Tài liệu giáo dục môi trường dành cho giáo viên và học sinh trung học cơ sở

Chia sẻ: TRẦN THỊ THANH HẰNG | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

223
lượt xem 55
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Môi trường đang kêu cứu đó là thông điệp của trái đất gửi tới tất cả mọi người trên hành tinh chúng ta. Loài người đang đứng trước những thách thức to lớn của môi trường do chính các hoạt động do con người gây ra. ở nước ta , giáo dục môi trường mới được quan tâm đến những năm gần đây. Qua thực tiễn hoạt động này đã chứng tỏ được tầm quan trọng cũng như tính hiệu quả đối với việc nâng cao ý thức , thái độ và hành vi của cộng đồng trước các vấn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu giáo dục môi trường dành cho giáo viên và học sinh trung học cơ sở

HOÄI CAÙC VÖÔØN QUOÁC GIA VAØ KHU BAÛO TOÀN THIEÂN NHIEÂN VIEÄT NAM TRUNG TAÂM VÖÔØN QUOÁC GIA Leâ Vaên Lanh (Chuû bieân) Saàm Thò Thanh Phöông, Buøi Xuaân Tröôøng Giaáo duåc Möi trûúâng (Taâi liïåu daânh cho giaáo viïn vaâ hoåc sinh Trung hoåc cú súã) NHAÂ XUÊËT BAÃN GIAÁO DUÅC
HOÄI CAÙC VÖÔØN QUOÁC GIA VAØ KHU BAÛO TOÀN THIEÂN NHIEÂN VIEÄT NAM TRUNG TAÂM VÖÔØN QUOÁC GIA Leâ Vaên Lanh (Chuû bieân) Saàm Thò Thanh Phöông, Buøi Xuaân Tröôøng Giaáo duåc Möi trûúâng (Taâi liïåu daânh cho giaáo viïn vaâ hoåc sinh Trung hoåc cú súã) NHAÂ XUÊËT BAÃN GIAÁO DUÅC
67-2006/CXB/61-56/GD Maõ soá : PGK22B6
Lôøi giôùi thieäu “Moâi tröôøng ñang keâu cöùu !” Ñoù laø thoâng ñieäp cuûa Traùi Ñaát göûi tôùi taát caû moïi ngöôøi treân haønh tinh chuùng ta. Loaøi ngöôøi ñang ñöùng tröôùc nhöõng thaùch thöùc to lôùn cuûa moâi tröôøng do chính caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi gaây ra. Vaäy, chuùng ta phaûi chuû ñoäng laøm gì hay chôø ñôïi moät söï thay ñoåi may maén naøo ñoù ? Caâu traû lôøi chaéc chaén khoâng phaûi laø chôø ñôïi maø phaûi laø “Haønh ñoäng vaø haønh ñoäng ngay töø baây giôø”. Nhieàu giaûi phaùp khaéc phuïc vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà moâi tröôøng ñaõ ñöôïc trieån khai nhö : Giaûi phaùp coâng ngheä, giaûi phaùp quaûn lyù, giaûi phaùp kinh teá vaø giaùo duïc moâi tröôøng, nhöng giaùo duïc moâi tröôøng vaãn ñöôïc xem laø giaûi phaùp coù tính laâu daøi, beàn vöõng vaø phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuûa Vieät Nam. ÔÛ nöôùc ta, giaùo duïc moâi tröôøng môùi ñöôïc quan taâm ñeán trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Qua thöïc tieãn, hoaït ñoäng naøy ñaõ chöùng toû ñöôïc taàm quan troïng cuõng nhö tính hieäu quaû ñoái vôùi vieäc naâng cao nhaän thöùc, thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa coäng ñoàng tröôùc caùc vaán ñeà moâi tröôøng. Caùc coâng cuï vaø phöông phaùp söû duïng trong giaùo duïc moâi tröôøng raát ña daïng vaø phong phuù. Tuy nhieân, phaûi caên cöù vaøo töøng tröôøng hôïp, hoaøn caûnh vaø ñoái töôïng ñeå löïa choïn nhöõng phöông phaùp sao cho ñaït hieäu quaû cao nhaát vôùi chi phí thaáp nhaát. Haàu heát, caùc toå chöùc vaø caù nhaân hoaït ñoäng trong lónh vöïc giaùo duïc moâi tröôøng vaãn ñang thieáu taøi lieäu giaùo duïc moâi tröôøng ñeå truyeàn taûi kieán thöùc, thoâng tin vaø phöông phaùp tieáp caän tôùi caùc ñoái töôïng caàn giaùo duïc. Hoäi caùc Vöôøn Quoác gia, Khu Baûo toàn thieân nhieân Vieät