Suy nghĩ về hiện tượng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam trong thời gian gần đây - Đặng Hà Phương

Sù kiÖn - NhËn ®Þnh X· héi häc sè 3 (95), 2006 95<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Suy nghÜ vÒ hiÖn t−îng mÊt c©n b»ng giíi tÝnh<br /> khi sinh ë ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y<br /> §Æng hµ ph−¬ng<br /> <br /> <br /> Tö vong, sinh ®Î vµ di d©n lµ ba qu¸ tr×nh c¬ b¶n cã ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu giíi<br /> tÝnh vµ tuæi cña mét d©n sè. Trong ba qu¸ tr×nh nµy, sinh ®Î lµ nh©n tè cã t¸c ®éng râ<br /> nÐt nhÊt th«ng qua c¬ cÊu tuæi mµ tr−íc hÕt lµ tû sè giíi tÝnh khi sinh. Trong ®iÒu kiÖn<br /> ph¸t triÓn d©n sè b×nh th−êng, tû sè nµy lµ 105 bÐ trai so víi 100 bÐ g¸i khi ®−îc sinh<br /> ra. Theo c¸c nhµ nh©n khÈu vµ sinh häc, sù v−ît tréi vÒ giíi tÝnh cña trÎ trai lóc sinh<br /> nµy ph¶n ¸nh sù ®iÒu chØnh tù nhiªn cña d©n sè nh»m c©n b»ng l¹i c¬ cÊu do nam giíi<br /> cã tû lÖ tö vong cao h¬n vµ tuæi thä trung b×nh thÊp h¬n so víi n÷ giíi.<br /> Trªn thùc tÕ, chØ sè giíi tÝnh cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c quèc gia hay gi÷a c¸c<br /> vïng miÒn trong mét n−íc. Gi¶ ®Þnh th«ng lÖ vÒ c¬ cÊu d©n sè cho r»ng cã sù c©n<br /> b»ng tù nhiªn gi÷a nam vµ n÷ trong mçi nhãm tuæi. Song thùc tÕ th−êng kh«ng gi¶n<br /> ®¬n nh− vËy. Theo Weller vµ Bouvier (1981:237) trªn b×nh diÖn sinh lý, kh¶ n¨ng<br /> thô thai, t×nh tr¹ng s¶y thai cã ¶nh h−ëng rÊt ®¸ng kÓ ®Õn tû sè giíi tÝnh khi sinh.<br /> Cô thÓ lµ nh÷ng céng ®ång d©n c− hay nhãm x· héi cã møc chÕt bµo thai cao, kh¶<br /> n¨ng thô thai kÐm, trÎ sinh ra nhÑ c©n th−êng cã tû sè giíi tÝnh khi sinh thÊp h¬n<br /> ®¸ng kÓ. Tõ gãc ®é v¨n hãa, t©m lý −a thÝch con trai tån t¹i trong nhiÒu x· héi cïng<br /> víi nh÷ng can thiÖp chñ ®Þnh nh»m lùa chän giíi tÝnh cña thai nhi ®· khiÕn cho sù<br /> c©n b»ng giíi tÝnh tù nhiªn cña d©n sè bÞ x¸o trén (Williamson, 1976). T¹i Trung<br /> Quèc, chÝnh s¸ch h¹n chÕ sinh ®Î ®· cã ¶nh h−ëng lín ®Õn mong muèn sinh mét con<br /> trai, tû sè giíi tÝnh khi sinh ®· t¨ng tõ 111/100 giai ®o¹n 1980-1989 lªn ®Õn 123/100<br /> trong giai ®o¹n 1996-2001. T¹i nh÷ng khu vùc kh¸c, sù bãc lét, ph©n biÖt ®èi xö vµ<br /> n¹n b¹o hµnh ®èi víi phô n÷ ®· khiÕn cho møc ®é tö vong n÷ gia t¨ng, lµm trÇm<br /> träng thªm sù mÊt c©n b»ng giíi tÝnh cña d©n sè tr−ëng thµnh. Trung §«ng, Nam ¸<br /> vµ Trung Phi lµ nh÷ng n¬i cã sù chªnh lÖch lín giíi tÝnh trªn thÕ giíi vµ ë ®ã vÞ thÕ<br /> cña ng−êi phô n÷ rÊt thÊp.