Tập bài giảng: Kỹ năng nghiên cứu và lập luận - TS. Lê Thị Hồng Vân (Chủ biên)

ƯỜ Ạ Ọ Ồ Ậ TR NG Đ I H C LU T TP.H CHÍ MINH

Ọ Ơ Ả KHOA KHOA H C C B N

………………………………..

Ậ

Ả

T P BÀI GI NG

Ứ

Ỹ

K NĂNG NGHIÊN C U

Ậ

VÀ L P LU N

Ệ Ư Ộ Ộ TÀI LI U L U HÀNH N I B

ồ TP. H Chí Minh 2011

BIÊN SO NẠ Ị Ồ ủ TS. LÊ TH H NG VÂN (ch biên)

Ọ Ủ Ạ Ị ThS. PH M TH NG C TH Y

Ờ Ầ L I NÓI Đ U

ằ Nh m m c đích đ i m i và nâng cao ch t l

ừ ớ ự ụ ạ ớ ạ năm h c 20112012 tr

ả ấ ượ ọ ỹ ọ K năng nghiên c u và l p lu n

ộ ữ ứ

ỹ ế ư ệ ỹ duy ph n bi n và k ề ỹ ậ , k năng t

ụ

ủ ả ằ ậ ọ ậ ệ

ế

ạ

ư ề ộ

ỗ i cho m i ng ạ ộ ề ố ớ ệ ặ ậ

ự ư ệ ế ố ớ ự ự ệ ụ ệ ể ự ố ng đào t o đ th c hi n m c tiêu ạ ọ ậ ắ ầ ễ , t ườ g n đào t o v i nhu c u th c ti n ng Đ i h c Lu t TP. ậ đ bể ổ ậ ứ ạ ư ồ H Chí Minh đ a vào gi ng d y môn h c ứ ỹ ỹ ề ế k năng nghiên c u sung nh ng ki n th c thu c v nhóm “k năng m m”, đó là ả ỹ ậ khoa h cọ , k năng thuy t trình , k năng l p lu n năng tranh lu nậ . M c tiêu c a môn h c nh m giúp sinh viên rèn luy n các k năng ệ ỹ ể nghĩ m t cách ể ữ ư ộ duy logic và kh năng l p lu n, hùng bi n đ có th ngôn ng , t ỹ ữ ụ . Đây là nh ng k năng ộ ộ ế ắ t m t cách chính xác, nói m t cách thuy t ph c sâu s c, vi ọ ậ ườ ự ệ ế ể ấ ầ r t c n thi i s thành công trong các công vi c h c t p, t đ đem l ế ứ nghiên c u cũng nh các ho t đ ng giao ti p xã h i và các ngành ngh chuyên môn ữ ơ ặ đ c thù, đ c bi duy, ngôn ng và t là đ i v i ngh Lu t n i mà các năng l c t “tài ăn nói” có vai trò tiên quy t đ i v i s thành b i c a công vi c và s nghi p.

ạ ủ ỹ ứ ả ậ ộ ớ ậ ụ ậ ủ T p bài gi ng K năng nghiên c u và l p lu n

ượ ạ ươ đ

ng: ứ

ế

ậ ậ

ệ

ả ạ ụ ể ư c phân công biên so n c th nh sau:

ị ồ

ọ ị ủ ọ ng 1: K năng nghiên c u khoa h c ng 2: K năng thuy t trình ng 3: K năng l p lu n ậ ng 4: K năng tranh lu n – ph n bi n ươ ng 1, 2, 4: TS. Lê Th H ng Vân ng 3: TS. Lê Th H ng Vân và Ths. Ph m Th Ng c Th y.

ỹ ệ ụ ươ ạ ữ ể ướ ng tuy có nhi m v rèn luy n nh ng k năng khác nhau đ h

ấ V i m c tiêu y, n i dung c a ồ c biên so n g m các ch ươ ỹ Ch ươ ỹ Ch ươ ỹ Ch ỹ ươ Ch ượ Các ch ng đ ươ Ch ươ Ch ỗ M i ch ụ ữ ư

ề ả ủ

ố ộ ậ ỹ ư ượ ư

ế ả ọ

ậ ậ ỹ

ỹ ụ ệ ả ậ ỹ

ứ ớ ế ụ ể ệ ỹ ươ ỗ ị ồ ệ ế ng đ n ươ ụ ể ự ế ố ề ữ nh ng m c tiêu c th và t ng đ i đ c l p, nh ng gi a chúng đ u có s k t n i, ủ ữ suy nghĩ – nói – duy và ngôn ng , đó là liên thông trên n n t ng c a các k năng t ế ợ ụ ự ậ ươ ộ tế . N i dung c a các ch ự ạ vi ng đ c biên so n d a trên s v n d ng tích h p ki n ươ ữ ọ ọ ứ ủ ự ệ ề th c c a nhi u môn khoa h c nh : Ngôn ng h c, Ti ng Vi ng t th c hành, Ph ệ ư ọ ậ pháp lu n nghiên c u khoa h c, Logic h c, T duy ph n bi n, Tâm lý h c, Văn hóa ậ ư ạ t Nam, cùng v i các k năng giao ti p – s ph m, k năng l p lu n, tranh lu n, Vi ể ượ ứ ph n bi n. Các ki n th c và k năng y đã đ c v n d ng, chuy n hóa thành các nhóm k năng c th trong m i ch ọ ế ấ ng.

ậ ự ự t các k năng này trong th c ti n s

ế ướ

ậ ậ ả

ề ệ ư ố ụ Vi c n m v ng và th c hành v n d ng t ạ ộ ế ọ t các bài th o lu n, thuy t trình, tranh lu n, vi ự h c, t ễ ẽ ỹ ứ ủ ọ ậ c h t cho các ho t đ ng h c t p, nghiên c u c a sinh viên, ậ ậ ế ể t ti u lu n, lu n ự ự ọ nghiên

ề ề ư ắ ệ ữ ụ ụ ự ế t th c tr ph c v thi ệ ố ự giúp th c hi n t ệ ố t nghi p, th c hi n các đ tài khoa h c cũng nh quá trình t văn t ứ c u lâu dài. ố ớ

ề ạ ệ ệ ắ ề ặ ữ

ạ ự ự ự ỹ ộ ố

ố ự ạ ệ ắ nên gay g t và kh c li Đ i v i các ngành ngh đ c thù nh ngh báo, ngh giáo, ngh ngo i giao, t các k năng này là đi u ki n tiên ộ ấ i s thành công trong s nghi p và cu c s ng, nh t là trong xã h i ở t trong

ệ ọ

ớ ệ ậ ả

ế ẩ ẫ

ự ấ ạ ế ị

ả ậ ậ ậ ậ ỹ

ế

ườ ả ườ ả ữ ụ ề ẳ ị i và kh ng đ nh ch đ ng trong ngh .

ượ ự

ậ ấ ế ố ụ ệ ậ ả ỗ ứ ể ồ ạ ế ể t đ có th t n t ề ợ ả ổ ạ ầ i ph i t ng h p, bao quát nhi u lĩnh v c chuyên ứ ỹ ả T p bài gi ng K năng nghiên c u

ế ạ ế ỏ ậ ch c ch n s không tránh kh i nh ng thi u sót và h n ch .

ữ ạ ế ể

ạ

ề ố chính khách… thì vi c n m v ng và th c hành t ệ ế ể quy t đ đem l ạ hi n đ i, khi mà s c nh tranh đang ngày càng tr ự m i lĩnh v c. ệ ề ệ ố ặ t đ i v i ngh Lu t, khi mà công vi c chuyên môn ph i th c hi n Đ c bi ữ ể ả ộ ấ th i quy t mâu thu n, tranh ch p gi a ng ngày là các cu c đ u trí, đ u kh u đ gi ậ ậ ph i/ trái, đúng / sai liên quan đ n s ph n, th m chí quy t đ nh c v n m ng con ệ ắ ậ ụ ầ ữ i thì vi c n m v ng và v n d ng thu n th c các k năng l p lu n, tranh lu n, ng ể ượ ậ ắ ả ệ ph n bi n đ có đ c kh năng l p lu n s c s o và tài hùng bi n thuy t ph c là ỏ ố ầ i c n thi nh ng đòi h i t ạ ầ c biên so n l n đ u, l Vì đ ỹ ề ớ môn v i nhi u nhóm k năng khác nhau, do đó ắ ẽ ắ ậ và l p lu n ọ ượ ấ c các nhà chuyên môn và b n đ c quan tâm đóng góp ý ki n đ R t mong đ ỉ ậ ấ ả ầ T p bài gi ng l n xu t b n sau, ế ư ừ Th t ồ ệ ượ ổ c b sung, ch nh lý hoàn thi n h n. ườ ượ ử ớ c g i t i: Phòng Đào t o, Tr ấ ả đ , ý ki n đóng góp xin đ ố ễ ậ ồ

ơ ậ ạ ọ ng Đ i h c Lu t ạ ệ TP. H Chí Minh – S 2, Nguy n T t Thành, Qu n 4, TP. H Chí Minh; Đi n tho i: 08.39400.723 – 08.37266.333

TÁC GIẢ

ƯƠ CH NG 1

Ọ Ứ Ỹ K NĂNG NGHIÊN C U KHOA H C

ụ ầ

ề ộ ế M c đích yêu c u: + V n i dung ki n th c

ứ : ọ ể ượ ầ ứ ổ ứ ủ ế ọ Hi u đ c t m quan tr ng c a nghiên c u khoa h c và các ki n th c t ng quan v ề

ứ ọ nghiên c u khoa h c.

ượ ầ ộ ề ướ ự ứ ệ ọ c yêu c u và các b

ượ ụ ể ể ự c th c hi n m t đ tài nghiên c u khoa h c. ọ ộ ề ứ ệ c các thao tác c th đ th c hi n m t đ tài nghiên c u khoa h c.

ắ N m đ ắ N m đ ề ỹ + V k năng :

ệ ươ ỹ ư ọ Rèn luy n ph duy khoa h c.

ộ ề ứ ệ ọ ng pháp và k năng t ự ỹ ệ Rèn luy n các k năng th c hi n m t đ tài nghiên c u khoa h c.

ự ọ ỹ ự ứ ể

Giúp sinh viên hình thành thói quen và k năng t ờ ọ ở ạ ọ ấ ượ ủ ệ ồ h c, t ơ nghiên c u đ nâng cao ồ ề ng c a vi c h c đ i h c, đ ng th i kh i ngu n ni m đam mê nghiên

ự ch t l ọ ạ ậ ứ c u, giúp h t o l p thói quen t ứ nghiên c u lâu dài.

Ọ Ộ N I DUNG BÀI H C

ớ ổ ệ ệ ọ ở ạ ọ ọ ở ậ ả ớ Khác v i vi c h c ph thông, vi c h c

ứ ứ ể ượ ứ

ự ọ ự h c, t ế quá trình t ứ ậ ế nghiên c u, tìm tòi ki n th c đ đáp ng đ ứ ở ậ ỉ ầ ừ ầ ậ ọ ổ b c h c ph thông ch c n d ng l

ạ ọ ở ậ ỉ ừ ế ạ ở i

th c b c cao. N u yêu c u nh n th c ộ ậ đ b c 1: bi ế b c đ i h c không ch d ng l ứ ể t và hi u, thì ậ ấ ứ ế ậ

ậ ụ ự ễ ệ ậ ả b c đ i h c v i đúng nghĩa ph i là ậ ầ c các yêu c u nh n ạ ở ấ i c p ả ầ đó mà còn c n ph i ổ ậ ơ ti n đ n các n c thang nh n th c cao h n, đó là nh n th c b c 2: phân tích, t ng ợ h p, lý gi i; và b c 3: đánh giá, phê phán, liên h và v n d ng vào th c ti n.

ể ạ ượ ứ ậ ứ ộ ậ đ i h c

Đ đ t đ ớ c các m c đ nh n th c b c 2 và 3 đòi h i ứ ỏ vi c h c ệ ư ọ ể ạ ộ ề ọ nghiên c u khoa h c đ rèn luy n t

ữ ứ ư ỹ ỹ ắ g n li n v i các ho t đ ng ự ọ ự h c, t nh các k năng t ệ ọ ở ạ ọ ph iả duy khoa h c cũng ạ ấ ứ à nh ng k năng mà b t c sinh viên đ i nghiên c u, đó l

ầ ả ữ ư ẽ ọ ọ h c nào cũng c n ph i có.

ươ ữ ữ ự ế ọ

ư ơ ợ ị ữ ệ ằ ỹ S không có nh ng nhà khoa h c, cũng nh không có ở ng lai, n u không có s kh i nh ng khám phá, nh ng phát minh khoa h c trong t ớ ề ề ả ầ đ u b ng vi c trang b nh ng k năng n n t ng cũng nh kh i g i ni m say mê v i

ứ ừ ệ ả ườ công vi c tìm tòi nghiên c u t lúc còn là sinh viên trên gi ng đ ng.

ứ ạ ộ ạ ộ ậ ọ ộ

ự ượ ườ ụ ệ ề ệ ắ ớ

c th c hi n th ỗ ự ự ệ ậ ọ

ọ Ho t đ ng nghiên c u khoa h c, vì v y là m t ho t đ ng có ý nghĩa quan tr ng, ụ ọ ố ng xuyên, liên t c và xuyên su t, g n li n v i nhi m v h c đ ậ ủ t p c a m i sinh viên trong quá trình th c hi n các môn h c. Các bài t p th c hành ượ ọ ở ạ ọ ướ ườ ự ư ứ ệ ế ạ đ i h c th ng đ t bài

c th c hi n d ả ộ ổ i các d ng nh : vi ế ậ ớ ề ể nghiên c u khoa h c ề ộ ấ ậ t tóm

tham lu n v m t v n đ đ trình bày trong m t bu i th o lu n nhóm, l p; vi ắ ộ ế ể ậ ộ ọ ộ ố ộ t

t n i dung m t bài báo khoa h c hay m t cu n sách; vi ộ ề t m t bài ti u lu n cho bài ứ Ở ấ ệ ậ ộ ơ c p đ cao h n, đó là vi c t p làm m t đ tài nghiên c u theo nhóm,

ậ ố ậ t p tháng. ậ ế ệ t nghi p... vi

ậ t bài t p niên lu n, khoá lu n t ầ ứ ơ ả ượ ư ữ ế

ứ Tuy nhiên, ph n đông sinh viên còn ch a có đ ậ c nh ng ki n th c c b n v ẽ ươ ế ọ ộ nghiên c u khoa h c. Vì v y n i dung ch

ể ự ư ứ ề ọ ỹ

ọ ề ứ ổ ị ng này s trang b các ki n th c t ng ộ ệ quan v nghiên c u khoa h c cũng nh qui trình và các k năng đ th c hi n m t ứ ề đ tài nghiên c u khoa h c.

ứ ổ ề ọ 1. T ng quan v nghiên c u khoa h c

ề ệ ứ

ừ ể ứ ế ọ ị t

ệ ố h th ng tri th c tích lũy trong quá ả ự ễ

ữ ầ ủ ậ ườ ệ đ nh nghĩa khoa h c là “ ứ c th c ti n ch ng minh, ph n ánh nh ng quy lu t khách quan ư ủ i, giúp con

ả ạ i bên ngoài cũng nh c a ho t đ ng tinh th n c a con ng ả ế ớ ườ ọ 1.1. Khái ni m v nghiên c u khoa h c ọ ệ 1.1.1. Khái ni m khoa h c T đi n Ti ng Vi ượ ử ị trình l ch s và đ ế ớ ủ c a th gi ng i có kh năng c i t o th gi i hi n th c

ừ ể ọ ệ ệ ố h th ng tri th c v ạ ộ ự ”.1 t Nam, khoa h c là: “

ậ

ộ ể ệ Theo T đi n Bách khoa toàn th ư ự nhiên, xã h i và t ễ duy, đ ằ ượ ữ ọ ệ ư Vi ỹ ệ

ệ ấ

ộ

ệ

ế

ừ ể

ủ

ọ

ừ ể ữ ọ T đi n Ti ng Vi

1 Vi n Ngôn ng h c,

ẵ ệ , Hoàng Phê ch biên, Nxb Đà N ng – Trung tâm T đi n h c, 2002.

ả ề ự ậ ọ ậ ủ ể ủ ườ ự ườ ứ ề ơ ở ự c tích lu trong quá trình nh n th c trên c s th c ụ ủ ệ c th hi n b ng nh ng khái ni m, phán đoán, h c thuy t. Nhi m v c a ự ậ ng, s v t, quá ạ ướ ng cho ho t ả i ngày càng có kh năng chinh ứ t ế ượ ti n, đ ệ ượ ọ khoa h c là phát hi n ra b n ch t, tính quy lu t c a các hi n t ị ừ đó mà d báo v s v n đ ng, phát tri n c a chúng, đ nh h trình, t ủ ộ đ ng c a con ng i. Khoa h c giúp cho con ng

ọ ừ ộ ừ ứ ộ

ộ ộ nhiên và xã h i. Khoa h c v a là m t hình thái ý th c xã h i v a là m t ạ ộ ụ ậ ụ ự ph c t ộ ạ d ng ho t đ ng, m t công c nh n th c

ư ậ ồ ươ ạ ộ ệ ho t đ ng khoa Nh v y, trong khái ni m ứ ”.2 ệ khoa h cọ bao g m hai ph

ạ ộ ưở ọ ng di n: ụ ng,

ọ ể ươ ứ ể

ứ h c ọ và tri th c khoa h c nguyên lý và ph ớ ề ự ự ậ ự ứ ể ề ả ả ộ ọ . Ho t đ ng khoa h c là quá trình áp d ng các ý t ữ ng pháp khoa h c đ nghiên c u, tìm tòi đ khám phá ra nh ng tri ệ i thích hay d báo v các s v t, hi n , gi

th c m i v t ượ nhiên và xã h i, đ mô t ế ớ t i khách quan.

ng trong th gi ủ ẩ ả ạ ộ ứ ọ ọ ứ S n ph m c a các ho t đ ng nghiên c u khoa h c là các tri th c khoa h c. Tri

ọ ể ữ ứ ế ề ả ậ ủ ự ấ ộ

ườ th c khoa h c là nh ng hi u bi ượ t v b n ch t và qui lu t c a t ạ ộ ượ ứ ọ c thông qua ho t đ ng nghiên c u khoa h c, đ c khái quát d

i có đ ế ư ậ ệ ế ọ

ệ ố ạ ồ ứ ứ ệ

nhiên, xã h i mà ướ con ng i ạ d ng lý thuy t, đó là các khái ni m, phán đoán, h c thuy t. Nh v y, trong kho tàng ứ ứ ủ tri th c c a nhân lo i g m hai h th ng tri th c: tri th c kinh nghi m và tri th c khoa h c. ọ

ứ ằ ể ườ Tri th c kinh nghi m ữ ệ là nh ng hi u bi

ứ ả ạ ộ ự ế ế ượ t đ ự c tích lũy b ng con đ ườ ễ

ố ượ ệ ệ ề ậ ạ ỉ ữ ể th c c m tính, tr c ti p qua các ho t đ ng th c ti n hàng ngày nên th ở ả t n m n, ch nh n di n đ i t ng

ượ ộ ế ậ ư ư ả ấ ậ ng nh n ờ ạ ng r i r c, ả nh ng bi u hi n b ngoài, không có kh năng ậ c các thu c tính, các qui lu t

ti p c n sâu vào b n ch t, cũng nh ch a khái quát đ ệ ủ ố ượ ư ố cũng nh các m i quan h bên trong c a đ i t

ứ ơ ở ừ ặ ự ng. ứ

ọ m c dù có c s t Tri th c khoa h c ậ ả ừ ệ ượ ự ệ ả ẫ qu quan sát, thu th p các thông tin t ế ệ các tri th c kinh nghi m, d a trên các k t ng x y ra ng u nhiên

các s ki n, hi n t ằ ọ ư ươ ọ ự ế ư ằ duy khoa h c và b ng các ph

ệ ố ả ừ ả ượ ấ ng pháp khoa h c, các ượ trong th c t ấ , nh ng b ng t ượ ổ ứ b n ch t, đ i t thông tin y đ c t

ch c thành h th ng, đ ậ ướ ạ c lý gi ứ ệ ị ị ế

ừ ộ và đúc k t thành các qui lu t d ọ ế ạ ọ c khái quát ậ i d ng các công th c, khái ni m, đ nh lý, đ nh lu t, ọ ự đó hình thành nên các b môn khoa h c t

ph m trù, h c thuy t khoa h c…. t nhiên và xã h i. ộ

1.1.2. Khái ni m t

ệ ư ủ ọ duy khoa h c ườ ề ọ ạ ộ ở ư ượ ề ể

c đi u khi n b i t ư ư i đ u đ ặ ữ ạ ộ ự ễ ứ ể duy. Đ đáp ng ườ i ủ duy c a con ng

2 http://dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn

M i ho t đ ng c a con ng ớ ữ nh ng ho t đ ng th c ti n v i nh ng đ c tr ng khác nhau, t ớ ồ ạ ớ ể ư ữ ể ạ ặ ộ i v i 3 ki u d ng v i nh ng đ c đi m u tr i khác nhau: cũng t n t

ộ ư ư ự ả ư duy c m tính hay t ễ ự duy th c ti n

ứ ư ề ạ ớ ố ượ ụ ể ự ế

ọ + T duy hành đ ng tr c quan (còn g i là t ắ duy g n li n v i các đ i t ẽ ắ hàng ngày): là d ng th c t ứ ượ ừ ặ ừ ậ ạ ớ ả ữ nh n th c đ

c t ng m t, t ng khía c nh riêng r g n li n v i nh ng hình nh b ấ ể ủ ượ ả ấ ề ố ượ ậ ng mà không th y đ

ể ề ngoài v đ i t ứ ư ạ ự ễ ủ duy này đi u khi n các ho t đ ng th c ti n hàng ngày c a con ng D ng th c t

ư ượ ư ư ậ ả ng c m tính ệ duy ngh thu t t

ứ ư ượ ứ ề ố ượ ờ + T duy hình t ạ ng): là d ng th c t t

ọ (còn g i là t ự ậ duy trong đó s nh n th c v đ i t ệ ẫ ả ụ ể ữ ệ ể ố ượ nh ng bi u hi n c th c m tính, ng u nhiên, cá bi t, c a đ i t

ổ ế ẹ ể ỉ ề ố ượ ch nh th , toàn v n, tính ph bi n, cái khái quát v đ i t

ng, trên c s c a s ứ ư ả ạ ữ ệ ấ ố ng c th , tr c ti p, giúp ta ề ề c b n ch t và các qui lu t phát tri n c a nó. ườ ạ ộ i. duy hình ữ ng không tách r i gi a ớ ủ ng v i tính ơ ở ủ ự ể ề duy đi u khi n th ng nh t, hòa quy n gi a lý trí và tình c m. Đây là d ng th c t

ự ạ ộ ậ ủ ườ ệ

lĩnh v c ho t đ ng ngh thu t c a con ng ệ i. ư ư ư duy logic/ t

ọ (còn g i là t ế ứ ư ả ự ạ + T duy khái ni m lôgic ả duy có kh năng ph n ánh gián ti p th c t th c t i khách quan trên c s c a s

ừ ượ ề ố ượ ệ ng hóa, khái quát hóa v đ i t

tr u t ạ ế ể ả ờ ế ậ

ư ấ ph m trù, phán đoán, suy lu n, lý thuy t, gi ả ệ ượ ữ ố ạ ọ duy khoa h c): là d ng ơ ở ủ ự ứ ng thông qua các khái ni m, công th c, thuy t…, nh đó có th khám phá ậ ồ ạ ữ i đ c nh ng m i liên h bên trong có tính b n ch t cũng nh nh ng qui lu t t n t

ể ấ ế ủ ự ệ và phát tri n t

t y u c a hi n th c khách quan. ề ứ ư ạ ữ ở ỗ ườ ớ ứ ộ ể duy này đ u có Ba d ng th c t

ồ ạ ộ ố m i ng ệ ậ ệ ệ ứ tr i khác nhau, chúng không t n t i bi

ể ạ ườ ệ ả ậ cho nhau đ đem l ứ i có kh năng nh n th c, khám phá toàn di n v

i cho con ng ư ự ạ ơ ở ể ự ệ ọ th c t

ằ ườ ế ấ ủ ậ ả ệ ư i v i nh ng m c đ bi u hi n u ổ t l p mà có m i quan h bi n ch ng, b sung ề ạ ộ duy khoa h c là c s đ th c hi n các ho t đ ng ế ớ i i ti p c n sâu vào b n ch t c a th gi

i khách quan, trong đó t ọ ứ nghiên c u khoa h c, nh m giúp con ng ể ậ ổ ấ ế ủ ố ượ đ khái quát các qui lu t ph quát và t t y u c a các đ i t ng.

ệ ọ Khái ni m nghiên c u khoa h c

ưỡ ể ắ ữ ng đ n m v ng

ế ấ ữ ề ể ế ề ả ấ v n đ , gi

ứ 1.1.3. ể Khái ni m ệ nghiên c uứ (research): là “xem xét, tìm hi u kĩ l ớ ”.1 ể t m i i quy t v n đ hay đ rút ra nh ng hi u bi ậ ả ươ ứ Tác gi

ấ ự ậ ể ả

ươ ạ

ừ ể

ệ , sđd.

ươ

ứ

ậ

ng pháp lu n nghiên c u khoa h c

1 T đi n Ti ng Vi ế 2 Vũ cao Đàm, Giáo trình Ph

ọ , Nxb. GD, 2009 tr. 35

ớ ng pháp m i và ph ạ ộ ề ế ớ ế ặ ố ự ậ ứ ậ ủ ọ ng pháp lu n nghiên c u khoa h c Giáo trình Ph Vũ Cao Đàm trong ị ậ ệ ự ọ ứ “Nghiên c u khoa h c là s phát hi n b n ch t s v t, phát tri n nh n đ nh nghĩa: ọ ệ ươ ng ti n kĩ i; ho c là sáng t o ph th c khoa h c v th gi ườ ” 2 ụ ụ ụ ớ ể thu t m i đ làm bi n đ i s v t ph c v cho m c tiêu ho t đ ng c a con ng i

ố ượ ừ ể ị ị ụ ộ T các đ nh nghĩa trên, có th xác đ nh đ i t ủ ng, n i dung và m c đích c a

ứ ọ nghiên c u khoa h c:

ố ượ ủ ọ ự ế ớ ứ ng c a nghiên c u khoa h c là i khách quan (t ộ nhiên và xã h i)

Đ i t ươ ế ớ ứ th gi ấ và ph ậ ng pháp nh n th c th gi

i khách quan y. ạ ộ ộ ủ ư

ệ N i dung c a n ậ ủ ghiên c uứ khoa h cọ là ho t đ ng c a t ọ ụ ươ ươ ệ ng pháp, ph

ơ ở ủ ợ ổ

ự ồ ạ ủ ứ ệ ộ ọ ế ợ ọ duy khoa h c k t h p ớ ậ ể v i vi c v n d ng các ph ng ti n khoa h c đ thu th p thông tin, ậ ử x lý thông tin trên c s c a các phán đoán, phân tích, t ng h p, khái quát, suy lu n ể đ khám phá, phát hi n và ch ng minh s t n t

ụ ứ ủ ọ ớ i c a m t chân lý khoa h c. ữ ứ ệ ằ M c đích c a nghiên c u khoa h c nh m phát hi n ra nh ng tri th c m i, sáng

ả ấ ề ữ ữ ị ớ ớ ể ượ ữ i pháp m i đ v

ặ ế ữ ợ ổ ị

ộ ơ ườ ườ ướ ế ậ con ng

ng ti n b h n, giúp con ng ứ i theo h ề ố ượ ể ậ ừ ế ả ọ

ữ ủ ứ ầ ơ ệ ạ ứ t lên nh ng tri th c cũ, t o nh ng giá tr m i, đ xu t nh ng gi ứ ủ ậ ổ b sung ho c thay th nh ng giá tr không còn phù h p, làm thay đ i nh n th c c a ớ ơ ệ i ngày càng ti m c n h n v i ủ ụ ng. T các k t qu nghiên c u c a khoa h c đ v n d ng vào ộ ố ễ vi c c i t o th c ti n, đáp ng nh ng nhu c u ngày càng cao h n c a cu c s ng

chân lý v đ i t ả ạ ự i. ườ con ng

ứ ọ ạ ọ 1.2. Phân lo i khoa h c và nghiên c u khoa h c

ạ ọ 1.2.1. Phân lo i khoa h c

ự ữ ề ệ ạ ọ Hi n nay, có nhi u cách phân lo i khoa h c d a trên nh ng tiêu chí khác nhau,

ổ ế ự ạ ấ ọ

ư trong đó cách phân lo i ph bi n nh t là chia các lĩnh v c khoa h c thành ba nhóm ơ ả c b n nh sau:

ọ ộ ứ ề ả ậ

ộ + Khoa h c xã h i và nhân văn ư ể ủ ư ế ọ ế ọ ị ọ t h c, chính tr h c, kinh t

ứ ọ ụ ọ ậ ọ ỹ ọ ọ

ả ổ ọ ử ọ

ự ậ ấ : nghiên c u v b n ch t, các quy lu t, s v n ộ h c, văn duy nh tri đ ng và phát tri n c a xã h i và t ộ ạ ọ ọ h c, văn hóa h c, m h c, tâm lý h c, đ o đ c h c, lu t h c, giáo d c h c, xã h i ọ h c, kh o c h c, s h c,… ọ ự ậ ề ự ậ ề ả ứ ấ ộ + Khoa h c t

nhiên ế ớ ự ư ủ ể ậ ọ ọ ọ : nghiên c u v b n ch t, các quy lu t v s v n đ ng và ọ nhiên nh toán h c, v t lý h c, hoá h c, thiên văn h c, phát tri n c a th gi

ậ ọ i t ọ

sinh v t h c, sinh lý h c... ọ ậ ể ứ ứ ụ ự + Khoa h c kĩ thu t và công ngh

ọ ự ự ệ ậ khoa h c t

ế ị ớ ả ấ ệ ớ ạ ệ: nghiên c u đ ng d ng các thành t u c a ủ ằ nhiên vào trong lĩnh v c kĩ thu t công ngh nh m phát minh ra các quy ạ t b m i, s n xu t ra các lo i

ậ ấ ẩ ế ạ trình công ngh m i, ch t o ra các lo i máy móc, thi ả s n ph m v t ch t…

ả ư ầ ạ ỉ ấ ươ Tuy nhiên, c n ph i l u ý là các cách phân lo i trên ch có tính ch t t

ẽ ệ ậ ọ ườ ồ ạ ố ng đ i, ố t l p, riêng r mà luôn có m i ở b i vì các ngành khoa h c th ng không t n t i bi

ậ ụ ứ ủ ệ ớ ế ả liên h v i nhau, ti p thu và v n d ng thành qu nghiên c u c a nhau.

ứ ạ

1.2.2. ự ọ Phân lo i nghiên c u khoa h c ườ ữ ề ạ D a theo nh ng tiêu chí khác nhau, ng i ta cũng có nhi u cách phân lo i nghiên

ủ ế ạ ọ ứ c u khoa h c khác nhau. Sau đây là các tiêu chí phân lo i ch y u:

ứ ứ ạ

1.2.2.1. Phân lo i theo ch c năng nghiên c u ề ứ ứ ứ ọ ượ D a trên tiêu chí v ch c năng nghiên c u, nghiên c u khoa h c đ c chia thành

ự 4 lo i:ạ

ộ ệ ố ư ứ ữ ằ ứ ả: là nh ng nghiên c u nh m đ a ra m t h th ng tri th c v ứ ề

ộ ự ậ ệ ượ Nghiên c u mô t ộ ự ậ ậ ạ nh n d ng m t s v t, đánh giá m t s v t, hi n t

ứ ả ữ ứ ả ố ng. ằ : là nh ng nghiên c u nh m gi ấ ồ i thích ngu n g c, c u

Nghiên c u gi ậ i thích ố ủ ự ậ ậ ộ

trúc, quy lu t chi ph i quá trình v n đ ng c a s v t. ằ ữ ứ ứ ả ế ạ i pháp : là nh ng nghiên c u nh m tìm ki m, sáng t o các gi ả i

Nghiên c u gi ụ ắ ể ự ậ ự ệ ể pháp đ kh c ph c, nâng cao, phát tri n s v t, s vi c.

ứ ự ứ ữ ằ ậ ạ ạ Nghiên c u d báo ủ ự ậ : là nh ng nghiên c u nh m nh n d ng tr ng thái c a s v t

ươ trong t ng lai.

ạ ứ ng th c thu th p thông tin

ươ ứ ạ

c chia thành 3 lo i: ượ ệ ừ ự ồ 1.2.2.2. Phân lo i theo ph Theo tiêu chí này, nghiên c u khoa h c đ ứ ứ Nghiên c u th vi n ngu n thông tin, t c th c hi n t

ậ ọ ượ ạ ư ệ : là lo i nghiên c u đ ậ ủ ế ệ ạ ố li u ch y u thu th p đ ượ ừ c t ư các lo i sách, báo trong đó công b các công trình

ế ứ ế ề ấ ứ nghiên c u, bài vi

t có liên quan đ n v n đ nghiên c u. ự ề ượ ứ ạ ệ ủ ế ự ứ Nghiên c u đi n dã

ự ế ạ ậ c th c hi n ch y u d a vào s ườ ươ quan sát, thu th p thông tin qua th c t ng, thông qua các ph ự ệ ng ti n

: là lo i nghiên c u đ ệ i hi n tr ấ , t ệ ỏ ạ ự ế ặ

đo đ c, ghi âm, ghi hình, ho c trò chuy n, ph ng v n tr c ti p… ứ ứ ự ứ ạ ự ượ ệ (nghiên c u th c nghi m): là lo i nghiên c u đ

ệ ớ ươ ệ Nghiên c u labô ủ ế ch y u trong phòng thí nghi m v i các máy móc và ph ự ng ti n th c nghi m đ

ố ượ ệ ươ ừ ỏ ệ c th c hi n ể ệ ế đó rút ra các k t ng và các quan h t ữ ng tác gi a chúng, t

mô ph ng các đ i t lu n. ậ

ứ ụ ạ 1.2.2.3. Phân lo i theo m c tiêu ng d ng

ứ ạ ụ ọ ượ Theo tiêu chí này thì nghiên c u khoa h c đ c phân ra 4 lo i:

ạ ứ ụ

ị ớ ả ớ

ể ủ ế ớ ạ ả ẩ ứ ơ ả : lo i hình nghiên c u này có m c tiêu là tìm tòi, sáng t o Nghiên c u c b n ữ ứ ữ nh ng tri th c m i, nh ng giá tr m i, đi sâu ộ đ ng và phát tri n c a th gi

i nên s n ph m c a lo i nghiên c u này không có kh ộ ự ủ ờ ố ứ ụ ự ế ạ ra ậ ậ ấ khám phá b n ch t và quy lu t v n ả ứ ủ ề ả năng ng d ng tr c ti p vào m t lĩnh v c c a đ i s ng mà có vai trò làm n n t ng

ứ ụ ế ứ tri th c cho ứ các quá trình nghiên c u và ng d ng ti p theo.

ạ ứ ứ ứ ữ ự

ứ Nghiên c u ng d ng ể ậ ơ ả ự ủ ụ ằ ọ

ữ ữ ữ ữ ệ ả ậ ớ hi n ra nh ng nguyên lý, nh ng qui lu t m i, tìm ra nh ng gi

ự ủ ụ : lo i hình nghiên c u này d a trên nh ng thành t u c a nghiên c u c b n đ v n d ng vào trong các lĩnh v c c a khoa h c nh m phát ữ i pháp h u ích, nh ng ộ ế ớ ể ẩ ự ế ữ ệ ộ quy trình công ngh và nh ng sáng ch m i đ thúc đ y s ti n b xã h i.

ể ứ ụ ạ ả ứ Nghiên c u tri n khai : lo i hình nghiên c u này có m c tiêu là tìm kh năng áp

ạ ế ự ế ả ờ ố ứ ứ ụ ả ấ

ả ự ữ ủ ệ ế ạ ổ s n xu t và đ i s ng xã ờ ạ i nh ng thành qu tr c ti p làm thay đ i các hi n tr ng c a đ i

ộ ụ d ng đ i trà các k t qu nghiên c u ng d ng vào th c t ằ ộ h i nh m đem l ố s ng xã h i.

ự ạ ụ ứ ư ả

ứ Nghiên c u d báo ữ ế ữ ụ ự ứ ể ạ ờ ỉ ả ự ế nh ng k t qu tr c ti p, h u d ng t ế : là lo i nghiên c u mà m c đích không ph i là đ a đ n ế i th i đi m nghiên c u mà ch là d báo xu th

ể ủ ố ượ ươ phát tri n c a đ i t ng lai.

ng trong t ạ ự ươ ỉ Tuy nhiên, s phân lo i theo các tiêu chí trên đây ch hoàn toàn là t

ự ế ườ ự ế ợ ộ ủ ư ỗ th

ứ ứ ạ ộ ố ự ng đ i d a ậ ng luôn có s k t h p, v n trên tính u tr i c a m i tiêu chí, còn trong th c t ứ ụ d ng các d ng th c nghiên c u khác nhau ngay trong m t công trình nghiên c u

ạ ượ ằ ả ố ư ữ ệ nh m đ t đ c nh ng hi u qu t i u.

ầ ủ ứ ọ 1.3. Yêu c u c a nghiên c u khoa h c

ố ớ ứ 1.3.1. Yêu c u đ i v i ng i nghiên c u

ầ ứ ố ớ ườ ự ầ ứ ế Có ki n th c đ i v i lĩnh v c c n nghiên c u.

ư ầ ọ ọ Có t ố duy khoa h c, có tinh th n khách quan, khoa h c khi xem xét, đánh giá đ i

ượ ủ ế t

ng, tránh thiên ki n ch quan. ả ư ứ ệ ề ừ ấ ả ề Có t duy ph n bi n, t c có kh năng xem xét v n đ t ề nhi u phía, nhi u

chi u. ề

ạ ư ụ ứ ể ằ ọ ớ

Có t ộ ố ớ ườ ứ ữ ầ ọ ọ ậ v y m t trong nh ng yêu c u quan tr ng đ i v i ng

ệ ạ ả ằ ậ ấ ớ ở duy sáng t o: nghiên c u khoa h c nh m m c đích đ tìm ra cái m i, b i ả i nghiên c u khoa h c là ph i có kh năng sáng t o, tìm tòi, phát hi n cái m i, không ch p nh n, không b ng lòng,

ậ ớ ế ữ an ph n v i nh ng gì đã có, đã bi t.

ề ứ ứ ớ

ậ ủ ứ ấ ọ ấ khó, dám d n thân, dám

ị Có ni m đam mê nghiên c u tìm tòi, khám phá cái m i; có đ c tính kiên trì, ch u b i ở nghiên c u khoa h c là công vi c đ y ệ ầ ườ ch p nh n r i ro, ả ử ả ỏ ứ cam go, th thách ch không ph i là con đ ả ng “r i th m đ ”.

ể ả ế ệ ể ả ậ ọ Có b n lĩnh khoa h c và chính ki n cá nhân đ b o v quan đi m và l p tr

ọ ủ ơ ở ữ ề ộ ườ ng ơ ở

khoa h c c a mình m t khi đã có nh ng c s khách quan và ni m tin vào các c s y.ấ

ạ ứ ự ẩ ấ ọ ự ọ ể tr ng đ không

ợ ụ ườ ủ ộ ạ đ o văn, không l i khác.

Có đ o đ c khoa h c, đó là ph m ch t trung th c và lòng t ả i d ng thành qu lao đ ng c a ng ầ ẩ ọ Yêu c u đ i v i s n ph m khoa h c 1.3.2.

ộ ả ứ ẩ ỉ ị ượ ố ớ ả ứ ọ M t s n ph m nghiên c u khoa h c ch có giá tr khi nó đáp ng đ c các yêu

ầ ơ ả c u c b n sau đây:

ị ủ ượ ứ ọ ộ ả Tính sáng t oạ : giá tr c a m t s n ph m nghiên c u khoa h c đ

ụ ướ ế ữ ữ ạ ớ tr

ụ ủ ệ ả ấ đem l

ế ớ ự ậ ủ ườ ướ ế ộ ặ t ho c bi i t

nhiên và xã h i mà tr ấ c đó con ng ữ ư i ch a bi ớ ể ứ ự ổ ư ệ ẩ c đánh giá ớ , nh ng sáng t o, phát minh m i mà nó ứ ộ tri th c m i c h t ph c thu c vào nh ng ọ ứ i. Mạ c đích c a nghiên c u khoa h c là khám phá, phát hi n b n ch t, quy ế t lu t c a th gi ch a toàn di n và th u đáo, là s b sung thêm nh ng tri th c m i đ làm giàu có

ạ ở ữ ứ ộ ứ ủ thêm kho tàng tri th c c a nhân lo i, cho nên,

ị ự ự ứ ề ộ ọ nhi u, m t công trình nghiên c u khoa h c ch có giá tr th c s khi nó đem l

ườ ế ứ ủ ớ ậ ẩ ầ ữ nh ng m c đ khác nhau, dù ít dù ạ ỉ i ộ i ti n thêm m t

ộ ổ ậ ứ ủ ườ nh ng thông tin m i, góp ph n thúc đ y nh n th c c a con ng ướ b i.

ả ọ

ứ ủ ả ả ấ ậ

tính chính xác, t c là ượ ứ ể ể ớ ộ ng t

ấ ặ ứ ủ ế ậ ả ộ ộ

ư ỗ ố ượ ứ ụ ể ỗ ọ ọ m i ngành khoa h c cũng nh m i đ i t

ọ ự ệ ọ ố khoa h c t

nhiên, khoa h c công ngh là không gi ng nhau), tuy nhiên nó đ u đ ướ ươ ụ ế ả ậ c, làm thay đ i nh n th c và hành đ ng c a con ng Tính khách quan, chính xác: thông tin trong khoa h c ph i có tính khách quan, ố ả ph i ph n ánh đúng b n ch t và qui lu t khách quan c a đ i ậ Tiêu chí đ đánh giá, ki m ch ng tính chính ị thì m i có giá tr và đ tin c y. ủ xác và đ tin c y c a các k t qu nghiên c u tùy thu c vào tính ch t đ c thù c a ộ ng nghiên c u c th (khoa h c xã h i, ề ượ c ng pháp, qui trình, thao tác ệ c h t thông qua vi c v n d ng các ph ph n ánh tr

ả ả ứ ể ứ ậ ợ

ủ ế ố ế ứ ọ ả quan, khoa h c và chính xác c a k t qu nghiên c u, khi báo cáo, công b k t qu

ườ ứ ứ ế ả ả ỏ

nghiên c u đòi h i ng ươ ể ư ế ệ ủ ứ ế nghiên c u đ m b o tính khách quan và phù h p. Vì v y, đ ch ng minh tính khách ả i nghiên c u cũng ph i trình bày c quá trình ti n hành công ả ấ ng pháp, qui trình, thao tác nghiên c u) đ đ a đ n k t qu y, vi c c a mình (ph

ế ố ữ ế ả ả ọ này không đ m b o tính khách quan, khoa h c thì k t qu ả

ở ế b i n u nh ng y u t ứ ẽ ộ ậ

ả ẩ ậ ự ứ ả ọ

ậ ặ ự nghiên c u s không có đ tin c y. Tính lý lu n và th c ti n ễ ệ ấ ề ộ

lu n và th c ti n (ho c chí ít cũng là m t trong hai ph ủ ộ ả ứ ẩ ả ạ ặ ọ

nghĩa là, m t s n ph m c a nghiên c u khoa h c ph i đem l ậ ớ ề ặ ứ ứ ế ể ậ ẩ ậ th c m i v m t lý lu n đ thúc đ y các nh n th c lý lu n ti n thêm m t b

ộ ố ấ ế ượ ộ ố ự ễ ề ả ả ặ ộ i quy t đ

ho c là ph i gi ả ặ ươ ự ứ ễ ậ ậ ổ ễ : s n ph m nghiên c u khoa h c ph i có ý nghĩa lý ươ ng di n y). Đi u này có ậ ữ i, ho c là nh ng nh n ộ ướ c, ặ c m t (hay m t s ) v n đ mà th c ti n cu c s ng đ t ể ệ ng di n lý lu n và th c ti n đ làm thay đ i nh n th c và

ra, ho c là c hai ph ộ ủ ộ ướ ự ơ

hành đ ng c a xã h i theo h ướ ự ệ ứ ng tích c c h n. ộ ề 2. Các b ọ c th c hi n m t đ tài nghiên c u khoa h c

ỗ ọ ứ ố ượ

Do m i ngành khoa h c có đ i t ướ ư ứ ng nghiên c u khác nhau, và do đó các ph ế ụ ể ố pháp nghiên c u cũng nh các b ươ ng c ti n hành c th cũng không gi ng nhau. Trong

ạ ươ ỉ ướ ọ ụ ể ụ ế ng đ n m c tiêu c th là cung

ng trình môn h c này ch h ọ ỹ ứ ứ ố ượ ng là sinh viên ngành

ộ ph m vi n i dung ch ế ấ c p các ki n th c và k năng nghiên c u khoa h c cho đ i t ư ỉ ớ ạ ậ ụ ể i h n trình bày qui trình cũng nh các thao tác c th cho

Lu t nên chúng tôi ch gi ệ ộ ề ự ự ệ ộ ọ ộ ứ vi c th c hi n m t đ tài nghiên c u thu c lĩnh v c khoa h c xã h i.

