa moãi daân toäc. Vieäc tieáp tuïc taäp hôïp ñaày ñuû vaø chính xaùc

nhöõng ñôn vò ñöôïc goïi laø thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät laø heát söùc caàn thieát.

2- Moãi daân toäc coù hoaøn caûnh soáng rieâng vaø ñieàu kieän töï nhieân khaùc nhau. Coù nhöõng

loaøi ñoäng vaät chæ toàn taïi ôû nöôùc naøy maø khoâng coù ôû nöôùc khaùc. Ngoaøi ra, ngay ôû cuøng moät

loaøi vaät cuõng coù nhöõng thuoäc tính khaùc nhau. Vieäc phaùt hieän vaø choïn nhöõng thuoäc tính naøy

hay nhöõng thuoäc tính khaùc coøn phuï thuoäc bôûi ñieàu kieän lòch söû, taâm lyù cuûa moät coäng ñoàng

vaên hoaù - ngoân ngöõ. Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñeàu phaûn aùnh trong thaønh ngöõ chöùa caùc töø ngöõ

chæ ñoäng vaät. Nghieân cöùu maûng thaønh ngöõ naøy goùp phaàn giaûi thích söï khaùc nhau vaø gioáng

nhau trong caùch nhìn ñoäng vaät cuûa moãi ngoân ngöõ. Coù theå noùi, ngöõ nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng

vaät trong thaønh ngöõ vöøa mang ñaäm tính vaên hoaù toäc ngöôøi vöøa phaûn aùnh roõ tính phoå quaùt

vaên hoaù cuûa ngoân ngöõ.

3- Keát quaû so saùnh ñoái chieáu ngöõ nghóa - vaên hoaù moät soá thaønh toá chæ ñoäng vaät tieâu

bieåu trong tieáng Vieät vôùi caùc thaønh toá chæ ñoäng vaät töông öùng trong tieáng Anh, ñaõ laøm roõ

nhöõng giaù trò vaên hoaù veà maët ngöõ nghóa cuûa caùc thaønh toá naøy, giuùp cho vieäc lónh hoäi noäi

dung, yù nghóa thaønh ngöõ cuûa hai ngoân ngöõ Vieät vaø Anh ñöôïc deã daøng, goùp phaàn naâng cao

chaát löôïng trong vieäc söû duïng, daïy vaø dòch thaønh ngöõ coù chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät ôû hai

ngoân ngöõ.

4- Caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ coù raát nhieàu nghóa, ña soá thieân veà nghóa

tieâu cöïc. Moät ñieàu khaù lyù thuù laø thieân höôùng nghóa tieâu cöïc naøy khoâng heà lieân quan ñeán tình

caûm cuûa con ngöôøi ñoái vôùi caùc con vaät. Chính vì vaäy maø nhöõng con vaät raát gaàn guõi vôùi

ngöôøi Vieät Nam (traâu, boø, meøo, choù,…) vaø ngöôøi Anh (bull, cat, dog,…) laïi ñöôïc lieân töôûng

vôùi nhöõng nghóa thieân veà tieâu cöïc. Phaûi chaêng caøng thöông yeâu, caøng gaàn guõi, caøng coù dòp

phaùt hieän nhieàu ñaëc ñieåm, nhieàu thuoäc tính cuûa con vaät, laøm cô sôû cho söï lieân töôûng ñeán

nhöõng quan heä xaõ hoäi, ñeán tình caûm, taâm lyù, caùch soáng cuûa moät coäng ñoàng toäc ngöôøi vôùi

ñaày ñuû caû öu nhöôïc, tích cöïc vaø tieâu cöïc, ñaëc bieät laø tieâu cöïc. Coøn nhöõng con vaät trong

töôûng töôïng hoaëc ít gaàn guõi gaén boù vôùi coäng ñoàng ngöôøi Vieät nhö roàng, loan, phöôïng, ngöïa

laïi mang nghóa tích cöïc trong söï lieân töôûng (!). Ñaây laø vaán ñeà caàn ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu

laøm roõ.

5- Haàu heát caùc töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät ñeàu xuaát hieän trong thaønh ngöõ ñoäng vaät.

Töø caùc boä phaän ñoäng vaät noùi chung ñeán caùc boä phaän ñaëc tröng chæ coù ôû moät soá con vaät.

Ngoaøi ra, moät soá thaønh ngöõ chöùa nhöõng boä phaän khoâng phaûi ñaëc tröng cuûa con vaät, thaäm chí

con vaät khoâng heà coù. Tröôøng hôïp naøy tuy khoâng nhieàu nhöng coù yù nghóa raát ñaëc bieät: Phuû

ñònh moät ñieàu cöïc kyø phi lyù, chaâm bieám nhöõng keû baát taøi nhöng kieâu caêng hôïm hónh, hoaëc

phoùng ñaïi ñeå khaúng ñònh moät nhaän ñònh naøo ñoù. Ña soá caùc töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät

trong thaønh ngöõ ñeàu mang nghóa bieåu tröng.

6- Trong nhöõng thaønh ngöõ chöùa hôn moät thaønh toá chæ ñoäng vaät, moái quan heä giöõa caùc

thaønh toá naøy hoaëc ñoái laäp hoaëc khoâng ñoái laäp. Neáu laø quan heä ñoái laäp, moãi tuyeán con vaät

tieâu bieåu cho moät taàng lôùp nhất định trong xaõ hoäi: giaøu sang, cao quyù, coù theá löïc hay ngheøo

heøn, thaáp keùm; hieàn laønh, ngu ngô hay nham hieåm, ñoäc aùc. Neáu laø quan heä khoâng ñoái laäp,

caùc con vaät cuøng ñaïi dieän moät taàng lôùp xaõ hoäi hoaëc cuøng tieâu bieåu moät phaåm chaát, moät ñaëc

ñieåm.

7- Thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng vaät heát söùc phong phuù veà soá löôïng vaø caùc

kieåu loaïi so saùnh. Noù theå hieän roõ caùch dieãn ñaït ví von, ñaày hình aûnh cuûa nhaân daân lao ñoäng.

Coù theå noùi, haàu heát ñaëc ñieåm tính chaát cuûa con ngöôøi như nhanh, chaäm, beùo, gaày, cao thaáp,

khoeû, yeáu, ñeïp, xaáu… vaø caùc hoaït ñoäng của con người như: aên, noùi, keâu, hoïc, haùt, roáng, chaïy,

nhaûy, boø, tröôøn… ñeàu ñöôïc bieåu thò baèng ñaëc ñieåm tính chaát vaø hoaït ñoäng cuûa con vaät thoâng

qua từ “như” trong caáu truùc thaønh ngöõ so saùnh.

Ngoaøi ra, coù moät soá vaán ñeà chuùng toâi raát baên khoaên vì vaãn chöa tìm ra lôøi giaûi ñaùp roõ

raøng. Chaúng haïn, trong soá lieäu thống keâ, coù nhöõng loaøi coân truøng, saâu boï sinh tröôûng vaø

phaùt trieån ôû vuøng nhieät ñôùi (boï cheùt, reäp) khoâng coù trong thaønh ngöõ tieáng Vieät nhöng laïi

xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh, hoaëc coù nhöõng con vaät gaén vôùi ñoàng ruoäng, gaén vôùi

neàn noâng nghieäp luùa nöôùc (ñæa) cuõng thaáy xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

PHAÀN TIEÁNG VIEÄT

Buøi Haïnh Caån , Bích Haèng, Vieät Anh (2000), Thaønh ngöõ - tuïc ngöõ Vieät Nam. Nxb 1.

VHTT, Haø Noäi.

2. Buøi Khaéc Vieät (1978), Veà tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ trong tieáng Vieät. T/c Ngoân

ngöõ, soá 1.

Buøi Khaùnh Theá (1993), Tieáng Vieät – nguoàn tö lieäu vaên hoùa phong phuù. Vieät Nam - 3.

nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ vaø vaên hoùa, Haø Noäi.

Buøi Phuïng (1997), Töø ñieån thaønh ngöõ – tuïc ngöõ Vieät – Anh töôøng giaûi. Nxb Vaên 4.

hoùa, Haø Noäi.

Chu Bích Thu (1997), Cô sôû loâgic – ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ so saùnh vaø loái so saùnh 5.

aån duï trong thô vaø ca dao. T/c Vaên hoùa daân gian, soá 2.

6. Chu Xuaân Dieân, Löông Vaên Ñang, Phöông Tri (1993), Tuïc ngöõ Vieät Nam Nxb KHXH,

Haø Noäi.

Cuø Ñình Tuù(1973), Goùp yù veà phaân bieät thaønh ngöõ vôùi tuïc ngöõ. T/c Ngoân ngöõ, soá 1. 7.

Cuø Ñình Tuù (1983), Phong caùch hoïc vaø ñaëc ñieåm tu töø tieáng Vieät hieän ñaïi. Nxb ÑH & 8.

THCN, Haø Noäi.

9. Döông Kyø Ñöùc (1996), Tröôøng nghóa cuûa moät thöïc töø. Kyû yeáu Ngöõ hoïc treû.

10. Döông Quaûng Haøm (1951), Vieät Nam vaên hoïc söû yeáu. Boä Quoác Gia Giaùo Duïc. Saøi

Goøn.

11. Hoà Leâ (1976), Vaán ñeà veà caáu taïo cuûa tieáng Vieät hieän ñaïi. Nxb KHXH, Haø Noäi.

12. Hoàng Haø(1976), Moät vaøi nhaän xeùt veà caùc con vaät trong thaønh ngöõ so saùnh: chaäm nhö

seân, nhaùt nhö seân, nhaùt nhö thoû. T/c Ngoân ngöõ (soá phuï), soá 2.

13. Hoaøng Dieäu Minh (2002), So saùnh caáu truùc – chöùc naêng cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ

tieáng Vieät. Luaän aùn Tieán só, Tp. HCM.

14. Hoaøng Pheâ (chuû bieân) (1997), Töø ñieån tieáng Vieät. Trung taâm töø ñieån hoïc, Ñaø Naüng.

15. Hoaøng Tueä (1994), Cuoäc soáng ôû trong ngoân ngöõ. Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi.

16. Hoaøng Vaên Haønh – Nguyeãn Nhö YÙ….. (1994), Keå chuyeän thaønh ngöõ – tuïc ngöõ. Nxb

KHXH, Haø Noäi.

17. Hoaøng Vaên Haønh (1987), Thaønh ngöõ trong tieáng Vieät. T/c Vaên hoùa daân gian, soá 1.

18. Hoaøng Vaên Haønh (1991), Töø ngöõ tieáng Vieät- treân ñöôøng hieåu bieát vaø khaùm phaù. Nxb

KHXH, Haø Noäi.

19. Hoaøng Vaên Haønh (1976),Veà baûn chaát cuûa thaønh ngöõ so saùnh trong tieáng Vieät. T/c

Ngoân ngöõ, soá 1.

20. Huyønh Coâng Minh Huøng (2000), Hieän töôïng sao phoûng trong thaønh ngöõ (treân cöù lieäu

tieáng Nga – Anh – Phaùp – Ñöùc). T/c Khoa hoïc ÑHSP Tp. HCM, soá 23.

21. Huyønh Coâng Minh Huøng (2000), Hình aûnh con gaáu trong thaønh ngöõ (treân cöù lieäu

tieáng Vieät-Nga-Anh-Phaùp vaø moät soá tieáng chaâu AÂu khaùc). T/c Khoa hoïc ÑHSP Tp.

HCM, soá 24.

22. Huyønh Coâng Minh Huøng (1999), Hình aûnh con meøo trong kho taøng thaønh ngöõ tieáng

Vieät – Nga –Anh. T/c Khoa hoïc ÑHSP Tp. HCM, soá 21.

23. Huyønh Coâng Minh Huøng (2000), Moái quan heâ giöõa ngoân ngöõ vaø vaên hoùa qua hình

aûnh traâu boø trong thaønh ngöõ Vieät – Nga – Anh. Hoäi thaûo ngoân ngöõ vaø vaên hoùa,

HaøNoäi.

24. Huyønh Coâng Minh Huøng (1999), Thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong

tieáng Vieät – Nga – Anh. Kyû yeáu Ngöõ hoïc treû, Vinh.

25. Huyønh Coâng Minh Huøng (2000), Thaønh toá chæ choù vaø meøo trong thaønh ngöõ tieáng Vieät

– Nga – Anh. Kyû yeáu khoa hoïc Khoa ngöõ vaên, ÑHSP. Tp. HCM.

26. Khöông Ñình Nhaân (1995), Hình töôïng Choù vaø Lôïn trong tieáng Vieät. T/c Ngoân ngöõ &

ñôøi soáng, soá 2.

27. Laâm Baù Só (2002), Ñaëc ñieåm hình thaùi vaø ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ so saùnh tieáng

Vieät (So saùnh vôùi thaønh ngöõ so saùnh tieáng Anh). Luaän aùn Thaïc só, Tp. HCM.

28. Leâ Hoàng Lan (1996), Thaønh ngöõ tieáng Anh vaø daïng ñaëc bieät cuûa noù: cuïm ñoäng töø –

giôùi töø. T/c Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng, soá 2.

29. Leâ Ñöùc Troïng (1998), Baøi giaûng thaønh ngöõ hoïc. Lôùp cao hoïc NNHSS.

30. Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam - Taäp 1, Phaàn vaên hoïc daân gian (1970). Nxb. Giaùo duïc,

Haø Noäi.

31. Lyù Toaøn Thaéng (2001), Baûn saéc vaên hoaù: Thöû nhìn töø goùc ñoä taâm lyù – ngoân ngöõ. T/c

khoa hoïc ÑHSP Tp. HCM, soá 27.

32. Mai Ngoïc Chöø, Vuõ Ñöùc Nghieâu, Hoaøng Troïng Phieán (1997), Cô sôû ngoân ngöõ hoïc vaø

tieáng Vieät. Nxb Giaùo Duïc, Haø noäi.

33. Nguyeãn Coâng Ñöùc (1996), Bình dieän caáu truùc hình thaùi – ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ

tieáng Vieät. Luaän aùn PTS, Haø Noäi.

34. Nguyeãn Coâng Ñöùc (1994), Thöû ñeà nghò moät caùch daïy – hoïc thaønh ngöõ trong tröôøng

phoå thoâng.T/c Vaên hoùa daân gian, soá 2.

35. Nguyeãn Kim Thaûn (1963), Nghieân cöùu veà ngöõ phaùp tieáng Vieät. Taäp 1. Nxb KHXH,

Haø Noäi.

36. Nguyeãn Laân (1993), Töø ñieån thaønh ngöõ – tuïc ngöõ Vieät Nam, Nxb KHXH, Haø Noäi.

37. Nguyeãn Laân (1989), Töø ñieån thaønh ngöõ tuïc ngöõ Vieät Nam. Nxb Vaên Hoaù, Haø Noäi.

38. Nguyeãn Lai (1993), Veà moái quan heä giöõa ngoân ngöõ vaø vaên hoùa. Vieät Nam – nhöõng

vaán ñeà ngoân ngöõ vaø vaên hoùa, Haø Noäi.

39. Nguyeãn Löïc, Löông Vaên Ñang (1978), Thaønh ngöõ tieáng Vieät. Nxb KHXH, Haø Noäi.

40. Nguyeãn Ngoïc Huøng (1993), Thaøønh toá vaên hoaù daân toäc trong caáu truùc yù nghóa cuûa töø.

Vieät Nam - nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ vaø vaên hoaù, Haø Noäi.

41. Nguyeãn Nhaõ Baûn (1993), Ngoân ngöõ ñoái chieáu vôùi vieäc dòch thuaät. Nhöõng vaán ñeà ngoân

ngöõ vaø dòch thuaät, Haø Noäi.

42. Nguyeãn Nhö YÙ, Hoaøng Vaên Haønh, Leâ Xuaân Thaïi,… (1995), Töø ñieån giaûi thích thaønh

ngöõ tieáng Vieät. Haø noäi Giaùo duïc.

43. Nguyeãn Nhö YÙ, Nguyeãn Vaên Khang, Phan Xuaân Thaønh (2002), Töø ñieån thaønh ngöõ

tieáng Vieät phoå thoâng. Nxb ÑHQG, Haø Noäi.

44. Nguyeãn Nhö Y Ù(1992), Bình dieän vaên hoùa – ngoân ngöõ cuûa nghieân cöùu thaønh ngöõ

tieáng Vieät. T/c Vaên hoùa daân gian, soá 3.

45. Nguyeãn Nhö YÙ (1997), Töø ñieån giaûi thích thuaät ngöõ ngoân ngöõ hoïc. Nxb Giaùo duïc, Haø

Noäi.

46. Nguyeãn Ñöùc Daân (1986), Ngöõ nghóa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ – söï vaän duïng. T/c

Ngoân ngöõ, soá 3.

47. Nguyeãn Thanh Tuøng (2001), Tìm hieåu ñaëc tröng ngoân ngöõ – vaên hoaù cuûa töø chæ ñoäng

thöïc vaät tieáng Vieát ( so saùnh vôùi tieáng Anh). T/c Khoa hoïc ÑHSP Tp. HCM, soá 27.

48. Nguyeãn Thanh Tuøng (2000), Tìm hieåu ñaëc tröng ngoân ngöõ vaên hoaù cuûa töø chæ boä

phaän ñoäng vaät trong thaønh ngöõ, tuïc ngöõ tieáng Anh. T/c Khoa hoïc ÑHSP Tp. HCM, soá

24.

49. Nguyeãn Thanh Tuøng (2000), Ñaëc tröng ngoân ngöõ – vaên hoaù trong nghóa cuûa töø chæ

ñoäng vaät (Anh- Vieät). T/c Khoa hoïc ÑHSP Tp. HCM, soá 23.

50. Nguyeãn Theá Lòch (1991), Töø so saùnh ñeán aån duï. T/c Ngoân ngöõ, soá 3.

51. Nguyeãn Thieän Giaùp (1996), Töø vaø nhaän dieän töø tieáng Vieät. Nxb Giaùo duïc.

52. Nguyeãn Thieän Giaùp (1985), Töø vöïng hoïc tieáng Vieät. Nxb ÑH & THCN, Haø Noäi.

53. Nguyeãn Thieän Giaùp (1975), Veà khaùi nieäm thaønh ngöõ tieáng Vieät. T/c Ngoân ngöõ, soá 3.

54. Nguyeãn Thuïy Kim Nguyeät (1999), Tìm hieåu veà thaønh ngöõ tieáng Vieät. Luaän vaên toát

nghieäp, Tröôøng ÑHSP, Tp. HCM.

55. Nguyeãn Thuùy Khanh (1995), Moät vaøi nhaän xeùt veà thaønh ngöõ so saùnh coù teân goïi ñoäng

vaät tieáng Vieät. T/c Ngoân ngöõ, soá 3.

56. Nguyeãn Thuùy Khanh (1994), Ñoái chieáu ngöõ nghóa cuûa tröôøng teân goïi ñoäng vaät tieáng

Vieät vôùi tieáng Nga. T/c Ngoân ngöõ, soá 2.

57. Nguyeãn Thuyù Khanh (1996), Ñaëc ñieåm tröôøng töø vöïng- ngöõ nghóa teân goïi ñoäng vaät

(treân tö lieäu ñoái chieáu tieáng Vieät vôùi tieáng Nga). Luaän aùn PTS, Haø Noäi.

58. Nguyeãn Vaên Meänh (1971), Böôùc ñaàu tìm hieåu saéc thaùi tu töø cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät.

T/c Ngoân ngöõ, soá 2.

59. Nguyeãn Vaên Meänh (1972), Ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. T/c Ngoân ngöõ, soá 3.

60. Nguyeãn Vaên Meänh (1986), Vaøi suy nghó goùp phaàn xaùc ñònh khaùi nieäm thaønh ngöõ

tieáng Vieät. T/c Ngoân Ngöõ, soá 3.

61. Nguyeãn Vaên Möôøi (1996), Ngoân ngöõ vôùi vieäc phaûn aùnh caùc yeáu toá vaên hoaù vaø nhaân

sinh quan (thoâng qua tuïc ngöõ Vieät – Anh). Luaän aùn PTS, Haø Noäi.

62. Nguyeãn Vaên Tu (1976), Töø vaø voán töø tieáng Vieät hieän ñaïi. Nxb ÑH & THCN, Haø Noäi.

63. Nguyeãn Xuaân Hoøa (1994), Ñaëc tröng vaên hoùa daân toäc nhìn töø thaønh ngöõ, tuïc ngöõ.

T/c Nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ, soá 4.

64. Nguyeãn Xuaân Hoøa (1994), Thaønh ngöõ tieáng Vieät nhìn töø goùc ñoä baûn saéc vaên hoùa daân

toäc. T/c Nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ, soá 1.

65. Nguyeãn Xuaân Hoøa (1993), Vai troø cuûa trí thöùc neàn trong vieäc chuyeån dòch thaønh ngöõ.

Nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ vaø dòch thuaät, Haø Noäi.

66. Nguyeãn Xuaân Hoøa (1994), Vai troø cuûa trí thöùc neàn trong vieäc nghieân cöùu ñoái chieáu

thaønh ngöõ. T/c Vaên hoùa daân gian, soá 4.

67. Ñoã Höõu Chaâu (1986), Caùc bình dieän cuûa töø vaø töø tieáng Vieät. Nxb KHXH, Haø Noäi.

68. Ñoã Höõu Chaâu (1987), Cô sôû ngöõ nghóa hoïc töø vöïng. Nxb ÑH & THCN, Haø Noäi.

69. Ñoã Höõu Chaâu (1993), Duïng hoïc vaø dòch thuaät. Nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ vaø dòch thuaät,

Haø Noäi.

70. Ñoã Höõu Chaâu (1993), Khaùi nieäm “ Tröôøng ” vaø vieäc nghieân cöùu heä thoáng töø vöïng.

T/c Ngoân ngöõ, soá 2.

71. Ñoã Höõu Chaâu (1981), Töø vöïng – ngöõ nghóa tieáng Vieät. Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

72. Ñoã Thanh (1994), Caùc yeâu caàu ñoái vôùi ngöôøi dòch. T/c Nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ, soá 1.

73. Döông Höõu Thôøi (1998), Cô sôû sinh thaùi hoïc. Nxb ÑHQG Haø Noäi

74. Phaïm Hoàng Thuûy (1993), Haäu vaän cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. Vieät Nam - nhöõng vaán

ñeà ngoân ngöõ vaø vaên hoùa, Haø Noäi.

75. Phaïm Hoàng Thuûy (1993), Thaønh ngöõ tieáng Vieät trong töông lai. T/c Ngoân ngöõ, soá 1.

76. Phaïm vaên Bình (2001), Tuïc ngöõ Vieät Nam ( Song ngöõ Vieät Anh). Nxb VHTT, Haø Noäi.

77. Phaïm Vaên Thaáu (1996), Nguoàn goác moät soá thaønh ngöõ tieáng Vieät. T/c Ngoân ngöõ vaø ñôøi

soáng, soá 2.

78. Phan Ngoïc (1993), Moät vaøi ñaëc ñieåm veà taâm lyù cuûa ngöôøi Vieät trong ngoân ngöõ. Nhöõng

vaán ñeà ngoân ngöõ vaø dòch thuaät. Haø Noäi.

79. Phan Vaên Queá (2000), “ Quyû ” trong thaønh ngöõ, tuïc ngöõ tieáng Anh vaø tieáng Vieät. T/c

Ngoân ngöõ & ñôøi soáng, soá 7 (57).

80. Phan Vaên Quế (2000), “ Quyû ” trong thaønh ngöõ, tuïc ngöõ tieáng Anh vaø tieáng Vieät. T/c

Ngoân ngöõ & ñôøi soáng, soá 8 (58).

81. Phan Vaên Queá ( 1995), Caùc con vaät vaø moät soá ñaëc tröng cuûa chuùng ñöôïc caûm nhaän töø

goùc ñoä daân gian vaø khai thaùc ñeå ñöa vaøo kho taøng thaønh ngöõ tieáng Vieät. T/c Ngoân

ngöõ, soá 4.

82. Phan Vaên Queá (1994), Dòch thaønh ngöõ tieáng Anh trong taùc phaåm vaên hoïc. T/c Ñaïi

hoïc vaø giaùo duïc chuyeân nghieäp, soá 8.

83. Phan Vaên Queá (2000), Gaø, Khæ, Chuoät, Ngöïa trong thaønh ngöõ – tuïc ngöõ tieáng Anh vaø

tieáng Vieät. T/c Ngoân ngöõ & ñôøi soáng, soá 3(53).

84. Phan Vaên Queá (1995), Goùp phaàn tìm hieåu vaø söû duïng ñuùng thaønh ngöõ trong giao tieáp

vaø trong vaên chöông. T/c Vaên hoïc, soá 7.

85. Phan Vaên Queá ( 2000), Hình aûnh con Choù trong thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ tieáng Anh. T/c

Ngoân ngöõ & ñôøi soáng, soá 2 (52).

86. Phan Vaên Queá (1996), Ngöõ nghóa trong thaønh ngöõ – tuïc ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät

trong tieáng Anh ( trong söï so saùnh vaø ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät). Luaän aùn PTS, Haø Noäi.

87. Phan Vaên Queá (1994), Phöông phaùp tröôøng vaø vieäc nghieân cöùu thaønh ngöõ Anh –

Vieät. T/c Ñaïi hoïc vaø giaùo duïc chuyeân nghieäp, soá 7.

88. Phan Vaên Queá (1996), Sô boä tìm hieåu caùc saéc thaùi ngöõ nghóa cuûa nhöõng töø chæ ñoäng

vaät trong trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Noäi san Ñaïi hoïc Ngoaïi ngöõ, ÑHQG, Haø Noäi, soá

1.

89. Phan Vaên Queá (1996), Tính töø vaø chuaån so saùnh cuûa tính töø trong thaønh ngöõ tieáng

Anh. T/c Ngöõ hoïc Treû, Haø Noäi.

90. Phan Xuaân Thaønh (1993), Cô sôû hình thaønh vaø bieán ñoåi cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. T/c

Vaên hoùa daân gian, soá 1.

91. Phan Xuaân Thaønh (1992), Ñeå luaän giaûi yù nghóa thaønh ngöõ tieáng Vieät vôùi tö caùch laø

ñôn vò ngoân ngöõ. T/c Vaên hoùa daân gian, soá 1.

92. Phan Xuaân Thaønh (1990), Tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. T/c Vaên hoùa daân

gian, soá 3.

93. Phong Hoaù (2002), Ngöïa trong thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam. T/c Ngoân ngöõ vaø ñôøi

soáng, soá 1+2 (75+76).

94. Phöông Trang (1996), Chuù chuoät trong kho thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, ca dao tieáng Vieät. T/c

Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng, soá 1.

95. Toân Dieån Phong (1999), Vaøi neùt veà nghieân cöùu ngoân ngöõ qua vaên hoùa. T/c Ngoân

ngöõ & ñôøi soáng, soá 4 (42).

96. Traàn Anh Thô (1993), Lyù thuyeát dòch vaø vaán ñeà dòch thaønh ngöõ, tuïc ngöõ tieáng Anh.

T/c Nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ vaø dòch thuaät, Haø Noäi.

97. Traàn Ngoïc Theâm (1993), Ñi tìm ngoân ngöõ cuûa vaên hoùa vaø ñaëc tröng vaên hoùa cuûa

ngoân ngöõ. T/c Vieät Nam - nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ vaø vaên hoùa, Haø Noäi.

98. Traàn Ngoïc Theâm (1997), Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam. Nxb Tp. HCM.

99. Traàn Phong Giao (1995), Töø ñieån thaønh ngöõ Anh – Vieät. Nxb Ñaø Naüng.

100. Traàn Vaên Ñieàn (1990), Hoïc Anh vaên baèng thaønh ngöõ. Toång hôïp Soâng Beù.

101. Traàn Kieân (1983), Ñôøi soáng caùc loaøi boø saùt. Nxb KHKT, Haø Noäi.

102. Trònh Caåm Lan (1995), Nghieân cöùu ñaëc ñieåm caáu truùc – ngöõ nghóa vaø nhöõng giaù trò

bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät ( treân cöù lieäu thaønh ngöõ coù thaønh toá caáu taïo laø

teân goïi ñoäng vaät ). Luaän aùn thaïc só, Haø Noäi.

103. Trònh Ñöùc Hieån (1994), Maáy yù kieán xung quanh vieäc söû duïng thaønh ngöõ tieáng Vieät.

T/c Vaên hoùa daân gian, soá 3.

104. Trònh Saâm (2001), Ñi tìm baûn saéc tieáng Vieät. Nxb Treû, Tp. HCM.

105. Tröông Ñoâng San (1997), Caùc bieán theå cuûa moät töø vaø moät cuïm töø coá ñònh. T/c Ngoân

ngöõ, soá 2.

106. Tröông Ñoâng San (1993), Quan heä giöõa vaên hoùa daân toäc vôùi ngoân ngöõ daân toäc vaø moät

vaøi vaän duïng vaøo vieäc daïy hoïc ngoaïi ngöõ. T/c Vieät Nam – nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ vaø

vaên hoùa, Haø Noäi.

107. Tröông Ñoâng San (1974), Thaønh ngöõ so saùnh tieáng Vieät. T/c Ngoân ngöõ, soá 1.

108. Vuõ Dung, Vuõ Thuùy Anh, Vuõ Quang Haøo (1993), Töø ñieån thaønh ngöõ – tuïc ngöõ Vieät

Nam. Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.

109. Vuõ Dung, Vuõ Thuyù Anh, Vuõ Quang Haøo (1996), Töø ñieån thaønh ngöõ, tuïc ngöõ Vieät

Nam. Nxb Vaên Hoaù, Haø Noäi.

110. Vuõ Ngoïc Phan (1978), Tuïc ngöõ ca dao daân ca Vieät Nam. Nxb KHXH, Haø Noäi.

111. Vuõ Quang Haøo (1993), Bieán theå cuûa thaønh ngöõ, tuïc ngöõ. T/c Vaên hoùa daân gian, soá 1.

PHAÀN TIEÁNG ANH

Broukal, M. (1994), Idioms for Everyday Use. National Textbook University, USA. 1.

Collins, H. (1986), American English Idioms. Passport Books, USA. 2.

Collins, V. H. (1958), A Book of English Idioms With Explanations. London. 3.

4. Cowie, A. P. , Mackin R. , Mc Caig I. R. (1994), Oxford Dictionary of English Idioms.

Oxford University Press.

5. Cowie, A. P. ( chief editor ) (1992), Oxford advanced - Learner’s dictionary of current

English. Hongkong : Oup.

Feare, Ronald E. (1980), Practice with idioms. Oxford University, NewYork. 6.

Fernando, Chitra (1997), Idioms and idiomaticity. Oxford University, NewYork. 7.

8. Hatch, E., Brown, C.(1995), Vocabulary, semantics and language education.

Cambridge university press.

9. Mc Mordie W. (1970), English Idioms and How to use them. Oxford University Press.

10. Seidl J., Mc Mordie W. (1994), English Idioms. Oxford University Press.

11. Vieän Ngoân ngöõ (1993), Töø ñieån Anh Vieät = English – Vietnamese Dictionary. Tp.

HCM.

12. Warren H. (1994), Oxford Learner’s Dictionary of English Idioms. Oxford

University Press.