<br /> ViÖc n©ng cao ®Þa vÞ phô n÷, ®Êu tranh cho b×nh ®¼ng giíi lµ nh÷ng nç lùc mµ<br /> céng ®ång quèc tÕ vµ nhiÒu quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam, ®ang nç lùc v−¬n tíi. ChiÕn<br /> l−îc d©n sè ViÖt Nam 2001-2010 x¸c ®Þnh b×nh ®¼ng giíi lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó ®¹t<br /> c¸c môc tiªu d©n sè. Gi¸ trÞ cña con trai vµ con g¸i ®−îc ®Ò cËp mét c¸ch b×nh ®¼ng trong<br /> nhiÒu v¨n b¶n ph¸p lý. Cho ®Õn nay vÉn ch−a cã c¸c nghiªn cøu tin cËy ®Ó kÕt luËn t×nh<br /> tr¹ng mÊt c©n b»ng giíi tÝnh khi sinh ë ViÖt Nam song trªn thùc tÕ ®· cã nh÷ng lo ng¹i<br /> trong c«ng luËn vÒ t¸c ®éng cña viÖc lùa chän giíi tÝnh thai nhi th«ng qua n¹o ph¸ thai,<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 96 Suy nghÜ vÒ hiÖn t−îng mÊt c©n b»ng giíi tÝnh...<br /> <br /> c¸c ph−¬ng ph¸p sinh con theo ý muèn ®Ó sinh con trai, con g¸i.<br /> D©n sè ViÖt Nam cã quy m« 83,1 triÖu ng−êi n¨m 2005, trong ®ã n÷ chiÕm<br /> xÊp xØ 51% vµ 3/4 sèng ë khu vùc n«ng th«n. NÕu nh− trong nh÷ng n¨m 90, tû sè giíi<br /> tÝnh trong d©n sè chªnh lÖch kh«ng lín l¾m (96,7 nam so víi 100 n÷) th× trong nh÷ng<br /> n¨m gÇn ®©y, tû sè giíi tÝnh khi sinh kh¸ cao, nghiªng vÒ trÎ em trai. Sè liÖu tõ c¸c<br /> cuéc Tæng ®iÒu tra d©n sè (tiÕn hµnh 10 n¨m mét lÇn cho phÐp −íc l−îng tû sè giíi<br /> tÝnh lóc sinh trong d©n sè. Cho ®Õn nay ë n−íc ta ®· cã ba cuéc Tæng ®iÒu tra lÇn<br /> l−ît vµo c¸c n¨m 1979, 1989 vµ 1999. Tuy nhiªn sè liÖu vÒ giíi tÝnh cña trÎ lóc sinh<br /> chØ cã ®−îc tõ hai cuéc Tæng ®iÒu tra gÇn ®©y.<br /> Theo kÕt qu¶ Tæng ®iÒu tra D©n sè vµ Nhµ ë 1999, tû sè giíi tÝnh lóc sinh cña<br /> n¨m 1999 lµ 107, t¨ng nhÑ so víi n¨m 1989 (105). Nh−ng trªn b×nh diÖn ®Þa lý th× tû<br /> sè giíi tÝnh khi sinh cao nhÊt t¹i t¹i khu vùc §ång b»ng s«ng Cöu Long (113), c¸c tØnh<br /> §«ng Nam Bé (109) vµ T©y B¾c (108). Ba khu vùc nµy chiÕm 40% d©n sè c¶ n−íc<br /> (B¶ng 1). Trong sè 61 tØnh thµnh n¨m 1999, 35 tØnh thµnh cã tû sè giíi tÝnh trong møc<br /> 108-128. ChØ cã 8 tØnh thµnh cã tû sè giíi tÝnh lóc sinh ë møc chuÈn (103-107/100).<br /> B¶ng 1: Tû sè giíi tÝnh khi sinh theo khu vùc ®Þa lý cña ViÖt Nam, 1999<br /> <br /> Khu vùc Tû sè giíi tÝnh khi sinh Khu vùc Tû sè giíi tÝnh khi sinh<br /> <br /> §ång b»ng s«ng Hång 107 Nam Trung Bé 103<br /> <br /> §«ng B¾c 103 T©y Nguyªn 104<br /> <br /> T©y B¾c 108 §«ng Nam Bé 109<br /> <br /> B¾c Trung Bé 107 §ång b»ng s«ng Cöu Long 113<br /> <br /> Nguån: Sè liÖu mÉu 5% Tæng §iÒu tra d©n sè vµ Nhµ ë 1999.