ọ ề ự ứ ề ế ặ

2.1. Cách tìm ki m, l a ch n đ tài và đ t tên đ tài nghiên c u ề ự ệ ọ Khái ni m đ tài khoa h c và cách tìm ki m, l a ch n đ tài

2.1.1. ề ề ộ ấ ề ọ ế ọ ọ ế ể ờ Đ tài khoa h c là m t v n đ có ý nghĩa khoa h c mà cho đ n th i đi m đ

ộ ượ ỏ ỏ ỏ ư ứ ể ẫ ọ c gi ự l a ch n đ nghiên c u thì đó v n là m t câu h i đang b ng ch a đ

ề ấ ỏ ọ ế ứ ư . Đó là v n đ khoa h c mà ng quy t, t c ch a có công trình nào làm sáng t

ạ ứ ả ượ c ả i ườ i ứ ủ i đáp trong ph m vi công trình nghiên c u c a nghiên c u quan tâm và tìm cách gi

ọ ẽ ế ộ ướ ề ượ ấ ả c v n đ đó thì khoa h c s ti n thêm m t b c. mình, và khi gi

i đáp đ ề + Cách tìm đ tài nghiên c u

ứ : ọ ố ớ ộ ề ể ả ứ ỉ Đ i v i các nhà khoa h c: m t đ tài nghiên c u ch có th n y sinh trong quá

ọ ậ ệ ế ề ả ủ ự ế

ẫ ệ ượ ế ể ớ ng m, phân tích, liên h , khái quát, … thì m i tìm đ n đ

ạ ể ả ừ ề ả ộ ộ ừ còn d ng l i; đ tài cũng có th n y sinh t

ượ ữ ữ ề ề ấ ấ ỏ ỏ

ệ hi n đ ượ ữ ư ế ế ấ ả ậ ấ ố ớ đ

c gi ệ ạ ả ự ữ ể ấ ọ ọ trình ti p c n nhi u tài li u khoa h c liên quan, là k t qu c a s tìm tòi, suy ọ c cái đi m mà khoa h c ọ các cu c h i th o khoa h c, khi phát ư ọ c nh ng v n đ có ý nghĩa quan tr ng còn b ng , nh ng v n đ ch a i quy t th u đáo, nh ng tranh lu n ch a đi đ n th ng nh t; v i kinh ợ nghi m và s nh y c m khoa h c, các nhà khoa h c cũng có th tìm th y nh ng g i

ộ ề ứ ừ ộ ạ ộ ấ ố ý cho m t đ tài nghiên c u t

ữ ặ ướ ắ ừ ệ ữ ệ khi g p nh ng v ng m c ch a đ ự ễ ề m t tình hu ng có v n đ trong ho t đ ng th c ti n, ấ ổ ư ượ vi c phát hi n nh ng b t n

ệ ả ỡ c tháo g , hay t ế

trong các quan ni m và cách gi ườ ạ ọ i quy t đã có v.v… ệ ậ ướ ạ ể ề Trong tr ng đ i h c, vi c làm các bài t p d

ậ i d ng ti u lu n, đ tài nghiên ọ ỉ ọ ệ ậ ậ

ủ ệ ề ế ả ẫ ọ ướ ự ướ i s h

ậ ứ c u khoa h c sinh viên, khóa lu n hay lu n văn cao h c ch là công vi c t p nghiên ứ c u khoa h c d ậ ợ ơ ng d n c a gi ng viên, cho nên vi c tìm ki m đ tài ớ ộ ườ ứ ủ ế ề ắ ng là các đ tài g n v i n i dung ki n th c c a các

ề i h n nhi u. Đó th ự ợ thu n l ọ ị ướ ủ môn h c qua s g i ý, đ nh h ả ng c a gi ng viên.

ạ ứ ứ ể ề ằ ớ i, tìm đ tài nghiên c u t c là tìm ra cái đi m n m trên ranh gi ữ i gi a cái

Tóm l ế ư ế ủ ọ đã bi

t và cái ch a bi ự ọ t c a khoa h c. ề ộ ề ệ ự ượ ọ + Cách l a ch n đ tài nghiên c u

ợ ế ố ứ : vi c l a ch n đ ế ố ớ ự ủ ứ c m t đ tài nghiên c u ộ có ý nghĩa tiên quy t đ i v i s thành công c a m t công trình

phù h p là y u t ứ ở ậ ệ ự ứ ề ấ ọ ọ nghiên c u. B i v y, vi c l a ch n đ tài nghiên c u có ý nghĩa r t quan tr ng,

ứ ề ấ ả ầ trong đó có r t nhi u tiêu chí c n ph i đáp ng đó là:

ớ ủ ề ầ ượ ề ệ ớ Tính m i và tính k th a ế ừ : khái ni m v tính m i c a đ tài c n đ

ể ằ c hi u r ng, ự ộ ớ ả ấ ẻ ề ế ộ ấ ư

ở ề ữ ượ ườ ớ i “cày x i” v n có th

ươ đó không nh t thi ừ t ng khai phá, mà ngay ệ ề c nhi u ng ư ượ ấ nh ng v n đ đã đ ạ ư ặ ng di n có ý nghĩa nh ng l c quan tâm ho c ch a đ

ả ế ữ còn nh ng ph ộ ượ ự ườ ứ ố gi

ng, các đ tài nghiên c u hay đ ế ượ ữ ả ớ t ph i là m t v n đ hoàn toàn m i m , m t lĩnh v c ch a ai ẫ ể ư ượ c ọ c l a ch n ch aư i quy t) và cái ranh gi c gi

i quy t m t cách r t ráo. Thông th ữ ề ằ ở i gi a cái ộ đã bi ặ ả ừ ượ ư ế ả ặ c gi

ấ là nh ng v n đ n m tế (ch a đ bi ớ ờ ạ ướ ứ ư ồ c đó, nh ng đ ng th i l

ơ ở ế ừ toàn v i các công trình nghiên c u tr ắ ầ ừ ả ừ ố ố i ch a đ ề tế (đã đ i quy t); nghĩa là, m t m t nó ph i v a không trùng l p hoàn ả i cũng không ph i ữ con s không, mà trên c s k th a nh ng thành

ấ m nh đ t tr ng, t ướ ườ ả ế ậ ấ ề ừ ộ ươ ớ ể ừ ệ i đi tr ng di n m i đ t

b t đ u t ả ủ qu c a ng ể ệ ằ c, nó ph i ti p c n v n đ t ế ộ ướ ủ m t ph ớ ớ c ti n m i so v i các công trình tr đó ướ c

ị th hi n r ng công trình c a mình là m t b đó. Đó cũng là giá tr khoa h c ủ ề ọ c a đ tài.

ợ ườ ố ớ ề ọ ủ ở ạ ứ Trong tr

ậ ệ ng h p đ i v i đ tài nghiên c u khoa h c c a sinh viên ậ ủ ế ỉ ấ ỉ ở ỏ ớ ố

ệ ố ế ệ ả ậ ả ắ ổ ợ

ả ị i pháp…

ể d ng ti u ứ lu n, khóa lu n thì vi c đòi h i cái m i ch r t khiêm t n, ch y u ch các m c ế ộ , nh n di n, h th ng hóa, t ng h p, s p x p, phân tích các k t qu đã có, đ : mô t ấ ế ề đ xu t ki n ngh , gi Ví d : ụ

ả ậ ặ ể ệ ự ạ

ề ượ ự ễ ế

, nh n di n đ c đi m, th c tr ng: ậ c ch t – Lý lu n và th c ti n ạ ể ậ ủ ộ ư ử ả

ậ ủ ả ấ Mô t * Quy n đ * Công tác ki m tra, x lý văn b n quy ph m pháp lu t c a B T pháp ạ * Ho t đ ng ban hành văn b n quy ph m pháp lu t c a HĐND và UBND c p xã

ạ ộ ự ễ ở ộ ị ng )

ụ ự ữ ề ạ ộ ạ t Nam v lao đ ng n Th c tr ng áp d ng t i các ươ m t đ a ph ệ ộ * Pháp lu t lao đ ng Vi

(qua th c ti n ậ doanh nghi pệ

ệ ố ế ạ ắ ợ ữ ế ả

ổ H th ng hóa, t ng h p, s p x p l ộ ấ ơ ở ề ề ể ẳ ạ ộ ướ ị tr ứ i, phân tích nh ng k t qu nghiên c u đã có ệ ố i m t cách có h th ng

c đó v cùng m t v n đ , trên c s đó đ kh ng đ nh l ế ứ ả các k t qu nghiên c u đã có:

ươ ướ ở c ổ ạ ng Đông c đ i

ố các qu c gia ph ế ệ ứ * Hình th c Nhà n ứ * Hình th c pháp lu t phong ki n Vi t Nam

ậ ị ấ ề ế ả i pháp:

ả ướ ạ ự ế

ế ộ ạ ạ ươ ướ Đ xu t ki n ngh , gi ữ * Ngôn ng pháp lý trong văn b n Nhà n ề * Ch đ pháp lý v cho thuê hàng hoá th ị c – th c tr ng và ki n ngh ự ng m i – th c tr ng và h ng hoàn

thi nệ

ệ ậ ẩ ố ệ ạ * Nh ng bi n pháp ch ng phá giá hàng nh p kh u vào Vi ự t Nam – th c tr ng và

ế

ữ ị ki n ngh ả ệ ấ ả ướ ệ i Vi ng hoàn thi n

ự t Nam – th c tr ng và h ả ướ ự ạ ng gi ạ ạ * Qu n lý ch t th i nguy h i t ạ * “Quy ho ch treo” – th c tr ng và h ạ ế 1 i quy t

ấ ố ớ ọ ủ ạ ộ ứ ụ ọ ở B i m c đích quan tr ng nh t đ i v i ho t đ ng nghiên c u khoa h c c a sinh

ư ượ ư ả ậ ớ ỉ

viên ch a ph i là khám phá ra cái m i, mà ch là t p d ọ t các thao tác t ư ượ ướ ự ệ ắ ọ ộ duy khoa ủ ủ c th c hi n m t công trình khoa h c cũng nh qui c c a h c, n m đ

ậ ộ c các b ọ m t lu n văn khoa h c.

ự ờ ự ộ ề ự ự Tính th i s và tính th c ti n

ế ộ ấ ệ ề ả ộ ờ ấ c p thi t) ph i là m t v n đ mà hi n th i xã h i đang quan tâm, có ý nghĩa thi

ộ ấ ề ể ượ ự ố ớ ứ ệ ế ả ộ th c đ i v i vi c gi

i quy t m t v n đ đ đáp ng đ ặ ở ầ ộ ị ươ ạ ố ộ ở ứ ễ : m t đ tài nghiên c u th c s có ý nghĩa (tính ế t ỏ ủ ầ c m t nhu c u, đòi h i c a ộ ấ ể ậ t m qu c gia ho c th m chí có th là m t v n ng,

ề

ấ

ụ ề

ủ

ứ

ọ

ượ ấ ừ c l y t

danh m c đ tài nghiên c u khoa h c sinh viên c a các khoa t

ạ ườ i tr

ạ ng Đ i

ậ

1 Các đ tài có đánh d u * đ ọ h c Lu t TP. HCM.

xã h i ( ph m vi m t đ a ph ố ế ề đ có tính qu c t ).

ả ợ ể ộ ề ệ ự ả ọ : đ m t đ tài có tính kh thi thì vi c l a ch n đ

Tính phù h p và tính kh thi ớ ả ứ ợ ệ ư ệ ớ ố ệ ề ợ ề li u hi n có, phù h p v i s trang

tài nghiên c u ph i phù h p v i đi u ki n t ề ờ ượ ự ệ ệ ạ ớ ị ươ ệ c h n đ nh, v i th i gian th c hi n, đi u ki n tài chính, ph

ả ị ứ ươ ề ỏ ợ đ ứ c u, đ a bàn kh o sát, ph

ụ ng th c và đ i t ậ ng đi u tra, ph ng v n, ậ ố ế ậ ạ

ề ấ ố ượ ứ (lu n án ti n sĩ, lu n văn th c sĩ, khóa lu n t ạ ơ ở ướ ấ ấ ộ

m c đích nghiên c u ọ h c; đ tài c p Nhà n ả ậ ộ ự ệ ả ợ ng ti n nghiên ớ ấ phù h p v i ạ ệ t nghi p đ i c, c p B hay c p c s ; bài đăng báo, t p chí hay tham ộ ặ ừ ứ ớ t là ph i phù h p, v a s c v i năng l c và trình đ

ườ ự ề lu n h i th o v.v...), và đ c bi ủ c a ng ệ i th c hi n đ tài.

ộ ề ứ ụ ạ ộ Ví d : Đây là m t đ tài nghiên c u mà ph m vi bao quát quá r ng, không phù

ứ ủ ự ề ớ ệ ợ h p v i năng l c và đi u ki n nghiên c u c a sinh viên:

ế ể ươ ữ ố ồ ế ệ Vi Trung Qu c: nh ng đi m t ng đ ng và khác bi

ự t Nam và kinh t ươ ế ượ ệ ệ ế ạ ố ng hi u qu c gia cho Vi ệ t ề t Nam và k ho ch truy n

c th ố

* Kinh t * Xây d ng chi n l ệ ươ thông cho th ấ ng hi u qu c gia giai đo n 2011 – 2020 ẫ ạ ố ớ ả ệ ự ụ ọ ữ Tính h p d n và h u ích đ i v i b n thân

ở ở ườ ư ầ ệ ạ

ế ng cũng nh c n liên quan đ n ph m vi công vi c mà ng ệ vào s thích và s tr ự ứ ố ớ ề ọ

ể ậ ụ ứ ế ể ọ ọ ộ ề : vi c l a ch n đ tài còn ph thu c ườ i ộ ế nghiên c u đang th c hi n. Đ i v i sinh viên, nên ch n các đ tài liên quan đ n n i ư ể ở ộ dung các môn h c đ có th v n d ng các ki n th c đã h c cũng nh đ m r ng

ứ ế ọ

và đào sâu thêm ki n th c đã h c. ự ế ệ ạ ọ ề ứ ệ ệ

Tóm l ề ư ư ể ấ ả ọ

ấ v n đ có ý nghĩa mà khoa h c ch a gi ả ế ượ ự ế ườ ệ ợ ả ki n và kh năng) gi c. Trong th c t

, có không ít tr ượ ỉ i quy t đ ề ứ ề ể ạ ả trình tri n khai nghiên c u, đ tài ph i đi u ch nh l

i vì v ỉ ườ ứ ậ ọ ộ ộ i, vi c tìm ki m và l a ch n đ tài nghiên c u là vi c phát hi n ra m t ề ế i quy t nh ng mình th y có th (có đi u ng h p, trong quá ủ ả t quá kh năng c a ể i nghiên c u. Th m chí, có công trình khoa h c ch có th tìm cho nó m t cái ng

ề ặ tên chính xác khi công trình đã hoàn thành. 2.1.2. Cách đ t tên đ tài nghiên c u

ứ ẩ ệ ặ ộ ọ ề ở Vi c đ t tên đ tài m t cách chu n xác là r t quan tr ng, vì ngay

ố ượ ề tên đ tài đã ả ờ ứ ỉ ng ng nghiên c u tr l i cho ả ầ c n ph i ch rõ

ấ ứ . Đ i t ạ ố ượ và ph m vi nghiên c u đ i t ỉ ứ ứ ạ ỏ ớ ạ câu h i nghiên c u cái gì, còn ph m vi nghiên c u ch rõ gi ề ặ i h n v m t không

ủ ấ ứ ề ờ gian, th i gian và quy mô c a v n đ nghiên c u.

ứ ề ấ ạ ờ ị Ví d : ụ ề + Đ tài xác đ nh rõ th i gian, không gian, ph m vi v n đ nghiên c u:

ứ ế ậ ậ ồ ớ ờ

ế ỷ * So sánh lu t H ng Đ c th i Lê th k XV v i pháp Lu t phong ki n Trung ố ờ Qu c th i Minh

ậ ệ ệ ế

ể ừ ố ế ỷ ệ ệ ớ ệ ậ * Pháp lu t nhà Lê th k XV trong vi c phát tri n kinh t * Văn hóa pháp lu t Vi t Nam hi n nay nhìn t nông nghi p ề m i quan h v i văn hóa truy n

th ngố

ề ủ ế ỷ ệ ệ ậ ả ờ ớ ườ ụ ữ i ph n

* Pháp lu t th i Lê S (th k XV) v i vi c b o v quy n c a ng ữ ơ ộ ầ ế ừ ể ế Nh ng đi m ti n b c n k th a

ứ ề ề ấ ạ ị ị + Đ tài xác đ nh rõ không gian, ph m vi v n đ nghiên c u mà không xác đ nh

ờ th i gian:

ộ ố ố ớ ệ ả ị M và m t s giá tr tham kh o đ i v i Vi t Nam

ề ự ề ở ỹ ề do tôn giáo ườ ở ệ Vi t Nam

ế ậ i và quy n ti p c n thông tin ồ ự ủ ề ễ ợ

ạ ạ ươ ệ ọ

* Quy n t * Quy n con ng ử ủ ấ * Các v n đ pháp lý c a h p đ ng mua bán hàng hóa qua th c ti n xét x c a t Nam ề Tòa án và Tr ng tài th ị ng m i t ạ i Vi ấ ứ ề ỉ ị + Đ tài ch xác đ nh ph m vi v n đ nghiên c u mà không xác đ nh gi ớ ạ i h n

ờ

th i gian, không gian: ạ ươ ự ễ

i th ậ ng m i – lý lu n và th c ti n

ạ * Đ i lý th ớ * Môi gi ề ậ ng m i – lý lu n và th c ti n ươ ự ễ ả ạ ắ ữ ấ ứ ự ư ề ọ

ữ ể ề ả ẩ ỉ nh t. Ngôn ng dùng trong tên đ tài ph i rõ ràng, chu n xác đ ch có th đ

ượ ạ ệ ố ể ể ấ ả ộ Tên đ tài ph i ng n g n, súc tích, ít ch nh t nh ng ch a đ ng nhi u thông tin ể ượ ấ c ể ể c t o kh năng đ có th hi u hi u theo m t nghĩa duy nh t, tuy t đ i không đ

ề ả ủ ụ ề ấ ả

ừ ố ệ ệ ậ ệ ớ t Nam hi n nay nhìn t ề m i quan h v i văn hóa truy n ề thành nhi u nghĩa Ví d : ụ * Th t c hành chính và v n đ b o đ m quy n công dân * Văn hóa pháp Lu t Vi

th ngố

ậ ề ị ườ ề ử ụ ự ạ ướ * Pháp lu t v th tr ấ ng quy n s d ng đ t – th c tr ng và h ệ ng hoàn thi n.

ặ ề

ầ ế ừ ữ ể ề ạ ố ị

ạ ỏ ề ổ ướ ứ ủ ề ệ ch c chính quy n c a Nhà n

Không nên đ t tên các đ tài dài dòng quá: Ví d : ụ ế ầ ữ * Nh ng giá tr pháp lý truy n th ng c n k th a phát tri n, nh ng h n ch c n ế ậ c phong ki n ệ nh n di n, phê phán, lo i b v t Vi t Nam

ế ượ ị ể ồ ạ ể ệ c đ doanh nghi p có th t n t i và phát

ề * Phân tích và đ ngh các chi n l ả ố ả ể ượ ế c trong b i c nh kh ng ho ng kinh t tri n đ

ủ ệ ệ ủ ế

ệ ố ả ế ượ ổ hi n t t các thay đ i mang tính chi n l

ự ị * Phân tích vai trò c a k toán qu n tr trong vi c giúp các doanh nghi p th c c ứ ằ ụ ừ ữ ề ặ ị Không nên đ t tên đ tài nghiên c u b ng nh ng c m t

ử ề ề ề ề có tính xác đ nh không ầ ề ấ ư Vài suy nghĩ v …; Th bàn v …; V v n đ …; Góp ph n

cao v thông tin, nh : vào v.v…

ặ ề ụ ư ậ ớ ỉ ị

ứ ộ ộ ọ ợ ợ h p cho m t bài báo ch không thích h p cho m t công trình khoa h c đòi h i s

ư ậ ậ ự ư ứ ậ Cách đ t tên đ tài v i tính m c đích không th t xác đ nh nh trên đây ch thích ỏ ự nghiên c u th t s nghiêm túc và công phu nh lu n văn, lu n án cũng nh các công

ọ trình khoa h c khác

1. ử

ậ ệ

ệ ậ

ụ ệ ậ 2.2. Thu th p và x lý tài li u ứ 2.2.1. Thu th p tài li u nghiên c u 2.2.1.1. M c đích thu th p tài li u

ậ ứ ử ệ ệ ầ ộ ọ

Thu th p và nghiên c u, x lý tài li u là m t công vi c quan tr ng và c n thi ọ ạ ộ ấ ỳ ứ ụ ủ ệ ậ ế t cho b t k ho t đ ng nghiên c u khoa h c nào. M c đích c a vi c thu th p và

ứ ệ ằ

nghiên c u tài li u nh m: ậ ứ ượ ể ứ ự ế ễ Có đ ắ c các lu n c lý thuy t và th c ti n đ ch ng minh cho tính đúng đ n

ậ ể ề ầ ẳ ị

ọ ủ c a các lu n đi m khoa h c mà đ tài c n kh ng đ nh. ự ị ề ả ứ ộ ứ ế ề Trang b n n t ng ki n th c r ng, sâu v lĩnh v c đang nghiên c u, giúp ng

ệ

ễ

ứ

ộ ố

ắ m t s nguyên t c

ớ

ự

ọ ộ

ườ ọ

ặ ự ề ố ắ

ụ

ủ ợ

ư ế ấ ễ ữ

c nh th r t d gây s chú ý c a ng ở

ụ

ộ

i đ c. Ví d : “A ớ đây ch novel có tác d ng g i ra m t cái m i và làm

ườ ọ

i đ c th y thích thú.

ế

ể ữ

ể ự ề ư

ự ậ ấ ự ấ

ấ ữ

ể ơ

ị

ự ề

ứ

ậ

ả mà còn làm cho ng ế ắ t t

ng t p trung vào m t v n đ ườ

ử ụ

ườ

ể

ườ ọ ả ỗ t trong t a đ bài báo. M i công trình nghiên c u th ỉ ữ t thì ch nh ng ng

ườ ớ i trong ngành m i hi u, còn ng

ề ộ ấ i ngoài ngành

ệ

t thòi cho nghiên c u c a mình.

ế ắ t t ứ ủ ữ

ự

ế

ả

ị

t t a đ theo ki u ngh ch lí. Nh ng t a đ ngh ch lí là “Y u A nh h

ề ị ườ ọ

ế ự ữ

ế ấ

ề ủ

ể

ị

ấ ưở ng x u đ n X, nh ng tác ẫ ộ i đ c khó ch u, và có khi làm l n l n v n đ c a nghiên

ể ự ề ể t đ n Y”. Nh ng t a đ ki u này có th làm cho ng

ữ ự

ề

ễ

ọ

ề ặ ự ề ướ

ườ ọ ỉ ộ

ề ườ

ố ắ

ữ

i đ c… d quên. ễ ự ề i 20 ch . Có nhi u bài báo mà t a đ có khi ch m t ch ! (Nguy n

ữ ề ộ ố

ng, tác gi ỹ

1 GS. Nguy n Văn Tu n (nghiên c u viên cao c p Vi n Nghiên c u Y khoa Garvan – Úc), đ a ra ấ ấ khi đ t t a đ cho bài báo khoa h c nh sau: ượ ệ ặ ự ề ớ 1) Nên c g ng đ t t a đ v i m t thông đi p m i. Làm đ novel relationship between osteocalcin and diabetes mellitus”, ấ cho ng ọ ế ự ề t t a đ theo ki u phát bi u (statement). Khoa h c không có gì là b t bi n và “s th t” hôm nay có 2) Không nên vi ẳ ươ ng lai. Do đó nh ng t a đ nh “Smoking causes cancer” nó ch ng nh ng cho th y s u trĩ hay ngây th sai trong t ọ ủ ấ ấ i đ c c m th y r t khó ch u. th trong khoa h c c a tác gi ờ ử ụ s d ng vi 3) Không bao gi ế chuyên sâu nào đó, và n u chúng ta s d ng vi ộ ể không hi u và đó là m t thi ề 4) Không nên vi ố ế ộ đ ng t c u.ứ ự 5) T a đ không nên quá dài hay nhi u ch . T a đ có nhi u ch làm khó đ c và làm cho ng ả nên c g ng đ t t a đ d Thông th ả ề Văn Tu n, ấ K năng m m cho nhà khoa h c

ọ , B n tin ĐHQG Hà N i, s 216, 2009.

ề ấ ứ ứ ệ ề ộ ớ ườ i ữ nghiên c u có m t cái nhìn bao quát, toàn di n v v n đ nghiên c u v i nh ng

ế ể ụ ụ ự ứ ệ ạ ị ủ ơ thành t u và h n ch đ xác đ nh rõ h n m c đích và nhi m v nghiên c u c a

ự ặ ớ

ế ậ mình, tránh s trùng l p v i các công trình đã có. ươ ườ ượ ắ ng pháp ti p c n mà các công trình c ph

Giúp ng ứ ứ i nghiên c u n m đ ự ể ế ướ ệ ệ

nghiên c u tr ế c đó đã th c hi n đ ti p thu và rút kinh nghi m. ủ ướ ườ ứ ế ề ề ả Ti p thu các k t qu nghiên c u c a ng c làm ti n đ giúp ng ườ i

i đi tr ậ ự ứ ậ ứ ể ứ ể ọ

ư ệ ố ớ nghiên c u xây d ng các lu n c đ ch ng minh các lu n đi m khoa h c. ườ ư ướ ứ ể

ể Có th nói, t ư ệ li u đ i v i ng ườ ỏ ế ấ li u thì ng

i nghiên c u có th ví nh n ứ i nghiên c u dù tài gi ế ườ ứ ệ ậ khâu thu th p tài li u, n u ng

Không có t ở ậ v y, ngay ệ ư ầ ự ủ ệ ề ệ ệ ầ

ự ế ể ụ ụ ắ ạ ề ề ầ ả ố ớ c đ i v i cá. ở i đ n m y cũng đành bó tay. B i ề ấ i nghiên c u xét th y không có đi u ạ ộ ki n s u t m đ y đ các tài li u hay không có đi u ki n th c hi n các ho t đ ng ệ i vi c có ả đi u tra, kh o sát th c t

đ ph c v cho đ tài thì c n ph i cân nh c l ứ ế ụ ề nên ti p t c đ tài nghiên c u hay không.

ệ

2.2.1.2. Ngu n thu th p tài li u ổ ậ ủ ự ồ ố ả ệ ề ể ấ

Trong b i c nh c a s bùng n thông tin hi n nay, có r t nhi u kênh đ ng ậ ỗ ợ ươ ư ứ ể ệ ề ệ ậ ỹ ng ti n k thu t h tr nh

nghiên c u có th thu th p tài li u cũng nh nhi u ph ậ ở ậ ệ ề máy ghi âm, ghi hình, photocopy, b i v y vi c thu th p thông tin có nhi u thu n l ườ i ư ậ ợ i.

ườ ứ ừ ể ệ ậ Thông th ng, có th thu th p tài li u nghiên c u t ồ các ngu n sau:

ể ệ ọ Các tài li u khoa h c chuyên ngành: sách kinh đi n, sách giáo khoa, giáo trình,

ả ạ ậ ậ ậ ọ sách chuyên kh o, t p chí khoa h c chuyên ngành, t p san, lu n văn, lu n án, các

ỷ ế ề ả ọ ọ ộ ướ c và

công trình khoa h c, báo cáo chuyên đ khoa h c, k y u h i th o trong n ướ c ngoài… n

ố ệ ố ượ ậ ừ ố Các s li u, thông tin th ng kê đ c thu th p t các Niên giám th ng kê, Chi

ố ụ c c th ng kê…

ệ ư ậ ừ ữ ệ ả ậ ồ ơ Các tài li u l u tr , văn ki n, h s , văn b n lu t pháp,… thu th p t các c ơ

ả ướ ổ ứ ộ quan qu n lý Nhà n c, các t

ị ch c chính tr xã h i,… ả ươ ượ ệ ề ạ i trên các ph c đăng t ư ng ti n truy n thông đ i chúng nh :

Các thông tin đ ề ề truy n hình, truy n thanh, báo chí, Internet,…

ề ố ớ ườ ự ễ ể

ậ ứ Đ i v i các đ tài nghiên c u mang tính th c ti n cao th ầ ứ ự ế ố ượ ự ế ậ ả

ả , vì v y c n ph i kh o sát th c t ữ ạ ơ ố ượ ự ễ ệ ả các lu n c th c t ằ b ng cách kh o sát đ i t

ng ngay t ể ả ố ượ ệ ậ ả ấ ồ ỏ ế ng không th thi u ứ các đ i t ng nghiên c u ắ ự ệ i n i di n ra nh ng s vi c; th c hi n các tr c ườ i ng kh o sát đ thu th p thông tin ph n h i; ph ng v n ng nghi m trên đ i t

ặ ể ề ế ế ề ể ậ ổ ứ ch c

ọ ể ả ả ọ am hi u ho c liên quan đ n đ tài; phát phi u đi u tra đ thu th p thông tin; t ế ộ h i th o khoa h c đ tham kh o ý ki n các nhà khoa h c và chuyên môn…

ị ậ ể ệ ứ ầ ườ ạ ả ệ Đ tránh vi c thu th p tài li u b phân tán, t n m n thì ng

ệ ướ ắ ư ế ị đ nh h

ệ ng cho vi c tìm ki m tài li u theo nguyên t c u tiên t ệ ừ ế ế ế ồ ự các tài li u liên quan tr c ti p đ n gián ti p, t

ắ ầ ừ ệ ụ ể ế ấ ậ ơ ơ cao h n đ n th p h n… C th là, hãy b t đ u t vi c thu th p các thông tin đ

ư ạ ả ạ ậ ố i nghiên c u c n có ừ ế ộ ừ ẹ h p đ n r ng, t ậ ộ các ngu n thông tin có đ tin c y ượ c công b trong các lo i sách nh : giáo trình, sách chuyên kh o, t p chí, t p san

ướ ậ ậ ọ chuyên ngành trong và ngoài n

ớ ế ư ệ ồ ồ ạ ả c, các báo cáo khoa h c, lu n văn, lu n án và các ậ li u thu th p

lo i sách tham kh o khác, r i sau đó m i đ n các ngu n thông tin, t ừ ế ả ả t t tay,…

ử ệ ạ

báo chí, internet, các băng đĩa ghi âm ghi hình, b n th o vi 2.2.2. Phân lo i và x lý tài li u ệ ạ 2.2.2.1. Phân lo i tài li u

ỏ ố ề ồ ư ệ ề li u khác nhau, nhi u lo i t

ứ M i đ tài nghiên c u đòi h i các ngu n t ậ ứ ủ ệ ạ ả

ọ ọ ử ụ ườ ử ứ ệ ợ cho ng

ệ ơ ấ ứ ệ ệ ể ạ ạ ư ệ li u ể ệ khác nhau. Sau khi thu th p đ tài li u nghiên c u thì ph i phân lo i tài li u đ giúp ớ i nghiên c u ch n l c, đánh giá, x lý và s d ng tài li u cho phù h p v i ứ ầ

các yêu c u nghiên c u. Có th phân ra 2 d ng tài li u: tài li u s c p và tài li u th c p. ấ

ượ ườ ứ ự ệ c ng ậ thu th p qua

ạ ệ ơ ấ : là lo i tài li u “thô” đ + Tài li u s c p ỏ i nghiên c u t ư ượ ử ư ế ề ấ ự đi u tra, ph ng v n, ghi chép tr c ti p mà ch a qua x lý, ch a đ c phân tích chú

ả gi

ượ ả ứ ấ : là các thông tin, tri th c ứ đã đ c phân tích, gi i thích, bình

i, khái quát. ệ + Tài li u th c p ả ễ ậ ữ ứ ủ ườ lu n, di n gi

ế ậ

i qua nh ng nghiên c u c a ng ả sách chuyên kh o, báo chí, bài vi ị ả ậ ả ộ

ệ ả ố i khác, đó là các thông tin trong các ọ ề ạ t trên các t p san chuyên đ , t p chí khoa h c, ọ ậ biên b n h i ngh , báo cáo khoa h c, internet, sách tham kh o, lu n văn, lu n án, ư ả thông tin th ng kê, hình nh, băng đĩa ghi âm ghi hình, các tài li u văn th , b n

ế ả th o vi t tay,…

ể ệ ế ệ ệ ậ ờ

ớ ế ế ồ ộ ệ ệ ạ ầ ứ ầ ậ ự Đ vi c tìm ki m, thu th p tý li u th c hi n nhanh, ngý i nghiên c u c n l p t r i m i ti n hành tìm t kê các lo i sách, báo, tý li u c n thi

ụ thý m c sõ b li ki m. ế

ặ ườ ủ ệ ọ

ứ Đ c thù c a vi c nghiên c u trong khoa h c pháp lý th ờ ố ố ệ ườ ự ữ ễ ậ thêm n a, các s li u, các thông tin trong th c ti n đ i s ng pháp lu t th ề ị ng thiên v đ nh tính, ắ ng g n

ố ữ ụ ể ệ ậ ạ ậ ớ v i nh ng tình hu ng c th , đa d ng, th m chí là cá bi

ư ệ ỏ ự ử ố

ỉ ơ ứ ự ề

ậ ệ t, vì v y, vi c thu th p ạ thông tin cũng nh vi c th ng kê, phân lo i và x lý thông tin đòi h i s công phu và ỉ t m h n nhi u lĩnh v c nghiên c u khác. ệ ử

ạ ườ ượ ệ ậ ứ 2.2.2.2. X lý tài li u nghiên c u ồ c, ng

Sau khi đã phân lo i các ngu n tài li u đã thu th p đ ổ ả ế ệ ố ế ọ ợ

ặ ư ừ ề ề ấ ặ ẩ ấ ổ theo t ng v n đ ho c nhóm v n đ , ghi chép c n th n

ậ ứ ứ ữ ệ ế ể ệ các t p tin trong máy tính) g i ứ i nghiên c u ắ ph i ti n hành đ c, phân tích, t ng h p thông tin, h th ng hóa và s p x p chúng ậ vào s tay (ho c l u trong ọ là phi u d li u đ làm lu n c ch ng minh cho các

ậ ể

ọ lu n đi m khoa h c. ế ộ ữ ệ ệ ể ệ ậ ắ ồ N i dung phi u d li u bao g m vi c tóm t

ữ ệ ể ẫ t các lu n đi m trong tài li u đã ữ ế ọ đ c kèm theo vi c trích d n nguyên văn nh ng ý ki n tiêu bi u, xác đáng và nh ng

ề ậ ủ ể ậ nh n xét, đánh giá c a mình v lu n đi m đó.

ả ượ ế ữ ệ ố ữ ệ ồ Các thông tin trong phi u d li u ph i đ

ả ả ị ặ ạ ố tên tác gi

ấ ả , d ch gi ơ ấ ả ư ố

ượ ụ ễ ề ả ớ ỏ

ể ầ ả ờ ị ồ c ghi rõ ngu n g c d li u bao g m: , tên sách ho c bài báo, tên báo, t p chí đã đăng, s báo, ngày ư ậ ể tháng xu t b n, n i xu t b n, s trang đ sau này đ a vào chú thích cũng nh l p ầ ố ệ c d dàng …; v i các s li u đi u tra, ph ng v n ả ồ ụ ể ố ượ ng kh o sát, đ a đi m, th i gian t

ệ danh m c tài li u tham kh o đ ừ ự ế th c t ề cũng c n ph i ghi ngu n c th (đ i t ả

đi u tra, kh o sát…). ạ ộ ố ể ế ủ ử ệ ậ :

+ M t s đi m h n ch c a sinh viên trong vi c thu th p và x lý thông tin ướ ứ ự ị ư ế ệ Do ch a có kinh nghi m nghiên c u nên n u không có s đ nh h

ườ ủ ướ ẫ ườ ộ ộ ị đ ng c a giáo viên h ng d n thì sinh viên th

ệ ị ấ ươ ướ ữ ộ ỉ ng, ch ữ ừ ng b “ng p” gi a m t “r ng” tài ọ ọ ế t cách ch n l c,

li u, b m t ph ậ ng h ầ ng gi a các “mê l ” thông tin mà không bi ế ữ thu th p nh ng gì c n thi

ố ớ ạ ệ ố ử ạ t cho mình. ỹ V i đ i đa s sinh viên, các k năng x lý, phân lo i, h th ng hóa cũng nh

ỹ ề ế ệ ạ ợ ổ

ự ệ ườ ủ ặ t kê các t th

ng g p trong các công trình nghiên c u c a sinh viên là s li ấ ở ạ ư ằ ậ ả ư ở ậ các k năng phân tích, t ng h p, đánh giá tài li u và còn nhi u h n ch . B i v y, ư ệ ứ li u i th u đáo b ng quan ự d ng “thô” mà ch a có s phân tích, đánh giá, lu n gi

còn ể ủ đi m riêng c a mình.

ề ươ ự ứ 2.3. Xây d ng đ c ng nghiên c u

ệ ậ ề ươ ệ ộ ộ Vi c l p đ c ứ ng cho m t công trình nghiên c u là m t công vi c vô cùng quan

ả ồ ề ươ ạ ọ ơ ượ ề ươ ế tr ng, ph i g m hai giai đo n: đ c ng s l c và đ c ng chi ti t.

2.3.1. Đ c c

ề ươ ơ ượ ơ ượ ng s l ộ ả ề ươ ự Đ c

ng s l ệ c là b khung, là b n thi ả ế ế ơ ượ t k s l ớ ươ ể ng v i các lu n đi m đ

ề ươ ứ ế ạ ị ấ đ nh h ng có tính ch t

ể ọ h c và kinh nghi m đ phác th o ra các ch ng ậ ồ ư ệ ề ươ ể ị

li u, vì v y đ c ử ậ ệ ự c, d a trên tr c giác khoa ự ế ượ ậ c d ki n. ư ướ cho k ho ch nghiên c u cũng nh làm ự ế ng d ki n này có th b thay ơ ả ư ệ ề ỉ ỉ Đây ch là đ c ậ ơ ở ể c s đ thu th p các ngu n t ổ đ i, đi u ch nh sau khi công vi c thu th p và x lý t

ệ ọ ớ li u đã c b n hoàn thành. ự ế ề ươ ng d ki n Tuy nhiên, v i các nhà khoa h c tài năng và giàu kinh nghi m thì đ c

ườ ớ ề ươ ầ ứ này th ng là g n đúng v i đ c ng chính th c.

ề ươ 2.3.2. Đ c

ng chi ti ế ế t ề ươ ệ ứ ề ươ ượ ậ ng chi ti

ể Đ c ử ng chính th c, đ ọ ứ ng đ ch ng minh

ủ ộ ể ệ ứ ớ t là đ c ơ ả và x lý thông tin đã c b n hoàn thành, còn g i là ầ ươ c

ể ế ộ ệ ố ỏ ượ ắ ẽ ặ ớ

ồ ậ c l p sau khi công vi c thu th p . Đề ề ươ đ c ậ ủ ng này đã th hi n đ y đ n i dung c a công trình nghiên c u v i các lu n ầ c s p x p theo m t h th ng logic ch t ch , có l p lang, t ng ậ ậ ứ ể ậ ậ ậ ớ

ớ đi m l n, nh , đ ậ b c, bao g m các lu n đi m b c 1, b c 2, b c 3… cùng v i các lu n c đi kèm. ế ừ ề ươ ề ươ ự ế ườ ứ ả ng chính th c, ng

ng phác th o d ki n đ n đ c ậ ự T đ c ả ả ộ ọ

ơ ở ủ ề ầ ử ứ ệ ề ổ ỉ

ệ ố ượ ệ ổ ớ ợ

ự ư ộ ộ ứ ủ ư ế ế ả ộ ứ i nghiên c u ớ ự ph i tr i qua quá trình lao đ ng khoa h c th t s công phu và nghiêm túc v i s thay ệ ổ đ i, đi u ch nh, b sung nhi u l n trên c s c a vi c nghiên c u, x lý tài li u, ở ậ ớ c. B i v y, v i các thao tác phân tích, t ng h p h th ng hóa thì m i hoàn thi n đ ề ươ đ c duy

t ph n ánh đ r ng, đ sâu c a ki n th c cũng nh năng l c t ườ ứ

ế ị ự ẽ ộ ọ ợ ng chi ti ọ ủ khoa h c c a ng ộ ề ươ ng chi ti

c xây d ng m t cách khoa h c, h p lý s quy t đ nh ậ ườ ứ i nghiên c u. ế ượ t đ ủ ằ i cho r ng khi

M t đ c ề ơ ả ự v c b n s thành công c a công trình nghiên c u. Vì v y, có ng ứ ề ươ ư ệ ế t thì xem nh công trình nghiên c u đã hoàn thành ng chi ti

đã hoàn thi n đ c ượ ề ả c v căn b n. đ

ườ ề ươ ủ ộ ứ ậ ố ng c a m t công trình nghiên c u (khóa lu n t

Thông th ậ ng, đ c ấ ặ ậ ổ ế ươ ồ ệ t nghi p, ng (cũng có khi là 2 ho c 4, 5

lu n văn, lu n án) có c u trúc ph bi n g m 3 ch ể ượ ế ấ ươ ườ c k t c u theo hai ki u: ng), trong đó th ng đ ch

ế ấ ề ể a. Ki u k t c u theo chi u ngang:

ấ ươ ậ ề ơ ở Ch

ư ầ ị ấ ề ả , làm c s lý lu n ậ có tính ch t n n t ng ọ ứ nh : khái ni m, v trí, vai trò, ý nghĩa, t m quan tr ng

ứ ề : Các v n đ lý lu n chung ng 1 ệ ề ấ cho các v n đ nghiên c u ủ ấ c a v n đ nghiên c u…

ươ ự ạ ậ Ch ng 2 : Phân tích tình hình, nh n di n ệ th c tr ng c a ủ đ i t ố ượ nghiên ng

ả ề ế ả ể ả ươ i nguyên nhân ấ , đ xu t các ki n ngh , ị gi i pháp

ướ ụ ự ng 3 ỉ : Lý gi ươ ng h ng, m c tiêu hay d báo tình hình phát tri n đ gi ủ ấ ể c a v n đ ế i quy t ề ph

c uứ … Ch ề ấ v n đ , ch ra ươ trong t

ng lai. ể ế ấ ố ớ ề ấ ộ ố

ẻ ộ ế ấ ư ễ ể ớ ồ

ự ế ố ươ ẽ Đây là ki u k t c u truy n th ng r t quen thu c đ i v i các công trình nghiên ờ ứ c u. Tuy không m i m , đ c đáo nh ng đây là ki u k t c u d trình bày, đ ng th i ữ ặ ễ ạ d t o nên s k t n i ch t ch và logic gi a các ch ng.

ổ ọ ể ế ấ b. Ki u k t c u b d c:

ế ấ ể ỗ ươ ả ế ộ ấ ề ươ Là ki u k t c u trong đó m i ch ng gi

ớ ự ắ ế ể ậ i quy t m t v n đ t ự ơ ở ẹ v n, v i s s p x p các lu n đi m theo trình t ọ ố ng đ i tr n ự ậ logic: 1) C s lý lu n; 2) Th c

ạ ả

tr ng; 3) Nguyên nhân và gi ể ế ấ i pháp. ề ớ ươ ế ấ ổ ọ ứ

ả ể ỗ ấ ề ượ So v i ki u k t c u theo chi u ngang thì ph ẽ ứ ế ọ ươ ộ c gi

ườ i quy t g n gh , d t đi m trong m t ch ế ẽ ạ ự ươ ữ ế t “non tay” thì s khó t o s liên k t logic gi a các ch

i vi ể ườ ứ ề ả ỏ đi m là m i v n đ đ ế n u ng ế ấ ọ ự l a ch n ki u k t c u này đòi h i ng

ụ ữ ệ ễ ắ ậ ạ ầ ớ ố

ừ ậ ớ ư ng th c k t c u b d c có u ư ể ng, nh ng ậ ng. Vì v y, ệ i nghiên c u ph i có b dày kinh nghi m ế ợ cùng v i vi c n m v ng và v n d ng k t h p nhu n nhuy n, linh ho t m i quan ề ấ ự ễ ệ ữ h gi a lý lu n v i th c ti n trong t ng v n đ .

ể ế ấ ế ở ỗ ề ươ ươ ng chi ti t,

Dù là ki u k t c u nào thì trong đ c ả m i ch ệ ệ ố ự ổ ự ứ ể ớ

ậ ch c h th ng lu n đi m theo trình t ậ ậ ừ ậ ể ể ế ể ậ ậ ậ ả ề ng đ u ph i ớ quan h logic v i các l p lu n đi m b c 1 đ n lu n đi m b c 2, b c 3 đ sao cho chúng

ph n ánh s t ầ lang, t ng b c t ặ ị ẫ ạ ồ

không b trùng l p, ch ng chéo, d m đ p lên nhau. ả ế t thành văn b n 2.4. Vi

ơ ở ề ươ ế ệ ư ệ ủ ầ ẩ ị ng chi ti t đã hoàn thi n, t li u chu n b đã đ y đ , công

Trên c s đ c ế ệ ế ề ươ ứ ả ắ ồ ị t thành văn b n, t c là “b i da đ p th t” cho đ c ể ng đ nó

vi c ti p theo là vi ơ ể ộ ỉ ể ệ ầ ố ộ ỹ

ư ườ ễ ế ậ ậ ữ ng và t ủ duy c a ng i vi

ạ t, đó là các k năng di n đ t và l p lu n logic, nh : k ế ừ ể ế ể ể ạ ậ năng dùng t

thành m t “c th ” hoàn ch nh, s ng đ ng. Đây là ph n th hi n các k năng ngôn ư ỹ ỹ ả ể t câu, liên k t lu n đi m, chuy n ý, chuy n đo n… đ văn b n ể ố , vi ỉ ấ ạ ạ ộ thành m t ch nh th th ng nh t, logic và m ch l c.

ụ ệ ậ ả 2.5. L p danh m c tài li u tham kh o

ộ ả ệ ụ ượ ủ ế ể ầ Danh m c tài li u tham kh o là m t ph n không th thi u đ

ọ ớ ộ ở ỏ ứ trình nghiên c u khoa h c, dù

ấ ả ứ ệ ế ề ệ ọ li

t c các tài li u có liên quan đ n đ tài mà ng ứ ụ ụ t kê t ả ướ ệ ệ ả ồ ồ kh o ph c v cho vi c nghiên c u, bao g m c ngu n tài li u trong n c và n

ủ ụ ế ả ầ ộ c c a m t công ợ ậ qui mô l n hay nh . Đó là m t danh sách t p h p, ườ i nghiên c u đã đ c tham ướ c ệ ngoài (n u có). Nhìn vào danh m c tài li u tham kh o có đ y đ , phong phú, có xác

ườ ượ ư ự ọ đáng hay không ng ể i ta có th đánh giá đ c tính khoa h c cũng nh s công phu,

ủ ườ ự ề nghiêm túc c a ng

ệ i th c hi n đ tài. ệ ả ụ ả ượ ậ ắ ầ ừ khi b t đ u thu th p t c l p ngay t

Danh m c tài li u tham kh o ph i đ ượ ứ ứ ậ ổ ố ệ ậ ư ỉ c b sung trong su t quá trình nghiên c u. Vì v y, ch khi

ế ụ ệ ớ li u nghiên c u và đ ứ ệ t xong thì m i nên hoàn thi n danh m c tài li u tham

ố ứ ự ố ị ể ả ầ ớ công trình nghiên c u đã vi ệ ắ ế kh o v i vi c s p x p và đánh s th t ệ c đ nh đ hoàn thi n ph n chú thích cho

ẫ ậ

các trích d n trong lu n văn. ệ ử ữ 2.6. S a ch a, hoàn thi n

ườ ỗ ỗ ạ ế ầ Thông th t, khi xong m i đo n, m i ph n, ng

ờ ử ệ ng, trong quá trình vi ọ ạ ể ả ọ cũng ph i đ c đi đ c l bao gi

ứ ứ ệ ấ

ể ử ữ ố ộ t công trình nghiên c u, vi c rà soát l ể ấ ế ế ở dung và hình th c. Tuy nhiên, sau khi hoàn t ầ l n cu i đ s a ch a các sai sót là m t khâu t ế ườ i vi t ả ề ộ ữ i đ phát hi n và s a ch a các sai sót c v n i ạ i ọ t y u không th thi u, b i khoa h c

ự ự ẩ ỏ đòi h i tính chính xác và s chu n m c cao.