Mieâu taû ngöõ nghóa - vaên hoaù 23 töø ngöõ

chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng vieät

Phuï luïc 1

Ñeå xaùc ñònh ñöôïc danh saùch naøy, chuùng toâi caên cöù vaøo moät soá yeâu caàu sau:

Veà maët ñònh löôïng, chæ mieâu taû nhöõng thaønh toá ñoäng vaät coù maët ôû ít nhaát 10 thaønh

ngöõ trôû leân.

Veà maët ñònh tính, caùc thaønh toá ñoäng vaät ñöôïc löïa choïn ñeå mieâu taû phaûi tieâu bieåu cho

nhieàu thaønh phaàn: phaûi bao goàm nhöõng töø ngöõ ñoäng vaät coù trong thaønh ngöõ cuûa caû hai ngoân

ngöõ (boø, caù, choù, chim, gaø,…), laïi coù nhöõng con vaät maø trong thaønh ngöõ tieáng Anh khoâng coù

(taèm, phöôïng, roàng). Veà moâi tröôøng sinh soáng, phaûi coù con vaät soáng treân caïn (choù, meøo …),

döôùi nöôùc (caù, eách …) laãn treân khoâng (ong, böôùm, caùc loaïi chim, …). Caên cöù vaøo nhöõng tieâu

chí neâu treân, chuùng toâi ñaõ choïn ra 23 thaønh toá ñoäng vaät (coù ghi chuù taàn soá xuaát hieän cuûa moãi

con vaät) sau ñaây ñeå mieâu taû: boø (73), caù (155), caùo (13), chim caùc loaïi (209), choù (153),

chuoät (47), coïp (57), eách, nhaùi, eãnh öông (31), gaø (115), kieán (16), lôïn (29), meøo (61), ngöïa

(60), ong (21), oác (12), phöôïng (28), raén (33), roàng (23), ruoài (18), taèm (15), traâu (126), vòt

(26), voi (62).

Caùch thöùc mieâu taû nhö sau. Töø ngöõ chæ ñoäng vaät ñöôïc xaùc ñònh nghóa vaên hoaù cuûa noù.

Ñoù laø nghóa ñöôïc chuùng toâi khaùi quaùt hoaù, ñuùc ruùt, phaân xuaát töø söï haønh chöùc cuûa thaønh toá

ñoù trong ngöõ caûnh cuûa thaønh ngöõ ñoäng vaät. Maët khaùc, nghóa vaên hoùa aáy ñöôïc phaân loaïi nghóa

tích cöïc (toát, kyù hieäu laø daáu +), nghóa tieâu cöïc (xaáu, kyù hieäu laø daáu –) hay nghóa trung hoaø

(khoâng toát cuõng khoâng xaáu, kyù hieäu laø daáu 0). Kinh nghieäm cho thaáy vieäc khaùi quaùt hoaù, ñuùc

ruùt, phaân xuaát, saép xeáp naøy ñoøi hoûi phaûi coù hieåu bieát chaéc chaén chaúng nhöõng veà maët ngoân

ngöõ (tieáng Vieät), maø coøn caû veà vaên hoaù Vieät. Hôn nöõa, do ñoái töôïng nghieân cöùu thuoäc veà ñòa

haït ngöõ nghóa vaø vaên hoaù, laø ñòa haït voán mang naëng tính taâm lyù-xaõ hoäi neân khoâng theå naøo

ñaït ñoä chính xaùc kieåu toaùn hoïc ñöôïc. Thöïc teá caàn phaûi chaáp nhaän moät ñoä dung sai nhaát ñònh,

tuyø thuoäc caùch caûm nhaän chuû quan cuûa nhaø nghieân cöùu. Chuùng toâi khoâng loaïi tröø khaû naêng

coù theå coù nhieàu caùch luaän giaûi khaùc nhau veà cuøng moät tröôøng hôïp. Ñaëc bieät caùc tieâu chí quy

ñònh theá naøo laø nghóa tieâu cöïc, nghóa tích cöïc, nghóa trung hoaø cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc

thoáng nhaát. Chuùng toâi thoáng nhaát xöû lyù theo quan ñieåm maø Phan Vaên Queá ñaõ xöû lyù trong

luaän aùn tieán só cuûa mình [86]: caên cöù vaøo nghóa vaên hoaù cuûa töø ngöõ chöù khoâng caên cöù vaøo

nghóa bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ coù chöùa thaønh toá ñoù ñeå quyeát ñònh xem noù thieân veà nghóa

naøo.

Tieáp theo phaàn neâu nghóa vaên hoaù laø phaàn minh hoaï, goàm: thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng

Vieät, nghóa cuûa töøng töø, töøng ngöõ vaø nghóa caû caâu thaønh ngöõ (xem phaàn thí duï treân).

Döôùi ñaây laø theå nghieäm mieâu taû ngöõ nghóa – vaên hoaù cuûa 23 thaønh toá ñoäng vaät.

1- BOØ

+ Taøi saûn

 Ba boø chín traâu

Nghóa töøng chöõ: Nhieàu traâu nhieàu boø.

Nghóa caû caâu: Söï giaøu coù.

 Bieáu boø nhaän ngöïa

Nghóa töøng chöõ: Ñöa ñi con boø, nhaän laïi con ngöïa. Hai con vaät naøy coù giaù trò

töông ñöông.

Nghóa caû caâu: Söï trao ñoåi töông xöùng giöõa caùc vaät coù giaù trò cao.

 Maát boø môùi lo laøm chuoàng

Nghóa töøng chöõ: Khi boø bò aên caép, ngöôøi chuû môùi nghó ñeán vieäc laøm chuoàng

chaéc chaén ñeå khoâng ai coù theå vaøo trong chuoàng ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Khoâng bieát lo xa.

 Tin bôïïm maát boø

Nghóa töøng chöõ: Tin keû xaáu ñeán noãi bò maát boø.

Nghóa caû caâu: Caû tin neân bò löøa.

+ Ngöôøi coù traùch nhieäm

 Boø aên maï, coù daï boø chòu

Nghóa töøng chöõ: Boø aên vuïng maï cuûa ngöôøi vaø chaáp nhaän moïi hình phaït cuûa

ngöôøi.

Nghóa caû caâu: Coù traùch nhieäm vôùi vieäc mình laøm.

– Ngöôøi laém möu meïo

 Yeám boø laïi buoäc coå boø

Nghóa töøng chöõ: Caùi yeám con boø boïc voøng quanh coå noù.

Nghóa caû caâu: Bò haïi bôûi chính aâm möu cuûa mình.

– Ngöôøi phaøm aên

 Ngoán nhö boø ngoán rôm

Nghóa töøng chöõ: Duø thöùc aên khoâng ngon nhöng cuõng aên laáy aên ñeå nhö boø aên

rôm (vôùi nghóa tieâu cöïc).

Nghóa caû caâu: AÊn tham, phaøm aên.

– Ngöôøi ngu doát

 Ngu nhö boø; doát nhö boø toùt; doát nhö boø vöïc khoâng thaønh

Nghóa töøng chöõ: Doát naùt, ngu xuaån, ví nhö ñaàu oùc caùc loaïi boø chæ moãi vieäc taäp

keùo caøy maø cuõng khoâng xong.

Nghóa caû caâu: quaù doát, khoâng coù khaû naêng tieáp thu vaø baét chöôùc.

– Keû voâ duïng

 Boø ñaát ngöïa goã

Nghóa töøng chöõ: Boø laøm baèng ñaát, ngöïa laøm baèng goã. Toaøn nhöõng vaät khoâng coù

giaù trò.

Nghóa caû caâu: Loaïi ngöôøi voâ duïng, khoâng coù giaù trò.

– Keû heïp hoøi

 Boø cöôøi traâu ngaõ

Nghóa töøng chöõ: Thaáy traâu teù ngaõ, boø cöôøi vui hæ haû.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi ích kyû heïp hoøi, caûm thaáy thích thuù khi ngöôøi khaùc gaëp ñieàu

khoâng may.

– Ngöôøi coù taâm ñòa xaáu xa

 Buïng traâu laøm sao buïng boø laøm vaäy

Nghóa töøng chöõ: Traâu vaø boø ñeàu coù buïng daï gioáng nhau.

Nghóa caû caâu: Ñeàu laø boïn ngöôøi xaáu xa.

– Keû aùc

 Gieát moät con boø cöùu traêm con teùp

Nghóa töøng chöõ: Con boø aên haïi raát nhieàu caùc con vaät nhoû nhö toâm teùp, saâu boï.

Nghóa caû caâu: Gieát moät keû hung aùc, coù theå cöùu ñöôïc nhieàu sinh maïng.

– Ngöôøi bò boùc loät

 Baét boø caøy trieàu

Nghóa töøng chöõ: Boø bò baét phaûi caøy ôû nhöõng nôi ñaát cöùng, khoù caøy.

Nghóa caû caâu: Baét laøm vieäc quaù söùc, quaù khaû naêng; bò boùc loät.

0 Haøng hoaù

 Mua boø veõ boùng

Nghóa töøng chöõ: Mua boø qua hình veõ, chöù khoâng taän maét troâng thaáy.

Nghóa caû caâu: Laøm aên khoâng bieát tính toaùn; khoâng thöïc teá.

2- CAÙ

+ Ngöôøi coù chí lôùn

 Beå roäng caù nhaûy, trôøi cao chim bay

Nghóa töøng chöõ: Caù tha hoà vaåy vuøng, chim tha hoà bay nhaûy nôi beå roäng trôøi cao.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi coù chí lôùn, coù maùu giang hoà, thích vaãy vuøng.

+ Ngöôøi khoâng bò mua chuoäc

 Caù no khoù nhöû

Nghóa töøng chöõ: Khi caù ñaõ aên no, noù seõ khoâng bò caén caâu nöõa.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi coù ñôøi soáng ñaày ñuû khoù bò mua chuoäc.

+ Ngöôøi thaønh ñaït

 Caù cheùp hoùa roàng; caù vöôït vuõ moân

Nghóa töøng chöõ: Caù cheùp tu luyeän laâu naêm seõ hoaù thaønh roàng.

Nghóa caû caâu: Moät ngöôøi coù yù chí phaán ñaáu chaéc chaén seõ thaønh coâng.

+ Ngöôøi coù tình thöông saâu saéc ñoái vôùi con caùi

 Caù chuoái ñaém ñuoái vì con

Nghóa töøng chöõ: Caù chuoái laø moät loaøi ñoäng vaät theå hieän tình thöông con caùi heát

söùc ñaëc bieät. Chuùng luoân ñi theo con.

Nghóa caû caâu: Cha meï chòu ñöïng moïi khoù khaên, ñau khoå, queân mình vì con caùi.

+ Ngöôøi gaëp may

 Caù gaëp nöôùc, roàng gaëp maây

Nghóa töøng chöõ: Caù gaëp nöôùc, roàng gaëp maây laø gaëp ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå soáng

vaø hoaït ñoäng.

Nghóa caû caâu: Gaëp hoaøn caûnh thuaän lôïi, may maén. Caûnh sum vaày hoäi ngoä.

 Caù roâ gaëp möa raøo

Nghóa töøng chöõ: Loaøi caù roâ raát mau lôùn khi gaëp traän möa raøo.

Nghóa caû caâu: Möøng rôõ vì gaëp cô hoäi thuaän lôïi.

+ Ngöôøi maïnh meõ

 Caù maïnh nhôø nöôùc

Nghóa töøng chöõ: Caù maïnh nhôø soáng trong nöôùc. Neáu ñöa caù leân caïn, caù seõ

khoâng soáng ñöôïc laâu.

Nghóa caû caâu: Con ngöôøi trôû neân maïnh meõ hôn nhôø soáng trong moâi tröôøng thích

hôïp.

+ Moùn aên ngon

 Côm gaø caù goûi; côm caù chaû chim; côm traéng caù ngon; tröa goûi caù chaùy, toái canh

caù chaøy

Nghóa chöõ caù trong caùc caâu treân ñeàu chæ moùn aên ngon.

Nghóa caùc caâu treân: Ñôøi soáng sung tuùc, aên uoáng no ñuû.

– Keû bò maéc möu

 Caù caén caâu

Nghóa töøng chöõ: Caù ñaõ bò maéc löôõi caâu, khoù thoaùt ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Thuaän tình tröôùc nhöõng lôøi ngon ngoït, hoaëc bò maéc löøa bôûi keá

hieåm cuûa ngöôøi khaùc.

 Duï caù voâ noø

Nghóa töøng chöõ: (Noø: caùi lôø, laøm baèng tre, duøng ñeå baãy caù) tìm caùch daãn duï caù

vaøo baãy.

Nghóa caû caâu: Duøng möu keá ñöa ngöôøi ta vaøo baãy.

– Ngöôøi bò maát töï do

 Caù chaäu chim loàng

Nghóa töøng chöõ: Caù bò baét vaø bò nhoát trong chaäu coøn chim thì giam trong loàng.

Nghóa caû caâu: Caûnh soáng boù buoäc tuø tuùng, maát töï do.

– Ngöôøi haùm lôïi

 Caù cheát vì moài

Nghóa töøng chöõ: Ham ñôùp moài neân caù bò maéc caâu ñeán noãi phaûi thieät maïng.

Nghóa caû caâu: Vì ham lôïi maø haïi ñeán thaân.

– Ngöôøi / vaät keùm phaåm chaát

 Caù loït gioû, gaø loït loàng

Nghóa töøng chöõ: Caù vaø gaø quaù nhoû neân ñaõ loït ra khoûi gioû, khoûi loàng.

Nghóa caû caâu: Nhöõng thöù coøn soùt laïi, ít giaù trò; ngöôøi hoaëc vaät khoâng ra gì.

– Ngöôøi ñang gaëp nguy hieåm

 Caù naèm treân thôùt; caù naèm döôùi dao

Nghóa töøng chöõ: Caù naèm treân thôùt vaø ngay döôùi dao saép bò laøm thòt.

Nghóa caû caâu: Tính meänh ñang gaëp nguy hieåm, khoâng bieát soáng cheát theá naøo.

– Ngöôøi hö hoûng xaáu xa

 Caù thoái raén xöông

Nghóa töøng caâu: Caù thoái thì xöông raát cöùng.

Nghóa caû caâu: Ñaõ hö hoûng laïi coøn ngang ngaïnh, öông böôùng.

 Caù thoái töø trong xöông thoái ra

Nghóa töøng chöõ: Caù thöôøng thoái beân trong tröôùc roài môùi thoái laàn ra beân ngoaøi.

Nghóa caû caâu: Xaáu xa töø trong baûn chaát.

 Caù vaøng buïng boï

Nghóa töøng chöõ: Caù baèng vaøng ñeïp ñeõ nhöng beân trong buïng laïi chöùa ñaày saâu

boï.

Nghóa caû caâu: Beà ngoaøi ñeïp ñeõ nhöng beân trong thì baån thæu xaáu xa.

 Con caù thoái, hoâi caû gioû

Nghóa töøng chöõ: Trong moät gioû caù, coù moät con caù thoái seõ boác muøi hoâi caû gioû.

Nghóa caû caâu: Trong taäp theå coù moät ngöôøi xaáu, seõ aûnh höôûng ñeán moïi thaønh

vieân trong taäp theå.

 Caù meø moät löùa

Nghóa töøng chöõ: Nhöõng con caù meø cuøng moät löùa troâng gioáng nhau hoaøn toaøn.

Nghóa caû caâu: Cuøng moät giuoäc vôùi nhau. Boïn ngöôøi xaáu xa.

 Loøng caù daï chim

Nghóa töøng chöõ: Loøng chim cuõng nhö loøng caù ñeàu hoâi thoái

Nghóa caû caâu: Coù taâm ñòa xaáu xa, phaûn traéc, traùo trôû, khoâng trung thaønh.

– Ngöôøi phaøm tuïc

 Haït chaâu maét caù; haït trai maét caù

Nghóa töøng chöõ: Ñaët nhöõng vaät phaåm quyù giaù nhö haït trai, haït chaâu beân caïnh

maét caù laø vaät taàm thöôøng.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi cao quyù, taøi ñöùc laãn loän vôùi ñaùm phaøm tuïc.

– Ngöôøi ñang gaëp khoù khaên

 Luùng tuùng nhö caù vaøo roï; luùng tuùng nhö caù vaøo xieác.

Nghóa töøng chöõ: Caù khi ñaõ vaøo lôø vaøo löôùi thì loay hoay tìm ñöôøng thoaùt ra.

Nghóa caû caâu: Boái roái, khoâng bieát xöû lyù nhö theá naøo ñeå thoaùt khoûi tình traïng

maéc môù, khoù khaên.

0 Loaøi vaät thích soáng trong moâi tröôøng quen thuoäc

 Caù thia quen chaäu, choàn ñeøn quen hang

Nghóa töøng chöõ: Caù thia laø loaïi caù ñöôïc nuoâi trong caùc chaäu kính laøm caù caûnh;

choàn laø loaøi vaät soáng trong nhöõng caùi hang do chuùng töï ñaøo.

Nghóa caû caâu: Thoùi thöôøng loaøi vaät hay quaán quyùt nôi quen thuoäc.

0 Moái lôïi

 Caù vaøo tay ai naáy baét

Nghóa töøng chöõ: Caù ôû soâng, ôû bieån, khoâng thuoäc sôû höõu cuûa ngöôøi naøo. Ai baét

ñöôïc seõ thuoäc veà ngöôøi aáy.

Nghóa caû caâu: Moái lôïi töï nhieân rôi vaøo tay ai ngöôøi aáy ñöôïc.

 Ñem caù ñeåâ mieäng meøo

Nghóa töøng chöõ: Caù laø moùn aên khoaùi khaåu cuûa meøo vaø ñöôïc ñaët ngay mieäng

meøo

Nghóa caû caâu: Töï nhieân ñöôïc höôûng moät moái lôïi lôùn

 Moät con caù loäi, maáy ngöôøi buoâng caâu

Nghóa töøng chöõ: Chæ coù moät con caù nhöng nhieàu ngöôøi caâu.

Nghóa caû caâu: 1- Coâ gaùi nhieàu ngöôøi theo ñuoåi; 2- Moùn lôïi thì nhoû maø nhieàu

ngöôøi doøm ngoù.

 Coù caù moøi ñoøi caù chieân

Nghóa töøng chöõ: Coù con caù moøi roài laïi thaáy thích aên caù chieân.

Nghóa caû caâu: Tham lam, ñöôïc caùi naøy laïi muoán ñöôïc caùi khaùc toát hôn.

 Con roâ cuõng tieác, con gieác cuõng muoán

Nghóa töøng chöõ: Muoán coù caû con caù roâ laãn con caù gieác.

Nghóa caû caâu: Tham lam, caùi naøo cuõng muoán.

0 Muïc ñích

 Ñöôïc caù queân chaøi

Nghóa töøng chöõ: Sau khi baét ñöôïc caù, ngöôøi ta vöùt löôùi ñi.

Nghóa caû caâu: Khi ñaõ ñöôïc muïc ñích ngöôøi ta hay queân ôn ngöôøi ñaõ giuùp mình

thaønh coâng.

0 Ngöôøi ñi xa

 Chôø taêm ñôïi caù; boùng chim taêm caù

Nghóa töøng chöõ: Chôø ñôïi nhöõng daáu hieäu cho thaáy raèng coù caù.

Nghóa caû caâu: Chôø ñôïi ngöôøi ñi xa moät caùch voâ voïng.

0 Caùc theá löïc

 Caù lôùn nuoát caù beù

Nghóa töøng chöõ: Loaøi caù thöôøng aên thòt laãn nhau. Thoâng thöôøng caù nhoû seõ laøm

moài cho caù lôùn.

Nghóa caû caâu: Keû coù theá löïc thöôøng haø hieáp ngöôøi theá yeáu hôn; Ngöôøi treân aùp

böùc keû döôùi.

 Caù meø ñeø caù cheùp

Nghóa töøng chöõ: Caù meø vaø caù cheùp laø hai loaïi caù nöôùc ngoït. Chuùng luoân tranh

giaønh moài vôùi nhau.

Nghóa caû caâu: Cuøng hoï haøng ñoàng loaïi maø tranh giaønh cheøn eùp laãn nhau. Caûnh

ñôøi trôù treâu.

3- CAÙO

+ Ngöôøi yeâu queâ höông

 Caùo cheát ba naêm quay ñaàu veà nuùi

Nghóa töøng chöõ: Caùo duø ñaõ cheát ba naêm roài vaãn coù yù thöùc quay ñaàu veà höôùng coù

nhieàu nuùi, nôi caùo ñöôïc sinh ra.

Nghóa caû caâu: Duø ñi xa nhöng vaãn nhôù veà queâ höông, khoâng queân nguoàn goác.

+ Ngöôøi khoân ngoan

 Caùo giaø khoâng aên gaø haøng xoùm

Nghóa töøng chöõ: Nhöõng con caùo caøng gìa caøng khoâng baét troäm gaø gaàn nôi noù ôû.

Do chuùng sôï hang oå bò phaùt hieän.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi khoân ngoan töøng traûi thöôøng caån thaän.

– Keû xaûo quyeät, cô hoäi, hung aùc, khoâng coù löông taâm

 Caùo baét truùng gaø nhaø khoù

Nghóa töøng chöõ: Gaø nhaø ngheøo, caùo cuõng khoâng tha.

Nghóa caû caâu: Ñaõ ngheøo khoù laïi gaëp naïn tai

 Caùo giaø oai huøm; caùo möôïn oai huøm; caùo ñoäi loát coïp

Nghóa töøng chöõ: Caùo thöôøng giaû laøm coïp ñeå huø doaï con moài hoaëc caùc con vaät

khaùc. Thaønh ngöõ naøy baét ñaàu töø moät caâu chuyeän keå veà söï gian ngoan cuûa con caùo ñaõ

kheùo uoán ba taác löôõi löøa ñöôïc con coïp vaø laøm cho caùc con vaät khaùc moät phen hoaûng sôï

khi thaáy caùo toû ra thaân maät ñi caïnh con coïp.

Nghóa caû caâu: Boïn ngöôøi xaûo quyeät, chuyeân nuùp döôùi danh nghóa keû coù theá löïc

ñeå cheøn eùp, ñe neït, aùp böùc ngöôøi ngheøo, söùc yeáu theá coâ.

 Caùo naøo töû teá vôùi gaø

Nghóa töøng chöõ: Gaø laø moùn aên öa thích cuûa caùo, neân khoâng bao giôø caùo laïi boû

qua. Vì vaäy gaø neân caån thaän khi ñeán gaàn caùo.

Nghóa caû caâu: Baûn chaát cuûa keû thuø bao giôø cuõng taøn aùc. Ta phaûi luoân caûnh giaùc.

– Keû löôøi bieáng

 Laøm nhö caùo, aên nhö hoå

Nghóa töøng chöõ: AÊn thì nhieàu nhö hoå, laøm thì löôøi bieáng nhö caùo.

Nghóa caû caâu: Keû thích höôûng thuï nhöng khoâng thích laøm vieäc.

– Keû ñaéc yù, hueânh hoang

 Veånh raâu caùo

Nghóa töøng chöõ: Sau khi aên uoáng no say, caùo thöôøng veånh raâu leân

Nghóa caû caâu: Toû ra thoaû maõn, veânh vang tröôùc maët moïi ngöôøi.

4-CHIM

+ Ngöôøi ñöùng ñaàu

 Chim ñaàu ñaøn

Nghóa töøng chöõ: Con chim ñaàu ñaøn. Moïi con chim khaùc trong ñaøn ñeàu laøm theo

chim ñaàu ñaøn.

Nghóa caû caâu: Caù nhaân hay taäp theå daãn ñaàu moät phong traøo, moät toå chöùc.

+ Ngöôøi ñi laäp nghieäp

 Ñaát laønh chim ñaäu; ñaát laønh coø ñaäu

Nghóa töøng chöõ: Chim thöôøng tìm ñeán laøm toå ôû nhöõng nôi an toaøn, khoâng coù

ngöôøi saên baén, deã kieám moài.

Nghóa caû caâu: Nôi coù nhieàu ñieàu kieän thuaän lôïi, deã laøm aên, seõ ñöôïc nhieàu ngöôøi

tìm ñeán sinh soáng.

+ Ngöôøi ñöôïc töï do

 Chim ra khoûi loàng khoâng troâng trôû laïi

Nghóa töøng chöõ: Khi chim thoaùt ra khoûi loàng thöôøng bay thaúng khoâng ngoaùi ñaàu

trôû laïi.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi thoaùt khoûi choán tuø haõm khoâng bao giôø muoán quay trôû laïi.

 Nhö chim soå loàng; chim soå loàng, gaø soång chuoàng

Nghóa töøng chöõ: Chim vaø gaø caûm thaáy thoaûi maùi khi thoaùt khoûi nôi giam caàm.

Chuùng ñöôïc töï do chaïy nhaûy, bay lieäng.

Nghóa caû caâu: Vui söôùng vì ñöôïc töï do, thoaùt khoûi caûnh tuø tuùng.

+ Keû maïnh

 Chim coù caùnh, caù coù vaây

Nghóa töøng chöõ: Nhôø coù caùnh chim môùi bay ñöôïc, nhôø coù vaây caù môùi bôi trong

nöôùc ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi ta maïnh ñöôïc laø nhôø coù tay chaân, coù keû giuùp vieäc ñaéc löïc.

– Keû bò haïi

 Chim bò teân sôï laøn caây cong

Nghóa töøng chöõ: Chim ñaõ töøng bò teân, seõ raát sôï nhöõng caây cong hình caùnh cung.

Nghóa caû caâu: Töøng gaëp naïn neân hay giaät mình sôï seät, luoân ñeà cao caûnh giaùc.

– Keû bò maéc möu

 Chim khoân maéc phaûi löôùi hoàng

Nghóa töøng chöõ: Chim khoân nhöng vaãn bò maéc löôùi vì ñaây laø moät loaïi löôùi ñaëc

bieät.

Nghóa caû caâu: Bò maéc löøa hoaëc bò sa ngaõ vì veû ngoaøi haøo nhoaùng.

– Keû laïc loõng

 Chim chích laïc röøng; chim chích vaøo röøng

Nghóa töøng chöõ: Chim chích thöôøng soáng ôû nôi quen thuoäc neân caûm thaáy bôõ ngôõ

khi laïc vaøo röøng.

Nghóa caû caâu: Laïc loõng, ngô ngaùc khi ñeán moät nôi xa laï.

– Ngöôøi bò giam caàm

 Chim loàng caù chaäu; caù chaäu chim loàng

Nghóa töøng chöõ: Caûnh chim bò giam trong loàng, caù bò nhoát trong chaäu.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi maát töï do.

– Keû laøm tay sai

 Chim moài choù saên

Nghóa töøng chöõ: Chim duøng laøm moài nhöû con khaùc vaøo baãy; choù giuùp ngöôøi ñi

saên baét caùc con vaät.

Nghóa caû caâu: Keû laøm tay sai cho ñòch, giuùp keû ñòch truy böùc gieát haïi ñoàng loaïi.

– Ngöôøi gaëp nguy hieåm

 Chim treân löûa, caù döôùi ñao

Nghóa töøng chöõ: Chim ñang bò nöôùng, caù saép bò laøm thòt.

Nghóa caû caâu: Hoaøn caûnh nguy caáp, ngaët ngheøo, khoù mong thoaùt hieåm.

 Chim ñaäu phaûi nhöïa

Nghóa töøng chöõ: Chim ñaäu phaûi moät chaát nhöïa deûo khoâng ruùt chaân ra ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Sa baãy, khoâng thoaùt ñöôïc.

– Ngöôøi bò chia lìa

 Nhö chim vôõ toå

Nghóa töøng chöõ: Khi toå chim bò choïc phaù, caùc con chim hoaûng hoát bay töù taùn

moãi con moät höôùng.

Nghóa caû caâu: Chia lìa, tan taùc, moãi ngöôøi moãi nôi.

0 Ngöôøi ñi xa

 Baët tin chim caù; boùng chim taêm caù

Nghóa töøng chöõ: Khoâng coù moät chuùt daáu hieäu naøo cho bieát laø coù caù hoaëc coù

chim.

Nghóa caû caâu: Khoâng coù moät chuùt tin töùc gì veà ngöôøi ñi xa; Hoaøn toaøn baët tin.

0 Muïc ñích

 Chim bay cung xeáp, thoû cheát choù thui

Nghóa töøng chöõ: Cung duøng ñeå baén chim, nhöng chim bay roài thì cung ñaønh xeáp

laïi. Choù duøng ñeå saên thoû, nhöng thoû ñaõ cheát thì ngöôøi ta cuõng gieát choù ñi vì khoâng coøn

caàn nöõa.

Nghóa caû caâu: Keû voâ thuûy voâ chung, khi caàn thì duøng, khoâng caàn thì vöùt boû.

 Ñöôïc chim beû/quaêng naù, ñöôïc caù queân /quaêng nôm

Nghóa töøng chöõ: Sau khi baét ñöôïc caù vaø chim, ngöôøi ta laäp töùc beû naù vaø vöùt boû

nôm ñi.

Nghóa caû caâu: Keû voâ ôn, boäi baïc. Khi ñaït ñöôïc muïc ñích voäi queân ngay ôn

ngöôøi ñaõ giuùp mình.

 Chim ñaäu chaúng baét, baét chim bay

Nghóa töøng chöõ: Chim ñaäu deã baét nhöng khoâng chòu baét laïi tìm caùch baét chim

ñang bay treân trôøi.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi vuïng tính, khoâng chòu naém baét cô hoäi ñi laøm nhöõng chuyeän

vieãn voâng.

 Ñaùy beå tìm kim, baét chim ngoaøi ñoàng

Nghóa töøng chöõ: Vieäc tìm kim ôû ñaùy bieån cuõng nhö baét chim ôû ngoaøi ñoàng troáng

laø nhöõng vieäc heát söùc khoù khaên.

Nghóa caû caâu: Laøm nhöõng vieäc vieån voâng, khoù ñaït muïc ñích.

0 Ngöôøi ngheøo

 AÊn cöôùp côm chim; aên chaën caû côm chim

Nghóa töøng chöõ: Löôïng côm daønh cho chim thöôøng raát ít nhöng laïi bò cöôùp maát.

Nghóa caû caâu: Nhaãn taâm, aên chaän cuûa ngöôøi ngheøo caû nhöõng caùi toái thieåu nhaát

ñeå hoï soáng.

5- CHOÙ

+ Ngöôøi trung thaønh

 Choù khoâng cheâ chuû ngheøo

Nghóa töøng chöõ: Choù khoâng bao giôø boû ñi vì chuû ngheøo khoù.

Nghóa caû caâu: Loøng trung thaønh khoâng caên cöù vaøo söï giaøu ngheøo.

– Ngöôøi baát taøi gaëp may maén

 Choù nhaûy baøn ñoäc; choù ngoài baøn ñoäc

Nghóa töøng chöõ: Choù treøo leân vaø ngoài treân baøn cao.

Nghóa caû caâu: Keû baát taøi, heøn keùm laïi coù ñòa vò cao sang.

 Nöôùc luït choù nhaûy baøn ñoäc

Nghóa töøng chöõ: Vì nöôùc luït neân choù môùi treøo leân baøn thôø (baøn ñoäc: baøn ñeå ñoïc

saùch, baøn ñeå ñoà thôø cuùng).

Nghóa caû caâu: Nhôø naém laáy thôøi cô maø moät keû khoâng ra gì laïi leo leân giöõ moät

chöùc vuï cao.

 Choù ngaùp phaûi ruoài

Nghóa töøng chöõ: Moät con ruoài ngaãu nhieân rôi vaøo mieäng choù khi noù haù mieäng

ngaùp.

