CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
THUYẾT MINH
MÔ TẢ GIẢI PHÁP VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến: Tổ chức hoạt động sân khấu hóa tác phẩm văn học dân
gian nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong giờ học và nâng cao chất lượng
môn Ngữ văn lớp 10 tại trường trung học phổ thông Yên Dũng số 3
2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 10/9/2020
3. Các thông tin cần bảo mật: Không
4. Mô tả các giải pháp cũ thường làm:
Trước khi giải pháp này được thực hiện tại trường trung học phổ thông Yên
Dũng số 3, chuyên đề sáng kiến kinh nghiệm về hoạt động sân khấu hóa tác phẩm
văn học dân gian đã được thực hiện ở nhiều trường. Tuy nhiên, hầu hết những tài
liệu này đều có điểm chung về hình thức xây dựng hoạt động là: tổ chức thành một
buổi ngoại khóa, như hoạt động ngoài giờ lên lớp; hoạt động này diễn ra sau khi đã
học xong chương trình văn học dân gian. Mặc dù cách thức tổ chức như vậy vẫn
mang lại ý nghĩa nhất định, song lại dẫn đến hiện tượng “no dồn, đói góp”. Học
sinh không có được sự thú vị khi trải nghiệm hoạt động sân khấu hóa trong từng
giờ học. Vì vậy phần nào đã làm giảm niềm hứng thú, yêu thích môn Ngữ văn nói
chung và văn học dân gian nói riêng.
5. Sự cần thiết áp dụng giải pháp sáng kiến
Khi dạy chuyên đề văn học dân gian, bản thân tôi luôn thường trực niềm trăn
trở: làm thế nào để học sinh có thể cảm nhận được cái hay, cái đẹp của tác phẩm
văn học dân gian; làm thế nào để các em yêu thích bộ phận văn học này trong bối
cảnh xã hội hiện đại ngày nay, để mỗi tác phẩm sẽ trở thành “viên ngọc lấp lánh”
trong tâm hồn các em. Từ trăn trở đó và với kinh nghiệm giảng dạy, tôi nhận thấy
rất cần áp dụng giải pháp sáng kiến này trong các giờ học văn học dân gian. Thậm
chí, giải pháp này có thể phát triển để áp dụng cả với bộ phận văn học viết và văn
học nước ngoài. Thú vị, bổ ích và phù hợp là những từ để dành cho hoạt động này
trong giờ học. Bởi lẽ:
Trước hết là do đặc trưng của bộ phận văn học dân gian. Văn học dân gian là
những sáng tác nghệ thuật ngôn từ truyền miệng, là sản phẩm của quá trình sáng
tác tập thể thể hiện nhận thức, tư tưởng, tình cảm của nhân dân lao động. Bộ phận
2
văn học này gắn liền với hình thức diễn xướng (kể, hát, hò, ngâm, múa, diễn…)
trong các môi trường sinh hoạt dân gian khác nhau (nghi lễ, lao động, sinh
hoạt).Tính diễn xướng gắn với văn học dân gian như một điều kiện sống còn - nhờ
đó mà tác phẩm được truyền đến đông đảo quần chúng nhân dân. Và giờ đây, để
làm sống lại tác phẩm văn học dân gian trong môi trường học tập, thì hình thức sân
khấu hóa là một hoạt động thú vị. Trên sân khấu biểu diễn, cũng chính là bục giảng
quen thuộc, cả người thể hiện, cả người tiếp nhận đều tỏ ra rất hào hứng.
Thứ hai, hoạt động này vô cùng bổ ích với học sinh. Không phải bất cứ học
sinh nào đều có sẵn niềm say mê, yêu thích đối với môn học. Vì vậy, nhiệm vụ của
hoạt động sân khấu hóa là gợi hứng thú đối với bài học, và hơn thế nữa, còn thắp
lên “ngọn lửa đam mê”, bồi đắp tình yêu lâu bền đối với môn học. Chỉ có đam mê
mới đưa các em khám phá đến tận cùng vẻ đẹp của những tác phẩm văn chương.