<br /> <br /> Theo mét b¸o c¸o gÇn ®©y cña nhãm nghiªn cøu ñy ban D©n sè - Gia ®×nh -<br /> TrÎ em (xem Vâ Anh Dòng vµ céng sù, 2005) trªn c¬ së c¸c sè liÖu Tæng §iÒu tra<br /> 1999 vµ mét sè ®Þa ph−¬ng, c¸c tØnh thµnh cã tû sè giíi tÝnh lóc sinh tõ 115 trë lªn<br /> vµo thêi ®iÓm Tæng ®iÒu tra n¨m 1999 th× 5 tØnh (Qu¶ng Ninh, H¶i D−¬ng, Th¸i<br /> B×nh, Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Kon Tum vµ An Giang) vÉn cã tû sè giíi tÝnh lóc sinh cao<br /> vµo thêi kú sau ®ã (2001-2004). C¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c tuy cã tû sè giíi tÝnh khi sinh<br /> gi¶m xuèng song vÉn cao h¬n møc tù nhiªn (xem B¶ng 2). §Æc biÖt, mét sè tØnh theo<br /> sè liÖu Tæng §iÒu tra d©n sè 1999 cã tû sè giíi tÝnh khi sinh thÊp th× ®Õn n¨m 2004<br /> l¹i cã tû sè giíi tÝnh khi sinh rÊt cao nh− Hµ T©y (tõ 96,0 t¨ng lªn 129).<br /> Còng theo b¸o c¸o nghiªn cøu nµy (xem Vâ Anh Dòng vµ céng sù, 2005) th× tû<br /> sè giíi tÝnh khi sinh ë c¸c ®« thÞ chÝnh hoÆc trung t©m tØnh cao h¬n tû sè nµy cña<br /> toµn tØnh. VÝ dô nh− 119,8 (thÞ x· Hµ §«ng) so víi 108,6 (tØnh Hµ T©y), 124,0 (quËn<br /> H¶i Ch©u) so víi 114,0 (thµnh phè §µ N½ng), 113,2 (thÞ x· Thñ DÇu Mét) so víi<br /> 109,0 (tØnh B×nh D−¬ng) vµ 110,7 (thµnh phè Cµ Mau) so víi 103,5 (tØnh Cµ Mau).<br /> §©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ rÊt ®¸ng chó ý cÇn ®−îc tiÕp tôc ®i s©u ph©n tÝch, t×m hiÓu.<br /> MÆc dï ch−a thÓ kh¼ng ®Þnh c¸c con sè vµ kÕt qu¶ tÝnh to¸n nãi trªn lµ do sai<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  §Æng Hµ Ph−¬ng 97<br /> <br /> sè mÉu hay sè liÖu thiÕu tin cËy, song cã thÓ sù mÊt c©n b»ng giíi tÝnh ë ViÖt Nam cã<br /> xu h−íng gia t¨ng khi møc sinh ®· gi¶m thÊp. Tõ c¸c sè liÖu nãi trªn, cã thÓ cã mét sù<br /> mÊt c©n b»ng giíi tÝnh khi sinh mét sè khu vùc vµ tØnh thµnh ë ViÖt Nam. T©m lý −a<br /> thÝch con trai ®Ó “nèi dâi t«ng ®−êng”, thªm anh thªm em ®· tån t¹i trong ë mét sè gia<br /> ®×nh, nhãm x· héi l¹i cã t¸c ®éng trë l¹i. C¸c cÆp vî chång ®· sinh con g¸i l¹i mong<br /> thªm ®øa con trai vµ cè g¾ng thùc hiÖn −íc muèn ®ã trong ®iÒu kiÖn c¸c quy ®Þnh<br /> chÝnh s¸ch d©n sè/kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®−îc níi náng, khuyÕn<br /> khÝch sù tù nguyÖn cña ng−êi d©n. §êi sèng trë nªn kh¸ gi¶ h¬n ®· khiÕn cho ¸p lùc<br /> kinh tÕ ®èi víi h¹n chÕ sinh ®Î kh«ng cßn ph¸t huy t¸c dông nh− tr−íc ®©y. BiÕn ®æi<br /> x· héi diÔn ra qu¸ nhanh g©y nªn nh÷ng x¸o trén trong ®êi sèng cña nhiÒu gia ®×nh,<br /> ®©y chÝnh lµ lóc mµ c¸c quan niÖm truyÒn thèng cã c¬ héi ¶nh h−ëng trë l¹i.