ộ ộ ậ ọ 3. Cách trình bày n i dung m t lu n văn khoa h c

ở ầ

ầ 3.1. Ph n m đ u ề ọ

ề ấ ọ 3.1.1. Lý do ch n đ tài ọ Lý do ch n đ tài ặ tính c p thi t hay còn g i là ế c a đủ

ủ ề ý nghĩa c a đ tài, ho c ễ ậ ộ ề ự ứ ả ậ

ở ầ ủ ượ ườ ứ ứ ế ề ầ tài. M t đ tài nghiên c u ph i có ý nghĩa lý lu n và th c ti n, vì v y trong ph n c ý nghĩa ả i nghiên c u ph i thuy t minh đ

m đ u c a công trình nghiên c u, ng ề ủ ấ ề ặ ọ ứ ự ọ quan tr ng (ít ho c nhi u) c a v n đ mà mình l a ch n nghiên c u.

ứ ề ề ậ ầ ọ ủ ấ Ý nghĩa lý lu n (ý nghĩa khoa h c) c a v n đ nghiên c u: đ tài góp ph n soi

ả ộ ấ ề ậ sáng hay lý gi

i m t v n đ có tính lý lu n nào? ự ễ ủ ấ ứ ề ằ ả ế ấ ề ề Ý nghĩa th c ti n c a v n đ nghiên c u: đ tài nh m gi i quy t v n đ nào

ự ễ ự ễ ờ ố ờ ố ủ c a th c ti n đ i s ng? Có đóng góp gì cho th c ti n đ i s ng?

ệ ề ọ ườ ả ả ờ Trình bày lý do ch n đ tài chính là vi c ng ứ i nghiên c u ph i tr l ỏ i câu h i:

ề ọ Vì sao tôi ch n đ tài này?

ị ề ử ấ

3.1.2. L ch s v n đ ế ị Ngay khi quy t đ nh có l a ch n m t đ tài nào đó hay không, ng ề

ộ ề ườ ự ọ

i nghiên ố ậ ả ọ

ự ứ ề ế ế ấ ọ ứ c u đã ph i thu th p các thông tin v các công trình khoa h c đã công b có liên ị quan đ n v n đ nghiên c u mà mình đ nh l a ch n. N u đã có công trình nào đó

ả ế ượ ấ ề ấ ồ ể ơ gi

i quy t đ ả ừ ỏ ề ượ ề ấ ấ ả ph i t c v n đ y r i mà mình cũng không có quan đi m nào khác h n thì ế i quy t). c gi

ế ề ư ượ ộ ấ ả b đ tài y (vì v n đ đã đ ằ ể ề c khoa h c gi

ậ Đ thuy t minh r ng, đ tài này là m t v n đ ch a đ ử ấ ể ả ờ ứ ề ả ị

i các câu h i: ề ứ ứ ề ấ ầ

ế ọ i quy t, ữ ỏ Nh ng ai lu n văn ph i trình bày l ch s v n đ nghiên c u đ tr l ứ ấ ế đã nghiên c u v n đ này? Nghiên c u đ n đâu? Còn v n đ nào c n nghiên c u ti p? ế

ể ả ờ ườ ứ ầ Đ tr l ỏ i các câu h i trên, ng i nghiên c u c n:

ệ ạ ộ ệ ố ấ ả ọ ớ ữ Duy t l t c nh ng công trình khoa h c l n, nh ỏ

i m t cách có h th ng t ề ướ ế trong và ngoài n c có liên quan đ n đ tài.

ế ủ ứ ự ạ Đánh giá thành t u và h n ch c a các công trình nghiên c u có liên quan trên

ứ ự ệ ầ ơ ỉ

t kê ra tên ấ ứ ủ ỗ ơ ở ủ c s c a s phân tích, phê phán, đánh giá ch không đ n thu n ch là li ệ ủ c a các tài li u đó (đây là l i mà các công trình nghiên c u c a sinh viên r t hay

ả ắ

m c ph i). ị ữ ề ấ ườ ướ ừ ạ ỗ Xác đ nh v n đ mà nh ng ng i đi tr c còn d ng l

ẽ ả ế ế ỗ ố ể ấ ộ i, và đó cũng là ch mà ọ ỗ ỏ ỏ ề đ tài s gi i quy t ti p đ l p m t ch tr ng mà khoa h c còn b ng . Ch mà

ỏ ầ ượ ọ ỏ khoa h c còn b ng c n đ ể c hi u là:

ề ậ ư ư ế ế ầ ề

a) Cho đ n nay ch a có công trình nào đ c p đ n theo đúng nh yêu c u mà đ ặ tài đ t ra.

ề ậ ư ế ở ạ khía c nh khác.

b) Tuy có đ c p đ n nh ng là ư ư ế ả ư ố ơ ế ế ỏ ố c) Dù đã gi ặ i quy t nh ng ch a th a đáng, ho c ch a r t ráo đ n n i đ n ch n.

ị ề ữ ề ấ ử ấ ứ ề ấ

ườ ử ấ ề ế ấ ị ề ấ r t nhi u ng

i bàn đ n. Tuy nhiên (dù r t ít khi), cũng có đ tài mà l ch s v n đ ả ứ ư ế ể ố ộ ờ

ử ấ ị

Có nh ng đ tài có l ch s v n đ r t phong phú, vì v n đ nghiên c u đã có ề ộ còn là m t kho ng tr ng, vì cho đ n th i đi m đó ch a có ai nghiên c u. Đó là m t ề ề đ tài không có l ch s v n đ . ử ấ ầ ổ ượ ườ ự ị ề th

Ph n t ng thu t ự ờ ừ c trình bày theo các trình t ấ ế ầ logic: ấ ng đ ớ a) Theo trình t ậ l ch s v n đ th i gian: t công trình s m nh t đ n công trình g n đây nh t (có

ể ạ ờ th phân theo giai đo n, th i kì).

ự ướ ướ b) Theo trình t các công trình trong n c, ngoài n ặ c (ho c ng ượ ạ c l i).

ự ấ ủ ấ ề

c) Theo trình t ạ ọ tính ch t quan tr ng c a v n đ . ằ ể ả ừ ầ ạ Khi đi m l i phân

i các công trình, không nên cào b ng mà c n ph i d ng l ơ ố ớ ấ ấ ữ ữ ọ tích, đánh giá kĩ h n đ i v i nh ng công trình quan tr ng, có d u n, còn nh ng bài

ướ ế ữ ỉ ầ ể ọ t qua. vi

ố ượ ứ ạ

ng, ph m vi nghiên c u ạ ố ượ ứ ớ ạ t, nh ng công trình nào không quan tr ng thì ch c n đi m l 3.1.3. Đ i t Trình bày đ i t

ề ệ ẽ ự ứ ng, ph m vi nghiên c u cũng t c là nêu gi ở ườ ữ ở ng ngay

ề tên đ tài ầ ể ệ ở ầ ư ề ầ ị

mà đ tài s th c hi n. Thông th ề đ u đã th hi n đi u này, nh ng khi trình bày ph n m đ u cũng c n xác đ nh l ữ ư ệ ề ớ ọ ộ ặ

ứ ế ầ ầ ớ ạ ứ i h n nghiên c u ứ ộ nh ng m c đ khác nhau ạ i ị ậ t là v i nh ng đ tài mà tên g i ch a minh đ nh th t rõ ậ ụ ể ượ ng và ph m vi nghiên c u thì ph n này c n đ i thuy t th t c th c gi

ụ ể ơ m t cách c th h n, đ c bi ố ượ đ i t ớ

ề ấ ạ ờ ị m i tránh đ ố ớ ượ ự ắ ẻ c s b t b . ề + Đ i v i các đ tài đã xác đ nh rõ th i gian, không gian, ph m vi v n đ nghiên

ỉ ầ ề ạ ụ ể ơ ừ tên đ tài thì ch c n nêu l i và c th hóa h n.

ế ỷ ứ ậ ậ ồ ờ ớ ế So sánh lu t H ng Đ c th i Lê th k XV v i pháp lu t phong ki n ứ c u ngay t Ví d :ụ ề * Đ tài:

ờ

ố Trung Qu c th i Minh ố ượ ớ ạ ứ ứ ậ ậ ớ Gi ồ ng nghiên c u: so sánh lu t H ng Đ c v i pháp lu t phong

i h n đ i t ố ế

ờ ở ệ ờ ở ố t Nam và th i Minh Trung qu c.

ki n Trung Qu c. ả ờ Th i gian kh o sát: th i Lê ả Vi ậ ề ạ

ể ệ ế ệ Pháp lu t nhà Lê th k XV trong vi c phát tri n kinh t nông nghi p

Ph m vi kh o sát: các đi u lu t. ế ỷ ậ ề * Đ tài: ớ ạ ố ượ ứ ậ i h n đ i t Gi

ớ ạ ờ ng nghiên c u: pháp lu t nhà Lê. ế ỉ Gi ả i h n th i gian kh o sát: th k XV.

ạ ả ể ự ế ệ

ệ ệ ậ ệ ớ nông nghi p. ừ ố Văn hóa pháp lu t Vi t Nam hi n nay nhìn t m i quan h v i văn hóa

ố ượ ứ ứ ả ạ Gi

Ph m vi kh o sát: lĩnh v c phát tri n kinh t ề * Đ tài: ố ề truy n th ng ớ ạ i h n đ i t ệ ậ ở ừ ề ả ệ ả t Nam hi n nay; b) Lý gi Vi ử ớ ự ng nghiên c u: a) Kh o sát th c tr ng văn hóa ng x v i ề n n t ng văn hóa truy n i nguyên nhân t

pháp lu t th ng.ố

ệ ả ạ ờ Th i gian kh o sát: giai đo n hi n nay.

ạ ả ữ ượ ả ờ c đăng t ế ề t v

ệ ượ Ph m vi kh o sát: nh ng bài báo đ ữ i trên các t ệ ậ ở ử ớ ứ ự ng tiêu c c trong ng x v i pháp lu t

Vi ệ ả ệ ế ỷ ườ ậ ờ ơ ớ i ph ụ

báo có uy tín vi ệ t Nam hi n nay. ề ủ Pháp lu t th i Lê S (th k XV) v i vi c b o v quy n c a ng ể

ế ữ n nh ng đi m ti n b c n k th a ố ượ ộ ầ ế ừ ứ ậ ớ ủ ệ ệ ề ả nh ng hi n t ề * Đ tài: ữ ớ ạ i h n đ i t ng nghiên c u: pháp lu t v i vi c b o v quy n c a ng ườ i

Gi ụ ữ ph n . ờ ả ờ ơ Th i gian kh o sát: th i Lê S (TK XV).

ạ ả ể ế ữ ộ ầ ế ừ

ị ấ ề ữ ứ ố ớ

ạ ụ ươ ậ Ph m vi kh o sát: nh ng đi m ti n b c n k th a. ề ỉ ạ ư Đ i lý th i h n th i gian, không gian (ví d nh :

ớ ạ ươ ớ ạ ự ầ i th ạ + Đ i v i nh ng đ tài ch xác đ nh ph m vi v n đ nghiên c u mà không xác ự ng m i – lý lu n và th c ố i h n đ i

ạ ậ ng m i – lý lu n và th c ti n ị ứ ầ ậ ụ ể ể ị ớ ạ ờ đ nh gi ti n; ễ ho c ặ Môi gi ượ t

ụ ụ ệ

ứ ụ ụ ệ ệ ầ ỉ

ộ ề ự ệ ệ ỉ

ườ ự ứ ề ệ ả

i nghiên c u ph i th c hi n ả ờ ứ ủ ề ứ ể ộ ứ Nêu nhi m v nghiên c u t c là ch rõ ụ ứ ứ ệ khi nghiên c u đ tài. ẽ ứ ề ỏ Nghiên c u đ tài này s i câu h i:

ượ ế ả ễ ) thì trong ph n gi ị ắ ẻ ng và ph m vi nghiên c u c n xác đ nh th t c th đ tránh b b t b . ứ 3.1.4. Nhi m v và m c đích nghiên c u Vi c ch rõ nhi m v và m c đích nghiên c u cũng là m t yêu c u không th ế thi u khi th c hi n m t đ tài nghiên c u. ứ ụ ụ ể nh ng ữ nhi m v c th mà ng ụ Nêu m c đích nghiên c u c a đ tài t c là tr l ể thu đ c k t qu gì, đ làm gì?

ệ ơ ế ả ế ấ ậ ộ i quy t tranh ch p lao đ ng t p th ể ở ệ Vi t Nam:

Hoàn thi n c ch gi ướ ệ ừ ướ ề c có n n kinh t các n ế ị ườ th tr ể ng phát tri n và các n c trong khu

Ví d : ụ ề * Đ tài: kinh nghi m t v cự .1

ệ

ữ ề ề ể ậ ấ ậ ộ ứ : ụ + Nhi m v nghiên c u ấ ứ ơ ả Nghiên c u nh ng v n đ lý lu n c b n v tranh ch p lao đ ng t p th và

ế ề ữ ể ế ấ ậ ậ ộ ả i quy t tranh ch p lao đ ng t p th và nh ng lý thuy t v so sánh lu t trong lĩnh

ộ gi ậ ự v c pháp lu t lao đ ng.

ả ơ ế ả ể ở ế ấ ậ ộ

ề ữ ể ể ế ị ườ th tr ữ nh ng i quy t tranh ch p lao đ ng t p th ố ng phát tri n và nh ng qu c gia đang phát tri n trong

ọ ấ

ộ ủ

ứ

ề

ậ

ả

ầ

1 Đ tài nghiên c u khoa h c c p B c a PGS,TS. Tr n Hoàng H i, ĐH Lu t TP. HCM.

Kh o sát và đánh giá c ch gi ố qu c gia có n n kinh t khu v c.ự

ự ể ả ậ ấ ạ ộ ả Kh o sát và phân tích th c tr ng tranh ch p lao đ ng t p th và gi ế i quy t

ể ở ệ ể ừ ộ ậ ộ ộ ấ ậ Vi t Nam k t khi có B lu t Lao đ ng 1994.

ụ

tranh ch p lao đ ng t p th ứ : + M c đích nghiên c u ế ấ ế ả ữ ệ ề ằ ơ ấ ế ị Đ xu t nh ng ki n ngh nh m hoàn thi n c ch gi

ể ở ệ ể ụ ự ơ ậ ộ ậ ộ đ ng t p th Vi

t Nam đ áp d ng cho c quan xây d ng pháp lu t lao đ ng, c ộ ở ị ườ ươ ủ ứ ệ ạ ổ ch c đ i di n c a ng ng, các t đ a ph i quy t tranh ch p lao ơ ộ i lao đ ng và

ả quan qu n lý lao đ ng các doanh nghi p.ệ

ươ ạ ạ ả ằ ố ụ Áp d ng ph ậ ng pháp gi ng d y b ng tình hu ng trong đào t o lu t ề * Đ tài:

ự ễ ạ ườ (qua th c ti n t i tr ậ ng ĐH Lu t TP. HCM) .1

ệ

ệ ố ươ ề ề ạ ậ ấ ứ : ụ + Nhi m v nghiên c u ứ Nghiên c u, h th ng hóa các v n đ lý lu n v ph

ế ậ ự ữ ắ ằ ả ng pháp gi ng d y b ng ọ ố t l p nh ng nguyên t c xây d ng tình hu ng trong các môn h c

ố tình hu ng và thi lu t.ậ

ấ ụ ể ề ệ ụ ề ươ ử ụ ạ ố Đ xu t c th v vi c áp d ng ph ng pháp s d ng tình hu ng trong d y và

ậ ở ệ ạ ọ ọ h c lu t

ệ ầ ề ế ứ ụ ả ố h đ i h c. ữ ị Xác đ nh nh ng đi u ki n c n thi t và kh năng ng d ng tình hu ng trong quá

ạ ậ

trình đào t o lu t. ụ ứ : + M c đích nghiên c u

ố ố ạ ả ể ự ộ ố

ọ ạ ả ả ạ ệ Xây d ng mô hình gi ng d y tình hu ng và m t s tình hu ng đi n hình đ ụ

ậ ơ ở ạ ọ ả ướ ạ ậ ể ậ ơ c.

ậ ng Đ i h c Lu t TP. HCM và các c s có đào t o lu t trong c n ệ ừ ố ệ ớ ệ Văn hóa pháp lu t Vi t Nam hi n nay nhìn t m i quan h v i văn hóa

ứ : ệ ữ ậ ị ệ văn hóa

ớ Ch ra m i quan h gi a văn hóa v i pháp lu t và xác đ nh khái ni m ệ ệ ủ ớ ư ươ ể ộ ng di n bi u hi n c a văn hóa. cách là m t ph

tham kh o trong quá trình d y và h c áp d ng cho vi c gi ng d y các ngành lu t c ả ở ườ tr b n ề * Đ tài: ố .2 ề truy n th ng ụ ệ + Nhi m v nghiên c u ỉ ố pháp lu tậ v i t ự ỉ ệ ệ ạ ậ t Nam hi n nay

ễ

ầ

ọ ấ ọ ấ

ề ề

ườ ườ

ậ ậ

ủ ủ

1 Đ tài nghiên c u khoa h c c p Tr ứ 2 Đ tài nghiên c u khoa h c c p Tr ứ

ng c a Th.S Tr n Kim Li u, ĐH Lu t TP.HCM. ng c a TS. Lê Th H ng Vân, ĐH Lu t TP.HCM.

ị ồ 28

ự ủ Ch ra th c tr ng tiêu c c c a văn hóa pháp lu t Vi ừ ự ố ủ ề ả ề ố Phân tích nguyên nhân t s chi ph i c a n n t ng văn hóa truy n th ng.

ể ề ừ ấ ả ự ằ ườ T góc nhìn văn hóa đ đ xu t các gi i pháp nh m xây d ng môi tr

ề ả ự ự ạ ậ ộ hóa pháp lu t tích c c, lành m nh, làm n n t ng cho công cu c xây d ng Nhà n ng văn ướ c

pháp quy n

ụ ề ở ướ n + M c đích nghiên c u

ệ c ta hi n nay. ứ : ụ ố ớ ệ ạ ậ

a. Đ i v i nhi m v đào t o chuyên ngành Lu t: ộ ứ ẽ ạ ự ắ ề ữ ế ế ọ ộ ố

ể ệ ứ ế ậ ạ ả ớ ứ Đ tài nghiên c u s t o s g n k t gi a m t môn h c thu c kh i ki n th c ạ ươ ng Đ i c

ể ệ ườ ủ ệ ặ ậ t Nam ng Lu t, qua đó nh m nâng cao

ơ ở c s ngành v i ki n th c chuyên ngành Lu t, đ vi c gi ng d y môn ằ Văn hóa Vi ụ ứ th hi n đ c thù riêng c a tr ọ ệ ả ự ễ ủ tính ng d ng và hi u qu th c ti n c a môn h c.

ổ ứ ề ữ ứ ế ế ậ ả ộ

B sung thêm nh ng ki n th c v văn hóa pháp lu t – m t m ng ki n th c xã ậ ư ượ ư ế ề ệ ệ ả t trong vi c hành ngh Lu t nh ng hi n ch a đ ạ c gi ng d y trong ộ ấ ầ h i r t c n thi

ươ ậ ụ ể ạ ử ch ng trình đào t o c nhân Lu t, c th là:

ữ ứ ư ề ậ ị

ự ủ ề ệ ắ ậ ộ ứ 1 Trang b cho sinh viên nh ng tri th c v văn hóa pháp lu t cũng nh ý th c ướ c m t cách sâu s c v vai trò c a văn hóa pháp lu t trong vi c xây d ng nhà n

pháp quy n

ề ở ướ n ệ ậ ệ c ta hi n nay. ạ ượ ự ậ ệ ệ 2 Nh n di n đ c th c tr ng văn hóa pháp lu t Vi t Nam hi n nay và lý gi

ữ ượ ấ ừ ự ủ ạ đ góc nhìn văn hóa, giúp sinh viên bi

c nh ng căn nguyên c a th c tr ng y t ứ ụ ữ ệ ữ ề ả ệ ế ậ v n d ng nh ng ki n th c văn hóa Vi ả i ế t ấ i nh ng v n đ trong t Nam vào vi c lý gi

ự ễ ứ ử ớ ậ

th c ti n ng x v i pháp lu t. ế ệ ổ ứ ề ữ ậ ằ ầ

3 Vi c b sung nh ng ki n th c v văn hóa pháp lu t nh m góp ph n nâng cao ấ ượ ấ ượ ự ạ ậ ồ ng đào t o ngu n nhân l c cho ngành Lu t, nâng cao ch t l ng văn hóa ch t l

ử ớ ữ ậ ườ ề ậ ươ ể ọ i hành ngh lu t t

trong hành x v i pháp lu t cho nh ng ng ộ ệ ự ự ầ ộ ề ng lai, đ h góp ậ ph n tích c c vào vi c xây d ng m t xã h i có n n văn hóa pháp lu t cao.

ố ớ ậ ự ễ b. Đ i v i th c ti n pháp lu t:

ề ữ ẽ ệ ả

ệ ữ ậ ố ề ạ ố ớ

ể Đ tài sau khi hoàn thành s là tài li u tham kh o cho nh ng ai quan tâm tìm hi u ề ự v th c tr ng văn hóa pháp lu tm i quan h gi a văn hóa truy n th ng v i văn hóa ứ ử ớ ậ ng x v i pháp lu t.

ứ 3.1.5. Ph

ươ ng pháp nghiên c u ề ươ ấ ứ ể ự ệ ọ ng pháp nghiên c u khoa h c khác nhau đ th c hi n các đ

Có r t nhi u ph ứ ươ ọ ọ tài nghiên c u, trong đó có các ph

ươ ọ ự ỗ ọ ỹ ph ng pháp riêng cho m i ngành khoa h c (khoa h c t ề ữ ng pháp chung cho m i khoa h c và có nh ng ậ ọ nhiên, khoa h c k thu t

ữ ệ ọ ộ ồ ờ ươ công ngh , khoa h c xã h i nhân văn); đ ng th i cũng có nh ng ph ặ ng pháp đ c

ỗ ạ ụ ể ỗ ề ứ ậ

thù cho m i lo i hình nghiên c u, th m chí cho m i đ tài c th . ứ ố ớ ự ộ ọ ươ ng pháp

ượ ử ụ ườ ứ ồ ề Đ i v i lĩnh v c nghiên c u v khoa h c xã h i nhân văn, các ph ổ ế c s d ng ph bi n bao g m: ng đ

ươ

nghiên c u th + Các ph ươ ng pháp chung : ậ ậ ậ ị ứ ử Ph ệ ng pháp lu n duy v t bi n ch ng, duy v t l ch s

ươ ệ ố Ph ng pháp logic – h th ng

ươ Ph

ươ ạ ị ồ Ph

ươ ng pháp phân tích, so sánh ạ ng pháp đ ng đ i, l ch đ i ạ ễ ng pháp di n d ch, qui n p

ươ

Ph + Các ph ươ ị ụ ể: ng pháp c th ấ ỏ ề ả Ph ng pháp ph ng v n, đi u tra, kh o sát

ươ ố ạ ng pháp th ng kê, phân lo i

Ph ỗ ả ử ụ ế ợ ứ ề ề ươ ng pháp khác

M i công trình nghiên c u đ u ph i s d ng k t h p nhi u ph ữ ệ ử ụ ố ượ ế ợ ể ử ứ ươ nhau đ x lý các đ i t ng pháp

ứ ng nghiên c u. Vi c s d ng k t h p nh ng ph ươ ỗ ề ố nghiên c u chung và riêng nào trong s các ph ng pháp trên đây cho m i đ tài

ộ ứ ụ ứ ộ

ạ ặ ấ ữ ầ ầ ộ ộ i, trên đây là nh ng n i dung thu c v

ề ph n m đ u ọ Tóm l ộ ầ ấ ứ ủ

ườ ứ ế ỏ ấ ủ ấ ề nghiên c u là tùy thu c vào m c đích, n i dung và tính ch t c a v n đ nghiên c u. ề ở ầ (ph n đ t v n đ ) ộ ế ấ cho m t công trình nghiên c u. Đây là ph n r t quan tr ng trong k t c u c a m t ữ ậ ự ắ ẽ ứ t có th t s n m v ng i vi ng

ủ ấ ứ ở công trình nghiên c u, b i vì qua đây s ch ng t ề ề đ tài và làm ch v n đ nghiên c u hay không.

ứ ộ 3.2. Trình bày n i dung nghiên c u

ầ ộ ươ ầ ề ươ ế Đây là ph n trình bày n i dung các ch ự ng, ph n d a trên đ c ng chi ti

ể ậ ấ ấ ớ ứ ắ ấ ậ l p v i các lu n đi m c p 1, c p 2, c p 3 đã đ ượ ổ c t t đã ớ ế ch c, s p x p theo các l p

ậ ớ ư ấ ầ lang, t ng b c v i mô hình c u trúc chung nh sau:

ươ Ch ng 1: …

1.1….

1.1.1….

1.1.2….

1.2….

1.2.1….

1.2.2….

… ơ ế S k t: ươ Ch ng 2: …

2.1….

2.1.1….

2.1.2….

2.2….

2.2.1….

2.2.2….

… ơ ế S k t: ươ Ch ng 3: …

3.1….

3.1.1….

3.1.2….

3.2….

3.2.1….

3.2.2….

… ơ ế S k t: ể ừ ỏ ế ụ ươ ườ ộ Đ trình bày các n i dung trong t ng ch i vi t ph i s

ụ ậ ứ ế ẽ ế ứ ự ễ ng, m c đòi h i ng ớ

ượ ứ ể ằ ậ ậ d ng các lu n c (lý thuy t và th c ti n) xác đáng cùng v i lý l ể ậ đ l p lu n nh m ch ng minh cho các lu n đi m đã đ

ộ ỏ ở ườ ứ ẽ ậ ậ ỹ

trình bày n i dung đòi h i ễ ạ ạ ỹ ể ế ố ng ạ ứ ớ ứ ữ ữ ậ ậ ậ

ể ậ ầ ớ ồ ữ ể ậ ậ ạ và k năng di n đ t m ch l c đ k t n i gi a lu n c v i lu n c , gi a lu n c ớ v i lu n đi m, gi a các lu n đi m cùng t ng b c (đ ng h ng) v i nhau cũng nh

ể ể ậ ả ậ ộ ữ ể ậ ậ ướ ớ gi a lu n đi m b c d

ẽ ượ ạ ạ ấ ỉ ả ử ụ có s c thuy t ph c ầ ở ậ ị c xác đ nh. B i v y ph n ặ i nghiên c u các k năng l p lu n ch t ch , logic ứ ư ể ố i v i lu n đi m b c trên đ văn b n thành m t th th ng ậ ỹ ng 3: K năng l p c trình bày k ỹ ở ươ ch

ộ ủ ổ ứ ậ ấ ậ nh t hoàn ch nh, logic và m ch l c. (S đ Các c p đ c a t ch c l p lu n lu n, bài 2: ậ ).

ươ ả ượ ượ ố ủ ng ph i không đ ể ả ệ c quá chênh l ch đ đ m Dung l

ng s trang c a các ch ố ủ ậ

ả b o tính cân đ i c a lu n văn. ụ ề ụ ớ ố ỏ ả ấ ả ượ Các tiêu đ , m c l n, m c nh ph i đ

ậ ầ ể ượ ậ ủ ộ đ

ậ ấ ế ệ ệ ự ể ậ

ệ (d u #, *…) khi n cho vi c nh n di n trình t ượ ụ ữ ừ ệ ể ố ỉ c đánh s nh t quán, rõ ràng, ph n ánh ệ ệ ử ụ c tính t ng b c c a các lu n đi m; tránh s d ng các ký hi u m t cách tùy ti n ể ệ ị ố các lu n đi m b r i, không th hi n ạ ở i c các quan h logic gi a chúng. Vi c đánh s các ti u m c ch nên d ng l

ườ ọ ẽ ấ ộ ậ ụ ế

đ ấ c p đ b c 4 (ví d : 1.2.2.3.), n u không ng ươ ầ ơ ế ể ế ả ả ỗ

K t thúc m i ch ễ ươ ượ c di n đ t b ng các c m t ng đó, đ

ế ủ ươ ế ể ỗ

, nh : sau… Đo n k t c a m i ch ươ ế ờ i đ c s r t khó theo dõi. ứ ủ ượ ế c k t qu nghiên c u c a ng ph i có ph n s k t đ tóm l ư Tóm l ụ iạ , Nhìn chung,… Qua phân ạ ằ ừ ch ạ ậ ậ (nh n xét) tích trên có th rút ra các k t lu n ng cũng ể ề ể ề ồ đ ng th i làm ti n đ đ chuy n ti p sang ch ng sau.

ậ

ầ ế 3.3. Ph n k t lu n ậ ủ ế ầ ả ể ở ộ ộ ọ Ph n k t lu n c a m t công trình khoa h c ph i đ

ợ ấ ả ủ ế ứ ế ả m t trang riêng, đó là s ạ ượ ổ t ng h p t t c các k t qu nghiên c u ch y u mà công trình đã đ t đ

ứ ấ ả ượ ả ắ ộ ọ ị ự ế c. Các k t ẳ ể kh ng đ nh qu nghiên c u y ph i đ c trình bày m t cách ng n g n, cô đúc đ

ọ ủ ữ nh ng đóng góp khoa h c c a công trình.

ả ượ ế ậ ặ ạ ầ ố ứ ự Các k t lu n ph i đ 1, 2, 3 … ho c các g ch đ u dòng ()

ấ ỳ ộ ờ mà không kèm theo b t k m t l c đánh s th t ậ i bình lu n nào.

ế ữ ầ ấ ủ ậ ậ ậ ả ọ

Nh ng k t lu n này là ph n r t quan tr ng c a lu n văn, do v y, tác gi ể ế ụ ể ư ậ ả ph i ả t th t chính xác, c th nh ng ph i cô suy nghĩ đ vi ờ ầ ư , đ u t

ề dành nhi u thì gi ọ đ ng, súc tích.

ỹ ắ ổ ệ ậ 4. K năng tóm t ọ t, t ng thu t tài li u khoa h c

ắ ộ ọ ả t m t văn b n khoa h c 4.1. Tóm t

ắ ủ ả ả ọ ộ t văn b n là rút g n n i dung c a văn b n, ch gi ỉ ữ ạ ộ l ố ế i n i dung c t y u

Tóm t ấ ể ả ả ố nh t mà văn b n mu n chuy n t

ụ ầ ủ i. ệ ắ ả ọ t văn b n khoa h c

ụ

4.1.1. M c đích, yêu c u c a vi c tóm t ệ ủ + M c đích c a vi c tóm t ả ắ t: ể ệ ắ ấ ừ ụ ề t văn b n có th xu t phát t nhi u m c đích khác nhau:

Vi c tóm t ệ ớ ặ ừ ể Gi ọ i thi u công trình khoa h c trên báo chí ho c trong t đi n.

ở ộ ị ộ ả ọ Báo cáo h i ngh , h i th o khoa h c.

ắ ệ ậ ộ ồ ứ ể ả Tóm t

t công trình nghiên c u đ trình bày trong h i đ ng b o v lu n văn, ọ ặ ộ ồ ề ệ ậ lu n án ho c h i đ ng nghi m thu đ tài khoa h c.

ắ ươ ầ ặ ả ộ t m t ch ng, ph n trong giáo trình ho c các sách chuyên kh o sau khi

ọ ể ệ ố ữ ứ ắ ộ Tóm t ọ đã h c xong, đã đ c đ h th ng hóa và n m v ng các n i dung tri th c.

ư ọ ệ ắ ể duy khoa h c.

ệ

ắ t: ộ ữ ủ ả t đ rèn luy n các thao tác t Tóm t ầ ủ + Yêu c u c a vi c tóm t ượ ượ c đ Tóm l

c nh ng n i dung chính c a văn b n. ạ ạ ọ ọ ắ

ớ ợ Trình bày ng n g n, cô đ ng, m ch l c, sáng rõ. ủ ụ ệ ắ

ắ ả

ọ ắ ở ạ ề ươ Phù h p v i m c đích c a vi c tóm t 4.1.2. Các cách tóm t ườ t. ọ t văn b n khoa h c ệ ắ t tài li u khoa h c: tóm t d ng đ c t ng và ng có hai cách tóm t

Thông th ắ ở ạ ọ tóm t t

ả ướ ạ ườ

ả d ng văn b n rút g n. ề ươ ắ ạ ng t d ng đ c ọ ượ c, rút g n văn b n d ậ ứ ể 4.1.2.1. Tóm t Là cách tóm l ậ ượ i d ng khung s ộ ữ ệ ề ấ ậ ả n, dàn ý trong đó ph n ậ ứ ể

ánh đ ấ c các lu n đi m, lu n c và quan h v c p đ gi a các lu n đi m, lu n c ậ ự ấ ướ ướ ầ ậ ớ y theo c u trúc có l p lang, t ng b c, có tr t t i, tr

ườ ả ậ ọ trên / d ể c / sau. ệ ố Thông th

ậ ứ ệ ố ườ ậ

ề ụ ớ lu n c thông qua h th ng các đ m c v i nhi u t ng b c khác nhau. Ng ắ ề ụ ệ ố ớ ộ ỉ ầ ạ ể ng, văn b n khoa h c chuyên sâu tri n khai h th ng lu n đi m, ề ầ i tóm ủ i các đ m c đó theo h th ng đã có cùng v i n i dung chính c a t

t ch c n ghi l ỗ ụ

m i m c. ườ ề ụ ả ự ườ ả ắ ợ Tr tìm ra đ t ph i t

ng h p văn b n không có các đ m c thì ng ề ụ i tóm t ả ủ ề ủ ụ ệ ạ ờ ề m c nh vào các câu ch đ c a đo n văn. Các đ m c ph i dùng các kí hi u (I, II,

ể ấ ả III,…; A, B, C…; a, b, c…; 1,2,3,…; 1.1., 1.2., 1.3.;…; các d u +; ) đ ph n ánh các

ậ ầ ữ ệ ấ ể ậ ớ ỏ

quan h c u trúc t ng b c gi a các lu n đi m (ý l n, ý nh ). ả ắ ạ ọ 4.1.2.2. Tóm t

ạ ủ ườ ễ ệ ắ ể ể i tóm t ộ t đ chuy n n i

t d ng văn b n rút g n ữ Đó là vi c dùng ngôn ng và cách di n đ t c a ng ộ ọ ả ề ộ ả ả ộ dung văn b n chính thành m t văn b n khác tinh g n c v đ dài và n i dung.

ắ ố ụ ủ ả ầ ả ệ t ph i bám sát 3 ph n chính theo b c c c a văn b n:

Vi c tóm t ầ ở ầ ầ ượ ủ ề ủ ả ằ ắ ọ c ch đ c a văn b n b ng vài câu ng n g n.

Ph n m đ u: c n tóm l ầ ượ ể ầ ắ ự ể ậ Ph n khai tri n: l n l t theo trình t các lu n đi m và lu n c đ

ủ ề ế ả t tóm t ạ trình bày trong văn b n. N u đo n văn có câu ch đ thì bám sát các câu ch đ đ ậ ứ ượ c ủ ề ể

ắ ủ ề ế ạ ả

t các ý chính. N u đo n văn không có câu ch đ thì ph i khái quát ý chính ọ ạ ạ ể ả ễ ạ ả ắ ộ tóm t ủ ả c a c đo n và di n đ t l i m t cách ng n g n. Đ đ m b o tính khách quan, chính

ầ ẫ ủ ả ọ

ộ ố xác thì c n trích d n nguyên văn m t s câu quan tr ng c a văn b n chính. ắ ế ợ ạ ủ ườ ế ễ ậ ầ ọ ớ i tóm t t k t h p v i trích

Ph n k t lu n: rút g n theo cách di n đ t c a ng ế ữ ậ ọ ẫ d n nguyên văn nh ng câu k t lu n quan tr ng.

ổ ệ ậ ọ 4.2. T ng thu t tài li u khoa h c

ụ ầ ủ ệ ậ

ủ ổ ụ

ọ ệ ổ 4.2.1. M c đích, yêu c u c a vi c t ng thu t tài li u khoa h c ậ 4.2.1.1. M c đích c a t ng thu t ệ ổ ứ ệ ậ ọ ệ ọ

Trong nghiên c u khoa h c, vi c t ng thu t tài li u khoa h c là công vi c mà ớ ườ ườ ụ ứ ả ng xuyên v i các m c đích: i nghiên c u ph i làm th ng

ớ ề ộ ứ ự ệ ộ ướ ể i thi u v m t lĩnh v c nghiên c u, m t khuynh h

Gi ườ ọ ệ ố ự ề ộ ứ ng nghiên c u đ giúp ứ ng i đ c có m t cái nhìn bao quát và có h th ng v lĩnh v c nghiên c u đó.

ệ ự ướ ộ ề ể ệ ế Trong các b ọ c th c hi n m t đ tài khoa h c, không th thi u vi c duy t l

ử ứ ấ ề ậ

ướ ể ườ ứ ữ ế ả ồ ờ

nh ng ng ấ i đi tr ề ượ ứ ư ự ữ ặ ả ỏ ỏ ệ ạ i ứ ủ ệ ổ ị l ch s nghiên c u v n đ , đó chính là vi c t ng thu t các công trình nghiên c u c a ệ c đ đánh giá các k t qu nghiên c u đã có, đ ng th i phát hi n ế i quy t nh ng v n đ mà lĩnh v c nghiên c u đó còn b ng , ho c ch a đ c gi

ế ụ ứ tri

c ti p t c nghiên c u. ầ ủ ổ

ậ ượ ổ ơ ở ủ ự ệ ệ ắ ả ớ c th c hi n trên c s c a vi c tóm t ư t văn b n nh ng v i yêu

ệ ể ầ ượ t đ , c n đ ậ 4.2.1.2. Yêu c u c a t ng thu t T ng thu t đ ơ ụ ể ầ c u cao h n, c th là:

ả ắ ừ ệ ề ả ả ỗ Ph i tóm t t t ng văn b n trong quan h xâu chu i nhi u văn b n, không ch ỉ

ộ ả ủ ề ả ủ c a cùng m t tác gi .

mà còn c a nhi u tác gi ậ ự ả ườ ổ ệ ố ấ i t ng thu t ph i có năng l c khái quát và h th ng hóa v n đ ề ở ộ m t

Ng ộ trình đ cao.

ữ ự ề ể ế ề ố Có năng l c phân tích, so sánh, đ i chi u gi a nhi u quan đi m, nhi u tr ườ ng

ể ừ ữ ậ ộ phái đ t đó rút ra nh ng nh n xét, đánh giá m t cách khách quan, chính xác.

ệ ổ

ọ ậ 4.2.2. Cách t ng thu t tài li u khoa h c ệ ọ ầ ệ ổ ự ệ ậ ớ ướ Vi c t ng thu t tài li u khoa h c c n th c hi n v i các b

ệ ầ ổ ơ ả ủ ể ắ ữ ọ ộ c sau đây: ậ Đ c kĩ đ n m v ng n i dung c b n c a các tài li u c n t ng thu t.

ắ ế ự ờ ầ ổ ệ ố ệ ậ S p x p các tài li u c n t ng thu t theo h th ng logic (trình t

ấ ủ ượ ủ ứ ệ ố ộ ọ ộ th i gian tài ấ c công b , m c đ quan tr ng c a tài li u, n i dung, tính ch t c a v n

ệ li u đ ề đ …).

ầ ượ ổ ậ ộ ấ ề L n l ệ t t ng thu t n i dung các tài li u theo nhóm v n đ , theo các tr

ể ớ ệ ả ế ả ố phái quan đi m (có gi

i thi u tên tác gi ể ữ ố ườ ng , tên văn b n); so sánh, đ i chi u, phân tích, ữ ậ ể ỉ

ườ ứ ữ ự ạ ỗ ể nh n xét đ ch ra nh ng đi m gi ng nhau, khác nhau gi a các quan đi m, các ượ ổ ế ủ c t ng ng phái, nh ng thành t u và h n ch c a m i công trình nghiên c u đ tr

ả ườ ậ ư ủ ả thu t cũng nh c a c nhóm, c tr ng phái.

ữ ộ ổ ậ ả ượ ạ c l i m t cách khái quát nh ng ý chính và nêu

Sau khi t ng thu t ph i tóm l ậ

Ng ọ

nh n xét, đánh giá chung. ườ ổ ậ ể ễ ữ ủ ư ả ạ

ừ ụ ừ ữ ặ , c m t

ầ ự i t ng thu t ph i dùng ngôn ng c a mình đ di n đ t nh ng c n l a ủ ọ ạ ẫ ho c câu, đo n quan tr ng theo nguyên văn c a ch n trích d n nh ng t ụ ố ể ế ả văn b n g c đ tăng tính thuy t ph c.

ứ ủ ộ ẩ ậ ọ 5. Qui chu n hình th c c a m t lu n văn khoa h c

ọ ỏ ự ỉ ở ộ ự ẩ n i dung mà

Khoa h c đòi h i s nghiêm túc và tính chu n m c cao, không ch ở ả ứ ứ ề ầ ẩ

c hình th c trình bày. Sau đây là các yêu c u v qui chu n hình th c trình bày ậ còn ộ ọ m t lu n văn khoa h c.

ầ ủ

ọ 5.1. Yêu c u c a văn phong khoa h c ế ườ ọ ụ ọ ứ ậ ườ ằ ậ ậ

Khoa h c thuy t ph c ng ậ i đ c, ng ọ ủ ả

ừ ự ế ẽ ẩ ầ ỳ ố ễ i nghe b ng lu n c , l p lu n chính ặ ạ xác và logic, vì v y văn phong khoa h c ph i chính xác, rành m ch, sáng s a, ch t t văn hoa, c u k , sáo i vi

ượ ư ạ , di n đ t. Tránh l ẩ ố ữ ồ ch , chu n m c trong cách dùng t ỗ r ng nh ng cũng không đ c dùng l

i văn kh u ng su ng sã. ữ ự ộ ố ạ ễ ệ ố

ả ư Tránh l ệ ố i di n đ t tuy t đ i hóa m t cách c c đoan nh ng gì không có giá tr ỉ ầ ớ ấ ả ầ

ầ ế ụ ế tuy t đ i, (ví d n u ch a ph i là t ế ề ơ ả ư ả ả

ườ ư ư ấ ắ ồ

ễ ấ ậ ạ ọ

ử ụ ừ ề ọ ị ề t c thì ch nên nói: “ph n l n”, “ph n nhi u” hay “h u h t”; n u ch a ph i là hoàn toàn thì nên nói: “v c b n”, “căn b n là”; ờ ư ắ ế ả ng nh ”, “hình nh ”…). Đ ng th i, n u c m th y ch a ch c ch n thì nên nói: “d ơ ồ văn phong khoa h c cũng không ch p nh n cách di n đ t m h , đa nghĩa. Văn ữ , và càng không nên s d ng nh ng phong khoa h c cũng tránh dùng nhi u tính t

ệ ừ ư ẩ ụ

nh n d , ví von. ườ ứ ự ệ ủ ế ư bi n pháp tu t ậ Trong lu n văn, ng

ậ ứ ộ ẽ ể ứ ậ ậ ồ lu n c m t cách khách quan, r i dùng lý l ữ i nghiên c u ch y u đ a ra, trình bày các s ki n, nh ng ể đ phân tích, l p lu n, ch ng minh đ

ậ ế ữ ể ể ệ ụ ứ ế ậ

ọ ầ ể ệ ữ ủ

rút ra nh ng k t lu n có s c thuy t ph c, vì v y đ th hi n tính khách quan, văn ố ớ ố ả phong khoa h c c n tránh th hi n tình c m và nh ng đánh giá ch quan đ i v i đ i ượ ứ ng nghiên c u. t

ậ ấ ọ ủ ế ượ C u trúc câu trong lu n văn khoa h c ch y u đ c dùng

ạ ừ tránh dùng đ i t

ư nhân x ng, nh ề ắ ể ả ả ẳ ở ể ị ộ ư tôi, chúng tôi, em… mà thay vào đó là các t công trình ư tác gi th b đ ng, nên ừ ư x ng iườ , ng

ườ ế ậ i vi hô bình đ ng và trung tính v s c thái bi u c m nh : nghiên c uứ , ng t lu n văn này …

ẫ

5.2. Cách trích d n và chú thích ứ ọ ế ủ ườ ế ệ ẫ

ể Trong nghiên c u khoa h c không th thi u vi c trích d n ý ki n c a ng ậ ứ ứ ể ể ậ ặ ậ ậ

ượ ứ ệ ẫ ọ i khác ủ ể đ so sánh ho c làm lu n c trong l p lu n đ ch ng minh cho lu n đi m c a ệ c tùy ti n mà mình. Tuy nhiên, vi c trích d n trong nghiên c u khoa h c không đ

ủ ầ ả ph i tuân th các yêu c u sau đây:

ấ ứ ủ ệ ệ ả ẫ ồ ố Ph i ghi rõ xu t x c a tài li u đã trích d n. Vi c ghi rõ ngu n g c các trích

ằ ể ệ ọ ủ

ể ệ ự ạ ứ ọ ủ ể ệ ườ ứ ọ

ậ ề ườ ề ả ậ ọ ộ ồ ẫ d n nh m th hi n tính chính xác và tính khách quan khoa h c c a công trình nghiên ứ ứ i nghiên c u; th hi n ý th c c u; th hi n s tôn tr ng đ o đ c khoa h c c a ng ể i đã nêu ra lu n đi m

tôn tr ng pháp lu t v quy n tác gi ệ ả ượ ẫ ị ờ và đ ng th i bu c ng ầ ề ộ ủ ẫ đ c trích d n ph i ch u trách nhi m v n i dung c a ph n trích d n.

ọ ộ ẫ ắ ệ ủ ầ ả ọ

ệ ố ủ ế ố ừ ạ ả

ẫ ừ ả d n t ư ệ b n g c c a tài li u tham kh o, c n h n ch t ợ ệ i đa vi c trích t ở ụ t ứ li u th phát (tr trong n ừ ườ tr

ệ ấ ng h p tài li u y không có ả ọ c). ủ ẫ ả ẩ ồ ố ồ trích d n H Chí Minh thì tác gi

ẫ ừ ứ ứ ả ồ ngu n th phát s ẫ ạ ừ ộ i t

khác, vì trích d n t ọ ả ch không ph i trích d n l ế m t tác gi ề ể ẫ ườ ệ ả M t nguyên t c quan tr ng c a vi c trích d n trong khoa h c là c n ph i trích ồ ầ các ngu n ố ướ Ví d : mu n ph i đ c chính g c tác ph m c a H Chí Minh, ẽ ợ ự có th d n đ n h qu sai dây chuy n. Trong khoa h c có không ít tr ng h p s

ề ẫ ị ư ế trích d n b sai theo dây chuy n nh th .

ề ế ẫ ẫ ộ

Không nên trích d n quá nhi u (4 đ n 5 trích d n trong m t trang), vì nh th ườ ườ ọ ưở ườ ế ỉ t ch dùng ý t ủ ng c a ng ế ẽ s khi n cho ng ư ế i khác i vi

ả i đ c có c m giác ng ể

mà không có quan đi m riêng. ẫ ừ ữ ệ ề các tài li u trên internet quá nhi u, vì đó là nh ng tài

Không nên trích d n t ậ ệ ộ ậ ọ

li u có đ tin c y không cao và ít tính h c thu t. ứ ẫ ả ố ứ ự ủ ệ ở Cách ghi chú thích cho trích d n ph i căn c theo s th t

ụ ệ ả ượ c a tài li u ầ ặ ặ m c tài li u tham kh o và đ danh ẫ c đ t trong ngo c vuông, ngay sau ph n trích d n,

ố ứ ự ụ ứ ệ ầ ố tài li u trong danh m c, s trang có ch a ph n trích

ồ g m các thông tin: s th t d n, ẫ ví d :ụ [7, tr.118119].