Nghóa caû caâu: Nhôø may maén ngaãu nhieân maø thaønh coâng chöù khoâng coù taøi caùn

gì.

 Choù aên tröùng luoäc

Nghóa töøng chöõ: Tröùng luoäc laø moùn aên khoâng naèm trong thöïc ñôn haøng ngaøy cuûa

choù nhöng choù laïi ñöôïc aên.

Nghóa caû caâu: Vôù bôû moät caùch deã daøng ngoaøi trí töôûng töôïng cuûa moïi ngöôøi.

– Keû yû theá

 Choù caäy gaàn nhaø, gaø caäy gaàn chuoàng

Nghóa töøng chöõ: Choù thöôøng toû veû döõ daèn khi coù ai vaøo nhaø mình. Gaø thì voã

caùnh cuïc taùc khi coù ngöôøi ñeán gaàn oå.

Nghóa caû caâu: YÛ vaøo theá coù lôïi cuûa mình maø hung haêng baét naït ngöôøi.

– Keû aên vuïng

 Choù aên vuïng boät

Nghóa töøng chöõ: Sau khi aên vuïng boät, choù raát deã bò phaùt hieän vì dính ñaày boät.

Nghóa caû caâu: Thaùi ñoä laám leùt, sôï seät vì haønh vi môø aùm bò phaùt hieän.

– Keû coù haønh ñoäng leùn luùt

 Choù caén troäm

Nghóa töøng chöõ: Choù thöôøng caén troäm raát khoù phoøng bò.

Nghóa caû caâu: Keû coù haønh ñoäng vöøa baát ngôø vöøa leùn luùt khoù ñeà phoøng.

– Ngöôøi cuøng quaãn

 Choù chaïy ñöôøng cuøng; ñuoåi choù ngoõ cuøng

Nghóa töøng chöõ: Khoâng coøn ñöôøng naøo ñeå choù chaïy nöõa

Nghóa caû caâu: Theá cuøng, khoù thoaùt hieåm.

 Choù cuøng döùt giaäu; choù cuøng caén giaäu; choù caén döùt giaäu

Nghóa töøng chöõ: Bò ñuoåi ñeán ñöôøng cuøng, choù ñaønh phaûi phaù raøo ñeå thoaùt thaân.

Nghóa caû caâu: Khi ñaåy ngöôøi ta ñeán theá cuøng, hoï seõ phaûn öùng baèng caùch phaù boû

taát caû ñeå thoaùt hieåm.

 Choù boû gioû cua

Nghóa töøng chöõ: Choù thì to maø ñem boû vaøo gioû ñöïng cua beù xíu.

Nghóa caû caâu: ÔÛ vaøo theá bò kìm keïp, chòu eùp, khoâng xoay xôû ñöôïc.

– Keû xaáu

 Choù caén aùo raùch

Nghóa töøng chöõ: Choù thöôøng suûa vaø caén ngöôøi aên maëc loâi thoâi raùch röôùi.

Nghóa caû caâu: Ñaõ ngheøo khoù cuøng cöïc laïi bò keû xaáu haõm haïi.

Xem theâm: Ñaõ khoù choù caén theâm (2); khoù, choù caén theâm.

 Gaø queø bò choù ñuoåi

Nghóa töøng chöõ: Gaø queø ñi laïi khoù khaên, laïi bò choù ñuoåi.

Nghóa caû caâu: Keû bò vaän haïn xuoâi xeûo, chöa heát naïn noï ñeán tai kia.

– Keû baát taøi nhöng töï phuï, hueânh hoang

 Choù chaïy tröôùc höôu

Nghóa töøng chöõ: Choù chaïy chaäm hôn höôu nhöng laïi muoán chaïy tröôùc höôu.

Nghóa caû caâu: Khoâng khieâm toán; khoâng coù taøi, khoâng hieåu bieát nhöng laïi toû ra

mình taøi gioûi, lanh chanh daïy baûo, tranh khoân vôùi ngöôøi coù khaû naêng hôn mình.

 Choù cheâ meøo laém loâng

Nghóa töøng chöõ: Choù vaø meøo ñeàu cuøng moät loaïi ñoäng vaät coù nhieàu loâng. Nhöng

choù laïi ñi cheâ meøo laém loâng.

Nghóa caû caâu: Keû khoâng thaáy caùi dôû caùi doát cuûa mình laïi cheâ ngöôøi khaùc.

 Choù cheâ cöùt naùt

Nghóa töøng chöõ: Xöa nay choù vaãn aên cöùt nhöng baây giôø laïi cheâ.

Nghóa caû caâu: Khoâng bieát löôïng söùc mình, ñoøi hoûi nhöõng caùi cao hôn khaû naêng

thaät cuûa mình.

 Choù nhaø queâ ñoøi aên maém möïc

Nghóa töøng chöõ: Choù muoán aên maém möïc, moät moùn aên cao caáp.

Nghóa caû caâu: Ñoøi hoûi quyeàn lôïi cao hôn khaû naêng cuûa mình.

– Keû hôïm hónh

 Choù coù vaùy lónh; choù maëc vaùy lónh

Nghóa töøng chöõ: Choù baét chöôùc ngöôøi cuõng maëc vaùy lónh.

Nghóa caû caâu: Ñua ñoøi moät caùch keäch côõm, loá laêng. Chuyeän ngöôïc ñôøi, khoâng

chaáp nhaän ñöôïc.

 Choù gheû coù môõ ñaèng ñuoâi

Nghóa töøng chöõ: Choù bò gheû lôû nhöng laïi töôûng ñuoâi mình ñaày môõ.

Nghóa caû caâu: Ñaõ xaáu, keùm laïi coøn kieâu caêng hôïm hónh, ra veû ta ñaây sang troïng,

toát laønh.

 Chuoâng ñeo coå choù

Nghóa töøng chöõ: Laáy chuoâng ñeo vaøo coå choù nhaèm laøm cho choù ñeïp hôn, sang

hôn, nhöng thöïc teá khoâng thay ñoåi,

Nghóa caû caâu: Phí hoaøi, khoâng phuø hôïp, keäch côõm.

– Keû ngoan coá

 Choù ñen giöõ möïc; choù ñen moät möïc

Nghóa töøng chöõ: Maøu ñen cuûa loâng choù khoâng bao giôø thay ñoåi.

Nghóa caû caâu: Ngoan coá, chöùng naøo taät aáy, khoâng chòu söûa chöõa khuyeát ñieåm.

Baûn tính khoù thay ñoåi.

– Keû hung döõ

 Choù daïi caén caøn; choù döõ caén caøn

Nghóa töøng chöõ: Choù döõ vaø choù bò beänh daïi thöôøng hay caén ngöôøi.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi coù tính hung haõn thöôøng haønh ñoäng lieàu lónh, caøn baäy,

thieáu tænh taùo.

 Choù döõ duøng xích ngaén

Nghóa töøng chöõ: Choù döõ raát hay caén ngöôøi neân phaûi duøng xích ngaén ñeå haïn cheá

phaïm vi di chuyeån cuûa noù.

Nghóa caû caâu: Tuøy ñoái töôïng maø coù caùch khoáng cheá.

– Keû tham lam

 Choù giaø giöõ xöông

Nghóa töøng chöõ: Choù giaø khoâng coøn nhai ñöôïc xöông nhöng vaãn khoâng chòu nhaû

xöông ra.

Nghóa caû caâu: Tham lam, khoâng kham noåi maø vaãn coá giöõ khoâng chòu buoâng cho

ngöôøi khaùc.

 Choù naøo laïi cheâ cöùt

Nghóa töøng chöõ: Khoâng coù con choù naøo laïi cheâ cöùt.

Nghóa caû caâu: Khoâng coù chuyeän keû tham lam laïi töø boû moái lôïi.

 Baån nhö choù

Nghóa töøng chöõ: Choù aên nhöõng thöù ñöôïc xem laø dô baån nhaát.

Nghóa caû caâu: Muoán thu veùn vaøo mình taát caû, keå caû nhöõng thöù dô daùy baån thæu

nhaát.

– Keû ngu doát

 Daïi nhö caày; daïi nhö choù; ngu nhö choù

Nghóa töøng chöõ: Choù laø con vaät ñöôïc xem laø raát ngu, raát daïi.

Nghóa caû caâu: Quaù daïi doät, ngu xuaån.

– Keû tieåu nhaân

 Ñaùnh choù phaûi ngoù ñaèng sau

Nghóa töøng chöõ: Khi ñaùnh choù phaûi luoân ñeå yù vì choù hay caén troäm töø phía sau.

Nghóa caû caâu: Choáng choïi vôùi boïn tieåu nhaân neân caån thaän keûo bò ñaùnh leùn.

– Keû heøn moïn

 Nhuïc nhö con choù

Nghóa töøng chöõ: Con choù laø loaøi vaät bò coi thöôøng, bò khinh gheùt vì noù aên taát caû

nhöõng thöù goïi laø dô baån nhaát vaø vì moät vaøi thuoäc tính khaùc cuûa noù.

Nghóa caû caâu: Nhuïc nhaõ quaù ñoä, ví nhö thaân phaän heøn moïn cuûa con choù.

 Choù chui gaàm chaïn; choù naèm gaàm chaïn

Nghóa töøng chöõ: Choù coù thoùi quen naèm döôùi gaàm chaïn.

Nghóa caû caâu: Sôï seät, laém leùt, nhaãn nhuïc do phaûi nöông nhôø, phuï thuoäc.

 Chöïc nhö choù chöïc coái

Nghóa töøng chöõ: Choù thöôøng ngoài chöïc beân coái, chôø ngöôøi ta giaõ xong may ra

kieám ñöôïc chuùt gì coøn dính ôû coái.

Nghóa caû caâu: Nhaãn naïi chôø ñôïi, hy voïng coù theå kieám chaùc ñöôïc chuùt gì.

– Keû hay tranh caõi

 Nhö choù vôùi meøo

Nghóa töøng chöõ: Choù vôùi meøo laø hai con vaät khoâng chòu chung soáng hoaø bình vôùi

nhau, chuùng luoân caén xeù nhau.

Nghóa caû caâu: Hay huïc haëc, caõi coï nhau.

– Keû bò maéc möu

 Quaúng xöông cho choù caén nhau

Nghóa töøng chöõ: Choù thöôøng caén nhau ñeå tranh daønh thöùc aên.

Nghóa caû caâu: Thuû ñoaïn gaây maâu thuaãn, baát hoøa.

– Keû khoâng coù nhaân tính

 Choù caùi caén con; choù caùi boû con

Nghóa töøng chöõ: Choù meï thöôøng hay caén con hoaëc deã daøng boû con.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi meï aùc nghieät vôùi con mình döùt ruoät ñeû ra.

0 Thuoäc haï, ngöôøi treû tuoåi

 Bôøn nhôøn choù con lieám maët; choù con lieám maët

Nghóa töøng chöõ: Ñuøa giôõn vôùi choù con seõ laøm noù bôùt e ngaïi vaø coù thaùi ñoä thaân

thieän baèng caùch lieám maët ngöôøi chôi ñuøa vôùi noù.

Nghóa caû caâu: Keû döôùi ñöôïc nuoâng chieàu ñaâm nhôøn, hoãn vôùi ngöôøi treân.

0 Ngöôøi hay vaät ít giaù trò

 Choù soáng coøn hôn sö töû cheát

Nghóa töøng chöõ: Choù tuy laø con vaät taàm thöôøng nhöng noù vaãn coù ích cho con

ngöôøi hôn laø con sö töû cheát.

Nghóa caû caâu: Coù ñöôïc thöïc quyeàn nhoû coøn hôn hö danh lôùn.

 Baùn boø mua choù

Nghóa töøng chöõ: Baùn con vaät coù giaù trò lôùn nhö con boø ñeå mua con choù laø con

vaät voán ít coù giaù trò.

Nghóa caû caâu: Khoâng bieát tính toaùn laøm aên, thöôøng thua loã; Boû ñi thöù toát, chuoác

laáy cuûa khoâng ra gì.

 Choù giaø meøo muø

Nghóa töøng chöõ: Choù giaø vaø meøo bò muø laø hai con vaät khoâng coøn söû duïng ñöôïc

nöõa.

Nghóa caû caâu: Nhöõng vaät khoâng coù giaù trò.

 Gaø ñaát choù ngoùi

Nghóa töøng chöõ: Nhöõng con gaø, con choù laøm baèng ñaát chæ laø ñoà chôi treû con,

khoâng coù giaù trò söû duïng.

Nghóa caû caâu: Nhöõng vaät khoâng coù giaù trò.

6- CHUOÄT

– Keû gaëp may

 Chuoät sa chónh gaïo; chuoät sa huõ neáp

Nghóa töøng chöõ: Gaïo, neáp laø moùn aên öa thích cuûa chuoät. Chuoät voâ tình rôi vaøo

chónh gaïo hoaëc chónh neáp.

Nghóa caû caâu: May maén gaëp ñöôïc nôi sung söôùng, ñieàu kieän vaät chaát ñaày ñuû.

– Keû xaáu

 Chaùy nhaø ra maët chuoät; chaùy nhaø môùi ra maïch chuoät; chaùy nhaø ra maû chuoät;

chaùy nhaø maët chuoät môùi trô

Nghóa töøng chöõ: Chuoät thöôøng ôû trong nhöõng hang ngaùch, khi nhaø chaùy, do bò

noùng neân chuoät môùi chaïy ra tìm ñöôøng thoaùt.

Nghóa caû caâu: Keû xaáu cuoái cuøng cuõng loä boä maët thaät ra.

– Keû hôïm mình

 Chuoät chuø cheâ khæ hoâi

Nghóa töøng chöõ: Chuoät chuø laø con vaät coù muøi hoâi nhöng laïi cheâ khæ hoâi.

Nghóa caû caâu: Khoâng thaáy caùi dôû cuûa mình laïi ñi cheâ ngöôøi khaùc.

 Chuoät chuø laïi coù xaï höông

Nghóa töøng chöõ: Chuoät chuø coù muøi raát hoâi nhöng cöù nghó ñoù laø muøi thôm.

Nghóa caû caâu: Keû xaáu xa, keùm taøi laïi toû ra kieâu kyø, laøm boä toát ñeïp taøi gioûi.

– Keû ñua ñoøi

 Chuoät chuø ñeo ñaïc

Nghóa töøng chöõ: Ñaïc laø caùi chuoâng nhoû ñeo ôû coå con chuoät.

Nghóa caû caâu: Ñua ñoøi, ñaøi caùc rôûm, khoâng töï bieát mình.

– Keû hay nhaên nhoù

 Chuoät chuø neám daám

Nghóa töøng chöõ: Khoâng chòu ñöôïc vò chua cuûa daám neân chuoät nhaên nhoù khoù

chòu.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi hay nhaên nhoù, khoù chòu.

– Keû lieàu lónh

 Chuoät gaëm chaân meøo

Nghóa töøng chöõ: Meøo laø saùt thuû cuûa chuoät. Theá nhöng chuoät daùm caû gan ñeán

gaàn vaø gaëm chaân meøo

Nghóa caû caâu: Haønh ñoäng lieàu lónh daïi doät.

– Keû xui xeûo

 Chuoät sa cuõi meøo

Nghóa töøng chöõ: Meøo laø ñoái thuû nguy hieåm cuûa chuoät. Chuoät voâ tình rôi vaøo cuõi

meøo seõ laønh ít döõ nhieàu.

Nghóa caû caâu: Ruûi ro, rôi vaøo tình caûnh nguy hieåm, ñe doïa tröïc tieáp tôùi tính

meänh cuûa mình.

– Keû coù thaùi ñoä thieáu quang minh

 Laám leùt nhö chuoät ngaøy; len leùt nhö chuoät ngaøy

Nghóa töøng chöõ: Chuoät thöôøng soáng veà ñeâm. Neân khi xuaát hieän ban ngaøy, noù toû

ra laám leùt, sôï bò troâng thaáy.

Nghóa caû caâu: Thaùi ñoä khoâng ñöôøng hoaøng, sôï seät.

- Keû ñang gaëp nguy hieåm

 Chuoät chaïy cuøng saøo

Nghóa töøng chöõ: Chuoät ñaõ chaïy ñeán cuoái caây saøo, khoâng theå chaïy tieáp ñöôïc nöõa.

Nghóa caû caâu: Böôùc ñöôøng cuøng, khoâng coøn loái thoaùt.

0 Keát quaû khieâm toán

 Ñaàu voi ñuoâi chuoät

Nghóa töøng chöõ: Luùc ñaàu laø con voi, cuoái cuøng chæ laø con chuoät.

Nghóa caû caâu: Keá hoaïch, chuû tröông ñeà ra luùc ñaàu raát to taùt nhöng keát quaû thöïc

hieän ñöôïc laïi raát nhoû beù, thaäm chí boû dôû, khoâng laøm ñeán nôi ñeán choán.

7- COÏP

+ Ngöôøi thöông con

 Coïp döõ khoâng aên thòt con; hoå döõ khoâng aên thòt con

Nghóa töøng chöõ: Coïp tuy laø con vaät hung döõ chuyeân aên thòt soáng. Nhöng khoâng

bao giôø aên thòt con.

Nghóa caû caâu: Duø hung aùc ñeán ñaâu cuõng khoâng bao giôø laøm haïi con mình.

+ Ngöôøi coù söùc maïnh

 Maïnh nhö hoå, khoeû nhö huøm

Nghóa töøng chöõ: Ngöôøi coù söùc maïnh nhö coïp

Nghóa caû caâu: Khoûe maïnh voâ cuøng, khoâng ai choáng cöï noåi.

+ Ngöôøi gaëp ñieàu kieän thuaän lôïi

 Nhö hoå theâm nanh

Nghóa töøng chöõ: Hoå voán raát maïnh baïo laïi coù theâm nanh vuoát saéc beùn chaéc chaén

seõ nguy hieåm voâ cuøng.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi coù khaû naêng, söùc maïnh laïi ñöôïc hoã trôï theâm nhöõng ñieàu

kieän thuaän lôïi khaùc neân khaû naêng, söùc maïnh taêng theâm nhieàu laàn.

 Nhö huøm moïc (theâm) caùnh

Nghóa töøng chöõ: Coïp raát khoûe vaø nhanh nheïn, nay coù theâm caùnh chaéc seõ nguy

hieåm hôn nhieàu.

Nghóa caû caâu: Voán ñaõ maïnh laïi ñöôïc taêng cöôøng theâm ñieàu kieän thuaän lôïi neân

söùc maïnh ñöôïc nhaân theâm nhieàu laàn.

 Nhö hoå veà röøng

Nghóa töøng chöõ: Röøng laø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa chuùa sôn laâm. Hoå ñöôïc thaûû

veà röøng seõ maëc söùc tung hoaønh.

Nghóa caû caâu: Ñöôïc ôû ñuùng ñòa baøn, laøm vieäc ñuùng sôû tröôøng cuûa mình.

+ Möu ñoà lôùn

 Hoaï hoå baát thaønh (hoå)

Nghóa töøng chöõ: Veõ con hoå nhöng khoâng ñaït.

Nghóa caû caâu: Coù yù ñònh laøm vieäc lôùn nhöng khoâng thaønh.

+ Ngöôøi taøi gioûi

 Hoå phuï sinh hoå töû

Nghóa töøng chöõ: Hoå cha seõ sinh ra hoå con.

Nghóa caû caâu: Cha meï gioûi, con caùi cuõng gioûi.

– Keû xaáu, keû aùc

 AÙc nhö huøm

Nghóa töøng chöõ: AÙc nhö coïp döõ.

Nghóa caû caâu: Keû hung aùc, taøn baïo.

 Döõ nhö coïp; döõ nhö huøm

Nghóa töøng chöõ: Hung döõ nhö coïp.

Nghóa caû caâu: Raát hung döõ.

 Göûi moài cho hoå

Nghóa töøng chöõ: Ñem göûi cho hoå nhöõng thöù maø noù thích

Nghóa caû caâu: Vieäc laøm daïi doät, nguy hieåm; Göûi cho keû baát löông nhöõng thöù maø

noù ñang muoán chieám ñoaït.

 Ñöa thòt vaøo mieäng huøm

Nghóa töøng chöõ: Daâng cho coïp moùn aên noù khoaùi khaåu nhaát.

Nghóa caû caâu: Laøm moät vieäc khôø daïi. Töï röôùc ñieàu nguy hieåm vaøo mình.

 Ki coùp cho coïp noù aên

Nghóa töøng chöõ: Daønh duïm khoâng daùm aên nhöng bò coïp aên heát.

Nghóa caû caâu: Daønh duïm, chaét boùp töøng tí, cuoái cuøng bò boïn xaáu cöôùp ñoaït.

 Döôõng hoå di hoïa

Nghóa töøng chöõ: Coïp voán laø moät aùc thuù, neáu dung tuùng noù, ñeå noù ôû beân caïnh

chaéc seõ coù ngaøy bò noù haïi.

Nghóa caû caâu: Nuoâi naáng, cöùu giuùp keû xaáu seõ coù luùc bò haïi bôûi chuùng.

 Ñuoåi huøm cöûa tröôùc, röôùc soùi cöûa sau

Nghóa töøng chöõ: Ñuoåi coïp ñi, ñoùn röôùc caùo veà, nhöõng töôûng seõ toát hôn nhöng

thöïc teá coïp vaø soùi ñeáu laø nhöõng thuù döõ caàn phaûi traùnh xa.

Nghóa caû caâu: Ñaùnh ñuoåi keû aùc naøy ñi, ñoùn röôùc keû aùc khaùc vaøo.

– Keû noùi maïnh moàm

 Mieäng huøm gan söùa

Nghóa töøng chöõ: Lôøi noùi toû ra uy nghi saéc saûo vaø hung döõ nhö coïp, trong buïng

thì lo laéng, sôï seät vaø yeáu xìu nhö con söùa khoâng xöông.

Nghóa caû caâu: Ngoaøi mieäng noùi naêng huøng hoå ra veû baïo daïn nhöng trong buïng

thì run sôï.

 Mieäng coïp (huøm) gan thoû

Nghóa töøng chöõ: Lôøi noùi maïnh baïo hung döõ nhö coïp nhöng trong buïng laïi run sôï

nhö loaøi thoû ñeá.

Nghóa caû caâu: Ra veû baïo daïn, thöïc chaát nhuùt nhaùt, sôï seät.

– Keû ñòch

 Baét hoå lìa röøng; ñieäu hoå ly sôn

Nghóa töøng chöõ: Tìm caùch duï hoå rôøi khoûi röøng, nôi voán laø ñòa phaän cuûa noù.

Nghóa caû caâu: Möu keá duï ñoái phöông ra khoûi hoaøn caûnh thuaän lôïi nhaèm deã beà

chinh phuïc hoaëc tieâu dieät.

– Nôi nguy hieåm

 Ngoài leân (treân) löng coïp; cöôõi leân löng coïp

Nghóa töøng chöõ: Coïp laø con vaät raát hung döõ. Do vaäy cöôõi leân löng coïp heát söùc

nguy hieåm.

Nghóa caû caâu: ÔÛ vaøo tình caûnh nguy hieåm.

 Chôù vuoát raâu huøm

Nghóa töøng chöõ: Khoâng neân vuoát raâu coïp. Ñoù laø vieäc laøm nguy hieåm vì deã bò

coïp voà aên thòt.

Nghóa caû caâu: Khoâng neân ñuøa vôùi ngöôøi hung döõ, öa baïo löïc.

 Vuoát raâu huøm

Nghóa töøng chöõ: Vuoát raâu coïp, moät vieäc laøm nguy hieåm.

Nghóa caû caâu: Haønh ñoäng taùo baïo, lieàu lónh.

 Hang huøm mieäng raén; hang huøm noïc raén

Nghóa töøng chöõ: Hang coïp vaø mieäng raén laø nhöõng nôi nguy hieåm caàn traùnh xa.

Nghóa caû caâu: Nôi nguy hieåm deã gaây tai hoaï cho con ngöôøi.

– Tai hoaï

 Traùnh huøm maéc hoå; traùnh oâng caû, ngaõ phaûi oâng ba möôi

Nghóa töøng chöõ: Huøm vaø hoå, oâng caû vaø oâng ba möôi ñeàu chæ cuøng moät con vaät.

Traùnh ñaâu cuõng gaëp hoå.

Nghóa caû caâu: Khoâng thoaùt khoûi tai hoaï.

0 Ngöôøi coù theá löïc

 Döïa hôi huøm

Nghóa töøng chöõ: Coïp laø con vaät hung döõ vaø maïnh baïo, döïa vaøo tieáng taêm cuûa

coïp ñuû laøm cho caùc con vaät khaùc run sôï.

Nghóa caû caâu: YÛ vaøo theá löïc cuûa ngöôøi khaùc ñeå leân maët, hôïm hónh.

0 Ngöôøi khoâng ñöôïc ñaùp öùng ñaày ñuû

 Coïp nhai boï maït

Nghóa töøng chöõ: Coïp voán laø con vaät aên khoûe neân khoâng bieát bao nhieâu boï maït

môùi ñaùp öùng ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Quaù ít, chaúng thaám vaøo ñaâu.

8- EÁCH, EÃNH ÖÔNG, NHAÙI

+ Muïc ñích

 Baét eách (luùc) möa raøo

Nghóa töøng chöõ: Khi trôøi möa lôùn, eách töø caùc hang boø ra, ñaây laø luùc baét eách deã

daøng vaø ñöôïc nhieàu.

Nghóa caû caâu: Laøm vieäc ñuùng luùc, ñuùng thôøi cô seõ deã daøng ñaït ñöôïc muïc ñích

– Ñieàu nghòch lyù; keû kieâu caêng hôïm hónh

 EÁch moïc loâng naùch

Nghóa töøng chöõ: EÁch laø loaøi ñoäng vaät khoâng coù loâng mao hay loâng vuõ; nay eách

laïi moïc loâng naùch laø ñieàu khoâng töï nhieân.

Nghóa caû caâu: Ñieàu nghòch lyù, khoâng theå coù trong thöïc teá; khoâng coù taøi nhöng

laïi kieâu caêng, hôïm hónh.

– Keû thieån caän, töï phuï

 EÁch ngoài ñaùy gieáng; eách ngoài ñaùy gieáng coi trôøi baèng vung

Nghóa töøng chöõ: EÁch thöôøng soáng döôùi ñaùy gieáng. Töø ñaùy gieáng nhìn leân, eách

thaáy baàu trôøi nhoû nhö caùi vung.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi ít hieåu bieát, kieán thöùc noâng caïn (do ñieàu kieän tieáp xuùc haïn

heïp). Keû ngoâng ngheânh töï phuï, phieán dieän.

– Keû thích veû haøo nhoaùng beân ngoaøi

 EÁch voà hoa daâm buït; eách voà hoa möôùp; eách thaáy hoa thì voà

Nghóa töøng chöõ: EÁch thöôøng voà chuïp nhöõng caùnh hoa coù maøu saéc röïc rôõ

Nghóa caû caâu: Ngöôøi bò thu huùt, bò quyeán ruû bôûi veû ñeïp ñeõ, haøo nhoaùng beân

ngoaøi, khoâng caàn bieát noù coù ñem laïi lôïi ích thieát thöïc hay khoâng.

– Ngöôøi thieáu traùch nhieäm

 Nheo ñoå cho eách, eách ñoå cho nheo

Nghóa töøng chöõ: Nheo laø loaøi caù hay tieát ra moät chaát nhôùt, eách thænh thoaûng

cuõng vaäy. Caû nheo vaø eách ñeàu khoâng nhaän chaát nhôùt do mình tieát ra.

Nghóa caû caâu: Ñoå loãi cho nhau, khoâng ai chòu nhaän loãi veà mình.

– Keû heøn nhaùt

 EÁch ngoài trong hang coøn lo cheát

Nghóa töøng chöõ: Ñaõ aån naùu trong hang saâu, eách vaãn lo sôï nguy hieåm xaûy ñeán

cho mình.

Nghóa caû caâu: Keû heøn nhaùt.

0 Ngöôøi khoù bò mua chuoäc

 EÁch no khoù nhö û

Nghóa töøng chöõ: Khi eách no thöôøng lui vaøo hang saâu, raát khoù baét chuùng luùc naøy.

Nghóa caû caâu: Khi coù vaät chaát ñaày ñuû khoù bò mua chuoäc.

0 Ngöôøi coù caùi nhìn voâ caûm, thôø ô

 Giöông maét eách; giöông ñoâi maét eách; trô maét eách

Nghóa töøng chöõ: Maét eách luùc naøo cuõng môû to, khoâng bieåu loä caûm xuùc gì caû

Nghóa caû caâu: Caùi nhìn voâ caûm, khoâng toû thaùi ñoä ñoàng tình hay phaûn ñoái do thôø

ô hay do baát löïc.

0 Vaät khoâng ñaùng giaù

 Baùn boø taäu eãnh öông

Nghóa töøng chöõ: Baùn con boø ñang duøng caøy ruoäng, mua veà nhöõng con eãnh öông

chaúng duøng ñöôïc vaøo vieäc gì.

Nghóa caû caâu: Khoâng bieát tính toaùn laøm aên, thöôøng thua loã; Boû ñi thöù toát, chuoác

laáy cuûa khoâng ra gì.

 Baét nhaùi boû ñeäm

Nghóa töøng chöõ: Baét nhaùi boû vaøo caùi ñeäm duøng baét caù (nhaùi laø con vaät khoâng aên

thòt cuõng khoâng duøng vaøo vieäc gì).

Nghóa caû caâu: Laøm moät vieäc voâ boå, khoâng coù keát quaû.

9- GAØ

+ Ngöôøi thuoäc gia ñình coù tieáng taêm

 Con toâng gaø noøi

Nghóa töøng chöõ: Con caùi cuûa nhöõng doøng hoï lôùn vaø gaø thuoäc gioáng toát.

Nghóa caû caâu: Con caùi nhöõng gia ñình coù truyeàn thoáng taøi gioûi.

+ Moùn aên ngon

 Côm gaø caù goûi

Nghóa töøng chöõ: Côm gaø vaø goûi caù laø nhöõng moùn aên raát ñöôïc öa thích.

Nghóa caû caâu: Caùc moùn aên ngon.

 Quan hoï thòt gaø, gioã cha thòt eách

Nghóa töøng chöõ: Nhoùm hoïp baïn beø thì laøm thòt gaø coøn laøm gioã cha thì laøm thòt

eách.

Nghóa caû caâu: Tuy khoù khaên nhöng raát haøo saûng vôùi baïn beø.

+ Moät toå chöùc nhoû

 Ñaàu gaø hôn ñuoâi voi; ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu

Nghóa töøng chöõ: Ñaàu gaø tuy nhoû nhöng vaãn laø ñaàu, daàu sao vaãn hôn ñuoâi traâu,

ñuoâi voi.

Nghóa caû caâu: Ñöùng ñaàu moät toå chöùc nhoû coøn hôn laøm phuï vieäc ôû moät toå chöùc

lôùn.

+ Boång loäc

 Ñaàu gaø maù lôïn

Nghóa töøng chöõ: Thôøi phong kieán, ñaàu gaø vaø maù lôïn laø nhöõng thöù thöôøng thaáy ôû

maâm coã cuûa nhöõng vò coù chöùc saéc trong laøng.

Nghóa caû caâu: Phaàn ñöôïc höôûng, boång loäc cuûa ngöôøi coù ñòa vò trong xaõ hoäi.

 Phuø thuûy ñeàn gaø

Nghóa töøng chöõ: Vieäc caàu khaán thaát baïi, ngöôøi thaày cuùng khoâng nhöõng khoâng

ñöôïc taï leã maø coøn phaûi mua gaø ñeàn boài thieät haïi cho nhaø cuùng.

