CHÖÔNG 1
BAÛN CHAÁT CUÛA QUAÛN TRÒ
(THE NATURE OF MANAGEMENT)
Muïc tieâu cuûa baøi giaûng :
•Giuùp cho sinh vieân naém ñöôïc hoaøn toaøn caûnh ra ñôøi vaø
phaùt trieån cuûa khoa hoïc quaûn trò.
•Naém ñöôïc theá naøo laø Quaûn Trò, chöùc naêng, vai troø, muïc
ñích vaø hieäu quaû cuûa noù trong ñôøi soáng KTXH.
•Hieàu ñöôïc caùc quan ñieåm khaùc nhau trong vieäc nghieân cöùu
Quaûn trò hoïc.
I- KHAÙI NIEÄM :
1-/ Hoaøn caûnh ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa Quaûn trò hoïc :
Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø caùc hoaït ñoäng Quaûn Trò coù töø luùc
naøo?
Hoaït ñoäng QT coù töø thôøi raát xa xöa :
! Do yeâu caàu cuûa cuoäc soáng vaø lao ñoäng, con ngöôøi thôøi xöa
phaûi soáng thaønh Ñoaøn, Ñoäi Nhoùm, Boä Laïc…
! Do yeâu caàu cuûa vieäc phaân coâng lao ñoäng ñeå taïo ra saûn
löôïng nhieàu hôn.
! Moät soá ví duï ñöôïc neâu leân ñeå cho thaáy raèng caùc nhaø nöôùc
coå ñaïi vaø phong kieán cuõng ñaõ bieát duøng ngheä thuaät “cai trò”
ñeå quaûn lyù XH vaø xaây döïng KT thôøi baáy giôø.
Vd : vieäc xaây döïng Vaïn Lyù Tröôøng Thaønh, Kim Töï Thaùp, Caùc
ñeàn ñaøi, laêng taåm…
− Noùi moät caùch ngaén goïn laø hoaït ñoäng QT xuaát hieän khi coù ít
nhaát laø 2 ngöôøi cuøng laøm vieäc vôùi nhau vì khi 2 ngöôøi cuøng
laøm 1 coâng vieäc gì ñoù thì cuõng ñaõ phaûi baøn vôùi nhau caùch
laøm nhö theá naøo cho toát, laøm caùi gì tröôùc, laøm caùi gì sau, phaûi
baét ñaàu töø ñaâu vaø muïc ñích cuoái cuøng laø gì?
− Vaø töø nhöõng thöïc tieån LÑSX vaø quaûn lyù KTXH nhö vaäy, caùc
nhaø hoaït ñoäng QT môùi suy nghó traên trôû, tìm toøi vaø ñuùc keát, heä
thoáng hoaù laïi caùc khaùi nieäm ñeå ñöa ra ñöôïc nhöõng nguyeân taéc
chung nhaát veà quan nieäm QT.
Do ñoù coù theå noùi Khoa hoïc QT hay QT hoïc chæ thaät söï xuaát
hieän vaøo nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû 20.
Ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra lyù thuyeát veà QT laø Frederick Winslow
Taylor vôùi taùc phaåm noåi tieáng laø “Nhöõng nguyeân taéc cuûa QT
Khoa hoïc ” (The principles of scientific management) ñöôïc xuaát baûn vaøo
naêm 1911. Vôùi taùc phaåm naøy oâng ñöôïc coi laø cha ñeû cuûa lyù
thuyeát QT 1 caùch khoa hoïc (scienntific Management)
Ñeán naêm 1916, ôû Phaùp laïi xuaát hieän 1 taùc phaåm löøng danh
khaùc laø “QT coâng nghieäp vaø toång quaùt” cuûa Henri Fayol
(Administration industrielle et geùneùrale).
Cuõng trong giai ñoaïn naøy, cuoäc caùch maïng thaùng 10 Nga ñaõ
thaønh coâng vaøo naêm 1917 vaø chính Leânin laø ngöôøi ñaõ ñaët neàn
moùng cho nhöõng nguyeân taéc quaûn lyù XHCN.
Töø ñoù ñeán nay Khoa hoïc QT ngaøy caøng phaùt trieån vaø ñöôïc
öùng duïng roäng khaép trong moïi laõnh vöïc cuûa ñoøi soáng XH, ngay
caû ôû nhöõng ngaønh phi kinh doanh, ta cuõng thaáy boùng daùng cuûa
1
1
cuûa QT. Vd : ôû caùc Hieäp hoäi chuyeân moân, caùc chuøa chieàn, nhaø
thôø, caùc caâu laïc boä ngheä thuaät…cuõng ñeàu caàn coù QT.
Ngaøy nay, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc kyû thuaät vaø
coâng ngheä, khoa hoïc QT ñaõ coù 1 böôùc tieán daøi töông öùng vôùi söï
phaùt trieån cuûa trình ñoä vaø löïc löôïng cuûa neàn saûn xuaát XH veà
chaát cuõng nhö veà löôïng, vì chöùc naêng cuûa coâng taùc QT phuï
thuoäc maïnh meõ vaøo quy moâ, taàm voùc vaø trình ñoä coâng ngheä
cuûa neàn SX.
2-/ Caùc ñònh nghóa veà QT :
QT, tieáng Anh laø Management coøn tieáng Phaùp laø Administration.
Quaûn töùc laø ñöa ñoái töôïng vaøo muïc tieâu caàn ñaït.
Trò laø aùp duïng caùc bieän phaùp mang tính chaát haønh chaùnh-
phaùp cheá ñeå ñaït muïc tieâu.
Naêm 1969, oâng chuû tòch Hieäp hoäi QT Myõ (ASM) ñaõ cho raèng :
“ Management is getting things done through other people.”.
Vaø vôùi thôøi gian ñònh nghóa ñoù ñaõ thay ñoåi nhö sau :
“Management is working with and through other people to accomplish the
objectives of both the organization and its members.”
Ñaâu laø khaùc bieät giöõa 2 ñònh nghóa treân :
Ñònh nghóa sau :
•Coi troïng vai troø cuûa con ngöôøi trong toå chöùc.
•Quan taâm ñeán keát quaû seõ ñöôïc hoaøn thaønh, ñeán muïc tieâu
caàn ñaït ñöôïc hôn laø baûn thaân nhöõng coâng vieäc hoaëc
nhöõng hoaït ñoäng.
•Cho raèng vieäc hoaøn thaønh muïc tieâu caù nhaân cuûa caùc
thaønh vieân phaûi phuø hôïp vôùi muïc tieâu chung cuûa toå chöùc.
Ngöôøi Phaùp thì noùi ñôn giaûn hôn : “Administrer, c’est preùvoir” (QT
laø tieân lieäu).
Trong saùch giaùo khoa cuõng coù 1 ñònh nghóa töông töï :
“QT laø 1 tieán trình laøm vòeäc vôùi con ngöôøi vaø thoâng qua con
ngöôøi ñeå hoaøn thaønh muïc tieâu cuûa toå chöùc trong 1 moâi tröôøng
luoân luoân thay ñoåi.”
Qua ÑN naøy ta thaáy, veà maët yù nghóa thì ÑN naøy coù theå ñöôïc
giaûi thích nhö sau :
1. Laøm vieäc vôùi vaø thoâng qua ngöôøi khaùc.
2. Khai thaùc toái ña nguoàn taøi nguyeân coù haïn.
3. Luoân luoân xem xeùt ñeán keát quaû vaø hieäu quaû.
4. Hoaøn thaønh nhöõng muïc tieâu cuûa toå chöùc.
5. Bieát ñoái phoù vaø thích nghi vôùi moâi tröôøng luoân luoân bieán
ñoäng, thay ñoåi.
(Xem hình 1.1)
QT coøn ñöôïc coi nhö 1 heä thoáng trong ñoù bao goàm chuû theå
QT vaø ñoái töôïng QT. Giöõa 2 heä thoáng naøy bao giôø cuõng coù 1 moái
lieân heä vôùi nhau baèng nhöõng doøng thoâng tin. Khi heä thoáng QT
truyeàn ñi nhöõng doøng thoâng tin chæ huy, ñieàu khieån thì noù seõ
nhaän laïi ñöôïc nhöõng thoâng tin phaûn hoài. Neáu nhö chuû theå QT
khoâng nhaän ñöôïc nhöõng thoâng tin phaûn hoài, ñieàu ñoù cuõng coù
nghóa laø noù maát khaû naêng QT.
Ngoaøi ra, ñöùng treân phöông dieän tænh (static) thì QT ñöôïc xem
nhö laø cô caáu, laø boä maùy töùc laø cô quan QT, coøn ôû goùc ñoä
2
2
ñoäng (dynamic) thì noù ñöôïc coi laø 1 quaù trình hay tieán trình (process)
hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan QT thoâng qua caùc chöùc naêng vôùi caùc
phöông phaùp vaø nguyeân taéc QT khaùc nhau.
(xem hình)
Theo Stoner vaø Robbins : “QT laø laõnh ñaïo heä thoáng treân cô sôû
hoaïch ñònh, toå chöùc, nhaân söï, ñieàu khieån (laõnh ñaïo) vaø kieåm tra
coâng vieäc nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ vaïch ra”. ( POSLC ) (xem
hình).
II-/ SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA COÂNG VIEÄC QT HAY VAI TROØ CUÛA QT :
Ai caàn ñeán QT?
QT giöõ 1 vai troø cöïc kyø quan troïng trong moïi hoaït ñoäng cuûa
ñôøi soáng XH, ñaëc bieät laø trong kinh teá.
4 Moät quoác gia muoán phaùt trieån toát, oån ñònh vaø beàn vöõng thì
phaûi bieát quaûn lyù toát vaø phaùt trieån caùc nguoàn taøi nguyeân coù
haïn cuûa mình, coøn ngöôïc laïi seõ keàm haõm söùc soáng cuûa neàn kinh
teá, laøm giaûm toác ñoä phaùt trieån kinh teá quoác daân.
4 Moät XN maø QT keùm seõ daãn ñeán thua loã vaø coù nguy cô phaù
saûn. kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc phaùt trieån cuõng nhö cuûa caùc con
roàng Chaâu AÙ ñaõ cho thaáy ñieàu ñoù.
Laáy 1 vaøi ví duï veà söï phaùt trieån cuûa kinh teá Nhaät Baûn, Ñaøi
Loan, NTT qua 1 soá chæ tieâu cuï theå nhö GDP/ ñaàu ngöôøi…
Vd : Naêm 1950, TSP QD cuûa Nhaät chæ = ½ cuûa Phaùp = 1/3 cuûa
Anh = 1/17 Myõ vaø ñeán naêm 1966, Nhaät ñaõ vöôït qua Phaùp, naêm
1967 vöôït qua Anh, 1968 vöôït qua Ñöùc vaø chæ ñöùng thöù 2 sau Myõ.
III/- MUÏC ÑÍCH VAØ HIEÄU QUAÛ CUÛA QT :
1/- Muïc ñích cuûa QT :
Thöïc chaát cuûa coâng vieäc QT laø gì ?
− Laø nhaèm ñaït ñöôïc keát quaû toái ña veà chaát cuõng nhö veà
löôïng ñoái vôùi nhöõng muïc tieâu ñaõ ñeà ra vôùi moät chi phí toái thieåu.
Maø muoán laøm ñöôïc ñieàu ñoù, caàn phaûi coù caùc ñieàu kieän
sau ñaây :
•Muïc tieâu phaûi roû raøng, cuï theå.
•Keá hoaïch phaûi chu ñaùo.
•Toå chöùc phaûi thaät hôïp ly.ù
•Phoái hôïp nhòp nhaøng.
•Vaø kieåm tra phaûi raát chaët cheû.
Toùm laïi, muïc ñích cuûa QT laø :
- Naêng suaát,
- Chaát löôïng,
- Hieäu quaû.
2/- Hieäâu quaû cuûa QT :
Hieäu quaû cuûa QT laø tyû soá giöõa keát quaû ñaït ñöôïc vaø chi phí
boû ra, thöôøng ñöôïc kyù hieäu laø : K = K/C
Vôùi H : hieäu quaû
K : keát quaû
C : chi phí
Hieäu quaû ñöôïc caên cöù treân keát quaû ñaït ñöôïc so vôùi chi phí
ñaõ boû ra nghóa laø neáu keát quaû ñaït ñöôïc thaät lôùn maø chi phí boû
ra cuõng cao thì hieäu quaû sinh ra cuõng thaáp, coøn ngöôïc laïi neáu keát
quaû ñaït ñöôïc lôùn maø chi phí boû ra raát thaáp thì hieäu quaû seõ raát
lôùn.
3
3
IV/ QT LAØ MOÄT KHOA HOÏC HAY NGHEÄ THUAÄT ?
QT laø moät khoa hoïc :
1. QT laø moät khoa hoïc vì noù söû duïng nhieàu thaønh töïu cuûa
caùc ngaønh khoa hoïc töï nhieân, kyû thuaät, coâng ngheä vaø
KHXH trong vieäc N/C nhöõng vaán ñeà cuûa thöïc tieån QT,
noù vaän duïng nhieàu luaän ñieåm vaø keát quaû N/C cuûa
caùc ngaønh trieát hoïc, kinh teá hoïc, taâm lyù hoïc, XH hoïc,
luaät hoïc .., vì vaäy noù ñöôïc coi laø moät khoa hoïc lieân
ngaønh. (interdisciplinary)
2. Noù N/C vaø phaân tích nhöõng coâng vieäc QT trong caùc toå
chöùc, töùc laø nhöõng hoaït ñoäng nhaèm duy trì vaø taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi cho toå chöùc hoaït ñoäng vaø phaùt
trieån coøn goïi laø nhöõng hoaït ñoäng thöïc chaát (substantial
Management) nhaèm naâng cao hieäu quaû QT.
3. Noù khaùi quaùt hoùa nhöõng kinh nghieäm toát thaønh
nhöõng nguyeân taéc vaø lyù thuyeát aùp duïng cho moïi hình
thöùc QT töông töï.
4. Noù cuõng giaûi thích caùc hieän töôïng vaø ñeà xuaát nhöõng
giaûi phaùp cuøng nhöõng kyû thuaät caàn aùp duïng ñoái vôùi
caùc nhaø QT ñeå qua ñoù giuùp caùc toå chöùc hoaøn thaønh
muïc tieâu.
QT laø moät ngheä thuaät :
Baûn thaân QT laø moân khoa hoïc song khi thöïc haønh noù laïi laø
moät ngheä thuaät (art) nghóa laø nhaø QT khoâng chæ am hieåu lyù
thuyeát QT maø coøn phaûi bieát linh hoaït vaän duïng nhöõng lyù thuyeát
ñoù vaøo nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän, tình huoáng cuï theå …
Bôûi vì khoa hoïc laø vieäc hieåu bieát kieán thöùc moät caùch coù
heä thoáng coøn ngheä thuaät laø vieäc vaän duïng nhöõng kieán thöùc
ñoù moät caùch kheùo leùo vaø saùng taïo nhaát. Noù laø nhöõng “bí
quyeát”, nhöõng “caùi meïo”, nhöõng caùi “bieát caùch laøm” (know-how)
(savoir-faire) daãn daét ngöôøi laøm coâng taùc QT ñeán nhöõng thaønh
quaû toát ñeïp nhaát, cao nhaát.
Vì vaäy, ngöôøi ta thöôøng duøng khaùi nieäm “nhöõng ñieån hình
QT” “nhöõng tình huoáng QT cuï theå”. Noù laø nhöõng kinh nghieäm ñöôïc
ruùt tæa töø nhöõng söï vieäc vaø con ngöôøi cuï theå trong SXKD ñöôïc
heä thoáng hoaù laïi, ñöôïc N/C ñeå laøm cô sôû cho vieäc ñaøo taïo nhöõng
nhaø QT.
Noùi toùm laïi, khi xem noù laø moät ngheä thuaät thì coù nghóa laø
noù ñoøi hoûi ngöôøi hoïc phaûi noå löïc reøn luyeän ñeå thaám nhuaàn
vaøo maùu thòt nhö ngöôøi ta thöôøng noùi nhaø KD phaûi coù “caùi maùu
KD” (the call of business).
V/ CHÖÙC NAÊNG CUÛA QT hay (Noäi dung cuûa coâng vieäc QT)
Coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà caùc chöùc naêng cuûa QT :
Gulick vaø Urwich neâu leân 7 chöùc naêng :
P lannning (laäp keá hoaïch)
O rganizing (toå chöùc)
S taffing (boá trí nhaân söï)
D oing (thöïc hieän)
POSDCORB
C oordinating (phoái hôïp)
4
4
R eviewing (kieåm ñònh)
B udgeting (ngaân saùch)
Koontz vaø O’Donnell thì neâu leân 5 chöùc naêng :
P lannning (laäp keá hoaïch)
O rganizing (toå chöùc)
S taffing (boá trí nhaân söï)
POSL
CO
L eading (laõnh ñaïo)
C oordinating (phoái hôïp)
Henri Fayol cuõng neâu leân 5 chöùc naêng :
P lannning (laäp keá hoaïch)
O rganizing (toå chöùc)
L eading (laõnh ñaïo) or (commanding)
POL
COC
C oordinating (phoái hôïp)
C ontroling (kieåm tra)
James Stoner thì cho raèng coù 4 chöùc naêng
P lannning (laäp keá hoaïch)
O rganizing (toå chöùc)
POLC
L eading (laõnh ñaïo) or (commanding)
C ontroling (kieåm tra)
VI/ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU QT HOÏC :
Nhö ñaõ noùi ôû phaàn treân, QT hoïc laø moân khoa hoïc coù tính
lieân ngaønh do noù vaän duïng nhöõng thaønh töïu cuõng nhö nhöõng
luaän ñieåm cuûa caùc ngaønh khoa hoïc khaùc nhau ñeå giaûi quyeát
nhieàu vaán ñeá thuoäc veà lyù luaän vaø thöïc tieån QT.
Do ñoù vieäc söû duïng caùc phöông phaùp luaän ñuùng seõ laøm
cho vieäc NC vaø öùng duïng QT hoïc ñi ñeán keát quaû myõ maõn, phaùt
trieån ngaøy caøng saâu roäng trong ñôøi soáng kinh teá XH, chính trò,
vaên hoaù, luaät phaùp … Maø ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, caùc nhaø NC
caàn phaûi ñöùng treân 3 quan ñieåm sau ñaây
1/- Quan ñieåm lòch söû :
Phaûi ñöùng treân quan ñieåm toàn taïi xaõ hoäi, toàn taïi lòch söû
cuï theå cuûa phöông phaùp saûn xuaát ôû moät thôøi ñaïi cuï theå maø lyù
giaûi caùc vaán ñeà cuûa QT vaø khi XH phaùt trieån, nhieäm vuï kinh teá
chính trò thay ñoåi thì hình thöùc vaø phöông phaùp QT cuõng thay ñoåi
5
5