ế ế ậ ượ ệ ố ẫ ệ

ề N u không có đi u ki n ti p c n đ ồ ệ ả ộ ệ ả c tài li u g c mà ph i trích d n thông qua ẫ ừ ẫ ạ tài li u th c p, i: 8,

ẽ ồ ố ờ ệ ệ m t tài li u khác thì ph i nêu rõ ngu n d n t ượ ệ tr.19], đ ng th i tài li u g c đó s không đ

ả ủ ọ ườ ứ ấ ví dụ: [D n l ụ t kê trong danh m c tài li u tham ự ế c li ứ ọ kh o c a công trình khoa h c (vì ng

i nghiên c u không đ c tr c ti p). ả ậ ố ớ ả ọ

ướ ườ ầ ả ẫ ố ở Đ i v i các bài báo khoa h c, giáo trình, t p bài gi ng, sách chuyên kh o, sách ỗ i m i tham kh o thì ph n chú thích các trích d n th cu i sách hay d ng ghi

trang sách (footnote).

ệ ả ụ 5.3. Trình bày danh m c tài li u tham kh o

ệ ả ồ ẩ ấ ả

Tài li u tham kh o bao g m t ả ả ị ư ằ ậ kh o, văn b n pháp lu t, ngh quy t, thông t

, báo cáo, các bài báo… b ng các th ể ả ẫ ả ả ế ể t c các tác ph m kinh đi n, giáo trình, sách tham ứ ế ứ đã tham kh o khi nghiên c u (k c có trích d n hay

ti ng khác nhau mà tác gi ẫ ứ không trích d n trong công trình nghiên c u).

ả ượ ắ ụ ệ ả ế ị Danh m c tài li u tham kh o ph i đ

ữ ớ ứ ự ừ ế c s p x p theo đúng quy đ nh sau đây: ố ượ ệ X p theo t ng ngôn ng , v i th t c đánh s liên

: Vi ả t, Anh, Pháp, Nga (đ ữ ế ằ ướ ệ ụ t c). Các tài li u b ng ti ng n

nguyên văn. ứ ự c ngoài ph i gi ệ ệ ằ ế ả ế ả Tài li u tham kh o b ng ti ng Vi ủ tên tác gi

ệ ế ướ ế

ằ tài li u b ng ti ng n ả ế ầ t ph i x p theo th t ủ họ tác gi ả ế c ngoài x p theo ABC c a ơ ủ c quan ban hành tên tác gi ;ả ABC c a ệ . N u tài li u không có hay phát hành nấ ữ thì x p theo ch cái đ u tiên c a

ẩ

ặ ơ ủ ệ ả M i tài li u ph i có đ y đ các thông tin: tên tác gi

ể ặ ph m đó. ỗ ả ấ ả đ trong ngo c đ n năm xu t b n (

ầ ặ ơ ); tên sách (in nghiêng) ho c tên bài báo (đ t ạ ấ ả ấ ả ố ớ ho c c quan phát hành; ặ trong ơ , không in nghiêng); nhà xu t b n, n i xu t b n (đ i v i sách); tên t p chí ặ ngo c kép

ố ạ ế (in nghiêng), s t p chí ( trong ngo cặ ), trang … (n u là bài báo).

ọ ươ ượ ủ ự ặ

Ví d : ụ ạ 1. Ph m Tr ng Hoàn (2001), “ ậ ố ượ ế ị Văn ch ẩ ng “năng l ỹ ạ ườ xác đ nh đ i t ng ti p nh n th m m trong nhà tr ệ ng c a s có m t” và vi c ọ (7), , T p chí Văn h c ng”

tr. 75 80.

2. Nguy n Thanh Hùng (2002),

ễ ế ậ ọ Đ c và ti p nh n văn ch ng ươ , Nxb. Giáo d c.ụ

3. V ng Trí Nhàn (2004),

ươ ạ ể ổ i nhìn l i mình đ tìm cách đ i khác...” ,

ứ Nghiên c u Văn h c ỉ ạ “T nh l ọ (7), tr. 73 77.

ả ề ề ệ ộ Nhà văn bàn v ngh văn ề 4. Nhi u tác gi ậ ọ , H i Văn h c Ngh thu t

ả (1983), ẵ Qu ng Nam Đà N ng.

5. F.Nietzsche (1999), Zarathustra đã nói nh thư ế, (Tr n Xuân Kiêm d ch), Nxb.

ầ ị

Văn h c.ọ

ứ ề ầ

5.4. Các yêu c u khác v hình th c ầ ụ ụ ứ ế ặ ướ ệ ầ N u công trình nghiên c u có ph n ph l c thì đ t tr c ph n tài li u tham

kh o.ả

ậ ầ ả ỹ ẩ ề ữ ề ỡ ữ Ph n trình bày k thu t ph i đúng qui chu n v c ch , font ch , căn l

ướ ượ ạ ề ở ầ ặ ướ ỗ i; không đ

trái, trên/d ượ c ch y các tiêu đ ặ ẻ ph n trên ho c d ỗ ượ ạ đ

c trang trí hoa văn ho c k đóng khung m i trang; không đ ụ ệ ở ừ ữ ặ ấ ấ ặ ế ặ các m c ho c các câu, t t ch in hoa tùy ti n ả ph i/ i m i trang; không ặ c g ch chân ho c ấ ; không đ t d u ch m ho c d u

vi ề ỏ h i sau các tiêu đ .

Ậ Ự

ộ ố ề ứ ữ ệ ử BÀI T P TH C HÀNH: ầ 1. Th c hành s a ch a, hoàn thi n tên m t s đ tài nghiên c u (theo yêu c u

ề ươ ơ ượ ộ ề ự ứ ng s l ề c cho đ tài đó.

ự ủ c a giáo viên). ự ọ ự ầ ủ ắ ả ọ 2. T ch n m t đ tài nghiên c u và xây d ng đ c 3. Th c hành tóm t t văn b n khoa h c (theo yêu c u c a giáo viên)

Ệ Ả

ể ự ệ ế ố ậ ộ ọ t m t lu n văn khoa h c TÀI LI U THAM KH O: 1. Hoàng Văn Châu, Làm th nào đ th c hi n t

http://tailieu.vn

2. Vũ Cao Đàm, Giáo trình Ph

ươ ứ ậ ng pháp lu n nghiên c u khoa h c ọ , Nxb. Giáo

ụ d c, 2009.

ứ ỹ ọ , http://sinhvienluat.vn

3. Bùi Đăng Hi u, ế K năng nghiên c u khoa h c ử 4. Lê T Thành,

ươ ứ ậ ọ Logic h c và ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c ọ , Nxb.

ẻ Tr , TP.HCM, 1993.

5. Nguy n Văn Tu n,

ễ ế ộ ấ Cách vi t m t bài báo , http://nguyenvantuan.com/

6. Nguy n Văn Tu n,

ễ ấ ứ ậ ậ ẫ , Kĩ năng nghiên c u: l p lu n và trích d n

http://nguyenvantuan.com/

7. Nguy n Văn Vân, ườ

ễ ọ ủ ạ ộ ứ ề ấ

ạ ố M y suy nghĩ v ho t đ ng nghiên c u khoa h c c a sinh ọ ậ ng ĐH Lu t TP. HCM viên tr , T p chí Khoa h c Pháp lý, s 1, 2003.

ƯƠ CH

NG 2 Ế Ỹ K NĂNG THUY T TRÌNH

ụ ủ ọ

ề ế  M c đích c a bài h c: ứ + V ki n th c:

ấ ượ ầ ủ ế ọ Giúp sinh viên th y đ c t m quan tr ng c a thuy t trình.

ượ ướ ụ ể ể ự ế ệ ộ c các b c và các thao tác c th đ th c hi n m t bài thuy t trình.

ắ N m đ ề ỹ + V k năng:

ượ ể ự ệ ệ ế ộ ỹ ắ N m đ ả c các k năng đ th c hi n m t bài thuy t trình hi u qu .

ế ậ ụ ọ ể ự ệ ế ộ ỹ t v n d ng các k năng đã h c đ th c hi n m t bài thuy t trình n t ấ ượ . ng

ề ươ ng pháp: Bi + V ph

ự ế ệ ọ ỹ Chú tr ng rèn luy n k năng qua th c hành thuy t trình theo nhóm.

Ọ Ộ N I DUNG BÀI H C

ế

́ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ể ế ạ ̣ ề 1. Khái quát v thuy t trình 1.1. Khái ni m ệ ̀ Thuyêt trinh la trinh bay môt vân đê nao đo đ truy n đ t thông tin đ n ng

́ ̀ ́ ể ̣ ụ nghe nhăm m c đích giúp ng i nghe hi u, thuyêt phuc h nghe theo hoăc làm theo.

ế ườ ừ ầ ế ệ ễ ề ề ̣ ọ ế và thuy t trình Trong ti ng Vi t có hai t g n nghĩa:

ườ ể ề di n thuy t ề ộ ấ ướ ườ i đ trình bày v m t v n đ nào đó giúp ng

c đông ng ườ ụ ầ ộ đ ng nói tr ế ừ đó thuy t ph c ng t ̀ ươ i ỉ đ u ch hành ể i ta hi u, ự ộ

ễ ệ ế t gi a phân bi .

ườ ườ ợ ng dùng trong tr

i ta nghe theo, làm theo. Tuy nhiên, cũng c n có m t vài s ế và thuy t trình ữ di n thuy t ế th ễ Khái ni m ệ di n thuy t ầ ả ng h p nói tr ữ ườ ở ề ộ ướ ố ượ c đ i t ề ấ ng là nh ng v n đ thu c v

chúng đông đ o, thành ph n có tính m , đ tài th ề ộ ố ượ ưở ự ế ả ộ ị lĩnh v c chính tr xã h i, có nh h ng trong xã h i (ví d ng đ n nhi u đ i t

ế ể ử ế ễ ễ ố ng công ề ụ ế ề ủ ề di n thuy t đ tranh c ; di n thuy t v ch đ ch ng chi n tranh hay lên án phân

ệ ủ ế ễ ể ộ ị ườ ở ữ bi t ch ng t c…). Đ a đi m di n thuy t th ễ ng di n ra ộ nh ng không gian r ng

ơ ờ ộ

ế ườ ề ộ ề ườ ợ th ng dùng trong tr

(ngoài tr i, n i công c ng…). Khái ni m ệ thuy t trình ộ ự ụ ể ủ ờ ố ụ ư ế ọ

ề ố ượ ớ ạ ườ ề ể ầ ị ị ng ng t

ng, xác đ nh v thành ph n. Đ a đi m t ơ i h n v s l ẹ i nghe gi ữ ộ ườ ườ ườ ớ ộ ng h p nói v m t đ tài thu c ộ ố m t lĩnh v c c th c a đ i s ng nh : kinh k , khoa h c, giáo d c,… cho m t đ i ổ ứ ượ ch c ng dùng các ng trong nh ng không gian h p h n (h i tr ọ ng, l p h c…), th th

ươ ỗ ợ ệ ế ph ng ti n h tr (máy chi u…).

ế ụ ề ộ ề ộ ề ở ộ ả ấ

Ví d : thuy t trình v m t đ án m r ng s n xu t, kinh doanh, m t đ án phát ả ể ứ ế ế ế ớ

ế ế ọ ộ ị ; giáo viên thuy t trình bài gi ng trên l p; nhà nghiên c u thuy t trình tri n kinh t ề ộ ả ả ề ộ ề v m t đ tài khoa h c; m t công ty qu ng cáo, ti p th thuy t trình v m t s n

ẩ ớ ph m m i…

ế

ườ ệ ạ

trong những kỹ năng vô cùng cần thiết. Trong công vi c và sinh ho t th ạ ộ ở ườ ề ứ ộ ự ữ ệ ả ỗ

nh ng m c đ khác nhau, m i ng ướ ướ ứ ế ệ i hình th c thuy t trình. Đó là khi nói chuy n tr

ộ ự ụ ế ố

d ạ ề ộ ế ấ v m t k ho ch, m t d án; c p trên ủ ị ụ ệ ệ ậ ả ơ ơ ủ 1.2. Vai trò c a thuy t trình Hiện nay, cho dù bạn làm trong bất kỳ lĩnh vực nào thì thuyết trình cũng là một ng ngày, ế i đ u ph i th c hi n các ho t đ ng giao ti p ớ c đám đông; khi trình bày v i ự khi thuy t ph c khách hàng hay đ i tác th c ớ ạ hi n ý đ nh, m c đích c a mình; th m chí đ n gi n h n là khi nói chuy n v i b n

ề ề ộ ấ

ườ ệ ở ậ ạ ọ ệ ế t

bè v m t v n đ nào đó… ặ ng, đ c bi ề ấ Trong nhà tr ướ ớ ề ươ ế ọ

ệ c l p v các v n đ liên quan đ n bài h c là m t ph ệ ườ ọ ắ ữ ứ ế ỹ nhóm) tr ả hi u qu giúp ng b c đ i h c, vi c thuy t trình cá nhân (hay ọ ấ ộ ng pháp h c r t i h c n m v ng ki n th c và qua đó rèn luy n các k năng trình

ề ướ ấ bày v n đ tr c đám đông.

ỹ ế ứ ườ ố ẽ ượ ự Ng t s thu hút đ i có tài “ăn nói”, t c có k năng thuy t trình t

ễ ưở ườ ề ả ượ ý t i đ i nghe, d dàng truy n t

ừ c ế ẽ ễ ủ c a ng ườ ượ ụ ố ng đó cũng s d dàng thuy t ph c đ

ữ i nghe, t ụ c các đ i tác đ đ t đ ườ ủ đồng thời tạo được ấn tượng cho ng

i khác v ườ ự ạ ệc của mình. Dù b n là ng

ề ộ ư ế ế ệ ấ

c vi c nh ng n u không có tài “ăn nói”, không bi ế ẽ ạ ế ấ ườ ụ ể ề ế ạ ạ nh ng m c đích c a mình, năng tư duy cũng nh các năng l c làm vi ư ượ đ ư l u loát, m ch l c đ thuy t ph c ng i khác thì s h n ch r t nhi u đ n s

ườ ự ệ ả ậ ̣ c s chú ý ế ố ủ ng và mong mu n c a mình đ n ể ạ ượ c ề khả ấ i làm r t t trình bày v n đ m t cách ự ế ng s nghi p. Kh năng thuy t trình vì v y đóng môt vai trò thành công trên con đ

ườ ẫ ớ ủ ỗ ườ ng d n t i thành công c a m i ng i. Đó cũng là lý

ế ượ ế ầ ố ỹ thuy t trình đ c x p vào nhóm đ u tiên trong s các k năng

ọ vô cùng quan tr ng trên con đ ỹ k năng ườ ủ ạ ả ế do khi n cho ầ c n có c a ng i lãnh đ o, qu n lý.

ừ ừ ế ở ộ ọ

ườ ườ ữ ệ ậ ậ ả ỏ đông m i ngọ ngh thu t. Do v y, ngay c nh ng ng

i giang th ả ồ ộ ế ỏ Tuy nhiên, để thuyết trình trước đám đông là điều không dễ dàng đối với số ười, b i m t bài thuy t trình thành công đó v a là khoa h c, v a là ng cũng khó ướ c ặ tránh kh i tâm lý e dè ho c h i h p, lo l ng, m t t tin khi ph i thuy t trình tr

ượ i thông minh, gi ấ ự ỹ năng cần thiết. ắ ị nh ng kữ ế đám đông n u không đ c trang b

ự ệ ệ ộ ể

ả Vì v y, đ có đ ườ ượ ự ự c s t ế ế tin và tính chuyên nghi p khi th c hi n m t bài thuy t ệ ỹ ải được đào tạo các k năng và ph i rèn luy n i thuy t trình ph

ậ trình, đòi hỏi ng một cách nghiêm túc, công phu.

ế ỹ 2. K năng thuy t trình

ẩ ị ạ 2.1. Giai đo n chu n b

ị ộ ẩ ớ ự ế ọ

ỗ ợ ư ự ề ộ ứ ệ ị b chu đáo v n i dung, hình th c, các ph ng ti n h tr

cũng nh d trù đ ắ ể ầ ể ả ượ ữ ế ố ẩ Các khâu chu n b cho m t bài thuy t trình là vô cùng quan tr ng. V i s chu n ượ ươ c c 80%

nh ng tình hu ng có th x y ra, bài thuy t trình đã có th c m ch c đ ẩ ị ộ ướ ế c chu n b m t bài thuy t trình.

ề 2.1.1. Ch n đ tài thuy t trình ề ệ ẽ ả ặ ườ ạ ợ thành công. Sau đây là các b ế ọ ế ọ Vi c ch n đ tài thuy t trình s không ph i đ t ra trong tr

ặ ượ ụ ể ộ ề ườ c phân công m t đ tài c th . Trong tr ng h p b n đ ượ ự ợ ng h p đ

ệ ặ đ t hàng ho c đ ự ệ ầ ướ ề ế ọ t

do thì vi c ch n đ tài thuy t trình là công vi c đ u tiên trong các b ở ế ệ ả ộ ộ ơ

ế ị ủ ự ế ệ ề ế ọ

ượ c ọ c l a ch n ẩ ị c chu n b ế ố cho m t bài thuy t trình, và cũng là m t công vi c không đ n gi n, b i đó là y u t ầ đ u tiên quy t đ nh s thành công c a bài thuy t trình. Vi c ch n đ tài thuy t trình ầ ự c n d a trên các tiêu chí sau đây:

ự ể

a. S am hi u: ế ộ ể ế ộ ỉ M t bài thuy t trình ch có th thành công khi

ạ ể ự ự ỏ ự ị ộ ế ẽ mà b n th c s am hi u, n u không s khó tránh kh i s lúng túng, b đ ng, và t

ẽ ờ ợ ứ ế ệ ộ ơ

ề ộ ấ ự ự ụ ế ề ể ắ

ự ề đ tài thuy t trình thu c lĩnh v c ấ t ế nhiên là n i dung thuy t trình s h i h t, nghèo nàn, đ n đi u, không có s c thuy t ph c. Thuy t trình v m t v n đ mà mình không th c s am hi u sâu s c cũng có ườ ế ể ộ ọ th coi là m t hành vi thi u tôn tr ng ng i nghe.

ự ứ b. S h ng thú:

ỉ ự ự ở ế ườ ề ọ ứ Ch nên ch n đ tài mà mình có h ng thú, đam mê th c s , b i n u ng

ứ ề ể ế i thuy t ế ố ớ ấ trình không có h ng thú và tâm huy t đ i v i v n đ mình trình bày thì hi n nhiên là

ề ượ ả ườ ế ổ ứ c c m h ng cho ng i nghe. Khi đó bu i thuy t trình

ồ ẻ ạ ể cũng không th nào truy n đ ẽ ộ ẽ ễ s di n ra m t cách nh t nh o và bu n t .

ự ợ

c. S phù h p: ượ ự ọ ề ế ớ ố ượ ườ ả ợ Đ tài đ

ề c l a ch n thuy t trình ph i phù h p v i đ i t ở ệ ng ng ọ ề ấ ộ

ố ớ ả ầ ườ ề ế ế ấ t, có ý nghĩa đ i v i ng

ộ ố ượ ụ ể ở ư ở ể ờ ổ i nghe (tu i tác, ngh nghi p, trình đ văn hóa, s thích và các v n đ mà h quan tâm…), cũng ắ i nghe, g n ữ vào nh ng có nghĩa là v n đ thuy t trình ph i c n thi ả ớ v i các th i đi m và hoàn c nh c th (b i cùng m t đ i t ng nh ng

ữ ề ẽ ấ ờ

không gian và th i gian khác nhau s có nh ng v n đ quan tâm khác nhau). ổ 2.1.2. Xác đ nh các thông tin v bu i thuy t trình

ả ắ ầ ộ ượ ề ế ế ạ ị ị ố ể t m t bài thuy t trình, b n c n ph i n m đ c các thông tin v ề

ẩ Đ chu n b t ế ổ ả ờ ệ ỏ i các câu h i sau đây:

bu i thuy t trình qua vi c tr l ể ụ ế M c đích thuy t trình đ làm gì?

ẽ ế ộ N i dung s thuy t trình là gì?

ố ượ ẽ ế ng s nghe thuy t trình là ai?

ể ế ở Đ i t ị

ẽ Đ a đi m s thuy t trình ự ệ ờ đâu? ế

ụ ủ

ộ ́ ̀ ́ ị ượ ứ ả ̣ ̉ Th i gian th c hi n bài thuy t trình là bao nhiêu? ế 2.1.2.1. Xác đ nh m c đích và n i dung c a bài thuy t trình ̀ ̉ ơ ượ i đ

c muc đich thuyêt trinh t c là ph i tra l ủ ị Xác đ nh đ ụ ữ ụ ế ổ c các câu hoi: ạ ượ ầ ổ c sau bu i

M c đích c a bu i thuy t trình? Nh ng m c tiêu nào c n đ t đ ế thuy t trình?

ụ ớ ộ ả ộ ị ụ ế ả ẩ Ví d : qu ng cáo m t s n ph m hàng hóa, m t d ch v m i…; thuy t trình v ề

ạ ủ ễ ố ườ tác h i c a thu c lá, ô nhi m môi tr

ng… ế ệ ệ ự ế ị ụ ẽ ọ ị

ể ả ứ ữ ư ể ợ ộ Vi c xác đ nh rõ m c đích thuy t trình s quy t đ nh vi c l a ch n các n i ế i thông tin đ n dung thông tin cũng nh nh ng hình th c phù h p đ chuy n t

ườ ng i nghe.

ể 2.1.2.2. Tìm hi u đ i t

ự ố ượ ng tham d ị ộ ẩ ể ướ ế c tiên c

ế hoạch chu n b m t bài thuy t trình, tr ự ố ượ ư ố ượ ế ẽ ổ ng ng

ng s tham d bu i thuy t trình, nh : s l ố ể ệ ổ ở ộ ần tìm hiểu các Đ lên k thông tin về đ i t ườ ẽ i s tham ữ ề ự d , tu i tác, ngh nghi p, trình đ , quan đi m, s thích, m i quan tâm … Nh ng

ế ế ộ ẽ ể ị ơ ở ể ự thông tin này s là c s đ l a ch n đ a đi m, thi

ọ ổ ọ ết trình, cũng nh vi c l a ch n cách ăn m c và chu ứ ủ t k n i dung và hình th c c a ẩn bị về tâm lý, tác ặ

ớ ố ượ ườ ng ng i nghe.

ư ệ ự bu i thuy phong giao tiếp cho phù hợp v i đ i t ế ộ ượ ự ứ ỉ

ể M t bài thuy t trình ch có th thành công khi nó đáp ng đ ể ườ ượ ự ồ ủ ệ ả ậ c s đ ng c m c a ng

ụ ể ự ệ ế ẩ ổ ạ t o đ ượ ợ c s mong đ i và ề ố i nghe, vì v y, vi c tìm hi u thông tin v đ i ị ng tham d càng c th thì càng giúp cho vi c chu n b bu i thuy t trình càng t

ệ ả ạ ượ ẽ c s càng cao.

chu đáo, và do đó hi u qu đ t đ ị ể ế 2.1.2.3. Xác đ nh th i gian và đ a đi m thuy t trình

ờ ờ ị ế ị ệ ẽ ệ Vi c xác đ nh th i gian thuy t trình s giúp cho vi c ph

ầ ủ ẹ ế ế ả ỗ ộ ờ

ữ ầ ấ ọ ân chia thời gian thích hợp cho m i ph n c a n i dung thuy t trình. N u th i gian h n h p thì ph i phân ạ ổ ờ ượ ư b th i l ng u tiên cho nh ng ph n quan tr ng nh t.

ệ ự ể ế ể ọ ờ ị

ộ ườ ườ ấ ả ả ờ ế Vi c l a ch n th i đi m thuy t trình (ban ngày, ban đêm) và đ a đi m thuy t ợ ng, công viên…) ph i phù h p

ng hay sân kh u ngoài tr i, qu ng tr ợ ế ớ ố ượ ườ trình (h i tr ớ ề v i đ tài thuy t trình và phù h p v i đ i t

ự ng ng ị ẩ i nghe. ươ

ị ờ ệ ỗ ợ ệ ng ti n h tr ẽ ể ế 2.1.2.4. L a ch n cách thuy t trình và chu n b các ph ế ố ượ ọ ề ế ị ị

ả Vi c xác đ nh đ tài thuy t trình, đ i t ư ệ ự ụ ỗ ợ

ươ ệ ọ

ệ ể ế ớ ộ ọ ị

ấ ượ ượ ư ả ờ ớ ớ ngoài tr i, trang trí khung c nh n t

ng v i tranh, hoa, t ạ ầ ế ổ ọ ề ề bu i thuy t trình v đ tài khoa h c thì l

ư ế ế ế ầ ở ờ ng, th i gian và đ a đi m s quy t đ nh ọ ử ụ ợ cách bài trí khung c nh cũng nh vi c l a ch n s d ng các công c h tr phù h p ́ ẳ ả ng ti n trình chiêu, tranh nh minh h a…). Ch ng (âm thanh, ánh sáng, các ph ể ậ ạ ọ ề ạ h n, v i m t bài thuy t trình v văn h c, ngh thu t b n có th ch n đ a đi m ộ ng… Nh ng v i m t ọ i c n bài trí căn phòng trang tr ng, nghiêm ỏ ngoài tr i thì c n tăng âm thanh, nh ng n u trong phòng nh túc; n u thuy t trình

ạ ầ ề ỉ ượ ừ ả ợ thì l i c n đi u ch nh âm l ng v a ph i, ánh sáng phù h p…

ẩ ế

2.1.3. Chu n b n i dung bài thuy t trình 2.1.3.1. Thu th p t

ị ộ ậ ư ệ li u ẩ ị ộ ế ệ ẩ ộ ị

Trong các khâu chu n b cho m t bài thuy t trình thì vi c chu n b n i dung ế ị ộ ể ấ ẩ ấ ọ ỏ thuy t trình là quan tr ng nh t và cũng đòi h i công phu nh t. Đ chu n b n i dung

ế ụ ề ị ế ướ ế

bài thuy t trình, sau khi đã xác đ nh đ tài và m c tiêu thuy t trình thì b ượ ư ệ ệ ậ ả ậ ầ li u liên quan. Vi c thu th p thông tin c n đ

là ph i thu th p các t ề ọ ọ ừ ồ ư ệ ế và ch n l c t nhi u ngu n t c ti p theo ả c tham kh o ứ t, các công trình nghiên c u, các

ồ ượ ả li u (các bài vi ệ ươ ạ ngu n thông tin đ c đăng t i trên các ph ng ti n thông tin đ i chúng…).

ế ế 2.1.3.2. Thi

t k bài thuy t trình ầ ế ủ ậ ầ ế ệ Sau khi đã thu th p đ y đ các thông tin c n thi

ế ấ ộ ế t, công vi c ti p theo là thi ả ồ ộ ế ộ n i dung bài thuy t trình. C u trúc n i dung ế ế t k ủ c a m t bài thuy t trình ph i g m ba

ầ ở ầ ế ậ

ộ ph n: m đ u, n i dung và k t lu n. ở ầ ấ ượ ầ ế ế ng:

ả ớ ệ t k ph n m đ u n t ở ầ ủ ộ a. Thi ầ ế Ph n m đ u c a m t bài thuy t trình ph i gi ề i thi u khái quát v :

ụ ủ ế ổ M c đích c a bu i thuy t trình

ộ ọ

ợ Các n i dung quan tr ng ế ủ

Các l ị ế ổ

i ích c a bài thuy t trình ệ ủ L ch trình làm vi c c a bu i thuy t trình ế ể ộ ở ầ ệ ẩ ầ ị

ấ ượ ủ ự ể ằ ả ọ ng nh m thu hút s chú ý c a khán/ thính gi

ấ r t quan tr ng. Đ gây n t ầ ngay t ộ ử ụ ườ ữ ế ệ Đ có m t bài thuy t trình thành công thì vi c chu n b ph n m đ u có vai trò ừ ng s d ng m t trong nh ng phút đ u tiên, các nhà thuy t trình có kinh nghi m th

ữ nh ng cách sau đây:

́ ̣ ng:

̀ + T o ra môt tinh huông gây n t ộ ấ ượ ế ạ ụ ệ ả ẩ ổ ớ ộ

Ví d : Trong m t bu i thuy t trình gi ạ ờ ộ ừ ổ ủ ấ ỗ ị ệ ủ i thi u s n ph m c a m t công ty đi n ồ tho i, khi khách hàng v a n đ nh ch ng i, b t ng m t nhân viên c a công ty

ệ ế ạ ạ ố ế ị ủ ạ ch y ra ném m nh chi c đi n tho i trên tay xu ng sàn nhà. Các thi

ặ ạ ỗ ơ ộ ộ ậ t b c a máy ậ ộ nh t nh nh và ghép các b ph n

văng ra m i n i m t b ph n. Nhân viên đó t ạ ớ ệ ờ ừ ừ t ạ ẫ ế ệ ạ ố ậ l t.

ạ ủ ủ ệ ế ộ ộ i v i nhau. Th t tuy t v i, chi c đi n tho i v n ch y t ữ Vâng, đó là m t trong nh ng tính năng đ c đáo c a chi c đi n tho i c a hãng

ườ ừ ướ ố trong cánh gà b

chúng tôi ng ướ ế i thuy t trình t ờ ấ ố c ra tuyên b . ị ố ậ ộ ộ c tình hu ng b t ng đó, khách hàng đã b cu n hút và nh p cu c m t cách

ế ề ễ ệ ạ ả Tr ấ ự r t t

nhiên vào bài thuy t trình v qu ng cáo đi n tho i di n ra ngay sau đó. ữ ấ ượ ườ ế ẽ ấ ố ờ ị Nh ng tình hu ng gây n t

ng s khi n ng ầ ư ế ạ ữ ế ố

i nghe b t ng và b thu hút vào ố bài thuy t trình, tuy nhiên cũng c n l u ý là n u t o ra nh ng tình hu ng quá s c ố ớ ườ ạ ả ặ ụ i ph n tác d ng đ i v i ng ả ả ho c ph n c m thì l i nghe.

ề ế ̉ ̣ ̉ ̣ + Kê môt mâu chuyên liên quan đ n đ tài:

ể ườ ể ắ ầ ể ộ ệ ằ Đ thu hút ng

ể ể ề ề ệ ổ ộ

ủ ạ ư ế ậ ố ử ụ ọ ả ả ụ ệ i nghe, có th b t đ u b ng vi c k m t câu chuy n. Ví d , ề ộ ế ế n u là m t bu i thuy t trình v đ tài kinh doanh thì có th k câu chuy n v m t ặ t nh th nào. Ho c ẩ khách hàng đã s d ng s n ph m c a b n và h c m nh n t

ể ể ộ ể ạ ế ệ ề

ẻ cũng có th k m t câu chuy n hài có liên quan đ n đ tài đ t o không khí vui v , ự ạ ộ ộ ự ậ qua đó t o đà cho s nh p cu c m t cách t

ướ ể ẽ nhiên. ự

ả Tuy nhiên, không ph i ai cũng thích s hài h ạ ạ c, nên s là m o hi m n u s ể ướ ặ ữ ế ế ệ ỗ ế ự c đ t không đúng ch . Thêm n a, n u b n không có khi u k chuy n hài thì hài h

́ ́ ở ầ không nên m đ u theo cách này. ̃ ư ư + Đ a ra nh ng con sô thông kê gây chú ý:

ể ộ ấ ượ ầ ng ban đ u cho bài thuy t trình. Ví d , đ

Đây cũng là m t cách đ gây n t ế ườ ự ụ ọ ứ ể ở ầ i nghe l a ch n hình th c h c t p

thuy t ph c ng ằ ế ệ ư ố ứ ụ ể ề ợ ủ

thuy t trình b ng vi c đ a ra các con s nghiên c u c th v l ờ ư ế ả ạ ạ ệ đào t o này nh : gi m 70% chi phí đào t o, ti ụ ể ế ọ ậ Elearning, có th m đ u bài ứ i ích c a hình th c ọ ậ t ki m 60% th i gian h c t p, tăng

ấ ạ

ủ ươ ̉ ̀ i nghe: ệ năng su t làm vi c cho b n 25%. + Nêu câu hoi kích thích trí tò mò c a ng

ỏ ẽ ở ầ ụ ự ế ệ ằ ộ Vi c m đ u bài thuy t trình b ng m t câu h i s có tác d ng gây s chú ý,

ưở ượ ườ ự ế ế ư kích thích t ng t ủ ng c a ng i nghe. Th c t các nhà thuy t trình

duy và trí t ệ ấ ử ụ ở ầ

chuyên nghi p r t hay s d ng cách m đ u này. ế ỏ ượ ư ữ ấ ả ữ ỏ ố c đ a ra không nh t thi Nh ng câu h i đ

ữ ỏ ơ ả ả ướ ấ ướ t ph i là nh ng câu h i đánh đ mà ủ t nhiên là ph i h ng vào ch c (t

ế

nên là nh ng câu h i đ n gi n, pha chút hài h ề ủ đ c a bài thuy t trình). ể ụ ể ở ầ ộ ả ủ ề ẩ

ệ ẩ ả ợ ị ế ằ Ví d : Đ thuy t trình v các tính năng c a m t s n ph m, có th m đ u b ng ị ườ ng có các s n ph m nào tích h p tính t hi n nay trên th tr

ế câu h i: ỏ Quý v có bi năng 3 trong 1 không ?ạ ...

̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ớ ̉ ̉ ̣ ̉ + Chia se tinh cam môt cach chân thanh vê lý do đên v i buôi thuyêt trinh này:

ẻ ớ ở ầ ế ể ạ ổ ả ề ự ứ M đ u bu i thuy t trình, b n cũng có th chia s v i khán gi v s h ng thú

ả ượ ữ ạ ể ổ hay nh ng khó khăn mà b n đã ph i v ế t qua đ có bu i thuy t trình này, đó cũng là

ạ ạ ư ụ ở ầ ự ệ ớ nhiên nh ng l m t cách m đ u t i có tác d ng t o không khí thân thi n v i khán

ụ ổ ế ữ ủ ế ộ

ườ ươ ế ề

ử ụ ng s d ng ph ộ CNN th ớ ạ ắ ầ ệ ằ ả ọ

hi n v i m t tác phong trang tr ng, ông l ữ ươ ự ủ ế ớ ộ . ả Ví d : Larry King, m t trong nh ng chuyên gia thuy t trình n i ti ng c a đài ấ ng pháp này. Trong nhi u bài thuy t trình, thay vì xu t ậ ủ i b t đ u b ng cách nói lên c m nh n c a ạ ượ c

ẻ ng trình này. Nh ng s chia s chân tình c a ông đã t o đ ừ ầ ệ ườ ớ mình khi đ n v i ch ả ự ồ s đ ng c m và thân thi n v i ng i nghe ngay t đ u.

ầ ư ậ ự ữ ế ằ ả ả Tuy nhiên, c n l u ý r ng, n u không ph i là nh ng c m xúc th t s chân

ự ả ộ ộ ị ỉ ượ ụ ẽ ả ạ thành mà ch là s gi b , đóng k ch m t cách g ng g o thì s ph n tác d ng.

ế ế ộ ế b. Thi

t k n i dung thuy t trình: ị ẩ ộ ế ầ

ế ế ộ ề ệ ệ ầ ấ ọ Trong toàn b các khâu chu n b cho bài thuy t trình thì đây là ph n quan tr ng ờ ấ t k n i dung bài ế nh t, và cũng là ph n vi c chi m nhi u th i gian nh t. Vi c thi

ệ ụ ể ế ồ thuy t trình bao g m các công vi c c th sau đây:

ự ế

+ Xây d ng dàn bài thuy t trình ế : ả ượ ấ ộ ả ộ ả ệ ố c c u trúc m t cách h th ng, trong đó đ m b o

N i dung thuy t trình ph i đ ợ ặ ẽ tính logic, tính ch t ch và tính h p lý.

ấ ủ ấ ể ắ ế ế ề ộ Tùy theo n i dung và tính ch t c a v n đ thuy t trình mà có th s p x p trình

ự ự ể ợ t

logic sau đây: ̀ ́ ́ trình bày cho phù h p, có th theo các trình t ệ ủ ự ệ ấ ờ ươ ̣ ̣ 1) Th i gian xu t hi n c a s vi c (viêc gi xuât hiên tr ̀ ́ c thi noi tr ́ ́ ươ c, xuât

̀ ́ ̣

̀ ̀ ủ ự ệ ự hiên sau thi noi sau). ́ ư ̣ ̣ ̣ ̉ 2) M c đô quan trong c a s vi c (theo trình t tăng dân hoăc giam dân).

́ ủ ự ệ ự ệ 3) Logic nhân qu c a s vi c (nêu s vi c A là nguyên nhân c a s vi c B thi ̀

̀ ̀ ả ph i trinh bay A tr

́ ả ủ ự ệ ́ ươ c, B sau). ủ ự ấ ự ề ạ ̉ ̣ ̉ logic c a v n đ (điêm manh điêm yêu; th c tr ng nguyên

4) Theo trình t ả nhân gi

i pháp). ế ế ộ t hóa n i dung thuy t trình: + Chi ti

ả ụ ể ự ế ộ ớ

ị ụ ể ậ ứ ượ ế ế ể ẩ ộ ậ Sau khi xây d ng dàn bài thì ph i c th hóa n i dung thuy t trình v i các lu n ố t, đi m, lu n c . N i dung thuy t trình càng đ c chu n b c th , chi ti t càng t

ả ả ầ ầ trong đó c n đ m b o các yêu c u sau đây:

ậ ề ữ ể ạ ọ

ọ Bám sát tr ng tâm ch đ ả ấ ể ầ ạ ọ

́ ậ ể ữ ưở ữ ọ ̣

ứ ự ề ứ ộ ượ ể ể ậ ả ố ọ ̣ c ch n theo th t

th đánh s các lu n đi m đ ữ ể ủ ộ ể ể ộ ớ ọ ̉ Đ ghi nh nh ng n i dung quan tr ng, c n l

ớ đ có th ch đ ng, đ ấ ầ àm the ghi nh ữ ườ ặ ặ ợ ỏ ị

phòng tr ứ ề ọ ư ế ế ể ấ ủ ề: t p trung vào nh ng v n đ quan tr ng đ t o đi m ọ nh n, tránh lan man, dàn tr i, chung chung. Đ nói đúng tr ng tâm, b n c n ch n ạ ỏ ọ ng không quan tr ng và có l c nh ng lu n đi m quan trong nhât, g t b nh ng ý t ầ v m c đ quan trong gi m d n. ề ng h p b quên ho c b sót nh ng ý chính do m t bình tĩnh ho c do quá ằ ấ hào h ng, say s a mà nói lan man xa v n đ tr ng tâm (n u thuy t trình n ng

ề ầ Powerpoint thì không c n làm đi u này).

ẫ ấ ẫ ế ể ứ ạ ự ấ ố T o s h p d n, lôi cu n

ộ ả ế ướ ầ c u tr

ọ ộ ụ ờ ố ự ắ ớ

ố ượ ộ ố : đ bài thuy t trình có s c h p d n, lôi cu n, yêu ả ớ c h t là n i dung thông tin ph i m i, phong phú, kèm theo các hình nh úp khán giả hình dung ễ ng và tính

ấ ủ ướ ế ể ỏ minh h a, các ví d sinh đ ng, g n v i th c ti n đ i s ng gi cụ thể hơn về điều bạn muốn nói. Bên cạnh đó, tùy thu c vào đ i t ch t c a bài thuy t trình mà có th đan xen nh ững câu chuyện dí d m, hài h

ể ề ế

c liên ịu không khí trang nghiêm của buổi thuyết trình. Tuy quan đ n đ tài đ giúp làm d nhiên, nếu quá lạm dụng những câu chuyện hài, bạn sẽ mất nhiều thời gian và còn bị khán thính giả đánh giá là người thiếu nghiêm túc.

ế ậ ả ụ ể ứ ậ ậ Có tính thuy t ph c

ụ : lu n c ph i c th , chính xác, đáng tin c y; l p lu n ậ ạ ạ ả ặ ẽ

ph i ch t ch , logic, m ch l c. ả ế ị ế ổ + Lên k ch b n chi ti t cho bu i thuy t trình :

ế ế ả ị ự ộ ả t cho bài thuy t trình thì ph i lên k ch b n

ế ổ ồ ế ổ ị chi ti t cho bu i thuy t trình. K ch b n c a m t bu i thuy t trình bao g m:

ả ủ ̀ ́ ̀ Sau khi xây d ng xong n i dung chi ti ế ̀ ơ ượ ộ ̀ ư ủ ổ ờ

Phân l ế

ể ể ề ờ

̀ ́ ̀ ườ ế ệ ơ ̉

ng th i gian thuyêt trinh cho t ng phân trong t ng th i gian c a bài Đặc biệt nếu hạn hẹp về thời gian thì bạn phải phân bổ thời lượng thuy t trình. hợp lí để có thời gian đi sâu vào phần quan trọng nhất. Đ ki m soát v th i gian, ữ theo nh ng ng i thuy t trình có kinh nghi m thì nên chia tông th i gian thuyêt trinh ̀ ̀ ả ờ ả ậ ỏ ớ ế ra lam ba phân: thuy t trình (70%); tr l i câu h i và tranh lu n v i khán gi (20%);

ờ ự ữ th i gian d tr (10%).

ằ ả ọ ọ ̣ ̣

́ ̃ ̃ ̀ ̃ ́ ̀ ư ế ế ̣ ̉ ̉

ở ứ ộ ở ờ ư ư ữ ể ự Có / không các minh h a b ng phim nh, clip, hay các hoat đông minh h a tr c ti p khac (diên kich, tr ng bay mâu san phâm, thao tac lam mâu, …)? N u có thì dùng ợ th i đi m nào là phù h p? ầ cho nh ng ph n nào, đ a vào

ầ ờ m c đ nào và đ a vào ọ Th i gian dành cho ph n minh h a là bao nhiêu?

ả ặ ẵ ư ế ả ỏ ớ Có / không các câu h i giao l u v i khán gi ? N u có thì ph i đ t s n các câu

ư ắ ả ầ ắ ẫ ỏ ỏ ự ế h i d ki n và ph i cân nh c nên đ a câu h i vào ph n nào? Cách d n d t ra sao

ự ộ cho t

̀ ̀ nhiên, sinh đ ng? ườ ợ ự ế ả

ng h p nhiêu ng ̀ Trong tr ế ờ ượ ̉ ư ươ ặ ộ ̣ ̀ i (n i dung trình bày, th i l ng). Đ c bi

t công viêc cua t ng ng ố ươ ố ợ ấ ạ ị ụ ể c th , chi ti ả là ph i có ph ̀ ươ i tham gia thuy t trình thi ph i có s phân công ệ t ể ng án ph i h p th ng nh t, ăn ý nh p nhàng, linh ho t và uy n

ế ể chuy n khi luân phiên thuy t trình.

ươ ử ặ ố ệ ụ ờ

Có ph ế ng án x lý các tình hu ng đ c bi ị ớ ự ế ổ ướ ầ t (ví d : khi th i gian dành cho bài ầ ắ ớ t qua ph n

thuy t trình b thay đ i so v i d ki n thì nên c t b t ph n nào, nên l ụ ử ế ệ ấ ặ

nào? N u m t đi n hay máy móc tr c tr c thì x lý ra sao...). ỏ ể ả ờ ươ ướ ườ ẩ ị ng án tr l

+ L ầ ng tr ẩ c các câu h i đ chu n b các ph ị ộ ế ể ỏ ệ ướ i: ả ườ Ph n chu n b n i dung thuy t trình không th b qua vi c ph i l ng tr

ỏ ả ể ế ẩ ị ươ ̉ c các ả ờ i. ng án tr l

câu h i cua khán gi ườ ả ỏ Thông th trong và sau khi thuy t trình đ chu n b các ph ạ có th đ a ra các d ng câu h i sau đây:

ng, khán gi ố ộ ộ ơ ườ ướ ế i thuy t trình l t qua.

ể ư Câu h iỏ mu n làm rõ h n m t n i dung nào đó mà ng ươ ả ờ ố ơ ỉ ầ ạ ả ỹ ưỡ ỏ i các câu h i lo i này t Tr l ng đ i đ n gi n, ch c n trình bày k l ơ ng h n, chi

ầ ế ơ ti

ộ ộ ượ ủ ế ầ ố ớ ộ t h n ph n n i dung đó. ở ộ ỏ

Câu h i mu n m r ng m t n i dung c a ph n đã đ ế ườ ứ ả ỏ ỏ ộ ộ ạ c thuy t trình. V i lo i ề ữ i thuy t trình ph i có m t phông tri th c sâu r ng v nh ng

ề

câu h i này đòi h i ng ấ v n đ liên quan. ố ề ữ ỏ ể ả ờ ượ ộ ậ Câu h i mu n tranh lu n v nh ng n i dung đ c trình bày. Đ tr l

ỏ ườ ư ệ ế ả i thuy t trình ph i có cái nhìn toàn di n và t

ỏ h i này, đòi h i ng ướ ố ậ ề ấ ề ế ậ ạ i lo i câu ệ ả duy ph n bi n, c các ý ki n khác nhau, th m chí là đ i l p v v n đ , suy nghĩ

ả ự ế ph i d ki n tr ươ ướ ả ả ề tr ng án và các kh năng gi ế ấ i quy t v n đ .

ế ầ ế c. So n ph n k t bài thuy t trình:

c các ph ạ ̀ ̀ ̃ ́ ế ả ố ộ ̣ ̣

ằ ́ ể ươ ể ế ể ọ ̣ ̃ ́ ư Phân k t ph i tom lai m t cách ngăn gon, ro rang b ng cách đánh s nh ng ̀ i nghe có th ghi lu n đi m quan tr ng trong nôi dung đã thuy t trình đ giup ng

ậ ́ơ ố ơ nh t

t h n. ở ợ ữ ớ ươ ướ ả ề ấ ớ G i m nh ng suy nghĩ m i, ph ng h ng hay gi i pháp m i cho v n đ đã

trình bày.

ỹ ằ 2.1.3.3. K năng s powerpoint

ệ ệ ế ạ o n bài thuy t trình b ng ằ ế ế ứ ấ Hi n nay, vi c thuy t trình b ng powerpoint là hình th c thuy t trình r t ph

ề ợ ế ở ự ế ề ể ự ự bi n b i nó có nhi u l

ơ ả ượ ả ủ ứ ầ qu c a hình th c thuy t trình này thì c n ph i n m đ

ệ ả ạ ế ế vi c so n th o, thi

ế ơ ở ế ế thi t k các slide thuy t trình sao cho n t

ổ ệ i th v tính tr c quan. Tuy nhiên, đ th c s phát huy hi u ế ả ắ ỹ c các k năng c b n trong ặ ệ ạ các slide tuy không khó, nh ngư t k các slide. M c dù vi c t o ấ ượ thì l ả ạ i không đ n gi n, b i nó không ng ệ ủ ạ ể ệ ự ỉ ể ệ ự ẩ ộ ị ch th hi n trình đ và s chuyên nghi p c a b n, mà còn th hi n s chu n b chu

ớ ấ ề ầ ậ ẩ đáo, c n th n v i v n đ c n trình bày.

