Lý thuyết về quản trị

Chia sẻ: Quanghai Quanghai | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

217
lượt xem 40
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

QT còn được coi như 1 hệ thống trong đó bao gồm chủ thể QT và đối tượng QT. Giữa 2 hệ thống này bao giờ cũng có 1 mối liên hệ với nhau bằng những dòng thông tin. Khi hệ thống QT truyền đi những dòng thông tin chỉ huy, điều khiển thì nó sẽ nhận lại được những thông tin phản hồi. Nếu như chủ thể QT không nhận được những thông tin phản hồi, điều đó cũng có nghĩa là nó mất khả năng QT.......

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Lý thuyết về quản trị

1 CHÖÔNG 1 BAÛN CHAÁT CUÛA QUAÛN TRÒ (THE NATURE OF MANAGEMENT) Muïc tieâu cuûa baøi giaûng : • Giuùp cho sinh vieân naém ñöôïc hoaøn toaøn caûnh ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa khoa hoïc quaûn trò. • Naém ñöôïc theá naøo laø Quaûn Trò, chöùc naêng, vai troø, muïc ñích vaø hieäu quaû cuûa noù trong ñôøi soáng KTXH. • Hieàu ñöôïc caùc quan ñieåm khaùc nhau trong vieäc nghieân cöùu Quaûn trò hoïc. I- KHAÙI NIEÄM : 1-/ Hoaøn caûnh ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa Quaûn trò hoïc : Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø caùc hoaït ñoäng Quaûn Trò coù töø luùc naøo? Hoaït ñoäng QT coù töø thôøi raát xa xöa : ! Do yeâu caàu cuûa cuoäc soáng vaø lao ñoäng, con ngöôøi thôøi xöa phaûi soáng thaønh Ñoaøn, Ñoäi Nhoùm, Boä Laïc… ! Do yeâu caàu cuûa vieäc phaân coâng lao ñoäng ñeå taïo ra saûn löôïng nhieàu hôn. ! Moät soá ví duï ñöôïc neâu leân ñeå cho thaáy raèng caùc nhaø nöôùc coå ñaïi vaø phong kieán cuõng ñaõ bieát duøng ngheä thuaät “cai trò” ñeå quaûn lyù XH vaø xaây döïng KT thôøi baáy giôø. Vd : vieäc xaây döïng Vaïn Lyù Tröôøng Thaønh, Kim Töï Thaùp, Caùc ñeàn ñaøi, laêng taåm… − Noùi moät caùch ngaén goïn laø hoaït ñoäng QT xuaát hieän khi coù ít nhaát laø 2 ngöôøi cuøng laøm vieäc vôùi nhau vì khi 2 ngöôøi cuøng laøm 1 coâng vieäc gì ñoù thì cuõng ñaõ phaûi baøn vôùi nhau caùch laøm nhö theá naøo cho toát, laøm caùi gì tröôùc, laøm caùi gì sau, phaûi baét ñaàu töø ñaâu vaø muïc ñích cuoái cuøng laø gì? − Vaø töø nhöõng thöïc tieån LÑSX vaø quaûn lyù KTXH nhö vaäy, caùc nhaø hoaït ñoäng QT môùi suy nghó traên trôû, tìm toøi vaø ñuùc keát, heä thoáng hoaù laïi caùc khaùi nieäm ñeå ñöa ra ñöôïc nhöõng nguyeân taéc chung nhaát veà quan nieäm QT. Do ñoù coù theå noùi Khoa hoïc QT hay QT hoïc chæ thaät söï xuaát hieän vaøo nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû 20. Ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra lyù thuyeát veà QT laø Frederick Winslow Taylor vôùi taùc phaåm noåi tieáng laø “Nhöõng nguyeân taéc cuûa QT Khoa hoïc” (The principles of scientific management) ñöôïc xuaát baûn vaøo naêm 1911. Vôùi taùc phaåm naøy oâng ñöôïc coi laø cha ñeû cuûa lyù thuyeát QT 1 caùch khoa hoïc (scienntific Management) Ñeán naêm 1916, ôû Phaùp laïi xuaát hieän 1 taùc phaåm löøng danh khaùc laø “QT coâng nghieäp vaø toång quaùt” cuûa Henri Fayol (Administration industrielle et geùneùrale). Cuõng trong giai ñoaïn naøy, cuoäc caùch maïng thaùng 10 Nga ñaõ thaønh coâng vaøo naêm 1917 vaø chính Leânin laø ngöôøi ñaõ ñaët neàn moùng cho nhöõng nguyeân taéc quaûn lyù XHCN. Töø ñoù ñeán nay Khoa hoïc QT ngaøy caøng phaùt trieån vaø ñöôïc öùng duïng roäng khaép trong moïi laõnh vöïc cuûa ñoøi soáng XH, ngay caû ôû nhöõng ngaønh phi kinh doanh, ta cuõng thaáy boùng daùng cuûa 1
2 cuûa QT. Vd : ôû caùc Hieäp hoäi chuyeân moân, caùc chuøa chieàn, nhaø thôø, caùc caâu laïc boä ngheä thuaät…cuõng ñeàu caàn coù QT. Ngaøy nay, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc kyû thuaät vaø coâng ngheä, khoa hoïc QT ñaõ coù 1 böôùc tieán daøi töông öùng vôùi söï phaùt trieån cuûa trình ñoä vaø löïc löôïng cuûa neàn saûn xuaát XH veà chaát cuõng nhö veà löôïng, vì chöùc naêng cuûa coâng taùc QT phuï thuoäc maïnh meõ vaøo quy moâ, taàm voùc vaø trình ñoä coâng ngheä cuûa neàn SX. 2-/ Caùc ñònh nghóa veà QT : QT, tieáng Anh laø Management coøn tieáng Phaùp laø Administration. Quaûn töùc laø ñöa ñoái töôïng vaøo muïc tieâu caàn ñaït. Trò laø aùp duïng caùc bieän phaùp mang tính chaát haønh chaùnh- phaùp cheá ñeå ñaït muïc tieâu. Naêm 1969, oâng chuû tòch Hieäp hoäi QT Myõ (ASM) ñaõ cho raèng : “ Management is getting things done through other people.”. Vaø vôùi thôøi gian ñònh nghóa ñoù ñaõ thay ñoåi nhö sau : “Management is working with and through other people to accomplish the objectives of both the organization and its members.” Ñaâu laø khaùc bieät giöõa 2 ñònh nghóa treân : Ñònh nghóa sau : • Coi troïng vai troø cuûa con ngöôøi trong toå chöùc. • Quan taâm ñeán keát quaû seõ ñöôïc hoaøn thaønh, ñeán muïc tieâu caàn ñaït ñöôïc hôn laø baûn thaân nhöõng coâng vieäc hoaëc nhöõng hoaït ñoäng. • Cho raèng vieäc hoaøn thaønh muïc tieâu caù nhaân cuûa caùc thaønh vieân phaûi phuø hôïp vôùi muïc tieâu chung cuûa toå chöùc. Ngöôøi Phaùp thì noùi ñôn giaûn hôn : “Administrer, c’est preùvoir” (QT laø tieân lieäu). Trong saùch giaùo khoa cuõng coù 1 ñònh nghóa töông töï : “QT laø 1 tieán trình laøm vòeäc vôùi con ngöôøi vaø thoâng qua con ngöôøi ñeå hoaøn thaønh muïc tieâu cuûa toå chöùc trong 1 moâi tröôøng luoân luoân thay ñoåi.” Qua ÑN naøy ta thaáy, veà maët yù nghóa thì ÑN naøy coù theå ñöôïc giaûi thích nhö sau : 1. Laøm vieäc vôùi vaø thoâng qua ngöôøi khaùc. 2. Khai thaùc toái ña nguoàn taøi nguyeân coù haïn. 3. Luoân luoân xem xeùt ñeán keát quaû vaø hieäu quaû. 4. Hoaøn thaønh nhöõng muïc tieâu cuûa toå chöùc. 5. Bieát ñoái phoù vaø thích nghi vôùi moâi tröôøng luoân luoân bieán ñoäng, thay ñoåi. (Xem hình 1.1) QT coøn ñöôïc coi nhö 1 heä thoáng trong ñoù bao goàm chuû theå QT vaø ñoái töôïng QT. Giöõa 2 heä thoáng naøy bao giôø cuõng coù 1 moái lieân heä vôùi nhau baèng nhöõng doøng thoâng tin. Khi heä thoáng QT truyeàn ñi nhöõng doøng thoâng tin chæ huy, ñieàu khieån thì noù seõ nhaän laïi ñöôïc nhöõng thoâng tin phaûn hoài. Neáu nhö chuû theå QT khoâng nhaän ñöôïc nhöõng thoâng tin phaûn hoài, ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø noù maát khaû naêng QT. Ngoaøi ra, ñöùng treân phöông dieän tænh (static) thì QT ñöôïc xem nhö laø cô caáu, laø boä maùy töùc laø cô quan QT, coøn ôû goùc ñoä 2
3 ñoäng (dynamic) thì noù ñöôïc coi laø 1 quaù trình hay tieán trình (process) hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan QT thoâng qua caùc chöùc naêng vôùi caùc phöông phaùp vaø nguyeân taéc QT khaùc nhau. (xem hình) Theo Stoner vaø Robbins : “QT laø laõnh ñaïo heä thoáng treân cô sôû hoaïch ñònh, toå chöùc, nhaân söï, ñieàu khieån (laõnh ñaïo) vaø kieåm tra coâng vieäc nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ vaïch ra”. ( POSLC ) (xem hình). II-/ SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA COÂNG VIEÄC QT HAY VAI TROØ CUÛA QT : Ai caàn ñeán QT? QT giöõ 1 vai troø cöïc kyø quan troïng trong moïi hoaït ñoäng cuûa ñôøi soáng XH, ñaëc bieät laø trong kinh teá. 4 Moät quoác gia muoán phaùt trieån toát, oån ñònh vaø beàn vöõng thì phaûi bieát quaûn lyù toát vaø phaùt trieån caùc nguoàn taøi nguyeân coù haïn cuûa mình, coøn ngöôïc laïi seõ keàm haõm söùc soáng cuûa neàn kinh teá, laøm giaûm toác ñoä phaùt trieån kinh teá quoác daân. 4 Moät XN maø QT keùm seõ daãn ñeán thua loã vaø coù nguy cô phaù saûn. kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc phaùt trieån cuõng nhö cuûa caùc con roàng Chaâu AÙ ñaõ cho thaáy ñieàu ñoù. Laáy 1 vaøi ví duï veà söï phaùt trieån cuûa kinh teá Nhaät Baûn, Ñaøi Loan, NTT qua 1 soá chæ tieâu cuï theå nhö GDP/ ñaàu ngöôøi… Vd : Naêm 1950, TSP QD cuûa Nhaät chæ = ½ cuûa Phaùp = 1/3 cuûa Anh = 1/17 Myõ vaø ñeán naêm 1966, Nhaät ñaõ vöôït qua Phaùp, naêm 1967 vöôït qua Anh, 1968 vöôït qua Ñöùc vaø chæ ñöùng thöù 2 sau Myõ. III/- MUÏC ÑÍCH VAØ HIEÄU QUAÛ CUÛA QT : 1/- Muïc ñích cuûa QT : Thöïc chaát cuûa coâng vieäc QT laø gì ? − Laø nhaèm ñaït ñöôïc keát quaû toái ña veà chaát cuõng nhö veà löôïng ñoái vôùi nhöõng muïc tieâu ñaõ ñeà ra vôùi moät chi phí toái thieåu. Maø muoán laøm ñöôïc ñieàu ñoù, caàn phaûi coù caùc ñieàu kieän sau ñaây : • Muïc tieâu phaûi roû raøng, cuï theå. • Keá hoaïch phaûi chu ñaùo. • Toå chöùc phaûi thaät hôïp ly.ù • Phoái hôïp nhòp nhaøng. • Vaø kieåm tra phaûi raát chaët cheû. Toùm laïi, muïc ñích cuûa QT laø : - Naêng suaát, - Chaát löôïng, - Hieäu quaû. 2/- Hieäâu quaû cuûa QT : Hieäu quaû cuûa QT laø tyû soá giöõa keát quaû ñaït ñöôïc vaø chi phí boû ra, thöôøng ñöôïc kyù hieäu laø : K = K/C Vôùi H : hieäu quaû K : keát quaû C : chi phí Hieäu quaû ñöôïc caên cöù treân keát quaû ñaït ñöôïc so vôùi chi phí ñaõ boû ra nghóa laø neáu keát quaû ñaït ñöôïc thaät lôùn maø chi phí boû ra cuõng cao thì hieäu quaû sinh ra cuõng thaáp, coøn ngöôïc laïi neáu keát quaû ñaït ñöôïc lôùn maø chi phí boû ra raát thaáp thì hieäu quaû seõ raát lôùn. 3
4 IV/ QT LAØ MOÄT KHOA HOÏC HAY NGHEÄ THUAÄT ? QT laø moät khoa hoïc : 1. QT laø moät khoa hoïc vì noù söû duïng nhieàu thaønh töïu cuûa caùc ngaønh khoa hoïc töï nhieân, kyû thuaät, coâng ngheä vaø KHXH trong vieäc N/C nhöõng vaán ñeà cuûa thöïc tieån QT, noù vaän duïng nhieàu luaän ñieåm vaø keát quaû N/C cuûa caùc ngaønh trieát hoïc, kinh teá hoïc, taâm lyù hoïc, XH hoïc, luaät hoïc .., vì vaäy noù ñöôïc coi laø moät khoa hoïc lieân ngaønh. (interdisciplinary) 2. Noù N/C vaø phaân tích nhöõng coâng vieäc QT trong caùc toå chöùc, töùc laø nhöõng hoaït ñoäng nhaèm duy trì vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho toå chöùc hoaït ñoäng vaø phaùt trieån coøn goïi laø nhöõng hoaït ñoäng thöïc chaát (substantial Management) nhaèm naâng cao hieäu quaû QT. 3. Noù khaùi quaùt hoùa nhöõng kinh nghieäm toát thaønh nhöõng nguyeân taéc vaø lyù thuyeát aùp duïng cho moïi hình thöùc QT töông töï. 4. Noù cuõng giaûi thích caùc hieän töôïng vaø ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp cuøng nhöõng kyû thuaät caàn aùp duïng ñoái vôùi caùc nhaø QT ñeå qua ñoù giuùp caùc toå chöùc hoaøn thaønh muïc tieâu. QT laø moät ngheä thuaät : Baûn thaân QT laø moân khoa hoïc song khi thöïc haønh noù laïi laø moät ngheä thuaät (art) nghóa laø nhaø QT khoâng chæ am hieåu lyù thuyeát QT maø coøn phaûi bieát linh hoaït vaän duïng nhöõng lyù thuyeát ñoù vaøo nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän, tình huoáng cuï theå … Bôûi vì khoa hoïc laø vieäc hieåu bieát kieán thöùc moät caùch coù heä thoáng coøn ngheä thuaät laø vieäc vaän duïng nhöõng kieán thöùc ñoù moät caùch kheùo leùo vaø saùng taïo nhaát. Noù laø nhöõng “bí quyeát”, nhöõng “caùi meïo”, nhöõng caùi “bieát caùch laøm” (know-how) (savoir-faire) daãn daét ngöôøi laøm coâng taùc QT ñeán nhöõng thaønh quaû toát ñeïp nhaát, cao nhaát. Vì vaäy, ngöôøi ta thöôøng duøng khaùi nieäm “nhöõng ñieån hình QT” “nhöõng tình huoáng QT cuï theå”. Noù laø nhöõng kinh nghieäm ñöôïc ruùt tæa töø nhöõng söï vieäc vaø con ngöôøi cuï theå trong SXKD ñöôïc heä thoáng hoaù laïi, ñöôïc N/C ñeå laøm cô sôû cho vieäc ñaøo taïo nhöõng nhaø QT. Noùi toùm laïi, khi xem noù laø moät ngheä thuaät thì coù nghóa laø noù ñoøi hoûi ngöôøi hoïc phaûi noå löïc reøn luyeän ñeå thaám nhuaàn vaøo maùu thòt nhö ngöôøi ta thöôøng noùi nhaø KD phaûi coù “caùi maùu KD” (the call of business). V/ CHÖÙC NAÊNG CUÛA QT hay (Noäi dung cuûa coâng vieäc QT) Coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà caùc chöùc naêng cuûa QT : Gulick vaø Urwich neâu leân 7 chöùc naêng : P lannning (laäp keá hoaïch) O rganizing (toå chöùc) S taffing (boá trí nhaân söï) D oing (thöïc hieän) POSDCORB C oordinating (phoái hôïp) 4
5 R eviewing (kieåm ñònh) B udgeting (ngaân saùch) Koontz vaø O’Donnell thì neâu leân 5 chöùc naêng : P lannning (laäp keá hoaïch) O rganizing (toå chöùc) S taffing (boá trí nhaân söï) POSL CO L eading (laõnh ñaïo) C oordinating (phoái hôïp) Henri Fayol cuõng neâu leân 5 chöùc naêng : P lannning (laäp keá hoaïch) O rganizing (toå chöùc) L eading (laõnh ñaïo) or (commanding) POL COC C oordinating (phoái hôïp) C ontroling (kieåm tra) James Stoner thì cho raèng coù 4 chöùc naêng P lannning (laäp keá hoaïch) O rganizing (toå chöùc) POLC L eading (laõnh ñaïo) or (commanding) C ontroling (kieåm tra) VI/ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU QT HOÏC : Nhö ñaõ noùi ôû phaàn treân, QT hoïc laø moân khoa hoïc coù tính lieân ngaønh do noù vaän duïng nhöõng thaønh töïu cuõng nhö nhöõng luaän ñieåm cuûa caùc ngaønh khoa hoïc khaùc nhau ñeå giaûi quyeát nhieàu vaán ñeá thuoäc veà lyù luaän vaø thöïc tieån QT. Do ñoù vieäc söû duïng caùc phöông phaùp luaän ñuùng seõ laøm cho vieäc NC vaø öùng duïng QT hoïc ñi ñeán keát quaû myõ maõn, phaùt trieån ngaøy caøng saâu roäng trong ñôøi soáng kinh teá XH, chính trò, vaên hoaù, luaät phaùp … Maø ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, caùc nhaø NC caàn phaûi ñöùng treân 3 quan ñieåm sau ñaây 1/- Quan ñieåm lòch söû : Phaûi ñöùng treân quan ñieåm toàn taïi xaõ hoäi, toàn taïi lòch söû cuï theå cuûa phöông phaùp saûn xuaát ôû moät thôøi ñaïi cuï theå maø lyù giaûi caùc vaán ñeà cuûa QT vaø khi XH phaùt trieån, nhieäm vuï kinh teá chính trò thay ñoåi thì hình thöùc vaø phöông phaùp QT cuõng thay ñoåi 5
6 theo (moãi hình thaùi KTXH, thì coù moät nhieäm vuï KTCT rieâng, töø ñoù phöông phaùp QT cuõng raát khaùc nhau). 2/- Quan ñieåm toång hôïp : Nhö ñaõ noùi ôû treân, vì QTñoïng chaïm ñeán nhieàu laõnh vöïc cuûa ñôøi soáng KTXH, cho neân khi N/C veà QT, caùc nhaø N/C phaûi ñöùng treân quan ñieåm toång hôïp ñeå coù caùi nhìn toaøn dieän veà caùc söï vaät hieän töôïng trong moái lieân heä vaø phuï thuoäc laãn nhau, nghóa laø phaûi tính ñeán caùc taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng beân trong vaø beân ngoaøi. 3/- Quan ñieåm heä thoáng : Nhaø nghieân cöùu QT phaûi xem QT laø moät heä thoáng, laø moät toång theå toaøn veïn bao goàm caùc thaønh toá coù lieân heä phuï thuoäc laãn nhau vaø boå sung cho nhau nhöng thoáng nhaát trong moät muïc ñích chung. Vd : Neàn kinh teá ñaát nöôùc laø moät heä thoáng XN laø moät heä thoáng. Vaø QT cuõng laø moät heä thoáng. Noùi toùm laïi, QT söû duïng phöông phaùp heä thoáng, phöông phaùp logic laøm phöông phaùp luaän chung ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà lyù luaän cuõng nhö thöïc tieån cuûa QT maø phöông phaùp luaän naøy ñoøi hoûi caùc nhaø N/C phaûi coù quan ñieåm lòch söû, toång hôïp vaø heä thoáng. • Ñònh nghóa veà QT coù theå ñöôïc giaûi thích theo sô ñoà sau : • 5 2 4 1 3 1. Laøm vieäc vaø thoâng qua ngöôøi söû duïng 2. Khai thaùc toái ña taøi nguyeân coù haïn 3. Luoân luoân quan taâm ñeán keát quaû vaø hieäu quaû 4. Hoaøn thaønh nhöõng muïc tieâu cuûa toå chöùc 5. Bieát caùch ñoái phoù vaø thích nghi vôùi moâi tröôøng luoân luoân bieán ñoäng, thay ñoåi. CHÖÔNG 2 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA LYÙ THUYEÁT QUAÛN TRÒ (Evolution of Management) Muïc ñích cuûa baøi giaûng : • Giuùp cho SV bieát ñöôïc caùc tröôøng phaùi lyù thuyeát khaùc nhau cuûa QQT hoïc ñaõ ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån nhö theá naøo. • Nhöõng öu khuyeát ñieåm cuûa töøng tröôøng phaùi lyù thuyeát. I/ TRÖÔØNG PHAÙI COÅ ÑIEÅN VEÀ OT (CLASSICAL SCHOOL OF MANAGEMENT THEORY) : 6
7 Lyù thuyeát coå ñieåm veà QT laø moät khaùi nieäm ñöôïc duøng ñeå chæ nhöõng yù kieán veà toå chöùc vaø QT ñöôïc ñöa ra ôû Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ vaøo nhöõng naêm cuoái theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20. Tröôøng phaùi coå ñieån veà QT bao goàm 2 lyù thuyeát chính : 1. Lyù thuyeát veà QT caùch khoa hoïc (scientific Management) cuûa F.W. tay lor vaø caùc coäng söï ñöôïc ñöa ra ôû Myõ. 2. Lyù thuyeát veà QTHC (Administrative Management Theory) cuûa Henri Fayol ôû Phaùp vaø Max Weber ôû Ñöùc. 1/- Lyù thuyeát veà QT 1 caùch khoa hoïc : Thuaät ngöõ “QT 1 caùch khoa hoïc” laàn ñaàu tieân ñöôïc F.W.Taylor ñeà caäp trong taùc phaåm “nhöõng nguyeân taéc QT 1 caùch khoa hoïc” (The principles of scientific Management) ñöôïc xuaát baûn naêm 1911. F.W. Taylor (1856-1915) voán laø 1 kyû sö cô khí, phuï traùch veà SX (Production Manager) ôû nhaø maùy Midvale Steel thuoäc Bang Pennsylvania, laø hoäi vieân Hieäp hoäi kyû sö cô khí Hoa Kyø (American society of Mechanical Enginneers). OÂng laø moät con ngöôøi naêng noå, ñaày nhieät huyeát, ñaõ boû ra nhieàu coâng söùc cho vieäc nghieân cöùu vaø tìm hieåu veà coâng vieäc cuûa coâng nhaân nhaèm caûi thieän hieäu quaû cuûa ngöôøi coâng nhaâân. OÂng ñaõ tieán haønh quan saùt coâng vieäc cuûa töøng ngöôøi thôï, tieán haønh baám giôø caùc coâng vieäc vaø tìm caùch chia chuùng ra laøm nhieàu thao taùc nhoû (smaller task hay component task) hay (the basic work units of a job) vaø caùch laøm naøy oâng goïi laø Job Fractionation. OÂng ñaõ coá gaéng xaùc ñònh caùc thöùc hieäu quaû nhaát ñeå thöïc hieän thao taùc aáy vaø ñoàng thôøi caùch thöùc hieäu quûa nhaát ñeå phoái hôïp caùc thao taùc ñôn leû aáy laïi vôùi nhau trong toaøn boä 1 coâng vieäc cuï theå. Cuoái cuøng, oâng cho raèng chæ coù 1 caùch laøm ñuùng 1 coâng vieäc naøo ñoù maø oâng goïi laø “ one right way” . OÂng ñaõ pheâ phaùn caùch laøm vieäc cuûa caùc nhaø QT thôøi baáy giôø laø chæ “ laøm theo kinh nghieäm” vaø “laøm thöû vaø söûa sai” (trial and error) vaø phoù maëc cho caùc coâng nhaân töï laøm theo caùch rieâng cuûa mình. − Taylor cho raèng coù 2 nguyeân nhaân chính laøm cho naêng suaát LÑ cuûa coâng nhaân thaáp vaø coâng vieäc QT keùm hieäu quaû laø : • Coâng nhaân khoâng bieát phöông phaùp laøm vieäc • Coâng nhaân laøm vieäc thieáu haêng haùi vaø nhieät tình do thieáu yeáu toá ñoäng vieân baèng quyeàn lôïi V/C Vaø ñeå caûi thieän tình hình, oâng ñaõ ñeà xuaát ra 4 nguyeân taéc QT nhö sau : 1. Caùc nhaø QT neân daønh thì giôø vaø coâng söùc laøm keá hoaïch, toå chöùc coâng vieäc vaø kieåm tra hoaït ñoäng cuûa coâng nhaân vieân thay vì töï mình cuõng tham gia vaøo coâng vieäc cuï theå nhö caùc coâng nhaân vieân 2. Caùc nhaø QT neân suy nghó ñeå tìm ra nhöõng caùch thöùc hoaït ñoäng ít toán thôøi giôø vaø söùc lao ñoäng nhaát ñeå daïy cho coâng nhaân thay vì ñeå hoï töï yù choïn phöông phaùp laøm vieäc rieâng cuûa mình. 3. Caàn phaûi taùch bieät raïch roøi giöõa traùch nhieäm vaø coâng vieäc cuûa nhaø QT vaø cuûa coâng nhaân ñeå moãi beân thöïc 7
8 hieän toát nhieäm vuï cuûa mình maø khoâng ñoå moïi traùch nhieäm cho coâng nhaân trong caùc trì treä vaø keùm hieäu quaû. 4. Caàn phaûi söû dung caùc bieän phaùp ñoäng vieân khen thöôûng baèng quyeàn lôïi V/C ñeå kích thích coâng nhaân taêng naêng suaát. Vôùi nhöõng ñoùng goùp quan troïng nhö vaäy cho neân Taylor ñöôïc xem laø cha ñeû cuûa lyù thuyeát QT khoa hoïc, thöôøng ñöôïc goïi laø phöông phaùp Taylor (Taylorized). Lyù thuyeát cuûa oâng ñaõ ñöôïc aùp duïng roäng raõi ôû khaép nôi treân theá giôùi vaø ñaõ taïo ra ñöôïc moät chuyeån bieán lôùn trong neàn coâng nghieäp Hoa Kyø thôøi baáy giôø. Cho ñeán ngaøy nay, duø ñaõ coù nhieàu hoïc thuyeát môùi veà QT nhöng nhöõng nguyeân taéc cuûa Taylor cuõng vaån coøn ñöôïc aùp duïng trong thöïc tieån. 2/- Lyù thuyeát QT toång quaùt (General Administrative Theory) : Coøn ñöôïc goïi laø thuyeát QT haønh chính, lyù thuyeát naøy do Henri Fayol ôû Phaùp vaø Max Weber ôû Ñöùc ñöa ra. Theo ñoù, Henri Fayol (1841-1925) vôùi taùc phaåm “QT coâng nghieäp vaø QT toång quaùt” (Administration industrielle et geùneùrale) ñaõ cho raèng naêng suaát vaø hieäu quaû laøm vieäc cuûa con ngöôøi trong taäp theå tuøy thuoäc vaøo söï saép xeáp, toå chöùc cuûa caùc nhaø QT vaø oâng ta ñaõ chia coâng vieäc cuûa XN ra laøm 6 loaïi : 1. Coâng vieäc Saûn xuaát (kyû thuaät) 2. Coâng vieäc Taøi chính (phaân boå vaø söû duïng ñoàng voán) 3. Coâng vieäc Kinh doanh (mua, baùn, trao ñoåi) 4. Coâng vieäc Keá toaùn (ghi nhaän vieäc thu, chi, laõi loã) 5. Coâng vieäc An ninh (baûo veä con ngöôøi vaø taøi saûn XHCN) 6. Coâng vieäc QT (vôùi caùc chöùc naêng HÑ,TC,LÑ,PH vaø KT). Vaø oâng coøn ñöa ra 14 nguyeân taéc veà QT toång quaùt : 1- Phaân chia coâng vieäc (Division of labor) : Töùc laø chia coâng vieäc ra laøm nhieàu coâng ñoaïn nhoû ñeå deã daøng phaân boå coâng vieäc giöõa caùc caù nhaân hoaëc giöõa caùc nhoùm giuùp cho vieäc chuyeân moân hoaù SX cuûa töøng ngöôøi thôï hoaëc töøng nhoùm thôï. 2- Xaùc ñònh quyeàn haønh vaø traùch nhieäm (Authority and responsibility) : Quyeàn haønh phaûi ñi ñoâi vôùi traùch nhieäm. Coù traùch nhieäm maø khoâng coù quyeàn haønh thì coâng vieäc khoâng theå hoaøn thaønh ñöôïc ngöôïc laïi coù quyeàn haønh maø khoâng chòu traùch nhieäm veà vieäc mình laøm seõ daån ñeán nhöõng haäu quaû tai haïi, khoù löôøng ñöôïc. 3- Duy trì kyû luaät (Discipline) : Kyû luaät ñaõm baûo neà neáp, söï oån ñònh cuûa toå chöùc. Moät toå chöùc, moät coâng ty maø kyû luaät thaáp keùm seõ daãn ñeán söï tuøy tieän trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng laøm cho naêng suaát, chaát löôïng vaø hieäu quaû cuûa SXKD keùm. 4- Thoáng nhaát cô cheá laõnh ñaïo (Unity of command) Moãi coâng nhaân chæ nhaän meänh leänh töø 1 caáp chæ huy tröïc tieáp duy nhaát. Ñieàu naøy ñaõm baûo cho vieäc giaûm ñi toái ña caùc xung ñoät veà quyeàn haønh vaø giuùp cho ngöôøi thöøa haønh khoâng phaûi luùng tuùng, khoù khaên khi thi haønh nhieäm vuï. 5- Thoáng nhaát cô cheá laõnh ñaïo (Unity of direction) 8
9 Caùc caáp laõnh ñaïo khaùc nhau phaûi thoáng nhaát muïc tieâu haønh ñoäng, keá hoaïch thöïc hieän vaø nhaát laø phaûi thoáng nhaát yù kieán trong chæ huy caùc hoaït ñoäng töùc laø khoâng ñöôïc maâu thuaån, traùi ngöôïc nhau. 6- Lôïi ích rieâng phaûi phuø hôïp vôùi lôïi ích chung (Subordination of the individual) Muïc tieâu vaø quyeàn lôïi cuûa toå chöùc phaûi ñöôïc ñaët ra treân muïc tieâu vaø quyeàn lôïi cuûa caù nhaân. 7- Quyeàn lôïi kinh teá phaûi töông xöùng vôùi traùch nhieäm ñöôïc giao (Remuneration) Möùc löông, thuø lao, khen thöôûng phaûi töông xöùng vôùi coâng vieäc ñöôïc giao vaø vôùi naêng löïc cuûa nhaân vieân. 8- Taäp trung hoaù quyeàn löïc (Centralization) Quyeàn quyeát ñònh moïi vaán ñeà heä troïng cuûa toå chöùc phaûi ñöôïc taäp trung veà moät moái, ngöôøi thöøa haønh chæ ñöôïc uûy thaùc quyeàn haønh vaø traùch nhieäm vöøa ñuû ñeå laøm troøn coâng vieäc ñöôïc giao. 9- Xaây döïng heä thoáng hay tuyeán laõnh ñaïo (Scalar chain) XN phaûi ñöôïc toå chöùc theo heä thoáng caáp baäc töø treân xuoáng döôùi vaø noù thöôøng ñöôïc goïi laø chuyeàn laõnh ñaïo hay tuyeán laõnh ñaïo maø trong ñoù quyeàn haønh vaø traùch nhieäm ñöôïc uûy thaùc töø caáp treân xuoáng caáp döôùi vaø caáp döôùi coù nhieäm vuï phaûi baùo caùo laïi cho caáp treân tröïc tieáp veà keát quaû cuûa coâng vieäc ñöôïc giao. 10- Taïo ra traät töï vaø neà neáp (Order) Caùc nguoàn löïc cuûa coâng ty bao goàm nhaân löïc, vaät löïc vaø taøi löïc phaûi ñöôïc söû duïng ñuùng choå, kòp thôøi vaø ñuùng muïc ñích ñeå taïo ra ñöôïc hieäu quaû cao nhaát cho toå chöùc. 11- Haønh xöû moïi vieäc phaûi coâng baèng (Equity) Moïi CBCNV ñeàu phaûi ñöôïc ñoái xöû coâng baèng vaø trung thöïc. Vieäc naøy phaûi ñöôïc theå hieän trong nhöõng qui taéc cuûa toå chöùc cuõng nhö trong caùch ñoái xöû thöôøng ngaøy (they are being treated equally and fairly). 12- OÅn ñònh cô caáu nhaân söï (Stability of persionnel) Ñoäi nguõ nhaân söï caàn phaûi ñöôïc tuyeån duïng chaët cheû, toå chöùc ñaøo taïo boài döôõng thöôøng xuyeân trình ñoä nghieäp vuï ñeå oån ñònh ñöôïc veà maët cô caáu toå chöùc giuùp cho coâng ty phaùt trieån beàn vöõng. Do ñoù, caàn phaûi coù chieán löôïc veà nhaân söï roû raøng, daøi haïn. Coù chieán löôïc veà nhaân söï toát thì nhaân vieân seõ an taâm laøm vieäc laâu daøi vôùi coâng ty, seõ trung thaønh hôn. 13- Phaùt huy saùng kieán (Initiative) Caùc nhaø QT caàn phaûi bieát khuyeán khích nhöõng saùng kieán caù nhaân cuûa CBCNV nhaèm laøm lôïi cho coâng ty, XN qua ñoù cuõng phaùt hieän ñöôïc nhöõng nhaân toá toát ñeå coù chính saùch ñoäng vieân (Motivation), ñaøo taïo boài döôõng thích hôïp. 14- Nuoâi döôõng tinh thaàn ñoaøn keát )(Esprit de corps) Nhaø QT phaûi bieát taïo ra baàu khoâng khí thaân thieän trong cô quan. Moâi tröôøng laøm vieäc phaûi côûi môû, deã chòu, ñoaøn keát, thaân aùi. Quan heä treân döôùi hoaø ñoàng, gaén boù moät caùch haøi hoaø veà quyeàn lôïi rieâng cuõng nhö muïc ñích chung cuûa toå chöùc. 9
10 Theo Fayol, nhöõng nguyeân taéc treân chæ coù tính chaát toång quaùt vaø chung nhaát. Do ñoù khi vaän duïng chuùng thì caàn phaûi linh hoaït, uyeån chuyeån vaø tuøy theo ñieàu kieän cuï theå cuûa töøng toå chöùc cô quan maø coù söï phoái hôïp thích hôïp vôùi caùc nguyeân taéc khaùc. Boå sung vaøo lyù thuyeát QT toång quaùt naøy coøn coù coâng cuûa moät lyù thuyeát gia ngöôøi Ñöùc laø Max Weber (1864-1920). OÂng cho raèng ñeå vieäc QT mang laïi hieäu quaû cao, thì caàn thieát phaûi thieát laäp cho ñöôïc moät boä maùy toå chöùc haønh chính chaët cheû döïa treân moät heä thoáng quyeàn haønh hôïp phaùp, ñöôïc quaûn lyù chaët cheû baèng caùc theå leä, qui ñònh roû raøng, khoa hoïc maø theo oâng ñeå laøm ñöôïc vieäc ñoù, toå chöùc caàn phaûi thöïc hieän 4 nguyeân taéc sau ñaây : 1. Moïi hoaït ñoäng cuûa toå chöùc ñeàu phaûi ñöôïc caên cöù vaøo vaên baûn quy ñònh tröôùc. 2. Chæ coù nhöõng ngöôøi coù naêng löïc môùi ñöôïc giao chöùc vuï. 3. Chæ coù nhöõng ngöôøi coù chöùc vuï ñöôïc giao môùi coù quyeàn ra quyeát ñònh. 4. Moïi quyeát ñònh trong toå chöùc phaûi mang tính khaùch quan. Toùm laïi, Max Weber cho raèng NSLD seõ ñöôïc naâng cao trong moät toå chöùc ñöôïc saép xeáp hôïp lyù, trong ñoù quyeàn haønh vaø traùch nhieäm ñöôïc phaân chia theo caáp baäc kieåu toå chöùc hình thaùp nhöng vaån ñaûm baûo coù söï thoáng nhaát trong ñieàu haønh chæ huy. Taát caû nhöõng yù töôûng naøy cuûa oâng laø nhöõng ñoùng goùp boå sung raát quan troïng trong vieäc hoaøn chænh lyù thuyeát QT toång quaùt. • Nhaän xeùt chung veà tröôøng phaùi coå ñieån ; Lyù thuyeát coå ñieåm xem toå chöùc laø moät heä thoáng kheùp kín ñöôïc hoaïch ñònh vaø kieåm soaùt baèng quyeàn haønh hôïp phaùp, chính ñaùng cuûa caùc nhaø QT, toå chöùc phaûi saép xeáp hôïp lyù vaø taêng cöôøng kieåm tra coâng vieäc cuûa ngöôøi coâng nhaân song song vôùi vieäc kích thích hoï baèng lôïi ích kinh teá. Tröôøng phaùi naøy coøn chuû tröông phaûi daïy cho coâng nhaân bieát caùch laøm vieäc baèng caùch phaân chia coâng vieäc ra laøm nhieàu ñôn vò nhoû ñeå höôùng ñeán chuyeân moân hoùa nhieäm vuï. Nhöôïc ñieåm cuûa lyù thuyeát naøy laø do vieäc xem toå chöùc laø moät heä thoáng kheùp kín neân chöa nhaän ra ñöôïc nhöõng aûnh höôûng caùc caùc yeáu toá moâi tröôøng, caùc yeáu toá taâm lyù XH ñoái vôùi toå chöùc. Tuy nhieân, lyù thuyeát coå ñieån ñaõ goùp phaàn to lôùn ñöa coâng vieäc QT ñi vaøo neà neáp, khaéc phuïc ñöôïc tình traïng QT tuøy tieän, luoäm thuoäm tröôùc kia, vì vaäy noù vaãn coøn ñöôïc caùc nhaø QT söû duïng cho ñeán ngaøy nay. II/ LYÙ THUYEÁT TAÂM LYÙ XAÕ HOÄI : Lyù thuyeát taâm lyù xaõ hoäi coøn ñöôïc goïi laø lyù thuyeát taùc phong (Behavioral Theory) hay lyù thuyeát quan heä vôùi con ngöôøi (Human Relation Theory). Lyù thuyeát naøy cho raèng QT höõu hieäu coù ñöôïc töø vieäc hieåu bieát ngöôøi coâng nhaân. Khaúng ñònh naøy xuaát phaùt töø moät cuoäc thí nghieäm taïi nhaø maùy Hawthorne (Chicago) thuoäc (Western Electric Company), noù ñöôc tieán haønh bôûi caùc nhaø khoa hoïc xaõ hoäi trong thôøi gian töø naêm 1927 ñeán naêm 1932 maø ñöùng ñaàu laø Elton Mayol (1880-1949), nhaø KHXH ngöôøi Ñöùc, giaûng daïy taïi tröôøng ÑH Pennsylvania. Trong thí nghieäm naøy ngöôøi ta choïn ra 2 nhoùm nöõ coâng nhaân : 1 nhoùm ñöôïc laøm vieäc trong 1 phoøng 10
11 coù aùnh saùng oån ñònh, coøn 1 nhoùm ñöôïc laøm vieäc trong ñieàu kieän aùng saùng thay ñoåi (Changing light conditions). Keát quaû cuoái cuøng ñaõ gaây baát ngôø lôùn cho caùc nhaø N/C vì duø cöôøng ñoä aùnh saùng coù thay ñoåi theá naøo thì naêng suaát cuûa coâng nhaân vaãn taêng. Sau ñoù caùc nhaø nghieân cöùu môùi tieán haønh phoûng vaán toaøn boä nhöõng coâng nhaân ñaõ tham gia cuoäc thöû nghieäm vaø khaùm phaù raèng : • Caên phoøng thöû nghieäm ñaõ gaây thích thuù cho coâng nhaân khi laøm vieäc. • Quan heä giöõa coâng nhaân vaø laõnh ñaïo côûi môû hôn trong khi thöû nghieäm. • Coâng nhaân caûm thaáy töï haøo khi ñöôïc tham gia vaøo moät cuoäc thöû nghieäm coù yù nghóa naøy. Töø nhöõng kinh nghieäm thöïc tieån cuûa cuoäc thöû nghieäm ôû Hawthorne vaø caùc cuoäc nghieân cöùu khaùc, caùc nhaø taâm lyù XH cho raèng quan heä giöõa con ngöôøi trong taäp theå coù aûnh höôûng to lôùn ñeán haønh vi thaùi ñoä öùng xöû cuûa ngöôøi coâng nhaân. Khi laøm vieäc trong taäp theå, con ngöôøi luoân luoân muoán ñöôïc ngöôøi khaùc quan taâm kính troïng, muoán coù vai troø quan troïng trong söï nghieäp chung, muoán ñöôïc laøm vieäc trong baàu khoâng khí thaân thieän trong toå chöùc. Töø nhaän thöùc ñoù, caùc nhaø taâm lyù xaõ hoäi cho raèng caùc nhaø QT caàn phaûi xem coâng nhaân vieân chöùc laø nhöõng con ngöôøi chuû ñoäng, bieát phaùt huy saùng kieán caù nhaân, do ñoù hoï caàn phaûi ñöôïc ñoái xöû nhö nhöõng con ngöôøi tröôûng thaønh nhaèm caûi thieän toát moái quan heä treân döôùi ngang doïc trong noäi boä cô quan vaø qua ñoù con ngöôøi seõ laøm vieäc toát hôn, NSLD seõ taêng cao hôn. III/ LYÙ THUYEÁT ÑÒNH LÖÔÏNG VEÀ QT : (QUANTITATIVE MANAGEMENT THEORY) Laø tröôøng phaùi lyù thuyeát xuaát hieän sau cuøng trong QT hoïc hieän ñaïi, lyù thuyeát naøy coøn ñöôïc goïi laø lyù thuyeát heä thoáng khoa hoïc QT (management Science), vaän truø hoïc (Operations Research (OR). Nhoùm lyù thuyeát naøy cho raèng NSLD coù theå ñöôïc caûi thieän vaø hieäu quaû cuûa toå chöùc cuõng ñaõ taêng leân nhôø caùch quaûn lyù khoa hoïc vaø vieäc söû duïng caùc moâ hình toaùn hoïc. Quan ñieåm cô baûn cuûa lyù thuyeát naøy raát khaùc xa quan ñieåm cuûa 2 lyù thuyeát vöøa hoïc treân. Caû 2 lyù thuyeát coå ñieån vaø taâm lyù xaõ hoäi ñeàu cho raèng hieäu quaû trong QT coøn tuøy thuoäc vaøo NSLD cuûa ngöôøi thôï, coøn lyù thuyeát ñònh löôïng veà QT thì cho raèng noù tuøy thuoäc vaøo caùc quyeát ñònh cuûa nhaø QT. Hoï cho raèng muoán QT coù hieäu quaû thì quyeát ñònh phaûi ñuùng, maø ñeå coù nhöõng quyeát ñònh ñuùng thì caùc nhaø QT phaûi coù quan ñieåm heä thoáng khi xem xeùt caùc vaán ñeà cuõng nhö khi thu thaäp vaø xöû lyù thoâng tin. Vì vaäy hoï ñaõ ñònh nghóa raèng “QT laø quyeát ñònh” (Management is decision--making) Ñieàu ñoù coù nghóa laø neáu nhaø QT sai laàm trong moät quyeát ñònh naøo ñoù, ví duï nhö choïn löïa moät thò tröôøng ñeå tieâu thuï saûn phaån, choïn löïa SP ñeå SX hay choïn keânh phaân phoái … thì seõ daãn XN ñeán thua loã, phaù saûn duø cho caùc ñieàu kieän khaùc vaån toát nhö toå chöùc heä thoáng coâng ty toát, NSLD cuûa coâng nhaân cao. 11
12 Lyù thuyeát ñònh löôïng xem XN laø moät heä thoáng nhöng khoâng phaûi laø moät heä thoáng kheùp kín maø laø moät heä thoáng môû coù lieân heä vôùi beân ngoaøi töùc laø moâi tröôøng cuûa DN goàm khaùch haøng, nhaø cung caáp, caùc ñoái thuû caïnh tranh, caùc caáp chính quyeàn … maø heä thoáng DN thì goàm coù ñaàu vaøo ñaàu ra (Input vaø Output) thoâng qua moät quaù trình bieán ñoåi. Nhöõng yeáu toá ñaàu vaøo laø vaät tö, nhaân coâng, voán, qua quaù trình bieán ñoåi seõ trôû thaønh nhöõng saûn phaåm vaø dòch vuï ôû ñaàu ra. Thaønh coâng cuûa DN phuï thuoäc raát nhieàu vaøo moái quan heä töông taùc vôùi nhau giöõa caùc phaân heä trong noäi boä heä thoáng cuõng nhö söï taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc yeáu toá beân trong vaø beân ngoaøi. Toùm laïi, troïng taâm cuûa lyù thuyeát ñònh löôïng laø : • Duøng phöông phaùp luaän khoa hoïc vaø caùch tieáp caän heä thoáng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà QT. • Ñònh löôïng hoaù caùc yeáu toá coù lieân quan baèng toaùn hoïc vaø thoáng keâ. • Söû duïng caùc phöông tieän maùy ñieän töû, caùc moâ hình toaùn hoïc trong nghieân cöùu ñeå tìm ra caùc giaûi phaùp toái öu. Cuoái cuøng, chuùng ta coù theå noùi raèng caùc lyù thuyeát QT vöøa neâu treân tuy ñaõ xuaát hieän trong töøng giai ñoaïn khaùc nhau nhöng khoâng thay theá cho nhau theo thôøi gian maø boå sung cho nhau., goùp phaàn laøm cho khoa hoïc QT phaùt trieån maïnh meõ vaø coù tính öùng duïng cao. ------- - - ------ 12