Nghóa caû caâu: Vieäc laøm khoâng ñaït keát quaû laïi phaûi ñeàn buø phí toån, thieät haïi.

+ Ngöôøi nhôù coäi nguoàn

 Gaø coû trôû moû veà röøng

Nghóa töøng chöõ: Gaø coû laø moät loaïi gaø röøng; noù hay trôû moû (queït moû) veà höôùng

taây, höôùng cuûa nuùi röøng.

Nghóa töøng chöõ: Khoâng ai queân nguoàn coäi cuûa mình.

+ Ngöôøi gaëp may

 Gaø rôi naäm gaïo

Nghóa töøng chöõ: Gaø rôi vaøo moät nôi ñaày gaïo, tha hoà ñöôïc aên.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi gaëp may.

– Ngöôøi lôø ñôø, chaäm chaïp

 Lôø ñôø nhö gaø ban hoâm

Nghóa töøng chöõ: Lôø ñôø, chaäm chaïp ví nhö gaø bò quaùng luùc nhaäp nhoaïng toái.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi chaäm chaïp, khoâng linh hoaït.

– Ngöôøi phí coâng voâ ích

 Hoïc nhö gaø ñaù vaùch

Nghóa töøng chöõ: Hoïc nhö gaø duøng chaân ñaù vaøo vaùch mong phaù ñoå vaùch.

Nghóa caû caâu: Hoïc vaát vaû nhöng chaúng ñem laïi keát quaû gì.

– Vieäc khoâng quan troïng

 Caét coå gaø khoâng caàn dao phay

Nghóa töøng chöõ: Dao phay duøng ñeå chaët xöông, caét coå gaø khoâng caàn duøng ñeán

noù.

Nghóa caû caâu: Khoâng caàn duøng ngöôøi taøi gioûi vaøo nhöõng vieäc nhoû.

 Troùi gaø khoâng chaët; Troùi gaø khoâng noåi

Nghóa töøng chöõ: Troùi gaø laø moät vieäc bình thöôøng nhöng laïi khoâng laøm ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi quaù yeáu ôùt, vuïng veà, khoâng laøm noåi nhöõng vieäc khoâng khoù

khaên gì.

– Keû thieáu caûnh giaùc

 Gaø nguû, caùo khoâng nguû

Nghóa töøng chöõ: Caùo laø con vaät khoân ngoan, quyû quyeät chuyeân tìm caùch baét

troäm gaø, vaäy maø gaø khoâng heà phoøng bò, daùm nguû trong khi caùo vaãn coøn thöùc.

Nghóa caû caâu: Trong cuoäc ñaáu tranh sinh toàn, luoân phaûi ñeà cao caûnh giaùc.

– Keû laøm aên coûn con

 Gaø queø aên quaån coái xay

Nghóa töøng chöõ: Vì chaân bò queø neân gaø khoâng ñi kieám aên xa, chæ luaån quaån beân

coái xay nhaët nhöõng haït gaïo rôi.

Nghóa caû caâu: Kieåu laøm aên coø con, nhoû nhaët, chæ laån quaån moät choã, khoâng bieát

xoay xôû, khoâng chòu tìm caùch phaùt huy thöïc löïc.

– Ngöôøi gaëp xui xeûo

 Gaø queø bò choù ñuoåi

Nghóa töøng chöõ: Gaø queø ñi laïi khoù khaên laïi bò choù ñuoåi theo sau.

Nghóa caû caâu: Keû bò vaän haïn xui xeûo, chöa heát naïn noï ñeán tai kia.

– Ngöôøi nhieàu chuyeän

 Chaân gaø laïi bôùi ruoät gaø

Nghóa töøng chöõ: ÔÛ nhaø queâ, khi laøm thòt gaø, ngöôøi ta thöôøng choân ruoät gaø xuoáng

ñaát. Chính gaø vôùi ñoâi chaân cuûa mình ñaõ bôùi nhöõng ruoät gaø leân.

Nghóa caû caâu: Töï mình bôùi moùc chuyeän nhaø hoaëc laøm haïi ngöôøi thaân quen ruoät

thòt.

 Gaø nhaø laïi bôùi (böôi) beáp nhaø

Nghóa töøng chöõ: Gaø thöôøng hay böôi beáp ñeå tìm thöùc aên.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi trong gia ñình, ngöôøi cuøng phe caùnh laïi bôùi moùc, noùi xaáu

nhau.

– Ngöôøi öa khoe khoang

 Gaø cheát vì tieáng gaùy

Nghóa töøng chöõ: Nhieàu con gaø bò chuû laøm thòt vì tieáng gaùy laøm böïc mình chuû

nhaø.

Nghóa caû caâu: Con ngöôøi thöôøng bò haïi do lôøi noùi khoe khoang, ngaïo maïn gaây

ñoá kò, ghen gheùt.

– Ngöôøi/ vaät khoâng coù giaù trò

 Gaø ñaát choù ngoùi

Nghóa töøng chöõ: Gaø ñöôïc naën baèng ñaát, choù laøm baèng ngoùi (cuõng laø moät loaïi ñaát

nung ñaëc bieät), duøng laøm ñoà chôi treû em.

Nghóa caû caâu: Thöù khoâng coù giaù trò lôùn.

– Tuoåi treû hieáu chieán

 Gaø gioø ngöùa cöïa

Nghóa töøng chöõ: Gaø gioø laø loaïi gaø choi choi ñang söùc lôùn raát muoán hoaït ñoäng

thaäm chí muoán ñaùnh nhau.

Nghóa caû caâu: Tuoåi treû luùc naøo cuõng haêm hôû, xoâng xaùo vaø raát hieáu chieán, saün

saøng gaây goå, ñaùnh nhau.

– Keû gaây ra tai hoaï

 Toäi gaø vaï vòt

Nghóa töøng chöõ: Gaø gaây neân toäi nhöng vòt laïi bò phaït vaï.

Nghóa caû caâu: Tai hoïa do ngöôøi khaùc gaây neân maø mình phaûi chòu ñöïng.

– Ñieàu daïi doät

 Xui treû aên cöùt gaø

Nghóa töøng chöõ: Lôïi duïng boïn treû nhoû chöa bieát phaân bieät cöùt gaø vôùi caùc thöùc

aên khaùc, moät soá ngöôøi ñaõ xuùi caùc chaùu aên cöùt gaø.

Nghóa caû caâu: Xuùi giuïc laøm ñieàu daïi doät.

– Vieäc khoâng naém chaéc

 Thoùc chaéc nuoâi gaø röøng

Nghóa töøng chöõ: Choïn thoùc toát ñeå nuoâi gaø röøng. (Gaø röøng chöa ñöôïc con ngöôøi

thuaàn döôõng neân chöa quen soáng caïnh con ngöôøi. Sau khi ñöôïc aên no noù seõ tìm caùch

veà laïi röøng).

Nghóa caû caâu: Phí coâng söùc, tieàn cuûa vaøo moät vieäc voâ ích.

– Keû möôïn danh

 Gaø möôïn aùo coâng

Nghóa töøng chöõ: Gaø möôïn loâng cuûa con coâng khoaùc leân ñeå troâng ñeïp hôn.

Nghóa caû caâu: Döïa vaøo ngöôøi coù quyeàn cao chöùc troïng ñeå hoaïnh hoïe, veânh vaùo.

– Keû hay ganh gheùt

 Gaø töùc nhau tieáng gaùy

Nghóa töøng chöõ: Gaø thöôøng ganh nhau tieáng gaùy. Chuùng luoân coá söùc gaùy to hôn

nhöõng con gaø khaùc.

Nghóa caû caâu: Taâm lyù chung cuûa nhieàu ngöôøi khoâng thích ai hôn mình. Ghen tò

vôùi nhöõng ngöôøi taøi gioûi hôn.

– Ngöôøi maát phöông höôùng

 Nhaùo nhaùc nhö gaø con laïc meï

Nghóa töøng chöõ: Gaø con lo laéng chaïy nhaùo nhaùc tìm kieám meï.

Nghóa caû caâu: Hoaûng hoát, nhôùn nhaùc vì maát phöông höôùng.

 Nhaùo nhaùc nhö gaø phaûi caùo

Nghóa töøng chöõ: Gaø troâng thaáy caùo hoaûng sôï chaïy troán.

Nghóa caû caâu: Tình theá hoãn loaïn, moïi ngöôøi hoát hoaûng, sôï haõi.

 Nhö gaø maéc toùc; luùng tuùng nhö gaø maéc toùc

Nghóa töøng chöõ: Gaø bò vöôùng toùc, chaïy nhaûy lung tung tìm ñöôøng gôõ roái.

Nghóa caû caâu: Luùng tuùng, khoâng bieát caùch thaùo gôõ nhöõng vöôùng maéc.

– Ngöôøi kieät söùc saép cheát

 Ruõ nhö gaø caét tieát

Nghóa töøng chöõ: Gaø bò caét tieát, khoâng coøn moät chuùt söùc löïc, saép cheát ñeán nôi.

Nghóa caû caâu: Kieät söùc, ôû tình traïng thoi thoùp, haáp hoái.

– Ngöôøi hueânh hoang

 Gaø ñeû gaø cuïc taùc

Nghóa töøng chöõ: Moãi laàn ñeû xong gaø thöôøng hay cuïc taùc.

Nghóa caû caâu: Tìm caùch ñeå moïi ngöôøi bieát nhöõng thaønh tích cuûa mình.

0 Ngöôøi meï nuoâi

 Meï gaø con vòt

Nghóa töøng chöõ: Meï laø gaø nhöng con laø vòt.

Nghóa caû caâu: Hình thöùc laø meï con nhöng thöïc chaát khoâng cuøng maùu muû, ruoät

thòt.

0 Haøng hoaù

 Lôïn nhaø gaø chôï

Nghóa töøng chöõ: Mua lôïn taïi nhaø ñöôïc gioáng lôïn toát, mua gaø taïi chôï ñöôïc choïn

thoaûi maùi vì coù nhieàu.

Nghóa caû caâu: Nhöõng thöù ñöôïc töï do choïn löïa.

 Tieàn trao (ra), gaø baét laáy

Nghóa töøng chöõ: Hai ñoäng taùc trao tieàn vaø baét gaø ñöôïc dieãn ra cuøng moät luùc

Nghóa caû caâu: Quan heä mua baùn, trao ñoåi soøng phaúng, döùt khoaùt khoâng ñeå daây

döa, chaäm treã.

Gaø coù loâng, ngöôøi coù giaù

Nghóa töøng chöõ: Ñaëc ñieåm cuûa gaø laø boä loâng, ñaëc ñieåm cuûa con ngöôøi laø giaù trò

cuûa hoï.

Nghóa caû caâu: Con gaø ñeïp ôû boä loâng, con ngöôøi quyù ôû choã bieát töï troïng, giöõ

vöõng giaù trò cuûa mình.

0 Ngöôøi coù daùng ñi voäi vaõ

 Te taùi nhö gaø maùi nhaûy oå; te taùi nhö gaø maéc ñeû

Nghóa töøng chöõ: Voäi vaõ nhö gaø maéc ñeû ñi tìm oå.

Nghóa caû caâu: Voäi vaõ, cuoáng quít.

10- KIEÁN

– Keû haûo ngoït

 Kieán cheát vì baùt nöôùc ñöôøng

Nghóa töøng chöõ: Nöôùc ñöôøng raát haáp daãn kieán, do nöôùc ñöôøng coù ñoä ñaëc saùnh

neân khi bò sa vaøo ñoù kieán khoâng ra ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Nhieàu ngöôøi thöôøng bò haïi bôûi thích thöùc aên ngon, lôøi noùi ngoït

ngaøo.

– Ngöôøi maát phöông höôùng

 Kieán phaûi löûa

Nghóa töøng chöõ: Khi oå kieán bò ñoát, haøng ngaøn haøng vaïn con kieán hoaûng hoát boø

töù taùn.

Nghóa caû caâu: Loän xoän, maát traät töï, voâ toå chöùc.

0 Ngöôøi/ vaät/vieäc raát nhoû beù

 Beù baèng con kieán

Nghóa töøng chöõ: Moät ngöôøi hoaëc moät vaät beù tí xíu nhö con kieán.

Nghóa caû caâu: Raát beù, raát nhoû.

 Ñan loàng nhoát kieán

Nghóa töøng chöõ: Ñan loàng ñeå nhoát kieán – moät con vaät raát nhoû vaø khoâng coù giaù

trò.

Nghóa caû caâu: Laøm nhöõng vieäc quaù tuûn muûn, nhoû nhaët vaø khoâng caàn thieát.

 Gieát kieán gaäm giöôøng

Nghóa töøng chöõ: Gaäm giöôøng raát aåm neân kieán thöôøng laøm toå ôû ñaây. Ngöôøi ta tìm

caùch dieät kieán nhöng dieät toå kieán naøy thì toå kieán khaùc laïi xuaát hieän.

Nghóa caû caâu: Laøm vieäc nhoû nhaët khoâng caàn thieát vaø khoâng coù hieäu quaû.

0 Ngöôøi ñoâng

 Ñoâng nhö kieán

Nghóa töøng chöõ: Khi ñaùnh hôi coù thöùc aên, kieán bu laïi raát nhanh, haøng haøng lôùp

lôùp.

Nghóa caû caâu: Moät ñaùm ngöôøi raát ñoâng.

0 Ngöôøi ñang gaëp nguy hieåm

 Kieán boø (trong) chaûo noùng

Nghóa töøng chöõ: Kieán tìm moïi caùch boø ra khoûi chaûo noùng nhöng khoâng laøm sao

thoaùt ra ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Luoáng cuoáng khoâng bieát thoaùt thaân baèng ñöôøng naøo.

0 Ngöôøi bò thuyeát phuïc

 Noùi (con) kieán trong loã cuõng phaûi boø ra

Nghóa töøng chöõ: Con kieán voán khoâng caûm nhaän ñöôïc tieáng ngöôøi nhöng noù vaãn

bò haáp daãn ñeán noãi boø ra khoûi nôi aån troán.

Nghóa caû caâu: Noùi hay, haáp daãn, coù söùc thuyeát phuïc.

0 Daân ñen

 Baét kieán nuoâi voi

Nghóa töøng chöõ: Baét kieán ñem moài veà nuoâi voi, moät vieäc heát söùc khoù khaên ñoái

vôùi nhöõng con kieán beù nhoû.

Nghóa caû caâu: Baét daân ngheøo cung phuïng keû quyeàn quyù.

11- LÔÏN

+ Boång loäc

 Thuû thæ aên soû lôïn

Nghóa töøng chöõ: Ngöôøi chaäm raõi aên ñöôïc ñaàu lôïn. (Thuû thæ cuõng coù nghóa laø ñaàu

lôïn. Ñaây laø moät hình thöùc chôi chöõ).

Nghóa caû caâu: Ngöôøi thong dong chaäm raõi thöôøng gaëp nhieàu taøi loäc.

 Ñaàu gaø maù lôïn

Nghóa töøng chöõ: Laø nhöõng thöù khoâng ngon nhöng ñöôïc coi laø quyù nhaát (thôøi

phong kieán nhöõng thöù naøy chæ coù ôû maâm coã cuûa nhöõng vò coù chöùc saéc).

Nghóa caû caâu: Phaàn boång loäc ñöôïc höôûng.

– Keû hay ganh gheùt

 Lôïn cheâ choù coù boï

Nghóa töøng chöõ: Lôïn aên ôû raát dô baån nhöng laïi cheâ choù ôû dô neân môùi coù boï

cheùt.

Nghóa caû caâu: Mình chaû toát laønh nhöng laïi cheâ ngöôøi khaùc.

– Keû ngu ngoác

 Ngu nhö lôïn

Nghóa töøng chöõ: Lôïn voán laø con vaät keùm thoâng minh.

Nghóa caû caâu: Ngu ngoác, ñaàn ñoän.

– Tai hoïa

 Traùnh ñöôïc con lôïn coû, gaëp con gaáu choù

Nghóa töøng chöõ: Traùnh con lôïn gaëp con gaáu, traùnh ñieàu xaáu naøy gaëp ñieàu xaáu

khaùc.

Nghóa caû caâu: Traùnh ñöôïc tai hoaï naøy laïi gaëp tai hoaï khaùc naëng neà hôn.

– Keû nhòn theøm

 Côm treo ñeå heo nhòn ñoùi; caùm treo heo nhòn ñoùi

Nghóa töøng chöõ: Caùm vaø côm laø thöùc aên chính cuûa lôïn, thöùc aên ñeå ñoù nhöng lôïn

laïi bò boû ñoùi.

Nghóa caû caâu: Ñieàu trôù treâu, ñoà vaät coù saün maø khoâng ñöôïc söû duïng, phaûi chòu

caûnh thieáu thoán.

0 Vaät duïng/ haøng hoaù

 Lôïn laønh chöõa thaønh lôïn queøø; lôïn laønh thaønh lôïn queø

Nghóa töøng chöõ: Lôïn ñang laønh laën, khoûe maïnh laïi trôû thaønh lôïn queø.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi vuïng veà. Vaät ñang coøn toát söûa thaønh hoûng khoâng duøng

ñöôïc nöõa.

 Gioã chöa laøm, heo coøn ñoù

Nghóa töøng chöõ: Heo chöa laøm thòt ñeå cuùng haún coøn ñoù.

Nghóa caû caâu: Moïi vaät khoâng töï nhieân maát ñi.

 Möôïn ñaàu heo naáu chaùo

Nghóa töøng chöõ: Möôïn ñaàu lôïn naáu chaùo roài ñem traû laïi, thöïc ra ñaõ duøng heát

chaát boå.

Nghóa caû caâu: Giaû doái, tìm caùch boøn ruùt, lôïi duïng moät caùch tinh vi khoân kheùo.

 Lôïn nhaø, gaø chôï

Nghóa töøng chöõ: Neân mua lôïn taïi nhaø, mua gaø taïi chôï. Mua lôïn taïi nhaø seõ choïn

ñöôïc gioáng toát, mua gaø taïi chôï ñöôïc choïn thoaûi maùi vì coù nhieàu.

Nghóa caû caâu: Laøm vieäc gì cuõng phaûi bieát choïn ñuùng nôi ñuùng luùc.

0 Nguyeân nhaân

 Lôïn khoâng caøo, choù naøo suûa

Nghóa töøng chöõ: Khi nghe tieáng caøo caáu keâu la ñoøi aên cuûa lôïn, choù ñaõ suûa inh oûi

nhö ñeå traán aùp nhöõng con lôïn xaáu tính ñoùi.

Nghóa caû caâu: Neâu moät quan heä nhaân quaû taát yeáu. Moïi vieäc ñeàu coù nguyeân

nhaân.

12- MEØO

+ Ngöôøi toát

 Meøo laønh ai nôõ caét tai

Nghóa töøng chöõ: Meøo hieàn ngoan, khoâng aên vuïng, khoâng æa baäy seõ khoâng ai nôõ

ñaùnh ñaäp haønh haï.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi toát thì khoâng ai nôõ xöû teä.

+ Ngöôøi quaûn lyù

 Meøo ra cöûa, chuoät xöôùng ca

Nghóa töøng chöõ: Khi meøo ra khoûi nhaø, chuoät vui möøng ca haùt vì khoâng coøn sôï ai.

Nghóa caû caâu: Töï do phaù phaùch, ñuøa nghòch khi vaéng ngöôøi quaûn lyù. ÔÛ ñaâu, luùc

naøo cuõng caàn coù ngöôøi laõnh ñaïo.

+ Ngöôøi bieát choïn coâng vieäc thích hôïp

 Meøo nhoû baét chuoät con

Nghóa töøng chöõ: Moät con meøo nhoû baét ñöôïc con chuoät nhoû.

Nghóa caû caâu: Bieát choïn coâng vieäc vöøa vôùi söùc löïc cuûa mình ñeå laøm.

– Ngöôøi khoâng töï löôïng söùc mình

 Meøo nhoû baét chuoät to; meøo con baét chuoät coáng

Nghóa töøng chöõ: Con meøo nhoû nhöng laïi muoán baét nhöõng con chuoät to.

Nghóa caû caâu: Khoâng bieát töï löôïng söùc mình, laøm vieäc vöôït ngoaøi khaû naêng.

– Keû nhòn theøm

 Caù treo meøo nhòn ñoùi

Nghóa töøng chöõ: Caù treo treân cao, meøo khoâng aên vuïng ñöôïc trong khi buïng ñoùi.

Nghóa caû caâu: Coù thöùc aên, vaät uoáng ñaày ñuû nhöng khoâng ñöôïc söû duïng.

 Môõ ñeå mieäng meøo

Nghóa töøng chöõ: Môõ laø mieáng aên raát öa thích cuûa meøo laïi ñöôïc ñaët ngay mieäng

meøo, chaéc chaén meøo khoù boû qua.

Nghóa caû caâu: Phoâ baøy tröôùc maët ngöôøi ta caùi maø ngöôøi ta ñang theøm muoán nhö

ñeå treâu ngöôi.

 Nhö meøo thaáy môõ

Nghóa töøng chöõ: Môõ laø moùn aên öa thích cuûa meøo. Khi troâng thaáy môõ, meøo raát

theøm thuoàng, tìm moïi caùch voà laáy.

Nghóa caû caâu: Toû ra theøm thuoàng, haùo höùc moät caùch loä lieãu.

– Ngöôøi coù hoaøn caûnh khoù khaên

 AÊn nhaït môùi bieát thöông meøo; coù aên nhaït môùi bieát thöông ñeán meøo

Nghóa töøng chöõ: AÊn nhaït laø laø ñieàu teä haïi ñoái vôùi chuùng ta. Meøo thöôøng aên raát

nhaït. Do vaäy ta caûm thaáy meøo thaät ñaùng thöông.

Nghóa caû caâu: Coù ôû vaøo hoaøn caûnh thieáu thoán, khoù khaên môùi bieát thöông ngöôøi

cuøng caûnh.

- Keû gaëp may

 Meøo muø vôù caù raùn

Nghóa töøng chöõ: Meøo muø khoâng thaáy ñöôøng ñeå ñi kieám aên nhöng may maén vôù

ñöôïc con caù raùn voán laø moùn aên cao caáp cuûa meøo.

Nghóa caû caâu: Gaëp may maén baát ngôø, ngaãu nhieân ñaït ñöôïc caùi naèm ngoaøi khaû

naêng.

– Ngöôøi bò buoäc laøm coâng vieäc khoâng thích hôïp

 Baét meøo aên göøng

Nghóa töøng chöõ: Meøo raát gheùt göøng nhöng laïi bò baét aên göøng.

Nghóa caû caâu: EÙp buoäc laøm moät vieäc khoâng ñuùng khaû naêng.

– Keû aùc

 Gieát moät con meøo, cöùu vaïn con chuoät

Nghóa töøng chöõ: Meøo laø keû thuø truyeàn kieáp cuûa chuoät, chuyeân baét vaø aên chuoät.

Gieát ñöôïc moät con meøo seõ giuùp nhieàu con chuoät thoaùt khoûi caùi cheát.

Nghóa caû caâu: Tröø ñöôïc (moät) keû aùc cöùu ñöôïc muoân daân.

 Göûi môõ cho meøo

Nghóa töøng chöõ: Meøo raát theøm aên môõ, ñem môõ göûi cho meøo chaúng khaùc naøo

môøi noù aên.

Nghóa caû caâu: Vieäc laøm daïi doät, nguy hieåm. Daùm trao cho keû baát löông nhöõng

thöù maø noù ñang muoán chieám ñoaït.

– Keû löôøi bieáng, laøm aên khoâng ra gì

 Laøm nhö meøo möûa

Nghóa töøng chöõ: Nhöõng thöù meøo möûa ra thöôøng loån nhoån, lôïn côïn vaø raát ít.

Nghóa caû caâu: Laøm aên boâi baùc, lam nham. Laøm doái.

 Meøo caøo khoâng xeû vaùch voâi

Nghóa töøng chöõ: Thænh thoaûng meøo thöôøng hay caøo vaøo töôøng. Vieäc caøo caáu naøy

khoâng mang laïi aûnh höôûng naøo roõ reät vì lôùp voâi beân ngoaøi vaãn khoâng bò troùc.

Nghóa caû caâu: Vieäc laøm khoâng ra gì.

 Chöa taäp baét chuoät ñaõ taäp æa beáp

Nghóa töøng chöõ: Baét chuoät laø neùt ñaëc tröng cuûa meøo. Theá nhöng chöa taäp baét

chuoät, meøo ñaõ taäp æa baäy ôû beáp.

Nghóa caû caâu: Chöa laøm ñöôïc vieäc gì coù ích ñaõ laøm ñieàu baäy.

– Ngöôøi khoâng ñaøng hoaøng

 Meøo ñaøng choù ñieám

Nghóa töøng chöõ (ñaøng: ñöôøng; ñieám: nhaø coâng coäng duøng ñeå canh gaùc): Meøo

choù soáng hoang, khoâng coù nôi ôû oån ñònh.

Nghóa caû caâu: Chæ loaïi ngöôøi voâ giaùo duïc, ñaàu ñöôøng xoù chôï chuyeân laøm vieäc

caøn quaáy, phaù phaùch.

 Meøo maû gaø ñoàng

Nghóa töøng chöõ: Meøo hoang soáng nôi nghóa ñòa, gaøhoang soáng ngoaøi ñoàng noäi.

Nghóa caû caâu: Haïng ngöôøi lang thang, khoâng töû teá.

– Keû tinh ranh

 Meøo giaø hoùa caùo

Nghóa töøng chöõ: Meøo caøng giaø caøng tinh ranh quyû quyeät.

Nghóa caû caâu: Keû caøng ngaøy caøng theâm tinh ranh.

– Keû ñaïo ñöùc giaû

 Meøo giaø khoùc chuoät

Nghóa töøng chöõ: Meøo laø keû thuø soá moät cuûa chuoät nhöng laïi ra veû thöông yeâu

chuoät, khoùc than khi chuoät gaëp naïn.

Nghóa caû caâu: Keû ñaïo ñöùc giaû.

– Keû nhaùt gan

 Meøo giaø laïi thua gan chuoät nhaét

Nghóa töøng chöõ: Meøo giaø daïn daøy kinh nghieäm nhöng laïi thua möu trí con chuoät

nhaét beù tí.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi nhieàu tuoåi nhöng nhaùt gan hôn treû con. Ngöôøi coù uy quyeàn

nhöng laïi baát löïc tröôùc söï maïnh meõ cuûa daân thöôøng.

 Meøo meï baét chuoät con

Nghóa töøng chöõ: Meøo meï to khoûe nhieàu kinh nghieäm nhöng chæ tìm baét chuoät

nhoû.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi coù khaû naêng nhöng chæ daùm laøm nhöõng coâng vieäc nheï

nhaøng.

– Keû hueânh hoang

 Meøo khen meøo daøi ñuoâi; meøo khoe meøo daøi ñuoâi

Nghóa töøng chöõ: Meøo luoân töï haøo vaø tìm caùch cho moïi ngöôøi thaáy caùi ñuoâi daøi

cuûa mình.

Nghóa caû caâu: Keû töï ñeà cao mình, töï khen mình.

– Keû luoân gaây goå

 Nhö meøo vôùi choù; nhö choù vôùi meøo

Nghóa töøng chöõ: Meøo vaø choù laø hai con vaät khoâng theå chung soáng hoaø bình vôùi

nhau.

Nghóa caû caâu: Luoân huïc haëc, gaây goå nhau.

– Keû thaát voïng

 Tiu nghæu nhö meøo bò caét tai; tiu nghæu nhö meøo maát tai

Nghóa töøng chöõ: Meøo khi bò caét tai vöøa ñau ñôùn vöøa buoàn baõ.

Nghóa caû caâu: Æu xìu, buoàn baõ, thaát voïng.

0 Ngöôøi aên ít

 AÊn nhö meøo

Nghóa töøng chöõ: Meøo aên raát ít vaø chaäm.

Nghóa caû caâu: Aên ít, chaäm chaïp, nhoû nheï.

0 Keû töøng gaëp naïn

 Meøo bò boûng sôï caû nöôùc laïnh

Nghóa töøng chöõ: Sau khi bò boûng vì nöôùc soâi, meøo sôï caû nöôùc laïnh.

Nghóa caû caâu: Luoân sôï seät, caûnh giaùc sau khi gaëp tai naïn.

0 Thoùi ñôøi

 Meøo naøo chaúng aên vuïng môõ

Nghóa töøng chöõ: Meøo naøo cuõng thích aên môõ.

Nghóa caû caâu: Thoùi ñôøi chaúng ai boû qua lôïi loäc.

 Meøo thaáy môõ

Nghóa töøng chöõ: Meøo raát thích môõ neân khi thaáy môõ noù raát theøm thuoàng vaø muoán

chieám ñoaït.

Nghóa caû caâu: Moùn bôû, ai thaáy cuõng theøm thuoàng.

0 Haøng hoaù

 Mua meøo trong bò

Nghóa töøng chöõ: Mua meøo nhöng khoâng thaáy roõ meøo nhö theá naøo vì noù coøn ôû

trong tuùi.

Nghóa caû caâu: Khoâng xem xeùt caån thaän khi quyeát ñònh moät vieäc gì.

0 Ngöôøi coù naêng löïc bình thöôøng

 Meøo con baét chuoät coáng; meøo nhoû baét chuoät to

Nghóa töøng chöõ: Moät con meøo nhoû nhöng laïi baét ñöôïc con chuoät thaät to.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi coù naêng löïc bình thöôøng nhöng laïi laøm ñöôïc moät vieäc lôùn

vöôït quaù khaû naêng cuûa mình.

 Meøo vaät ñoáng rôm

Nghóa töøng chöõ: Con meøo nhoû xíu laïi coù yù ñònh san baèng ñoáng rôm to lôùn.

Nghóa caû caâu: Keû söùc yeáu, keùm taøi nhöng laïi daùm laøm nhöõng vieäc quaù lôùn, vöôït

khaû naêng.

13- NGÖÏA

+ Ngöôøi xoâng xaùo thaùo vaùt

 Chaïy nhö ngöïa; chaïy nhö ngöïa vía

Nghóa töøng chöõ: Ngöïa laø loaøi vaät thích chaïy nhaûy, caûm thaáy goø boù khi khoâng

ñöôïc chaïy nhaûy khaép nôi.

Nghóa caû caâu: Hay ñi ñaây ñi ñoù, xoâng xaùo, khoâng thích ngoài yeân moät choã.

+ Cuûa caûi

 Chuoâng vaïn ngöïa nghìn

Nghóa töøng chöõ: Coù nhieàu chuoâng, nhieàu ngöïa.

Nghóa caû caâu: Raát giaøu coù, nhieàu cuûa caûi.

 Duø che ngöïa cöôõi; taøn che ngöïa cöôõi

Nghóa töøng chöõ: Coù duø, coù taøn ñeå che naéng che möa; coù ngöïa laøm phöông tieän

ñi laïi (taøn: ñoà duøng ñeå caàm che, coù caùn daøi vaø khung hình troøn boïc nhieãu voùc, xung

quanh ruû daøi xuoáng).

Nghóa caû caâu: Caûnh phuù quyù giaøu sang.

 Leân xe xuoáng ngöïa

Nghóa töøng chöõ: Coù xe ngöïa laøm phöông tieän di chuyeån, khoâng phaûi ñi boä vaát

vaû.

Nghóa caû caâu: Soáng giaøu sang phuù quyù, nhaøn haï.