ữ ỹ ầ ượ ư ế ế

ầ c l u ý khi thi ề t k các slide: ệ ườ ự ế Sau đây là nh ng k năng c n đ ề ấ + V c u trúc : slide đ u tiên ghi tiêu đ và tên ng

ớ ẽ ệ ộ gi i thi u khái quát các n i dung chính s trình bày (nh m c l c

ế ế ườ ự ể ể ẩ ổ ị i th c hi n; slide ti p theo ố ỗ ư ụ ụ ở ầ đ u m i cu n ậ i nghe có s hình dung t ng th và chu n b tâm th ti p nh n. Các sách) đ ng

ể ế ậ ớ ụ ể slide ti p theo m i đi vào các lu n đi m c th .

ế ề ộ ứ ữ ả ọ + V n i dung

ể ả ả ượ ố ừ ắ ượ ượ ữ ụ ễ chuy n t i đa, đ c t

c di n đ t trong nh ng c m t ế c gi n l ằ ị i, đã đ ầ ườ ế ớ ổ

súc tích. C n xác đ nh r ng, ng ề ả ể ọ ữ ứ ệ ấ ầ : các slide thuy t trình ph i ch a nh ng thông tin quan tr ng c n ọ ạ ng n g n, ạ ể i nghe đ n v i bu i thuy t trình là đ nghe b n trình bày v n đ ch không ph i đ đ c nh ng gì hi n trên màn hình powerpoint.

ỗ ế ề ữ ả ậ ệ ả ọ N u trong m i slide có quá nhi u ch thì khán gi

ờ ẳ ệ ạ ế ả ờ ồ cũng s

ệ ọ ứ ệ ấ ậ ạ ỏ ỉ

ph i t p trung vào vi c đ c nên ẽ ch ng còn th i gian quan tâm đ n vi c b n đang nói gì, đ ng th i khán gi ầ ớ ả c m th y m t m i, không h ng thú v i vi c đ c. Vì v y ch nên g ch đ u dòng các ắ ượ ộ ể ễ ể ả ắ ạ ọ

có th d dàng n m đ ấ ể ể c n i dung b n đang trình bày. Còn ề ự ý ng n g n đ khán gi ạ b n thì d a vào các ý chính đó đ tri n khai v n đ .

ề ứ :

ả ỉ ế ố ượ ừ ng t

+V hình th c trình bày các slide Số dòng trong mỗi slide ch kho ng t ữ ả ố ỉ 3 đ n 5 dòng; s l ệ ầ ượ ấ i đa ch kho ng 10 t . dòng t

ợ ự ớ ừ ừ Các dòng ch nên xu t hi n l n l ấ t theo th t ệ ề ứ ấ

ủ ộ trong m t ứ ự ướ tr c ẽ trình bày v n đ ch không nên xu t hi n cùng lúc s làm ừ ấ ả sau phù h p v i trình t ự ậ ố r i và sao nhãng s t p trung chú ý c a khán gi ề vào t ng v n đ .

ế ỗ ợ ớ ạ ố ượ i h n s l ượ c

Gi ế ả ng slide thích h p cho bài thuy t trình, sao cho m i slide đ ộ chi u trong kho ng m t phút là thích h p.

ễ ọ ươ ề ả ỗ ữ ế t trong m i slide ph i nh

ợ ất quán, chân ph ồ ườ ể ọ ư ấ ả ủ ớ ể ắ ng, d đ c (v màu s c, i ng i xa nh t có th đ c, nh ng cũng Ch vi ữ font ch ); size ch

ớ ẽ ữ ph i đ l n đ ng ả ắ không nên quá l n s làm khán gi có c m giác “t c m t”.

ườ ỗ Trong m i slide th ng ph i k ả ứ ả ết hợp gi a chữ

ể ổ ợ ệ ố ử ớ ớ ữ viết v i các ký hi ạ i ng

ượ ườ ộ ệu, biểu đồ, ườ i nghe . Vì ữ

hình ảnh minh h aọ đ b tr cho thông đi p mà b n mu n g i t ế ườ ủ “trí não c a m t ng ấ ể ể ng không th quan sát đ ố i bình th ượ ắ ầ c” (T.Edison), và s dây th n kinh t

ừ ế ả ệ ể ữ t đ nh ng l

m t có th nhìn th y đ ầ ầ ố ấ g p 25 l n s dây th n kinh t ự ủ ế ề tai đ n não, do đó ph i khai thác tri ằ ứ ự ế th v tính tr c quan c a hình th c thuy t trình b ng Powerpoint. Nên l a ch n s c đ n 1/1000 nh ng gì ề ừ ắ ế m t đ n não nhi u ợ i ọ ử

ữ ộ ả ể ế ẫ i cao đ nó v n rõ nét khi trình chi u trên màn

ả ụ d ng nh ng hình nh có đ phân gi ả ộ nh r ng.

ắ ế ế ữ ữ ộ ươ Thi

ể ặ i màu và n n sáng màu ho c ng c l i. ả ng ph n cao, ề đổi màu n n khi

ụ ư ề ả t k màu s c gi a ch và n n (background) ph i có đ t ượ ạ Có th thay ạ ủ đề mới nh ng không nên l m d ng. ữ ố ề nên dùng ch t ộ chuyển sang n i dung hay ch

ắ ề ử ụ ườ

ờ ạ ầ ữ ệ ứ ệ ề ặ ắ ụ th i cũng c n tránh l m d ng nh ng hi u ng đ c bi

ầ ế ồ Hình n n không nên s d ng màu s c hay các hoa văn trang trí r m rà, đ ng t v âm thanh và màu s c khi ạ ộ ậ ự ậ ườ không c n thi

ể t. Đ ng ừ ả ả ữ ế ế ị

ẹ ề ả ắ ộ ợ

ả ị ế ẳ ắ ắ ố

i nghe th t s t p trung vào n i dung mà b n trình bày và ứ ọ ủ không b ph n c m, đ ng bi n các slide thuy t trình c a mình thành nh ng b c h a ủ ớ ớ v i quá nhi u hình nh đ ng, âm thanh hay màu s c loè lo t không phù h p v i ch ở ọ ậ ự ắ ề b căng th ng, lóa m t, b i h th t s mu n n m b t thông tin đ khi n khán gi ử ế ế ủ ự ứ ề ạ ạ ố ộ t k c a b n. Và đi u đó th c ra l ự i là s mách

ệ ủ ạ ề ự

ch không mu n th trình đ thi ả b o v s không chuyên nghi p c a b n. ự ườ ế ạ ợ ậ ằ ị ụ ệ ặ ỹ Có k ho ch d phòng tr ng h p máy móc b tr c tr c k thu t b ng vi c in

ể ấ ọ ườ ra gi y bài trình bày đ phát cho m i ng i.

2.1.4. Luy n t p tr c khi thuy t trình

ệ ậ ấ ướ ầ ế ị ộ ệ ầ ế ế ẩ

Sau khi hoàn t ở ự ụ ủ ế ệ ộ

t ph n chu n b n i dung, công vi c c n thi ộ ́ ̀ ự ậ ̣ ẽ ự ụ ệ ầ ở ả t ti p theo là ph i ậ t p luy n, b i s thành công c a m t bài thuy t trình ph thu c không ít vào khâu ỗ ợ

̀ tin khi thuyêt trinh, b i vì “n i s ắ ắ này. S t p luy n càng thu n th c, ban s cang t ế ồ ừ ự ự ể ế ắ t và s không ch c ch n” (Robinson). hãi b t ngu n t

s thi u hi u bi 2.1.4.1. Luy n t p v th i gian ế ệ ậ ề ờ ả ể ả ờ ệ ậ ướ ế Đ đ m b o th i gian thuy t trình, c n

ầ luy n t p tr ỉ ờ ỉ ượ ự ế ờ c sao cho bài thuy t trình ể ế ch chi m 80% l ng th i gian d ki n, trong đó ch nên dành 70% th i gian đ

ạ ớ ư ố ườ ệ trình bày, còn 30% cho vi c giao l u, đ i tho i v i ng i nghe.

ữ ử ỉ 2.1.4.2. Luy n t p ngôn ng , c ch ễ ệ ậ ế ả ễ ệ ậ ả

ọ ừ ệ ấ ố ộ ỉ

ườ ườ ư ể ả ọ ọ i, kh năng này không tr ng đ thu hút ng

ờ ạ ư Trong thuy t trình, kh năng di n đ t l u loát và ngh thu t di n c m qua l i ậ nói (gi ng nói, âm đi u, t c đ nhanh ch m, cách ng ng ngh …) có vai trò r t quan ớ ố i nghe, nh ng v i s đông m i ng ủ ế ự ậ ệ ẩ ả ph i là thiên b m mà ch y u là do s t p luy n.

ữ ể ả ượ ở ự ậ ệ Nh ng kh năng này không th có đ

ả ủ ế ộ ằ hai, mà là k t qu c a m t quá trình rèn luy n lâu dài, b ng vi c th ộ c b i s t p luy n trong ngày m t ngày ường xuyên đ cọ ệ ệ

ạ ộ ệ ể ự ữ ư ầ ữ sách báo, t p chí, tham d nh ng cu c nói chuy n… đ thu th

ữ ẹ ữ ụ ữ ữ hay, ý đ p, nh ng câu thành ng , t c ng , châm ngôn, nh ng t

ữ ậ ể ạ ở ộ thu t ng chuyên ngành… Đó là cách đ b n làm phong phú và m r ng v n t

ượ ứ ả ẩ ạ ạ ọ

ời ập, s u t m nh ng l ừ ngữ m i lớ ạ, nh ngữ ố ừ ủ c a ố c kh năng ng kh u nhanh nh y và linh ho t trong m i tình hu ng. ướ ề ầ ế ạ ậ ộ

ể mình đ có đ ệ ặ Đ c bi ạ ạ ễ ư ị ể ệ ậ t, tr ẩ ệ ậ

ợ ờ ứ ườ c khi thuy t trình, b n nên t p nói m t mình nhi u l n theo bài ễ ư so n đã chu n b đ luy n t p cách di n đ t cho l u loát cũng nh ngh thu t di n ố ả c m qua l

́ ử ỉ ữ ̉

i nghe. ộ ̀ ̀ ́ ầ ậ ạ ̣ ể ́ ơ tiêp v i ng i nói cho phù h p và có s c cu n hút ng ể ệ ậ ̀ ươ i nghe, b n cũng c n t p thuyêt trinh môt minh (noi tr ́ ươ ươ c g

ườ ướ ượ ưở ư ế ằ ng r ng mình đang thuy t trình tr quan sát) nh ng t ng t

ọ c m i ng ườ ờ ọ ướ ườ ạ ộ

ỏ c m t nhóm nh là b n bè, ng ỉ i thân và nh m i ng ệ ữ ụ ự ế ắ ả

ượ ự ướ ạ Đ luy n t p các c ch và ngôn ng hình th , các đ ng tác di chuyên, cach giao ́ ́ ể ự ng đ t i. Sau đó ế ể i góp ý ki n có th nói tr ệ ề ể ạ đ b n đi u ch nh, kh c ph c các thi u sót. Chính nh ng tr i nghi m qua s luy n ổ ộ ự ậ ẽ c vào m t bu i t p s giúp b n có đ tin và thành công khi b c s bình tĩnh, t

ự ự ế thuy t trình th c s .

ệ ủ ả ể ế ế ổ ả N u là thuy t trình theo nhóm thì ph i có bu i thao luy n c a c nhóm đ có

ế ấ ả ố

ự ố ợ s ph i h p th ng nh t và ăn ý cho c bài thuy t trình. ả ậ ằ ế ế ượ ướ N u là thuy t trình b ng powerpoint thì ph i t p d c các thao tác s t tr

ươ ữ ụ ế ệ ể ế ố ụ d ng và k t n i các ph ử ặ ng ti n trình chi u đ tránh nh ng lúng túng, tr c tr c

không đáng có. ệ ạ ễ ệ ề ả ả ọ Tóm l ạ ư i, vi c rèn luy n kh năng di n đ t l u loát, gi ng nói truy n c m, giàu

ệ ấ ệ ề ể ọ

ố ấ ầ ữ ủ ế ế ộ

ườ ệ ế ạ ộ ộ ữ sinh khí và tác phong chuyên nghi p là nh ng đi u ki n r t quan tr ng đ làm nên ạ ự ch t c n có n u b n s thành công c a m t bài thuy t trình, và đó cũng là nh ng t ứ i thuy t trình chuyên nghi p hay m t nhà lãnh đ o có s c

ố ở mu n tr thành m t ng thu ph c. ụ

ự ế

ệ 2.2. Th c hi n thuy t trình ế ộ ườ ế ả ả ộ M t bài thuy t trình thành công ph i có kh năng tác đ ng đ n ng

ả ề ả ỉ ề ừ ứ ế ậ

ơ ả ữ ự ệ ệ ậ ộ ỹ i nghe ọ không ch v nh n th c mà còn c v c m xúc, do đó, thuy t trình v a là khoa h c ế ừ v a và ngh thu t. Sau đây là nh ng k năng c b n giúp th c hi n m t bài thuy t

ơ ở ủ ự ế ợ ữ ệ ế ậ ọ trình thành công trên c s c a s k t h p gi a khoa h c và ngh thu t giao ti p.

ấ ượ ầ 2.2.1. Gây n t ng ban đ u

ạ ự ở ầ ầ ọ ệ ữ “V n s kh i đ u nan”, “Đ u xuôi đuôi l

ế ể ủ ướ ề ọ ở ầ ệ đã đúc k t đ nói v vai trò quan tr ng c a b

t” là nh ng kinh nghi m mà cha ông ộ c kh i đ u cho m t công vi c. Còn ữ ệ ầ ườ ế ủ ữ i thuy t trình chuyên nghi p, nh ng phút đ u tiên

ệ theo kinh nghi m c a nh ng ng ự ấ ọ ủ ế ộ có ý nghĩa r t quan tr ng cho s thành công c a m t bài thuy t trình.

ạ ầ ả ạ ướ ệ ạ Ngay t nh ng giây phút đ u tiên b n xu t hi n tr c khán gi

ở m

khán gi ị ẳ ề ạ i v kh ng đ nh, xác nh n l

ả ứ ừ ữ ấ , b n đã t o nên ả ột ấn tượng tức thì, và 30 giây tiếp theo là thời gian để mọi người ầu hết người nghe sẽ có ắt đầu thuyết ậ ạ ề ấn tượng v b n. B i v y, h ở ậ ề việc có thích hay không thích b n trạ ước khi b n bạ ph n ng tâm lý v

trình.

ự ộ ố ư ữ ọ nhiên, do tr i phú, h đã có nh ng u th

Đối với m t s ng ứ ề ười, m t cách t ộ ệ ả ễ ọ i, t

ượ ợ ậ ều, vì v y ph i th đó không nhi

c các l ố ố ớ ố ế t đ i v i m

ố ắ ẩ ế ọi người ngay khi ti p xúc ệ ể ự ả

ộ ố ỹ ể ạ ờ ế ườ ừ khuôn mặt, dáng vóc, nụ ần lớn đều c nầ hoàn thi n b n thân. Sau đây là ự ệ ầ ộ ề v hình th c b ngoài d gây thi n c m cho m i ng cười. Tuy nhiên, những người có đ ượ ấ ượ ng t c n t chúng ta mu n gây đ phải có s chu n b chu đáo và nh ng c g ng đ t ữ ị ự ượ ấ ượ c n t m t s k năng có th giúp b n gây đ ng ban đ u khi th c hi n m t bài

ư ế ế thuy t trình (cũng nh trong giao ti p nói chung).

ấ ượ ằ 2.2.1.1. Gây n t

ế ố ữ ng b ng phong cách ộ ể ườ ấ ượ ề ế Nh ng y u t i nghe có n t ng v bài thuy t trình

ầ tác đ ng đ u tiên đ ng ườ ủ ế ư ế ụ ể ệ

chính là phong cách c a ng ẩ ở ậ ạ ặ i thuy t trình, bi u hi n qua trang ph c, t ị ẵ ỹ ưỡ ướ th , nét ướ ệ m t. B i v y b n hãy chu n b s n sàng và k l ấ c khi xu t hi n tr ng tr c đám

đông.

ầ ớ ề ự ế ặ ợ ị ố ượ ng

C n ăn m c nghiêm túc, l ch s , phù h p v i đ tài thuy t trình và đ i t ườ ng

ề ộ ề ế ặ ầ ọ i nghe. ụ

Ví d : Khi thuy t trình v m t đ tài khoa h c c n ăn m c nghiêm túc, trang ệ ề ộ ộ ọ ể ế ẩ ậ ọ ộ ộ tr ng; khi thuy t trình v m t tác ph m ngh thu t, m t cu c tri n lãm h i h a hay

ắ ặ ể ệ ạ ấ ượ ộ điêu kh c thì nên ăn m c th hi n phong cách đ c đáo, lãng m n, n t

ế ề ộ ề ụ ộ

ấ ượ ư ể ề ặ ẩ

ph m đ c tr ng cho n n văn hóa đó đ gây n t ị ẩ ứ ằ ấ ậ ạ ng…; khi ộ ậ ể ặ thuy t trình v m t n n văn hóa, có th m c trang ph c, đ i hay đeo, mang m t v t ế ng cho bài thuy t trình. Qua đó ế ẩ cũng là b ng ch ng cho th y b n đã chu n b c n th n và chu đáo cho bài thuy t

trình.

ế ố ụ ứ ữ

Tuy nhiên, nhìn chung, trang ph c và nh ng y u t ườ ườ ự ế ộ

i thuy t trình không nên quá đ c đáo, khác th ệ ự ậ ể ả ả ở ủ ề hình th c b ngoài c a ạ ể ng đ tránh t o nên s chú ý ộ t, b i nó có th gây ph n c m và làm sao nhãng s t p trung chú ý vào n i

ng ặ đ c bi dung thuyết trình.

ớ ụ ế ố ứ ề ư ế ử ỉ ệ hình th c b ngoài thì t

ự ủ ộ Cùng v i trang ph c và các y u t ự th , c ch , đi u b ở ệ ặ ở t

ấ ượ ể ầ ố r t quan tr ng đ gây n t t ban đ u cho khán gi ng t

ả nh

ả ấ ững nụ cười (đúng lúc), vì nó không ch gi ệ ự ể ả ạ ắ ầ ọ ố

ộ ữ tin, nét m t thân thi n, c i m cũng là nh ng nhiên, phong thái ch đ ng và t ạ ọ ế ố ấ . T t nhiên, b n y u t úp bạn tự tin ỉ ặ đừng quên t ng khán gi hơn, mà còn t o s thân thi n, làm c u n i quan tr ng đ rút ng n kho ng cách ữ ạ gi a b n v

ới người nghe. ấ ượ ẫ 2.2.1.2. Gây n t

ở ầ ng b ng m đ u h p d n ộ ằ ắ ầ ấ ổ ườ ữ ế

ẫ Thông th ườ ự ự ữ ư ể ẵ ẩ ị tiên, ng

ở ậ ườ ế ể ạ ố i nghe ngay t

̀ ́ ở ầ ấ ượ ạ ẩ ộ ̣ ng mà b n đã chu n b (t o môt tinh huông nói. B i v y, đ lôi cu n ng ớ v i m t trong các cách m đ u n t

ầ ng, khi b t đ u m t bu i thuy t trình, trong nh ng giây phút đ u ạ i nghe v n ch a th c s chu n b tâm lý s n sàng đ nghe nh ng gì b n ắ ầ ừ ầ đ u, b n hãy b t đ u bài thuy t trình ị ạ ̃ ́ ́ ấ ượ ư ư ế ề ̉ ̣ ̉ ̣ ng; kê môt mâu chuyên liên quan đ n đ tài; đ a ra nh ng con sô thông kê gây n t

́ ủ ̉ ̉ ̉ ̣

́ ̀ ̀ ̀ ́ gây chú ý; nêu câu hoi kích thích trí tò mò c a ng ớ ̀ ̀ ươ i nghe; chia se tinh cam môt cach ự ệ ượ ở ầ ầ ̉ c ph n m đ u gây

ủ ạ ượ ư ể chân thanh vê lý do đên v i buôi thuyêt trinh này). Th c hi n đ ấ ượ n t ế ng thì có th xem nh bài thuy t trình c a b n đã thành công đ ộ ử c m t n a.

ở ầ ấ ượ ầ Sau ph n m đ u n t ng, không nên vòng vo dài dòng mà nên đi ngay vào đ

ố ụ ế ế ệ ằ ớ ệ ề ụ i thi u khái quát v m

ề c đích, b c c bài thuy t trình, ổ tài thuy t trình b ng vi c gi ị ợ ủ ế ế ệ ủ l

ỹ ố ấ

ể ả ượ ượ ể ề ầ ộ c đi u đó, các n i dung c n đ

ể ả ư ể ạ ọ ỹ và làm theo mình. Đ làm đ ứ s c quan tr ng, nh ng bên c nh đó, các k năng đ chuy n t

ụ ả ọ ọ i ích c a bài thuy t trình, l ch trình làm vi c c a bu i thuy t trình. ề 2.2.2. K năng trình bày v n đ lôi cu n Thuyết trình là trình bày cho người khác hiểu, thuyết phục người khác nghe theo ế i là h t c chuy n t ớ ế ệ i thông đi p đ n v i ết ậ ệ ể vi c thuy khán gi

và thuy t ph c h cũng quan tr ng không kém. Vì v y, đ ọ ạ ượ ỹ ế ệu quả cao, cần chú tr ng các k năng sau c hi

ườ ễ ả trình đ t đ ế đây: ế ớ ọ Thuy t trình khác v i đ c di n văn, nghĩa là ng

ở ậ ị ẵ ứ ế ầ ẩ ọ

ế ể ế ả ọ ộ i thuy t trình ph i dùng văn ộ ả đ c bài thuy t trình đã chu n b s n. B i v y, m t yêu c u quan nói ch không ph i ự ườ ố ớ ả i thuy t trình là ph i thoát ly văn b n vi t đ nói m t cách t tr ng đ i v i ng

ư ệ ớ ả ế ỉ ể ướ nhiên nh đang trò chuy n v i khán gi ầ (khi c n thi t qua

t ch có th nhìn l ầ ấ ộ ặ ắ ế ể ậ

ị ỹ ưỡ ườ ự ự ế ả ẩ ắ

phi u nh c bài ho c các lu n đi m chính trên slide). Đây là m t yêu c u r t khó, đòi ề ề ỏ h i ng ắ i thuy t trình ph i có s chu n b k l ữ ể ng, có s am hi u sâu s c v đ ầ ệ ậ ề ầ ấ ả ộ ụ 1 tài, n m v ng n i dung v n đ c n nói và ph i luy n t p cho thu n th c.

ạ ạ ấ ề ộ làm n i b t n i dung chính

ữ Trình bày v n đ m t cách logic, m ch l c, rõ ràng, ắ ọ

ổ ậ ộ ập trung vào đi m chính ậ ồ

ẽ ạ ầ ạ ằ ả ọ

ề ế ạ ố ộ ề i, n u b n nói nhi u thì n i dung s nghe càng nhi u thông tin càng t

ượ ạ c l ỏ t; ng ệ ế ậ ườ ế ẽ ổ ằ ể , tránh sa đà b ng nh ng câu khái quát ng n g n, súc tích, t ớ nói nhi uề , vì v y c n tránh nói dài dòng, vào chi tiết. Nói hay không đ ng nghĩa v i ầ ườ ầ ế i lan man, l c tr ng tâm. S là sai l m n u b n nghĩ r ng c n ph i nói cho ng ẽ ẽ i nghe s nhàm chán, m t m i, thi u t p trung, và bu i thuy t trình s

ả dàn tr i, ng ấ ạ th t b i.

ớ ả ế

Văn phong trong thuy t trình là văn nói nên ph i khác v i văn vi ́ ộ ọ ả ế ể ể ươ t ̣ ể ể ̣ ̣

ề ở ậ ế ể ̣ c nghe môt lân, b i v y, đ ng

đi m. N u khi đ c m t văn b n viêt ng ề ộ ấ v m t v n đ thì khi nghe thuy t trình chi đ ế ễ ế ề ậ ầ ơ

ế ở ộ ố m t s ̀ ơ i ta có th đoc đi đoc lai đ hi u rõ h n ̀ ườ ̉ ượ i nghe d ti p nh n thì văn phong trong thuy t trình yêu c u cao h n v tính trong ậ ễ ể ạ ạ ả ẩ ố ừ

sáng, rõ ràng, m ch l c, d hi u. Mu n v y, t ả ấ ự ệ ễ ả ọ ắ

đúng b n ch t s vi c; câu văn ph i ng n g n, súc tích, ủ ộ ở ạ ụ ề ầ

nghĩa, di n t ụ d ng câu dài, có nhi u thành ph n ph , nên dùng câu ữ ạ ặ ạ ằ ữ ầ ễ

ườ ắ ớ ượ ự ơ ồ ờ ấ nh ng ý chính c n nh n m nh thì nên l p l ể ể đ có th giúp ng i nghe ghi nh , kh c sâu, đ ng th i tránh đ

ấ ượ ằ ố

ỗ ờ nhàm chán. Tuy nhiên cũng không nên c gây n t ạ ừ ữ ư ữ ẻ ng có v cao siêu nh ng l

ả ả ạ ả ỉ ỹ văn hoa m , nh ng t ệ ụ ự dùng ph i chính xác, chu n m c, rõ không nên sử ả ố ớ d ng ch đ ng. Đ i v i ạ i b ng nh ng cách di n đ t khác nhau ệ c s đ n đi u, ữ ng b ng cách dùng nh ng câu ể ậ i sáo r ng hay m p m , khó hi u. i tòa không ch ph i đ m b o các t, văn phong pháp lý trong tranh t ng t

ề ậ ủ ư ầ ặ ặ Đ c bi ầ

yêu c u chung đó, mà còn có các yêu c u đ c thù c a ngh lu t nh : tính nghiêm ữ ờ ừ ả ườ ữ ự túc, chu n m c, không dùng ngôn ng đ i th c m thán, khoa ng hay nh ng t

ỹ

ớ

ổ

ấ

ủ

ế

ễ

ề

ạ

ọ

ữ

ế

ẩ

t đã chu n b s n, ho c đ c nh ng dòng ch đang chi u trên các slide.

ụ

ề

ế

ệ

ạ

ậ

ị ẵ i tòa, không ít lu t s thi u kinh nghi m khi trình bày lu n c g t

ngh Lu t, khi tranh t ng t

ể

ẳ

ạ

ặ

ả ng hay v p ph i nh ng nh ạ

ữ ậ ư ư ị ạ ẩ ộ

ế ậ ủ ị ạ

ượ ộ ồ

ử

ệ

ậ

1 Các bu i thuy t trình trên l p cho th y k năng di n đ t b ng văn nói c a sinh viên còn nhi u h n ch , khi nhi u ề ạ ằ ế ỉ ặ ọ sinh viên ch chăm chú đ c bài vi 2 Trong th c t ứ ỡ ộ ự ế i ữ ệ ấ ườ c đi m này, ch ng h n: “Th a v đ i di n VKS kính m n!”, ho c kèm theo nh ng th ạ ờ l i đánh giá đ i lo i nh : “H i đ ng xét x công minh”; “Bà H i th m tài ba”, hay: “L p lu n c a v đ i di n VKS là vô cùng trong sáng, vô t

ậ ữ ư ...”.ư

ươ ẩ 2 tr ng.

ự ệ ụ ể ể ậ ằ ọ ớ ố Minh h a cho các lu n đi m b ng các con s và s ki n c th cùng v i các ví

ụ ế ộ ể ụ ự ễ d th c ti n sinh đ ng đ tăng tính thuy t ph c.

ệ ữ ướ ữ ế ợ Đan xen nh ng câu chuy n vui, nh ng tình ti

ự t hài h ế ữ ệ ể ả

ẽ ấ ầ ế ể ế ế ộ ừ c phù h p và có ch ng ỏ m c cũng làm gia tăng hi u qu đáng k cho bài thuy t trình. Nh ng câu nói dí d m, ế t đ bài thuy t

thông minh có liên quan đ n n i dung thuy t trình s r t c n thi ơ ạ ự ư ấ ẫ ấ ả ộ ở trình tr nên sinh đ ng, h p d n h n, qua đó t o s h ng ph n cho khán gi

ả ờ ư ỏ ử ụ ừ ỏ . ể là câu h i mà câu tr l i xem nh đã là hi n nhiên,

ủ ụ ạ ả , đó ự i có tác d ng gây s chú ý c a khán gi

S d ng câu h i tu t ư nh ng l ế . ả ế N u trong bài thuy t trình có th i gian gi i lao thì tr

ướ không nên báo tr ữ c nh ng n

ả ờ ượ ứ ẹ ộ ỏ

ườ ứ ự ớ ước khi t m ngh , b ờ ỉ ạn ạ ụ ể ếp theo. Thay vào đó, b n hãy đ a ra ư ạ ội dung c th ti ẽ tiết lộ sau ít phút nữa...”, đó là cách c h a h n là “s i đ ần tiếp ờ đợi của ng ơ ợi trí tò mò, kích thích s háo h c ch m t câu h i mà câu tr l ể đ kh i g i nghe v i ph

theo.

ờ ế ủ ủ ạ ư ờ ậ Hãy bi i khác cũng nh th i gian c a b n, vì v y ph t quý th i gian c a ng

ự ế ế ầ ỗ ải để hoàn tất

ườ thường xuyên kiểm soát thời gian đã d ki n cho m i ph n thuy t trình bài thuyết trình đúng giờ. ế ơ ả ế ệ ạ ầ Tóm l

i, các nhà thuy t trình chuyên nghi p đã đúc k t các yêu c u c b n khi ộ ế trình bày n i dung bài thuy t trình, đó là:

ữ ẽ • Trình bày khái quát nh ng gì s trình bày

ầ ủ ữ ầ • Trình bày đ y đ nh ng gì c n trình bày

ữ ắ t nh ng gì đã trình bày

ễ ả ệ • Trình bày tóm t ậ 2.2.3. Ngh thu t di n c m qua l ờ nói i

ệ ế ả ộ ộ ỉ M t bài thuy t trình thành công không ch có kh năng tác đ ng vào trí tu , làm

ổ ậ ườ ứ ủ ướ ế ả ộ i nghe, mà tr

ủ ọ ể ồ ừ ả ẽ ở ậ ứ ậ ầ ổ c m xúc s góp ph n thay đ i nh n th c. B i v y, ngh

thay đ i nh n th c c a ng ả c m xúc c a h , đ r i t ả ễ ậ ờ ộ ố ọ ấ ả c h t, nó ph i có kh năng tác đ ng vào ệ ế ể i nói có vai trò r t quan tr ng. Sau đây là m t s bí quy t đ

ự ễ ả ằ ủ ờ ế thu t di n c m qua l ạ ứ t o s c hút b ng s di n c m c a l

ọ ả ẩ ặ i nói khi thuy t trình: ắ ắ Gi ng phát âm ph i chu n và rõ ràng, tránh nói l p b p, nói l p, không dùng t

ử ụ ừ ị ươ ệ ệ ặ đ a ph

ng, và đ c bi ở ấ ự ế ự lóng, t ố ề ẽ ư à, há, ể ấ , mờ ừ …, b i đi u đó s cho th y s lúng túng, thi u t ừ ả t là không nên s d ng các âm đ m đ “l p kho ng ủ tin c a tr ng” nh :

ườ ữ ậ ẽ ụ ủ ứ ề ế ả ề i nghe v nh ng gì

ạ b n, vì v y s làm gi m s c thuy t ph c và ni m tin c a ng ạ b n đang nói. ữ ệ ả ọ ế ự ạ Ng đi u gi ng nói trong thuy t trình ph i có s thay

ầ ể ả ầ ệ ố ề ộ

ớ ộ v i n i dung c n chuy n t ế ẻ ườ ệ ẽ ọ ồ ọ t

i nghe nhàm chán, bu n ng . ệ thì s khi n ng ể ệ ả ớ ấ ượ ệ ả ả ph i th hi n đ

c c m xúc, nhi ́ ̀ ̀ t tình và s đ ng c m, hòa đi u v i v n đ ả ứ ệ ệ ế ọ ̉ đổi linh ho t cho phù h p ợ ồ ề ằ ọ i, c n tuy t đ i tránh nói b ng m t gi ng đ u đ u, bu n ủ Và quan tr ng là gi ng đi u nói ề ự ồ thuy t trình. Ví d , khi noi vê chuy n vui thi gi ng đi u ph i sôi nôi, hào h ng; khi

ụ ̀ ́ ề ố ồ ổ ọ ọ ả ầ ệ ệ

ẽ ự ứ ủ ả ằ ượ ự ệ ở c s chú ý c a thính gi

ỏ ọ ẹ b ng s đam mê, h ng kh i, nhi ư ể ế noi v chuy n buôn thì gi ng đi u ph i chùng xu ng, tr m bu n. Gi ng sôi n i, hào ứ h ng s thu hút đ ườ ủ c a ng

ả ư ủ ệ ả ả ộ thính gi

khi nó có kh năng tác đ ng vào tâm t ấ ệ ề ự ư ừ ễ ả ế ể ả t tình ố i nói; trong khi gi ng nh nh , tâm tình cũng có u th riêng đ lôi cu n ổ ọ , tình c m c a h . Vi c thay đ i đ n khán gi ng đi u cũng là cách đ truy n s h ng ph n và c m xúc t di n gi

ừ ả ậ ố ộ

ọ .ả T c đ nói v a ph i, không nên nói quá nhanh hay quá ch m. Trong tr ả ả ượ ớ ầ ả ạ ờ ườ ng ữ c b t nh ng

ậ ự ọ ể ả ợ h p thay vì c n ph i nói nhanh đ đ m b o th i gian, b n nên gi n l ộ n i dung không th t s quan tr ng.

ạ ễ ụ ầ ạ ữ

ắ ế ể ừ ườ ư ế ả ừ d ng ng n (t 3 đ n 5 giây) đ ng

ả ặ ự ẫ ẩ ở

ố ặ ữ ệ ạ Vi c xen k

ữ ế ồ ngôn là cách đ khi n ng

ườ ườ ư ệ ế ạ ắ ấ ả ả Trong m ch di n ngôn, không nên nói liên t c mà c n t o ra nh ng kho ng ộ có m t i thuy t trình cũng nh thính gi ệ ạ ấ ộ ả kho ng l ng cho s suy ng m, th m th u, chiêm nghi m, b i m t b n nh c hay ễ ảng lặng trong m ch di n ữ ẽ nh ng kho ầ c n có nh ng n t l ng đúng lúc. ười nghe tập trung hơn, đ ng th i cũng là nh ng kho nh ả ờ ể ứ i nghe i nói và ng

kh c th giãn. N u b n c “thao thao b t tuy t” thì c ng ề ẽ ả ẳ đ u s có c m giác căng th ng, m t l

ộ ệ ử . ế

2.2.4. Các đ ng tác hình th khi thuy t trình ớ ể ườ ờ ế ộ ử ệ ọ ỉ Trong giao ti p, l ệ ng đi cùng v i gi ng đi u và đi u b , c ch (còn

ữ ứ ủ ư ọ

ủ ờ ườ ế ấ ỉ ộ i nói tác đ ng đ n ng

ệ ủ ờ ử ỉ ệ ơ ộ

ự ề ấ ấ ặ ộ i nói th ọ ể g i là ngôn ng hình th ). Theo nghiên c u c a giáo s tâm lý h c Abert Mehrabian, ọ khi giao ti p, ế nghĩa c a l i nghe ít nh t, ch có 7%; gi ng ớ ộ ộ i nói có tác đ ng cao h n: 38%; trong khi c ch , đi u b có tác đ ng l n đi u c a l ế nh t: 55%. Đi u đó cho th y, trong giao ti p, các hành đ ng tr c quan (nét m t, ánh

ứ ệ ắ ặ ộ ộ ệ m t, đi u b , cách đi đ ng, các đ ng tác tay,…) có vai trò đ c bi ọ t quan tr ng trong

ể ả ệ ể ệ ữ ệ ế vi c chuy n t ự i thông đi p. Không nh ng th , nó còn th hi n phong cách, năng l c

ệ ủ ự ườ và s chuyên nghi p c a ng

ế i thuy t trình. ể ế ợ ộ ậ ụ ộ ố ỹ ể

ự ự ự ườ ủ th hi n ế i thuy t trình:

ằ tin, phong cách và s thu hút c a ng ắ ẻ ặ :

Sau đây là m t s k năng đ k t h p v n d ng các đ ng tác hình th , qua đó ể ệ s t ế + Giao ti p b ng ánh m t, v m t ử ổ ở ậ ự ế ắ

ườ ả ồ ữ ậy gi a ng

ượ ự ể ắ ạ ồ ờ ằng mắt luôn là cách thức ới i nói v ồ ả c s ph n h i

ả ố ớ ủ ừ ồ Đôi m t là “c a s tâm h n”, b i v y s giao ti p b đem lại hiệu quả cao khi nó thể hiện sự đ ng c m và tin c ậ người nghe, đ ng th i qua ánh m t, b n cũng có th nh n ra đ ầ ng m t ế đ i v i bài thuy t trình c a mình. khán gi

1 ề ỹ

ộ ạ ế

ọ ủ Randy Siegel – m t chuyên gia đào t o v k năng thuy t trình ữ

ườ ắ ể i đó đ tìm s

ả đã khuyên ằng, cần phải bắt đầu bài thuyết trình bằng việc đứng ự ít một hơi thở thật sâu và hãy bắt đầu. Lời khuyên đơn giản này

nh ng h c viên c a mình r im chốc lát, tìm kiếm một khuôn mặt thân thiện, nhìn vào m t ng giao c m, sau đó h sẽ giúp b n cạ ó sự tự tin đ bể ắt đầu bài thuyết trình một cách hào h ng. ứ ạ ắ ế ế ả ố ớ Trong su t bài thuy t trình, b n ph i dùng m t ti p xúc v i khán thính gi

ự ự ọ ả ệ ậ ấ ộ ọ

ề ấ ằ ằ

ế ỉ nhìn ch m ch m vào m ị ư ế ẽ ả ỏ ơ ữ ấ

gia vào v n đ . Tuy nhiên, cũng không nên ch ườ ở b i nh th nh ng ng ả ể ọ ượ ượ ạ ả ẽ m t cách thân m t. Vi c nhìn vào ai đó s khi n h c m th y h đang th c s tham ột vài người, ắ i khác s c m th y b “b r i”, mà nên nhìn bao quát kh p ắ ườ ề c quan tâm. Khi b n nhìn vào m t đ m i ng l

ầ ủ ọ ẽ ả i đ u có c m giác đ ạ t khán gi ả thính gi , trái tim và cái đ u c a h s theo b n.

ạ ầ ệ ế ằ ắ ớ ệ ữ ẻ ặ ở

Cùng v i vi c giao ti p b ng m t, b n c n luôn gi ắ ừ ầ ẻ ặ ẻ ầ ị ứ ế ằ ố vui v , c n tránh v m t nghiêm ngh , c ng nh c t

ụ ườ ỗ ẽ ượ ặ ươ ữ i đúng ch s là vũ khí giúp b n l y đ ở v m t thân thi n, c i m , ừ đ u đ n cu i. Đ ng quên r ng, ệ ạ ấ c thi n

ơ i vui và nh ng n c ườ nét m t t ả c m n i ng i nghe.

ộ ệ

ứ : + Đi u b và cách đi đ ng ế ố ữ ủ Đây cũng là nh ng y u t góp ph n làm nên phong cách c a ng

ầ và góp ph n đáng k trong vi ườ ười nghe. Randy Siegel có l ầ ựng lòng tin ệc t o dạ

ườ

ự

ế

ệ

ế

ệ

ả

i thi u kinh nghi m và không t

ng tránh nhìn tr c di n vào khán gi

tin khi thuy t trình th

ườ ̀

ử

ự ế i thuy t trình iờ ngở ể ễn thuyết cần đứng thẳng người, vai và chân giang ngang bằng ằ khuyên r ng, khi di ể nhau, mặt hướng về phía trước cùng đôi tay linh động theo lời nói. S di chuy n

, thay vào ế ng nhìn xu ng bàn, nhìn vào kho ng không, nhin lên trân nha, nhìn ra c a sô, hay nhìn lên màn chi u và ̣ ơ

ự ả ề ố ỵ

ươ

1Nh ng ng ữ ọ ườ đó, h th ư quay l ng lai v i ng

ố ̀ i nghe, đó là đi u t

i k trong thuy t trình.

ế 57

ạ ẽ ầ

ạ ờ ượ ự ổi thuyết trình tránh đ c s ả ếp cận người nghe và lôi cu n cố

ườ ữ ồ linh ho t trong khi nói cũng s góp ph n làm cho bu ồ nhàm chán và đơn điệu, đ ng th i giúp b n ti nh ng ng

ề ế i ng i phía xa. ữ ủ ườ ườ ả i th ng có c m giác đôi tay

Ngôn ng c a đôi tay: khi thuy t trình, nhi u ng ừ ố ố ế ậ ở ậ ấ ườ “th a thãi”, th m chí còn b i r i không bi t gi u nó vào đâu. B i v y, có ng i khi

ườ ướ ự ườ ầ ườ nói th ng khoanh tay tr c ng c, có ng i cho tay vào túi qu n, có ng ố i vu t tóc

ộ ủ ữ ế ể

ệ ạ ể ổ ợ ọ ườ ử ụ ấ ộ

ở ậ ạ ằ ể ể ả ờ

ệ ệ ả ầ ộ ặ hay vân vê mép áo… M t trong nh ng đ c đi m c a các nhà thuy t trình chuyên ọ ng s d ng các đ ng tác tay r t linh ho t đ b tr và minh h a nghi p là h th ữ ộ sinh đ ng cho l i nói. B i v y, đ phát huy kh năng bi u đ t b ng “ngôn ng ” ế ộ ủ c a đôi tay m t cách hi u qu trong thuy t trình, c n chú ý rèn luy n các đ ng tác

sau đây:

ạ ổ ằ ụ ổ 1) Thay đ i linh ho t các đ ng tác tay b ng vi c

ể ạ ự ệ ẽ tác đ t o s khác bi ở t, b i kh

ự ộ ế ễ ệ ế ạ ứ ặp lại mãi những đi u b , c

chí b c b i, n u b n c l ả ượ ườ ể ậ ệ liên t c đ i tay và thay đ i đ ng ộ ổ ộ ậ ỏ ả án giả s không tránh kh i c m giác nhàm chán, th m ộ ử chỉ nhất định. N u di n đ t ạ ơ c rõ h n ể ả i nghe có th c m nh n đ

ộ

hai ý thì ph i vung hai tay khác nhau đ ng ế ề ệ v vi c ta đang nói đ n hai n i dung khác nhau. ầ ư ộ ự ệ ằ ả ư ướ 2) Khi th c hi n đ ng tác vung tay, c n l u ý r ng, ph i đ a tay theo h ng t

ạ ằ ơ ượ ạ ẽ ạ ả ướ ừ i s t o c m giác r ng b n đang v cái gì c l

“trong ra, d ừ ở ế i lên”, b i n u làm ng ể ệ ự ặ ừ ố đó t

bên ngoài vào hay th hi n s áp đ t t ỏ ự ố ợ trên xu ng. ậ ố ế ể 3) Khi mu n bày t

ố ạ ự ễ ể ặ ặ bàn tay; ng ượ ạ c l

ỏ ự ẽ ử s mong đ i, hay ý mu n thu th p ý ki n thì nên đ ng a ấ i, khi mu n di n đ t s đè nén ho c áp đ t thì hãy đ bàn tay s p. ở ẽ ế Các ngón tay khép s bày t

s nghiêm túc, quy t đoán, còn các ngón tay m s ự ệ ạ ả ế ế t tình. mang l i c m giác thi u sinh l c, thi u nhi

ộ ố ộ ộ ố ộ ầ ớ Cùng v i m t s đ ng tác nên làm thì sau đây là m t s đ ng tác c n tránh:

ỉ ử ướ ự ấ ầ ộ

ộ 1) C ch khoanh tay tr ả ủ ạ ẽ ố ượ ế ế ả

ờ ơ ớ ườ ặ ạ ộ ở v i xung quanh, ho c b n là m t ng

ph i. Đ ng tác khoanh tay c a b n s khi n đ i t ạ b n đang bàng quan, th ạ ủ ế ề ả ộ ắ c ng c. Đây là m t sai l m mà chúng ta r t hay m c ằ ng giao ti p có c m giác r ng ở i không c i m , ả có c m giác xa luôn phòng th , đi u đó t o nên m t hàng rào vô hình khi n khán gi

cách.

ầ ượ ư ộ ỏ ý xem

2) Cho tay vào túi qu n khi nói. Đây đ ạ ả ề ự ườ ườ c xem nh là m t hành vi t ệ ế ậ ng ng th i khác, t o c m giác v s kênh ki u, thi u hoà nh p.

ố ế ẫ ặ

ữ ử ỉ ề ự ấ ế ự ả ở

là nh ng c ch nên tránh b i nó mách b o v s m t bình tĩnh, thi u t ệ ạ ả ắ ố

ấ ự ệ ư ế ế ạ 3) Tay vu t tóc hay vân vê mép áo ho c xoay nh n, xoay bút khi thuy t trình cũng ủ ạ tin c a b n. 4) “Hoa chân múa tay” liên t c sụ ẽ t o c m giác r i m t và gây m t m i cho khán ỏ ủ ỏ ả i cho th y s m t m i, thi u sinh khí c a , nh ng n u buông thõng hai tay thì l gi

ả .

ặ ả ự ể ệ ưở ộ ễ di n gi 5) Chỉ tay vào m t khán gi

ả ị ườ ỉ ị ế là s th hi n thái đ gia tr ng, hung hăng, khi n ạ ậ ng, b ch trích, th m chí là xúc ph m.

khán có c m giác b coi th ọ ữ ạ ộ ệ ể Tóm l

ỹ ọ ế ở ậ ủ ộ

ạ ả ế ố ợ ề ế ấ ộ ỹ thuy t trình, b n ph i bi

t cách đi u khi n, ph i h p các k năng y m t cách ngh ả ề ẻ ậ ắ ọ

ẻ ặ ́ ệ ̀ ́ ự ự ơ ̉ ̣ ợ nhiên, đúng m c và phu h p v i nôi dung đang noi..., t

ử ụ ệ ờ tin và phong cách chuyên nghi p. S d ng l i nói v i c

i, ngôn ng , gi ng đi u và các đ ng tác hình th có vai trò vô cùng quan ổ ể tr ng trong k năng thuy t trình. B i v y, đ làm nên thành công c a m t bu i ệ ể ệ thu t. Gi ng nói truy n c m, ánh m t thân thi n, v m t vui v , khoan hòa, đi u ấ ả ộ ử t c b , c chi, phong thái t ớ ử ẽ s làm toát lên ệ ở ạ ự ự b n s t ợ ủ ạ ế ẫ ọ ỉ ch và gi ng đi u thích h p là chìa khóa d n đ n thành công c a b n.