<br /> B¶ng 2: Mét sè tØnh thµnh cã tû sè giíi tÝnh khi sinh cao: 1999-2004<br /> <br /> TØnh Tæng ®iÒu tra 2001 2002 2003 2004<br /> d©n sè 1999<br /> <br /> Lai Ch©u 116,0 - - - -<br /> Qu¶ng Ninh 118,0 - 121,0 128,0 125,0<br /> H¶i D−¬ng 116,0 117,9 119,5 119,0 130,4<br /> Th¸i B×nh 112,0 - - - 113,5<br /> Thanh Hãa 116,0 146,9 131,9 131,5 140,3<br /> Hµ TÜnh 115,0 122,4 123,9 122,1 122,7<br /> §µ N½ng 115,0 - - - 113,3<br /> Kon Tum 124,0 183,8 114,0 129,6 134,5<br /> Ninh ThuËn 119,0 108,0 106,0 110,0 103,0<br /> B×nh Ph−íc 119,0 105,8 109,4 105,2 107,5<br /> Sãc Tr¨ng 124,0 - 107,8 108,2 112,1<br /> An Giang 128,0 - 151,1 142,2 124,8<br /> Hµ T©y 96,0 - 127,2 119,4 128,9<br /> <br /> Nguån: Vâ Anh Dòng vµ céng sù (2005)<br /> <br /> §iÒu ®¸ng l−u t©m lµ t×nh tr¹ng sinh con thø 3 trë lªn diÔn ra t−¬ng ®èi phæ<br /> biÕn ë nh÷ng gia ®×nh cã thu nhËp æn ®Þnh, møc sèng kh¸. T©m lý thÝch ®«ng con,<br /> vui cöa vui nhµ, sau nµy muèn cã con trai “chèng gËy” lo liÖu ma chay, thê cóng cha<br /> mÑ l¹i trçi dËy. Vµ khi cã ®iÒu kiÖn hä kh«ng ng¹i ngÇn thùc hiÖn ý muèn sinh thªm<br /> con cña m×nh. Trong khi ®ã, víi nh÷ng tiÕn bé y häc hiÖn ®¹i, kü thuËt siªu ©m<br /> chuÈn ®o¸n sím giíi tÝnh thai nhi ®Ó cã thÓ sinh con theo ý muèn, vµ n¹o ph¸ thai<br /> b»ng c¸c dÞch vô rÊt s½n cã vµ thuËn tiÖn ë c¸c thµnh phè lín vµ trung t©m ®« thÞ.<br /> §©y cã thÓ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®−a ®Õn tû sè giíi tÝnh khi sinh cao h¬n<br /> ë c¸c trung t©m ®« thÞ cña mét sè tØnh nh− ®· tr×nh bµy ë trªn.<br /> MÊt c©n b»ng giíi tÝnh vµ thiÕu hôt phô n÷ ch−a ph¶i lµ vÊn ®Ò nghiªm träng<br /> ë ViÖt Nam nh− ë mét sè n−íc (Ên §é, Trung Quèc, Pakixt¨ng…) nh−ng thùc tÕ<br /> ®ang ®ßi hái cã sù quan t©m kÞp thêi do chªnh lÖch giíi tÝnh qu¸ lín sÏ dÉn ®Õn nguy<br /> c¬ bÊt æn ®Þnh x· héi, ®Æc biÖt sÏ g©y hËu qu¶ nghiªm träng ®Õn môc tiªu b×nh ®¼ng<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 98 Suy nghÜ vÒ hiÖn t−îng mÊt c©n b»ng giíi tÝnh...<br /> <br /> giíi mµ ViÖt Nam ®ang nç lùc v−¬n tíi. §©y lµ lêi c¶nh b¸o hiÖn thùc ®Ó chóng ta<br /> sím cã nh÷ng biÖn ph¸p vµ dù b¸o cÇn thiÕt. Ph¸p lÖnh d©n sè ë n−íc ta ®· nghiªm<br /> cÊm viÖc lùa chän giíi tÝnh thai nhi d−íi mäi h×nh thøc. Do ®ã, ViÖt Nam cÇn chuÈn<br /> bÞ nh÷ng can thiÖp kÞp thêi, phï hîp vµ hiÖu qu¶ lµm c©n b»ng hoÆc Ýt nhÊt h¹n chÕ<br /> sù tiÕp tôc gia t¨ng vÒ kho¶ng c¸ch giíi tÝnh khi sinh. §· ®Õn lóc cÇn cã nh÷ng<br /> nghiªn cøu chuyªn s©u vµ liªn ngµnh y häc, v¨n hãa, x· héi häc nh»m ®¸nh gi¸ ®óng<br /> thùc tr¹ng mÊt c©n b»ng giíi tÝnh khi sinh trong d©n sè, x¸c ®Þnh ®−îc xu h−íng,<br /> quy m« vµ møc ®é kh¸c biÖt cña hiÖn t−îng nµy gi÷a c¸c nhãm nh©n khÈu - x· héi.