Nam (VNPPA) vaø Trung taâm Vöôøn Quoác gia (NPC) traân troïng giôùi thieäu cuoán saùch : “Giaùo duïc moâi tröôøng” - Taøi lieäu daønh cho giaùo vieân vaø hoïc sinh Trung hoïc cô sôû. Cuoán saùch ñöôïc chia laøm nhieàu chuû ñeà vaø caùc maûng kieán thöùc vôùi noäi dung deã hieåu, nhieàu hình aûnh minh hoaï vaø caùc hoaït ñoäng hoã trôï. Phaàn môû roäng trong moãi baøi nhaèm gôïi yù ñeå giaùo vieân phaùt trieån baøi giaûng cho phuø hôïp vôùi caùc ñoái töôïng khaùc nhau. Ngoaøi ra, cuoán saùch naøy cuõng raát höõu ích cho nhöõng em hoïc sinh quan taâm tôùi söï nghieäp baûo veä moâi tröôøng vaø baûo toàn thieân nhieân. Cuoán saùch naøy ñaõ ñöôïc caùc taùc giaû Leâ Vaên Lanh, Saàm Thò Thanh Phöông, Buøi Xuaân Tröôøng - caùn boä cuûa Trung taâm Vöôøn Quoác gia, Hoäi caùc Vöôøn Quoác gia vaø Khu Baûo toàn thieân nhieân Vieät Nam bieân soaïn vaø ñöôïc PGS. Nguyeãn Hoaøng Trí vaø Ths. Phaïm Vaên Ñöùc thuoäc Trung taâm Nghieân cöùu vaø Giaùo duïc moâi tröôøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi hieäu ñính. Trong quaù trình bieân soaïn ñaõ nhaän ñöôïc söï goùp yù cuûa Hoaøng Thò Lan, Leâ Thò Phöông Thaûo, Ñoã Troïng Hieäp, Masamichi Narita. Nhieàu taøi lieäu, hình aûnh söû duïng trong cuoán saùch ñaõ ñöôïc tham khaûo töø nhöõng aán phaåm cuûa caùc toå chöùc vaø cô quan ñaõ trieån khai nhieàu hoaït ñoäng giaùo duïc moâi tröôøng vaø baûo toàn thieân nhieân nhö : Quyõ Quoác teá veà baûo veä thieân nhieân (WWF), Toå chöùc Baûo toàn thieân nhieân Quoác teá (IUCN), Ngaân haøng Theá giôùi (Worldbank), Vöôøn Quoác gia Ba Beå, Vöôøn Quoác gia Caùt Tieân, Vöôøn Quoác gia Puø Maùt, Khu Baûo toàn thieân nhieân Naø Hang… 3
Cuoán saùch ñöôïc phaùt haønh vôùi söï ñoùng goùp quan troïng veà maët taøi chính cuûa cô quan hôïp taùc quoác teá Nhaät Baûn (JICA) vaø söï quan taâm ñoäng vieân cuûa ngaøi Oda Kensei- chuyeân gia laâm nghieäp cuûa JICA taïi Vieät Nam. Nhieàu baøi giaûng trong taøi lieäu naøy ñaõ ñöôïc caùn boä cuûa Trung taâm Vöôøn Quoác gia, Hoäi caùc Vöôøn Quoác gia vaø Khu Baûo toàn thieân nhieân Vieät Nam, caùn boä vaø sinh vieân cuûa Toå chöùc tình nguyeän baûo toàn sinh vieân Nhaät Baûn (JSCVs) giaûng daïy ôû Tröôøng Trung hoïc Phoå thoâng Loâ-moâ-noâ-xoáp (Haø Noäi) ñeå ruùt kinh nghieäm. Hy voïng khi ñoïc cuoán saùch naøy, moãi giaùo vieân vaø hoïc sinh seõ tìm ñöôïc cho mình nhöõng kieán thöùc boå ích vaø coù haønh ñoäng tích cöïc hôn ñeå goùp phaàn vaøo söï nghieäp baûo veä moâi tröôøng ôû Vieät Nam. Tuy ñaõ coá gaéng heát mình ñeå cuoán saùch coù theå ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa baïn ñoïc, song khoâng traùnh khoûi nhöõng khieám khuyeát. Taäp theå taùc giaû raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù nhieät thaønh cuûa ñoäc giaû. Xin traân troïng giôùi thieäu. Trung taâm Vöôøn Quoác gia Hoäi caùc Vöôøn Quoác gia vaø Khu Baûo toàn thieân nhieân Vieät Nam 4