2.2.5. Giao ti p v i ng

́ ̀ ́ ̀ ế ớ ́ ơ ̣ ở ươ ̣ ̉ ̣ ườ i nghe ̀ ươ ng găp Môt nh ̃ ư nh ng ng c điêm l n th

ườ ủ ế th ng qu

ế ậ ế ả ố ố ệ ớ t l p m i liên h v i khán thính gi không quan tâm đ n vi c t

ệ hi ọ ư ậ ề ồ

ỏ ơ vô tình “b r i” khán gi ườ ượ ự ủ ệ ọ ố ̀ ̣ ượ i thuyêt trinh it kinh nghiêm la ho á chăm chú vào việc chuyển tải các nội dung c a bài thuy t trình mà ờ trong su t th i ả. Đi u đó cũng đ ng nghĩa ế i nghe trong su t bài thuy t c s quan tâm c a ng gian trình bày, và nh v y h đã ớ v i vi c h không thu hút đ

trình.

ở ậ ể ế ệ ậ ớ ố ườ ế l p và duy trì m i quan h giao ti p v i ng t ầ i nghe, c n chú ý

B i v y, đ thi ữ ỹ nh ng k năng sau đây :

ữ ủ ườ ả ứ

ồ ả ữ ử ỉ Quan sát nh ng ph n ng tâm lý c a ng ậ ệ

ờ ươ ữ ở ợ ng

ề ́ ỉ ́ ́ th i đi u ch nh bài nói cho phù h p. Ví d : khi thây ̀ ặ ổ ớ ư ỏ ̉

ắ ầ nh nhiu tran, l c đ u, nhin nhau t ̀ ả ứ ủ ộ ệ ầ ạ ằ ạ ỏ ̣ ý không hiêu, ho c quay sang trao đ i v i ng ủ ọ b ng vi c h i xem

i ph n ng c a h ổ ể ự ề ắ ấ ả ặ ỉ đi u ch nh, b sung thông tin ho c gi i đâu đ t

ể ế i nghe trong khi trình bày đ ti p ể ị ộ ủ ọ ể nh n các thông tin ph n h i qua ngôn ng c ch và đi u b c a h đ có th k p ̀ ử ỉ ụ i nghe có nh ng c ch ườ i sự i thích ỏ ồ ớ ể ọ ủ ệ ộ bên c nh,… thi ban c n ch đ ng đáp l ề ủ ọ ớ ắ n m b t v n đ c a h t ụ ể ơ Ở c th h n. đây chúng ta có th h c tuy t chiêu c a Bác H v i m t câu h i đã

ồ ị ử ộ ậ ọ ổ Tôi nói đ ng bào nghe rõ

ả ộ ừ ườ ồ ậ ứ i đ ng thanh đáp: “Có”.

đi vào l ch s trong bu i đ c Tuyên ngôn đ c l p: “ không”? L p t c, c m t r ng ng ậ ự ự ườ ế ớ ộ ệ ộ ể Đ ng

ặ ế ế ộ

ữ ả ờ ừ ư ắ ữ ả khích nh ng câu tr l phía khán gi i t

ể ả ệ ả ờ ế ậ ả ỏ ớ tr l

i các câu h i đó, k c vi c có th tranh lu n v i khán gi ả ứ ở ầ khi c n thi ạ ườ ế ả ỏ ỹ i thuy t trình ph i có k năng ph n ng nhanh nh y đ x

đây đòi h i ng ề ộ nhiên, ấ ủ ộ ệ ể ể ắ ẫ i nghe th c s nh p cu c v i bài thuy t trình thì m t vi c làm khác ế ỏ ể cũng không th thi u, đó là đ t các câu h i liên quan đ n n i dung bài nói và khuy n ỏ ủ ọ cũng nh l ng nghe nh ng câu h i c a h , ể t. Tuy ể ử ượ c lý v n đ m t cách khéo léo, ch đ ng d n d t câu chuy n đ luôn ki m soát đ

ị ả ạ ườ tình hình, không b khán gi làm “l c đ ng”.

ế

ạ ư ế ạ ấ ượ ố ẹ ể ạ ư ng t t đ p và đ l ố ớ i d âm đ i v i

2.2.6. Cách k t thúc t o d âm Đ kể ết thúc một bài thuy t trình t o n t ả ườ ng

ướ ế c khi k t thúc.

Tóm t

ạ ầ i nghe, b n c n ph i: ệ Phát tín hi u thông báo tr ể ắ ữ ờ ả t đi m chính ả i gi ng gi i dông dài.

ứ mà không kèm theo nh ng l ọ

Làm cho khán gi ế

Thách th c và kêu g i. ả ườ c

i vui. ớ ừ ậ ắ ộ ộ ợ ị ớ ị D ng bài thuy t trình v i m t nh n đ nh thú v hay m t nút th t phù h p v i

ề ấ v n đ .

ừ ế ế ầ ờ ả ơ ớ ườ Sau khi k t thúc ph n thuy t trình, đ ng quên nói l

i c m n v i ng ườ ỏ ừ ố ọ ỏ ậ ệ ữ ượ i nghe, ề i nghe v

ặ ữ ề ọ ư ờ ồ đ ng th i bày t ấ nguy n v ng mu n nh n đ ố c nh ng câu h i t ấ ở ộ

ỹ ế ứ ng ề nh ng v n đ h ch a thông su t ho c góp ý m r ng thêm cho v n đ . ỏ

ầ ế ớ 2.3. K năng ng phó v i câu h i sau thuy t trình ườ ả ờ ả ầ ng là ph n tr l

ườ ủ ế ệ ọ Sau ph n thuy t trình th ạ ớ tho i v i ng

ế ụ ể ả ưở ủ ệ ố ở ệ ố ỏ ủ . Vi c đ i i các câu h i c a khán gi ế ổ ầ i nghe sau thuy t trình cũng là ph n vi c quan tr ng c a bu i thuy t ở ủ ạ ng c a b n, b i i ý t

ườ ọ ế ế ạ trình, b i nó giúp c ng c thông đi p và ti p t c chuy n t ậ v y có ng

ể ệ ố ạ ớ ệ ả ấ ớ i g i đây là giai đo n “thuy t trình sau thuy t trình”. ả ạ ượ đ t đ Đ vi c đ i tho i v i khán gi c hi u qu cao nh t, ngay khi gi

ể ọ ế ằ ườ ệ

i bi ạ ẽ ả ờ ườ ặ ể ọ ờ ỏ i đ t câu h i và b n s tr l

ạ ầ ị l ch trình làm vi c, b n c n thông báo đ m i ng ẽ s có th i gian đ m i ng ỏ ự ẩ ầ ỹ ị ệ i thi u ế ầ t r ng sau ph n thuy t trình ườ ẽ ư ế ọ i s i, nh th m i ng ự ạ ể ơ ả có s chu n b các câu h i. Ph n sau đây là các k năng c b n đ giúp b n th c

ế ệ ậ ầ hi n thành công ph n “h u thuy t trình”.

ọ ế 2.3.1. Cách khuy n khích m i ng ỏ i đ t câu h i

ể ở ầ ầ ặ ỏ ầ

ườ ặ ạ ỏ Đ m đ u cho ph n đ t câu h i, b n hãy nói: “Ai có câu h i đ u tiên?”. S ệ ẽ ấ ế ượ ừ ủ ạ ạ ậ t tình c a b n s m t n u b n không nh n đ nhi

ỏ c câu h i nào t ạ ỏ ặ phía ng ể ườ ợ ấ ể ệ ườ ng h p y, đ khích l ng

ả ờ ượ ỏ nghe. Trong tr ằ ộ ỏ ườ ự ườ i ơ i nghe đ t câu h i, b n có th “kh i i câu c h i là…”, và hãy tr l ng đ

mào” b ng cách nói: “M t câu h i mà tôi th ỏ h i đó.

ườ ắ ạ ẳ ạ ỏ ọ ỏ i câu h i cho

Khi có ng ườ i nêu câu h i, b n hãy nhìn th ng vào h và nh c l ỏ ệ ặ ạ ậ ạ i cùng nghe. Vi c l p l i tính chính

ạ ỏ ỉ i câu h i không ch giúp xác nh n l ả ờ ể ờ ọ m i ng ủ xác c a câu h i mà còn giúp b n có thêm th i gian đ suy nghĩ câu tr l i.

ọ ỏ ộ ạ ề ườ ầ ư M t đi u cũng c n l u ý là, khi m i ng

ỏ ờ ậ ữ ư ư ệ ờ các câu h i và đ a ra nh ng l

ộ ặ ỏ ấ ế ở ỏ ộ ả “Đó là m t câu h i r t hay!”; ho c “Qu là m t câu h i chí lý”... B i vì n u ng

ộ ặ ế ự ươ ự ạ ậ ỏ thì s ng t

ti p theo đ t ra m t câu h i mà b n không có nh n xét tích c c t ề ỏ ủ ẽ ế ằ ấ ọ ọ

ể ể ệ ự ượ ườ ế ỏ ữ c nh ng ng

ả ằ ả ơ ỉ ầ ạ ơ i nêu câu h i, b n không nên đánh giá ặ ỏ ộ i nh n xét nh : “Đó là m t câu h i tuy t v i!”, ho c ườ i ẽ khi n h nghĩ r ng câu h i c a h không có m y ý nghĩa, và đi u đó s không ằ ư i khác đ a ra câu h i. Đ th hi n s công b ng ặ ạ c đ t ra, b n ch c n nói đ n gi n r ng: “C m n b n đã đ t khuy n khích đ ữ ớ v i nh ng câu h i đ

ừ ấ ạ ỏ ỏ

ỏ ượ ặ ặ Tôi l y làm m ng vì b n đã nêu câu h i đó”… câu h i này!”, ho c “ ả ờ 2.3.2. Cách tr l

ả ờ ừ ể ắ ọ ọ ỏ i câu h i ộ ỏ

i câu h i m t cách ng n g n và có tr ng đi m, đ ng dài dòng nh ư ậ ẽ ộ Nên tr l ế ụ ườ ế ễ ớ ế đang ti p t c m t bài di n thuy t m i, vì nh v y s khi n ng ư ấ ả i nghe c m th y

nhàm chán.

ả ờ ế ụ ạ ỏ ườ ỏ i câu h i, b n không nên ti p t c nhìn vào ng

Khi tr l ầ ứ i h i, và cũng không ườ ề ứ ườ ỏ ấ ả ọ ở ộ ơ t c m i ng i h i, mà nên đ ng

ạ ạ ấ ớ ằ m t n i mà t ớ nên đ ng g n ng ấ ườ ế ọ ọ

ả ờ ủ ạ ườ ặ ứ ỉ i c a b n ch không ch riêng ng

th y b n rõ nh t. Hãy nh r ng b n đang giao ti p v i m i ng ề ầ đ u c n nghe rõ câu tr l ầ ả ờ ắ ớ ườ ạ ằ ỏ ế i, b n c n giao ti p b ng m t v i ng i đã đ t câu h i và h i l

ả ờ ủ ứ ạ ế ạ ộ ớ N u m t cá nhân không tho mãn v i câu tr l

ổ ế ạ ấ ề ấ ườ ượ ề ằ ổ i đ u trông ườ i, và m i ng i ế ỏ i đ t câu h i. Khi k t ỏ ạ ặ thúc câu tr l i: “Bây giờ vấn đề đã rõ rồi chứ ạ? Chúng ta có thể chuyển sang vấn đề khác được ả ồ i c a b n thì hãy nói r i ch ?”. ế ớ c trao đ i ti p v v n đ này sau bu i thuy t v i ng

i đó r ng, b n r t vui đ ể ỏ ế ế

ứ ữ ệ ặ ớ ố trình hôm nay, và sau đó hãy chuy n sang câu h i k ti p. 2.3.3. Cách ng phó v i nh ng tình hu ng đ c bi t

ố ầ ạ ớ ữ ả ố ng có nh ng tình hu ng x y ra ngoài d

Trong ph n đ i tho i v i khán gi ỏ ạ ả ườ th ứ ử ế ế ả ộ

ki n, khi đó đòi h i b n ph i bi ợ ự ạ t cách ng phó nhanh nh y và x lý m t cách khéo ộ ố ử ớ ữ ệ ế ặ ố ị ứ nh . Sau đây là nh ng g i ý cho cách ng x v i m t s tình hu ng đ c bi léo, t t:

ố ườ ỏ ạ ư ậ ữ ặ i thay vì đ t câu h i l

Trong tình hu ng có ng ư ộ ế ạ ầ ả ể ọ ừ ạ

ễ dài dòng nh m t bài di n thuy t, b n c n ph i bi ườ ơ ộ ượ ỏ ủ ữ ẽ ỏ t cách đ h d ng l ứ ố ấ không s làm h ng c h i đ c h i c a nh ng ng

ự ạ ễ ế ủ ọ ộ ự ể ườ ái, b n hãy ch th i c nhiên đ ng

ắ ờ ọ ằ ạ ấ ườ i đó không t ế ạ ị ẩ i đ a ra nh ng bình lu n khá ế ế i, n u ầ i khác. Mu n ch m d t ph n ờ ờ ơ i h b ng cách di n thuy t c a h m t cách t ơ ừ i đó d ng l khi ng

ị ả ơ ườ ọ ỏ ế i nêu câu h i ti p theo”.

ợ ườ i l y h i chu n b nói ti p thì b n hãy ng t l ế ủ nói: “Xin c m n ý ki n c a anh/ch … Xin m i ng ỏ ớ ộ ề ộ ấ ộ ứ ườ Trong tr i nêu câu h i v i thái đ b c xúc v m t v n đ

ng h p m t ng ộ ụ ầ ứ ướ ạ ậ ắ

nào đó, b n c n ng d ng m t trong các thu t “đ c nhân tâm”, đó là, tr ờ c khi tr ố ủ ọ ằ ị ự ứ ặ ỏ l

ỏ ự ồ ụ ạ ể ể ả ấ ả

ề ề ề ả ủ i câu h i, hãy làm d u s b c xúc c a h b ng cách đ t mình trong tình hu ng c a ồ ọ ể s đ ng c m. Ví d , b n có th nói: “Tôi r t hi u / thông c m / đ ng h đ bày t ẻ ớ ạ ả c m / chia s v i b n v đi u này, tuy nhiên…”.

ể ủ ỏ ự ệ ạ ữ ế ả ớ s bác b V i nh ng ý ki n ph n bi n l

ể ọ i quan đi m c a mình, thay vì bày t ể ằ ườ ề ự ộ ạ m t cách c c đoan, b n nên nói đ m i ng

ế ở ậ ừ ạ ậ ả ề ả i quy t khác nhau. B i v y, b n hãy th a nh n cách gi

ừ ệ ế ằ ạ ậ nhi u cách gi ư ả ả ỏ ộ ấ ể i hi u r ng, m t v n đ có th có ế ủ i quy t c a i thích rõ r ng, vi c b n th a nh n ý ki n khác khán gi

ừ , nh ng đ ng quên gi ớ ệ ồ ủ ậ ả ế ủ ạ

ườ ườ ặ ư i quy t c a b n. ạ ỏ ộ i nghe đ t ra m t câu h i mà b n ch a có câu tr l ả ờ i

không đ ng nghĩa v i vi c ph nh n cách gi ợ ng h p ng ạ Trong tr ắ ắ

ch c ch n thì b n không nên làm gì và nên làm gì? ộ ấ ự ỏ ả ờ ằ thái đ lúng túng, m t t + Không nên: t tin; tr l i ngay r ng mình không bi

ả ờ ư ộ ạ ướ ấ ắ đ a ra ngay m t câu tr l i mà mình th y không ch c đúng; đánh l c h ế t; ề ấ ng v n đ ;

ả ờ ỏ tr l i lan man không đúng câu h i.

ế ả ả ờ

+ Nên: bình tĩnh; khuy n khích khán gi ờ ể ạ ữ ể hãy suy nghĩ đ tìm câu tr l ả ờ ủ ể ả

là th i gian đ b n suy nghĩ. Nh ng câu tr l ổ ể ạ ệ ọ ả ạ i c a khán gi ả ờ ủ quan tr ng đ b n b sung, hoàn thi n cho câu tr

i, đó cũng ợ ữ có th là nh ng g i ý ế i c a mình. N u c b n và ộ l ể ạ ỏ ả ề ả ờ ấ

ư ả ậ

ể ể ạ ả ờ ế ạ ắ đ u không có câu tr l khán gi ệ ể đ chúng ta ph i suy nghĩ. Hi n tôi cũng ch a có câu tr l ẽ ử ề đ này, b n có th đ l i, khi y b n có th nói: “Đây là m t câu h i đáng ấ ả ờ i th t xác đáng cho v n ạ i cho b n sau”. ắ i danh thi p, ch c ch n tôi s g i câu tr l

ươ ử ượ ặ ạ ầ ộ ớ Tuy nhiên, ph ng án x lý này không đ c phép l p l i quá 2 l n v i m t bài

ế thuy t trình. ữ ớ ằ ỏ ằ ỏ

ợ ả ậ ấ ớ ộ ặ ổ m y thích h p v i n i dung bu i th o lu n hôm nay”; ho c: “

ằ ự ủ ể ặ ỉ

ề ấ ế ề ế

ủ ề ạ ầ V i nh ng câu h i n m ngoài ch đ , b n c n nói rõ r ng: “Câu h i này không ỏ ằ Tôi nghĩ r ng câu h i ớ ổ đó n m ngoài lĩnh v c chuyên môn c a tôi”; ho c: “Tôi ch có th trao đ i thêm v i ổ ạ b n v v n đ này sau khi bu i thuy t trình này k t thúc”. ạ ả ữ ệ ấ ỏ ớ ị V i nh ng câu h i nh y c m, đi sâu vào nh ng v n đ t

ả ờ ượ ạ ộ i, b n hãy t c phép tr l

không đ ữ ư ặ ữ ề ế ừ chối m t cách khéo léo, nh ẽ à chúng ta đã đề cập vấn đề này hơi sớm”; ho c: “B ặ nh , không ti n ho c ẹ nhàng, lịch sự v iớ ản thân l

ể ế ổ ố ạ ầ ạ ề nh ng câu nh : “Có l tôi cũng chưa nhận được quyết định cụ thể nào...”. ướ Đ k t thúc ph n đ i tho i, b n hãy nói: “Tr

ỏ ạ ế ế ữ ỏ

ọ ậ ế ư ụ ạ ấ ằ ạ ổ

bi ắ ạ b n hãy đ a ra k t lu n ng n g n nh m nh n m nh l ả ủ ế ế ế ổ ọ ổ ị ế c khi tôi t ng k t đôi đi u, không ữ t còn ai có câu h i nào n a không ?”. Sau đó, n u không có câu h i nào n a, ế ủ i m c đích c a bu i thuy t ườ i

ẳ trình, kh ng đ nh k t qu c a bu i thuy t trình, c vũ, khuy n khích m i ng hành đ ng.ộ ư ậ ả ọ ị ế ườ ứ ế ạ

ệ Nh v y, bên c nh vi c trang b ki n th c, ng ể ử ộ ạ ớ ể ứ ệ ỹ

ẹ ủ ả ự ụ ế ọ ộ ộ ỏ ầ i thuy t trình c n ph i h c h i ố và rèn luy n các k năng đ có th ng x m t cách khéo léo khi đ i tho i v i khán ộ ổ . S thành công tr n v n c a m t bu i thuy t trình ph thu c không ít trình đ gi

ủ ạ ủ ỹ làm ch các k năng này c a b n.

ạ ế ộ ả ạ ượ i, m t bài bài thuy t trình thành công ph i đ t đ

Tóm l ẩ ế ộ ở ầ ấ ượ ị ơ ả ầ c các yêu c u c b n ố ụ ng, n i dung thuy t ph c, trình bày lôi cu n,

ạ ư sau: chu n b chu đáo, m đ u n t ế k t thúc t o d âm .

Ậ Ỏ Ự

ạ ỹ ỹ ể

ầ ự ế

CÂU H I VÀ BÀI T P TH C HÀNH: ổ ệ ố ệ giúp cho vi c th c hi n t ̀ ̀ ộ ́ ̀ ̃ ẩ ị ị ̣ ̣

3. Vận dụng các kỹ năng đã học để thực hiện một bài thuyết trình tr

1. Theo b n thì c n b sung thêm k năng nào ngoài các k năng trên đây đ t m t bài thuy t trình? ả ứ ạ 2. Hay l a chon môt đê tai thuyêt trinh mà b n có h ng thú và chu n b k ch b n ướ ớ ự ế ự ộ ờ c l p d ki n trong th i gian 10 phút. ế cho m t bài thuy t trình cá nhân tr

ướ ớ c l p

ờ theo nhóm trong th i gian 20 phút.

Ệ Ả

́ ̃ ́ ́ , Nxb. Thanh Hoa, 2007

̀ ́ ươ c công chung ̣ ơ ̉ ̣

ế , Nxb. Lao đông, 2009. ể ị ươ ổ TÀI LI U THAM KH O: 1. Phong Liêu,̃ Diên thuyêt tr ́ 2. Richard Hal, Thuyêt trinh thât đ n gian ỹ 3. Tim Hindle, K năng thuy t trình ợ , (D ng Trí Hi n biên d ch), Nxb. T ng h p

ồ TP. H Chí Minh, 2008.

̀ ́ ̃ 4. http://www.ketnoisunghiep.vn/kynangdiendatthuyettrinh 5. Ebook, Ky năng thuyêt trinh, http://www.ebook.edu.vn

6. http://tailieu.vn/kynangmem

7. http://hieuhoc.com

ƯƠ CH

NG 3 Ậ Ậ Ỹ K NĂNG L P LU N

ầ ụ

ườ ọ ươ ằ ng này nh m giúp ng i h c:

ề ế ứ

M c đích yêu c u: Ch + V ki n th c: ượ ầ ạ ộ ủ ậ ế ậ ọ c t m quan tr ng c a l p lu n trong các ho t đ ng giao ti p ngôn ng

ể Hi u đ ế ặ ệ ố ớ ộ ố ề ặ (nói / vi t là đ i v i m t s ngành ngh đ c thù (ngh ữ ề

ờ ố t) trong đ i s ng, đ c bi ề ề ậ lu t, ngh báo, ngh giáo, chính khách…).

ắ ữ ế ề ậ ệ ể ậ ậ ậ ỹ

ệ ứ ế ạ ặ ạ ộ ỹ

luy n các k năng nói và vi ờ ụ ệ ể ế ồ ọ ỹ

ể ậ ụ ủ ệ ể ả ả ộ ộ N m v ng lý thuy t v l p lu n và các k năng l p lu n đ giúp cho vi c rèn ế ẽ t m t cách logic, ch t ch , m ch l c, có s c thuy t ậ ph c; đ ng th i qua đó cũng giúp rèn luy n các k năng đ c hi u và ti p nh n chính xác n i dung c a m t văn b n đ có th v n d ng có hi u qu trong các công

ạ ộ ọ ậ ư ứ ế ệ ộ vi c h c t p, nghiên c u cũng nh các ho t đ ng giao ti p xã h i và các ngành

ề

ngh chuyên môn. ừ ề ả ủ ế ậ ậ

ủ ậ ể ậ ượ ữ ụ ể ể ầ ậ ặ

ậ ỹ T n n t ng chung c a lý thuy t và k năng l p lu n, giúp sinh viên ngành Lu t ắ n m đ c nh ng yêu c u và đ c đi m c a l p lu n pháp lý đ có th v n d ng có ệ ả ề ậ

ệ hi u qu trong vi c hành ngh Lu t. ề ỹ + V k năng

ỏ ộ ứ ậ ỹ : ể

ề Phát tri n các k năng ch ng minh và bác b m t lu n đ . ệ ữ ư ự ệ ả Rèn luy n các năng l c ngôn ng , t duy và kh năng hùng bi n.

ệ ể ậ ậ ỹ ạ ả ệ ụ ế Rèn luy n các k năng l p lu n đ đem l

ự ữ ế ậ i hi u qu thuy t ph c cao trong các ậ

ề ươ lĩnh v c giao ti p ngôn ng nói chung và l p lu n trong tranh cãi pháp lý nói riêng. + V ph

ậ ụ ể ự ế ậ ầ ọ ỗ ỹ ng pháp: ệ Chú tr ng vi c th c hành các k năng l p lu n c th sau m i ph n lý thuy t.

BÀI 1

Ề Ậ Ậ Ế LÝ THUY T V L P LU N

ệ ề ậ ậ

1. Khái ni m v l p lu n ằ ữ ế ộ ứ ủ ườ i nên bao gi

ớ ắ ề ụ ộ Giao ti p b ng ngôn ng là m t hành đ ng có ý th c c a con ng ư ế ể

ườ ử ụ ữ ụ ế ề

ả ử ụ ể ộ ươ ứ ữ ể ầ ạ ờ ờ cũng g n li n v i tính m c đích: nói cái gì, nói đ làm gì, nói nh th nào. Trong đ i ố s ng, con ng i s d ng ngôn ng trong nhi u m c đích giao ti p khác nhau, đòi ỏ h i ph i s d ng nh ng ph

ứ ự ự ườ ươ ệ ệ ầ ộ ớ s . Khi c n gi ng th c t ả i thi u hình nh m t ng i, m t s

ộ ả ườ ậ ặ ả ộ chuy n, ta dùng ph ạ ậ v t, m t con v t, m t c nh sinh ho t ho c phong c nh thiên nhiên, ta th

ộ ộ ả ườ ươ ứ ế ả ầ ng th c bi u đ t khác nhau. Khi c n k m t câu ộ ự ng dùng ươ ng c m xúc ng i ta dùng ph , thuy t minh. Khi c n b c l ng th c miêu t

ph ứ ể ả th c bi u c m...

ỏ ế ườ ầ ả i c n ph i bày t

ị ậ ể ủ ể ệ Cũng không ít khi trong giao ti p, con ng ậ

ố ề ể ế ủ ướ ộ ấ ộ ố nh n đ nh, suy nghĩ, bình lu n, đánh giá, th hi n quan đi m, t ụ c m t v n đ nào đó c a cu c s ng, qua đó đ thuy t ph c, lôi cu n ng

ằ ấ ậ ế ể ủ ườ ổ

ộ ọ ủ ạ ộ tr ọ đ c/ng ứ ữ ế ế th c và hành đ ng c a h . Khi các ho t đ ng giao ti p ngôn ng (nói/vi t) đ

ớ ụ ự ư ậ ự ệ

ữ ể ễ ự ụ ế ệ ạ ữ ể , phát bi u nh ng ư ưở ng c a mình t ườ i ậ i nghe ch p nh n ý ki n, quan đi m c a mình, nh m làm thay đ i nh n ượ c ệ ộ ứ th c hi n v i m c đích nh v y cũng t c là khi chúng ta đã th c hi n hành đ ng ậ . ậ l p lu n ể ừ K t

khi bi ườ ở ậ ế ậ ế ậ ậ ầ ế ậ t l p lu n và c n đ n l p lu n. B i v y, t ti p, con ng i đã bi

ừ ọ ượ ự ế ậ ọ

c quan tâm đ n trong lĩnh v c Tu t ậ ậ ượ ủ ộ

c xem là m t lĩnh v c thu c v ế h c ệ ượ ề ậ ậ ạ Hyl p, l p lu n đã đ cu n ố Tu t ừ ọ (Rhetoric) c a Aristote, l p lu n đ ệ ậ “thu t hùng bi n”, v ngh thu t nói năng. Sau đó nó đ

ằ t dùng ngôn ng đ di n đ t nh m th c hi n các m c đích giao ừ ờ ổ ạ th i c đ i h c và Logic h c. Trong ộ ề ự c bàn đ n trong các phép ị ậ ụ ệ ậ ậ ở ộ suy lu n logic, trong thu t ng y bi n và trong các cu c ngh lu n, tranh cãi tòa án.

ế ử ủ ế ỷ ự ự ượ ế ề ậ ậ ớ Đ n n a sau c a th k XX, lý thuy t v l p lu n m i th c s đ

ở ạ ớ ờ ủ ớ ự ứ ữ ệ ộ

ữ ứ ề ế ọ

ụ ể ữ ả ề ả ấ ộ ọ c quan tâm Ngữ ơ i v i nh ng nghiên c u toàn di n h n cùng v i s ra đ i c a b môn tr l ộ ắ ạ ộ ọ môn h c nghiên c u v ho t đ ng ngôn ng trong giao ti p xã h i g n ụ d ng h c ớ v i ngôn c nh và ng c nh c th , trong đó đóng góp quan tr ng nh t thu c v hai

ườ ữ ọ

ớ ộ ẫ ậ ế ự nhà ngôn ng h c ng ậ

ố ớ ữ ọ Vi th gi ế ớ Ở ệ i. l m đ i v i các nhà ngôn ng h c, k c

t Nam, nó còn hoàn toàn l ữ ụ ứ ế

i Pháp: Oswald Ducrot và Jean Claude Anscombre (1983). ữ ọ ậ Cho đ n th p niên 90, l p lu n v n còn “là m t lĩnh v c m i trong ngôn ng h c ạ ẫ ể ả 1 các nhà nghiên c u quan tâm đ n ng d ng”. ế ậ ề ả ơ ả ượ ự ậ ở ủ Trên n n t ng c b n c a lý thuy t l p lu n đã đ c xây d ng b i m t s

ế ề ậ ế ớ ứ ệ ệ

công trình nghiên c u trên th gi ế ữ ệ ữ ệ ả ọ

t trong Ng d ng h c cũng đã đ t đ ạ trên ng li u ti ng Vi ư ươ ệ ậ ả ớ ọ

ờ ủ ự ớ ộ ố ậ ứ i, hi n nay vi c nghiên c u lý thuy t v l p lu n ế ạ ượ ữ ụ c nh ng k t qu đáng ạ ng trình đ i ề ứ ữ ụ ghi nh n, v i vi c đ a môn Ng d ng h c vào gi ng d y trong ch ọ h c, và cùng v i đó là s ra đ i c a các giáo trình và các công trình nghiên c u v

ữ ụ ữ ọ ộ ọ ng d ng h c thu c các chuyên ngành ngôn ng và văn h c.

ậ ậ ậ

ậ ọ ọ V y l p lu n là gì? 1.1. Khái ni m ệ ậ L p lu n (argumentation) trong Logic h c g i là suy lu nậ , suy lý ho c ặ suy di nễ

ọ ị logic. Theo đó, Logic h c đ nh nghĩa:

ứ ủ ư ậ ọ duy, trong đó t ừ ộ m t “Suy lu n (còn g i là suy di n logic) là hình th c c a t

ứ ứ ố s tri th c đã có rút ra tri th c m i ễ ớ ”.2

ứ ơ ả ủ ư ậ ừ ộ ề “Suy lu n là hình th c c b n c a t duy mà t m t hay nhi u phán đoán đã có

ườ ượ ng c phán đoán m i”

i ta suy ra đ ậ ừ ượ ạ ộ ủ ư ễ ầ Suy lu n là ho t đ ng c a t

ng, di n ra trong đ u óc con ng ữ ứ ắ ọ ượ ổ ớ 3. duy tr u t ớ c Logic h c nghiên c u và khái quát v i nh ng quy t c có tính ph quát c a t đ

ư ể ồ ạ ữ ướ duy. Tuy nhiên, t duy không th t n t ườ i, ủ ư ạ i các d ng ngôn

ặ ữ ầ ế i bên ngoài ngôn ng (d ạ ộ ậ ượ ệ

ạ t). Ho t đ ng suy lu n khi đ ế ượ i các d ng phát ngôn nói / vi t thì đ ọ c g i là ự c hi n th c hóa ậ . Do đó, ậ l p lu n

ạ ươ

ậ

Đ i c

ữ ọ , t p 2, Nx.GD,1993.

ỗ ữ ạ

ậ

ng ngôn ng h c ọ , NXB. ĐHQG, 2006, tr. 86

ờ

ườ

ng và trong pháp lu t

1 Đ H u Châu, Bùi Minh Toán, 2 Ph m Đình Nghi m, ệ Nh p môn Logic h c 3 Lê Duy Ninh, Logic – phi logic trong đ i th

ậ , NXB.ĐHQG TP. HCM, 2009, tr.87

ữ ậ ệ ậ ượ ị ng th m ho c phát ngôn nói / vi ữ ướ ằ b ng ngôn ng d ừ ươ ph ng di n ngôn ng , l p lu n đ t c đ nh nghĩa:

ệ ị ặ ứ ẽ ậ ậ l p lu n và lý l

ờ t đ nh nghĩa ệ ị ế ắ ậ là: “s p đ t ý t ậ ậ l l p thành ẽ ộ m t t đ nh nghĩa: “

T đi n t i ngh lu n” ệ ố ừ ể ừ Hán – Vi ị ậ 1. T đi n Ti ng Vi ừ ể ứ ằ L p lu n là trình bày lý l ộ ế ậ ề ộ ấ cách có h th ng, có logic nh m ch ng minh cho m t k t lu n v m t v n đ ề”.2

ọ ị ữ ụ

ạ ộ ậ ậ ừ ằ ườ ữ ụ . B ng công c ngôn ng , ng Theo đó, Ng d ng h c đ nh nghĩa: ộ “L p lu n là m t ho t đ ng ngôn t

ẽ ằ ắ ườ ộ ệ ố ế ữ ra nh ng lý l ẫ nh m d n d t ng ư i nói đ a i nghe đ n m t h th ng xác tín nào đó: rút ra

ộ ậ ộ ố ế ộ ố ế ấ ậ ộ

.3 ậ m t (m t s ) k t lu n hay ch p nh n m t (m t s ) k t lu n nào đó” ế ườ ữ ẽ ậ ậ ằ ắ ộ ế

ư “L p lu n là đ a ra nh ng lý l ộ ế ậ ậ ấ ấ ườ hay ch p nh n m t k t lu n nào đ y mà ng

ẫ nh m d n d t ng ố i nói mu n đ t t ộ ậ i nghe đ n m t k t lu n ạ ớ 4 i”. ộ ố ế ư ẽ ườ ườ ậ ậ t đ a ra m t hay m t s lý l i vi i nói hay ng

ắ ẫ ườ ọ ườ ế “L p lu n là ng ậ ứ ằ mà ta còn ậ ọ g i là lu n c nh m d n d t ng ộ ế i nghe đ n m t k t lu n nào đó

ườ ườ ế ố ướ mà ng i nói, ng i vi t mu n h ng t i đ c hay ng ớ .5 i

ệ ữ ậ ậ ớ ả ầ 1.2. Quan h gi a l p lu n v i miêu t ậ , tr n thu t

ụ

ẫ ủ ố ự ỳ ộ

ấ ậ ớ

ở ầ ễ ặ ầ ắ ố ồ ị ộ (Nguy n Huy Thi p)

ộ ớ ườ ẻ ồ

ắ ư ả ạ ả ơ

ở ặ ẽ ấ ặ ố ệ ả ề n hoang là cánh đ ng bao la. Tr con th di u, ụ ữ i l n thong th d o mát. Nh ng nàng con gái nh n nh . D i th t l ng l a ờ ấ chìm xu ng sau cánh t ph t trong gió hoàng hôn. M t tr i mùa thu l ng l

Hãy xét các ví d sau đây: ờ ư (1) Tr i m a to ọ . (2) Nhà c a ông giám đ c c c k l ng l y, sang tr ng ứ (3) Cô y luôn th c khuya d y s m. (4) B Lâm c i tr n, m c qu n đùi, b p th t cu n cu n. (5) Ngoài kia, qua m t l p v ườ ớ ng ạ b ch l ồ đ ng lúa. (Tô Hoài)

ị ợ ắ ố ố ớ ố ế ả ữ i đ i v i Liên quen l m, ch không s nó n a. T i h t c , con đ

ườ ạ ẫ ng qua ch v nhà, các ngõ vào làng l

(6) Đêm t ẳ ờ ợ ề ị ế ử ủ ủ ọ

ử ỏ

ọ ấ ả ặ ờ ề ọ ệ ứ ọ ố đ u thu nh l

ầ ệ

ệ Nxb. Văn hóa Thông tin, 2007 t, ệ , sđd. t

ừ ể T đi n Hán Vi ế ừ ể ữ ọ T đi n Ti ng Vi ọ , NXB.GD, 1998, tr.165. ữ ụ Ng d ng h c

ễ ỗ ữ ị ỗ

ữ ụ

Ng d ng h c

1 Tr n Th Thanh Liêm, ị 2 Vi n Ngôn ng h c, 3 Nguy n Đ c Dân, ứ 4 Đ H u Châu, Bùi Minh Toán, sđd, tr. 155 5 Đ Th Kim Liên,

ọ , NXB.ĐHQG HN, 2005, tr.141

ướ ủ ạ ị ườ ng ơ i s m đen h n thăm th m ra sông, con đ ế ỉ ữ ch còn ng n đèn con c a ch Tý, và cái b p l a c a bác Siêu chi u sáng n a. Gi ớ ư ủ ấ ộ m t vùng đ t cát, trong c a hàng, ng n đèn c a Liên, ng n đèn v n nh , th a th t ỏ ạ ộ ừ t ng h t sáng l i t qua phên n a. T t c ph xá trong huy n bây gi ơ n i hàng n c c a ch Tý. (Th ch Lam)

ơ ạ ạ ở ả ậ ầ ấ i có c trang tr i nhà quê. V y thì chính là

(7) Ông y có nhà l u, xe h i, l ồ . ứ ườ i giàu đ t đi r i ạ ọ ộ ồ ạ ậ ườ ộ ả ng Đ i h c Lu t TP. H Chí Minh có đ i ngũ cán b gi ng d y đ

ộ ữ ơ ả (8) Tr ạ ườ ệ

ứ ạ

ọ ọ ơ ở ạ ọ ứ

. Tr ậ ự ầ ồ ỉ

ậ ậ đào t o c b n, có trình đ chuyên môn v ng vàng. Hi n nay tr ệ ớ ộ ơ h n 10.000 sinh viên thu c các h chính qui và t ườ cao h c và nghiên c u sinh ạ t o ngu n nhân l c ngành Lu t hàng đ u cho các t nh phía Nam ơ ở Lu t TP. H Chí Minh cũng là c s đào t o ngành Lu t có uy tín ườ . Tr ở ệ Vi

ả ầ ạ ữ ồ ụ Các ví d (1), (2), (3), (4), (5), (6) là nh ng phát ngôn miêu t

ự ậ ự ệ ủ ờ ố ệ ượ ị ủ ề ộ ượ c ạ ng đang đào t o i ch c cùng v i hàng trăm h c viên ồ ậ ng Đ i h c Lu t TP. H Chí Minh là c s đào ạ ọ ng Đ i h c t Nam. ụ ậ , tr n thu t, có m c ng c a đ i s ng. Giá tr c a m t phát đích thông báo v các s v t, s vi c, hi n t

ự ự

ả ượ đ ố ượ ả ầ ự ế ả ngôn miêu t ứ c trên đ i t mà nó ph n ánh. Qua các phát ngôn miêu t

ậ ng th c t ượ ố ượ ự ủ ề ệ này, ta nh n đ c đánh giá theo tiêu chí đúng / sai, chân th c / không chân th c, căn ậ , tr n thu t ể ể ng c a hi n th c và có th ki m c các thông tin v các đ i t

ủ ứ ấ ch ng tính đúng / sai c a các thông tin y.

ụ ụ ậ ứ ậ Các ví d (7), (8) là các phát ngôn l p lu n, các phát ngôn này có m c đích ch ng

ụ ể ẫ ự ế ộ ế ắ ế ế ậ minh, thuy t ph c đ d n d t đ n m t k t lu n tr c ti p.

ườ ườ ữ ế

Tuy nhiên, trong giao ti p ngôn ng , thông th ậ ỉ ể ơ ng ít khi ng ề i ta miêu t ệ ượ ự ậ ầ ộ thu t ch đ đ n thu n là thông báo m t thông tin v các s v t, hi n t ả ầ , tr n ng. Nói

ả ầ ộ ố ượ ộ ự ệ ườ cách khác, khi miêu t ậ , tr n thu t m t đ i t ng, m t s vi c nào đó, ng

ế ườ ướ ộ ộ ằ i ta còn ộ ố mu n h ng ng

ả ầ ậ ướ ậ ự ả ầ ế ớ , tr n thu t h

, tr n thu t tr c ti p. Cái mà thông tin miêu t ị ng t ộ ộ ự ậ ậ ộ ộ ộ ộ

ượ ữ ự ệ ể ệ ả ẩ ằ ộ i nghe đ n m t n i dung thông báo khác n m ngoài các n i dung ộ miêu t i là m t ế k t lu n (m t thái đ , m t s đánh giá, m t nh n đ nh hay m t hành đ ng nào đó ự ầ c bi u hi n m t cách hàm n đ ng sau nh ng thông tin tr c c n ph i th c hi n) đ

ế ti p đó.

ể ấ ự ụ ỉ ệ ả ộ Xét ví d (1), có th th y, phát ngôn ch là s miêu t

ờ ư ự ứ ị ướ ậ

ra (tr i m a), t ộ thân nó không ch a hàm ý đ nh h ả ị ướ ị ế ụ ể trong m t văn c nh giao ti p c th thì nó cũng có giá tr đ nh h

ị ậ ờ ườ ườ ả ự m t hi n th c đang x y ặ ư ế ế ng k t lu n, nh ng n u đ t ộ ế ng cho m t k t i nghe đang có ý đ nh đi đâu đó thì ế lu n. N u đó là l i mà ng i nói nói v i ng

ế phát ngôn này có hàm ý thuy t ph c: ớ ụ khoan hãy đi.

ể ấ ụ ườ ế Xét các ví d (2), (3), (4), (5), (6) có th th y, ng i nói/vi

ụ ể ư ế ậ ở ộ ộ ướ rút ra k t lu n b i m t phát ngôn c th nh ng n i dung miêu t ự ế t dù không tr c ti p ớ ả ự t i ng t nó đã h

ậ ẩ ụ ộ ế ủ ố ề ự không liêm khi

ườ ộ

ông Lâm là m t ng ậ ộ ố ở ị

ụ chăm chỉ; ví d (4) hàm ý khen ậ cu c s ng ướ ộ ố ế ng k t lu n: ướ ậ ố ụ ế ố m t k t lu n hàm n: ví d (2) hàm ý v s ụ d (3) hàm ý khen cô gái m nhạ ; ví d (5) có đ nh h ụ ị ơ ộ th m ng; tế c a ông giám đ c; ví ỏ i kh e ề ch n làng quê th t êm đ m, ệ i tăm, ố ơ ậ cu c s ng n i ph huy n th t t ng k t lu n:

ví d (6) có đ nh h ẩ tù túng, qu n quanh .

ụ ả ầ ậ ớ ữ Các ví d (2), (3), (4), (5), (6) tuy là nh ng phát ngôn miêu t

ộ ự ư

ộ ố ượ ữ ề ậ ọ ậ l p lu n hàm ngôn ụ , tr n thu t v i m c ậ ậ ộ ế ẩ đích là thông báo, nh ng trong đó đã hàm n m t s đánh giá, m t k t lu n, vì v y . Trong cu c s ng, nhi u khi vì lý c g i là nh ng chúng còn đ

ế ị ườ ố ẳ ề ầ ể ự ộ do t i ta không mu n nói th ng ra đi u c n nói mà đ t

nh nào đó, ng ướ ả ẽ ị ặ ậ ệ ế ươ ớ s đ nh h ng cho k t lu n. Đ c bi

ệ ả ầ t trong văn ch ườ ế ậ miêu t ạ ự t o s khách quan cho vi c miêu t , tr n thu t, ng i vi t th

ự ế ự ệ ề ầ ể đi đ cho t thân các chi ti t, s ki n nói lên đi u c n nói. “Cái t

ặ ậ ộ ư ưở

ế ố ủ ự ượ ươ ả thu t là m t t ướ t ậ ừ ậ ệ c a hi n th c đ c miêu t các y u t h

là ph ể ng l p lu n t ươ ử ụ ể ạ n i dung ể ụ ng, v i m c đích đ ả ẩ ườ ng ph i “ n mình” ệ ư ưở t ng trong ngh ễ ị ng náu mình, yên l ng” (Nguy n Đình Thi). Do đó cách đ nh ủ ế ng cách ch y u ườ ọ ự rút ra i đ c t

ữ ng s d ng đ t o nên nh ng hàm ngôn, qua đó đ ng ả ự ậ ậ ủ ứ ậ ộ mà văn ch ế k t lu n tùy thu c vào s nh n th c, c m nh n c a mình.

ư ậ ả ậ ự ầ ậ ả ư ộ ậ

Nh v y, phát ngôn miêu t ề ỉ ứ ự ự , tr n thu t t ậ ậ ỉ ặ ị ậ th c mà nó ch ch a đ ng ti m năng l p lu n, ho c ch có giá tr l p lu n

ề ẩ ộ ừ ỉ hàm n chìm trong chi u sâu n i dung thông báo. Ch khi t các phát ngôn miêu t

ậ ầ ườ ế ế ộ ế ự ế ể ậ nó ch a ph i là m t l p lu n đích ậ ở ạ d ng ả , ớ ở

tr n thu t, ng ộ ậ i nói / vi ậ t đi đ n m t k t lu n tr c ti p, “hi n ngôn” thì m i tr ự

thành m t l p lu n đích th c. ụ ậ ế ượ ượ ạ Trong ví d (7), (8), các phát ngôn đ

ữ ự ế ừ ả ầ c g ch chân là các k t lu n đ ướ ậ ứ ể ạ nh ng phát ngôn miêu t , tr n thu t đ ng tr

ậ ươ ế ậ ậ ườ ng, nhà văn th

ổ ế ệ ậ ẩ ng s ậ ả ầ

tr c ti p t ể ậ l p lu n, đó là l p lu n “hi n ngôn”. N u trong văn ch ậ ở ạ ụ d ng ph bi n các l p lu n ả d ng hàm n thông qua vi c miêu t ậ ị ậ ậ ọ ộ ị c rút ra ộ c nó đ t o thành m t ử , tr n thu t thì ậ trong các văn b n ngh lu n khoa h c, chính tr xã h i hay l p lu n/tranh lu n pháp

ạ ạ ủ ế ỉ ử ụ ự ậ ể ậ ậ ậ lý l

ự i ch y u ch s d ng d ng l p lu n “hi n ngôn”. Nghĩa là, s l p lu n trong ả ượ ế ậ ộ

ườ ườ ụ ế ấ ậ ị c rút ra m t cách rõ ràng, minh đ nh ố ậ i nói mu n

ỏ các lĩnh v c này đòi h i các k t lu n ph i đ ườ ọ ế ể đ thuy t ph c ng ị i đ c, ng ứ i nghe ch p nh n các k t lu n mà ng ầ ơ ồ ự ậ ể ẳ kh ng đ nh, tránh s nh n th c m h hay hi u nh m.

ữ ụ ề ậ ỉ ớ ạ ứ ậ ọ ọ Logic h c hay Ng d ng h c nghiên c u v l p lu n cũng ch gi ố i h n đ i

ượ ở ạ ậ ể ậ t ng lo i l p lu n hi n ngôn này.

ậ ệ ậ ậ ờ ườ ứ ậ ng

1.3. Phân bi ế t l p lu n logic hình th c và l p lu n đ i th ọ ậ ượ ậ ủ ư N u suy lu n logic đ duy,

c Logic h c khái quát trong các qui lu t c a t ữ ẫ ứ ượ ứ đ

ớ ấ ế ọ ơ ổ ế ồ ờ ọ ộ ỗ

ứ ệ ớ

ph bi n và t ạ ồ đ ng l ẩ ứ ả ậ ấ ậ ố t / x u… làm căn c cho l p lu n, cùng v i s chu n v đúng / sai, ph i / trái, t

ể ể ữ ự ươ ủ ệ ệ ạ ng ti n ngôn ng t

ẽ ờ ữ ự ậ ậ ngôn ng t nhiên. đ i th ủ c mô th c hóa trong các khuôn m u c a ngôn ng hình th c nên nó mang tính ỗ ộ t y u đúng v i m i n i, m i lúc, thì đ ng th i m i dân t c, m i c ng ữ ạ ộ ề ả i có m t n n t ng văn hóa, tâm lý, đ o đ c, kinh nghi m, v i nh ng tiêu ớ ự ề nhiên đ bi u hi n nó. Đó có thể ậ ườ hay l p lu n theo ừ T đó ậ là l p lu n theo

ự ậ ạ

phong phú và đa d ng c a các ph lý l ng ậ phân chia s l p lu n thành hai lo i: ậ ướ ị ẳ ế ề ể ụ ạ ậ

ỏ ậ ươ a) Lo i l p lu n h ạ ậ ủ ự ệ c a s ki n. Lo i l p lu n này đòi h i ph

ọ ặ ẫ ẽ ậ ậ l p lu n theo logic hình th c

ễ ừ ượ ề ẳ ị khuôn m u suy lu n ch t ch , còn g i là Ở theo di n t đó chân lý đ

ậ ẩ . chu n ộ ứ ữ ể ễ ạ ổ

ữ ự ườ ữ ậ ậ ọ ộ i dùng nh ng ngôn ng t

ư ế ộ ậ ườ ứ ổ

ự ặ ẽ ệ ộ

ừ ữ ề ề ễ ắ ợ ị ng đ n m c đích đ kh ng đ nh v giá tr chân lý đúng / sai ữ ậ ứ ng pháp suy lu n hình th c, theo nh ng ứ hay l p lu n ậ ậ ắ ề c kh ng đ nh qua các ti n đ và các quy t c ọ suy di n theo m t ngôn ng hình th c, nhân t o và ph quát, hi u theo nghĩa m i ơ nhiên khác nhau cũng l p lu n theo m t mô n i, m i ng ậ i ta đánh giá m t l p lu n th c chung có tính ph quát nh th . Theo nghĩa này, ng ấ ự d a trên tiêu chí là s ch t ch và chính xác hay không, tùy thu c vào vi c nó xu t ự nh ng ti n đ đúng hay không, và s suy di n trong đó có h p qui t c hay phát t

không.

ậ ậ ế ể ụ ạ ậ ứ ủ ậ ổ

ạ ậ ậ ậ ậ ọ ườ ng

b) Lo iạ l p lu n đ thuy t ph c, làm thay đ i nh n th c hay t o l p, c ng c i nghe. Lo i l p lu n này còn g i là l p lu n theo ọ ữ ự ậ ậ ậ ờ ậ l p lu n theo ngôn ng t nhiên ng

ườ ụ ẳ ậ ằ ờ ị ỉ ậ th ố logic không hình ườ (l pậ , ho c ặ l p lu n đ i th ng không ch nh m m c đích kh ng đ nh ậ ẽ ườ ). L p lu n đ i th

ở lòng tin th cứ , hay còn g i là ng lu n theo l ậ ề ể

ọ ạ ượ ườ ệ ằ ơ quan tr ng h n là nh m đ t đ c hi u qu

ế ả thuy t ph c ữ ế ủ ứ ự ẽ ậ là

ị chân lý đúng /sai (th m chí nhi u khi không th xác đ nh theo tiêu chí đúng/sai), mà ấ ụ , làm cho ng i khác ch p ứ ạ nh ng tri th c văn hóa, tâm lý, đ o đ c, thói ộ ộ ộ ộ ượ ứ ử ế ầ ộ ộ nh n ý ki n c a mình d a trên lý l ồ ủ quen ng x … c a m t c ng đ ng, m t dân t c, m t xã h i, đ

ừ ậ ố ộ ộ ồ thành viên s ng trong xã h i (c ng đ ng) đó th a nh n và tuân th nh m t l c h u h t các ủ ư ộ ẽ ể hi n

nhiên.

ờ ả ậ ế ủ ướ ườ ậ ơ ả ng tr c h t cũng ph i tuân th các qui lu t c b n c a t

ẫ ậ ủ ậ ướ ạ ậ L p lu n đ i th ượ

ẫ ậ ấ duy, đã đ ậ ồ c khái quát d ậ ủ ệ ầ ậ (lu t đ ng nh t, lu t không mâu thu n, lu t tri

ắ ủ t tam, lu t lý do đ y đ ), cũng nh ự ươ ễ ạ ậ ị các nguyên t c c a phép suy lu n (di n d ch, qui n p, t

ề ả ủ ư ự ế ữ ủ ắ ậ , trên n n t ng c a nh ng qui lu t và nguyên t c chung c a t

ắ ủ ườ ụ ậ ạ th c t ờ đ i th

ỗ ộ ờ ố ự ễ ộ ồ ỗ ủ ư ứ i d ng khuôn m u chung c a l p lu n logic hình th c, ư ng t ). Tuy nhiên, trong ậ ậ duy, l p lu n ứ ng đã v n d ng vô cùng linh ho t các nguyên t c c a logic hình th c vào ể ữ ủ

ữ ụ ố

trong th c ti n đ i s ng văn hóa và ngôn ng c a m i dân t c, m i c ng đ ng đ ạ ượ đ t đ ả ế ụ ể c các m c đích trong nh ng tình hu ng giao ti p c th . ậ ấ ự ữ ậ ứ ẽ B ng so sánh sau đây s cho th y s khác nhau gi a l p lu n logic hình th c và

ờ ườ ậ ậ l p lu n đ i th ng:

ậ ậ ậ ờ ườ ậ Tiêu ứ L p lu n logic hình th c L p lu n đ i th ng

chí

ậ ự ứ ự ữ ự ẽ ng

ọ D a trên nh ng lý l ụ ệ ậ ễ th c ti n (quan ni m, phong t c, t p quán,

D a trên các lu n c khoa ọ h c (các chân lý khoa h c đã ứ ượ ể ị ị ệ ứ sánh ươ Ph ti n ệ ậ ậ l p lu n c ki m ch ng: đ nh lý, đ nh đ

ậ ậ ộ ộ ư ưở t ử kinh nghi m, thói quen ng x …) ồ ộ ượ c m t dân t c, m t công đ ng đ

ng,… có ạ lu t, qui lu t, t ổ ừ ậ th a nh n.

ố ệ ệ

li u, s ượ tính ph quát toàn nhân lo i; là ứ ự ki n, ch ng ứ ể c ki m ch ng nên

các s ứ c … đã đ ấ ế t t y u đúng.

ươ ắ ủ ậ ụ ạ ng

ặ ẽ ứ ậ ủ ư ạ V n d ng linh ho t, đa d ng các ể ố duy; không th th ng qui lu t c a t

ậ ẫ ố Ph pháp ậ l p lu n kê đ ượ ề ặ ố ượ c v m t s l ng.

ng. ề ể ẫ ứ ề ậ Có th d n ra nhi u lu n c cho

ộ ế ậ ộ ế ậ ễ Tuân th các qui t c suy di n logic hình th c ch t ch , theo ố ị khuôn m u c đ nh; th ng kê ượ ề ặ ố ượ c v m t s l ậ ể ẫ Không th d n nhi u lu n ứ c cho m t k t lu n. m t k t lu n.

ệ ậ ậ ả ệ ậ ữ ễ Quan ậ Quan h l p lu n di n ra gi a các

Quan h l p lu n x y ra 71

ữ ề ệ ộ ở ờ ứ ự gi a các m nh đ . hành đ ng i, t c t l

ậ ả ộ thân n i dung ậ ị h ệ ậ l p lu n ị ậ đã có giá tr l p lu n (đ nh

miêu t ướ ậ h

ế ữ ậ ứ ậ ế ng cho k t lu n). ậ ị ủ ậ ể

ệ ế Giá tr c a l p lu n có th không ượ ộ đ c suy ra m t cách t ấ ế ừ t y u t

ậ ứ ụ ộ Gi a lu n c và k t lu n có ậ quan h logic nên k t lu n ấ ế ộ ượ t y u c suy ra m t cách t

đ ừ ậ ứ lu n c . t các ữ ả lu n c , mà ph thu c vào ng c nh ườ ướ ủ ờ c a l i nói. ị i và đ nh h ủ ng c a ng

ấ ế ở ọ ơ ấ ế ở ọ ơ T t y u đúng Không t t y u đúng

ứ ộ ọ m i n i, m i ọ lúc (vì là chân lý khoa h c nên

ậ ổ ừ ủ ệ Tính ph ổ quát c a ủ ậ l p lu n

có tính khách quan, ph quát và ấ ế ừ ế t y u). t ọ m i n i, m i lúc (tùy thu c vào tri th c, kinh ộ nghi m, văn hóa c a t ng c ng ữ ả ồ đ ng, t ng ng c nh giao ti p).

ẽ ả ậ ẽ ậ ặ Không ch t ch , có ph n l p lu n.

ả Có các kh năng khác.

ả ậ ặ Ch t ch , không có ph n l p lu n.ậ ả ỉ Ch có hai kh năng: đúng /

Tính giá tr ị ủ ậ c a l p lu nậ sai.

ị ế ụ ủ ổ ẳ Đánh giá, kh ng đ nh chân lý

Thuy t ph c, thay đ i, c ng c ườ ố i khác nghe theo lòng tin, làm ng

đúng / sai, có / không. ế ướ ị H ng đ n giá tr chân lý.

Tính ụ m c đích ủ ậ c a l p lu nậ mình. ướ ệ ế ả H ng đ n tính hi u qu .

ỉ ử ụ ộ ố ươ ứ ậ ậ Trong cu c s ng, chúng ta không ch s d ng ph ng th c l p lu n logic hình

ấ ứ ườ ứ ậ ườ ươ ế ậ ờ th c mà còn r t th

ng th c l p lu n đ i th ụ ng xuyên dùng đ n ph ậ ứ ậ ỗ ợ ươ ườ ượ ậ ổ c v n d ng b sung, h tr nhau đ đem l ng th c l p lu n này th

ng đ ầ ph ệ ứ ả ả ẳ ơ ỏ ị ả ng. C hai ạ ể i ế hi u qu cao h n khi chúng ta c n ph i ch ng minh, kh ng đ nh, bác b hay thuy t

ườ ế ủ ấ ậ ụ ph c ng i khác ch p nh n ý ki n c a mình.

ề ệ ữ ậ ậ ằ

ệ ồ ữ ự ườ ẳ ờ ố ậ và l p lu n đ i th ng (logic ngôn ng t

ệ ữ ậ ậ ố ổ

ả ự ề ả ậ ư ườ ủ ữ ắ ứ Tuy nhiên, đi u đó không có nghĩa r ng, quan h gi a l p lu n logic hình th c ậ nhiên) là m i quan h đ ng đ ng, mà đây ờ ụ ể là m i quan h gi a cái ph quát và cái c th . Nghĩa là, l p lu n theo logic đ i duy ng ph i d a trên n n t ng là nh ng nguyên t c chung c a các qui lu t t th

ứ ư ậ ượ ệ ể và phép suy lu n trong logic hình th c nh ng đ

ặ ữ ể ườ ạ c bi u hi n phong phú, đa d ng ụ ể ng văn hóa c th .

tùy theo đ c đi m ngôn ng và môi tr ệ ậ ệ ạ ậ ọ

ạ ể Vi c phân bi ộ ệ ả ạ ợ ụ d ng nó m t cách phù h p và linh ho t đ đem l ệ ậ t hai lo i l p lu n này cũng có ý nghĩa quan tr ng trong vi c v n ạ ộ i hi u qu cao trong các ho t đ ng

ế

ữ ngôn ng nói và vi ư ậ t. ể ư ề ậ ậ ộ ờ ơ ị ườ ệ Nh v y, có th đ a ra m t khái ni m xác đ nh h n v l p lu n đ i th ng nh ư

ẽ ự ễ ế ậ ự ng là l p lu n d a trên các lý l ụ ể th c ti n đ thuy t ph c

ờ ấ ậ ậ L p lu n đ i th ườ ậ ậ ng

i khác ch p nh n k t lu n mà mình đ a ra . ậ ờ ậ ứ ậ ố ượ ng

ườ ậ ế ư ườ , t c l p lu n theo ậ L p lu n đ i th ậ ỹ ứ ệ logic không hình th cứ là đ i t ệ ẽ ự ươ ậ vi c nghiên c u k năng l p lu n mà chúng tôi s th c hi n trong ch

ự ế ợ ủ ữ ậ ậ ổ

ữ ự ự ữ ệ ế ệ ắ ớ t, g n v i nh ng lý l đ

c hi n th c hóa trong ngôn ng t ề ố ủ nhiên c a ti ng Vi ử ườ ứ ứ ủ ộ ủ ng c a ự ng này, d a ứ trên s k t h p nh ng qui lu t chung có tính ph quát c a suy lu n logic hình th c, ẽ ượ ườ i ệ ng thu c v v n tri th c kinh nghi m và ng x văn hóa riêng c a ng

ờ đ i th t. ệ Vi

ủ ậ ậ

2. Vai trò c a l p lu n ư ớ ọ ạ ộ ạ ộ ữ ế

ố ả ệ ạ ượ Cũng nh v i m i ho t đ ng khác, trong ho t đ ng giao ti p ngôn ng , chúng ấ ứ ườ ể ả ố ta luôn mu n đ t đ

ể ề c hi u qu cao nh t, t c là mu n gi ể ả ỏ ự ể ầ i thích đ ng ể ố ị ứ i t a s hi u l m; mu n ch ng minh đ kh ng đ nh, đ

hi u đi u mình nói, đ gi ụ ể ườ ủ ế ậ ấ ỏ bác b hay đ thuy t ph c ng

ế i nghe ch p nh n ý ki n c a mình. Đ đ t đ ậ ể ệ ự ậ ự ụ ế ể ậ ậ ậ

ườ ề ậ ủ ự ệ ệ ả ỗ ố i khác ẳ ể ể ạ ượ c ứ các m c đích đó, không th thi u s l p lu n. L p lu n th hi n s nh n th c, i v các s vi c, các m i quan h x y ra đánh giá, phân tích, suy lu n c a m i ng

ộ ố trong cu c s ng.

ấ ứ ễ ặ ậ ậ ế ạ ộ ủ L p lu n có m t trong b t c di n ngôn (nói / vi t) nào c a ho t đ ng giao

ỉ ế ữ ộ ố ị ậ

ố ề ả ể ạ ậ ậ

ệ ự ả ộ c t o l p trên n n t ng then ch t là l p lu n), mà khi ta k l ệ ộ ậ ự ự ế ế

ữ ề ả ậ ậ ấ ậ ỉ

ế ậ ườ ườ ậ ờ ộ dùng đ n l p lu n, mà ngay trong m t hành vi đ i th

ư ng nh khi ng ậ ề ầ ậ ườ ườ ả ả ộ bán, tr giá m t món hàng, c ng i mua và ng

ượ ẻ ở ậ ượ ụ ắ ả ậ ạ ti p ngôn ng trong cu c s ng hàng ngày. Không ch trong văn ngh lu n (là lo i văn ộ ự ệ ả ượ ạ ậ i m t s ki n, b n đ ộ m t hi n th c, dù tr c ti p hay gián ti p, ta cũng th c hi n m t v n đ ng miêu t ớ ậ l p lu n; cũng không ph i ch khi tranh lu n nh ng v n đ lý lu n cao siêu ta m i i ta mua ế ể i bán đ u c n l p lu n đ thuy t ậ ể c đ t… B i v y, có th nói, kh năng l p lu n ph c, hòng mua đ c r và bán đ

ầ ọ ườ ế ườ ầ ế ự ế ằ

còn c n cho m i ng ả i đ n khi nào con ng ậ ự ữ ậ ả ỉ i còn c n đ n s giao ti p b ng ngôn ệ ư ề ứ ng . Kh năng l p lu n chính là “ch ng ch ” v năng l c trí tu , kh năng t duy

ề ỹ ữ ủ ư ự ệ ườ i.

logic cũng nh s hoàn thi n v k năng ngôn ng c a con ng ọ ậ ố ườ ả ậ ẽ Trong nhà tr

ng, kh năng l p lu n t ả ế ậ ệ ố ế ể ề ậ ậ hi n t

t các bài th o lu n, thuy t trình, tranh lu n, vi ọ ư ệ ậ ố ố ự t cũng s giúp h c sinh/ sinh viên th c t ti u lu n, làm các đ tài ấ ự ậ t các bài thi t

khoa h c, lu n văn t ứ t nghi p cũng nh làm t ữ ệ ắ lu n và v n đáp. ậ ẽ ậ ọ ỹ Trong nghiên c u khoa h c, vi c n m v ng các k năng l p lu n s giúp ng

ứ ứ ề ế ấ ả ọ ố ộ ườ i nghiên c u trình bày các v n đ khoa h c, công b các k t qu nghiên c u m t cách

ụ ứ ế ạ ạ ả rõ ràng, m ch l c, logic, có s c thuy t ph c thông qua văn b n là các công trình

ứ ậ ọ nghiên c u, các chuyên lu n khoa h c.

ậ ả ề ệ ữ ộ ố ặ Đ c bi

ở ấ ề ế ự ế ị ệ ố ầ

ế ệ i c n thi ự ệ ườ ữ

đi u ki n t ủ c a công vi c và s nghi p. Các tri ặ ướ i th ậ ườ ệ c công chúng, đ c bi

ả xuyên ph i nói tr ố ượ ữ t là nh ng ng ụ ể ố ớ ọ ề ỹ

vào nhóm đ i t ậ ắ ả ể ứ ể ả ụ ế ậ ậ ằ ẳ lu n s c s o; l p lu n đ ch ng minh, đ gi

ỏ ể ế ộ ấ ắ ỡ ộ ị ộ i cho b cáo; th m chí, m t “th y cãi” xu t s c ch

ặ i ho c g t ặ ụ ẽ ể ậ ỳ

ậ t, trong cu c s ng còn có nh ng ngành ngh mà kh năng l p lu n là ấ ạ t, b i nó có tính ch t quy t đ nh s thành công hay th t b i ườ ng t gia, các chính khách, nh ng ng ộ ề i hành ngh Lu t thu c ậ ng này. Đ i v i h , “công c ” đ hành ngh chính là k năng l p ị i thích, thuy t ph c, nh m kh ng đ nh ỉ ầ ậ / bác b , đ k t t ứ ế ậ ả ằ b ng kh năng l p lu n ch t ch , thuy t ph c mà có th làm nên “k tích” c u ượ ủ ủ ạ ố c m ng s ng cho thân ch c a mình. đ

ự ế ậ ặ ừ ứ ế M c dù v y, trong th c t

ươ ữ ệ ậ ạ ậ phiên tòa, trên báo chí và các ph

ự ữ ườ ả ữ ườ ế ậ ủ “lý s cùn” c a nh ng ng , cũng không ít khi chúng ta t ng ch ng ki n trong các ể ng ti n thông tin đ i chúng nh ng l p lu n ki u i làm ộ i có “vai v ” trong xã h i, th m chí c nh ng ng

ề

ầ ngh “th y cãi”. ụ ả ộ ị ở ộ ộ ị

Ví d : Đây là m t “bi hài k ch” đã x y ra ả ế ầ ố ờ m t phiên tòa, khi m t b cáo đ ữ ạ ể ự i cho mình, vì, nh

ả i” đ n 45 phút đ t ữ ậ ư ư ườ Hôm qua lu t s bào ch a nói ch a đúng ý b cáo, s ng ượ c ư i khác

ậ ự ể ạ ậ ướ ơ bào ch a l ợ ị ”.1 Th m chí, hài h

i cho có tr t t ậ , logic… ể ư ệ ầ ớ c h n, có ượ nói l n cu i cùng đã ph i “dài l ị b cáo gi i thích: “ ầ hi u nh m, hôm nay xin nói l ị ậ ư v lu t s trong ph n tranh lu n v i Vi n Ki m sát, khi ch a “cãi” xong đ c cho

ủ ủ ứ ở ả ậ

thân ch c a mình đã ph i…b t khóc n c n , và kêu oan cho… chính mình. ủ ứ ấ ủ ủ ố

ườ

i Lao đ ng

1 Báo Ng

ộ , 23/4/1999

ộ ị Còn đây là phát ngôn gây “s c” c a m t v quan ch c c p cao c a Chính ph khi ộ ề ệ ấ ấ ả ờ ử ụ ủ ể ạ ạ ố i ch t v n c a đ i bi u Qu c h i v vi c x lý sai ph m trong v Vinashin tr l

ấ ế ủ ướ ỉ ồ ủ ướ Th t ụ c lên đ n hàng ch c ngàn t đ ng): “

ệ

ố ế ỉ ạ ồ ặ ả ử ậ ứ ạ

ẹ ầ ộ ộ ệ ị ”.1

ng đã có (làm th t thoát c a Nhà n ả ư ẽ ị ử ch đ o r i, ai sai s b x lý trách nhi m. (…) Cán b sai thì ph i s a nh ng ph i ấ cân lên đ t xu ng. N u cách ch c ngay, l y ai làm vi c. Pháp lu t cũng có đ o lý, ế ứ n u c sai là d p thì chúng ta b u cán b không k p ụ ư ậ ườ ữ ự ủ ữ ể ệ Nh ng phát ngôn ng y bi n ki u “lý s cùn” nh v y c a nh ng ng

ỏ ứ ự ế ả ộ

ườ ị ầ i “c m ư ậ cân n y m c” trong xã h i đã khi n d lu n không kh i b c xúc, và theo đó, uy tín ọ ủ c a ng

ả i nói cũng b suy gi m nghiêm tr ng. ế ủ ế ậ ậ ọ t, l p lu n có vai trò vô cùng quan tr ng trong cách chúng ta

Xem th đ bi ẳ ướ ườ ị kh ng đ nh mình tr i.

ọ c m i ng ậ ấ ủ ậ

3. C u trúc c a l p lu n ậ ộ ậ ủ ấ ồ ố ậ ứ ẽ ậ C u trúc c a m t l p lu n g m các thành t ế ế : lu n c (lý l ), k t lu n và các y u

ố ỉ ẫ ậ t

ứ ọ ủ ti n đề ứ (agrument) trong logic hình th c g i đây là ộ ề c a m t phép suy

ậ ch d n l p lu n. 3.1. Lu n cậ ứ Lu n cậ ậ ậ ứ ồ ứ ứ ạ ẽ lu n. Lu n c g m hai lo i: ch ng c và lý l .

ứ ứ a. Ch ng c :

ậ ứ ự ự ế ứ ứ ố ệ ứ ằ Ch ng c là các lu n c th c th c t

ự ế ự ệ , đó là các s li u, s ki n, b ng ch ng thu ự ệ ằ ọ th p đ quan sát th c t hay b ng th c nghi m khoa h c.

b. Lý l

ậ ượ ừ c t : ẽ ẽ ồ ạ Lý l

g m hai lo i: ẽ ọ ọ ứ ể ế ậ

ậ + Lý l ể khoa h c (còn g i là lu n c logic): đó là các quan đi m lý thuy t, các ề ị ậ ậ ọ lu n đi m khoa h c, các t ư ưở t

ượ ứ ứ ẳ ọ ị ị ng, các tiên đ , đ nh lý, đ nh lu t, quy lu t… là các ượ c c khoa h c ch ng minh, kh ng đ nh, t c đã đ

phán đoán đúng/ sai logic đã đ ằ ươ ứ ể ọ ấ ế ọ ơ ọ

ki m ch ng b ng ph ườ ẽ ờ ọ ữ ệ ng pháp khoa h c nên t ng l đ i th

+ Lý l ệ ng (còn g i là ẩ th ự ứ ế ừ ộ ử ượ nghi m văn hóa, là thói quen, chu n m c ng x , đ m t th c ti n c

ể ượ ộ ộ ậ ồ ở ọ ơ ấ ế th , đ ừ c m t c ng đ ng th a nh n nên không t t y u đúng m i n i, m i lúc. ẽ ườ ): đó là nh ng kinh nghi m s ng, kinh ố ự ễ ụ c đúc k t t ọ m i n i, m i lúc, t y u đúng

, 13/6/2010.

ừ

ứ ấ

ộ ị

ủ

ậ

ộ

ỉ

t g n đây, m t v quan ch c c p cao c a Nh t ch vì m t câu nói “l

ỡ ờ l

i” đã

1 Báo Pháp lu t TP. HCM ậ 2 Nhìn ra n ướ c ngoài, chúng ta t ng bi ướ ự ả ứ ả ừ ứ ch c tr ph i t

ế ầ ủ ư ậ c s ph n ng c a d lu n.

ọ ệ ố trong m i m i quan h .

ậ ứ ậ ứ ỗ ậ ể ể ậ ặ ấ ộ ệ ề M i l p lu n có th có m t ho c nhi u lu n c . Các lu n c có th xu t hi n

ộ trong cùng m t phát ngôn:

ờ ư ạ i đau

ờ ư (1) Vì chân đau nên tôi không đi làm. (2) Tr i m a, chân l (3) Tr i m a, chân đau, xe l

nên tôi không đi làm. ạ ỏ nên tôi không đi làm. ấ i h ng ậ ứ ạ ậ ệ ậ ộ

Trong m t đo n l p lu n, các lu n c xu t hi n trong các phát ngôn khác nhau ư ề ề nh ng li n k :

ươ ệ ơ ớ (4) Xuân H ng hi n lên trong th mình v i m t t

ẳ ườ th r t l ậ ử

ắ ớ ủ ư ứ

ẫ ứ ự ẫ ấ nhìn th ng mà “ghé m t trông sang ”. Đi thì “ng ấ ồ i đâu là đ t th ng t tu ng nh chân gi m t ứ ị ắ ả ”. Ch không ch u đ ng bình th c nh h t heo ộ ư ế ấ ạ Nhìn thì không . ọ i quen c a Ph t chen chân x c” ớ ứ . Đ ng là “đ ng tréo trông theo ườ . Lúc b c mình ph n u t thì văng

ế ấ ồ ngay “chém cha cái ki p l y ch ng chung

i đó ng . (Xuân Di u)ệ ề ề ư ứ

ị ư ừ ế ề ả ấ

ớ ượ ườ ườ ề ơ c là đi u bình th ữ H n n a, th ng.

ườ .1

ậ ứ Nh ng cũng có khi các lu n c không đ ng li n k : ạ (5) Lúc đó tôi b ho ng lo n vì ch a t ng th y nhi u công an đ n khám xét nhà mình nh thư ế. Tôi không nh đ ng ngày tôi ố v n là ng ữ i hay quên ậ ứ ướ ậ ứ ậ ng l p lu n Gi a các lu n c có

ệ ồ quan h đ ng h ậ ướ ậ ậ ộ ắ ậ ả ồ

ứ ấ ả lu n b t bu c ph i đ ng h ậ ế ướ ậ . Các lu n c trong m t l p ộ ậ ả ứ ng l p lu n, có nghĩa là các lu n c 1, 2, 3… ph i ố t / x u, khen / chê, nên / không nên), (t c ph i tuân

ộ ế ng đ n m t k t lu n (t cùng h ẫ ). ấ th ủ lu tậ c m mâu thu n

ệ ồ ướ ậ ậ ườ ả ợ ng l p lu n cũng có hai tr ng h p x y ra:

Tuy nhiên, trong quan h đ ng h ướ ướ ươ ồ ợ ươ ợ ng h p và đ ng h ng t ồ đ ng h ng h p.

ạ ướ ươ ng không t ợ ng t

ấ ạ ề ng h p (cùng ph m trù): ấ ề ấ i vì ti n mà b t ch p công lý. Sai nha vì ti n mà tra t n cha con

ề ề ị V

ả ộ ạ ộ ồ ươ iườ ng ạ ề . (Hoài Thanh)

ậ ứ ồ * Lu n c đ ng h (1) Quan l ạ ng Ông. Tú Bà, Mã Giám Sinh, B c H nh vì ti n mà làm ngh bán th t buôn . C m t xã h i ch y theo đ ng ti n ướ ạ

ụ

ử

ẩ

ộ ồ

ủ

ề ệ i trình c a Hà Ki u Anh v i H i đ ng xét x trong phiên tòa xét x phúc th m v án công ty Đông Nam v vi c

ử ị

ủ

ẳ

ố

1 Gi ề ớ ả ắ ể ố ề cô đã quên mã s két s t đ s ti n mà cô kh ng đ nh là c a mình.

ng không t ấ ề ế ạ ớ ng h p (không cùng ph m trù): ậ i m i nh n ti n th ng ậ ứ ồ * Lu n c đ ng h (2) Chi c xe này còn r t m i ươ ợ ể ố ẹ , anh l ớ , bi n s đ p ưở , mua đi.

ộ ậ ậ ậ ậ ứ ườ ứ ề Trong m t l p lu n có nhi u lu n c thì các lu n c th

ệ ự ậ ậ ứ ạ ậ ườ ậ ệ ự ậ ng có hi u l c l p ứ ơ ng, lu n c nào có hi u l c l p lu n m nh h n, t c có

ượ ặ ế ậ lu n khác nhau. Thông th ợ ơ ậ ầ c đ t sát ph n k t lu n: l

ườ ạ ộ ạ ưở ng, là ng i năng đ ng ho t bát,có tài ăn nói, l ả i là đ ng viên ,

ầ ế i h n cho k t lu n thì đ ớ (1) Anh là l p tr ự ậ

vì v y anh nên đi d thi Olimpic MácLenin l n này . ị ủ ươ ườ ng sai trái, khi b phát hi n l (2) “… Là ng

ộ i đ i phó… ẳ ậ ầ ả thái đ khai báo ngoan c , không thành th t ệ ặ ệ ạ ố t Đ c bi ị ậ , do v y c n ph i th ng tay nghiêm tr ” .

ườ i Lao đ ng (Báo Ng

i có ch tr ố ộ , 1/5/1999).1 ắ ư ứ

ư ứ ẹ (3a) B c tranh này đ t nh ng đ p, (3b) B c tranh này đ p nh ng đ t,

ậ ủ ậ ậ ứ ệ ự ế ị ế ậ ấ ạ ẹ nên mua. ắ không nên mua. ậ K t lu n c a l p lu n là do lu n c có hi u l c m nh nh t quy t đ nh, các lu n

ỗ ợ

ổ ứ c khác có vai trò b sung, h tr thêm. ậ ậ ứ ậ ạ ọ Tóm l

ề ụ ủ ậ ề ể ẫ ứ ế ế ế ạ ậ

ở ộ ứ ư ế ậ ắ ậ ổ ủ c t o nên b i đ tin c y c a lu n c cũng nh cách t ch c, s p x p trình t

ậ ứ ớ ả ự ắ ậ ứ ể ả ữ ế ậ ậ

ậ ở ầ i, trong l p lu n, lu n c là thành ph n có vai trò vô cùng quan tr ng, b i ậ ứ đó là căn c , là ti n đ đ d n đ n k t lu n. S c m nh thuy t ph c c a l p lu n ự ứ ượ ạ đ ậ ủ c a các lu n c trong l p lu n đ đ m b o s g n k t logic gi a lu n c v i lu n ậ ứ ớ ế ứ c và lu n c v i k t lu n.

ậ ế 3.2. K t lu n

ả ế ệ ừ ậ ứ ứ ầ

K t lu n ọ các lu n c . Đây là thành ph n ch a thông tin c ậ ấ ủ ậ ấ ạ ươ ừ ạ ng di n c u t o đo n văn,

ộ ậ ượ ị ơ ậ ế k t lu n ế ậ c m t l p lu n chính là k t

ộ ế ộ ậ ễ ậ ậ ậ ậ ậ là h qu rút ra t ả ệ b n, quan tr ng nh t c a l p lu n. T ph ể ạ ủ chính là câu ch đủ ề c a đo n. Tiêu chí đ xác đ nh đ ượ lu n, vì v y, h tìm ra đ c m t k t lu n là ta đã có m t l p lu n.

ộ ậ ể ứ ề ị ứ ậ ậ ướ ế V v trí, trong m t l p lu n, k t lu n có th đ ng sau, đ ng tr ặ ứ c ho c đ ng

ậ ứ gi a các lu n c :

ữ (1a) Ngôi nhà này rẻ, mua đi. (1b) Mua đi, vì ngôi nhà này rẻ.

ệ ộ ủ ạ ố ồ ờ ọ

ử ụ

ụ

ượ

các v án đăng t

ẫ ừ ả

c ậ

ươ ng này đ ậ ng pháp l p lu n

ậ ượ c trích d n t ủ s th ng kê c a tác gi

ả ạ Lê Tô Thúy Qu nh trong lu n văn Th c sĩ “ ự ế

ơ ở

ượ

ứ

ể

ạ

1 Các ví d v l p lu n đ ụ ề ậ ả ừ ự ố tham kh o t trong tranh cãi pháp lý”, trên c s đã đ

i trên báo mà chúng tôi s d ng trong ch ươ ữ Ngôn ng và ph ụ ể các bài báo c th .

ậ ỳ c chúng tôi ki m ch ng l

i trên th c t

(2) Hi n nay, trình đ c a đ i đa s đ ng bào ta bây gi ề ự ủ ế ệ ấ ờ ủ Đi u ki n gi y m c c a ta không cho phép vi không cho phép đ c dài. ườ i c a ta, ng t dài và in dài. Thì gi

ặ ậ ế i dân đi làm, không cho phép xem lâu. ắ t ng n Vì v y, cho nên vi

ừ lính đánh gi c, ng ch ng nào hay ch ng y ườ ồ ừ ấ . (H Chí Minh)

ạ ế ư ạ

ả ưở ế ờ

ế ệ ẻ ế ố ớ ờ ố ng to l n đ i v i đ i s ng xã h i ệ ộ . Khi con cái bi ế t vâng l ưỡ ớ ưỡ ậ

t tu d ộ ườ ẽ ng l p nghi p, khi con cái bi ộ t đ p, m t môi tr

ụ t ph ng d ng nhân văn. ề ủ ấ ấ ỉ ỉ (3) Đ o hi u nh trên rõ ràng không ch có ý nghĩa trong ph m vi gia đình, mà ẹ i cha m , ẹ ng cha m già, ạ ậ Chính vì v y đ o ầ ộ . (Tr n Đình

còn có nh h khi th h tr bi ộ ố ẹ thì lúc đó ta s có m t xã h i t ề ủ làm con không ch là v n đ c a gia đình mà còn là v n đ c a xã h i S ) ử

ư ừ ề ả ấ

ớ ượ ườ ữ ề (4) Lúc đó tôi b ho ng lo n vì ch a t ng th y nhi u công an đ n khám xét nhà ng ngày tôi ị ạ ư ế Tôi không nh đ ế ơ ườ . H n n a, th c là đi u bình th ng

ườ mình nh th . ố v n là ng

i hay quên . ậ ộ ậ ế ậ ườ ủ ị ẳ ộ ị ng là m t câu kh ng đ nh hay ph đ nh, xác

Trong m t l p lu n, k t lu n th ặ ậ ộ ờ ề ỏ ế ế ị ờ nh n hay bác b , ho c m t l ụ i đ ngh , thuy t ph c, khuy n cáo hay l i khuyên…

ư ế ộ ỏ ộ ườ ọ ả ự i đ c / nghe ph i t rút ra câu

ậ Nh ng cũng có khi k t lu n là m t câu h i bu c ng ị ư ề ả ờ ườ ế ố i nh đi u mà ng ẳ t mu n kh ng đ nh. i nói / vi tr l

ở ậ ơ ượ ữ c n a không

ọ ặ ả ướ ườ ặ i đàn ông tr ạ ợ ố , c u có còn nh n nh đ c m t đông đ o m i ng

Ví d : ụ ẹ (1) M già, con d i, v m ườ ộ (2) M t ng ạ ườ ộ

ẻ ở ụ ỉ

ỗ ầ ệ ệ ủ ế ẹ

ấ ờ

ố ườ ẻ ố ươ ượ ứ

ng đ ươ ầ ứ ườ ượ ữ ạ c nh ng đ a tr b i đ i xa l i đó có th không

? ệ ợ ặ ạ i l p đi l p l ộ ứ ặ ằ i đàn ông n ng n c đòi đ a m t đ a mình là gái m i dâm, đi bán bia ôm. M t ng ộ i, tr con đi xét nghi m, đòi m v án truy tìm cha nó dù nó ch là m t đ a bé vô t i l m c a m nó, n u có. Và cũng m c dù trong không có trách nhi m gì trong l ộ ư ộ ứ ố ừ su t th i gian v a qua, nó đã s ng trong gia đình y nh m t đ a con ru t th t. M t ớ c đ a tr s ng g n gũi v i mình trong ng n y năm ng i đã không th tr i, ờ li u ng ẻ ụ ờ ệ ớ i chuy n v ư ộ ứ ặ ộ ị ầ ấ ?1 ế ng yêu đ ụ ậ ứ ư ở ườ ỉ ví d (1) thì bu c ng

ậ ứ ớ ư ở ườ ở ộ ơ ượ ữ . V i các lu n c nh ví d (2), ng

ể ươ ườ ỉ V i các lu n c nh ể đó là: không th nh n nh đ ể ế ậ ể i nghe ch có th rút ra k t lu n, ụ i nghe ứ ữ ng yêu nh ng đ a i nh th c n a ộ ậ m t ng ư ế không th th

ẻ ụ ờ

ừ ậ ộ ế ứ ư ể ậ ậ các lu n c có th rút ra m t k t lu n nh ng cũng có

cũng ch có th rút ra k t lu n: ạ. tr b i đ i xa l ộ ậ Trong m t l p lu n, t ộ ế ề ậ ơ th rút ra nhi u h n m t k t lu n.

ẫ ừ

ủ

ự

ẻ

Ký s pháp đình

1 D n t

: Th y Cúc,

, NXB. Tr Báo Tu i tr , 1996.

ổ ẻ 78

ể Ví d : ụ

ộ ồ ộ ướ ủ ố

ổ ế ừ ư

ộ Dân ta có m t lòng n ng nàn yêu n ị ỗ ẽ ướ ạ ớ

ấ ề c. Đó là m t truy n th ng quí báu c a ta. ế ầ ấ ạ ổ i sôi n i, nó k t ọ ự ể t qua m i s nguy hi m, khó ề ử ị ướ c. L ch s ta đã có nhi u t c bè lũ bán n

ộ

ố T x a đ n nay, m i khi T qu c b xâm lăng thì tinh th n y l thành m t làn sóng vô cùng m nh m , to l n, nó l ướ p n khăn, nó nh n chìm t ướ ủ ế cu c kháng chi n vĩ đ i ch ng t c c a nhân dân ta. ử ẻ ướ c và c ầ ỏ tinh th n yêu n ề ờ ạ ữ ư hào v nh ng trang s v vang th i đ i Bà Tr ng, Bà

ầ ợ Chúng ta có quy n t ệ ấ ả ạ ứ ề ự ạ …

Tri u, Tr n H ng Đ o, Lê L i, Quang Trung, v.v ớ ư ả ủ ị ị ấ ộ Chúng ta ph i ghi nh công lao c a các v anh hùng dân t c, vì các v y là tiêu

ể ủ ộ ộ ồ bi u c a m t dân t c anh hùng . (H Chí Minh)

ế ố ỉ ẫ ậ ậ

3.3. Các y u t ộ ậ ch d n l p lu n ậ ứ ậ ế ậ ử ậ tác t l p lu n Trong m t l p lu n, ngoài lu n c và k t lu n còn có ậ và k t tế ử

ị ướ ậ ậ l p lu n ỉ ẫ ậ ng, ch d n l p lu n.

ậ đóng vai trò đ nh h ử ậ ậ l p lu n

ư ự ứ 3.3.1. Tác t ử ậ Tác t ừ ượ đ

l p lu n ả ậ (operators) là các t ụ ổ ị ướ

dung miêu t ộ ậ nào đó, có tác d ng làm thay đ i đ nh h ạ ừ ệ ấ ườ

ộ ướ này trong phát ngôn, ng ề ậ ậ ộ ế ự ệ lu n đó. M t khi xu t hi n lo i t ượ ộ c đ a vào phát ngôn ch a đ ng n i ủ ậ ề ng (hay ti m năng) c a l p ể ỉ i ta ch có th rút ra ể ấ ị ng nh t đ nh mà không th c đ c p theo m t h

ướ ế i:

ượ ạ c l ng ng ờ ồ ậ r i, v y ta nên đi thôi. ậ ờ ư ề m t k t lu n v các s ki n đ ư ậ đ a ra k t lu n theo h ờ đã 8 gi ờ m iớ 8 gi thôi, vì v y ch a nên đi.

ể ậ ồ

ườ ế

ng, không nên đ n đó. ế ườ ấ ở t nậ bên kia đ ấ ở ngay bên kia đ

(1a) Bây gi (1b) Bây gi (2a) Trong túi chỉ còn 50 ngàn đ ng,vì v y tôi không mua quy n sách này. (2b) Trong túi có nh ngữ 50 ngàn đ ng, vì v y tôi đã mua quy n sách này. (3a) Nhà hàng y (3b) Nhà hàng y ừ ỉ ng, nên đ n đó. ữ ệ ấ ớ ỉ ậ ậ đã/ m i; ch / nh ng; t n/ ngay ch tình thái: Các t

ể ẫ ữ ế ế ậ ử ị ướ ậ xu t hi n trong các l p lu n ề ng đ d n đ n nh ng k t lu n theo hai chi u trên đóng vai trò là các tác t đ nh h

ượ trái ng

Tác t

c nhau. ử ị ỉ ướ ệ ủ ự ậ ậ ấ ng l p lu n mà có khi s xu t hi n c a nó

không ch có vai trò đ nh h ả ướ ậ ậ ng l p lu n: trong phát ngôn còn có vai trò đ o h

ể (4a) Bi tế là sai nh ngư n tình anh em nên tôi đã làm.

ấ ế ẽ ư ậ ế ậ ử nh ngư thì l p lu n trên t t y u s là: “

ậ ứ ứ ế ớ N u không có tác t ự ệ ủ ấ không làm”, nh ng do ộ ử nh ngư cùng v i lu n c đ ng sau nó nên đã d n đ n m t ẫ

ượ ạ c l i: “

ử ả ướ ậ ườ ợ đ o h

có s xu t hi n c a tác t ậ ế đã làm”. k t lu n ng ư ậ nh ngư là tác t ậ Nh v y, ướ ủ ậ ướ ng l p lu n ủ ậ . Trong tr ậ ứ ứ ng h p có tác t ế ị ng c a l p lu n là do h

ử ng c a lu n c đ ng sau nó quy t đ nh. Vì ậ ứ ộ ế ẽ ậ ủ ế nh ngư thì h ụ ậ ở v y, ượ ạ c l i: ví d (4a) n u đ o v trí c a hai lu n c ta s có m t k t lu n ng

ể

ế ệ (4b) N tình anh em ế ả ị nh ngư bi t, các liên t Trong ti ng Vi

ậ ả ậ ệ ế ệ ướ : ự

ớ ậ ế ế ề v y, …ậ ậ có vai trò thông báo và th c hi n vi c đ o h ả ả ẫ

ị ạ ộ ớ ừ ướ ả i m t l p t có vai trò đ nh h ng / đ o h ướ ng

ử ậ ể ạ ừ ữ ậ ộ ộ

ườ

ổ ề ề ự ệ ậ ủ ề ậ ộ ướ ộ ế ậ ộ tác đ ng vào m t phát ngôn đ t o ra m t ậ ế ng nghĩa làm thay đ i ti m năng l p lu n c a phát ngôn đó, khi n ng i ta ấ ị ượ ng nh t đ nh mà c đ c p theo m t h

ế ố ừ ặ ổ ợ ừ h p t

ế nên tôi không làm. t là sai ư ư ừ nh ng, song, tuy…nh ng, tuy nhiên, th mà, tuy ậ ng l p lu n, khi n cho l p ế lu n ph i d n đ n k t lu n khác v i đi u đáng ra ph i th . ữ ồ ạ Tóm l i, trong ngôn ng t n t ậ ậ ọ ậ . tác tử l p lu n ậ l p lu n g i là ư ậ Tác t l p lu n là nh ng t Nh v y: ướ ị đ nh h ể có th rút ra m t k t lu n v s vi c đ ể ượ ạ i. c l không th ng ế ử ậ ậ l p lu n 3.3.2. K t t ữ ậ là nh ng t ậ K t tế ử l p lu n ậ có vai trò k t n i hai hay m t s ứ ớ ho c các t ế ử ộ ậ ứ ế ậ

ậ ứ ế ử ể ễ ờ ộ ố ậ ậ có vai trò liên k t lu n c v i lu n c , lu n ệ ậ mà ta có th d dàng nh n di n đâu là lu n c , đâu

phát ngôn thành m t l p lu n. K t t ậ ứ ớ ế c v i k t lu n; nh có k t t ậ ộ ậ ế ậ

ẽ là k t lu n trong m t l p lu n. t t t

ờ ế ố nên chúng ta s đi ch i ơ . ở nhà

. ẽ .

ấ iạ d u dàng và thông minh ề nên r t nhi u chàng trai (1) Do hôm nay th i ti (2) Vì m t ệ nên tôi (3) N uế anh c n ầ thì tôi s đi cùng ị (4) Vì cô y ấ đã xinh đ p, ẹ l

theo đu iổ .

ụ ừ ượ ạ ế ử ậ ừ c g ch chân là các k t t đ

Trong các ví d trên, các t ố ậ l p lu n. Các t ệ ế ạ ộ ố ứ

ậ ứ ủ ế ậ ỗ ở này có ề ệ ữ ch c năng liên k t, t o ra m i quan h gi a hai hay m t s phát ngôn (m nh đ ), xác l p vai trò c a m i phát ngôn, khi n cho phát ngôn này tr thành lu n c , phát

ộ ậ ể ế ậ ậ ở ợ ngôn kia tr thành k t lu n đ chúng h p thành m t l p lu n.

ệ ế ặ ừ t, k t t Trong ti ng Vi , các t ng là các (c p) liên t

ể ệ ệ ụ ậ ậ ừ tình thái, các t ế ở ậ vì th , b i v y,

ừ ậ nên, v y nên, cho nên, ở bi u hi n quan h m c đích nh : ở b i…nên, vì … nên, do…nên, n u…thì, b i vì… do đó, b i vì… cho nên,…

ế ậ ố ộ ọ ế ử ườ th ư v y, vì v y, ế ệ ớ ế ử ẫ ở ậ ứ Tùy thu c m i quan h v i lu n c hay k t lu n mà ta g i là k t t ậ d n nh p

ậ ứ ế ử ẫ ậ ế ậ

ậ ế ử ẫ d n nh p k t lu n. ậ ứ d n nh p lu n c

lu n c hay k t t 3.3.2.1. K t t ế ử ẫ ậ ứ ứ ậ ướ ứ ậ ở ừ b i, vì, K t t c lu n c , đó là các liên t :

d n nh p lu n c luôn đ ng tr ế ở b i vì, do, n u,…

ế ể ạ ậ ấ t nên ông y đã vi ph m pháp lu t.