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. Tæng côc Thèng kª: Sè liÖu mÉu 5% Tæng §iÒu tra D©n sè vµ Nhµ ë 1999.<br /> 2. Vâ Anh Dòng, Ph−¬ng ThÞ Thu H−¬ng, NguyÔn Ngäc Huyªn vµ Lª Thanh S¬n, 2005: Tû sè giíi tÝnh<br /> cña ViÖt Nam vµ mét sè ®Þa ph−¬ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y: HiÖn tr¹ng vµ bµn luËn. B¸o c¸o nghiªn cøu,<br /> ñy ban d©n sè Gia ®×nh vµ TrÎ em ViÖt Nam.<br /> 3. Weller, R. and L. F. Bouvier. 1981. Population, Demography and Policy. St. Martin’s Press: New York.<br /> 4. Williamson, N. 1976. Sons or Daughters: A Cross-Cultural Survey of Parental Preferences. Beverly<br /> Hills, CA: Sage.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trªn gi¸ s¸ch cña nhµ X· héi häc (TiÕp theo trang 138)<br /> T¹p chÝ X· héi häc ®· nhËn ®−îc s¸ch cña c¸c nhµ xuÊt b¶n, c¸c t¸c gi¶ sau ®©y göi tÆng.<br /> C¸m ¬n c¸c nhµ xuÊt b¶n, c¸c t¸c gi¶ vµ tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n ®äc.<br /> T¹p chÝ x· héi häc<br /> <br /> • NguyÔn V¨n Thanh: Tæ chøc ho¹t ®éng phi chÝnh phñ n−íc ngoµi ë<br /> ViÖt Nam. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi - 1995 . 280 tr.<br /> • Ng« Thuý Tïng, La Phong (dÞch), §µm Xu©n T¶o (hiÖu ®Ýnh): Kinh tÕ tri<br /> thøc - xu h−íng míi cña thÕ kû XXI. Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi - 2001. 299 tr.<br /> • TrÇn ThÞ Thu: T¹o viÖc lµm cho lao ®éng n÷ trong thêi kú c«ng nghiÖp<br /> hãa. hiÖn ®¹i hãa ph©n tÝch t×nh h×nh t¹i Hµ Néi. Nxb Lao ®éng x· héi. Hµ<br /> Néi - 2003. 227 tr.<br /> • TrÇn V¨n Tïng: ChÊt l−îng t¨ng tr−ëng nh×n tõ §«ng ¸. Nxb ThÕ giíi.<br /> Hµ Néi - 2003. 255 tr.<br /> • Bé y tÕ, Tæng côc thèng kª, UNICEF, WHO: §iÒu tra quèc gia vÒ vÞ<br /> thµnh niªn vµ thanh niªn ViÖt Nam. 2005. 112 tr.<br /> • Dù ¸n hç trî qu¶n lý tµi nguyªn n−íc ViÖt Nam ¤xtr©ylia: Sæ<br /> tay h−íng dÉn t− vÊn céng ®ång trong tiÕn tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ lËp kÕ<br /> ho¹ch. 2002. 51 tr.<br /> • Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo (PTF) : §¸nh gi¸ nghÌo cã sù tham<br /> gia cña céng ®ång t¹i NghÖ An. Nxb Lao ®éng x· héi. Hµ Néi - 2003. 81 tr.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />