Ngày nhận bài: 12-03-2025 / Ngày chấp nhận đăng bài: 11-04-2025 / Ngày đăng bài: 17-04-2025
*Tác giả liên hệ: Nguyễn Thanh Huân. Bộ môn Lão Khoa, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. E-
mail: huannguyen@ump.edu.vn
© 2025 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
110 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh;28(4):110-117
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.04.14
Nghiên cứu suy yếu ở bệnh nhân cao tuổi ngoại trú có
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
Nguyễn Thị Thanh Mai1, Phan Thị Như Huyền2, Lê Đình Thanh2, Nguyễn Thanh Huân1,2,*
1Bộ môn Lão khoa, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Bệnh viện Thống Nhất, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Suy yếu là một hội chứng lão khoa của quá trình tích tuổi. Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là một bệnh
hô hấp thường gặp ở người cao tuổi. Tuy nhiên, tại Việt Nam, dữ liệu của suy yếu ở bệnh nhân cao tuổi có COPD hạn chế.
Mục tiêu: Xác định tỉ lệ và các yếu tố liên quan đến suy yếu ở bệnh nhân cao tuổi ngoại trú có COPD.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang trên 341 bệnh nhân ≥60 tuổi có COPD tại Phòng khám Nội
Hô hấp, bệnh viện Thống Nhất từ tháng 09/2024 đến tháng 12/2024. Suy yếu được đánh giá bằng kiểu hình suy yếu Fried.
Kết quả: Tỉ lệ suy yếu là 23,8%. Hồi quy logistic đa biến ghi nhận tuổi cao (OR = 5,61; KTC (Khoảng tin cậy) 95%: 1,59–19,7;
p = 0,007), thiếu cân (OR = 8,99; KTC 95%: 3,53–22,8; p <0,001), thừa cân (OR = 0,59; KTC 95%: 0,01–0,67; p = 0,023),
GOLD nhóm E (OR = 12,0; KTC 95%: 2,56–59,9; p = 0,002) và FEV1 <80% là các yếu tố liên quan đến suy yếu.
Kết luận: Khoảng một phần tư bệnh nhân cao tuổi ngoại trú có COPD có suy yếu và các yếu tố liên quan đến suy yếu là
tuổi cao, thiếu cân, thừa cân, GOLD nhóm E và FEV1 <80%.
Từ khóa: suy yếu; người cao tuổi; bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
Abstract
FRAILTY IN OLDER OUTPATIENTS WITH CHRONIC OBSTRUCTIVE
PULMONARY DISEASE
Nguyen Thi Thanh Mai, Phan Thi Nhu Huyen, Le Dinh Thanh, Nguyen Thanh Huan
Background: Frailty is a geriatric syndrome that develops as part of the aging process. Chronic obstructive pulmonary
disease (COPD) is a common respiratory condition in the elderly. However, in Vietnam, data on frailty among older
patients with COPD remain limited.
Objective: To determine the prevalence of frailty and associated factors in older outpatients with COPD.
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 4 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.04.14 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 111
Methods: A cross-sectional study was conducted on 341 patients aged 60 years and older, diagnosed with COPD at
the Respiratory Outpatient Clinic, Thong Nhat Hospital, from September to December 2024. Frailty was assessed using
Fried frailty phenotype.
Results: The prevalence of frailty was 23.8%. Multivariate logistic regression analysis identified several factors
associated with frailty: advanced age (OR = 5.61; 95% confidence interval CI: 1.59–19.7; p = 0.007), underweight (OR =
8.99; 95% CI: 3.53–22.8; p <0.001), overweight (OR = 0.59; 95% CI: 0.01–0.67; p = 0.023), GOLD group E (OR = 12.0;
95% CI: 2.56–59.9; p = 0.002), and FEV₁ <80%.
Conclusion: Approximately one-fourth of older outpatients with COPD were found to be frail. Factors associated with
frailty included older age, underweight, overweight, GOLD group E, and FEV₁ <80%.
