Quản lý tài chính của các dự án cho các tổ chức quốc tế tài trợ

QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CỦA CÁC DỰ ÁN CHO<br /> CÁC TỔ CHỨC QUỐC TẾ TÀI TRỢ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Quản lý tài chính của các dự án là vấn đề rất quan trọng và được quan tâm cả từ phía các nhà <br /> tài trợ  cũng như Ban Quản lý dự  án. Theo đó, đánh giá công tác quản lý tài chính dự  án cần  <br /> được thực hiện thường xuyên hoặc định kỳ. Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả  tập trung  <br /> đánh giá công tác quản lý tài chính trên các khía cạnh về (i) cơ cấu tổ chức và nhân sự; (ii) <br /> lập kế hoạch; (iii) luồng tiền và giải ngân; (iv) phần mềm kế toán; (v) hệ thống kế toán và  <br /> kiểm soát nội bộ; và (vi) lập báo cáo tài chính.<br /> <br /> Với trường hợp nghiên cứu điển hình là các dự  án do Ngân hàng Thế  giới tài trợ  tại Việt <br /> Nam thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau như y tế, giáo dục, môi trường; năng lượng, giao thông, <br /> nông nghiệp... Thực hiện các dự án này có tác động rất tích cực đến mọi mặt của đời sống <br /> xã hội. Tuy nhiên, kết quả của nghiên cứu này chỉ ra rằng trong công tác quản lý tài chính còn  <br /> tồn tại nhiều sai phạm trọng yếu cần khắc phục và hoàn thiện.<br /> Cơ cấu tổ chức và nhân sự<br /> <br /> Cơ  cấu tổ  chức và nhân sự  được đánh giá dưới khía cạnh Ban quản lý dự  án trung  ương <br /> (CPMU) và Ban quản lý dự  án các tỉnh (PPMUs) có tổ  chức đầy đủ  các phòng ban để  triển <br /> khai thực hiện dự  án và nhân sự  có đủ  năng lực trình độ  đáp  ứng công việc được giao hay  <br /> không. Đặc biệt, nhân sự và sắp xếp phân công công việc của Phòng Tài chính kế toán được  <br /> lưu tâm. Trong quá trình kiểm tra giám sát quản lý tài chính của các dự án do Ngân hàng Thế <br /> giới tài trợ, liên quan đến cán bộ quản lý tài chính, xuất hiện một số tồn tại sau:<br /> <br /> Cán bộ  quản lý tài chính của một số  dự án còn thiếu chuyên môn như  được đào tạo <br /> nghiệp vụ chưa tương xứng; còn thiếu kinh nghiệm trong công tác quản lý tài chính và  <br /> kế toán; và còn thiếu kinh nghiệm về quy trình quản lý tài chính và giải ngân của Ngân <br /> hàng Thế giới.<br /> <br /> Cán bộ quản lý tài chính không làm việc chuyên trách cho dự án, vừa làm tại cơ quan <br /> nhà nước, vừa kiêm nhiệm quản lý tài chính của dự án. Do vậy, họ có quá nhiều việc  <br /> phải làm cho công việc của Chính phủ và các dự án khác. Vì vậy, mà chất lượng công  <br /> tác quản lý tài chính và kế toán tại Ban quản lý dự án trung ương và Ban quản lý dự án  <br /> các tỉnh thực sự không cao.<br /> <br /> Một số dự án thậm chí tạm thời còn chưa tổ chức bộ phận kế toán dẫn đến công tác <br /> quản lý tài chính kế toán bị coi nhẹ và không ai quản lý. Điều này đặc biệt là vấn đề <br /> trầm trọng cần phải khắc phục ngay.