+ Ngöôøi khoâng queân coäi nguoàn

 Con ngöïa hoài taøu

Nghóa töøng chöõ: Ngöïa luoân nhôù ñöôøng trôû veà chuoàng duø ñaõ ñi xa.

Nghóa caû caâu: Trôû laïi nôi xuaát phaùt, trôû laïi queâ xöa.

+ Chieán binh

 Da ngöïa boïc thaây; da ngöïa boïc xöông

Nghóa töøng chöõ: (Thaây: xaùc ngöôøi) ngaøy xöa, khi caùc töôùng hy sinh ngoaøi maët

traän, ngöôøi ta thöôøng loät da ngöïa boïc xaùc ñeå choân caát)

Nghóa caû caâu: Xaû thaân vì nghóa lôùn.

+ Ngöôøi thaúng tính

 Ruoät ngöïa phoåi boø

Nghóa töøng chöõ: Ruoät ngöïa thì thaúng, phoåi boø thì to.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi voâ taâm, tính tình boäc tröïc, khoâng thaâm hieåm, laét leùo.

 Thaúng nhö ruoät ngöïa

Nghóa töøng chöõ: Ruoät ngöïa coù caáu taïo thaúng ñöùng.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi thaúng thaén, nghó sao noùi vaäy.

+ Ngöôøi taøi gioûi

 Ngöïa hay laém taät

Nghóa töøng chöõ: Nhöõng con ngöïa hay thöôøng trôû chöùng, coù khi gaây nguy hieåm

cho chuû cuûa noù

Nghóa caû caâu: Ngöôøi coù taøi hoaëc coù trí thoâng minh ñaëc bieät thöôøng coù nhöõng

thoùi xaáu do tính töï kieâu mang laïi.

+ Ngöôøi giaøu sang

 Theo ñít ngöïa

Nghóa töøng chöõ:Ngöôøi chaên ngöïa luoân theo saùt beân ngöïa.

Nghóa caû caâu: Haàu haï, phuïc dòch vaø nònh hoùt keû giaøu sang phuù quí.

– Ngöôøi hung haêng, aùc ñoäc

 Daõ maõ voâ cöông

Nghóa töøng chöõ: Ngöïa hoang khoâng coù cöông, khoâng coù ngöôøi quaûn cheá.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi hung haêng, phoùng ñaõng khoâng ai kieàm cheá ñöôïc.

 Ñaàu traâu maët ngöïa; maët ngöïa ñaàu traâu

Nghóa töøng chöõ: Ñaàu thì ñaàu traâu, maët thì maët ngöïa, roõ raøng laø moät quaùi thuù

Nghóa caû caâu: Hung haõn, ngang ngöôïc, taøn aùc, khoâng coù tính ngöôøi.

– Ngöôøi coù thoùi quen xaáu

 Ngöïa quen ñöôøng cuõ

Nghóa töøng chöõ: Ngöïa laø con vaät raát nhôù ñöôøng. Noù chaúng bao giôø bò laïc vì

khoâng tìm ñöôïc ñöôøng veà.

Nghóa caû caâu: Khoù töø boû nhöõng thoùi quen cuõ, ñaëc bieät nhöõng thoùi quen xaáu.

- Nôi nguy hieåm

 Moù daùi ngöïa

Nghóa töøng chöõ: Daùi ngöïa laø nôi raát nhaïy caûm cuûa con ngöïa. Noù seõ phaûn öùng

maïnh baèng caùch ñaù vaøo ngöôøi ñaõ sôø vaøo ñoù.

Nghóa caû caâu: Lieàu lónh, daïi doät; daùm ñoái choïi vôùi keû quyeàn theá.

- Tuoåi treû hieáu chieán

 Ngöïa con haùu ñaù; ngöïa non haùu ñaù

Nghóa töøng chöõ: Ngöïa ñang tuoåi lôùn raát hieáu ñoäng muoán chaïy nhaûy khaép nôi vaø

thích gaây goå ñaù nhau vôùi nhöõng con ngöïa khaùc.

Nghóa caû caâu: Treû tuoåi thöôøng ngaïo maïn, kieâu caêng, hung haêng vaø hieáu thaéng.

0 Ngöôøi bò aùp böùc

 Cöông ngöïa aùch traâu

Nghóa töøng chöõ: Ngöïa coù cöông, traâu mang aùch. Cöông vaø aùch laøm cho ngöïa,

traâu khoâng coøn ñöôïc töï do nöõa. Chuùng phaûi laøm theo söï sai khieán cuûa chuû nhaân.

Nghóa caû caâu: Bò cheøn eùp, aùp böùc naëng neà.

0 Vaät duïng thay theá

 Thieáu voi phaûi duøng ngöïa

Nghóa töøng chöõ: Voi laø phöông tieän chuyeân chôû raát tieän lôïi nôi röøng nuùi. Neáu

khoâng ñuû voi ñeå phuïc vuï, ngöôøi ta phaûi duøng ngöïa ñeå thay theá.

Nghóa caû caâu: Moät vaät ñöôïc duøng taïm trong luùc thieáu thoán maëc duø noù khoâng

ñaùp öùng toát nhö mong muoán.

0 Ngöôøi choàng

 Moät ngöïa hai yeân

Nghóa töøng chöõ: Moät con ngöïa maø coù ñeán hai caùi yeân, thaät khoâng bình thöôøng.

Nghóa caû caâu: Caûnh moät choàng hai vôï cuøng soáng chung moät nhaø.

0 Ngöôøi giuùpï vieäc

 Thay ngöïa giöõa doøng; ñoåi ngöïa giöõa doøng

Nghóa töøng chöõ: Ñi xa, giöõa ñöôøng caàn phaûi thay ngöïa ñeå ñaûm baûo söùc khoûe cho

ngöïa.

Nghóa caû caâu: Duøng ngöôøi nöûa chöøng pheá boû, thay ngöôøi khaùc.

14- ONG

+ Ngöôøi chaêm chæ

 Ong ñaâu maät ñaáy

Nghóa töøng chöõ: Ong taïo ra maät neân nôi naøo coù ong nôi ñoù chaéc coù toå ong maät.

Nghóa caû caâu: ÔÛ ñaâu coù ngöôøi chaêm chæ, ôû ñoù coù taøi loäc.

– Tuoåi treû hieáu chieán

 Ong non ngöùa noïc

Nghóa töøng chöõ: Ong non ñang tuoåi lôùn raát hieáu ñoäng, muoán ñoát muoán chaâm noïc

ñoäc nhöõng ai chuùng gaëp.

Nghóa caû caâu: Tuoåi treû thöôøng hieáu ñoäng, öa phaù phaùch.

– Keû xaáu

 Chôi ong coù ñoäc

Nghóa töøng chöõ: Moät soá con ong coù noïc ñoäc, khoâng neân tieáp caän vôùi loaïi ong

naøy nhieàu deã bò chuùng chaâm noïc ñoäc raát nguy hieåm.

Nghóa caû caâu: Giao du vôùi keû thaâm ñoäc coù ngaøy gaëp hoïa.

 Nuoâi ong tay aùo

Nghóa töøng chöõ: Ong voán coù noïc ñoäc, neáu ta ñeå noù gaàn guõi beân caïnh seõ coù luùc ta

bò noù chaâm noïc ñoäc.

Nghóa caû caâu: Nuoâi döôõng che chôû cho keû xaáu coù ngaøy seõ bò haïi vì chuùng.

– Tieáng ñoàn khoâng toát

 Ñieàu ong tieáng ve

Nghóa töøng chöõ: Ong vaø ve bay tôùi ñaâu cuõng taïo neân tieáng keâu vo ve.

Nghóa caû caâu: Ñieàu tieáng xì xaøo, baøn taùn cheâ bai veà chuyeän rieâng cuûa ngöôøi

khaùc.

– Khaùch laøng chôi

 Ong qua böôùm laïi

Nghóa töøng chöõ: Ong böôùm laø hai loaøi vaät raát thích huùt nhuïy hoa. Nôi naøo ong

böôùm qua laïi chaäp chôøn, nôi ñoù chaéc chaén coù nhieàu hoa.

Nghóa caû caâu: Keû chôi bôøi, ve vaõn phuï nöõ.

 Ong cheâ (chöôøng) böôùm chaùn

Nghóa töøng chöõ: Ong böôùm raát thích löôïn lôø nhöõng nôi coù hoa töôi ñeå huùt maät.

Khi hoa khoâng coøn töôi thaém, ong böôùmcuõng chaùn chöôøng boû ñi.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi phuï nöõ ñaõ qua tay nhieàu ngöôøi ñaøn oâng nay ñaõ heát thôøi

xuaân saéc khoâng coøn ai ñoaùi hoaøi.

– Nhöõng ngöôøi oàn aøo

 Nhö ong vôõ toå

Nghóa töøng chöõ: Khi toå ong bò choïc phaù, ong uøa ra, nhoán nhaùo.

Nghóa caû caâu: OÀn aøo, hoãn ñoän, roái loaïn.

0 Lôùp ngöôøi cuøng khoå

 Con ong caùi kieán

Nghóa töøng chöõ: Ong vaø kieán laø nhöõng con vaät beù nhoû, coù nhieàu ñöùc tính cuûa

ngöôøi daân ngheøo: caàn cuø lao ñoäng, chòu thöông chòu khoù.

Nghóa caû caâu: Lôùp ngöôøi cuøng khoå, thaáp keùm trong xaõ hoäi.

0 Tình nhaân

 Hoa xöa ong cuõ

Nghóa töøng chöõ: Nôi naøo coù hoa nôi aáy coù ong. Chính vì vaäy ngöôøi ta thöôøng ví

von hoa vaø ong nhö moät caëp tình nhaân.

Nghóa caû caâu: Tình nhaân cuõ.

0 Ngöôøi mai moái

 Tin ong söù ñieäp

Nghóa töøng chöõ: Ong vaø böôùm laø hai söù giaû mang tin ñi tin veà.

Nghóa caû caâu: Keû mai moái qua laïi trong vieäc döïng vôï gaû choàng.

15- OÁC

– Ñieàu khoâng chính xaùc

 AÊn oác noùi moø

Nghóa töøng chöõ: Khi aên oác, ngöôøi ta thöôøng duøng kim hoaëc gai ñeå leå vaø khoâng

ai hình dung tröôùc con oác mình saép ñöôïc aên nhö theá naøo.

Nghóa caû caâu: Noùi naêng khoâng coù caên cöù, khoâng chính xaùc, noùi huù hoïa.

– Ñieàu voâ vò

 Nhaït nhö nöôùc oác; laït nhö nöôùc oác

Nghóa töøng chöõ: Thòt oác raát thôm ngon haáp daãn, ngöôïc laïi nöôùc luoäc oác raát dôû,

nhaït nheõo.

Nghóa caû caâu: Nhaït nheõo, voâ vò, khoâng gaây ñöôïc aán töôïng gì.

– Ngöôøi hay noùi

 OÁc boø (ñi) ñaèng moàm (mieäng)

Nghóa töøng chöõ: OÁc khoâng coù chaân, noù di chuyeån baèng moàm.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi chæ noùi maø khoâng laøm; ngöôøi noùi naêng boäp choäp, khoâng kín

ñaùo, khoâng bieát giöõ moàm giöõ mieäng.

– Keû voâ tích söï

 OÁc laøm chaúng neân thì seân phaûi chòu

Nghóa töøng chöõ: OÁc vaø seân cuøng moät chuûng loaïi; oác thöôøng ôû döôùi nöôùc, döôùi

buøn; seân ôû treân cao, aên laù caây ñeå soáng. Nhöõng gì oác khoâng laøm ñöôïc ôû treân caïn thì ñaõ

coù seân laøm theá.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi gaùnh phaûi caùi vaï do ngöôøi khaùc gaây neân.

 OÁc chaúng (khoâng) mang noåi mình oác, laïi coøn (oác naøo) mang coïc cho seân; oác

chöa mang noåi mình oác sao mang ñöôïc coïc (reâu)

Nghóa töøng chöõ: OÁc khoâng coù töù chi, chæ coù caùi moàm ñeå boø neân khoâng theå mang

theo moät vaät gì.

Nghóa caû caâu: Lo lieäu cho mình chaúng xong laïi coøn oâm ñoàm caùng ñaùng coâng

vieäc cuûa ngöôøi khaùc.

– Ngöôøi coù loái soáng ích kyû

 Thaân oác oác ñeo, thaân reâu reâu baùm

Nghóa töøng chöõ: OÁc duøng mieäng ñeå ñeo baùm thaân mình; reâu cuõng töï tìm caùch

baùm vaøo töôøng vaøo thaân caây.

Nghóa caû caâu: Ai coù thaân ngöôøi aáy lo; Ai bieát phaän ngöôøi naáy. Pheâ phaùn loái soáng

ích kyû.

– Keû gaây ra chuyeän

 Buøn trong mieäng oác ñuøn ra

Nghóa töøng chöõ: OÁc soáng ôû buøn neân cuõng aên buøn. Vì vaäy buøn trong mieäng oác

thænh thoaûng laïi ñuøn ra ngoaøi.

Nghóa caû caâu: Coù aên coù chòu; khoâng coù löûa sao coù khoùi.

0 Lôïi loäc

 Keû aên oác ngöôøi ñoå voû

Nghóa töøng chöõ: Ngöôøi naøy aên oác nhöng keû khaùc ñoå voû.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi khoâng ñöôïc höôûng lôïi laïi phaûi gaùnh chòu haäu quaû do ngöôøi

höôûng lôïi gaây ra.

16- PHÖÔÏNG

+ Vaät duïng sang troïng

 Chaên loan goái phöôïng

Nghóa töøng chöõ: Chaên thì theâu chim loan, goái thì theâu chim phöôïng. Loan vaø

phöôïng tieâu bieåu cho nhöõng con vaät quyù.

Nghóa caû caâu: Caûnh ngöôøi con gaùi soáng trong giaøu sang, eâm aám.

+ Ngöôøi choàng haïnh phuùc

 Choàng loan vôï phöôïng

Nghóa töøng chöõ: Phöôïng laø chim troáng, loan laø chim maùi. Ñaây laø loaïi chim quyù.

Thöôøng soáng töøng caëp, raát gaén boù haïnh phuùc.

Nghóa caû caâu: Vôï choàng ñeïp ñoâi, haïnh phuùc.

 Loan phöôïng hoøa minh

Nghóa töøng chöõ: Ñoâi chim loan phöôïng cuøng caát tieáng hoùt.

Nghóa caû caâu: Vôï choàng thöông yeâu hoøa thuaän.

 Chia loan reõ phöôïng; chia phöôïng reõ loan

Nghóa töøng chöõ: Caëp chim loan phöôïng bò ngöôøi ta chia reõ moãi con moãi nôi.

Nghóa caû caâu: Chia reõ, phaù vôõ haïnh phuùc vôï choàng.

+ Con nhaø quyeàn quyù

 Loâng phöôïng goùt laân

Nghóa töøng chöõ: Phöôïng vaø kyø laân laø hai trong töù linh (long, laân, quy, phuïng)

neân caû ñeán loâng cuûa chim phöôïng, goùt chaân cuûa con kyø laân cuõng ñöôïc xem laø quyù.

Nghóa caû caâu: Con chaùu nhaø doøng doõi quyeàn quyù.

+ Ngöôøi coù ñoâi maét ñeïp

 Maét phöôïng maøy ngaøi; maøy ngaøi maét phöôïng

Nghóa töøng chöõ: Maét gioáng maét chim phöôïng: troøn, ñen; loâng maøy cong gioáng

hình con ngaøi.

Nghóa caû caâu: Chæ ngöôøi phuï nöõ ñeïp.

+ Ngöôøi löïa choïn saùng suoát

 Phöôïng ñaäu caønh ngoâ

Nghóa töøng chöõ: Theo truyeàn thuyeát, chim phöôïng raát thích ñaäu treân caây ngoâ

ñoàng – moät loaïi caây coù thaân to, boùng maùt.

Nghóa caû caâu: Vôï choàng xöùng ñoâi vöøa löùa.

+ Neùt chöõ ñeïp

 Phöôïng muùa roàng bay; roàng bay phöôïng muùa

Nghóa töøng chöõ: Caûnh roàng bay phöôïng muùa ñöôïc xem laø caûnh uy nghi vaø tuyeät

ñeïp. Thöïc teá ít ngöôøi coù dieãm phuùc ñoù.

Nghóa caû caâu: Neùt chöõ hoaëc neùt veõ bay böôùm, phoùng khoaùng.

– Quan heä tính duïc böøa baõi

 Loan chung phöôïng chaï; phöôïng chaï loan chung

Nghóa töøng chöõ: Chim phöôïng vaø chim loan luoân quaán quít beân nhau.

Nghóa caû caâu: Trai gaùi (khoâng phaûi vôï choàng) chung soángï, aân aùi vôùi nhau.

17- RAÉN

+ Ngöôøi di chuyeån nhanh

 Tröôøn nhö raén

Nghóa töøng chöõ: Raén khoâng coù chaân, di chuyeån baèng caùch tröôøn caû thaân mình.

Tuy vaäy raén di chuyeån raát nhanh.

Nghóa caû caâu: Tröôøn raát gioûi.

+ Ngöôøi khoân ngoan

 Raén khoân giaáu ñaàu

Nghóa töøng chöõ: Raén raát tinh ranh. Khi con moài ñeán gaàn, noù vaãn naèm khoanh

troøn giaáu ñaàu beân trong roài baát ngôø phoùng tôùi taán coâng ñoái phöông.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi khoân ngoan luoân traùnh khoâng cho ai bieát raèng mình laø

ngöôøi chuû möu.

– Keû thuø

 Coõng raén caén gaø nhaø

Nghóa töøng chöõ: Gaø laø moùn aên öa thích cuûa raén. Nay coù ngöôøi daãn raén veà ñeå caén

gaø nhaø.

Nghóa caû caâu: Haønh ñoäng phaûn boäi Toå quoác, phaûn boäi nhaân daân, röôùc giaëc veà

gieát haïi ñoàng baøo.

– Nôi nguy hieåm

 Hang huøm mieäng raén; hang huøm noïc raén; mieäng huøm noïc raén

Nghóa töøng chöõ: Hang coïp, mieäng coïp, noïc raén, mieäng raén laø nhöõng nôi nguy

hieåm khoâng neân ñeán gaàn.

Nghóa caû caâu: Nôi nguy hieåm deã gaây tai hoaï cho con ngöôøi.

– Ngöôøi coù thaùi ñoä khoâng ñöôøng hoaøng

 Laám leùt nhö raén muøng naêm; len leùt nhö raén muøng naêm

Nghóa töøng chöõ: Ngaøy muøng naêm thaùng naêm laø ngaøy teát Ñoan Ngoï. Trong dòp

naøy ngöôøi ta coù tuïc dieät saâu boï raén reát, neân cöù ñeán thôøi ñieåm naøy caùc loaøi saâu boï, raén

reát tìm caùch troán traùnh con ngöôøi.

Nghóa caû caâu: Thaùi ñoä sôï seät, laám leùt, daùng veû khoâng ñaøng hoaøng.

– Ngöôøi thaâm hieåm, ñoäc aùc

 Khaåu phaät taâm xaø

Nghóa töøng chöõ: Mieäng noùi lôøi cuûa phaät nhöng trong buïng laïi coù suy nghó cuûa loaøi

raén ñoäc.

Nghóa caû caâu: Lôøi noùi nhaân aùi nhöng buïng daï nham hieåm ñoäc ñòa.

 Sö hoå mang, vaõi raén reát

Nghóa töøng chöõ: Sö vaø vaõi laø nhöõng ngöôøi cöûa phaät. Hoå mang vaø raén reát noùi

chung laø loaøi coù noïc ñoäc raát nguy hieåm. Ngöôøi tu haønh nhöng ñoäc aùc nhö loaøi raén reát.

Nghóa caû caâu: Keû ñoäi loát tu haønh laøm ñieàu gian aùc baäy baï.

 Cha hoå mang ñeû con liu ñiu

Nghóa töøng chöõ: Hoå mang vaø liu ñiu laø teân cuûa hai loaøi raén ñoäc. Cha coù noïc ñoäc,

con cuõng coù noïc ñoäc.

Nghóa caû caâu: Cha ñoäc aùc, con cuõng ñoäc aùc. Cha naøo con naáy.

 Veõ raén theâm chaân

Nghóa töøng chöõ: Goác töø caâu chuyeän thi veõ raén coù thöôûng. Moät ngöôøi veõ xong

tröôùc nhöng höùng leân laïi veõ theâm cho raén maáy caùi chaân. Theá neân baøi thi noäp sau ngöôøi

khaùc neân khoâng ñöôïc thöôûng.

Nghóa caû caâu: Veõ vôøi gaây theâm raéc roái. Bòa ñaët, vu khoáng, laøm haïi ngöôøi khaùc.

Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå keû aùc maïnh hôn, nguy hieåm hôn.

 Raén ñoå noïc cho löôn

Nghóa töøng chöõ: Raén vaø löôn coù hình daùng beân ngoaøi khaù gioáng nhau, raén coù

noïc ñoäc coøn löôn thì khoâng. Lôïi duïng söï gioáng nhau ñoù, sau khi chaâm noïc ñoäc, raén

khoâng nhaän mình laø thuû phaïm maø ñoå thöøa cho löôn.

Nghóa caû caâu: Keû aùc gaây toäi xong thöôøng ñoå vaáy cho ngöôøi löông thieän.

– Ngöôøi maát phöông höôùng

 Nhö raén maát ñaàu

Nghóa töøng chöõ: Raén maát ñaàu seõ khoâng theå xaùc ñònh phöông höôùng ñeå di

chuyeån.

Nghóa caû caâu: Roái loaïn, hoang mang, bò maát phöông höôùng vì khoâng coù ngöôøi

chæ huy.

– Keû khoâng bieát tuyø thôøi

 Raén ñoùi laïi cheâ nhaùi queø

Nghóa töøng chöõ: Raén ñoùi nhöng töø choái khoâng chòu aên con nhaùi bò queø.

Nghóa caû caâu: Ñaõ ñoùi khaùt coøn cheâ bai keùn choïn mieáng aên;phaûi bieát tuøy hoaøn

caûnh maø chaáp nhaän thöïc teá, khoâng neân ñoøi hoûi quaù cao.

0 Ngöôøi coù tham voïng lôùn

 Raén con laêm nuoát caû voi

Nghóa töøng chöõ: (Laêm: coù yù ñònh) con raén nhoû coù yù ñònh nuoát caû moät con voi.

Nghóa caû caâu: Coù tham voïng quaù lôùn so vôùi thöïc löïc cuûa mình.

0 Keû bò haïi

 Cheùm raén ñuoåi höôu

Nghóa töøng chöõ: Raén coù noïc ñoäc, höôu hieàn laønh. Caû raén vaø höôu ñeàu bò truy

ñuoåi gieát haïi.

Nghóa caû caâu: Haønh ñoäng mang tính huyû dieät, laøm haïi caû ngöôøi toát laãn ngöôøi

xaáu, khoâng töø moät ai.

0 Ngöôøi bò thuyeát phuïc

 Noùi raén trong loã cuõng phaûi boø ra

Nghóa töøng chöõ: Khi khoâng ñi kieám moài, raén thöôøng ôû saâu trong hang. Lôøi noùi

coù söùc thuyeát phuïc ñeán noãi duø khoâng hieåu tieáng ngöôøi raén cuõng coá boø ra khoûi hang ñeå

nghe.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi coù khaû naêng huøng bieän, thuyeát phuïc. Ngöôøi coù taøi aên noùi.

18- ROÀNG

+ Ngöôøi cao sang

 Con Roàng chaùu Tieân

Nghóa töøng chöõ: Roàng laø con vaät thieâng, tieân laø ngöôøi nhaø trôøi. Caû hai ñeàu töôïng

tröng cho söï cao quyù.

Nghóa caû caâu: Thuoäc doøng doõi, noøi gioáng cao sang. Ngöôøi Vieät Nam cho raèng

theo truyeàn thuyeát mình laø con chaùu cuûa roàng tieân neân raát töï haøo veà nguoàn goác cuûa

mình.

 Roàng ñeán nhaø toâm

Nghóa töøng chöõ: Roàng vaø toâm cuøng loaïi nhöng khaùc gioáng. Roàng laø vaät linh coøn

toâm laø gioáng taàm thöôøng. Roàng ñeán nhaø toâm laø moät haân haïnh cho toâm.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi cao quyù ñeán thaêm keû thaáp heøn (thöôøng laø lôøi noùi nhuùn

nhöôøng cuûa chuû nhaø vôùi khaùch).

+ Keá hoaïch lôùn

 Veõ roàng neân giun

Nghóa töøng chöõ: Ñònh veõ con roàng (voán laø moät con vaät ñeïp vaø uy nghi) nhöng

keát quaû khoâng phaûi laø con roàng maø laø con giun xaáu xí gheâ tôûm.

Nghóa caû caâu: Baát taøi, muoán laøm vieäc lôùn nhöng khoâng thaønh.

+ Ngöôøi gaëp cô hoäi thuaän lôïi

 Nhö roàng gaëp maây

Nghóa töøng chöõ:Thoâng thöôøng khi roàng xuaát hieän, maây bay vaàn vuõ, trôøi chuyeån

maïnh, saép möa

Nghóa caû caâu: Gaëp ñöôïc ngöôøi, caûnh phuø hôïp theo mong öôùc.

 Roàng maây gaëp hoäi

Nghóa töøng chöõ: Theo truyeàn thuyeát daân gian, khi roàng xuaát hieän uoán löôïn treân

khoâng thì cuõng laø luùc maây ñen aøo aøo keùo ñeán, sau ñoù laø nhöõng côn möa taàm taõ.

Nghóa caû caâu: Cô hoäi may maén.

+ Ngöôøi ñöôïc ñöa veà moâi tröôøng thuaän lôïi

 Ñöa roàng ra beå

Nghóa töøng chöõ: Theo daân gian, roàng chính laø long vöông, soáng ôû beå Ñoâng. Ñöa

roàng ra beå laø ñöa roàng trôû veà moâi tröôøng quen thuoäc cuûa mình.

Nghóa caû caâu: Taïo moâi tröôøng hoaït ñoäng thuaän lôïi.

+ Ngöôøi taøi gioûi (bò thaát theá)

 Roàng loäi ao tuø; roàng vaøng taém nöôùc ao tuø

Nghóa töøng chöõ: Roàng quen soáng nôi bieån roäng soâng saâu, nhöng laïi bò rôi vaøo

choán ao tuø chaät choäi khoù xoay xôû.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi anh huøng bò sa cô thaát theá, bò kìm haõm boù buoäc, khoâng coù

ñieàu kieän thi thoá taøi naêng.

 Roàng thaát theá hoùa thaønh raén

Nghóa töøng chöõ: Roàng töôïng tröng cho söï cao quyù, raén laø bieåu töôïng cuûa keû tieåu

nhaân heøn keùm. Khi sa cô thaát theá, roàng cuõng coù theå trôû thaønh raén.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi taøi gioûi bò sa cô cuõng khoâng khaùc gì keû taàm thöôøng.

+ Ngöôøi noùi haáp daãn

 Noùi nhö roàng leo, laøm nhö meøo möûa

Nghóa caû caâu: Noùi hay, ñaày söùc thuyeát phuïc, nhöng laøm thì bieáng nhaùc, khoâng

ñeán nôi ñeán choán.

0 Ngöôøi aên nhieàu

 AÊn nhö roàng cuoán, laøm nhö caø cuoáng loän ngöôï; aên nhö roàng cuoán, noùi nhö roàng

leo, laøm nhö meøo möûa

Nghóa caû caâu: AÊn nhanh, ñeán ñaâu heát ñeán ñaáy, noùi naêng khoân kheùo, laøm vieäc

thì ueå oaûi, nheách nhaùc, boâi baùc.

0 Vaät/ vieäc khoâng coù thaät

 Gan roàng tröùng traâu

Nghóa töøng chöõ: Gan cuûa con roàng vaø tröùng con traâu. Caû hai ñeàu khoâng coù thaät.

Nghóa caû caâu: Söï vieäc, söï vaät khoâng coù thaät.

19- RUOÀI; NHAËNG

+ Ngöôøi ñöùng ñaàu moät toå chöùc nhoû

 Ñaàu ruoài coøn hôn ñuoâi traâu

Nghóa töøng chöõ: Ñaàu cuûa con ruoài vaãn hôn laø caùi ñuoâi duø ñoù laø ñuoâi con traâu.

Nghóa caû caâu: Ñöùng ñaàu moät toå chöùc duø nhoû vaãn hôn laøm ngöôøi chaïy vieäc trong

moät toå chöùc lôùn.

– Keû hueânh hoang

 Baéng nhaéng nhö nhaëng vaøo chuoàng tieâu

Nghóa töøng chöõ: Muøi phaân töôi raát haáp daãn boïn ruoài xanh (nhaëng). Chuùng bay

loaïn xò khi vaøo chuoàng tieâu.

Nghóa caû caâu: Laêng xaêng, nhanh nhaûu khoâng phaûi loái, toû ra hieåu bieát hôn ngöôøi.

– Ñieàu caàn caûnh giaùc

 Coù gheû neù ruoài

Nghóa töøng chöõ: Ruoài raát thích bu vaøo nhöõng nôi lôû loeùt hoaëc muït gheû laøm ta

khoù chòu, do vaäy ngöôøi coù gheû thöôøng tìm caùch traùnh xa nhöõng nôi coù nhieàu ruoài

Nghóa caû caâu: Khi laàm lôõ ñieàu gì luoân lo laéng sôï ngöôøi ta phaùt giaùc.

– Keû tranh giaønh quyeàn lôïi

 Maät ít ruoài nhieàu

Nghóa töøng chöõ: Ruoài raát thích aên maät, chæ caàn ñaùnh hôi nôi naøo coù maät chuùng

seõ bu laïi raát ñoâng.

Nghóa caû caâu: Moùn lôïi thì nhoû maø quaù nhieàu ngöôøi giaønh nhau chia phaàn.

 Teá sôùm khoûi ruoài

Nghóa töøng chöõ: Ruoài ñaùnh hôi thöùc aên raát nhanh, coã ñaõ doïn xong neân tranh thuû

cuùng ngay ñeå traùnh ruoài bu laïi.

Nghóa caû caâu: Khaån tröông giaûi quyeát coâng vieäc ñeå traùnh phieàn phöùc, raéc roái.

– Keû chuyeân aên ñoà thöøa

 Ruoài baâu kieán ñaäu

Nghóa töøng chöõ: Ruoài, kieán thöôøng baâu laïi nôi coù thöùc aên nguoäi laïnh, laâu ngaøy,

Nghóa caû caâu: Ñoà thöøa möùa.

– Keû raát töï nhieân, khoâng coù yù töù

 Töï nhieân nhö ruoài aên coã

Nghóa töøng chöõ: Duø khoâng ñöôïc môøi nhöng ñaùm coã naøo cuõng ñaày ruoài baâu laïi

aên coã.

Nghóa caû caâu: Coù cöû chæ, caùch aên noùi raát töï nhieân, khoâng moät chuùt khaùch saùo.

– Keû bò maéc möu

 Maät ngoït cheát ruoài

Nghóa töøng chöõ: Maät laø chaát ngoït ñaëc seät, ruoài raát thích aên. Nhöng khi sa vaøo

ruoài khoù beà ruùt chaân ra.

Nghóa caû caâu: Beà ngoaøi ngoït ngaøo deã quyeán ruõ ngöôøi ta vaøo caïm baãy; chôù neân

tin vaøo söï ngoït ngaøo giaû taïo.

