Một số biện pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trước yêu cầu đổi mới giáo dục

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2019-0024<br /> Educational Sciences, 2019, Volume 64, Issue 2A, pp. 63-73<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN<br /> TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRƯỚC YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC<br /> <br /> Phạm Thị Kim Anh<br /> Viện Nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Việc bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên (GV) để “đón<br /> đầu” thực hiện chương trình giáo dục (CTGD) phổ thông mới đang là một trong<br /> những vấn đề trọng tâm và cấp bách nhằm trang bị cho đội ngũ GV có đủ năng lực<br /> đáp ứng với yêu cầu đổi mới giáo dục (GD). Để góp phần nâng cao chất lượng công<br /> tác bồi dưỡng GV, trong bài báo này chúng tôi tập trung nêu và phân tích 7 biện pháp<br /> cơ bản sau đây: (1) Khảo sát nhu cầu, phân loại đối tượng, lập kế hoạch bồi dưỡng<br /> sát với yêu cầu và năng lực của GV;(2) Phân công và phân cấp bồi dưỡng một cách<br /> rõ ràng;(3) Xây dựng nội dung chương trình bồi dưỡng thiết thực, chuyên sâu và dựa<br /> trên nhu cầu của GV; (4) Đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức bồi dưỡng; (5)<br /> Đổi mới công tác quản lí bồi dưỡng; (6)Sử dụng đội ngũ giảng viên sư phạm cốt cán,<br /> phát huy thế mạnh của các trường sư phạm trong công tác bồi dưỡng GV; (7) Nâng<br /> cao ý thức, trách nhiệm tự học, tự bồi dưỡng của GV, có sự hướng dẫn của các GV<br /> cốt cán và chuyên gia giáo dục. Những biện pháp này là những thành tố quan trọng<br /> không thể thiếu được trong công tác bồi dưỡng.<br /> Từ khóa: Biện pháp, chất lượng, bồi dưỡng giáo viên, THPT, đổi mới giáo dục.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Theo “Kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng GV phổ thông thực hiện chương trình, sách giáo<br /> khoa giáo dục phổ thông mới” ban hành tháng 5/2018, Bộ GD&ĐT yêu cầu: “Bảo đảm<br /> tất cả GV cơ sở GDPT trên cả nước hoàn thành chương trình bồi dưỡng trước thời gian<br /> bắt đầu triển khai áp dụng chương trình, sách giáo khoa GDPT mới. Kế hoạch được thực<br /> hiện tuần tự đối với từng cấp học. Đối với cấp THPT, GV được bồi dưỡng từ năm học<br /> 2021-2022 [6; tr.1]<br /> Mục đích của bồi dưỡng là giúp các GV bổ sung kịp thời các kiến thức, kĩ năng,<br /> phương pháp, kĩ thuật dạy học mới, và có thể phát triển về chuyên môn, nghiệp vụ phù<br /> hợp với yêu cầu của chương trình GDPT mới đòi hỏi. Sự phát triển đó thể hiện ở những<br /> thay đổi của bản thân người GV trong thực tế hoạt động nghề nghiệp. Những thay đổi đó<br /> bao gồm cả về thái độ, nhận thức và hành vi dạy học, giáo dục theo yêu cầu mới.<br /> Vậy làm thế nào để công tác bồi dưỡng GV đạt được mục đích như trên? Điều này rất<br /> Ngày nhận bài: 1/2/2019. Ngày sửa bài: 19/2/2019. Ngày nhận đăng: 2/3/2019.<br /> Tác giả liên hệ: Phạm Thị Kim Anh. Địa chỉ e-mail: anhptk@hnue.edu.vn<br /> 63<br /> <br /> Phạm Thị Kim Anh<br /> <br /> cần có những thay đổi bứt phá trong quan điểm chỉ đạo cũng như việc tổ chức bồi dưỡng<br /> GV. Theo Nguyễn Vinh Hiển: "Phải kế thừa, phát huy những bài học kinh nghiệm đã có;<br /> khắc phục các hạn chế, yếu kém; đồng thời cần đổi mới đối với tất cả các thành tố: mục<br /> tiêu, nội dung, hình thức và phương pháp bồi dưỡng, kiểm tra đánh giá, công tác quản lí<br /> và những điều kiện thực hiện phù hợp” [9; tr1].<br /> Để góp phần nâng cao chất lượng công tác bồi dưỡng GV, trong bài báo này chúng<br /> tôi tập trung vào đổi mới các thành tố trong khâu bồi dưỡng GV, nhất là trong tổ chức và<br /> quản lí bồi dưỡng<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Khảo sát nhu cầu, phân loại đối tượng, lập kế hoạch bồi dưỡng sát với<br /> yêu cầu và năng lực của giáo viên<br /> Các nghiên cứu [2, 3, 10, 11, 13] đã chỉ ra rằng: Việc bồi dưỡng GV phổ thông trong<br /> những năm qua tuy đã có nhiều đổi mới, từ nội dung tới cách thức tổ chức và đã góp phần<br /> nâng cao năng lực cho đội ngũ GV.Tuy nhiên, còn bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập và chưa<br /> đem lại những hiệu quả thiết thực. Theo chúng tôi, nguyên nhân cơ bản là khi thiết kế và<br /> tổ chức các chương trình bồi dưỡng chưa đánh giá và xác định được nhu cầu cần bồi<br /> dưỡng của GV, chưa hiểu rõ GV đang thiếu gì, cần bồi dưỡng nội dung gì và bồi dưỡng<br /> thế nào? Dẫn đến tình trạng bồi dưỡng áp đặt, đồng loạt, đại trà cho mọi đối tượng GV<br /> với những nội dung định sẵn, không sát với thực tế. Điều này khiến cho nhiều GV thiếu<br /> tin tưởng vào hiệu quả các chương trình bồi dưỡng và buộc phải trải qua những khoá bồi<br /> dưỡng vô bổ, ít có tác dụng [3]. Lí luận và thực tiễn đã chỉ ra rằng, nhu cầu bồi dưỡng của<br /> GV rất đa dạng, tùy thuộc vào từng nhóm đối tượng cụ thể cũng như trình độ năng lực của<br /> mỗi GV. Đặc biệt, số năm kinh nghiệm giảng dạy có tương quan tỷ lệ nghịch với nhu cầu<br /> cần được bồi dưỡng. Không có nhu cầu nào là chung cho mọi GV. Vì vậy, công việc đầu<br /> tiên là phải tiến hành khảo sát, đánh giá nhu cầu để thấy rõ cái đang cần, đang thiếu và<br /> đang yếu của GV. Từ đó phân loại đối tượng, xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cho sát với<br /> yêu cầu thực tiễn của GV.<br /> Để làm tốt điều này, cần phải thực hiện các việc sau:<br /> - Thứ nhất, xây dựng phiếu điều tra, tiến hành khảo sát năng lực và nhu cầu của GV<br /> ở trường THPT. Qua việc trả lời những câu hỏi cụ thể, GV sẽ tự soi rọi, đánh giá hoạt<br /> động DH-GD của bản thân để nêu rõ những khó khăn, hạn chế, yếu kém; tự đặt ra nhu<br /> cầu cho mình. Trên cơ sở các thông tin mà GV cung cấp, xác định nhu cầu thực tế của<br /> GV, phân loại nhu cầu theo từng đối tượng.<br /> - Thứ hai, xác định mục tiêu và lập kế hoạch bồi dưỡng<br /> Khi các nhu cầu bồi dưỡng của GV đã được xác định, bước tiếp theo là phải chuyển<br /> các yêu cầu này thành các mục tiêu bồi dưỡng hay các kết quả mong muốn của hoạt động<br /> bồi dưỡng.<br /> Căn cứ vào mục tiêu bồi dưỡng, dựa trên khả năng tài chính và điều kiện cho phép,<br /> các cơ sở GD phối hợp với các cơ quan quản lí xây dựng kế hoạch bồi dưỡng GV. Kế<br /> hoạch này phải bao gồm các vấn đề như: các năng lực, kĩ năng cụ thể sẽ được bồi dưỡng<br /> (nội dung); trình độ đạt được sau khi bồi dưỡng; số người được bồi dưỡng; phương thức,<br /> 64<br /> <br /> Một số biện pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trước yêu cầu…<br /> <br /> phương tiện bồi dưỡng, địa điểm, thời gian, kinh phí, trách nhiệm của các tổ chức, cá<br /> nhân liên quan đến việc tổ chức thực hiện bồi dưỡng.<br /> <br /> 2.2. Phân công và phân cấp bồi dưỡng một cách rõ ràng<br /> Để tránh được sự “tam sao thất bản” và khắc phục được nhược điểm, hạn chế của<br /> “mô hình thác nước” trong bồi dưỡng GV từ cấp quốc gia xuống tỉnh, huyện, hiện nay Bộ<br /> GD&ĐT đã chỉ đạo thực hiện theo kiểu phân tầng ở 2 cấp: Cấp Trung ương và cấp địa<br /> phương.<br /> Ở cấp trung ương sẽ bồi dưỡng GV cốt cán các môn học theo hình thức tập trung<br /> (mỗi tỉnh/ thành phố được lựa chọn 3 GV/môn học). Mỗi năm bồi dưỡng 01 đợt trong 8<br /> ngày. GV cốt cán THPT sẽ được bồi dưỡng 4 đợt (từ năm 2020 đến năm 2023). Như vậy,<br /> việc bồi dưỡng GV cốt cán được coi trọng để làm hạt nhân cho việc bồi dưỡng GV ở cấp<br /> địa phương. Họ phải có trách nhiệm hỗ trợ các GV khác trong việc tổ chức các nhóm thảo<br /> luận, tháo gỡ vướng mắc; liên hệ, trao đổi với các chuyên gia để giải đáp thắc mắc trong<br /> quá trình bồi dưỡng.<br /> Ở cấp địa phương sẽ bồi dưỡng GV đại trà thông qua đội ngũ GV cốt cán và bằng<br /> nhiều hình thức, trong đó chú trọng hình thức bồi dưỡng trực tuyến.<br /> Với cách phân cấp như vậy, việc bồi dưỡng GV ở các địa phương sẽ tránh được những<br /> nhược điểm của cách bồi dưỡng trước đây và GV được tiếp thu kiến thức, kĩ năng trực tiếp<br /> từ đội ngũ GV cốt cán cũng như học được ở mọi lúc, mọi nơi qua bồi dưỡng trực tuyến.<br /> Tuy nhiên, đây cũng chưa phải là cách làm mới và tối ưu. Bởi lẽ việc sử dụng đội ngũ<br /> GV cốt cán để bồi dưỡng cho GV cấp địa phương cũng chỉ diễn ra theo đợt/chu kì và theo<br /> những yêu cầu của Bộ/ngành với những nội dung đã định sẵn và nó không thể thực hiện<br /> một cách thường xuyên, liên tục. Do đó, cần mạnh dạn trao quyền tự chủ cho các cơ sở<br /> GD ở địa phương chủ động trong việc lập kế hoạch, triển khai bồi dưỡng GV tại cơ sở,<br /> đồng thời phải trao cho các trường ĐHSP có chất lượng cao chịu trách nhiệm trong việc<br /> bồi dưỡng GV. “Các trường ĐHSP phải chịu trách nhiệm cả 3 công đoạn trong một quá<br /> trình: Tạo ra sản phẩm, đưa vào sử dụng và bảo dưỡng (bảo trì) sản phẩm. Nghĩa là việc<br /> bồi dưỡng GV là trách nhiệm của trường sư phạm” [1; tr. 33-40].<br /> <br /> 2.3. Xây dựng nội dung chương trình bồi dưỡng thiết thực, chuyên sâu và dựa<br /> trên nhu cầu của giáo viên<br /> Theo Lê Đức Giang, Kiều Phương Chi - Viện Sư phạm Tự nhiên, Trường Đại<br /> học Vinh: chương trình bồi dưỡng chưa giúp được nhiều cho GV trong việc chuẩn bị dạy<br /> học theo định hướng của CTGD phổ thông mới, chưa chú trọng bồi dưỡng năng lực thực<br /> hành thí nghiệm cho giáo viên Vật lí, Hóa học và Sinh học [8]. Còn theo nhận xét của<br /> Đinh Quang Báo-Nguyên hiệu trưởng trường ĐHSP Hà Nội: “Nội dung chương trình bồi<br /> dưỡng chưa gãi đúng chỗ ngứa của GV” [2,tr 34 ]. Điều đó cho thấy, những nội dung bồi<br /> dưỡng chưa đem lại cho GV những điều cần thiết nhất. Do đó cần phải xây dựng nội dung<br /> chương trình bồi dưỡng sao cho thiết thực, dựa trên nhu cầu, mong muốn của GV.