MUÏC LUÏC Lôøi giôùi thieäu 3 Muïc luïc 5 Phaàn I. Höôùng daãn giaûng daïy veà giaùo duïc moâi tröôøng 9 I. HÖÔÙNG DAÃN GIAÛNG DAÏY 11 II. MOÄT SOÁ KYÕ NAÊNG CAÀN THIEÁT CHO VIEÄC GIAÛNG DAÏY 12 Phaàn II. Caùc baøi giaûng 15 Baøi 1. Phaân loaïi sinh vaät 17 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 17 II. HOAÏT ÑOÄNG : PHAÂN LOAÏI THÖÏC VAÄT (45 PHUÙT) 20 III. THOÂNG ÑIEÄP 21 IV. CAÂU HOÛI 21 V. MÔÛ ROÄNG 21 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 21 Baøi 2. Vai troø cuûa thöïc vaät 22 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 22 II. HOAÏT ÑOÄNG : ÑI TÌM KHO BAÙU (45 PHUÙT) 23 III. THOÂNG ÑIEÄP 24 IV. CAÂU HOÛI 25 V. MÔÛ ROÄNG 25 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 25 Baøi 3. Söï thích nghi cuûa thöïc vaät vôùi moâi tröôøng 26 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 26 II. HOAÏT ÑOÄNG : BAÛNG NGHIEÂN CÖÙU VEÀ THÖÏC VAÄT (45 PHUÙT) 28 III. THOÂNG ÑIEÄP 29 IV. CAÂU HOÛI 29 V. MÔÛ ROÄNG 29 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 29 Baøi 4. Vai troø cuûa ñoäng vaät 30 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 30 II. HOAÏT ÑOÄNG : TROØ CHÔI THEÛ (KARUTA) (45 PHUÙT) 31 III. THOÂNG ÑIEÄP 32 IV. CAÂU HOÛI 32 V. MÔÛ ROÄNG 33 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 33 5
Baøi 5. Söï thích nghi cuûa ñoäng vaät vôùi moâi tröôøng 34 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 34 II. HOAÏT ÑOÄNG : THAÛO LUAÄN NHOÙM (45 PHUÙT) 35 III. THOÂNG ÑIEÄP 36 IV. CAÂU HOÛI 36 V. MÔÛ ROÄNG 36 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 36 Tôø rôøi 1 : Moät soá ñaëc ñieåm thích nghi cuûa lôùp Chim vaø lôùp Thuù 37 Tôø rôøi 2 : Moät soá ñaëc ñieåm thích nghi cuûa lôùp Löôõng cö vaø lôùp Boø saùt 38 Tôø rôøi 3 : Moät soá ñaëc ñieåm thích nghi cuûa lôùp Coân truøng vaø lôùp Caù 39 Baøi 6. Chuoãi, löôùi thöùc aên vaø heä sinh thaùi 40 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 40 II. HOAÏT ÑOÄNG : MAÏNG LÖÔÙI SÖÏ SOÁNG (45 PHUÙT) 41 III. THOÂNG ÑIEÄP 43 IV. CAÂU HOÛI 43 V. MÔÛ ROÄNG 43 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 43 Baøi 7. Röøng vaø vai troø cuûa röøng 44 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 44 II. HOAÏT ÑOÄNG : KHAI THAÙC TRAÙI PHEÙP VAØ BAÛO VEÄ RÖØNG (45 PHUÙT) 45 III. THOÂNG ÑIEÄP 48 IV. CAÂU HOÛI 48 V. MÔÛ ROÄNG 48 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 49 Baøi 8. Ña daïng sinh hoïc 50 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 50 II. HOAÏT ÑOÄNG : BAÛNG NGHIEÂN CÖÙU ÑA DAÏNG SINH HOÏC (45 PHUÙT) 54 III. THOÂNG ÑIEÄP 55 IV. CAÂU HOÛI 55 V. MÔÛ ROÄNG 56 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 56 Baøi 9. Baûo toàn thieân nhieân 57 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 57 II. HOAÏT ÑOÄNG : TRÌNH BAØY NHOÙM (45 PHUÙT) 58 III. THOÂNG ÑIEÄP 59 IV. CAÂU HOÛI 59 V. MÔÛ ROÄNG 59 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 60 Baøi 10. Vöôøn Quoác gia, Khu Baûo toàn thieân nhieân vaø Khu Döï tröõ sinh quyeån 61 I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 61 6
II. HOAÏT ÑOÄNG : KHAÙM PHAÙ CAÙC VÖÔØN QUOÁC GIA, KHU BAÛO TOÀN THIEÂN NHIEÂN, KHU DÖÏ TRÖÕ SINH QUYEÅN ÔÛ VIEÄT NAM (45 PHUÙT) 62 III. THOÂNG ÑIEÄP 64 IV. CAÂU HOÛI 64 V. MÔÛ ROÄNG 64 VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 65 Phaàn III. Nhöõng thoâng tin vaø kieán thöùc cô baûn veà moâi tröôøng 67 Baøi 1. Moâi tröôøng 68 I. MOÂI TRÖÔØNG LAØ GÌ ? 68 II. PHAÂN LOAÏI MOÂI TRÖÔØNG 68 Baøi 2. OÂ nhieãm moâi tröôøng 70 I. OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG LAØ GÌ ? 