– Keû bò xua ñuoåi

 Xua nhö xua ruoài

Nghóa töøng chöõ: Ruoài laø con vaät dô daùy chuyeân truyeàn beänh cho ngöôøi neân ai

cuõng tìm caùch xua ñuoåi ruoài khoâng cho noù ñaäu leân ngöôøi, leân thöùc aên thöùc uoáng.

Nghóa caû caâu: Xua ñuoåi, toáng khöù cho baèng ñöôïc.

 Con ruoài ñaäu meùp khoâng bieát ñuoåi

Nghóa töøng chöõ: Ñuoåi ruoài laø moät vieäc raát deã daøng, thaäm chí noù laø moät phaûn xaï

töï nhieân. Vaäy maø coù ngöôøi khoâng bieát ñuoåi ruoài.

Nghóa caû caâu: Ngôø ngheäch, doát naùt, ngu si quaù möùc.

 Con ruoài ñaäu meùp khoâng buoàn ñuoåi

Nghóa töøng chöõ: Thaät khoù chòu khi bò ruoài baâu leân ngöôøi, ñaëc bieät laø leân meùp,

nôi raát nhaïy caûm. Theá nhöng vì quaù meät moûi, khoâng coøn söùc ñeå thöïc hieän ñoäng taùc

xua tay ñuoåi ruoài, ñaønh phoù maëc.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi quaù meät moûi, suy yeáu, khoâng coøn phaûn öùng, hoaëc quaù

buoàn chaùn, uû ruõ, khoâng muoán laøm gì caû.

0 Keát quaû khoâng cao

 Baét/ñaùnh ruoài khoâng ñuû mieäng coùc

Nghóa töøng chöõ: Soá löôïng ruoài baét ñöôïc khoâng ñaày mieäng con coùc.

Nghóa caû caâu: Thu hoaïch khoâng ñuû nhu caàu. Laøm aên khoù khaên.

0 Vaät/ vieäc raát nhoû

 Con ruoài ñoã naëng ñaàu caân

Nghóa töøng chöõ: Con ruoài tuy nhoû nhöng vaãn mang moät troïng löôïng nhaát ñònh

neân khi noù ñaäu treân ñoøn caân cuõng aûnh höôûng ñeán keát quaû caân.

Nghóa caû caâu: Heát söùc caån thaän, tæ mæ, traùnh moïi sô suaát nhoû coù theå gaây ra haäu

quaû khoâng toát.

 Ôn baèng caùi ñóa, nghóa baèng con ruoài

Nghóa töøng chöõ: Nhaän söï giuùp ñôõ cuûa ngöôøi raát nhieàu, raát lôùn nhö caùi ñóa, nhöng

chæ traû ôn raát ít, raát nhoû nhö con ruoài.

Nghóa caû caâu: Traùch keû voâ ôn, boäi baïc. Luùc khoù khaên ñöôïc ngöôøi khaùc giuùp ñôõ

voâ tö, ñeán khi traû ôn thì so keø tính toaùn thieät hôn.

20- TAÈM

+ Ngöôøi aên khoûe vaø nhanh

 AÊn nhö taèm aên roãi; nhö taèm aên roãi

Nghóa töøng chöõ: Taèm aên nhieàu vaø nhanh.

Nghóa caû caâu: AÊn khoûe, aên nhieàu vaø nhanh.

+ Ngöôøi coù taâm huyeát

 Ruùt ruoät tô taèm

Nghóa töøng chöõ: Taèm töï ruùt ruoät nhaû tô

Nghóa caû caâu: Doàn heát taâm huyeát, söùc löïc vaøo coâng vieäc.

+ Ngöôøi gaùnh traùch nhieäm

 Traêm daâu ñoå ñaàu taèm

Nghóa töøng chöõ: Taèm aên raát nhieàu laù daâu, moät con taèm aên caû traêm laù daâu.

Nghóa caû caâu: Moïi toäi loãi, moïi traùch nhieäm, moïi khoå sôû ñeàu ñoå doàn cho moät

ngöôøi hoaëc moät lôùp ngöôøi gaùnh chòu.

– Coâng vieäc roái ren

 Roái nhö ruoät taèm

Nghóa töøng chöõ: Tô vöøa do taèm ruùt ruoät nhaû ra chöa xe thaønh sôïi neân raát roái.

Nghóa caû caâu: Tình traïng quaù roái ren khoâng coù caùch naøo giaûi quyeát.

0 Taâm traïng buoàn ñau

 Heùo hon ruoät taèm; ruoät taèm ñoøi ñoaïn

Nghóa töøng chöõ: Khi ruùt ruoät nhaû tô, taèm caûm thaáy raát ñau ñôùn.

Nghóa caû caâu: Ñau ñôùn, xoùt xa ngaám ngaàm trong daï.

0 Vieäc nhoû

 Moät con taèm cuõng phaûi haùi daâu, moät con traâu cuõng phaûi ñöùng ñoàng

Nghóa töøng chöõ: Duø nuoâi moät con taèm cuõng phaûi boû coâng ñi haùi laù daâu. Duø chæ

coù moät con traâu cuõng phaûi theo noù ra ñoàng.

Nghóa caû caâu: Baát cöù vieäc gì duø lôùn nhoû cuõng phaûi boû coâng söùc, phaûi laøm ñeán

nôi ñeán choán.

0 Keû töï ñaùnh maát töï do

 OÅ keùn buoäc taèm

Nghóa töøng chöõ: Con taèm nhaû tô töï laøm keùn nhoát mình vaøo trong ñoù.

Nghóa caû caâu: Töï mình laøm maát töï do, töï raøng buoäc mình.

21 - TRAÂU

+ Taøi saûn, cuûa caûi, haøng hoaù

 Chín ñuïn möôøi traâu

Nghóa töøng chöõ: Coù chín kho thoùc, möôøi con traâu. Chín vaø möôøi chæ soá löôïng

nhieàu.

Nghóa caû caâu: Giaøu coù, laém traâu boø thoùc luùa.

 Traâu trao chaïc, baïc trao tay

Nghóa töøng chöõ: (Chaïc: thöøng buoäc vaøo muõi traâu ñeå daét ñi) mua traâu, nhôù phaûi

nhaän chaïc traâu tröôùc khi trao tieàn.

Nghóa caû caâu: Tieàn trao chaùo muùc.

 Traâu caøy ngöïa cöôõi

Nghóa töøng chöõ: Traâu laø phöông tieän laøm aên cuûa ngöôøi noâng daân, ngöïa laø

phöông tieän ñi laïi cuûa nhieàu ngöôøi.

Nghóa caû caâu: Cuoäc soáng sung tuùc, ñaày ñuû.

 Ruoäng saâu traâu naùi

Nghóa töøng chöõ: Ruoäng ôû choã ñaát truõng laø ruoäng toát. Traâu naùi goùp phaàn laøm cho

ñaøn traâu ngaøy moät ñoâng theâm. Ruoäng saâu vaø traâu naùi laø hai taøi saûn lôùn nhaát cuûa ngöôøi

noâng daân.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi giaøu coù, nhieàu cuûa caûi.

+ Ñaøn oâng

 Chaïc ñi tìm traâu; coïc ñi tìm traâu

Nghóa töøng chöõ: Chaïc vaø coïc ñeàu khoâng theå töï di chuyeån theá maø ñaõ tìm moïi

caùch ñeå ñeán gaàn traâu.

Nghóa caû caâu: Phuï nöõ tìm caùch tieáp caän taùn tænh ñaøn oâng. Chuyeän ngöôïc ñôøi.

+ Ngöôøi coù baûn lónh

 Coù aên coù choïi môùi goïi laø traâu

Nghóa töøng chöõ: Traâu laø con vaät to khoûe, aên nhieàu, ñaáu gioûi, laøm gioûi.

Nghóa caû caâu: Phaûi theå hieän roõ baûn chaát, naêng löïc cuûa mình ñeå töï khaúng ñònh

mình.

+ Phöông tieän quan troïng cuûa ngheà noâng

 Ñi buoân khoâng tieàn, canh ñieàn khoâng traâu

Nghóa töøng chöõ: Khoâng coù tieàn thì khoâng theå ñi buoân ñöôïc; khoâng coù traâu thì

khoâng theå laøm ruoäng ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Thieáu ñieàu kieän thieát yeáu ñeå tieán haønh coâng vieäc.

 Laøm ruoäng khoâng traâu, laøm giaøu khoâng vôï

Nghóa töøng chöõ: Khoâng coù traâu khoâng theå laøm ruoäng ñöôïc; Khoâng coù vôï khoâng

theå laøm giaøu ñöôïc. (Xaùc ñònh taàm quan troïng cuûa con traâu ñoái vôùi ngheà noâng vaø vai

troø ngöôøi vôï trong gia ñình).

Nghóa caû caâu: Laøm vieäc trong ñieàu kieän thieáu thoán.

+ Vaät coù giaù trò

 Khaán traâu traû leã boø

Nghóa töøng chöõ: Ñeå coâng vieäc ñaït keát quaû toát ñeïp, ngöôøi ta thöôøng tôùi nhöõng nôi

noåi tieáng linh thieâng ñeå caàu khaán. Ngöôøi ta khaán seõ cuùng con traâu neáu moïi söï nhö yù.

Nhöng khi vieäc thaønh coâng, thay vì cuùng con traâu, ngöôøi ta laïi cuùng con boø ñeå ít toán

hôn.

Nghóa caû caâu: AÊn ôû khoâng thuûy chung; höùa moät ñieàu laøm moät neûo.

+ Ngöôøi coù söùc khoeû

 Khoeû nhö traâu; khoeû nhö traâu laên; khoeû nhö traâu ñaát; khoeû nhö traâu moäng

Nghóa töøng chöõ: Traâu laø con vaät to khoûe, coù theå laøm nhöõng coâng vieäc naëng neà

nhö keùo caøy, chôû ngöôøi, thoà haøng hoaù.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi raát khoeû.

 Traâu he cuõng baèng boø khoeû; traâu gaày cuõng taày boø gioáng; traâu gaày cuõng taày boø

khoeû

Nghóa töøng chöõ: Traâu duø yeáu gaày vaãn khoûe hôn nhöõng con boø toát nhaát, khoûe

nhaát.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi raát khoûe.

+ Ngöôøi khoâng queân queâ höông

 Traâu baûy naêm coøn nhôù chuoàng

Nghóa töøng chöõ: Duø ñaõ ñi xa moät thôøi gian daøi nhöng traâu vaãn nhôù ñöôøng veà

chuoàng cu.õ

Nghóa caû caâu: Duø xa queâ höông, con ngöôøi luoân nhôù veà nôi mình ñaõ sinh ra,

luoân nhôù veà coâïi nguoàn.

+ Ngöôøi coù tinh thaàn töông trôï

 Traâu beùo keùo traâu gaày

Nghóa töøng chöõ: Ngöôøi ta thöôøng saép xeáp con traâu beùo beân caïnh traâu gaày ñeå ñôõ

cho nhau khi keùo caøy.

Nghóa caû caâu: Töông trôï giuùp ñôõ nhau; Buø tröø, ñoå ñoàng vôùi nhau.

+ Ngöôøi daïn daøy vôùi nguy hieåm

 Traâu giaø chaúng neä dao phay

Nghóa töøng chöõ: Traâu giaø thòt raát dai, coù khi dao phay khoâng thaùi ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi giaø giaøu kinh nghieäm vaø khoâng sôï hieåm nguy.

+ Ngöôøi taøi gioûi

 Traâu hay chaúng ngaïi caøy tröa

Nghóa töøng chöõ: Traâu khoûe coù theå laøm vieäc qua tröa khoâng caàn nghæ ngôi.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi khoeû, ngöôøi coù thöïc taøi thöôøng khoâng ngaïi coâng vieäc vaát

vaû.

+ Ngöôøi coù yù thöùc phaûn khaùng

 Buoäc traâu tröa naùt coïc; buoäc traââu tröa naùt giaäu

Nghóa töøng chöõ: Traâu bò buoäc quaù laâu caûm thaáy böïc boäi neân duøng söùc löïc cuûa

mình phaù ñoå coïc goã vaø raøo giaäu ñeå ñöôïc töï do.

Nghóa caû caâu: Seõ phaûn öùng, choáng ñoái neáu bò goø boù eùp buoäc thaùi quaù.

– Ngöôøi aên ôû baån thæu

 Baån nhö traâu ñaàm; laám nhö traâu ñaàm; laám nhö traâu vuøi

Nghóa töøng chöõ: Baån nhö con traâu vöøa vuøi döôùi buøn leân (ñaàm cuõng coù nghóa laø

vuøi).

Nghóa caû caâu: Raát baån thæu, baån töø ñaàu ñeán chaân.

– Thaân phaän keû noâ leä

 Laøm thaân traâu ngöïa

Nghóa töøng chöõ: Traâu vaø ngöïa laø hai con vaät phaûi laøm nhieàu vieäc naëng nhoïc vaø

ñeå ngöôøi ta côõi.

Nghóa caû caâu: Thaân phaän khoán khoå, phaûi haàu haï, phuïc vuï ngöôøi khaùc.

– Ngöôøi quaù maäp

 Beùo nhö con traâu tröông

Nghóa töøng chöõ: Traâu cheát nhieàu ngaøy bò tröông phình leân troâng raát to.

Nghóa caû caâu: Beùo phì quaù möùc, xaáu xí, thoâ keäch.

– Ngöôøi coù taâm ñòa xaáu xa

 Buïng traâu laøm sao, buïng boø laøm vaäy

Nghóa töøng chöõ: Buïng cuûa traâu cuõng gioáng buïng cuûa boø.

Nghóa caû caâu: Taâm ñòa ñeàu xaáu xa nhö nhau.

 Traâu laám vaåy caøn

Nghóa töøng chöõ: (Laám: bò dính buøn) traâu khi bò dính buøn caûm thaáy raát khoù chòu

neân tìm caùch vung vaåy ñeå rôi bôùt buøn.

Nghóa caû caâu: Keû coù khuyeát ñieåm hay tìm caùch boâi nhoï, ñoå loãi cho ngöôøi khaùc.

– Ngöôøi chaäm hieåu, voâ caûm

 Ñaøn gaûy tai traâu

Nghóa töøng chöõ: Traâu khoâng phaûi laø con vaät nhaïy caûm vôùi aâm nhaïc neân khoâng

thöôûng thöùc ñöôïc tieáng ñaøn.

Nghóa caû caâu: Vieäc laøm vaø lôøi noùi voâ ích, khoâng maûy may taùc ñoäng ñeán taâm tö

tình caûm cuûa ngöôøi nghe.

– Ngöôøi coù phaûn öùng döõ doäi

 Loàng leân nhö traâu ñieân

Nghóa töøng chöõ: Traâu khi leân côn ñieân loàng leân raát hung döõ, gaëp ai noù cuõng huùc.

Nghóa caû caâu: Phaûn öùng ñieân cuoàng, döõ doäi, khoâng kìm neùn ñöôïc.

– Keû hay ganh gheùt

 Traâu caøy gheùt traâu buoäc; traâu caøy gheùt boø buoäc

Nghóa töøng chöõ: Traâu phaûi caøy cöïc khoå raát gheùt nhöõng con traâu, con boø ñang

ñöôïc nghæ ngôi.

Nghóa caû caâu: Keøn cöïa, ghen tî vì mình phaûi lao ñoäng coøn ngöôøi khaùc thì ñöôïc

nghæ ngôi.

 Traâu buoäc gheùt traâu aên

Nghóa töøng chöõ: Traâu bò buoäc khoâng ñöôïc töï do raát gheùt nhöõng con traâu ñöôïc töï

do thoaûi maùi aên coû.

Nghóa caû caâu: Thaáy ngöôøi khaùc sung söôùng, coù lôïi loäc nhieàu hôn mình thì ghen

gheùt, ñoá kî.

– Ngöôøi chaäm chaïp

 Traâu chaäm uoáng nöôùc dô, traâu ngô aên coû heùo; traâu chaäm uoáng nöôùc ñuïc

Nghóa töøng chöõ: Traâu ñeán chaäm seõ uoáng nöôùc ñuïc, nöôùc dô vì nöôùc ñaõ bò nhöõng

con vaät ñeán tröôùc khuaáy ñuïc.

Nghóa caû caâu: Leà meà chaäm chaïp taát bò thieät thoøi.

– Keû aùc

 Traâu aùc thì vaïc söøng

Nghóa töøng chöõ: Vuõ khí nguy hieåm nhaát cuûa con traâu laø caëp söøng. Do vaäy ñeå

haïn cheá bôùt söï hung haõn cuûa nhöõng con traâu döõ, caàn phaûi vaïc bôùt caëp söøng cuûa chuùng

ñi.

Nghóa caû caâu: Ñeå boïn xaáu khoâng theå taùc oai taùc quaùi, caàn phaûi tieâu dieät vaây

caùnh cuûa chuùng.

– Ngöôøi ñang thieáu thoán

 Traâu khaùt chaúng lo ñeø söøng

Nghóa töøng chöõ: Traâu khaùt seõ töï tìm nöôùc maø uoáng khoâng caàn phaûi ñeø xuoáng eùp

uoáng.

Nghóa caû caâu: Khi coù nhu caàu, töï khaéc tìm caùch thoaû maõn.

– Vaät khoâng coù giaù trò

 Tieác thòt traâu toi

Nghóa töøng chöõ: Traâu toi laø traâu cheát vì dòch. Thòt traâu toi thöôøng khoâng ngon vaø

coù maàm moáng gaây beänh.

Nghóa caû caâu: Tieác caùi khoâng ñaùng.

– Ngöôøi nhieät tình nhöng thieáu suy nghó

 Huøng huïc nhö traâu huùc maû

Nghóa töøng chöõ: Gaëp baát kyø vaät gì traâu cuõng ra söùc phaù ñoå, khoâng suy xeùt ñoù laø

caùi gì. Neân khi thaáy moà maû noù huùc laáy huùc ñeå hy voïng ñaïp phaù ñöôïc chöôùng ngaïi.

Nghóa caû caâu: Laøm vieäc baèng taát caû söùc maïnh voán coù nhöng thieáu suy nghó,

thieáu tính toaùn.

– Ngöôøi heát thôøi

 Traâu qua saù, maï qua thì

Nghóa töøng chöõ: (Saù: phaàn ruoäng ñöôïc caøy laät hoaëc böøa nhuyeãn thaønh töøng

ñöôøng daøi; thì: thôøi, löùa) traâu ñaõ caøy böøa xong ngöôøi ta khoâng caàn nöõa, maï ñaõ quaù löùa

ngöôøi ta khoâng duøng ñöôïc.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi, vaät khoâng coøn ñöôïc öa chuoäng nöõa.

0 Vieäc khoù khaên

 Daét traâu chui oáng

Nghóa töøng chöõ: Traâu raát to vaø cao, khoâng coù caùi oáng naøo töông ñöông ñeå coù theå

daét traâu chui qua.

Nghóa caû caâu: Vieäc khoâng thöïc teá, khoâng theå thöïc hieän.

 Daét traâu qua raøo

Nghóa töøng chöõ: Traâu raát to vaø khoâng bieát nhaûy neân khoâng theå vöôït raøo.

Nghóa caû caâu: Vieäc laøm khoù khaên.

0 Ngöôøi coù theá löïc

 Traâu ñaïp cuõng cheát, boø ñaïp cuõng cheát

Nghóa töøng chöõ: Bò traâu ñaïp hay boø ñaïp ñeàu nguy hieåm cheát ngöôøi.

Nghóa caû caâu: Bò keû naøo aùp böùc cuõng khoå sôû.

 Traâu boø huùc nhau ruoài muoãi cheát

Nghóa töøng chöõ: Khi traâu boø huùc nhau, caû khu vöïc seõ bò giaãm naùt keå caû nhöõng

con vaät beù nhoû quanh ñoù nhö ruoài muoãi.

Nghóa caû caâu: Keû maïnh xung ñoät tranh chaáp nhau thì ngöôøi yeáu bò vaï laây.

0 Hôi thôû maïnh

 Thôû nhö traâu boø môùi vöïc

Nghóa töøng chöõ: (Vöïc: taäp caøy böøa) traâu boø chöa quen caøy böøa neân raát meät khi

laøm vieäc. Noù thôû phì phoø lieân tuïc.

Nghóa caû caâu: Thôû hoàng hoäc do quaù meät.

0 Ngöôøi lôùn tuoåi

 Traâu quaù tuoåi khoù vöïc

Nghóa töøng chöõ: (Vöïc: taäp caøy böøa) traâu giaø söùc khoeû giaûm suùt, khaû naêng tieáp

thu chaäm, raát khoù huaán luyeän ñeå caøy.

Nghóa caû caâu: Muoán daïy doã uoán naén ngöôøi hay vaät phaûi tieán haønh khi coøn treû.

0 Ngöôøi baøng quan

 Vieäc traâu traâu lo, vieäc boø boø lieäu

Nghóa töøng chöõ: Traâu vaø boø ñeàu coù coâng vieäc rieâng ñeå laøm.

Nghóa caû caâu: Vieäc cuûa ai ngöôøi aáy lo, ñöøng troâng mong ôû söï giuùp ñôõ cuûa ngöôøi

khaùc. Ngöôïc laïi, cuõng khoâng ai quan taâm ñeán nhöõng vieäc khoâng lieân quan ñeán mình.

0 Ñieàu khoâng coù thöïc

 Gan roàng tröùng traâu

Nghóa töøng chöõ: Gan roàng vaø tröùng traâu laø nhöõng thöù khoâng coù thaät.

Nghóa caû caâu: Söï vieäc, söï vaät khoâng coù thaät.

22- VÒT

– Ngöôøi ñi laïi naëng neà

 Laïch baïch nhö vòt baàu

Nghóa töøng chöõ: Vòt baàu vöøa thaáp vöøa maäp neân ñi ñöùng laïch baïch, naëng neà.

Nghóa caû caâu: Chaäm chaïp, naëng neà trong ñi ñöùng, di chuyeån.

– Ngöôøi chaäm hieåu

 Nhö vòt nghe saám; uø uø caïc caïc nhö vòt nghe saám

Nghóa töøng chöõ: Vòt khoâng phaân bieät ñöôïc tieáng saám(uø uø) hay tieáng vòt keâu (caïc

caïc).

Nghóa caû caâu: Ngu ngô, nghe maø khoâng hieåu bieát.

 Nhö nöôùc ñoå ñaàu vòt; nöôùc ñoå ñaàu vòt

Nghóa töøng chöõ: Loâng vòt coù ñaëc ñieåm khoâng thaám nöôùc neân khi ñoå nöôùc leân

ñaàu vòt, nöôùc khoâng bò giöõ laïi maø chaûy xuoáng caû.

Nghóa caû caâu: Khoâng coù khaû naêng tieáp thu. Toán coâng voâ ích, khoâng coù taùc duïng.

– Ngöôøi thaáp luøn

 Thaáp nhö vòt

Nghóa töøng chöõ: Vòt laø con vaät raát thaáp so vôùi beà ngang cuûa noù.

Nghóa caû caâu: Raát luøn, raát thaáp; thaáp keùm veà trình ñoä, taøi naêng (thöôøng chæ trình

ñoä chôi côø, ñaùnh baøi).

 Thaáp nhö vòt ñoäi noùn

Nghóa töøng chöõ: Vòt voán raát thaáp neân khi ñoäi noùn moïi ngöôøi chæ thaáy noùn chöù

khoâng thaáy vòt ñaâu.

Nghóa caû caâu: Raát thaáp, coù daùng beùo luøn, laïch baïch.

– Keû deã naûn loøng

 Haêng maùu vòt; haêng tieát vòt

Nghóa töøng chöõ: Vòt khi bò caét tieát phaûn öùng raát maïnh, giaõy naûy döõ doäi moät luùc

tröôùc khi cheát.

Nghóa caû caâu: Boàng boät, haêng haùi trong choác laùt; deã naûn loøng thoái chí

– Keû hueânh hoang

 Vòt cheâ luùa leùp khoâng aên

Nghóa töøng chöõ: Vòt chæ thích aên thoùc chaéc, khoâng chòu aên thoùc leùp.

Nghóa caû caâu: Khoâng bieát thaân bieát phaän, yeâu saùch quaù cao so vôùi möùc mình

ñaùng ñöôïc höôûng.

– Ñaùm ngöôøi hoãn ñoän

 Chaïy nhö vòt

Nghóa töøng chöõ: Khi bò luøa veà chuoàng hay bò duoåi baét, vòt chaïy baùn soáng baùn

cheát, con naøo lo phaän naáy, khoâng tuaân theo traät töï tröôùc sau gì caû.

Nghóa caû caâu: Chaïy thaønh töøng ñaøn nhöng khoâng coù traät töï, chen laán hoãn ñoän.

– Ngöôøi vaát vaû

 Chaân le chaân vòt

Nghóa töøng chöõ: Moät chaân laø chaân le le, chaân kia laø chaân vòt. Hai chaân khoâng

ñeàu nhau. Beân thaáp beân cao, laøm cho daùng ñi raát khoù coi.

Nghóa caû caâu: Ngöôøi vaát vaû laät ñaät, long ñong. Luoân nhaáp nhoåm khoâng yeân.

0 Ngöôøi coù gioïng noùi khaøn khaøn

 Khaøn khaøn nhö gioïng vòt ñöïc

Nghóa töøng chöõ: Vòt ñöïc coù tieáng keâu khaøn khaøn chöù khoâng trong treûo nhö tieáng

keâu cuûa vòt maùi.

Nghóa caû caâu: Tieáng noùi khaûn ñaëc, reø reø.

0 Ngöôøi gaëp naïn; tai hoïa

 Toäi gaø vaï vòt

Nghóa töøng chöõ: Gaø gaây toäi nhöng vòt gaùnh chòu haäu quaû.

Nghóa caû caâu: Tai hoïa do ngöôøi khaùc gaây neân maø mình phaûi chòu ñöïng.

 Toäi vòt chöa qua, toäi gaø ñaõ ñeán; vaï vòt chöa qua, vaï gaø ñaõ ñeán

Nghóa töøng chöõ: Tai hoaï do vòt gaây ra chöa giaûi quyeát xong laïi gaëp tai hoaï do gaø

mang laïi.

Nghóa caû caâu: Lieân tieáp gaëp ruûi ro, raéc roái; tai hoïa baát ngôø; chöa giaûi quyeát

xong ñieàu khoâng may naøy laïi gaëp ñieàu khoâng may khaùc.

0 Ngöôøi ñeû nhieàu

 Ñeû nhö ngan nhö ngoãng

Nghóa töøng chöõ: Vòt cuõng nhö ngoãng ñeàu ñeû mau vaø nhieàu.

Nghóa caû caâu: Ñeû mau vaø nhieàu.

0 Soá löôïng nhieàu

 Gaït saøo ñeám vòt

Nghóa töøng chöõ: Vòt thöôøng ñöôïc nuoâi thaønh töøng baày ñaøn. Raát khoù taùch ra töøng

con ñeå ñeám. Ngöôøi ta thöôøng duøng saøo gaït töøng nhoùm ra ñeå ñeám.

Nghóa caû caâu: Kieåm tra moät caùch xoâ boà (veà soá löôïng), khoâng chuù yù ñeán chaát

löôïng.

23- VOI

+ Taøi saûn, cuûa caûi

 AÊn se seû ñeû voi

Nghóa töøng chöõ: AÊn con chim seû nhoû nhöng ñeû ra con voi to lôùn.

Nghóa caû caâu: Aên uoáng tieát kieäm, deø seûn neân tích luyõ ñöôïc nhieàu cuûa caûi

+ Ñòa vò cao sang, coù quyeàn theá

 Leân voi xuoáng choù

Nghóa töøng chöõ: Xuaát phaùt töø thöïc teá voi ñöôïc ngöôøi ñôøi daønh cho moät tình caûm

quyù troïng vaø coù hình daùng to lôùn muoán cöôõi phaûi leo leân; choù thöôøng bò ngöôøi ñôøi coi

khinh vaø coù hình daùng thaáp so vôùi con ngöôøi neân khi caàn noùi chuyeän, sai baûo noù, ta

phaûi cuùi xuoáng. Voi thöôøng tieâu bieåu cho ñieåm ñænh cuûa vinh quang, coøn choù tieâu bieåu

cho ñieåm khoán cuøng cuûa con ngöôøi.

Nghóa caû caâu: Thay ñoåi thaát thöôøng. Luùc leân luùc xuoáng. Luùc gaëp thôøi, luùc thaát

theá.

 Traùnh voi chaúng (chaû) xaáu maët naøo

Nghóa töøng chöõ: Voi laø con vaät to lôùn khoeû maïnh vaø ñoâi khi hung haõn neân thaáy

noù ai cuõng tìm ñöôøng traùnh xa.

Nghóa caû caâu: Nhöôïng boä, chòu luøi böôùc, khoâng ñöông ñaàu vôùi keû maïnh khoâng

coù gì laø xaáu hoaëc maát theå dieän.

+ Khoái löôïng lôùn

 Cho voi uoáng thuoác gioù; voi uoáng (hít) thuoác gioù

Nghóa töøng chöõ: Voi to lôùn neân khoâng bieát uoáng bao nhieâu thuoác caûm môùi ñuû.

Nghóa caû caâu: Quaù ít oûi, khoâng boõ beøn, khoâng thaám thaùp gì so vôí yeâu caàu.

 Chuoái ñuùt mieäng voi; ñuùt chuoái mieäng voi; ñuùt mía cho voi

Nghóa töøng chöõ: Voi coù mieäng raát roäng, raát to neân traùi chuoái, khuùc mía khi ñuùt

vaøo mieäng voi loït thoûm chaúng thaáy ñaâu.

Nghóa caû caâu: Ít oûi, khoâng aên thua gì. Laøm moät vieäc chaúng boõ beøn, chaúng thaám

thaùp vaøo ñaâu.

 Ñan thuùng uùp voi; laáy thuùng uùp voi

Nghóa töøng chöõ: Duøng caùi thuùng ñeå uùp con voi laïi laø ñieàu khoâng thöïc hieän ñöôïc

vì khoâng coù caùi thuùng naøo to lôùn baèng con voi.

Nghóa caû caâu: Keá hoaïch khoâng thích hôïp (duøng bieän phaùp nhoû ñeå giaûi quyeát

moät vaán ñeà lôùn). Coá che giaáu moät vieäc maø moïi ngöôøi ñeàu bieát.

 Giaáu voi ruoäng raï

Nghóa töøng chöõ: Voi raát to lôùn khoâng theå giaáu noù ôû nhöõng khu ruoäng chæ coøn trô

goác raï.

Nghóa caû caâu: Che giaáu moät vieäc lôùn baèng bieän phaùp quaù ñôn giaûn neân khoâng

coù keát quaû.

 Nöôùc gaùo taém cho voi

Nghóa töøng chöõ: Voi raát to lôùn, neáu muùc töøng gaùo nöôùc ñeå taém voi thì khoâng

bieát luùc naøo môùi taém xong.

Nghóa caû caâu: Quaù ít oûi, khoâng boõ beøn gì, khoâng thaám thaùp gì.

 Buoäc chæ chaân voi; chæ buoäc chaân voi

Nghóa töøng chöõ: Voi raát khoeû maïnh, khoâng coù sôïi chæ naøo ñuû chaéc ñeå buoäc chaân

voi.

Nghóa caû caâu: Laøm chieáu leä cho phaûi pheùp chöù khoâng chaéc chaén, khoâng hieäu

quaû.