Keywords: frailty; older adults; chronic obstructive pulmonary disease
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Suy yếu (frailty) hay còn gọi là hội chứng dễ tổn thương, là
một phản ứng quá mức và không tương xứng ở người cao tuổi
với những yếu tố bất lợi [1]. Tình trạng suy yếu rất phổ biến ở
bệnh nhân cao tuổi có bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
với tỉ lệ dao động 6–85,9% [2]. Hiện nay, kiểu hình suy yếu
Fried (Fried frailty phenotype, FFP) được xem là tiêu chuẩn
“vàng” trong chẩn đoán suy yếu [3]. Tiêu chuẩn này sử dụng
5 tiêu chí để chẩn đoán suy yếu, bao gồm: sụt cân, mau mệt,
mức hoạt động thấp, yếu cơ và chậm chạp.
Ở bệnh nhân (BN) cao tuổi có COPD, suy yếu làm gia tăng
nguy cơ vào đợt cấp, kéo dài thời gian nằm viện, giảm chất
lượng cuộc sống và tăng tỉ lệ tử vong [2,4,5]. Nghiên cứu suy
yếu giúp hiểu và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh
nhân cao tuổi có COPD [6]. Tuy nhiên, tại Việt Nam, chưa có
nghiên cứu dùng FFP để đánh giá suy yếu trên bệnh nhân cao
tuổi có COPD. Do đó, chúng tôi thực hiện nghiên cứu này với
mục tiêu là xác định tỷ lệ và các yếu tố liên quan (đặc điểm
nhân trắc học, đặc điểm lão khoa, đặc điểm COPD và bệnh
đồng mắc) đến suy yếu ở bệnh nhân cao tuổi ngoại trú có
COPD tại phòng khám Nội Hô hấp bệnh viện Thống Nhất.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân ≥60 tuổi được chẩn đoán COPD và điều trị tại
phòng khám Nội Hô hấp bệnh viện Thống Nhất. Nghiên cứu
được thực hiện từ tháng 09/2024 đến tháng 12/2024.
2.1.1. Tiêu chuẩn loại trừ
Hen phế quản, lao phổi tiến triển, bệnh nhu mô phổi lan
tỏa. Suy tim nặng và di chứng đột quỵ gây hạn chế di chuyển.
Hội chứng vành cấp, suy gan và suy thận nặng, bệnh ác tính
giai đoạn cuối.
Bệnh nhân không đủ minh mẫn để được phỏng vấn và tự
đánh giá.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
2.2.2. Cỡ mẫu
Áp dụng công thức tính cỡ mẫu ước lượng một tỉ lệ:
N = Z(
)
()
Tỉ lệ cao nhất của suy yếu ở bệnh nhân cao tuổi COPD
được ghi nhận là 85,9% [2]. Với α = 0,05, d = 0,04 và sai số
5%, cỡ mẫu nghiên cứu cần tối thiểu 304 bệnh nhân.
2.2.3. Phương pháp tiến hành
Phương pháp thu thập số liệu: dữ liệu các biến số nhân trắc
học, tiền căn, đặc điểm lâm sàng được thu thập dựa trên
thông tin phần mềm quản lý bệnh viện. Đánh giá suy yếu
dựa trên tiêu chuẩn Fried.
Kiểm soát sai số: Người phỏng vấn hỏi bệnh nhân chậm,
rõ ràng, giải thích thêm cho bệnh nhân nghe nếu bệnh nhân
chưa hiểu và đánh dấu vào câu trả lời. Đối chiếu thông tin
qua thân nhân bệnh nhân. Các dữ liệu thu thập trên hồ sơ
bệnh án sẽ được kiểm tra chéo và nhập số liệu.
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 4* 2025
112 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.04.14
2.2.4. Biến số nghiên cứu
Các biến số dịch tễ-xã hội
Được phỏng vấn trực tiếp từ bệnh nhân. Tuổi là biến định
lượng. Giới tính là biến nhị giá, bao gồm nam và nữ. Hút thuốc
lá bao gồm 3 giá trị: đang hút, đã ngưng hút và không hút.
Các biến số liên quan COPD
Mức độ tắc nghẽn đường thở: (dựa trên kết quả FEV1 đo
chức năng hô hấp trong 3 tháng gần đây theo GOLD) gồm 4
giá trị: FEV1 ≥80%, FEV1 50–79%, FEV1 30–49% và FEV1
<30%.
Mức độ bệnh nặng theo phân nhóm ABE: nhóm A, nhóm
B, nhóm E.
Các biến lão khoa
Đa bệnh: khi bệnh nhân có ≥2 bệnh kèm theo.
Đa thuốc: khi BN sử dụng đồng thời 5 loại thuốc trở lên.
Suy dinh dưỡng: là biến thứ tự, đánh giá dựa vào MNA-SF.
Điểm 0–7: có suy dinh dưỡng, 8–11: có nguy cơ suy dinh
dưỡng và 12–14: bình thường.
Suy yếu: là biến nhị giá. Chẩn đoán suy yếu theo tiêu chuẩn
Fried, bao gồm năm tiêu chí và chẩn đoán suy yếu khi có ≥3/5
tiêu chí [3]:
- Giảm cân không chủ ý: Giảm trên 4,5 kg trong năm vừa
qua bằng câu hỏi: “Trong năm qua, ông/bà có bị sụt hơn 4,5
kg không chủ ý (nghĩa là không phải do chế độ ăn kiêng hoặc
tập thể dục)”? Hoặc Giảm >5% cân nặng trong vòng 1 năm
theo dõi và bệnh nhân không khai đang cố gắng giảm cân. Nếu
đối tượng nghiên cứu đáp ứng một trong hai điều kiện trên thì
được tính là một tiêu chí.
- Giảm cơ lực: Giảm cơ lực được đánh giá bằng đo cơ lực
tay. Dụng cụ đo là áp lực kế cầm tay Jamar 5030J1, đơn vị đo
tính bằng kilôgam (kg). Nghiên cứu viên sẽ cho đối tượng
nghiên cứu ngồi thẳng, vai khép, cẳng tay để thoải mái, khuỷu
tay gập 900 so với cẳng tay, hướng dẫn đối tượng nghiên cứu
bóp thật mạnh vào tay nắm của máy đo áp lực kế, trong quá
trình bóp động viên đối tượng nghiên cứu cố gắng bóp hết sức
có thể. Thực hiện đo cơ lực cơ tay ba lần và lấy kết quả cao
nhất. Nếu cơ lực tay của đối tượng nghiên cứu thấp hơn ngũ
phân vị thấp nhất (đã điều chỉnh theo giới và chỉ số khối cơ
thể) thì được tính là một tiêu chí.
- Sức bền và năng lượng kém: Tự báo cáo về tình trạng kiệt
sức, xác định bằng hai câu hỏi trong thang điểm tự báo cáo
trầm cảm CES–D (Center for Epidemiologic Studies
Depression Scale): Trong tuần qua Ông/bà có cảm thấy mọi
việc ông/bà làm là một sự gắng sức? và Trong tuần qua Ông/bà
không thể đi lại? Đối tượng nghiên cứu trả lời có tình trạng
kiệt sức từ ba ngày trở lên trong một tuần cho một trong hai
câu hỏi được tính là một tiêu chí.
- Tốc độ đi bộ chậm: Dựa trên thời gian đi bộ 4,57m. Bệnh
nhân được hướng dẫn đi quãng đường 4,57m ở hành lang
phòng khám với tốc độ bình thường, chúng tôi sẽ ghi lại tổng
thời gian người cao tuổi đi quãng đường này. Thời gian đi bộ
được so sánh với mức cơ bản đã điều chỉnh theo giới tính và
chiều cao. Nếu thời gian đi bộ lớn hơn 20% mức cơ bản cũng
như những đối tượng không thể thực hiện các bài kiểm tra
được tính là một tiêu chí.
- Mức hoạt động thể lực thấp: Tổng số kilocalo tiêu hao
trong mỗi tuần được tính toán dựa trên dựa trên phiên bản rút
gọn của bộ câu hỏi Minnesota Leisure Time Activity[7]. Gọi
Mức hoạt động năng lượng thấp là có khi tổng năng lượng
<383 kcal/tuần đối với nam và <270 kcal/tuần đối với nữ.
2.2.5. Xử lý và phân tích dữ liệu
Số liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm SPSS 25.0.
Kết quả được trình bày theo tần số và tỷ lệ % đối với biến
định tính và các biến định lượng được trình bày theo trung
bình ± độ lệch chuẩn nếu phân phối chuẩn và trung vị với
khoảng tứ phân vị nếu phân phối không chuẩn.
So sánh các biến định tính bằng phép kiểm Chi bình
phương hoặc Fisher. So sánh các biến định lượng bằng phép
kiểm t hoặc Mann-Whitney. Hồi quy logistic xác định các
yếu tố liên quan đến suy yếu.
Có ý nghĩa thống kê khi p <0,005.
3. KẾT QUẢ
Từ 09/2024 đến 12/2024, nghiên cứu thu thập được 341
bệnh nhân ≥60 tuổi ngoại trú có COPD. Tỷ lệ suy yếu theo
FFP là 23,8%. Yếu cơ là tiêu chí phổ biến nhất (80,0%), kế
đến là kiệt sức (50,7%), tốc độ đi bộ (41,5%), hoạt động thể
chất giảm (29,6%) và sụt cân (17,8%).
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 4 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.04.14 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
|
113
Bảng 1–3 mô tả đặc điểm dân số nghiên cứu dựa trên hai
nhóm có và không có suy yếu. Bảng 4 trình bày kết quả hồi
quy logictic:
Nhóm suy yếu có tuổi cao hơn nhóm không suy yếu.
Nghiên cứu này có nam nhiều hơn nữ. Tỉ lệ bệnh nhân thiếu
cân ở nhóm suy yếu cao hơn so với nhóm không suy yếu
(Bảng 1).
Tỉ lệ suy dinh dưỡng ở nhóm suy yếu cao hơn có ý nghĩa
thống kê so với nhóm không suy yếu. Tỷ lệ các bệnh suy tim,
bệnh thận mạn bệnh mạch máu não, loãng xương và hội chứng
vành mạn cao hơn có ý nghĩa thống kê ở nhóm suy yếu so với
nhóm không suy yếu (Bảng 2).
Bảng 1. Đặc điểm dịch tễ và nhân trắc học ở hai nhóm bệnh nhân có và không có suy yếu
Đặc điểm Chung
(n = 341)
Không suy yếu
(n = 260)
Có suy yếu
(n = 81) p
Tuổi, năm 74 (66–80) 70,5 (64,2–76,0) 82 (76–88) <0,001
Nhóm tuổi, n (%) <0,001
60–69 tuổi 132 (38,7) 121 (46,5) 11 (13,6)
70–79 tuổi 120 (35,2) 98 (37,7) 22 (27,2)
≥80 tuổi 89 (26,1) 41 (15,8) 48 (59,3)
Nam, n (%) 319 (93,5) 248 (95,4) 71 (87,7) 0,013
Học vấn, n (%) 0,095
Tiểu học trở xuống 29(8,5) 22 (8,5) 7 (8,6)
THCS, THPT 147 (43,1) 104 (40,0) 43 (53,1)
Sau THPT 165 (48,4) 134 (51,5) 31 (38,3)
Nhóm BMI, n (%) <0,001
Bình thường 204 (59,8) 174 (66,9) 30 (37,0)
Thiếu cân 77 (22,6) 29 (11,1) 48 (59,3)
Thừa cân 36 (10,6) 35 (13,5) 1 (1,2)
Béo phì 24 (7,0) 22 (8,5) 2 (2,5)
Bảng 2. Đặc điểm lão khoa và bệnh đồng mắc ở hai nhóm bệnh nhân có và không có suy yếu
Đặc điểm, n (%) Chung
(n = 341)
Không suy yếu
(n = 260)
Có suy yếu
(n = 81) p
Lão khoa
Nhóm MNA-SF <0,001
Bình thường 178 (52,2) 158 (60,8) 20 (24,7)
Suy dinh dưỡng 33 (9,7) 12 (4,6) 21 (25,9)
Nguy cơ SDD 130 (38,1) 90 (34,6) 40 (49,4)
Đa bệnh 327 (95,9) 247 (95,0) 80 (98,8) 0,202
Đa thuốc 306 (89,7) 231 (88,8) 75 (92,6) 0,332
Bệnh đồng mắc
Tăng huyết áp 303 (88,9) 226 (86,9) 77 (95,1) 0,042
Suy tim 24 (7,0) 9 (3,5) 15 (18,5) <0,001
Rối loạn lipid máu 324 (95,0) 249 (95,8) 75 (92,6) 0,251
Đái tháo đường 81 (23,8) 59 (22,7) 22 (27,2) 0,409
Bệnh thận mạn 21 (6,2) 9 (3,5) 12 (14,8) <0,001
Bệnh mạch máu não 21 (6,2) 11 (4,2) 10 (12,3) 0,015
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 4* 2025
114 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.04.14
Đặc điểm, n (%) Chung
(n = 341)
Không suy yếu
(n = 260)
Có suy yếu
(n = 81) p
Bệnh gan mạn 13 (3,8) 8 (3,1) 5 (6,2) 0,199
Loãng xương 35 (10,3) 20 (7,7) 15 (18,5) 0,005
Hội chứng vành mạn 195 (57,2) 127 (48,8) 68 (84,0) <0,001
Lao phổi cũ 53 (15,5) 36 (13,8) 17 (21,0) 0,121
Bảng 3. Đặc điểm COPD ở hai nhóm bệnh nhân có và không có suy yếu
Đặc điểm, (n%) Chung
(n = 341)
Không suy yếu
(n = 260)
Có suy yếu
(n = 81) P
Thời gian mắc COPD <0,001
<5 năm 139 (40,8) 128 (47,7) 15 (18,5)
5–<10 năm 97 (28,4) 73 (28,1) 24 (29,6)
≥10 năm 105 (30,8) 63 (24,2) 42 (51,9)
Có đợt cấp COPD trung bình/ nặng trong 12 tháng 136 (39,9) 75 (28,8) 61 (75,3) <0,001
Hút thuốc lá 0,004
Không hút 84 (24,6) 73 (28,1) 11 (13,6)
Đang hút 54 (15,8) 45 (17,3) 9 (11,1)
Đã ngưng hút 203 (59,5) 142 (54,6) 61 (75,3)
Nghề nghiệp liên quan khói bụi, hóa chất 142 (41,6) 105 (40,4) 37 (45,7) 0,399
Đặc điểm lâm sàng
Khó thở hàng ngày 222 (65,1) 152(58,5) 70 (86,4) <0,001
Ho hàng ngày 332 (97,4) 251 (96,3) 81 (100) 0,122
Khạc đàm hàng ngày 226 (66,3) 170 (65,4) 56 (69,1) 0,533
Đàm đổi màu 13 (3,8) 8 (3,1) 5 (6,2) 0,199
Sốt 5 (1,5) 2 (0,8) 3 (3,7) 0,089
Nhóm GOLD <0,001
GOLD A 124 (36,4) 122 (46,9) 2 (2,5)
GOLD B 85 (24,9) 67 (25,8) 18 (22,2)
GOLD E 132 (38,7) 71 (27,3) 61 (75,3)
Mức độ tắc nghẽn đường thở <0,001
FEV1 ≥80% 79 (23,2) 75 (28,8) 4 (4,9)
50%≤ FEV1 ≤80% 187 (54,8) 149 (57,3) 38 (46,9)
30%≤ FEV1 <50% 68 (19,9) 35 (31,5) 33 (40,7)
FEV1 <30% 7 (2,1) 1 (0,4) 6 (7,4)
Đặc điểm điều trị 0,731
LAMA/LABA 3 (0,9) 3 (1,2) 0 (0,0)
LAMA+LABA+ICS 11 (3,2) 8 (3,1) 3 (3,7)
2BD/BD+ICS 317 (93,0) 240 (92,3) 77 (95,1)
Không sử dụng 10 (2,9) 9 (3,5) 1 (1,2)
Nhóm suy yếu có tỉ lệ thời gian mắc bệnh lâu, đợt cấp
COPD trung bình/nặng trong 12 tháng, đã/đang hút thuốc lá,
GOLD E, FEV1 <80% cao hơn có ý nghĩa thống kê so với
nhóm không có suy yếu (Bảng 3).