Câu nói của các em học sinh lớp 10a6: “Giờ học môn văn, thời gian trôi đi nhanh
thế cô ạ!”, những tiếng cười sảng khoái của học sinh 10a3, 10a1 hay nhiều cánh
tay của các em lớp 10a9, 10A5 giơ lên để được trải nghiệm với hoạt động sân khấu
hóa đã cho thấy các em thực sự yêu thích hoạt động này và cũng là sự động viên to
lớn để tôi tiếp tục theo đuổi giải pháp (xem phụ lục II, mục 2). Sân khấu hóa còn là
cách để học sinh khắc sâu kiến thức. Để thực hiện hoạt động, các em sẽ đọc kĩ tác
phẩm, suy ngẫm, trăn trở, từ đó thấm thía hơn ý nghĩa, tư tưởng. Đây là cách rèn kĩ
năng cảm thụ văn học, thể hiện sự tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập. Sân
khấu hóa cũng là hoạt động giúp học sinh có cơ hội thể hiện khả năng của mình ở
nhiều lĩnh vực nghệ thuật (hát, múa, đóng kịch, biên kịch, đạo diễn). Các em có dịp
được khám phá và hiểu năng lực bản thân mình hơn. Nhờ đó, giáo viên cũng phát
hiện tài năng và có thêm một kênh thông tin giúp định hướng nghề nghiệp cho học
sinh. Mặt khác, nhờ hoạt động này, học sinh trong lớp sẽ tăng tính đoàn kết, gần
gũi, biết hợp tác, giúp đỡ nhau trong học tập. Điều này rất ý nghĩa, bởi khi mới
bước vào lớp 10, các em đến từ các xã, thậm chí là huyện, tỉnh khác nhau nên còn
xa lạ, bỡ ngỡ, rụt rè. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, các em sẽ quen-hiểu nhau
hơn, tự tin phân công nhiệm vụ cho nhau và có trách nhiệm với mỗi phần việc
được giao.
Như vậy, sự bổ ích của hoạt động sân khấu hóa văn học dân gian là ở chỗ học
sinh sẽ “làm” rất nhiều điều, thay vì chỉ “biết” theo cách dạy truyền thống. Điều
này đáp ứng được yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay- chuyển từ truyền thụ
kiến thức sang phát triển năng lực, phẩm chất người học.
3
Thứ 3, hoạt động này còn phù hợp và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình
môn Ngữ văn năm 2021 sắp tới. Theo Dự thảo đổi mới chương trình Ngữ văn lớp
10, chuyên đề sân khấu hóa văn học dân gian được xây dựng 15 tiết/ 105 tiết.
Trong khi đó chương trình những năm học trước không có, còn năm học 2020-
2021 xây dựng 01 tiết. Điều này đã khẳng định sự đổi mới tích cực của chương
trình và cần thiết của hoạt động ý nghĩa này nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dục trong
thời đại mới.
6. Mục đích của giải pháp sáng kiến
Sân khấu hóa lớp học có rất nhiều cách thức như: ngâm thơ, kể câu chuyện
ngắn, đóng vai, đóng kịch, hát, múa, chia sẻ những cảm xúc chân thành về một
nhân vật hay tác phẩm. Trong giờ dạy của mình, tôi đã áp dụng một số hình thức
trên. Với sự nhiệt tình, tâm huyết và cố gắng của người dạy, những hoạt động như
thế giúp học sinh đạt được mục đích sau:
* Giải pháp 1 - Hình thức diễn kịch:
Tất cả những văn bản văn học dân gian trong chương trình đều có thể
chuyển thành kịch bản nên giải pháp này sẽ phát huy tối ưu việc củng cố kiến thức
cho học sinh (xem phụ lục I, mục I). Khi nhập vai vào nhân vật, các em sẽ phải đọc
kĩ văn bản, nắm bắt ý nghĩa nhân sinh mà tác giả dân gian gửi gắm. Trong quá
trình tập luyện, học sinh sẽ trao đổi với giáo viên, từ đó hiểu hơn về nhân vật, khắc
sâu hơn kiến thức. Mặt khác, giải pháp cũng phát huy khả năng diễn xuất, sự tự tin,
bản lĩnh trước tập thể. Đặc biệt, từ sự gợi ý của giáo viên, học sinh sẽ tự mình sáng
tạo kịch bản, khi đó các em sẽ có thêm niềm đồng cảm với tác giả dân gian.
* Giải pháp 2 – Hình thức ngâm thơ, hát, múa:
Ngâm thơ và hát dân ca nhằm giúp học sinh hiểu được mối quan hệ của thể
loại ca dao và dân ca (xem phụ lục I, mục II ). Ca dao là lời thơ dân gian, còn dân
ca là những câu hát kết hợp giữa lời ca dao và âm nhạc. Hình thức múa lại giúp
học sinh củng cố kiến thức bằng một loại hình nghệ thuật khác, không phải bằng
ngôn từ mà bằng động tác hình thể, biểu cảm khuôn mặt. Dù trừu tượng, nhưng sẽ
phát huy trí tưởng tượng của học sinh. Trải nghiệm 3 hình thức trên, các em thêm
bồi đắp ý thức trân trọng, gìn giữ bản sắc văn hóa dân gian của dân tộc.
* Giải pháp 3 – Hình thức hùng biện:
Hình thức này giúp học sinh bộc lộ cảm nhận của cá nhân mình về nhân vật
hay tác phẩm văn học dân gian (xem phụ lục I, mục III ). Thực hiện hoạt động
thuyết trình cho học sinh, giáo viên sẽ tích hợp với bài học Trình bày một vấn đề
trong chương trình kì I. Vì vậy, các em sẽ được ôn tập, mở rộng, năng cao kiến
4
thức, được rèn kỹ năng nói trước tập thể. Muốn bài hùng biện lôi cuốn, hấp dẫn,
thuyết phục người nghe, đòi hỏi sự nắm vững kiến thức và cả tự tin. Được hùng
biện, đặc biệt, hùng biện thành công sẽ là những kỉ niệm khó phai trong cuộc đời
học sinh của các em.
* Như vậy, điểm mới của sáng kiến là thực hiện hoạt động sân khấu hóa
ngay trong giờ học và áp dụng ở từng tác phẩm văn học dân gian; Từ đó hướng tới
mục tiêu khơi dậy một cách tốt nhất hứng thú học tập của học sinh trong giờ Ngữ
văn và bắt kịp định hướng tổ chức chuỗi hoạt động học trong chương trình giáo
dục mới nhằm hình thành năng lực, phẩm chất cho người học.
7. Nội dung
7.1.Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến
7.1.1. Các giải pháp áp dụng
* Giải pháp 1 – Hình thức diễn kịch:
- Nội dung:
+ Trong tiết học, giáo viên có thể tổ chức hoạt động này từ 3-5 phút, tùy
theo dung lượng kịch bản, ở phần khởi động, hoặc tổng kết bài học. Có thể chuẩn
bị trang phục, đạo cụ để phần biểu diễn thêm hấp dẫn. Để tiết kiệm kinh phí, tổ bộ
môn, nhà trường nên mua một số bộ trang phục biểu diễn để sử dụng trong các vở
kịch của tất cả các lớp và ở những năm sau. Bởi, hầu hết các vở kịch về Văn học
dân gian đều có trang phục giống nhau.