+ To lôùn

 Lôùn nhö vaâm; to nhö vaâm; to nhö voi

Nghóa töøng chöõ: (Vaâm: voi) to lôùn nhö voi, con vaät to lôùn, deành daøng.

Nghóa caû caâu: Voùc ngöôøi raát to lôùn.

+ Keá hoaïch lôùn

 Ñaàu voi ñuoâi chuoät

Nghóa töøng chöõ: Ñaàu voi thì to, ñuoâi chuoät thì raát nhoû.

Nghóa caû caâu: Keá hoaïch, chuû tröông ñeà ra luùc ñaàu raát to taùt nhöng keát quaû thöïc

hieän ñöôïc laïi raát nhoû beù, thaäm chí boû dôû, khoâng laøm ñeán nôi ñeán choán.

+ Keát quaû, muïc ñích

 Ñöôïc ñaàu voi ñoøi ñaàu ngöïa

Nghóa töøng chöõ: Khi coù ñaàu voi roài thì mong muoán coù theâm ñaàu ngöïa.

Nghóa caû caâu: Quaù tham lam, khoâng bao giôø thoûa maõn.

 Coù voi ñoøi tieân; ñöôïc voi ñoøi tieân

Nghóa töøng chöõ: Voi tieâu bieåu cho caùi gì toát ñeïp maø nhieàu ngöôøi ao öôùc, nhöng

khi ñaõ coù voi ngöôøi ta laïi mong muoán nhöõng caùi toát ñeïp hôn, hoaøn thieän hôn, ñoù laø

mong gaëp ñöôïc tieân.

Nghóa caû caâu: Tham lam, khoâng baèng loøng vôùi caùi ñaõ coù.

+ Söùc maïnh

 Khoeû nhö vaâm; khoeû nhö voi

Nghóa töøng chöõ: Coù söùc maïnh nhö con voi (voi laø con vaät to khoeû voâ cuøng).

Nghóa caû caâu: Raát khoeû.

– Keû coù theá löïc, giai caáp thoáng trò

 Baét kieán nuoâi voi

Nghóa töøng chöõ: Kieán laø con vaät raát nhoû beù laïi phaûi kieám moài nuoâi con voi to

töôùng.

Nghóa caû caâu: Baét daân ñen, ngheøo khoù cung phuïng keû quyeàn quyù.

– Nhieàu nhöng khoâng coù giaù trò

 Möôøi voi khoâng ñöôïc baùt nöôùc xaùo

Nghóa töøng chöõ: Möôøi con voi nhöng khoâng naáu ñöôïc baùt nöôùc xaùo.

Nghóa caû caâu: 1. Noùi khoaùc, khoâng ñuùng söï thaät. 2. Hueânh hoang, noùi nhieàu höùa

nhieàu nhöng khoâng laøm ñuùng theo lôøi ñaõ höùa ñaõ noùi.

– Ngöôøi di chuyeån naëng neà

 Truïn treän nhö voi leo cao

Nghóa töøng chöõ: Voi khoâng coù sôû tröôøng leo cao neân khi phaûi leo cao noù böôùc

töøng böôùc heát söùc khoù khaên vaø naëng neà.

Nghóa caû caâu: Vaän ñoäng moät caùch ì aïch, naëng neà khoù nhoïc.

– Hoaøn caûnh nguy hieåm

 Cöôõi ñaàu voi döõ

Nghóa töøng chöõ: Ngöôøi ta thöôøng tìm caùch traùnh xa nhöõng con voi döõ, khoâng ai

daùm nghó ñeán vieäc cöôõi con voi döõ vì nhö vaäy thaät laø nguy hieåm.

Nghóa caû caâu: ÔÛ vaøo theá hieåm ngheøo.

– Ngöôøi bò baét laøm vieäc khoâng ñuùng khaû naêng

 Baét voi ñi caøy

Nghóa töøng chöõ: Voi gioûi thoà ngöôøi, gioûi chôû haøng hoaù chöù khoâng bieát caøy. Baét

voi ñi caøy ñuùng laø gaây khoù khaên cho voi.

Nghóa caû caâu: Yeâu caàu laøm moät vieäc khoâng ñuùng sôû tröôøng hoaëc khoâng coù khaû

naêng thöïc hieän.

– Keû thuø, ñoái töôïng nguy hieåm

 Röôùc voi giaøy moà (maû toå)

Nghóa töøng chöõ: Daãn voi veà giaøy xeùo moà maû toå tieân.

Nghóa caû caâu: Phaûn boäi toå quoác, phaûn boäi ñoàng baøo ruoät thòt cuûa mình.

 Taåm ngaåm taàm ngaàm ñaám cheát voi

Nghóa töøng chöõ: (Taåm ngaåm taàm ngaàm: laàm lì ít noùi) ngöôøi laàm lì ít noùi nhöng

coù söùc maïnh voâ cuøng coù theå ñaám cheát voi.

Nghóa caû caâu: Hieàn laønh ít noùi nhöng coù yù chí maõnh lieät, coù haønh ñoäng döùt

khoaùt vaø hieäu quaû, thöôøng gaây khoù khaên cho ñòch thuû.

0 Ngöôøi/ vaät khoâng giaù trò

 Voi nan hoå giaáy

Nghóa töøng chöõ: Voi laøm baèng nan tre, hoå laøm baèng giaáy. Ñaây laø nhöõng ñoà chôi,

khoâng phaûi voi thöïc, hoå thöïc neân chaúng ñaùng sôï.

Nghóa caû caâu: Khoâng coù giaù trò thöïc.

Ngöõ nghóa cuûa caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät

Trong thaønh ngöõ tieáng Anh

Phuï luïc 2

Veà thaønh ngöõ tieáng Anh, nhöõng teân ñoäng vaät chuùng toâi choïn ñeå mieâu taû ngoaøi yeáu toá

coù taàn soá xuaát hieän nhieàu coøn phaûi laø nhöõng ñoäng vaät coù trong thaønh ngöõ tieáng Vieät. Nhöõng

con vaät chuùng toâi choïn ñeå mieâu taû laø: Boø (bull, cow, ox) (21 laàn xuaát hieän), caù (fish) (30),

chim (bird) (34), caùo (fox) (6), choù (dog) (63), chuoät (mouse, rat) (13), gaø (cock, chicken, hen)

(24), lôïn (pig) (15), meøo (cat) (31), ngöïa (horse, mare) (35), ong (bee) (10), ruoài (fly) (11), vòt

(duck, drake) (11). Muïc ñích cuûa vieäc mieâu taû naøy nhaèm so saùnh, ñoái chieáu laøm roõ nghóa vaên

hoaù cuûa nhöõng teân goïi ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, neân chuùng toâi giaûn löôïc bôùt phaàn

mieâu taû nghóa caû caâu vaø nghóa töøng chöõ, chæ neâu leân nghóa vaên hoaù cuûa moãi töø ngöõ chæ ñoäng

vaät chöùa trong thaønh ngöõ.

1-BEE (ong)

+ Ngöôøi vui veû (a busy bee)

+ Ngöôøi ñem laïi lôïi loäc (where bees are, there is honey)

+ Ngöôøi, vaät tuyeät vôøi (the bee’s knees)

- Keû ñang giaän döõ (as mad as a hornet)

- Ngöôøi maéc toäi lôùn (laws catch flies but let hornet go free)

- Ñieàu vieãn voâng (to have one’s head full of bees)

0 Moái baän taâm (have a bee in your bonnet)

0 Chuyeän tình duïc vaø sinh saûn (the birds and the bees)

2- BIRD (chim)

+Ngöôøi caàn maãn, sieâng naêng (an early bird)

+Ngöôøi nhanh nheïn vaø bieát lo xa (the early bird catches the worm).

+Ngöôøi khoân ngoan vaø töøng traûi (you can not catch old bird with chaff).

+Söï töï do (as free as a bird).

+Ngöôøi taøi gioûi (a rare bird)

+Ngöôøi coù quaàn aùo ñeïp (fine feathers make fine birds)

+Nhöõng ngöôøi soáng hoaø thuaän (birds in their little nests agree)

+Coâng vieäc nheï nhaøng (like a bird)

+Gioïng nöõ cao (sing like a bird)

-Ngöôøi bò saên luøng/ truy ñuoåi(the bird has flown)

-Ngöôøi xaáu (it’s an ill bird that fouls its own nest)

-Ñoái töôïng bò taán coâng (in vain the net is spread in the sight of the bird)

-Tö töôûng cuïc boä (each bird love hear himself sing)

0Ngöôøi thích soáng quanh quaån trong nhaø(a home bird).

0Ngöôøi thích soáng ñôn ñoäc (a lone bird)

0Ngöôøi cuøng hoäi cuøng thuyeàn (birds of a feather flock together)

0Ngöôøi thích nay ñaây mai ñoù (a bird of passage)

0Ngöôøi bí maät (a little bird)

0Ngöôøi laäp dò (an odd bird).

0Söï vaät, söï vieäc tröôùc kia (there are no birds in last year’s nest).

0 Vaät mình ñang coù (a bird in the hand is worth two in the bush)

0Muïc ñích/muïc tieâu nhaém tôùi (kill two birds with one stone)

0Taàm nhìn bao quaùt (a bird’s eye view)

0Chuyeän tình duïc vaø sinh saûn (the birds and the bees)

0Ñieàu khoâng bieát roõ (a bird in the bush)

3- BULL (boø ñöïc)

- Ngöôøi bò choïc töùc (like a red rag to a bull)

-Vieäc khoù khaên nguy hieåm (take the bull by the horns)

-Vuïng veà (like a bull in the china shop)

-Chuyeän bòa ñaët (a cock and a bull story)

-Chuyeän khoâng theå xaûy ra, chuyeän phi lyù (to milk the bull)

CALF (beâ)

+Thöùc aên (quyù) (kill the fatted calf)

+Coâng vieäc nheï nhaøng (if you agree to carry a calf they make you carry the cow)

COW (boø caùi)

+ Ñieàu thieâng lieâng (a sacred cow)

+Söï chính xaùc (cow’s thump)

+Vieäc lôùn / quan troïng (it is idle to swallow the cow and choke on the tail)

+Nhaân caùch / phaåm giaù (better a good cow than a cow of a good kind)

+Vaät sinh lôïi (if you sell the cow you sell milk too

-Ngöôøi hôøi hôït (a bellowing cow soon forgets her calf)

-Ñieàu khoâng toái öu (why buy a cow when milk is so cheap?)

-Coâng vieäc naëng neà (if you agree to carry a calf they make you carry the cow)

OX (boø thieán)

+Cuûa quyù, ñaùng giaù (better a dinner of herbs than a stalled ox where hate is)

+Ngöôøi coù söùc maïnh (as strong as an ox)

0Coâng vieäc, vaät, söï vaät (you can’t play the same ox twice)

4- CAT (meøo)

+Ngöôøi/ vaät coù ích (keep no more cats than will catch mice)

+Ngöôøi maõn nguyeän veà ñieàu ñaõ ñaït ñöôïc (like the cat that got /ate/ stole the cream)

+Cô hoäi / dòp may (sb has not a cat in hell’s chance)

+Ngöôøi quaûn lyù (when the cat’s away the mice will play)

-Laøm ngöôøi ta lo laéng hoang mang tröôùc khi haïi hoï (play cat and mouse game)

-Ngöôøi hay xung ñoät, öa gaây goã vôùi ngöôøi khaùc (fight like cat and dog)

-Ngöôøi trong taâm traïng boàn choàn / baát an (fike a cat on hot bricks)

-Ngöôøi heøn keùm (a cat may look at a king)

-Ngöôøi loâi thoâi leách theách / öôùt suõng (look what the cat’s dragged in)

-Ñieàu gaây phieàn toaùi (put / set the cat among the pigeons)

-Ngöôøi ñaàu moâi choùt löôõi (as sleek as a cat)

-Ngöôøi toû veû ñaéc chí khi laøm haïi ngöôøi khaùc (look like the cat that swallowed the canary)

0Ngöôøi coù mong muoán ñieàu gì ñoù(the cat would eat fish, but would not wet her feet)

0Ñieàu bí maät (let the cat out of the bag)

0Muïc ñích / ñieàu mong muoán (there are more ways of killing a cat than choking it with cream)

0Xu höôùng (to see what way the cat jump)

5- CHICKEN (gaø con)

+Ngöôøi treû tuoåi (be no spring chicken; be no chicken)

+Keát quaû mong ñôïi/ ñieàu thaønh coâng (not count your chickens before hatched)

-Ñieàu phieàn toaùi (one chicken make a hen busy)

-Ngöôøi bò naïn (run around like a chickenwith its head cut off)

-Nhoû nhoi/ ít oûi (chicken- feed)

-Haäu quaû taát yeáu (the chickens come home to roost)

-Ñieàu aùc (curses, like chickens, come home to roost)

0Treû con (may chickens come cheeping)

COCK (gaø soáng)

+Ngöôøi töï tin (every cock will crow upon his own dunghill)

+Keû maïnh nhaát (cock of the walk)

+Ngöôøi coù cuoäc soáng ñaày ñuû (live like fighting cocks)

+Ñieàu toát laønh (there’s many a good cock come out of a tattered bag)

-Chuyeän bòa ñaët, khoâng coù thaät (a cock and a bull story)

-Keû yû theá (as pround as a cock on his own dunghill)

0Keá hoaïch, möu keá (that cock won’t fight)

HEN (gaø maùi)

+Ngöôøi caàn cuø, chaêm chæ (grain by grain the hen fills her belly)

+Töông lai töôi saùng, keát quaû toát ñeïp (better an egg today than a hen tomorrow)

-Ngöôøi gaây phieàn toaùi (want to have eggs must endure the cackling of hens)

-Ngöôøi ñang trong hoaøn caûnh khoâng thoaûi maùi (as mad as a wet hen)

0Ñaøn baø con gaùi (a hen party/ night)

0Ngöôøi baän bòu (like a hen with one chicken)

6- DOG (choù)

+Ngöôøi / vaät quan troïng hôn (the tail wagging the dog)

+Söï may maén, cô hoäi (not even a dog’s chance)

+Ngöôøi bieát xöû söï (he is a good dog who goes to church)

+Vaät coù ích tuy beù nhoû (a live dog is better than a dead lion)

-Keû ích kyû (to be a dog in the manger)

-Ngöôøi bò gieo tieáng xaáu (to give a dog a bad name/ an ill name and hang him)

-Ngöôøi baûo thuû (to teach an old dog new tricks)

-Ngöôøi nham hieåm (dumb dogs are dangerous)

-Keû yû theá (every dog is valiant at his own door)

-Ngöôøi löôøi bieáng (to be as lazy as a Ludlam’s dog)

-Ngöôøi hay caùu baún hoaëc to moàm (barking dogs seldom bite)

-Ngöôøi hay gaây goå, hay ñaùnh nhau (fight like cat and dog)

-Keû taùi phaïm (the dog returns to its vomit)

-Keû hay ñöa chuyeän; ngoài leâ ñoâi maùch (a dog that will fetch a bone will carry a bone)

-Keû heøn keùm chaúng ñaùng baän taâm (it is a poor dog that’s not worth whistling for)

-Keû bò khinh reõ (die like a dog)

-Ñoái töôïng bò tröøng phaït/ bò taán coâng (it is easy to find a stick to beat a dog)

-Ngöôøi hung döõ (dead dogs don’t bite; for a mischievous dog a heavy clog)

-Söï khoán khoå, cuøng cöïc (to live a dog life)

-Ngöôøi tham lam (dogs that put up many hare kill none)

-Söï sa suùt / xuoáng doác (go to the dogs)

-Môù hoå loán, hoån ñoän (a dog’s breakfast /dinner)

-Ñieàu phieàn toaùi (love me, love my dog)

-Moâi tröôøng xaáu (if you lie down with dogs , you will get up wit fleas)

0Muïc ñích, ñieàu mong muoán (there are more ways of killing a dog than choking it with butter

/ than hanging it)

0Ngöôøi laøm vieäc vaát vaû (work like a dog)

0Ngöôøi ñöôïc pheùp laøm ñieàu sai traùi (every dog is allowed one bite)

0Ngöôøi phaûn ñoái (dogs bark, but the caravan goes on)

7- DUCK (vòt)

+Coâng vieäc thuaän lôïi (like a duck to water)

+Ngöôøi coù tö töôûng tieán boä (it’s fine for young ducks)

-Ngöôøi ngoan coá (be/ like water off a duck’s back)

-Phung phí (to play duck and drakes with)

0Ngöôøi / toå chöùc (gaëp khoù khaên) (a lame duck)

0Keá hoaïch /yù ñònh (thaát baïi) (a dead duck)

0Muïc tieâu (deã coâng kích) (like a sitting duck)

0Coâng vieäc (deã daøng) / Troø treû con (duck soup)

0Moät choác, moät thoaùng (in two shakes of a duck’s tall)

8- FISH (caù)

+Ngöôøi / vaät quan troïng (a big fish in a little fond; have other / bigger fish to fry)

+Ngöôøi /vaät toát (there are plenty / lots more fish in the sea; there are as good fish in the sea as

ever came out of it)

+Ngöôøi taøi gioûi (never offer to teach fish to swim; swim like a fish)

+Moùn lôïi (all is fish that comes to his net; never fry a fish till it’s caught)

+Keû gaëp may maén (to feed the fishes)

- Ngöôøi laïnh luøng (a cold fish)

-Ngöôøi laïc loõng (a fish out of water)

-Bôïm/ saâu röôïu (drink like a fish)

-Con moài (a silly fish that caught twice with the same bait)

-Ngöôøi laäp dò (an odd fish; a queer fish)

-Keû baøng quan, thuï ñoäng, khoâng muoán leân tieáng duø trong nhöõng tröôøng hôïp caàn baûo veä coâng

lyù (as dumb as a fish; as mute as a fish)

0Ngöôøi/ vaät thuoäc loaïi khaùc (a different kettle of fish)

0Moùn quaø (little fish are sweet)

0Muïc ñích (He who would catch fish must not mind getting wet)

9- FLY(ruoài)

+Keát quaû lao ñoäng (a shut mouth catches no flies)

-Ngöôøi ñang gaëp nguy hieåm (a fly on the wheel)

-Keû haùm lôïi (honey catches more flies than vinegar)

-Ñieàu caûn trôû (a fly in the ointment)

-Vaät khoâng ñaùng keå/ teùp riu (eagles don’t catch flies)

-Ngöôøi maéc loãi nhoû (laws catch flies but let hornet go free)

-Ñieàu ngoác ngheách (there are no flies on someone)

0Ñieàu gaây aûnh höôûng xaáu (there are no flies on sb)

0Ngöôøi/ vaät nhoû beù (a fly on the wall; (not harm/ hurt a fly)

0 Soá ñoâng, nhieàu (die/ fall/ drop like flies)

10- FOX (caùo)

- Keû giaû nhaân giaû nghóa (a fox in lamb’s skin)

- Keû khoân ranh, quyû quyeät (as cunning as a fox; as smart as a fox)

- Keû xaáu (to set a fox to keep one’s geese)

-Keû nham hieåm (when the fox preaches, take care of your geese) = Maät ngoït cheát ruoài / Khaåu

phaät taâm xaø.

11- HORSE (ngöïa)

+Ngöôøi ñöôïc kyø voïng (back the wrong horse)

+Ngöôøi/vaät thích hôïp (it’s horse for course)

+Nguoàn tin ñaùng tin caäy (from the horse’s mouth)

+Söï giuùp ñôõ / quøa taëng (look a gift – horse in the mouth)

+Cuûa caûi, taøi saûn ñaùng giaù (to shut/close/lock the stable door after the horse has bolted)

+Ngöôøi gioûi chòu ñöïng (all lay load the willing horse)

+Vaät quí cho söùc khoûe cuûa con ngöôøi (there is nothing so good for the in side of a man as the

out side of a horse)

+Quyeàn lôïi ñöôïc höôûng (if two ride on a horse, one must ride behind)

+Ñieàu toát laønh (if wishes were horses, beggars would/ minght ride)

+Ngöôøi ñöôïc taïo cô hoäi (you can take/lead a hosre to water, but you can’t make him drink)

+Ngöôøi caån thaän (it is the good horse that never stumbles)

+Ngöôøi coù söùc maïnh (as strong as a horse)

-Ñieàu/ vaät voâ ích (flog a dead horse)

-Söï buoàn teû (one – horse town)

0Ngöôøi choàng (the grey mare is better horse)

0Ngöôøi kín ñaùo / keû giaáu taøi (a dark horse)

0Ngöôøi aên khoeû (eat like a horse)

0Thöùc aên nhieàu (could eat a horse)

0Quan ñieåm/thaùi ñoä (to change horse in midstream)

0Ñieàu ñònh laøm (hold one’s horse)

0Coâng vieäc (deã daøng) (a short horse is soon curried)

0Coâng vieäc (khoù khaên) (to drive a coach and horse through sth)

0Nhöõng thöû thaùch (if you can’t ride two horses at once, you shouldn’t be in the circus)

0Laøm vieäc caät löïc (work like a horse)

0Ngöôøi khoâng deã sai khieán (wild horse couldn’t drag sb there, prevent sb doing st)

MARE (ngöïa caùi)

-Phöông tieän bò sai khieán (money makes the mare to go)

-Chuyeän khoù thöïc hieän, chuyeän khoâng coù thaät (to find a mare’s nest)

0Ngöôøi vôï (the grey mare is the better horse)

0Tính gan lì (nothing so bold as a blind mare)

12- MOUSE, RAT (chuoät)

+Ngöôøi tuy nhoû beù, yeáu ôùt vaãn coù theå coù ích (a mouse may help a lion)

-Ñieàu baát oån (smell a rat)

-Ngöôøi raát ngheøo (as poor as a church mouse)

-Ngöôøi laâm vaøo hoaøn caûnh beá taéc (it is a poor mouse that has only one hole; like rats in a

hole)

-Lôøi leõ naëng neà (to give sb rats)

-Baûn chaát xaáu xa (rats desert a sinking ship)

-Keát quaû khieâm toán (the mountain has brought forth a mouse)

-Caùi haïi nhoû (burn not your house to rit it of the mouse)

-Ngöôøi khoâng töï giaùc(when the cat’s away, the mice will play)

-Ngöôøi öôùt aùt dô daùy (like a drowned rat)

0Gay go, quyeát lieät (the rat race)

0Ngöôøi laëng leõ / aâm thaàm (as quiet as a mouse)

13- PIG (lôïn)

+Haïnh phuùc (ngaén nguûi) (if you would be happy for a week take a wife, if you would be happy

for a month kill a pig, but if you would be happy all your life plant a garden).

-Keû tham aên (make a pig of yourself)

-Ngöôøi beùo luøn xaáu xí (to be as fat as a pig)

-Keû höùng chòu (pig / piggy in the middle)

-Toài teä / keùm coûi (make a pig’s ear (out) of sth)

-Ñieàu löøa loïc (to buy a pig in a poke)

-Haønh ñoäng thoâ loã (what can you expect from a pig but a grunt?)

-Ñieàu vieån voâng / ñieàu khoâng theå coù ñöôïc (pigs might /may fly)

Thaønh ngöõ tieáng Vieät chöùa boä phaän ñoäng vaät

Phuï luïc 3

1. BUÏNG/ DAÏ/ LOØNG/ RUOÄT/PHEØO

Buïng coùc ngôõ buïng boø 2. CAØNG

Buïng traâu ñaàu traém Lính quyùnh nhö cua bò beû caøng

Buïng traâu laøm sao buïng boø laøm vaäy Ngoe ngaåy nhö cua gaãy caøng

Caù vaøng buïng boï 3. CAÙNH

Khaåu phaät taâm xaø Chim coù caùnh caù coù vaây

Mieäng phaät buïng raén Chim lieàn caùnh caây lieàn caønh

Boø aên maï coù daï boø chòu Coø bay thaúng caùnh

Daï caù loøng chim Gaø ngöôøi gaùy, gaø ta cuõng ñaäp caùnh

Maët ngöôøi daï soùi Huøm moïc caùnh

Loøng caù daï chim Nhö chim lieàn caùnh

Loøng chim daï caù Nhö huøm moïc caùnh

Loøng lang daï soùi Phaän moûng nhö caùnh chuoàn

Loøng lang daï thuù Phöôïng hoaøng chaët caùnh boû ñi, baét

Loâi thoâi nhö caù troâi xoå ruoät con bìm bòp ñem veà nhaø nuoâi

Heùo hon ruoät taèm Thaúng caùnh coø bay

Roái nhö ruoät taèm Veõ huøm theâm caùnh

Ruoät ngöïa phoåi boø 4. CHAÂN/ CAÚNG/ GIOØ

Ruoät taèm chín khuùc Buoäc chæ chaân voi

Ruoät taèm ñoøi ñoaïn Chaân chim boùng ñaù

Ruoät taèm roái bôøi Chaân voi ñaïp mieäng chim

Ruùt ruoät tô taèm Chaân gaø laïi bôùi ruoät gaø

Thaúng nhö ruoät ngöïa Chæ buoät chaân voi

Ñaàu nheo coøn hôn pheøo traâu Chuoät gaëm chaân meøo

EÃnh öông nuoát boø, chaân coø ñoå nuùi

Muoãi ñoát chaân voi

Nhaûy chaân saùo Ñaùnh choù vaõi cöùt

Nhö reát theâm chaân Giaáu nhö meøo giaáu cöùt

Veõ raén theâm chaân Giaáu nhö maõo giaáu cöùt

Veõ reát theâm chaân Hoï nhaø toâm cöùt loän leân ñaàu

Veõ chaân raén, giaëm loâng löôn Khieâng boø caû cöùt

Voi chính ngaø, gaø ba chaân Xui treû aên cöùt gaø

Boán caúng laø boø, boán gioø laø heo 8. DA

Chuûng chaúng nhö caúng boø thui Coùc xöông loøi da

Noùi nhaám nhaúng nhö caúng boø thui Choù lieàn da gaø lieàn xöông

5. CÖÏA Da chuoät muoán caêng laøm troáng

Gaø chín cöïa, ngöïa chín hoàng mao Da ñoû nhö da gaø choïi

Gaø gioø ngöùa cöïa Da ngöïa boïc thaây

6. COÅ Da ngöïa boïc xöông

Buoäc coå meøo treo coå choù Daëm nghìn da ngöïa

Caét coå gaø khoâng caàn dao phay Daøy nhö da voi

Coå traâu coå boø Loâng coâng da coïp

Coå ngaúng nhö coå coø Maét caù da löôn

EÁch ñoøi caén coå raén Maét cuù da löôn

Saéc nanh chuoät deã caén ñöôïc coå meøo Sôûn da gaø

Thaét coå meøo treo coå choù Traâu cheát boø cuõng bò loät da

Yeám boø laïi buoäc coå boø Xuø xì da coùc laém thoùc thì hôn

7. CÖÙT Xuø xì nhö da coùc

Chua nhö cöùt meøo 9. DAÙI

Cöùt chim cu boâi khu bìm bòp Moù/ sôø daùi ngöïa

Cöùt traâu ñeå laâu hoaù buøn 10. ÑAÀU / SOÛ

Ñaõi cöùt gaø laáy haït taám Bôùi ñaàu caù vaïch ñaàu toâm

Buïng traâu ñaàu traém Gaø khoân giaáu ñaàu, chim khoân daáu

Caù ñoái baèng ñaàu moû

Caù keå ñaàu rau keå môù Giaøu aên ñaàu caù thoái

Chaët ñaàu caù vaù ñaàu toâm Giaät ñaàu caù vaù ñaàu toâm

Ñaùnh raén giaäp ñaàu Giaõy leân nhö caù loùc bò ñaäp ñaàu

Ñaàu chaáy maåy raän Hoï nhaø toâm cöùt loän leân ñaàu

Ñaàu cua tai ñæa Maët ngöïa ñaàu traâu

Ñaàu cua tai eách Möôïn ñaàu heo naáu chaùo

Ñaàu cua tai muoãi Nhö raén maát ñaàu

Ñaàu cua tai nheo Quaï naøo maø chaúng ñen ñaàu

Ñaàu dôi ñuoâi chuoät Raén khoân giaáu ñaàu

Ñaàu dôi maët chuoät Thaân löôn chaúng quaûn laám ñaàu

Ñaàu gaø ñít vòt Traêm daâu ñoå ñaàu taèm

Ñaàu gaø maù lôïn Thuû thæ aên soû lôïn

Ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu 11. ÑÍT (KHU)

Ñaàu gaø hôn ñuoâi voi Boø chuøng ñuoâi ñaép ñít boø chaúng

Ñaàu höôu moûm nai ñaép ñöôïc ñít traâu

Ñaàu nheo coøn hôn pheøo traâu Caø cuoáng cheát ñeán ñít coøn cay

Ñaàu traâu moûm boø Chai nhö ñít khæ

Ñaàu traâu maët ngöïa Cöùt chim cu boâi khu bìm bòp

Ñaàu traâu traùp khæ Ñom ñoùm saùng ñaèng ñít, chuoät chuø

Ñaàu roàng ñuoâi raén æa cöûa hang

Ñaàu roàng ñuoâi toâm Gaàn röøng laïi khoâng bieát khæ ñoû ñít

Ñaàu voi ñuoâi chuoät Khæ cheâ khæ ñoû ñít

Ñöôïc ñaàu voi ñoøi ñaàu ngöïa Theo ñít ngöïa

12. ÑUOÂI

Baét chaïch ñaèng ñuoâi Mieäng coïp gan thoû

Baét ngöïa ñaèng ñuoâi Meøo giaø laïi thua gan chuoät nhaét

Boø chuøng ñuoâi ñaép ñít boø chaúng Mieäng huøm gan söùa

ñaép ñöôïc ñít traâu Gan coùc tía

Buoäc ñuoâi cho ngöïa ñaù nhau Gan coùc maët coâng

Chuoät chaïy hôû ñuoâi Gan coùc maät coâng

Choù chaïy hôû ñuoâi Gan coâng maät coùc

Choù ngoài hôû ñuoâi Gan nhö coùc tía

Con boø caïp coù noïc ñaèng ñuoâi Gan roàng tröùng traâu

Ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu Gan thoû ñeá

Ñaàu dôi ñuoâi chuoät Thi gan vôùi coùc tía

Ñaàu roàng ñuoâi raén 14. GOÙT

Ñaàu roàng ñuoâi toâm Loâng phöôïng goùt laân

Ñaàu voi ñuoâi chuoät 15. HAØM

Ñuoâi traâu khoâng baèng ñaàu gaø Haøm choù voù ngöïa

Ñöùt ñuoâi con noøng noïc Lo boø khoâng coù haøm treân

Meøo khen meøo daøi ñuoâi Maû taùng haøm roàng

Meøo khoe meøo daøi ñuoâi 16. LOÂNG

Noøng noïc ñöùt ñuoâi AÊn choù caû loâng, aên hoàng caû hoät

Run nhö thaèn laèn ñöùt ñuoâi Chim chích ñöôïc maáy hoät loâng,

Thaèn laèn ñöùt ñuoâi chuoàn chuoàn ñöôïc maáy hoät thòt

Tiu nghæu nhö choù cuïp ñuoâi Chim ñeïp nhôø loâng, ngöôøi ñeïp nhôø

13. GAN aùo

Boáng coù gan boáng, boáp coù gan boáp Choù cheâ meøo laém loâng

Coùc coù gan coùc, kieán coù gan kieán Coùc moïc loâng naùch

Cua coù oùc, coùc coù gan Cun cuùt ñöôïc maát haït loâng

Gaø coù loâng, ngöôøi coù giaù Maët xaùm nhö gaø bò caét tieát

Gaø moïc loâng maêng Ruõ nhö gaø caét tieát

Loâng coâng da coïp 21. MAØY

Loâng phöôïng goùt laân Maét laêng maøy vöôïc

Loâng ruøa söøng thoû Maøy ngaøi maét phöôïng

Nôï nhö loâng chim Maét dôi maøy chuoät

Quaï ñoäi loâng coâng Maét phöôïng maøy ngaøi

Quaï möôïn loâng coâng 22. MAÉT

Saùo möôïn loâng coâng Da ngaø maét phöôïng

Veõ chaân raén giaëm loâng löôn Ñoû nhö maét caù chaøy

17. LÖNG Giöông maét caù raùn

Choù naèm loøi löng cöôõi leân löng hoå/ Giöông maét eách

coïp Giöông ñoâi maét eách

Ngoài treân löng coïp Haït chaâu maét caù

18. LÖÔÕI Haït trai maét caù

Mang cheát choù cuõng le löôõi Maét dôi maøy chuoät

Mieäng laèn löôõi moái Maét laêng maét vöôïc

19. MAÙ Maøy ngaøi maét phöôïng

Ñaàu gaø maù lôïn Maét phöôïng maøy ngaøi

20. MAÙU ( TIEÁT) Maét cuù da löôn

Ñem dao moå traâu caét tieát gaø Maét cuù voï

Haêng maùu gaø Hau haùu nhö maét dieàu haâu

Haêng maùu vòt, haêng tieát vòt. Maét laêng maøy vöôïc

Maùu boø cuõng nhö tieát deâ Maét nhö maét lôïn luoäc

Maùu gaø laïi taåm xöông gaø Maét nhö maét raén raùo

Maët taùi nhö gaø bò caét tieát Quaï khoâng bao giôø moå maét quaï

Sôï xanh maét meøo Caù ñeå mieäng meøo

Thao laùo maét eách Caân mieäng heán

Trô maét eách Chaân voi ñaïp mieäng chim

Tröông maét eách Chuoái ñuùt mieäng voi

23. MAËT Coø æa loït mieäng ve

Chaùy nhaø maët chuoät môùi trô Coùc môû mieäng

Chaùy nhaø ra maët chuoät Cuù keâu döõ mieäng cuù

Ñaàu dôi maët chuoät Ñuùt chuoái mieäng voi

Ñaàu traâu maët ngöïa Heán (cuõng) môû mieäng

Laøm thaân löôn chaúng neà laám maët Mieäng coïp gan thoû

Maët ñoû nhö gaø choïi Mieäng huøm gan söùa

Maët ngöïa ñaàu traâu Mieäng huøm noïc raén

Maët nhö chuoät keïp Mieäng laèn löôõi moái

Maët nhö gaø caét tieát Tay khæ nuoâi mieäng khæ

Maët söùa gan huøm Vaøo mieäng coïp

Maët söùa gan lim Vaøo mieäng huøm

Maët xaùm nhö gaø caét tieát Bìm bòp cheâ moû saùo ñen

24. MAÄT Gaø coû trôû moû veà röøng

Ñaéng tanh nhö maät caù meø Gaø khoân giaáu ñaàu, chim khoân daáu

Gan coùc maät coâng moû

Rao maät gaáu baùn maät heo Huøm tinh ñoû moû

Tanh nhö maät caù meø Ñaàu höôu moûm nai

25. MEÀ Ñaàu traâu moûm boø

Loän meà gaø Ruoäng moûm traâu moûm boø

26. MIEÄNG/ MOÛ/ MOÛM / MOÀM Caùi toâm ñuùt moàm con boáng

Buøn trong mieäng oác ñuøn ra EÁch boø ñaèng moàm

Moàm caù ngaõo Noïc ngöôøi baèng möôøi noïc raén

Moàm choù voù ngöïa Ong non ngöùa noïc

Moàm nhö quaï caùi Raén ñoå noïc cho löôn

Oác boø ñaèng moàm 32. NÖÔÙC MAÉT

27. MOÙNG Nöôùc maét caù saáu

Chaïy xoaïc moùng heo 33. OÙC

Noùi toaïc moùng heo Cua coù oùc, coùc coù gan

Tröôùc vaønh moùng ngöïa 34. PHOÅI

28. MÔÕ Ruoät ngöïa phoåi boø

Nuoâi heo laáy môõ 35. RAÊNG (NANH)

29. NGAØ Lo boø traéng raêng

Aên côm nhaø vaùc ngaø voi Quen choù chôù moù raêng, quen voi

Quen choù chôù moù raêng, quen voi chôù sôø ngaø

chôù sôø ngaø Saéc nanh chuoät deã caét ñöôïc coå meøo

Voi cheát veà ngaø, chim cheát veà loâng 36. RAÂU

Voi chín ngaø, gaø ba chaân Raâu toâm moàm laøng

30. NHÔÙT Veånh raâu caùo

Khoâng aên löôn vaãn phaûi chòu nhôùt Veånh raâu treâ

Theo nheo aên nhôùt (dôùt) Vuoát raâu huøm

Tröùt nhôùt cho nheo 37. ROÁN

31. NOÏC Chuoät chaïy hôû roán

Boø caïp coù noïc ñaèng ñuoâi 38. SÖØNG

Hang huøm noïc raén Beû gaõy söøng traâu

Mieäng huøm noïc raén Cöa söøng laøm ngheù

Noïc raén mieäng huøm Deâ con buoàn söøng

Noïc raén mieäng huøm gan söùa Deâ non ngöùa söøng

Lo söøng boø bò saâu quaûng Chuoàn chuoàn ñöôïc maáy hoät thòt

Muoãi ñoát söøng traâu 43. TIEÁNG GAÙY

Möôøi baûy beû gaõy söøng traâu Gaø cheát vì tieáng gaùy

Traâu aùc thì vaïc söøng Gaø töùc nhau tieáng gaùy

Traâu khaùt chaúng lo ñeø söøng 44. TRÖÙNG

39. TAI Gan roàng tröùng traâu

Aên caùy böng tai Tröùng gaø tröùng vòt

Ñaàu cua tai ñæa Tröùng ñoøi khoân hôn vòt

Ñaàu cua tai eách Tröùng khoân hôn raän

Ñaàu cua tai nheo Voi ñeû tröùng

Meøo laønh ai nôõ caét tai 45. ÖÙC

Taâng haång nhö choù cuït tai Caø cuoáng cheát ñeán öùc coøn cay

Tiu nghæu nhö meøo bò caét tai 46. VAÛY

Töng höûng nhö meøo maát tai/ caét tai Vaûy caù coøn hôn laù rau

40. TAY 47. VAÂY

Tay khæ nuoâi mieäng khæ Aên caù boû vaây

41. THAÂN Caù maïnh veà vaây

Ñæa leo thaân haïc Chim coù caùnh caù coù vaây

Laøm thaân löôn chaúng neà laám maët Theâm vaây cho caù

Laøm thaân traâu ngöïa Trôøi khoâng cho huøm theâm vaây

Thaân coø cuõng nhö thaân chim 48. VOÙ

Thaân löôn bao quaûn laám ñaàu Haøm choù voù ngöïa

Thaân nhö thaân chaïch Moàm choù voù ngöïa

Thaân traâu traâu lo, thaân boø boø lieäu 49. VOÛ

42. THÒT Ngöôøi aên oác keû ñoå voû

Quan hoï thòt gaø gioã cha thòt eách Khoâng aên oác phaûi ñoå voû

50. XÖÔNG Coùc xöông loøi da

Aên caù boû xöông, aên quaû boû hoät Hoùc xöông gaø, sa caønh kheá

Aên caù nhaû xöông aên ñöôøng nuoát Maùu gaø laïi taåm xöông gaø

chaäm 51. YEÁM

Caù thoái raén xöông Yeám boø laïi buoäc coå boø

Caù thoái töø trong xöông thoái ra

Thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ boä phaän ñoäng vaät

trong tieáng Anh

Phuï luïc 4

1. BACK (löng) Every ass loves to hear himself

It is the last straw that breaks the bray

camel’s back Want to have eggs must endure the

Like water off a duck's back. cackling of hens

Set a beggar on horse back and 5. EAR (tai)

he’ll ride to the devil The camel going to seek horns lost

2. BEARD (raâu) his ears

Hares may pull dead lions by the To hold the wolf by the ears

beard Make a pig’s ear (out) of sth

To beard the lion in his den 6. EGG (tröùng)

3. BELLY (buïng) Better an egg today than a hen

To eat the calf in the cow’s belly tomorrow

(aên beâ con trong buïng con boø). Want to have eggs must endure the

Grain by grain, the hen fills her cackling of hens.

belly. He that will steal an egg will steal

4. BRAY, CRACKLE (tieáng keâu) an ox.

To kill the goose that lays the Every herring must hang by its own

golden eggs gill

7. EYE (maét) 11. GUT (ruoät)

A bird’s eye view. Carry gut to a bear, not fit to

Keep your aim fish guts to your aim The cat shuts its eyes when stealing

sea maws cream

12. HAIR (loâng mao) To look at somebody with a cock in

To take a hair of the dog that bit one's eye

you Crows do not pick crows eyes

13. HEAD (ñaàu) Eagle eyes

Head of the dog is better than the Have eyes like a hawk

tail of the lion Hawks do not pick hawk’s eyes

Like a bear with a sore head Make sheep’s eyes at somebody

Run around like a chicken with its To cast sheep’s eyes

head cut off 8. FEATHER (loâng vuõ)

Fish begins to stink at the head Birds of a feather flock together

14. HORN (söøng) Bird of the same feather flock

Take the bull by the horns together .

The camel going to seek horns lost Fine feathers make fine bird

his ears They are bird of feather

15. KNEE (ñaàu goái) Jackdaw in peacock’s feathers

The bee’s knees 9. FEET, FOOT (chaân)

16. LEG (chaân) The cat would eat fish, but would

To take the hind leg off a donkey not wet her feet

17. MOUTH (mieäng) Not to know B from a bull’s foot

Honey is not for the ass’s mouth 10. GILL (mang caù)

From the horse’s mouth The ass in lion’s skin

Look a gift-horse in the mouth To flay a flea the hide and tallow

To put your head in the lion’s To sell the bear’s skin before one

mouth has caught the bear

To put (run) one's head into the To skin a flea for its hide

lion's mouth 21. SPUR (cöïa gaø troáng)

To rush into/to the lion's mouth Chance in the cock’s spur

Throw sb to the lion’s mouth 22. STING (noïc)

18. NEST (toå, oå) Honey is sweet, but the bee stings

Birds in their little nests agree 23. TAIL (ñuoâi)

Every bird likes its own nest It is idle to swalow the cow and

It is an ill bird that fouls its own choke on the tail

nest Head of the dog is better than the

There are no bird in last year’s nest tail of the lion

To find a mare’s nest Jest with an ass he will flap you in

19. PAW (vuoát) the face with his tail

The cat would eat fish, and would The higher the monkey climbs the

wet her paw more he shows his tail

20. SKIN, HIDE (da) The tail wagging the dog

A fox (wolf) in lamb's skin 24. TEAR (nöôùc maét)

Cacth the bear before you sell its Shed crocodile tears

skin 25. THUMP (ngoùn caùi)

His purse is made of toad’s skin. Cow’s thump

If the lion’s skin can not, the fox’s 26. TOOTH (raêng)

shall To take a bear by the tooth

Lion's skin 27. WING (caùnh)

The ignorant have an eagle’s wings

and an owl’s eyes

Phuï luïc 5

Thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng vaät

trong tieáng Vieät

A NHÖ B

A

- Baéng nhaéng nhö nhaëng vaøo

- Aùc nhö beo

chuoàng tieâu

- Aùc nhö caù saáu Vuõng Caám

- Baån nhö choù

- Aùc nhö huøm

- Baån nhö traâu ñaàm

- Aøo aøo nhö ong vôõ toå

- Baån nhö loâng löôn

- Aên nhö gaáu aên traêng

- Beùo nhö boà söùt caïp

- Aên nhö huøm ñoå ñoù

- Beùo nhö chim men giaøng

- Aên nhö meøo

- Beùo nhö con boø moäng

- Aên nhö roàng cuoán, laøm nhö caø

- Beùo nhö con cun cuùt

cuoáng

- Beùo nhö con traâu tröông

- Aên nhö roàng cuoán, noùi nhö roàng

- Beùo nhö cu cu men giaøng

- Bieán ñi nhö caù chui soùng

leo,

- Aên nhö taèm aên roãi

- Boø nhö cua

- Aên nhö thôï ñaáu

- Boø nhö ruøa

- AÊn nhö vaïc

- Bô vô nhö choù laïc nhaø

- Aên ôû nhö choù vôùi meøo

- Bô vô nhö gaø con laïc meï

- Aäm aïch nhö choù chöûa

- Bôû ngôõ nhö chim chích vaøo röøng

B

Buoàn nhö chaáu caén

C

- Baïc nhö raän

-

Caõi nhau nhö moå boø

- Cao nhö haïc thôø

- Chuûng chaúng nhö boà duïc chaám

- Cao nhö seáu vöôøn

maém caùy

- Caém caún nhö choù caén ma

- Chuûng chaúng nhö caúng boø thui

- Caâm nhö heán

- Chuyeän nhö khöôùu

- Chai nhö ñít khæ

- Chöõ nhö cua boø saøng

- Chaïy nhanh nhö ngöïa teá

- Chöõ nhö gaø bôùi

- Chaïy nhö choù daùi

- Chöõ nhö roàng bay phöôïng muùa

- Chaïy nhö choù phaûi phaùo

- Chöûi nhö choù aên vaõ maém

- Chaïy nhö chuoät

- Chöûi nhö maát gaø

- Chaïy nhö ngöïa

- Coù choàng nhö ngöïa coù cöông

- Chaïy nhö ngöïa vía

- Coù cuûa thì khoân nhö raùi, khoâng

cuûa thì daïi nhö vích

- Chaïy nhö vòt

- Chaéc nhö baét cua trong gioû

- Coå ngaúng nhö coå coø

- Chaéc nhö cua boû gioû

- Coâng nhö coâng coác

- Chaéc nhö cua ñaù

- Cöôùp ñöôøng nhö röôi

D

- Chaéc nhö cua gaïch (son)

- Da ñoû nhö da gaø choïi

- Chaäm nhö ruøa

- Dai nhö boø ñaùi

- Chaäm nhö seân

- Chaáp cha chaáp chôùi nhö quaï vaøo

- Dai nhö ñóa

chuoàng lôïn

- Dai nhö ñóa ñoùi

- Chi chít nhö kieán

- Dai nhö traâu ñaùi

- Chít chiu nhö gaø con maát meï

- Daïi nhö caày

- Daïi nhö choù

- Chua nhö cöùt maõng

- Daïi nhö vích

- Daùo daùc nhö gaø maéc ñeû

- Ñaét nhö toâm töôi

- Day döùt nhö quaï ræa moài

- Ñaéng nhö maät caù meø

- Daøy nhö da voi

- Ñaàu nhö quïa ñaùnh

- Daám daúng nhö caúng boø thui

- Ñeû nhö gaø

- Daám daúng nhö choù caén ma

- Ñeû nhö ngan nhö ngoãng

- Daâu vaøo nhaø nhö gaø boû roï

- Ñen nhö cuoác

- Doøm nhö cuù doøm nhaø beänh

- Ñen nhö quaï

- Ñeïp nhö roàng bay phöôïng muùa

- Doát nhö boø

- Ñoâng nhö kieán

- Doát nhö boø toùt

- Doát nhö boø vöïc chöa thaønh

- Ñoâng nhö röôi

- Ñuoâi traâu khoâng baèng ñaàu gaø

- Doát nhö lôïn

- Doát nhö löøa

- Ñöïc maët nhö ngoãng æa

- Dô daùng nhö coùc boâi voâi

G

- Dô daùy nhö caùy vaøo hang cua

- Gan nhö coùc tía

- Duïng nhö hoå, baát duïng nhö thöû

- Gaét nhö maém toâm

- Gaàm nhö hoå ñoùi

- Döõ nhö beo

- Gaày nhö con nhaùi beùn

- Döõ nhö coïp

- Gaày nhö con coø höông

- Döõ nhö huøm

- Gaày nhö haïc

- Döõ nhö teâ giaùc, aùc nhö ñaøn baø

moät maét

- Gaày nhö xaùc ve

Ñ

- Giaõy leân nhö bò ong chaâm

- Ñaùnh nhö ñaùnh deâ teá ñeàn

- Giaõy leân nhö bò ong ñoát

- Ñau nhö boø caïp ñoát

- Giaõy leân nhö giaãm phaûi toå kieán

- Ñaét nhö toâm tröùng

- Giaõy leân nhö ñæa phaûi voâi

- Keâu nhö boø roáng

- Giaõy naûy nhö ñæa phaûi voâi

- Keâu nhö deâ teá ñeàn

- Giaõy leân nhö caù loùc bò giaäp ñaàu

- Giaäm giaät nhö choù thaùng baûy

- Keâu nhö où

- Giaáu nhö maõn daáu cöùt

- Keâu nhö vaïc

- Giaáu nhö meøo daáu cöùt

- Khoù nhö giöõ ñoùm trong möa

H

- Khoûe nhö huøm

- Haùt nhö boø roáng

- Khoûe nhö traâu

- Haùt nhö meøo caùi gaøo ñöïc

- Khoeû nhö traâu ñaát

- Hau haùu nhö maét dieàu haâu

- Khoeû nhö traâu laên

- Hoïc nhö cuoác keâu muøa heø

- Khoûe nhö traâu moäng

- Hoïc nhö gaø bôùi vaùch

- Khoûe nhö vaâm

- Hoïc nhö veït

- Khoeû nhö voi

- Hoùt nhö khöôùu

- Khoùi nhö hun chuoät

- Hoùt nhö khöôùu baùch thanh

- Khoân nhö maïi, daïi nhö vích

- Hoâi nhö chuoät chuø

- Khoân nhö raùi

- Hoâi nhö cuù

L

- Hoãn nhö choù

- Laïch baïch nhö vòt baàu

- Hoãn nhö gaáu

- Lai rai nhö choù nhai gieû raùch

- Huøng huïc nhö traâu huùc maû

- Laøm nhö caùo, aên nhö hoå

- Huøng huïc nhö traâu laên

- Laøm nhö choù æa vaûi

I

- Laøm nhö meøo möûa

-

Im nhö heán

- Laøm nhö nhaùi boû ñóa

K

- Laøm nhö thòt traâu toi

- Keû caép nhö röôi

- Lang laûng nhö choù caùi troán con

- Lang laûng nhö choù phaûi duøi duïc

- Loanh quanh nhö choù naèm choåi

- Laøo xaøo nhö chaøo maøo moå dom

- Loøng traâu cuõng nhö daï boø

- Laøu baøu nhö choù hoùc xöông

- Loâi thoâi nhö caù troâi soå ruoät

- Laên loùc nhö coùc boâi voâi

- Loåm choåm nhö cua boø saøng

- Laên loùc nhö coùc ñoùi

- Loâng boâng nhö ngöïa chaïy ñöôøng

- Laác laùo nhö quïa vaøo chuoàng lôïn

quai

- Laàm laàm nhö choù aên vuïng boät

- Loâng nhoâng nhö choù daùi

- Laám leùt nhö chuoät ngaøy

- Loàng leân nhö ngöïa vía

- Laám leùt nhö raén moàng naêm

- Loàng leân nhö traâu ñieân

- Laám nhö traâu ñaàm

- Loàng leân nhö voi soång taøu

- Laån nhö chaïch

- Loäp boäp nhö gaø moå mo

- Laáp loù nhö choù thaùng baûy

- Lô laùo nhö choù thaáy thoùc

- Len leùt nhö raén muøng naêm

- Lôø ñôø nhö chuoät bò khoùi

- Leøo nheøo nhö meøo vaät ñoáng rôm

- Lôø ñôø nhö chuoät ngaøy

- Leùp beùp nhö gaø moå teùp

- Lôø ñôø nhö gaø ban hoâm

- Lo nhö boø thaáy nhaø taùng

- Lôø ñôø nhö gaø mang hoøm

- Loø doø nhö coø aên ñeâm

- Lôø ñôø nhö maët choù giaáy

- Loø doø nhö coø baét teùp

- Lôø ñôø nhö ñom ñoùm ñöïc

- Loø doø nhö coø phaûi baõo

- Lôø môø nhö ñom ñoùm ñöïc

- Loø khoø nhö coø bôï

- Lôùn nhö vaâm

- Loø moø nhö cua boø ñaát caùt

- Luø ruø nhö chuoät chuø phaûi khoùi

- Loaùng choaùng nhö gaø quaùng aùnh

- Luûi nhö chaïch

ñeøn

- Luûi nhö cuoác

- Loanh quanh nhö choù doïn choã ñeû

- Luûi thuûi nhö choù cuïp ñuoâi

- Luùng tuùng nhö caù vaøo roï

- Ngay löng nhö choù treøo chaïn

- Luùng tuùng nhö caù vaøo xieác

- Ngaùy nhö boø roáng

- Luùng tuùng nhö eách vaøo xieác

- Ngaån ngô nhö chim chích vaøo

röøng

- Luùng tuùng nhö gaø maéc toùc

- Luyùng quyùnh nhö cua bò beû caøng

- Ngheäch maët nhö ngoãng æa

- Löng daøi nhö choù lieám coái

- Ngoe nguaåy nhö cua gaãy caøng

- Löôïn lôø nhö caù chuoái ñöùng boùng

- Ngon nhö xaùo choù

M

- Ngoán nhö boø ngoán rôm

- Maïnh nhö hoå

- Ngô ngaùc nhö vaïc ñui

- Maùu boø cuõng nhö maùu deâ

- Ngu nhö boø

- Maët ngaây nhö ngoãng æa

- Ngu nhö choù

- Maët roã nhö toå ong baàu

- Ngu nhö lôïn

- Maët taùi nhö gaø caét tieát

- Ngöôøi nhö con nhaùi beùn

- Maët xaùm nhö gaø caét tieát

- Nhai nhö boø nhai traáu

- Maét ñoû nhö maét caù chaøy

- Nhanh nhö höôu vöôït ñoàng noäi

- Maét nhö maét lôïn luoäc

- Nhanh nhö soùc

- Maét nhö maét raén raùo

- Nhaùo nhaùc nhö gaø con laïc meï

- Meàm moûng hôn cua loät

- Nhaùo nhaùc nhö gaø phaûi caùo

- Meàm nhö con maøi maïi, nhuõn nhö

- Nhaùt nhö caùy

con chi chi

- Nhaùt nhö cheo

- Moàm nhö quaï caùi

- Nhaùt nhö thoû ñeá

N

- Nhaït nhö nöôùc oác

- Nem neùp nhö raén muøng naêm

- Nhaûy nhö con choi choi

- Ngang nhö cua

- Nhaên nhoù nhö chuoät chuø muùt

Q

giaám

- Quaù nhö traâu loän caøy

- Nhaên nhö chuoät keïp

- Quaèm quaëm nhö con aùc moû

R

- Nhaên nhö khæ aên göøng

- Nhaêng nhaüng nhö choù caén ma

- Ra raû nhö cuoác keâu muøa heø

- Nhôùn nhaùt nhö quaï vaøo chuoàng

- Raïc nhö ve

lôïn

- Reû nhö beøo, nhieàu heo cuõng heát

- Nhuïc nhö con choù

- Rình nhö cuù rình nhaø beänh

- Nhuõn nhö con chi chi

- Rình nhau nhö meøo rình chuoät

- Nhung nhuùc nhö röôi thaùng chín

- Roù raùy nhö caùy vaøo hang cua

- Noùi nhaám nhaúng nhö caúng boø

- Roùc ræa nhö caù loøng tong

- Noùi nhö choù caén ma

- Roã nhö toå ong baàu

- Noùi nhö khöôùu

- Roái nhö gaø maéc ñeû

- Noùi nhö roàng leo, laøm nhö meøo

- Roái nhö ruoät taèm

möûa

- Roáng nhö boø

- Noùi nhö teùp nhaûy

- Ruõ nhö gaø caét tieát

- Noùi nhö keùt

- Run nhö caày saáy

- Noùi nhö veït

- Run nhö deõ

- Nôï nhö loâng löôn

- Run nhö thaèn laèn ñöùt ñuoâi

S

- Nôm nôùp nhö caù naèm treân thôùt

Sôï nhö boø thaáy nhaø taùng

-

- Noùi dai nhö choù nhai gieû raùch

Suø sì (nhö) da coùc, laém thoùc thì

-

O

hôn

- Oai oaùi nhö nhaùi phaûi raén

T

- Oai oaùi nhö raén baét nhaùi

- Taùn nhö saùo

- Toùc xôøm nhö oå quaï

- Taùn nhö khöôùu

- Traéng nhö tröùng gaø boùc

- Tanh nhö maät caù meø

- Traàn nhö nhoäng

- Taâng haång nhö choù cuït tai

- Troøn nhö nhoäng

- Te taùi nhö gaø maùi maéc ñeû

- Troäm caép nhö röôi

- Te taùi nhö gaø maùi nhaûy oå

- Troán nhö chaïch

- Thao laùo nhö caùo troâng traêng

- Troán nhö chuoät

- Thaúng nhö ruoät ngöïa

- Trô nhö ñaàu choù ñaù

- Thaân coø cuõng nhö thaân chim

- Truïn treän nhö voi leo cao

- Thaân nhö thaân chaïch

- Tröôøn nhö raén

- Thaáp nhö vòt

- Töï nhieân nhö roài

- Thaáp nhö vòt ñoäi noùn

- Töùc nhö boø ñaù

- Thaát theåu nhö coø phaûi baõo

- Töâng höûng nhö meøo maát tai

- Thì thuït nhö chuoät ngaøy

U

- Thôû nhö boø

- UØ uø caïc caïc nhö vòt nghe saám

- UÛ ruõ nhö coø bôï phaûi trôøi möa

- Thôû nhö traâu boø môùi vöïc

- UÛ ruõ nhö dieàu haâu thaùng chaïp

- Thôû nhö traâu haï ñòa

- Tìm nhö theå tìm chim

- UÛ ruõ nhö gaø phaûi trôøi möa

- Tænh nhö saùo

- UÛ ruõ nhö gaø ruø

- Tiu nghæu nhö choù cuïp ñuoâi

- Uoán nhö saâu ño

- Tiu ngæu nhö meøo caét tai

- Ö öû nhö choù naèm beáp

- Tiu nghæu nhö meøo maát tai

- Öôùt nhö chuoät loäi

- To nhö vaâm

- Öôùt nhö chuoät loät

- To nhö voi

- Öôùt nhö chuoät luït

V

- Nhö chim laïc ñaøn

- Voø voõ nhö voï naèm söông

- Nhö chim lieàn caùnh

- Voi khoâng naøi nhö trai khoâng vôï

- Nhö chim xoå loàng

- Vôï phaûi raãy tiu nghæu nhö meøo

- Nhö chim vôõ toå

laønh cuït tai

- Nhö choù aên vuïng boät

- Vôøn nhö meøo vôøn chuoät

- Nhö choù caén ma

- Vui nhö saùo

- Nhö choù ñoùi thaáy moài

X

- Nhö choù nhai gieû raùch

- Xaùc nhö vôø, xô nhö nhoäng

- Nhö choù vôùi meøo

- Xaáu nhö cuù

- Nhö chuoái ñuùt mieäng voi

- Xo ro nhö choù tieàn röôõi

- Nhö chuoàn chuoàn leïo nöôùc

- Xô nhö nhoäng, xaùc nhö vôø

- Nhö con thieâu thaân

- Xuø xì nhö da coùc

- Nhö cuù doøm nhaø beänh

- Xua gaø cho vôï

- Nhö ñæa phaûi voâi

- Xua nhö xua ruoài

- Nhö gaø maéc toùc

Y

- Nhö gaø maát me

- YØ aïch nhö coùc leo thang

- Nhö eách ngoài ñaùy gieáng

- Yeáu nhö seân

- Nhö hoå nhö baùo

- Nhö hoå veà röøng

NHÖ B

- Nhö hoå theâm nanh

- Nhö boø thaáy nhaø taùng

- Nhö huøm moïc/theâm caùnh

- Nhö caù gaëp nöôùc

- Nhö höôu vöôït ñoàng noäi

- Nhö caù naèm treân thôùt

- Nhö maây gaëp roàng

- Nhö caù vôùi nöôùc

- Nhö meøo thaáy môõ

- Nhö chim laïc baày

- Nhö muoãi ñoát chaân voi

- Nhö ngoài phaûi toå kieán

- Nhö ngöïa baát kham

- Nhö noøng noïc ñöùt ñuoâi

- Nhö nöôùc ñoå ñaàu vòt

- Nhö ong vôõ toå

- Nhö raén maát ñaàu

- Nhö reát theâm chaân

- Nhö roàng bay phöôïng muùa

- Nhö roàng gaëp maây

- Nhö taèm aên roãi

- Nhö thoû ñeá

- Nhö vaïc aên ñeâm

- Nhö vòt nghe saám

Phuï luïc 6

Thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng vaät

trong tieáng Anh

As pround as a cock on his own AS A AS B

dunghill As busy as a bee/beaver

As pround as a peacock As blind as a bat

As red as briled lobster As bold as a lion

As quiet as a mouse As dumb as a fish

As sick as a parrot As dumb as an oyster

As slippery as an eel As mute as a fish

As sick as a dog As free as air a bird

As smart as a fox As gentle as a lamb

As sleek as a cat As gentle as a dove

As snug as a bug in a rug As greedy as a pig

As strong as a horse As heavy as an elephant

As stupid as a goose As hungry as a bear

As tricky as a monkey As hungry as a wolf

As strong as an ox As innocent as a lamb

As timid as rabbit As like as an apple to an oyster

As weak as a kitten As mad as a march hare

As wet as a drowned rat As mad as a hornet

As wise as an owl As mad as a wet hen

As well be hanged for a sheep as As meek as a lamb

for lamb As obstinate / stubborn as a mule

To be as drunk as fish As poor as a church mouse

To be as fat as a pig Look like the cat that swallowed

To be as gay as a lark the canary

A AS B Pack like herring

There is nothing so good for the Run around like a chicken with its

inside of a man as the outside of a head cut off

horse Sing like a lark/ bird/ nightingale

To be hungry as a hawk Sweat like a pig

Squeal like a stuck pig A LIKE B

Stare like a stuck pig. Breed like rabbits

Squashed/packned like sardiness Be dressed like a dog’s dinner

Swim like a fish Cling/ stick to sb like a leech

To chatter like a magpie Curses like chickens come home

Tremble sb like a dog to roost

Watch sb like a hawk Drink like a fish

Work like a dog Die like a dog

Work like a horse Drop like flies

LIKE B Eat like a bird

Like a bat out of hell Eat like a horse

Like a bear garden Fight like cat and dog

Like a bear with a sore head Follow like sheep

Like a bird Grin like a Cheshire cat

Like a bull at a gate Got’s up like a dog’s dinner

Like a bull in a china shop Live like a fighting cock

Like a cat on hot brichs Look like a shotten herring

Like a drowned rat Look like something the cat’s

Like a fish out of water dragged in

Like a hen with one chicken Like rabbits in a warren

Like a lamb to the slaughter Like the cat that got/ate/stole the

Like a sheep to the slaughter scream

Like a rat in a hole Like water off a duck’s back

Like a red rag to a bull Like(a) sitting duck

Like a scalded cat SUCH B

Like sheep Don’t be such a pig