70 II. CAÙC DAÏNG OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG 70 III. HAÄU QUAÛ CUÛA OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG 71 Baøi 3. Caùc vaán ñeà moâi tröôøng toaøn caàu 72 I. SÖÏ GIA TAÊNG DAÂN SOÁ 72 II. SÖÏ CAÏN KIEÄT TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN 73 III. GIA TAÊNG HIEÄU ÖÙNG NHAØ KÍNH VAØ SÖÏ NOÙNG LEÂN TOAØN CAÀU 73 IV. LOÃ THUÛNG TAÀNG OÂZOÂN 75 V. MÖA AXIT 75 Baøi 4. Nhöõng vaán ñeà lieân quan tôùi hoaït ñoäng baûo toàn thieân nhieân ôû Vieät Nam 77 I. SUY GIAÛM DIEÄN TÍCH RÖØNG VAØ CHAÁT LÖÔÏNG RÖØNG 77 II. CAÙC LOAØI SINH VAÄT BÒ ÑE DOÏA 78 III. BUOÂN BAÙN ÑOÄNG, THÖÏC VAÄT HOANG DAÕ 78 IV. ÑAÙNH BAÉT THUYÛ HAÛI SAÛN MANG TÍNH HUYÛ DIEÄT 79 Phaàn IV. Caùc hoaït ñoäng hoã trôï cho baøi giaûng 81 Truyeän 82 Truyeän 1. Keå chuyeän “Khi toâi ra ñôøi” 82 Truyeän 2. Loaøi chim laï 82 Truyeän 3. Chuù Ruøa may maén 83 Truyeän 4. Chuù Ruøa thoâng minh 84 Truyeän 5. Chim Ñoâ Ñoâ (Chim Cöu) 85 Hoaït ñoäng 86 Hoaït ñoäng 1. Nghieân cöùu coân truøng 86 Hoaït ñoäng 2. Voøng quanh caây 87 Hoaït ñoäng 3. Tôù laø ai ? 87 Hoaït ñoäng 4. Ñoäng vaät aên thòt vaø con moài 88 Hoaït ñoäng 5. Quaï vaø Seáu 89 7
Hoaït ñoäng 6. Caây höùa heïn- Caây cam keát 90 Hoaït ñoäng 7. Giaûi ñaùp oâ chöõ veà chuû ñeà moâi tröôøng, baûo toàn 91 Baøi haùt 92 Baøi 1. Traùi Ñaát naøy laø cuûa chuùng mình 92 Baøi 2. Ñieàu ñoù tuyø thuoäc haønh ñoäng cuûa baïn 92 Baøi 3. Moät röøng caây moät ñôøi ngöôøi 92 Baøi 4. Khuùc ca thieân nieân kyû moâi tröôøng 93 Baøi 5. Nhaïc röøng 93 Baøi 6. Tình caây vaø ñaát 93 Taøi lieäu tham khaûo 94 Phuï luïc 97 Hoäi caùc Vöôøn Quoác gia vaø Khu Baûo toàn thieân nhieân Vieät Nam (VNPPA) 98 TRUNG TAÂM VÖÔØN QUOÁC GIA - NATIONAL PARK CENTRE (NPC) 99 Cô quan Hôïp taùc Quoác teá Nhaät Baûn - Japan International Cooporation Agency (JICA) 100 Danh saùch caùc Vöôøn Quoác gia Vieät Nam 101 8
Phaàn I Höôùng daãn giaûng daïy veà giaùo duïc moâi tröôøng
I. HÖÔÙNG DAÃN GIAÛNG DAÏY Cuoán saùch “Giaùo duïc moâi tröôøng”- Taøi lieäu daønh cho giaùo vieân vaø hoïc sinh Trung hoïc cô sôû ñöôïc bieân soaïn coâng phu, vôùi muïc ñích töøng böôùc naâng cao nhaän thöùc, traùch nhieäm, thay ñoåi thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa hoïc sinh theo höôùng thaân thieän vôùi moâi tröôøng. Cuoán saùch laø caåm nang hoã trôï cho giaùo vieân ôû caùc tröôøng hoïc vaø nhöõng caùn boä laøm vieäc taïi caùc Vöôøn Quoác gia (VQG), Khu Baûo toàn thieân nhieân (KBTTN) cuûa Vieät Nam trong vieäc giaûng daïy, truyeàn taûi nhöõng kieán thöùc veà moâi tröôøng. Tuy nhieân, cuoán saùch naøy cuõng raát boå ích cho caùc em hoïc sinh trong vieäc tìm hieåu caùc thoâng tin, kieán thöùc vaø tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng vaø baûo toàn thieân nhieân. Cuoán saùch ñöôïc chia laøm 4 phaàn : Phaàn I. Höôùng daãn giaûng daïy veà giaùo duïc moâi tröôøng ° Giôùi thieäu caáu truùc, noäi dung cuûa cuoán saùch. ° Höôùng daãn caùch söû duïng, giaûng daïy cho giaùo vieân vaø caùch tham khaûo cho hoïc sinh. Phaàn II. Caùc baøi giaûng ° Thôøi gian : Moãi baøi giaûng coù thôøi löôïng 90 phuùt, khoâng haïn ñònh cho lôùp 6, 7, 8 hay 9 vaø hoaøn toaøn coù theå môû roäng töø lôùp thaáp leân lôùp cao hoaëc ngöôïc laïi. ° Noäi dung : Moãi baøi giaûng chia laøm 6 phaàn : - Kieán thöùc : laø phaàn coát loõi, bao goàm nhöõng kieán thöùc cô baûn veà moâi tröôøng vaø baûo toàn thieân nhieân theo töøng chuû ñeà cuûa baøi hoïc. - Hoaït ñoäng : bao goàm caùc troø chôi, keå chuyeän, veõ tranh…gaén vôùi caùc vaán ñeà moâi tröôøng cuï theå nhaèm giuùp hoïc sinh ghi nhôù, vaän duïng kieán thöùc vaø lieân heä vôùi thöïc tieãn. - Thoâng ñieäp : laø moät caâu hoaëc moät ñoaïn vaên ñeå truyeàn taûi moät lôøi khuyeân cuï theå veà söï vieäc maø chuùng ta muoán chuyeån tôùi cho hoïc sinh. - Caâu hoûi : ñöôïc ñaët ra nhaèm kieåm tra möùc ñoä lónh hoäi kieán thöùc cuûa hoïc sinh. Phaàn naøy giaùo vieân coù theå yeâu caàu hoïc sinh traû lôøi ngay treân lôùp hoaëc kieåm tra vaøo ñaàu giôø cuûa buoåi hoïc sau. - Môû roäng : laø phaàn giuùp giaùo vieân linh hoaït trong vieäc löïa choïn, ñieàu chænh noäi dung phuø hôïp vôùi moãi lôùp (thaáp hôn hoaëc cao hôn) ; gaén keát caùc vaán ñeà ñang hoïc vôùi caùc vaán ñeà moâi tröôøng taïi ñòa phöông ; phaùt huy tính saùng taïo vaø phong caùch cuûa töøng giaùo vieân trong moãi baøi hoïc. - Giaùo cuï tröïc quan : laø phaàn maø giaùo vieân coù theå chuaån bò tröôùc ñeå boå sung, minh hoaï cho moãi baøi hoïc, giuùp truyeàn taûi kieán thöùc, thoâng ñieäp tôùi hoïc sinh moät caùch deã hieåu, deã nhôù hôn. Phaàn III. Nhöõng thoâng tin vaø kieán thöùc cô baûn veà moâi tröôøng ° Cung caáp cho giaùo vieân vaø hoïc sinh nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng caàn quan taâm ôû Vieät Nam cuõng nhö treân theá giôùi ñeå coù ñöôïc caùi nhìn toång quan, toaøn dieän hôn veà caùc vaán ñeà moâi tröôøng. 11
° Giaùo vieân coù theå löïa choïn caùc noäi dung naøy laøm chuû ñeà trong caùc giôø daïy, caùc buoåi thaûo luaän hoaëc caùc buoåi hoaït ñoäng ngoaïi khoaù. Phaàn IV. Caùc hoaït ñoäng boå trôï cho baøi giaûng ° Phaàn naøy goàm coù : truyeän, hoaït ñoäng/ troø chôi, baøi haùt. ° Giaùo vieân coù theå löïa choïn moät trong nhöõng noäi dung naøy ñeå thay theá phaàn hoaït ñoäng trong baøi giaûng cho phuø hôïp vôùi taâm lyù vaø caùc ñieàu kieän giaûng daïy (ôû thaønh phoá coù theå löïa choïn caùc hoaït ñoäng trong lôùp hoïc, ôû caùc vuøng noâng thoân coù theå löïa choïn caùc hoaït ñoäng ngoaøi trôøi vì coù ñuû caùc ñieàu kieän saân baõi, thieân nhieân). Tuy nhieân, vieäc ñan xen nhieàu hình thöùc hoaït ñoäng trong lôùp vaø ngoaøi trôøi trong caùc baøi hoïc seõ giuùp moân hoïc ñaït hieäu quaû vaø thuù vò hôn. II. MOÄT SOÁ KYÕ NAÊNG CAÀN THIEÁT CHO VIEÄC GIAÛNG DAÏY 1. Kyõ naêng quan saùt Giaùo vieân caàn coù khaû naêng bao quaùt, quan saùt toát thaùi ñoä, haønh ñoäng cuûa caùc thaønh vieân trong lôùp, nhaän dieän caùc thaønh vieân tích cöïc, caùc thaønh vieân ít hoaït ñoäng ñeå hoã trôï trong caùc hoaït ñoäng. 2. Kyõ naêng laéng nghe Giaùo vieân neân laø ngöôøi bieát laéng nghe hieäu quaû, khoâng voõ ñoaùn nhöõng thoâng tin vaø thoâng ñieäp hay nhöõng phaûn hoài ñeå töø ñoù ñöa ra caùc höôùng giaûi quyeát hôïp lyù. 3. Kyõ naêng toå chöùc thaûo luaän nhoùm Bao goàm vieäc phaân chia, löïa choïn chuû ñeà, khuyeán khích thaûo luaän, höôùng daãn caùch laáy yù kieán, ghi nhaän thoâng tin cuûa caùc thaønh vieân trong nhoùm. 4. Kyõ naêng trình baøy Khi trình baøy tröôùc ñaùm ñoâng, ngöôøi trình baøy caàn chuù yù tôùi gioïng ñieäu, ngoân töø, cöû chæ, daùng veû cuûa mình ñeå truyeàn taûi noäi dung, thoâng ñieäp moät caùch hieäu quaû nhaát. 