<br /> Ông Hoàng Đức Minh - Cục trưởng Cục Nhà giáo và CBQL giáo dục (Bộ GD&ĐT)<br /> cho biết: “Việc bồi dưỡng theo Chuẩn cần gắn kết chặt chẽ với nhu cầu mỗi cá nhân hướng tới việc bồi dưỡng theo các nội dung tự chọn của mỗi người một cách thiết thực,<br /> hiệu quả qua việc hỗ trợ bằng phương thức bồi dưỡng ứng dụng CNTT. Người học có thể<br /> 65<br /> <br /> Phạm Thị Kim Anh<br /> <br /> học mọi lúc, mọi nơi, bất kể thời gian nếu có điều kiện, qua hệ thống tài liệu được thiết kế<br /> “treo” trên mạng Internet” [13].<br /> Tới đây, theo kế hoạch của Bộ GD&ĐT, nội dung chương trình và tài liệu bồi dưỡng<br /> ở cả cấp trung ương và địa phương đều cùng thống nhất thực hiện 2 nội dung:<br /> - Hướng dẫn dạy học môn học theo CT GDPT mới;<br /> - Hướng dẫn sử dụng hệ thống tài liệu bồi dưỡng giáo viên qua mạng (do CT ETEP<br /> biên soạn).<br /> Điều đó là cần thiết, song chưa đủ. Theo chúng tôi, cần xây dựng những chuyên đề<br /> chuyên sâu tập trung vào 3 mảng nội dung chính:<br /> a)Bồi dưỡng kiến thức chuyên môn: liên quan đến giảng dạy môn học do GV phụ<br /> trách (kiến thức chuyên ngành/ môn học), nhằm trang bị cho GV có kiên thức chuyên sâu<br /> và liên ngành để dạy phân hóa, tích hợp.<br /> b)Bồi dưỡng năng lực DH và năng lực GD cho GV ( năng lực nghiệp vụ sư phạm)<br /> c)Bồi dưỡng phát triển các giá trị, đạo đức nghề nghiệp ( phẩm chất đạo đức)<br /> Trong các nội dung trên, bồi dưỡng phát triển năng lực nghiệp vụ của nghề (nghiệp<br /> vụ sư phạm) cho GV là nội dung quan trọng. Bởi vì, những khó khăn mà GV gặp phải<br /> không liên quan nhiều đến kiến thức chuyên môn mà đều là những khó khăn thuộc năng<br /> lực sư phạm. Ngay cả quốc gia Singapo, các khóa bồi dưỡng GV cũng tập trung vào sư<br /> phạm học và kiến thức sư phạm về môn học. Dựa vào khung năng lực GV, họ đã xây<br /> dựng những khóa bồi dưỡng để phát triển chuyên môn tương ứng cho GV. Trong đó, họ<br /> đặc biệt quan tâm trang bị cho GV những năng lực như: năng lực DH cá biệt hóa; năng lực<br /> sử dụng thành thạo công nghệ vào giảng dạy; biết sử dụng các kết quả nghiên cứu để nâng<br /> cao chất lượng giảng dạy và khuyến khích GV trở thành nhà thực hành tự chủ, năng động.<br /> Trong việc bồi dưỡng năng lực DH và năng lực GD cho GV, theo chúng tôi, cần tập<br /> trung vào những điểm yếu, những khó khăn mà GV đang gặp phải theo yêu cầu đổi mới.<br /> Các nghiên cứu của Hoàng Thị Kim Huệ [5], Phạm Thị Kim Anh [4], Nguyễn Danh Nam<br /> [14] đã chỉ rõ:<br /> -Về năng lực dạy học, cần tập trung bồi dưỡng các kĩ năng:<br /> + Kĩ năng thiết kế và tổ chức DH theo định hướng phát triển năng lực người học.<br /> +Kĩ năng thiết kế và tổ chức DH-GD bằng trải nghiệm.<br /> +Kĩ năng DH tích hợp, lồng ghép, liên môn; DH theo chủ đề/chuyên đề<br /> + Kĩ năng sử dụng các phương pháp và kĩ thuật DH tích cực, hiện đại.<br /> + Kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin và sử dụng thiết bị DH có hiệu quả.<br /> + Kĩ năng thuyết trình, truyền thụ kiến thức sao cho HS hứng thú, có cảm hứng và<br /> yêu thích môn học.<br /> + Kĩ năng đặt câu hỏi, dẫn dắt, nêu vấn đề trong DH.<br /> + Kĩ năng tương tác với HS một cách cực.<br /> + Kĩ năng xử lí các tình huống DH.<br /> + Cách lấy ví dụ để liên hệ, ứng dụng kiến thức bài học vào thực tiễn cuộc sống.<br /> + Kĩ năng sử dụng một số phương pháp và hình thức kiểm tra- đánh giá mới,<br /> + Kĩ năng thiết kế các đề kiểm tra -đánh giá theo tiếp cận phát triển năng lực HS.<br /> 66<br /> <br /> Một số biện pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng giáo viên trung học phổ thông trước yêu cầu…<br /> <br /> + Kĩ năng và cách thức phát triển chương trình môn học.<br /> + Hướng dẫn và tổ chức HS nghiên cứu khoa học, tự học …vv.<br /> Đây là những vấn đề GV đang có nhu cầu cần bồi dưỡng nhiều nhất.<br /> -Về năng lực GD và quản lí lớp học, cần tập trung bồi dưỡng GV:<br /> + Các kiến thức về đặc điểm tâm lí lứa tuổi HS hiện nay.<br /> + Kĩ năng tổ chức và quản lí lớp học (trong đó chú ý đến các vấn đề: cách xử lí hành<br /> vi vi phạm đạo đức và GD HS cá biệt; cách quản lí HS trong và ngoài giờ học; cách tổ<br /> chức hoạt động sinh hoạt tập thể cho HS;…)<br /> + Các phương pháp giảng dạy kĩ năng sống, giá trị sống cho HS.<br /> + Các kĩ năng mềm để kiềm chế cảm xúc tiêu cực và giao tiếp có hiệu quả với HS.<br /> + Kĩ năng ứng xử, giao tiếp, thiết lập mối quan hệ với đồng nghiệp, cha mẹ HS và tập<br /> thể GV trong nhà trường để phối hợp GD HS.<br /> + Kĩ năng thích ứng với sự thay đổi của môi trường GD mới.<br /> + Kĩ năng tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp đáp ứng yêu cầu chương trình<br /> phổ thông mới.<br /> Để tránh những chuyên đề trùng lặp, chồng chéo, hàn lâm lí thuyết, xa rời thực tiễn,<br /> nội dung tài liệu bồi dưỡng phải có tính thiết thực, sát với yêu cầu đổi mới; chú trọng vào<br /> những kĩ năng hoạt động thực hành, làm mẫu để GV dễ dàng áp dụng .Việc biên soạn tài<br /> liệu cũng cần phải được thể hiện một cách đa dạng, tinh giản, gọn nhẹ, có bản in, bản điện<br /> tử, video clip, đĩa CD, cẩm nang hỏi đáp… Trong đó chú trọng việc “số hóa”, đưa lên mạng<br /> Internet tất cả các thông tin để tạo điều kiện cho GV có thể tự học tập ở mọi nơi, mọi lúc.<br /> <br /> 2.4. Đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức bồi dưỡng<br /> 2.4.1.Về hình thức tổ chức bồi dưỡng<br /> Đa dạng hóa các hình thức bồi dưỡng, song chú trọng 2 hình thức cơ bản: bồi dưỡng<br /> tập trung trực tiếp (tập huấn) và bồi dưỡng trực tuyến qua mạng.<br /> - Bồi dưỡng tập trung trực tiếp (thông qua tập huấn): sẽ được thực hiện cho các nội<br /> dung mới và khó cần có sự trao đổi, thảo luận, thống nhất hoặc là những kĩ năng thực<br /> hành trực tiếp về phương pháp, kĩ thuật dạy học. Đây được coi là một hình thức phổ biến<br /> trong việc truyền đạt kiến thức và kĩ năng mới cho GV.<br /> Các chương trình tập huấn sẽ được chuyên gia thiết kế bao gồm: mục tiêu, hoạt động<br /> và kết quả mong muốn đạt được. Các kết quả này thường là sự phát triển về kiến thức, kĩ<br /> năng, nhận thức của GV tham gia tập huấn. Điều quan trọng là các buổi tập huấn phải<br /> giúp phát triển tư duy cho GV. Một chương trình tập huấn hiệu quả phải tạo điều kiện cho<br /> GV tìm hiểu các vấn đề liên quan đến lí thuyết, làm mẫu, quan sát, góp ý và tiếp tục tư<br /> vấn tại nơi làm việc của họ.<br /> Hoạt động tập huấn cho GV có thể được thực hiện theo những hình thức khác nhau: tập<br /> huấn đại trà, tập huấn cho nhóm GV; tập huấn tập trung hoặc tập huấn tại cơ sở giáo dục.<br /> Để nâng cao hiệu quả việc bồi dưỡng bằng hình thức này và phát huy được tính tích<br /> cực của GV, cần thực hiện các bước sau:<br /> + Bước 1: Phát tài liệu, hướng dẫn sơ bộ cho GV về nội dung tài liệu. GV tự nghiên<br /> cứu tài liệu bồi dưỡng.<br /> 67<br /> <br />