<br /> <br /> Một số  kế  toán trưởng của Ban quản lý dự  án trung  ương và Ban quản lý dự  án các <br /> tỉnh kiêm nhiệm một số dự án khác nhau nên không có nhiều thời gian quản lý và điều <br /> hành công việc dẫn đến triển khai dự án gặp rất nhiều khó khăn.<br /> <br /> Mặc dù, quy trình quản lý tài chính của Ngân hàng Thế giới yêu cầu dự án cần có đầy đủ cán <br /> bộ quản lý tài chính với trình độ và chuyên môn đạt yêu cầu; yêu cầu về nhân sự quản lý tài <br /> chính là một điều kiện hiệu lực của dự án và được hoàn thiện trong quá trình chuẩn bị dự án  <br /> và bất kỳ sự thay đổi hay bổ nhiệm về nhân sự quản lý tài chính chưa cần được phê duyệt  <br /> bởi Ngân hàng Thế  giới. Tuy nhiên, cũng do chưa nhiều kinh nghiệm trong triển khai thực <br /> hiện dự án nên các sai phạm vẫn tồn tại các Ban quản lý dự án cả ở cấp trung ương và cấp <br /> địa phương.<br /> <br /> Lập kế hoạch triển khai dự án<br /> <br /> Nhiều dự án được triển khai cả từ nguồn vốn tài trợ của Ngân hàng Thế giới và nguồn vốn <br /> đối  ứng từ phía Chính phủ Việt Nam. Căn cứ  vào hoạt động toàn dự  án, Ban quản lý dự  án  <br /> Trung ương lập kế hoạch hàng năm trình Ngân hàng Thế giới phê duyệt và cơ  quan Bộ phê  <br /> duyệt. Sau đó Ban quản lý dự án các tỉnh trình ủy ban Nhân dân tỉnh phê duyệt. Trên thực tế, <br /> kế  hoạch triển khai tại Ban quản lý dự  án tỉnh và Ban quản lý dự  án trung  ương được phê <br /> duyệt rất chậm, thậm chí có những dự án mà đến tháng 8 năm 2015 mới được phê duyệt kế <br /> hoạch hoạt động và tài chính năm tài chính 2015. Chính vì vậy, cơ  quan Kho bạc Nhà nước  <br /> cũng như cơ quan ban ngành của tỉnh không có cơ sở phê duyệt chi tiêu của Ban quản lý dự <br /> án trung ương và các tỉnh, bao gồm cả vốn đối ứng.<br /> <br /> Cũng theo quy định trong Hiệp định tín dụng, nhiều dự án và các hoạt động dự án được thanh <br /> toán cả  bằng vốn tài trợ  và vốn đối ứng nhưng trong từng lần thanh toán thì tỷ  lệ  này vẫn  <br /> chưa được tuân thủ.<br /> <br /> Luồng tiền và giải ngân<br /> <br /> Theo quy định, Ngân hàng thế giới sẽ ứng trước tiền vào tài khoản chỉ định của Ban quản lý  <br /> dự  án trung  ương và Ban quản lý dự  án trung  ương  ứng trước tiền vào tài khoản của Ban <br /> quản lý dự  án các tỉnh theo đơn xin rút vốn và bồi hoàn tiền. Thực tế, các đơn vị  thực hiện  <br /> dự án tỉnh phải vay mượn tiền từ ngân sách Chính phủ hoặc các dự án khác để thực hiện dự <br /> án của Ngân hàng Thế giới. Có nhiều lý do được đưa ra như mức trần của tài khoản chỉ định <br /> và tài khoản cấp tỉnh quá thấp; tiền được rút khỏi tài khoản chỉ  định để  thanh toán cho các  <br /> khoản chi phí nhưng để tồn đọng lâu và nhiều mà không xin bồi hoàn do chưa được Kho bạc  <br /> kiểm soát chi hoặc do chưa đủ  hồ  sơ  chứng từ  liên quan; đơn xin rút vốn bồi hoàn không  <br /> được