5. Kyõ naêng ñaùnh giaù Toång hôïp, khaùi quaùt hoaù caùc noäi dung baøi hoïc vaø phaàn thaûo luaän, nhaán maïnh nhöõng noäi dung quan troïng, ñaùnh giaù tinh thaàn, thaùi ñoä cuûa hoïc sinh. 6. Kyõ naêng tö duy Tröôùc moät vaán ñeà, hieän töôïng ñöôïc ñöa ra, giaùo vieân phaûi hoã trôï vaø thuùc ñaåy hoïc sinh löïa choïn caùc höôùng giaûi quyeát saùng taïo vaø hôïp lyù nhaát. 7. Moät soá kyõ naêng khaùc Ngoaøi nhöõng kyõ naêng treân, ngöôøi giaùo vieân phaûi coù kyõ naêng phaân tích, toång hôïp vaán ñeà, aùp duïng, so saùnh vaø khaùi quaùt hoaù ñeå naâng cao hieäu quaû cuûa lôùp hoïc. 12
Vôùi nhöõng höôùng daãn chi tieát treân, hy voïng ngöôøi söû duïng cuoán saùch seõ tìm ñöôïc nhöõng ñieàu boå ích, lyù thuù, môùi meû vaø saùng taïo. Trung taâm Vöôøn Quoác gia Hoäi caùc Vöôøn Quoác gia vaø Khu Baûo toàn thieân nhieân Vieät Nam Moät hoaït ñoâïng giaùo duïc moâi tröôøng do NPC vaø toå chöùc Tình nguyeän Baûo toàn Sinh vieân Nhaät Baûn thöïc hieän taïi tröôøng THPT Loâ-moâ-noâ-xoáp (Haø Noäi) 13
Phaàn II Caùc baøi giaûng
Baøi 1 Phaân loaïi sinh vaät - Trình ñoä : Lôùp 6 - Moân hoïc : Sinh hoïc hoaëc giôø sinh hoaït ngoaïi khoùa - Thôøi gian : 90 phuùt I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) Treân haønh tinh cuûa chuùng ta coù raát nhieàu daïng sinh vaät. Caùc nhaø khoa hoïc duøng töø “cô theå” ñeå chæ sinh vaät. Nhöng, caàn coù moät caùch ñeå nhaän bieát caùc daïng sinh vaät ñoù trong soá haøng trieäu sinh vaät toàn taïi treân Traùi Ñaát. Ñeå laøm vieäc ñoù, caùc nhaø khoa hoïc chia sinh vaät thaønh caùc nhoùm, coâng vieäc naøy goïi laø phaân loaïi. Vieäc phaân loaïi cuõng töông töï nhö vieäc saép xeáp saùch trong thö vieän, moãi nhoùm saùch coù cuøng ñaëc ñieåm seõ coù kyù hieäu chung vaø ñöôïc xeáp cuøng vôùi nhau. 1. Phaân loaïi sinh vaät ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo ? Caùc nhaø khoa hoïc chia sinh vaät ra thaønh caùc nhoùm, tuyø thuoäc vaøo caùc ñaëc ñieåm chung cuûa chuùng maø chia ra caùc nhoùm chính döôùi ñaây : ° Giôùi : Ñaây laø nhoùm lôùn nhaát, bao goàm : giôùi Nguyeân sinh vaät, giôùi Sinh vaät ñôn baøo, giôùi Naám, giôùi Thöïc vaät vaø giôùi Ñoäng vaät. ° Ngaønh : Caùc lôùp sinh vaät soáng töông töï nhö nhau ñöôïc goäp laïi thaønh ngaønh. ° Lôùp : Caùc boä töông töï nhau ñöôïc goäp laïi thaønh lôùp. Ai laø ngöôøi xaây döïng heä thoáng ° Boä : Caùc hoï töông töï nhau ñöôïc goäp laïi phaân loaïi sinh vaät hieän ñaïi ? thaønh boä. Nhaø khoa hoïc Thuî Ñieån Carl von ° Hoï : Caùc gioáng (ñoäng vaät, naám, vi sinh Linneù (1707- 1778) ñaõ xaây döïng vaät) vaø caùc chi (thöïc vaät) coù quan heä ra heä thoáng phaân loaïi naøy. OÂng hoï haøng vôùi nhau ñöôïc goäp laïi thaønh ñaët cho moãi sinh vaät moät caùi teân hoï. Latinh goàm 2 phaàn gaàn gioáng vôùi ° Chi : Caùc loaøi töông töï nhau ñöôïc goäp hoï vaø teân cuûa chuùng ta vaäy. Ví duï thaønh chi. loaøi hoå coù teân laø Panthera tigris. 17
° Loaøi : Ñaây laø caùc nhoùm nhoû nhaát. Caùc thaønh vieân cuûa moät loaøi coù theå keát hôïp vôùi nhau ñeå sinh con. 2. Sinh vaät treân Traùi Ñaát ñöôïc phaân chia thaønh nhöõng giôùi naøo ? Nhoùm phaân loaïi lôùn nhaát laø giôùi. Ngaøy nay, caùc sinh vaät ñöôïc chia ra thaønh 5 giôùi : ° Giôùi Nguyeân sinh vaät Goàm chuû yeáu laø caùc cô theå coù moät teá baøo vaø moät nhaân, ví duï amip. Ngöôøi ta ñaõ bieát tôùi treân 28000 loaøi sinh vaät nguyeân sinh. Phaàn lôùn chuùng soáng ôû caùc moâi tröôøng aåm öôùt hoaëc trong nöôùc. ° Giôùi Sinh vaät ñôn baøo Laø caùc cô theå coù moät teá baøo nhö vi khuaån vaø vi khuaån lam. Cô theå cuûa chuùng cöïc kyø ñôn giaûn, vì vaäy chuùng ñöôïc coi laø moät trong nhöõng daïng soáng ñaàu tieân treân Traùi Ñaát. Ngöôøi ta ñaõ bieát ñeán hôn 3000 loaøi sinh vaät ñôn baøo. ° Giôùi Naám A mip Naám bao goàm coù Moác vaø Naám. Cô theå cuûa moãi loaøi naám ñöôïc taïo thaønh töø moät maïng caùc sôïi goïi laø sôïi naám. Naám soáng chuû yeáu baèng caùch huùt thöùc aên töø caùc cô theå khaùc, keå caû caùc cô theå soáng hay ñaõ cheát. Coù khoaûng 75000 loaøi naám ñaõ ñöôïc bieát ñeán treân Traùi Ñaát. ° Giôùi Thöïc vaät Ñieåm ñaëc tröng cuûa giôùi Thöïc vaät laø coù thaønh teá baøo raén chaéc ñöôïc taïo bôûi xenluloâza. Maøu xanh cuûa thöïc vaät laø maøu cuûa dieäp luïc ; nhôø coù dieäp luïc maø thöïc vaät coù theå taïo ra chaát dinh döôõng thoâng qua quaù trình quang hôïp - goïi laø hình thöùc soáng töï döôõng. Hieän nay, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ xaùc ñònh ñöôïc hôn 220000 loaøi thöïc vaät ôû caïn treân Traùi Ñaát, trong ñoù ôû Vieät Nam coù 13766 loaøi. ° Giôùi Ñoäng vaät Ñieåm ñaëc tröng cuûa giôùi Ñoäng vaät laø hình thöùc soáng dò döôõng (khoâng coù khaû naêng quang hôïp, chuùng laáy chaát dinh döôõng töø thöïc vaät hay sinh vaät khaùc). 18
2 3 1 1. Chim tró 2. Boø nhaø 3. Vooïc moâng traéng 4 4. Cua bay 5. Nheän 6. Caù roâ 7. Raén nöôùc 5 8. Böôùm 7 6 8 19
3. Thöïc vaät ñöôïc phaân loaïi nhö theá naøo ? Döông xæ, Moäc taëc Caây Hai laù maàm Caây Moät laù maàm vaø Thaïch tuøng Taûo Reâu Thöïc vaät coù hoa Thöïc vaät khoâng coù hoa Thöïc vaät II. HOAÏT ÑOÄNG : PHAÂN LOAÏI THÖÏC VAÄT (45 PHUÙT) 1. Chuaån bò ° Giaùo vieân chia lôùp thaønh 3 nhoùm (moãi nhoùm khoaûng 10 - 15 hoïc sinh). Caùc nhoùm töï baàu nhoùm tröôûng ñeå ñieàu khieån hoaït ñoäng cuûa nhoùm mình. ° Giaùo vieân chuaån bò tröôùc caùc tranh veõ hoaëc hình aûnh veà caùc loaøi thöïc vaät (coù ñuû caùc nhoùm ngaønh vaø phaûi laø caùc loaøi caây phoå bieán maø caùc em deã nhaän dieän), chuù yù treân caùc hình veõ hoaëc aûnh khoâng coù teân caùc loaøi thöïc vaät. ° Giaáy A0 , buùt daï, hoà daùn, baêng keo. 2. Thöïc hieän hoaït ñoäng Giaùo vieân chia caùc tranh veõ hoaëc hình aûnh ñaõ chuaån bò tröôùc cho caùc nhoùm. Thaønh vieân cuûa caùc nhoùm seõ thaûo luaän ñeå phaân loaïi caùc loaøi thöïc vaät. Sau ñoù töøng nhoùm daùn aûnh, tranh vaøo oâ phaân loaïi treân giaáy A0 (giaùo vieân cuõng coù theå ñöa ra caùc gôïi yù saép xeáp khaùc hoaëc daønh söï saùng taïo ñoù cho töøng nhoùm). Caùc nhoùm cho bieát teân thöôøng goïi cuûa caùc loaøi thöïc vaät ñoù. Ví duï : STT Taûo Reâu Döông xæ vaø Moäc taëc Caây Moät laù maàm Caây Hai laù maàm Moãi nhoùm phaûi hoaøn thaønh vieäc phaân loaïi cuõng nhö quyeát ñònh teân goïi trong khoaûng thôøi gian 20 phuùt. Sau ñoù, nhoùm tröôûng hoaëc moät thaønh vieân ñaïi dieän seõ leân trình baøy vaø bieän luaän cho söï saép xeáp cuûa nhoùm. Nhoùm thaéng cuoäc laø nhoùm saép xeáp vaø ñöa ra nhieàu teân goïi ñuùng nhaát. 3. Nhaän xeùt ° Giaùo vieân hoûi hoïc sinh vieäc nhaän dieän caùc loaøi thöïc vaät coù khoù khoâng ? Trong quaù trình phaân loaïi, caùc em coù söû duïng caùc quy taéc phaân loaïi thöïc vaät khoâng ? Ñoù laø nhöõng quy taéc naøo ? 20
° Giaùo vieân boå sung teân goïi cuûa caùc loaøi thöïc vaät coøn thieáu hoaëc chænh söûa nhöõng teân goïi sai cho caùc nhoùm. III. THOÂNG ÑIEÄP Phaân loaïi sinh vaät laø chìa khoaù ñeå nhaän bieát caùc caù theå sinh vaät thuoäc nhoùm naøo, loaøi naøo trong voâ soá caùc daïng sinh vaät soáng treân Traùi Ñaát. IV. CAÂU HOÛI 1. Phaân loaïi sinh vaät laø gì ? 2. Sinh giôùi ñöôïc chia thaønh maáy giôùi ? Laáy ví duï minh hoaï cho töøng giôùi. V. MÔÛ ROÄNG 1. Trình ñoä lôùp 7 ° Kieán thöùc : Giôùi Ñoäng vaät goàm nhöõng ngaønh naøo ? Giôùi Ñoäng vaät ñöôïc chia thaønh caùc ngaønh sau : - Ngaønh Ñoäng vaät nguyeân sinh (truøng roi, truøng giaøy…) - Ngaønh Ruoät khoang (thuyû töùc…) - Caùc ngaønh Giun (giun ñaát, saùn…) - Ngaønh Thaân meàm (trai, oác…) - Ngaønh Chaân khôùp (toâm, chaâu chaáu …) - Ngaønh Ñoäng vaät coù xöông soáng (caù, eách nhaùi, raén, chim, thuù...). ° Hoaït ñoäng : Giaùo vieân coù theå löïa choïn moät hoaït ñoäng khaùc ñeå thay theá cho hoaït ñoäng trong baøi giaûng. 2. Ñoái vôùi töøng ñòa phöông Giaùo vieân coù theå laáy caùc loaøi thöïc vaät, ñoäng vaät coù ôû ñòa phöông ñeå minh hoaï, laøm duïng cuï tröïc quan cho baøi giaûng cuûa mình. VI. GIAÙO CUÏ TRÖÏC QUAN 1. Thoâng tin veà phaân loaïi caùc loaøi sinh vaät. 2. Saùch sinh hoïc lôùp 6, lôùp 7. 3. Tranh aûnh veà caùc loaøi sinh vaät ñaïi dieän cho moãi nhoùm loaøi. 21
Baøi 2 Vai troø cuûa thöïc vaät - Trình ñoä : Lôùp 6 - Moân hoïc : Giôø ngoaïi khoaù - Thôøi gian : 90 phuùt I. KIEÁN THÖÙC (45 PHUÙT) 1. Nguoàn thöùc aên cho con ngöôøi vaø ñoäng vaät Nhôø quaù trình quang hôïp, caây xanh coù theå töï taïo ra chaát dinh döôõng cho chính baûn thaân mình vaø trôû thaønh nguoàn thöùc aên cho ñoäng vaät vaø con ngöôøi. Ñoäng vaät aên thöïc vaät laáy thöùc aên laø caùc saûn phaåm cuûa quaù trình trao ñoåi chaát, sau ñoù ñoàng hoaù thaønh naêng löôïng, tích luyõ trong cô theå hoaëc giaûi phoùng naêng löôïng, cung caáp cho caùc hoaït ñoäng soáng cuûa mình. 2. Nôi cö truù cho caùc loaøi sinh vaät khaùc Khi vaøo trong moät khu röøng giaø, chuùng ta coù theå deã daøng nhìn thaáy treân moät thaân caây lôùn coù raát nhieàu loaøi sinh vaät cuøng sinh soáng, bao goàm caùc loaøi thöïc vaät soáng baùm nhö : bìm bìm, daây tô hoàng, phong lan... ; caùc loaøi ñoäng vaät nhö : kieán, chim, soùc... Vì vaäy, neáu chaët moät caây trong röøng töùc laø ñaõ phaù huyû ñi moâi tröôøng soáng cuûa raát nhieàu loaøi sinh vaät. Röøng Tröôøng Sôn 3. Baûo veä moâi tröôøng khoâng khí Nhôø quaù trình quang hôïp cuûa thöïc vaät maø phaàn lôùn löôïng khí CO2 trong baàu khí quyeån ñöôïc ñoàng hoaù thaønh chaát dinh döôõng, traû laïi oâxy (O2) laøm cho moâi tröôøng trong laønh hôn. Ngoaøi ra, thöïc vaät coøn coù vai troø quan troïng trong vieäc haïn cheá taùc ñoäng cuûa tro, buïi, tieáng oàn, caùc chaát hoaù hoïc. 4. Baûo veä nguoàn nöôùc Nhôø coù laù caây maø nöôùc möa ñöôïc giöõ laïi roài môùi rôi xuoáng ñaát, thaám vaøo caùc taàng ñaát vaø chuyeån xuoáng caùc taàng nöôùc ngaàm. Reã caây laøm taêng ñoä xoáp vaø taêng khaû naêng thaám cuûa ñaát. Vì vaäy, khi trôøi möa to, toác ñoä cuûa caùc doøng chaûy treân maët ñaát ñaõ ñöôïc giaûm ñi. 22