+ Giáo viên hướng dẫn học sinh lựa chọn tình huống, trích đoạn hay sự việc
tiêu biểu thể hiện được chủ đề của tác phẩm để xây dựng kịch bản. Cũng có thể
liên kết nội dung của một số văn bản để xây dựng thành một kịch bản mới, nhằm
phát huy trí tưởng tượng, sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên: cần đảm bảo được giá
trị nghệ thuật của tác phẩm; và thận trọng để không hiện đại hóa quá mức các sáng
tác dân gian. Sự việc thầy trò một trường ở Thành phố Hồ Chí Minh đưa “cảnh
nhạy cảm” vào sân khấu hóa cũng là bài học của việc tiếp cận văn bản khi sáng tạo
kịch bản.
- Kết quả khi thực hiện giải pháp:
+ Sản phẩm được tạo ra từ giải pháp: Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, các
em học sinh đã xây dựng được hệ thống các kịch bản từ tác phẩm văn học dân gian
trong chương trình. (chi tiết tại phụ lục I, mục I)
+ Hình ảnh, video minh chứng (chi tiết tại phụ lục III)
* Giải pháp 2 - Hình thức ngâm thơ, hát, múa:
- Nội dung:
5
+ Giáo viên nên gợi ý cho học sinh một số điệu ru, bài dân ca, hát đối đáp
giao duyên quen thuộc của 3 miền để biểu diễn, bên cạnh những bài các em tự lựa
chọn theo sở thích của mình. Để phần biểu diễn hấp dẫn, lôi cuốn, giáo viên cho
các em được chuẩn bị, tập luyện ở nhà trước; chuẩn bị cả nhạc beat để các em hát
theo nhạc. Có thể linh hoạt hình thức biểu diễn đơn ca, song ca, tam ca hoặc tốp ca
theo tổ, nhóm.
+ Sau khi học sinh trình bày xong, giáo viên sẽ hỏi học sinh hiểu biết về lời
ca dao của bài dân ca, hoặc ý nghĩa của bài dân ca. Mỗi bài dân ca đều có ý nghĩa
riêng, vô cùng thú vị. Giáo viên có thể chuẩn bị trước những thông tin về ý nghĩa
của một số bài dân ca và cung cấp cho các em. Trong giờ văn nhưng lại được hiểu
thêm kiến thức bộ môn khác cũng là một kỉ niệm đáng nhớ của cả giáo viên và học
sinh. Đồng thời, sẽ giúp các em hiểu sâu sắc và yêu quý hơn những làn điệu dân ca
của dân tộc.
+ Bên cạnh những làn điệu dân ca, giáo viên cũng có thể khuyến khích các
em trình bày những ca khúc dân gian đương đại lấy cảm hứng từ những tác phẩm
dân gian. Đây là những bài hát hiện đại rất gần gũi, quen thuộc với thế hệ các em.
+ Hình thức múa đòi hỏi đầu tư nhiều thời gian, công sức hơn. Tuy nhiên, sự
cố gắng của giáo viên và học sinh sẽ mang tới cho giờ học môn văn không chỉ có
kiến thức bề bộn mà còn đậm tính nghệ thuật.
- Kết quả khi thực hiện giải pháp:
+ Sản phẩm được tạo ra từ giải pháp: Dưới sự gợi ý của giáo viên, các em
học sinh đã sưu tầm được một số bài hát dân ca, bài hát hiện đại theo phong cách
dân gian và lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học dân gian trong chương trình. (chi
tiết tại phụ lục I, mục II)
+ Hình ảnh, video minh chứng (chi tiết tại phụ lục III)
* Giải pháp 3 – Hình thức hùng biện:
- Nội dung:
+ Hình thức này được thực hiện sau khi kết thúc bài học, hoặc ở giờ học sau.
Các em sẽ chuẩn bị bài hùng biện theo cá nhân, nhóm, tổ và cử đại diện trình bày,
hoặc giáo viên gọi bất kì. Thời gian trình bày khoảng từ 3-5 phút. Khi hùng biện,
giáo viên khuyến khích các em có nhạc nền, có hình ảnh, video minh họa để thêm
sinh động, hấp dẫn.
- Kết quả khi thực hiện giải pháp: