Phospho (lân) trong đất
Lân là nguyên tố dinh dưỡng đa lượng đối
với cây trồng. Lân đóng vai trò quan trọng
trong quá trình trao đổi chất, hút dinh
dưỡng và vận chuyển các chất trong cây.
Cây thiếu lân sẽ sinh trưởng chậm, cho
năng suất thấp phẩm chất nông sản kém.
Hàm lượng lân tổng số trong đất Việt Nam
khoảng 0,03-0,2%. Giàu P nhất là nâu đỏ
trên bazan và nghèo P nhất là đất bạc màu
và đất cát Dưới đây giá trị của P trong vài
đất
Hàm lượng lân tổng số của đất phụ thuộc
chủ yếu vào thành phần khoáng vật của đá
mẹ, thành phần cơ giới đất, chế độ canh tác
và phân bón.
Trong đất phospho có trong các hợp chất
hữu cơ và vô cơ. Phospho có trong thành
phần của nhiều hợp chất hữu cơ của tàn
tích sinh vật. Các hợp chất hữu cơ chứa
phospho gồm có: Phitin, axit nucleic,
nucleoproteit, phosphatit, sacarophosphat...
và các vi sinh vật đất. Nguyên tố này được
tích luỹ trong đất tầng mặt nhờ sự tích luỹ
sinh học, vì vậy trong tầng đất mặt thường
chứa nhiều lân hữu cơ hơn các tầng dưới
sâu. Tỷ lệ lân hữu cơ phụ thuộc chủ yếu
vào hàm lượng mùn trong đất và dao động
trong khoảng từ 10-50% của lân tổng số.
Hợp chất vô cơ chứa phospho chủ yếu là
những muối của axit octophosphoric với Ca,
Mg, Fe và Al. Trong đất phospho còn có
trong thành phần của apatit, phosphoric và
vivianit, cũng như trong trạng thái hấp phụ
của anion phosphat. Apatit là nguồn gốc
đầu tiên của tất cả các hợp chất phospho
trong đất. Nó chiếm tới 95% hợp chất
phospho trong vỏ trái đất. Các dạng
phospho vô cơ trong đất phần lớn có tính di
động kém.
Trong đất chua (có các dạng hoạt động hoá
học của sắt và nhôm) phospho phần lớn
gặp ở dạng phosphat sắt và phosphat nhôm
(FePO4, AlPO4, Fe2(OH)2PO4,
Al(OH)2PO4...) hoặc liên kết với oxyt sắt,
nhôm dưới dạng hợp chất bị hấp phụ. Các
loại đất chua của Việt Nam đều có hàm
lượng phosphat sắt cao. Ví dụ: đất nâu đỏ
trên bazan có lượng phosphat sắt (Fe-P)
chiếm trên 80% tổng số lân vô cơ; đất vàng
đỏ trên đá phiến sét có Fe-P trên 70% tổng
số lân vô cơ; đất phù sa chua và đất phèn
có Fe-P tương ứng là 48-56% tổng số lân
vô cơ.
Trong đất lúa nước và đất đầm lầy có thể
gặp vivianit - Fe3(PO4)2.8H2O - màu xanh
lơ. Trong đất lúa nước phosphat sắt 3 có
thể bị khử thành phosphat sắt 2 hoà tan
trong nước nên cây trồng có thể hấp thụ
được.
Trong đất chua ít, trung tính và kiềm yếu
phospho chủ yếu tồn tại dưới các dạng liên
kết với canxi. Các phosphat canxi thường
có độ hoà tan thấp. Theo độ hoà tan tăng
dần của các phosphat canxi trong đất chúng
ta có dãy sau:
Ca5(PO4)3Cl Ca8H2(PO4)6.5H2O < CaHPO4 < CaHPO4.2H2O < Ca(H2PO4)2 (apatit clo) Tỷ lệ Ca/P trong các phosphat canxi tăng lên thì độ hoà tan giảm. Phản ứng môi trường thuận lợi cho sự hấp thu phospho là phản ứng chua ít (pH 5,0- 6,5).