lập và đệ trình thường xuyên. Có nhiều hiện tượng mà chi phí phát sinh và xin bồi hoàn  <br /> không đúng theo hạng mục được quy định trong Hiệp định tài trợ. Thanh quyết toán cho các <br /> nhà thầu thường chậm do kế toán chưa thu thập đủ  chứng từ  liên quan; Kho bạc kiểm soát <br /> chi thường kéo dài... dẫn đến tiến độ  giải ngân của dự  án rất chậm so với kế  hoạch, dẫn <br /> đến có nhiều khả năng dự án sẽ phải xin gia hạn một vài năm.<br /> <br /> Phần mềm kế toán<br /> <br /> Các dự án do Ngân hàng Thế giới tài trợ sử dụng các phần mềm kế toán khác nhau miễn là  <br /> chúng đáp  ứng được công tác tài chính kế  toán. Các phần mềm cũng rất đa dạng như  Misa, <br /> Bravo, Imas... Tuy nhiên, trong quá trình kiểm tra giám sát quản lý tài chính, một số yếu điểm  <br /> còn tồn tại liên quan đến phần mềm kế toán.<br /> <br /> Một số Ban quản lý dự án (cả  trung ương và cấp tỉnh) chậm trễ trong việc mua sắm  <br /> phần mềm kế toán, nâng cấp phần mềm kế toán và đào tạo hướng dẫn sử dụng phần <br /> mềm.<br /> <br /> Xuất hiện các lỗi kỹ  thuật trong việc kết xuất dữ  liệu, trong các bảng tính dẫn đến  <br /> lập BCTC không chính xác.<br /> <br /> Có những Ban quản lý dự  án sử dụng nhiều phần mềm kế toán dẫn đến khối lượng <br /> công việc kế toán tăng lên, số sách trùng lắp.<br /> <br /> Nhiều phần mềm kế  toán chưa thực sự  đáp  ứng được công tác quản trị  nội bộ  như <br /> quản lý tài sản, quản lý hợp đồng nhà thầu...<br /> <br /> Hệ thống kế toán và kiểm soát nội bộ<br /> <br /> Các dự án do Ngân hàng Thế giới tài trợ phần lớn áp dụng Chế độ kế toán đơn vị hành chính  <br /> sự  nghiệp được ban hành theo Quyết định số  19/2006/QĐ­BTC ngày 30/3/2006 của Bộ  Tài <br /> chính và các thông tư, quyết định sửa đổi, bổ  sung có liên quan. Cũng trong quá trình hoạt  <br /> động dự án, các Ban quản lý tự tiến hành kiểm tra, kiểm soát phục vụ cho mục đích quản trị <br /> nội bộ của dự án. Theo đó, các Ban quản lý dự án thiết kế và ban hành các chính sách và thủ <br /> tục kiểm soát nhằm ngăn chặn, phát hiện và sửa chữa các sai phạm có thể tồn tại trong việc <br /> quản lý điều hành hoạt động của dự án và công tác quản lý tài chính.<br /> <br /> Mặc dù vậy, một số hạn chế tại các Ban quản lý dự án như:<br /> <br /> Sổ  tay quản lý tài chính của dự  án chưa được thiết kế  hoặc đã thiết kế  ban hành  <br /> nhưng không cập nhập thường xuyên hoặc sổ  tay quản lý tài chính không được tuân <br /> thủ đầy đủ.<br /> <br /> Các nghiệp vụ  kinh tế  phát sinh được ghi chép không kịp thời, vi phạm tính đúng kỳ <br /> kế toán và đôi khi không chính xác. Sổ sách kế toán không lập riêng cho dự án và chưa  <br /> tách biệt với các dự án khác và nguồn vốn khác.<br /> <br /> Trang thiết bị  và vật tư  được trang bị  mua sắm bằng nguồn vốn dự  án nhưng chưa  <br /> được sử dụng đúng mục đích.<br /> <br /> Số  dư  tiền mặt tại quỹ  quá cao và không tiến hành kiểm kê định kỳ  và không đối  <br /> chiếu thường xuyên, dẫn đến quá lạm dụng chi tiêu dùng tiền mặt hơn là thanh toán <br /> không dùng tiền mặt qua ngân hàng.<br /> <br /> Đối chiếu số  dư  tiền gửi ngân hàng không được thực hiện thường xuyên dẫn đến  <br /> trong nhiều thời điểm trong năm có sự chênh lệch. Chưa tiến hành đối chiếu công nợ <br /> phải thu (ứng trước tiền cho nhà thầu) và phải trả  tiền cho nhà thầu và các nhà cung <br /> cấp.<br /> <br /> Nhiều khoản tạm  ứng kéo dài chưa hoàn thanh toán tạm  ứng. Xuất hiện vi phạm  <br /> nguyên tắc kế toán về tạm ứng (tạm ứng lần sau nhưng lần trước vẫn chưa hoàn tạm <br /> ứng).<br /> <br /> Chưa lập đầy đủ  các sổ  kế  toán chi tiết như  sổ  chi tiết về tài sản cố  định, hàng tồn  <br /> kho, chi phí dự án...<br />  Chưa tiến hành kiểm kê các tài sản vật chất tại thời điểm cuối năm như tiền mặt, tài  <br /> sản cố định và hàng tồn kho. Quản lý hợp đồng chưa chặt chẽ như quản lý bảo lãnh  <br /> hết hạn, hợp đồng hết hạn, thanh toán chưa theo các điều khoản trong quy định của  <br /> Hợp đồng kinh tế.<br /> <br /> Nhiều chứng từ kế toán được kiểm soát không chặt chẽ, thiếu chứng từ gốc, thiếu sự <br /> phê duyệt, thiếu tính trung thực và hợp lý.<br /> <br /> Lập BCTC<br /> <br /> Công tác lập BCTC rất quan trọng đối với Ban quản lý dự án và định kỳ phải nộp cho Ngân  <br /> hàng Thế giới để kiểm tra và soát xét. Tuy nhiên, BCTC giữa kỳ (quý, nửa năm) không được <br /> nộp cho Ngân hàng Thế giới đúng hạn theo quy định trong Hiệp định tài trợ. Nhiều BCTC có  <br /> nộp cho Ngân hàng Thế  giới, cho dù đúng hạn hoặc không đúng hạn, nhưng không đầy đủ <br /> thông tin hoặc thiếu một số báo cáo bắt buộc.<br /> <br /> Sổ sách kế toán không ghi chép các giao dịch kinh tế thường xuyên dẫn đến tính đầy đủ của <br /> thông tin trên BCTC bị vi phạm. Các chính sách kế toán đôi khi không chỉ rõ hoặc nếu chỉ rõ  <br /> thì được áp dụng chưa nhất quán. Một số báo cáo yêu cầu lập theo Chuẩn mực lập báo cáo  <br /> tài chính quốc tế (IFRS) nhưng các báo cáo này được lập chưa đúng theo chuẩn mực và thông  <br /> lệ  quốc tế. Số  liệu trên BCTC chưa được điều chỉnh theo số  liệu kiểm toán và xuất hiện <br /> chưa phù hợp giữa số dư cuối năm trước (kỳ trước) với số dư đầu năm nay (kỳ này). Có sự <br /> nhầm lẫn khi lập BCTC dựa trên cơ sở tiền mặt với cơ sở dồn tích hoặc thực hiện dựa trên  <br /> cơ sở tiền mặt có sửa đổi (cash basis modification).<br /> <br /> Công tác quản lý tài chính của các dự án được tài trợ bởi các Tổ  chức quốc tế được xem là  <br /> rất quan trọng trong triển khai hoạt động của dự án. Mặc dù, số tiền tài trợ hàng năm không <br /> hề nhỏ từ phía các nhà tài trợ. Tuy nhiên, qua nghiên cứu này mà tập trung vào các dự  án do <br /> Ngân hàng Thế  giới tài trợ  (bao gồm cả  vay tín dụng và viện trợ  không hoàn lại) thì thấy <br /> rằng công tác quản lý tài chính của các dự  án chưa thực sự được các nhà quản lý chú trọng <br /> đúng mức. Vì nhiều lý do khác nhau, cả  chủ  quản và khách quan, mà các sai phạm đều tồn <br /> tại  ở  bất cứ  phần việc nào trong quản lý tài chính như  cơ  cấu tổ  chức và nhân sự; luồng <br /> tiền; giải ngân; hệ thống kế toán... kể cả công tác kiểm tra, kiểm toán. Những sai phạm này <br /> đã và đang xảy ra sẽ làm phiền lòng cho các nhà tài trợ khi mà Việt Nam đang rất cần sự chia <br /> sẻ và hỗ trợ tín dụng và tài chính từ phía họ.<br /> <br /> Kết quả  của nghiên cứu này cũng không chỉ  phản ánh thực trạng về  công tác quản lý tài <br /> chính tại Ban Quản lý Dự  án trung  ương và Ban Quản lý Dự  án các tỉnh tại các Dự  án do  <br /> Ngân hàng Thế giới tài trợ mà nó còn xuất hiện ở đâu đó đối với các dự án được tài trợ  bởi <br /> các nhà tài trợ khác như Ngân hàng Phát triển Châu á (ADB), Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ...<br /> <br /> Các yếu điểm này vẫn còn xuất hiện tại các dự án đang triển khai và các dự án mới, đặc biệt  <br /> là tại các dự án mới. Do các dự án mới được thành lập mới nên những người làm việc trong  <br /> Ban Quản lý dự  án mới chưa có nhiều kinh nghiệm triển khai dự  án mới. Và khi họ  đã có  <br /> kinh nghiệm rồi thì dự  án cũng đã kết thúc hoặc chuẩn bị  kết thúc. Tuy nhiên, dự  án mới <br /> được triển khai như vậy lại có tính lan tỏa đến những người thực hiện dự án do sau khi thực <br /> hiện và kết thúc dự án, họ có kinh nghiệm để làm việc tốt cho các đơn vị quản lý ngân sách <br /> công. Nhưng mặt trái của nó là thực tế những sai phạm về quản lý tài chính này vẫn tồn tại,  <br /> không ít thì nhiều./.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> <br /> 1. VAS, NXB Tài chính. Hà Nội.<br /> <br /> 2. Đỗ Văn Thân và Josette P. (1994). Quản lý tài chính doanh nghiệp. NXB Thống kê. Hà <br /> <br /> Nội.<br /> <br /> 3. Eugene, F.B & Michael, C.E (2014) . Financial Management Theory and Practice. Southe <br /> <br /> ­ Western. USA.<br /> <br /> 4. Eugene, F.B and Joel,  F.H (2012). Fundamentals of Financial Management. Southe  ­ <br /> <br /> Western. USA.<br /> <br /> 5. WB (2013). Báo cáo triển vọng kinh tế toàn cầu 2013.<br />  6. Trần Đình Tỵ (2002). Quản lý Nhà nước về tài chính tiền tệ. NXB Lao động. Hà Nội.<br /> <br /> 7. Trần Mạnh Dũng, Đào Mạnh Huy & Nguyễn Thị Thanh Diệp (2011). Kinh nghiệm lần <br /> <br /> đầu tiên áp IFRS. Tạp chí kinh tế và phát triển, số 165 (II).<br /> <br /> 8. Trần Mạnh Dũng (2012). Giới thiệu về  IPSAS. Tạp chí nghiên cứu khoa học kiểm  <br /> <br /> toán; tháng 1/2012.<br /> <br /> Theo Tạp chí Kế toán & Kiểm toán – Bài của TS Nguyễn Mạnh Dũng – Đại học Kinh tế  <br /> Quốc dân và TS Nguyễn Vĩnh Thanh – Học viện Chính trị Khu vực I.<br />