ỗ ị ề ế ấ

ế ử ồ ậ ứ ệ ữ ứ ể ướ ế (1) Do thi u hi u bi ộ (2) N uế không vì m t phút m m lòng thì cô y đâu đ n n i b sa ngã. đ ng h Căn c vào quan h gi a các lu n c , có th chia ra: k t t ế ng và k t

ử ướ ậ ậ t ị ngh ch h ng l p lu n.

ế ử ồ ướ ườ ữ ơ ừ ư và, h n n a, thêm vào đó, v ả + K t t đ ng h ng là các liên t

ạ ữ ố ng th ẳ nh : ồ ố l ạ ạ i, l i còn, đã …l i, ch ng nh ng…mà còn, hu ng h , hu ng chi, n a là ữ …

(1) Nam là c u bé thông minh,

ậ ạ ấ ỳ ỉ thêm vào đó l i r t chăm ch nên k thi nào cũng

ỗ ầ đ đ u.

(2) Cô y ấ đã xinh đ p, ẹ l

ậ ấ ề ị iạ d u dàng và thông minh, vì v y r t nhi u chàng trai

(3) Chi c xe này ề

theo đu iổ . ế ể ấ ch ng nh ng ữ còn r t m i ớ , mà còn có bi n s đ p ố ẹ , v l ả ạ anh i

ớ ng

ườ ừ ư ế ặ ư m c dù, ẳ ưở , mua đi. ậ m i nh n ti n th ướ ị ế ử ngh ch h ng là các liên t nh : nh ng, song, th mà,

+ K t t ế ng th ậ ấ ư

y th mà, tuy nhiên, tuy v y, tuy…nh ng, … ấ ọ ạ ế ử ẫ ỉ ư ỏ nh ng vì i r t chăm ch nên thi c v n đ t k t qu ả (1) Tuy Nam h c không gi

cao.

ả ố

ư ế ả ậ ở ồ ộ tế là sai song bi

trong m t gu ng máy nh th thì ph i ch p nh n. ướ ế ử ườ ư ặ ợ (2) Cô y ấ tuy xinh đ p ẹ nh ngư s ng buông th nên các chàng trai xa lánh . (3) M c dùặ ấ ữ Trong nh ng tr ng h p này, các k t t nh ng, song,

ế ế ấ ậ ị ngh ch h ư m c dù, ng ( ồ th mà, y th mà, tuy nhiên, tuy v y, tuy…nh ng, … ờ ) cũng đ ng th i đóng vai trò là

ậ ậ các tác t

ế ử ẫ ậ ử ả ướ đ o h 3.3.2.2. K t t ng l p lu n. ậ ế d n nh p k t lu n

ậ ậ ế ứ ế ử ẫ ế ố ướ ế ậ ớ K t t

ậ ậ ứ ớ ế d n nh p k t lu n luôn đ ng tr ệ ả ữ ế ả ậ ố

ế ậ : ừ nên, cho nên, thì, do đó, b i v y, v y nên, vì th … là các liên t

ể ạ ấ ậ t

ỗ ị ề ế ấ ế thì cô y đâu đ n n i b sa ngã. ữ c k t lu n v i vai trò k t n i gi a ậ ứ lu n c v i k t lu n, ph n ánh m i quan h nhân qu gi a lu n c và k t lu n, đó ở ậ ế nên ông y đã vi ph m pháp lu t. ế (1) Do thi u hi u bi ộ (2) N u không vì m t phút m m lòng

ạ ử ế ử ữ ứ ệ ấ Tóm l i, tác t

và k t t ừ ỉ ệ ừ ờ ị ậ ỉ ẫ ậ là nh ng d u hi u hình th c có vai trò ch d n l p ể ướ ng đ

tình thái mà nh chúng, ta có đ nh h ệ ậ ch quan h , t ế ậ ứ ậ ậ ậ ộ lu n, đó là các liên t ễ d dàng nh n ra lu n c và k t lu n trong m t quan h l p lu n.

ự ế ượ ừ ế Tuy nhiên, trong th c t

giao ti p, do thói quen tĩnh l ả c ngôn t ệ ờ ộ ậ ủ ế ệ ầ ậ ả ọ ắ cho ng n g n ế ầ t ph i hi n di n đ y đ các k t m t l p lu n cũng c n thi

nên không ph i bao gi ử ậ t

ế ử ẫ ậ ắ ậ

ậ ứ d n nh p lu n c : ậ ườ ọ ng ng p, chân đau nên tôi không đi h c.

ấ ữ ậ l p lu n. Ví d :ụ ậ + L p lu n v ng k t t ờ ư (1) Tr i m a, đ ả (2) Không ph i nó thì còn ai vào đây mà l y n a.

ậ ậ ắ ế ử ẫ

ế ấ

ế ề ậ d n nh p k t đ : ấ ườ i khác cũng l y. ỏ ủ ự ệ ấ ở

ngành H i quan r t khó b vì ch hàng t ể ỏ ị ể ề .1 nguy n cho ti n” ữ ễ ọ ọ ị + L p lu n v ng k t t (1) N u tôi không l y ng ả ệ (2) “L làng (3) “…H cho vì b làm khó d và h cho đ kh i b ki m tra hàng nh ng khi đi

buôn l uậ ”.2

ậ ậ ậ ậ ế ế ử ẫ ậ ứ ẫ ả ế ử ẫ d n nh p k t lu n: d n nh p lu n c l n k t t

ấ ượ ạ ắ ậ ạ . ng b t chính, h t c lo n

ể ể ệ ượ ế ầ

ả ế ử ẫ ợ ậ c. ứ ườ ậ

ậ ng h p l p lu n v ng c k t t ệ Trong tr ế ề ữ ẽ ậ

ậ ứ ộ ậ ệ ế ế ậ

ỏ

ấ ủ

ưở

ụ

ả

ổ

ờ

ế

Th i báo Kinh t

Sài Gòn

i ph ng v n c a ông Phan Văn Dĩnh (T ng c c tr

ng T ng c c H i quan) trên

ngày

ậ ủ

ỏ ủ

ề ậ

ạ

ờ

ả

Sài Gòn Gi

i phóng

1 Tr l ả ờ 24/9/1998. 2 L i bác b c a nhà báo Nguyên H nh v l p lu n c a ông Ph m Văn Dĩnh, Báo

ngày 26/4/1999.

ậ ắ + L p lu n v ng c k t t (1) Th ầ ố (2) Không th y đ mày làm nên. ắ (3) Có công mài s t có ngày nên kim. ố (4) Tôi là th y thu c. Tôi không th đ b nh nhân th này đ ế ử ẫ ậ ắ d n d n nh p lu n c và k t t ứ ữ nh p k t đ thì chính quan h logic ng nghĩa gi a các phát ngôn s có ch c năng ậ ủ ậ liên k t thành m t l p lu n và giúp ta nh n di n đâu là lu n c , đâu là k t lu n c a ậ l p lu n.

ẽ ậ ờ ườ ậ 4. Lý l trong l p lu n đ i th ng

ệ ng 4.1. Khái ni m lý l

ẽ ờ ườ đ i th ằ ỉ ậ ậ ạ ơ ở ậ ứ Ở ầ

ậ ậ ẽ ẽ ẽ ứ ứ trong l p lu n logic hình th c là lý l

ọ ậ ể ế . N u lý l ế ọ khoa h c (các ề ị ph n trên đã ch ra r ng, có hai lo i lu n c làm c s cho l p lu n, đó là ứ ch ng c và lý l ể

ờ ậ ậ ậ ậ ườ ữ ư ưở t Lý l

ấ ệ ườ ng, “ ấ ế ộ ng, có tính ch t kinh nghi m, không có tính t t y u, b t bu c nh các tiên đ

ặ ờ

ươ ượ ị ự ộ ậ ữ ậ quan đi m lý thuy t, các lu n đi m khoa h c, các t ị đ nh lu t, quy lu t…) thì trong l p lu n đ i th th ặ logic, mang đ c tính đ a ph ể chúng ta có th xây d ng đ ng, các tiên đ , đ nh lý, ẽ là nh ng chân lý thông ề ư ắ ng ho c dân t c, mang tính khái quát, nh chúng mà c nh ng l p lu n riêng

ượ ườ ẽ ậ ờ ọ ố

ẽ ườ , v n đ ng ấ Lý l ữ ừ th ề ẽ ờ ng t

đ i th ả ự ư ụ ể ế ộ , vì m t lý l

trong l p lu n đ i th ậ thu t ng ọ lý l còn g i là ẩ ”.1 ậ ọ l ng còn g i là g i là ữ ọ ữ topos do nhà ngôn ng h c O.Ducrot đ xu t. Lý l ẽ chung ự ứ ẽ ượ đ ủ ộ ượ ả ữ ồ ể c chuy n ườ ng c đ a ra đ thuy t ph c ph i d a trên ế t/ c c hai bên (nói/ nghe; vi

ự ế ể ư ộ ể ậ ử nh ng chu n m c ng x chung c a c ng đ ng, đ ấ ọ đ c) cùng hi u và ch p nh n nh m t th c t

ấ ả ủ ữ ặ ộ hi n nhiên. ị ố ở ề T t c các phát ngôn c a chúng ta đ u b chi ph i b i m t ho c nh ng lý l

ườ ể ệ ộ ứ ử ờ ờ đ i th ng nào đó bi u hi n trong xã h i: trong ng x , trong l

ề ộ ậ ườ

ứ ẽ ặ ị ố trong cách đánh giá, nhìn nh n con ng ự ư ẽ i nói, trong hành vi, ứ i... Nhi u khi ta dùng nó m t cách vô th c, ử nhiên, nó đã chi ph i, qui đ nh ch t ch cách nói và cách ng x

ườ ỗ ế ộ nh ng m t cách t ủ c a m i ng

ủ ặ ẽ ờ ể + Đ c đi m c a lý l đ i th ố i trong các tình hu ng giao ti p khác nhau. ườ : ng

ậ ế ậ ậ ứ ứ ự

ọ ứ ượ ấ ế ọ ộ ọ h c, đã đ c ch ng minh, nó t

ờ ậ ự ườ ả ng d a trên các lý l

ộ ệ ố ộ ờ ở Logic ng. “

ư ộ ượ ể ấ ộ ộ

ườ ữ ấ

ươ ư ề ắ ộ ị

ữ ụ

ứ

Ng d ng h c,

ọ sđd, tr.190

ỗ ữ ễ ỗ ữ

1 Đ H u Châu, Bùi Minh Toán, sđd, tr.272. 2 Nguy n Đ c Dân, 3Đ H u Châu, Bùi Minh Toán, sđd, tr.272

t y u, b t bu c nh các tiên đ logic, mang đ c tính đ a ph ữ ặ ự ượ ể ậ lu n đ i th ủ ọ h c mà là logic c a xã h i đ i th ậ nhiên đ thế”.2 Đó là “nh ng chân lý thông th ấ ế t ờ mang tính khái quát mà nh chúng, ta có th xây d ng đ c nh ng l p lu n riêng N u l p lu n theo logic hình th c d a trên các lu n c logic là các chân lý khoa ậ ờ ạ t y u đúng cho m i th i đ i, m i dân t c, thì l p ẽ không ph i là chân lý khách quan theo logic khoa ị ặ ườ đây là m t h th ng giá tr m c ề ệ c m t xã h i ch p nh n theo kinh nghi m nh m t đi u hi n nhiên là ệ ng, có tính ch t kinh nghi m, không có tính ộ ng hay dân t c, ”.3 ậ

ờ ậ ậ ườ ư ậ ỗ ự ậ ẽ ự ứ

ẩ ự ề ạ ự ậ Nh v y, trong l p lu n đ i th ữ ộ ộ ượ ệ ộ

nh ng chu n m c v lo i s v t đó hi n đang đ ạ ự ậ ệ ượ ậ ậ ộ ộ ỗ ờ

nh n. Cùng m t hi n t ỗ ơ ậ ậ ộ ỗ ộ ộ

ự ủ ự ậ ự ẩ ẩ ổ ng, s đánh giá m i s v t s căn c theo ấ ồ c m t c ng đ ng xã h i ch p ộ ư ng, cùng m t lo i s v t nh ng m i th i nhìn nh n m t ữ khác, m i n i nhìn nh n m t khác, m i xã h i nhìn nh n m t khác theo nh ng chu n m c khác nhau. Nghĩa là chu n m c c a s v t thay đ i theo không gian,

ờ ừ ề

ườ ượ ộ theo th i gian, theo dân t c, theo t ng n n văn hóa... ể ứ ẽ ờ ng không th ch ng minh đ ụ ể ơ Nói c th h n, lý l c tính đúng/sai theo

ố ố ẩ ặ ợ đ i th ư ẽ c cho là h p lý theo cách nghĩ, l i s ng, ạ ượ i đ

tiêu chu n logic ch t ch , nh ng l ẩ ự ạ ứ ụ ậ ượ ữ ư phong t c t p quán, tâm lý và chu n m c đ o đ c… đ

ượ ộ ố ộ ộ ấ ấ ậ ồ ố c m t s đông ch p nh n. S đông y có th là m t c ng đ ng ngh

lý chung đ ệ ộ ị ươ ự ề ộ ộ ộ ố ộ nghi p, m t đ a ph

c coi nh là nh ng nguyên ề ể ng, m t vùng mi n, m t qu c gia, dân t c, m t khu v c trên ổ ủ ữ ạ ậ ng mang tính ph quát c a nhân lo i. ẽ ườ th i, th m chí có nh ng l th gi

ề ế ớ Ví d :ụ ẽ * Lý l

chung theo vùng mi n: ộ ầ ườ ế ị ậ ụ ậ ụ ủ T p t c c a ng i Nam b đ u tháng hay gi ườ ắ i B c

ạ ườ ắ ẩ t v t, trong khi t p t c ng ể l

i B c có th nói: ế ị ẩ ấ ầ i kiêng vì cho là xúi qu y, do đó ng Nhà y tháng này xúi qu y vì đ u tháng gi .

ậ ậ ườ ư ườ t v t mà ể ắ ậ Vì v y khi nghe l p lu n này thì ng i B c hi u nh ng ng

ẽ i Nam s không ẽ chung theo dân * Lý l

hi u.ể t c: ộ

ữ ụ Câu t c ng :

ố

Cá không có mu i cá Con cãi cha m trăm đ ườ ẹ ủ ẽ ươ n ườ ng con h ệ ố ặ ộ i Vi ư ưở t ng Nho giáo, bu c con cái

Đây là lý l ụ ả chung c a ng ẹ t v n n ng t ươ ọ ng Tây coi tr ng vai trò cá nhân,

ph i ph c tùng cha m ; trong khi đó văn hóa ph ớ ệ ữ ệ ẹ

ườ ứ ư ư ệ ẹ ậ ẳ quan h gi a con cái v i cha m là bình đ ng nên không đánh giá vi c con cái “cãi” ờ ố i b Minh là đ a con h vì cãi l ể t có th nói: i Vi

cha m là con h . Vì v y ng m .ẹ

ẽ ẽ ể ườ ạ đ đánh giá các giá tr ữ ng là nh ng lý l

* Lý l ề ộ chung toàn nhân lo i: th ỹ ườ ụ ệ ỗ thu c v chân thi n m d ng, vì đã là con ng

ộ ố ự ặ ư ề ể ề ấ ỡ ị ộ ố i thì dù m i qu c gia dân t c có r t nhi u đi m khác nhau nh ng đ u có s g p g nhau trên m t s tiêu chí

ữ ẹ ệ ề ặ ệ ắ t là các qui t c

ạ ủ ườ chung khi đánh giá v cái đúng, cái thi n, cái đ p, cái h u ích, đ c bi ề v tính nhân đ o c a con ng

i. ộ ậ ụ ệ ẫ ồ ẽ

Ví d : trong Tuyên ngôn đ c l p, H Chí Minh đã vi n d n lý l ạ ườ ề ẳ ấ ả ọ ề

ấ ề i đ u sinh ra có quy n bình đ ng. T o hóa cho h ữ c; trong nh ng quy n chung mang ọ ề ề y, có quy n

ượ ạ ề tính nhân lo i: ạ “T t c m i ng ể ữ nh ng quy n không ai có th xâm ph m đ ượ ố đ

ạ ư ầ do và quy n m u c u h nh phúc”. ổ ề ự c s ng, quy n t ườ ẽ ờ ỉ ổ Lý l đ i th

ổ ủ ớ ự ệ ể ặ gian, cùng v i s thay đ i c a các quan ni m s ng, đ c đi m tâm lý cũng nh ờ ng không ch thay đ i theo không gian mà còn thay đ i theo th i ư ố

ự ạ ứ ủ ừ ờ ạ ẩ chu n m c đ o đ c c a t ng th i đ i.

ờ ệ ụ ế ở ệ ự ợ ả ồ Vi Ví d : Th i phong ki n

ẹ ặ ồ ấ ẹ ế ị

ệ ấ ụ ữ ư ư ế ặ ầ

ế ộ ị t Nam, vi c d ng v g ch ng cho con cái là do ấ “cha m đ t đâu con ng i đ y”, n u con cái làm trái ý cha m thì b xem là b t hi u, nh ng ngày nay quan ni m y đã thành sai l m; ho c ngày x a ph n không ộ i, n u nhu m nhu m răng đen thì b cho là không đoan chính, còn ngày nay ng ượ ạ c l

ẽ ị ậ ị răng đen thì s b coi là l p d v.v…

ẽ ờ ườ ậ ừ ể ố Lý l đ i th

ụ ể ổ ng th m chí còn có th thay đ i theo t ng tình hu ng c th , ượ ậ

th m chí có khi trái ng ộ ụ c nhau. ườ ợ ầ ụ ể ng h p c th ta nói: “ ”,

Ví d : Trong m t tr ố ư ộ ạ ọ H c th y không tày h c b n

nh ng trong m t tình hu ng khác, ta l ữ ụ ề i nói: “ ệ ố Không th y đ mày làm nên ọ ạ ”. ầ ế ể ệ

ạ ừ ượ ượ ư ề ạ ấ c nhau nh ng l

i không lo i tr nhau mà đ u đ ủ ụ ể ủ ừ ợ ố Hai câu t c ng này đ u là kinh nghi m mà cha ông ta đã đúc k t, th hi n hai ậ c ch p nh n, ộ nào cũng có tính h p lý c a nó trong t ng tình hu ng c th c a cu c

ệ quan ni m trái ng ẽ ở b i lý l s ng.ố

ườ ẽ ờ ề ố ượ ượ ể ệ ậ ạ ị Lý l đ i th

ng vì v y là vô h n đ nh v s l ế ng, đ ụ ệ ự ủ ạ ộ ị

ẻ c bi u hi n muôn v , vô cùng phong phú và đa d ng; theo đó, giá tr thuy t ph c, tính hi u l c c a m t lý ẽ ố ả ư ữ ậ ậ ố trong l p lu n cũng không nh nhau trong nh ng tình hu ng, b i c nh khác l

nhau.

ề ườ ẽ ờ ỉ ề ẩ ơ ở đ i th

Lý l ậ ứ ứ ự ế ệ ở

lu n c ch không hi n di n tr c ti p trong các phát ngôn. Lý do là b i, lý l ậ ộ ộ ắ ứ ượ ườ ử ữ ấ ồ c m t c ng đ ng ch p nh n nh th

ng là nh ng nguyên t c ng x chung, đã đ ể ộ ậ ơ ở ế ậ ầ nó hi n nhiên là th , cho nên khi nó làm c s cho m t l p lu n thì không c n thi

ự ế ả ẫ ườ ư ể ế ề ng nhi u khi ch ti m n sau các phát ngôn, là c s cho các ẽ ờ ệ đ i ư ế t ấ i nghe đ u hi u. Do đó, n u xét theo mô hình c u ph i d n ra tr c ti p nh ng ng

ộ ủ ễ ừ ậ ứ ẩ chu n (logic hình th c) thì các lý l ẽ ề ti m

trúc c a m t phép suy lu n theo di n t ẩ ươ ươ ị ư ạ ề ề ổ n này có giá tr và vai trò t

ấ ng đ ẩ ng nh là các đ i ti n đ (chân lý ph quát). ầ ế ị .

(1) Nhà y tháng này xúi qu y vì đ u tháng gi ủ ụ ầ ế ố t v t mà ắ ứ ậ ậ N u khôi ph c đ y đ các thành t theo qui t c logic hình th c thì l p lu n này

s là:ẽ

ầ ẩ t v t thì xúi qu y

ế ị ế ị ầ Đ u tháng gi ấ Nhà y gi t v t đ u tháng

ấ

ư ứ ẩ Nhà y xúi qu y (2) Minh là đ a con h vì nó cãi l

ủ ụ ế ủ ứ ẩ ờ ố ẹ i b m . ố ầ N u khôi ph c đ y đ các thành t ậ theo qui chu n c a logic hình th c thì l p

ẽ ậ lu n này s là:

ố

ư ươ n ườ ng con h

ẹ ờ ố ẹ i b m

ư ượ ồ ấ ồ Cá không có mu i cá Con cãi cha m trăm đ Minh cãi l ứ Minh là đ a con h (3) Mai thi tr

t r i vì trông nó r t bu n. ườ ệ ố ấ ệ ọ ọ ẽ ề ẩ ở ti m n i Vi

ượ ấ ế t v n r t coi tr ng chuy n h c hành thi c ủ ụ ế ầ đây là: ng ồ t thì bu n là t

Lý l ế nên n u thi tr ứ ậ ậ ử ầ t y u. N u khôi ph c đ y đ các thành ph n theo ẽ

ườ ề logic hình th c thì l p lu n này s là: ượ t ồ i đ u bu n khi thi tr

ậ ượ ọ M i ng Mai bu nồ V y Mai thi tr t.

ệ

ủ ệ ẩ ị

ở ớ ế ế ể ỏ ơ

ủ ẽ ế

ế ượ ủ ạ ư ể i b n: “Đ ng lo! Chúng ta ch a ch t đâu”. Đ n l

ậ t tôi, còn khi nó thi đ u thì nhà ch s gi ế ọ ư ạ

ư ậ ế ẳ Bò và Gà (4) Chuy n vui dân gian ộ ọ ộ M t anh h c trò con m t ông ch nhà giàu đang ôn luy n đ chu n b đi thi. ắ ấ ậ Th y v y Gà than th v i Bò: “Chúng ta s p ch t đ n n i”. Bò h i: “Vì sao?”, Gà ủ ẽ ế đáp: “Vì khi nó đi thi thì nhà ch s gi t ừ t Gà anh đ khao làng”. Bò an ỏ ng c nhiên h i: “Vì sao?”, Bò đáp: “Vì nó vi t nh anh, nó h c nh tôi thì nó không dám đi thi đâu, và vì không thi nên nó cũng ch ng đ u”.

ư ậ ậ ủ ằ ữ ệ

ậ Nh v y, đ ng sau l p lu n c a Bò là các l ọ ế ấ ư ư ng trong thành ng Vi ở t x u nh gà b i ẽ ườ th ư ươ ”, nh ng ” và “Vi đây các l ẽ ườ th t Nam: ị ng này đã b

“H c ngu nh bò ẩ n đi.

ở ờ ậ ườ ậ ứ ứ ẩ ẽ ườ th

ệ ệ ự ậ S dĩ trong l p lu n đ i th ế ng, các lý l ở ề

ừ ể ậ ặ ầ ồ ộ

ữ ẽ ậ ậ ậ ể rõ ra. Và cũng vì v y, các l p lu n ki u này s gây khó khăn cho nh ng ng

ể ể ượ ẽ ng n sau các lu n c ch không ượ ữ ẽ chung là nh ng đi u đã đ hi n di n tr c ti p qua các phát ngôn b i vì, các lý l c ả ả ộ c c ng đ ng th a nh n m t cách m c nhiên, ai cũng hi u nên không c n ph i nói ườ i c câu ề ả không có cùng n n t ng văn hóa, (ng c ngoài s không th hi u đ

ệ ườ ệ t có thói quen so ng là ng i Vi t đ ườ ướ i n ế ượ ẽ ườ c l

ọ ế ấ ư

chuy n vui trên đây n u không bi sánh “H c ngu nh bò ẽ ờ ế ư ” và “Vi ộ ườ t x u nh gà b ạ ư ả đ i th Lý l

ể ạ ậ ị th ươ ”). i ộ ố ạ ng sinh đ ng, đa d ng và linh ho t nh chính b n thân cu c s ng nên khó có tiêu chí logic r ch ròi đ phân đ nh đúng/sai, th m chí có khi trong cùng

ộ ữ ư ậ ậ ố ẽ ượ ư ề trái ng c nhau nh ng đ u có tính

ấ ậ m t tình hu ng, hai l p lu n đ a ra nh ng lý l ề ượ ả ợ h p lý nên c hai đ u đ c ch p nh n.

ế ẻ Ví d : ụ (1a) Chi c xe này r , mua đi.

ậ ậ ự ẽ ố ẻ : tâm lý chung ai cũng mu n mua hàng r .

ế ẻ

ự ẽ ậ ậ ấ ượ ố ủ ẻ ủ L p lu n này d a trên lý l (1b) Chi c xe này r , không nên mua. ẻ : hàng r thì ch t l ng không t t (“c a r là c a ôi”;

L p lu n này d a trên lý l ề ủ ấ “ti n nào c a y”).

ế ẽ ượ N u theo logic hình th c thì hai lý l trái ng ẽ ạ ừ c nhau này s lo i tr nhau vì đã vi

ạ ộ ự ả ộ ậ ở D th o b lu t Hình s ự,

ứ ẫ . ph m ạ lu tậ c m mâu thu n ấ ố ễ (2) T i di n đàn Qu c h i, khi góp ý cho ạ ề ị ớ ậ ạ ề ệ v vi c lu t m i qui đ nh dùng hình ph t ti n là hình ph t chính trong m t s t

ả ộ ự ộ ầ ph n bàn ộ ố ộ i ế ậ công c ng, qu n lý hành chính…, có hai ý ki n l p thu c lĩnh v c kinh t ế ậ ự , tr t t

ư ậ lu n nh sau:

ậ ế ễ ủ ụ ưở ụ ậ

ộ ằ Ý ki n 1 (c a ông Nguy n Văn Thu n, V tr ố ạ ề ư ệ ố ẫ ạ Trong h th ng hình ph t, hình ph t ti n x a nay v n đ

ườ ế ạ ấ ằ ị i dân không ch p nh n

Qu c h i) cho r ng: “ ẹ ơ coi là nh h n ph t tù. Nay qui đ nh th e r ng tâm lý ng ệ ườ ủ ủ ế ầ ọ ố

ế ị ườ ạ ề ặ ợ ng V Pháp lu t Văn phòng ượ c ậ ”. ộ Ý ki n 2 (c a ông Tr n Ng c Đ ng, Phó ch nhi m văn phòng Qu c h i) thì ơ ở ộ ố ườ ng h p, ph t ti n còn n ng h n, m t s tr ơ Trong c ch th tr ng, ằ cho r ng: “

ố ờ ờ ố ủ ủ ộ

ặ ề ậ ạ ấ ạ

ừ tránh “hy sinh đ i b c ng c đ i con”. Tôi ng h quan đi m này. Chúng ta đ ng i tù thiên thu t quá n ng v suy nghĩ “Nh t nh t t ớ ự ả ể ạ .1 ớ ự i ngo i” ậ ẽ ề Ở ế ồ

đây, ý ki n 1 không đ ng ý v i d th o lu t m i d a trên lý l ằ ạ ề ẽ ứ ự ự ằ ạ : ti n b c ạ do nên ph t ti n s không có s c răn đe b ng ph t tù, không quí b ng danh d và t

ậ ằ ạ ế ạ ề ằ ượ ạ c l

ứ ự ạ ề vì v y không nên thay ph t tù b ng ph t ti n; ng ẽ ằ ườ ườ r ng: nhi u tr

ấ ấ ả ể ố ấ hình th c ph t ti n là chính, vì d a trên lý l ạ ự ự ề ơ

ch p t ề t c đ “c đ m ăn xôi”, coi ti n b c cao h n danh d và t ẽ ụ ừ ệ ẽ ả ơ

ti n thì hi u qu ngăn ng a, răn đe s có tác d ng h n. Hai lý l ề ượ ề ạ ấ ậ

ở ậ ự ế ả ư ệ ạ

ợ ụ ể ế ị ể ằ ậ ọ i, ý ki n 2 cho r ng nên dùng ấ ợ ề i ta b t ng h p ng ạ ậ do, vì v y ph t ượ trái ng c nhau ợ ố ề c (vì các tình hu ng trên đ u đã này đ u có h t nhân h p lý và đ u ch p nh n đ ề ề ả ạ ả x y ra trong th c t ). B i v y, đ i di n Ban so n th o đã ph i l u ý thêm v đi u ể ẽ ự ng h p c th , …tòa án s l a ch n đ quy t đ nh đ

Trong tr ạ ụ ạ lu t này r ng: “… áp d ng lo i hình ph t nào ườ ”.2

ứ ượ ườ ẽ ờ ư ậ ả ng do không ph i là chân lý đã đ

ọ ọ ớ ể ườ ọ ơ đ i th ể Nh v y, lý l ẽ ề ặ ớ

ộ ề ẽ ượ ư ườ ớ ớ đ ể c đ a ra có th đúng v i ng ch v m t logic đ có th đúng v i m i n i, m i lúc, m i ng ấ v n đ , m t lý l

ở i này mà không đúng v i ng ố ở ớ khác, đúng lúc này mà không đúng

ộ ố ả ấ ớ ố đúng v i tình hu ng khác… Đó là lý do gi

i thích vì sao trong cu c s ng r t th ộ ấ ữ ẩ ậ ắ ạ ộ ớ xuyên x y ra nh ng cu c tranh lu n khó phân th ng b i, khi v i cùng m t v n đ

ố ậ ể ư ữ ẽ ậ ậ ậ khác nhau, th m chí đ i l p nhau đ

ữ ủ ể ế ệ ẫ ộ

ộ ộ ắ ở ỡ ộ ặ c ch ng minh ch t ộ i nên v i cùng m t ườ i lúc khác, đúng v i tình hu ng này mà không ườ ng ề ể mà các bên l p lu n có th đ a ra nh ng lý l ả b o v cho quan đi m c a mình. Và đó cũng là lý do d n đ n nh ng cu c tranh cãi ấ r t gay g t ể tòa đ bu c t i gay g t i.

ạ ẽ ờ ườ đ i th ng

4.2. Các lo i lý l ừ ờ ổ ạ ẽ ờ ườ ứ ề ậ ậ

ệ T th i c đ i, Aristote đã nghiên c u v lý l ẽ đ i th ế ỉ ể ố li

ề t kê ra nhi u ki u lý l ứ ộ ấ ừ ọ ề ậ ổ ng trong l p lu n và đã ệ khác nhau. Vào cu i th k I sau CN, các nhà hùng bi n h c cũng đã tìm cách xác l p m t c u trúc ph quát cho các

ụ ằ ẫ ắ ườ ớ ộ ế ậ , s ki n có th nh m m c đích d n d t ng i nghe t

ủ ạ ẽ ờ ườ ườ khi nghiên c u v tu t ể ế ố ự ệ y u t ừ ự T trong s phong phú và đa d ng c a lý l đ i th ng, ng i m t k t lu n nào đó. ẽ i ta đã phân chia lý l

ạ ẽ i. thành hai lo i: lý l

khách quan và lý l ạ ẽ ậ ờ ườ ượ ế ờ ệ Đ n th i hi n đ i, lý l

1 Báo Pháp lu tậ , 2/3/1999 2 Báo Pháp lu tậ , 2/3/1999

ẽ ộ ạ n i t ậ chung trong l p lu n đ i th ạ ộ ố ể ng cũng đ ả ứ ề c nhi u nhà ủ ượ ầ c đ y đ nghiên c u khái quát thêm m t s ki u d ng khác, qua đó đã ph n ánh đ

1 Trên c s đó, có th phân chia lý l

ề ủ ạ ơ ở ể

ơ h n v tính phong phú, đa d ng c a nó. ạ ườ ẽ ẽ khách quan, lý l th ẽ ộ ạ n i t i cá nhân và lý l ẽ ờ đ i theo kinh

ng thành ba lo i: lý l ệ ộ

nghi m xã h i. ẽ 4.2.1. Lý l khách quan

ẽ ậ ứ ồ ạ ụ ể ự Lý l

khách quan là các lu n c t n t ạ ẽ ể ậ ậ ố s ng, là lo i lý l

ượ ứ ể ề ẽ ắ ọ ờ i c th , khách quan, xác th c trong đ i ứ đ đánh giá có/ không, đúng/ sai. Trong l p lu n logic hình th c, c ki m ch ng v tính đúng đ n, đó khách quan là các chân lý khoa h c đã đ lý l

ị ệ ậ ư ưở ậ ị ượ ừ ậ c th a nh n có tính

là các khái ni m, đ nh lý, đ nh lu t, qui lu t, t ọ ở ọ ơ t ờ ậ ậ ổ ng,… đã đ ẽ ườ m i n i, m i lúc. Trong l p lu n đ i th khách quan là các văn

ự ệ ồ ạ ứ ự ố ệ ứ ế ng, lý l ự ự ế ph quát ả b n, s li u, s ki n, ch ng c tr c ti p, t n t i xác th c trong th c t khách quan

đó là:

ữ ứ ự ế ụ ể ượ ệ

ứ a) Nh ng ch ng c th c t ư có đ ễ ự ệ ự ế ứ các s vi c trong th c t ằ nh : di n bi n s vi c, b ng ch ng, nhân ch ng, các s ề c qua vi c xem xét, đi u tra c th , chính xác ố ứ ế ự ệ

ấ ờ ệ ư ậ li u, gi y t

, bút tích, d lu n… ề ậ ả ị ế ề ệ ế ự ệ

ề ữ ế ướ b) Các văn b n, đi u lu t, qui ch , qui đ nh, đi u l ự ự ệ ươ ệ ử

cách phán quy t tr ẽ c đây v nh ng s vi c t ẽ ng t ụ ứ ự ế ạ ậ ậ Lý l

khách quan là lo i lý l ứ ồ ạ ụ ể ượ ứ ừ ậ ằ

các căn c đã đ ệ ế ả ự ế t

c th a nh n hi n nhiên, các b ng ch ng t n t ớ ự ệ , có quan h nhân qu tr c ti p v i s vi c, “nói có sách mách có ch ng” ch ạ ự ậ ế ẽ ậ ậ ả ễ ặ liên quan đ n s vi c ho c ệ (trong vi c x án đó là án l ). có s c thuy t ph c cao trong l p lu n, vì d a trên ự ể i c th trong th c ứ ứ ượ c này khi n cho s l p lu n đ

ả không ph i suy di n c m tính, vì v y, lo i lý l ỏ ơ ở ữ ể ắ ch t ch , có c s v ng ch c, khó có th bác b .

ự ệ ể ằ ẳ ị

ẳ ạ ộ ặ ẽ Ví d :ụ (1) Trong b n ả Tuyên ngôn Đ c l p ứ ồ ướ ướ c p n ế ộ ậ , đ kh ng đ nh r ng vi c th c dân Pháp đ n ớ c ta, áp b c đ ng bào ta là hành đ ng trái h n v i nhân đ o và chính nghĩa,

ạ ồ ư H Chí Minh đã đ a ra hai lo i lý l

ả ủ ướ * Các văn b n có tính pháp lý: b n c M

ề ẽ khách quan, đó là: ả Tuyên ngôn Đ c l p ạ ủ

ẳ ượ ố ề ề ư ầ ề ạ

ẳ ờ ờ ấ ủ ỹ ộ ậ năm 1776 c a n ề c a Cách m ng Pháp năm 1791 trong ượ ự do và quy n m u c u h nh phúc c t ữ Đó là ữ i. Nh ng l i b t h , là chân lý, “

ứ

ữ ụ

Ng d ng h c

1 Xem: Nguy n Đ c Dân, ễ

ọ , sđd.

c s ng, quy n đ ấ i kh ng đ nh y là nh ng l ố ẽ ả và b n ả Tuyên ngôn Nhân quy n và Dân quy n ị đó kh ng đ nh quy n đ ườ ủ c a con ng ữ nh ng l ph i không ai ch i cãi đ ị ượ ”. c

ứ ằ ự ế ề ộ ộ ủ v hành đ ng phi nghĩa và t ự i ác c a th c dân Pháp

* Các b ng ch ng th c t ồ đã gây ra cho đ ng bào ta:

ị ề ộ ủ

ữ ậ “V chính tr , chúng tuy t đ i không cho nhân dân ta m t chút t Chúng thi hành nh ng lu t pháp dã man. Chúng l p ba ch đ khác nhau

ủ ả ệ ố ậ ả ệ ể ắ ố ấ ướ ự do dân ch nào. ở ế ộ ể c nhà c a ta, đ ngăn c n dân

Trung, Nam, B c đ ngăn c n vi c th ng nh t n ộ t c ta đoàn k t.

ơ ề ườ ế ẳ

ế ậ ướ ủ ng h c. Chúng th ng tay chém gi ủ ộ ọ ắ ở c th ữ t nh ng ng nòi c a ta. Chúng t m các cu c kh i nghĩa c a ta trong

Chúng l p ra nhà tù nhi u h n tr ươ ườ ữ i yêu n ể ng nh ng b máu.

ượ ồ ộ ư ậ ệ ố ượ ể u c n đ làm cho nòi gi ng ta suy nh c.

ề ế ậ ươ ủ ế ộ ng t y, khi n cho dân ta nghèo nàn, t dân ta đ n t n x

ế , chúng bóc l ướ ơ

ệ ỏ

ề c ta x xác, tiêu đi u. ầ ộ p không ru ng đ t, h m m , nguyên li u. ế ướ ặ ấ ứ ấ Chúng ràng bu c d lu n, thi hành chính sách ngu dân. ố Chúng dùng thu c phi n, r V kinh t ố ế thi u th n, n Chúng c Chúng đ t ra hàng trăm th thu vô lý, làm cho dân ta, nh t là dân cày và dân

ầ ở buôn, tr nên b n cùng.

ư ả ầ ộ Chúng không cho các nhà t s n ta ngóc đ u lên. Chúng bóc l ộ t công nhân ta m t

cách vô cùng tàn nh n”.ẫ

ư ệ ạ ẽ ư ậ ở ớ đo n văn trên đây, v i vi c đ a ra các lý l

ụ ẽ ế ặ ồ ế ộ Nh v y, ứ ậ lu n c vô cùng xác đáng, ch t ch và thuy t ph c, H Chí Minh đã k t t ữ khách quan là nh ng ự i th c

ộ ồ dân Pháp m t cách hùng h n và đanh thép.

ệ ậ ậ ẽ ặ Đ c bi

t, trong l p lu n pháp lý, các lý l ị ế ị ọ ẳ ệ ư ụ ế

tr ng, có tính quy t đ nh trong vi c kh ng đ nh cũng nh thuy t ph c khi bu c t ượ ư ử ấ ỡ ộ ả ế ậ ố c đ a ra xét x nh t thi

ứ ể ậ ộ ụ i. Vì v y, m t v án mu n đ ỏ ấ ờ hay g t ề ạ đo n đi u tra, xét h i, l y l

ự ả ậ ằ ứ ệ ớ cùng v i vi c nghiên c u các văn b n pháp lu t có liên quan nh m xây d ng h

ể ệ ố ẽ ơ ở ể ơ ở ả khách quan có vai trò vô cùng quan ộ ộ i t ph i qua các giai ự ứ i khai…, đ thu th p các ch ng c khách quan, có th c, ệ ử th ng lý l , làm c s đ phân rõ ph i / trái, đúng / sai đ làm c s cho vi c xét x

ườ ộ đúng ng i.

i, đúng t ụ ậ ườ ể ế ộ ầ

ậ (2) Trong v án buôn l u Tân Tr ả i Tr n Đàm là “trùm đ ị ng Sanh, đ k t t ậ ệ ậ ộ ủ ể ậ ầ i c a Vi n Ki m sát đã l p lu n: “

ấ ủ ả ầ ị

ế ị ủ ủ ầ ọ

ườ ng B cáo Tr n Đàm dây buôn l u”, b n lu n t ấ ả ề không b oan. Ông ch duy nh t c a c hai công ty này là Tr n Đàm… T t c ti n ầ ề ố v n và m i thu chi c a hai công ty này đ u do Tr n Đàm quy t đ nh. Tr n Quang 90

ự ư ệ ậ

ầ ủ ườ

ữ ỉ ạ ấ ủ ư ấ

ố ộ i th c hi n hành vi buôn l u và đ a h i l ầ ầ ấ ể ự ướ ọ ợ theo ể ng Sanh là cách đ Tr n Đàm ể ệ ượ c th hi n Tr n Đàm ậ ồ c h p pháp hóa ngu n thu nh p b t chính

ườ ỉ H u và Tr n Quang Vũ ch là ng ệ ả ầ i th công ty Tr ch đ o c a Tr n Đàm. Vi c gi ầ ầ che gi u vai trò ch m u c m đ u. S che gi u đó còn đ ừ ằ ậ l p ra siêu th Ng c Loan nh m t ng b ừ t buôn l u

ị ậ ”.1 ữ ứ ứ ằ Đó là nh ng b ng ch ng khách quan “nói có sách, mách có ch ng” làm căn c ứ

ệ ế ộ ụ ế ộ i m t cách thuy t ph c.

ậ ư ữ ẩ ấ ị ạ ể cho vi c k t t ượ ạ c l Ng i, lu t s bào ch a sau khi th m v n 22 b cáo t

ư ệ ủ ọ ớ ẽ

ả ủ ư ườ ừ ậ khách quan đ ch ng minh: “ ế

ậ ụ

ng Sanh và các t ọ ề ầ ượ ề ố i tòa đ làm rõ v m i Tr nầ ể ứ ệ i làm công đ n các doanh nghi p ủ ư ươ ng tiêu th hàng hóa c a th ầ ề ệ c thông qua Tr n

ầ quan h c a h v i Tr n Đàm cũng đ a ra lý l Đàm không ph i là ch m u buôn l u vì t ng ườ nh p hàng cho công ty Tân Tr ệ ớ công ty đ u không có quan h v i Tr n Đàm, m i vi c đ u đ Quang vũ”.2

ụ ề ệ ử ụ ụ

ế ậ ạ (3) Trong v án PMU18, khi có thông tin v vi c s d ng xe công sai m c đích, ộ ồ Không có con đ ng chí lãnh đ o b

ố ủ ử ụ ứ ồ ướ ấ ỳ ề ộ b Công an sau khi đi u tra đã k t lu n: 1) " Công an nào s d ng xe có ngu n g c c a PMU 18 d i b t k hình th c nào".

ị ụ ấ ỳ ờ ượ ề ệ 2) i khai nào v vi c cho m n xe

ư ề ế ộ

ư ệ ả ậ

"Các b can trong v án PMU 18 không có b t k l ơ có liên quan đ n n i dung các báo trên đã đ a. C quan đi u tra cũng không có tài ệ li u nào ph n ánh vi c này" . 3) "Vì v y, thông tin trên các báo đ a là không chính xác".3

ớ ậ ậ ứ ứ ứ ằ

ẫ ệ ệ ứ ộ ậ Cùng v i các ch ng c , b ng ch ng khách quan, l p lu n pháp lý cũng không th ư ế ề ậ ả

ơ ế ị ể thi u vi c vi n d n các căn c pháp lý nh các b lu t, đi u lu t, các văn b n qui ị ế ự ệ ướ ề ẩ

ạ ả ủ đ nh, quy t đ nh c a các c quan nhà n ố ự ơ ẩ ấ

ộ ậ ố ụ ự ề ả

ả ể ự ề ả

ộ ậ ị ẩ ề ả ụ ề ể ề ả ế ố ụ ế

, 16/4/1999 , 17/4/1999

i phóng i phóng i,

ả ả ế ớ 15/4/2006 ố

ạ

ọ

ậ

ị : Ph m Th Ng c Th y,

(bình di nệ

ủ L p lu n pháp lý ậ

ữ ụ

ườ

ạ

ọ

1 Báo Sài Gòn Gi 2 Báo Sài Gòn Gi 3 Báo An ninh Th gi 4 Trích B n án s 27/ 2006/ DS – PT ngày 11/ 01/2006, d n t ẫ ừ ả ậ ng d ng h c), Lu n văn Th c sĩ, Tr

ng ĐHKHXH & Nhân văn, ĐHQG TP. HCM, 2006.

ộ ồ ủ ẩ ố c có th m quy n liên quan đ n s vi c. ơ (4) “T i b n án dân s s th m s 106/2005/DSST ngày 30/9/2005, Tòa c p S ề th m đã áp d ng kho n 3 Đi u 131, Đi u 179 B lu t T t ng dân s . Kho n 4 ề Đi u 131, Đi u 136, Đi u 139, kho n 2 Đi u 363, Đi u 443 B lu t dân s . Đi m a ị kho n 1 và đi m b kho n 2.2 M c 1 Ngh quy t s 01/2003 Ngh quy t –HĐTP ngày ậ 4 16/2/2003 c a H i đ ng Th m phán Tòa án Nhân dân T i cao là đúng lu t”.

ằ ể ư ậ ỏ ậ ậ ộ ế ậ ẽ t l p l Nh v y, đ thi

ề ả ứ ự ệ ứ khách quan, đó là các ch ng c , s vi c, tình ti

ự d a trên n n t ng là các lý l ự ả ự ệ ẫ ạ

ẽ ừ ừ ế ề ậ ặ ộ ả công b ng cho xã h i, đòi h i l p lu n pháp lý ph i ế ẽ t ứ ơ ớ ậ ư đó k t lu n đ a ra m i có

chính xác, ph n ánh đúng th c tr ng khách quan; đó là s vi n d n các căn c , c ở s pháp lý t ệ ự ụ các đi u lu t m t cách rõ ràng, ch t ch , t ế hi u l c thuy t ph c cao.

ụ ẽ ượ Trong kho tàng t c ng vi t Nam, lý l

ứ ụ ượ ữ ệ ữ Nói có sách, mách có ch ng; B t đ khách quan cũng đ ắ ượ c tay day đ ế c đúc k t qua các ả c cánh; Nói ph i

câu t c ng : ủ ả c c i cũng nghe …

ộ ố ậ ậ

ứ ữ ư ự ẽ ạ Tuy nhiên, trong cu c s ng nói chung và trong l p lu n pháp lý nói riêng, còn ứ i cũng có s c không d a trên nh ng căn c khách quan nh ng l ữ có nh ng lý l

ể ủ ậ ụ ế thuy t ph c không th ph nh n, đó là các lý l ẽ ộ ạ n i t i.

4.2.2. Lý l ẽ ộ ạ n i t

i cá nhân ẽ ượ ứ ể ẽ ộ ạ n i t không đ

ạ i là lo i lý l ế ả ụ ườ ủ ể ậ ấ

i có kh năng thuy t ph c ng ầ ộ ậ Lý l ạ ư nh ng l ố i khác ch p nh n quan đi m c a mình. T ỉ ế ố ệ ề ế ỉ c dùng làm căn c đ đánh giá đúng / sai ừ cá nhân cu i th k I, Quintilien – m t b c th y v hùng bi n đã ch ra 14 y u t

ẽ ư ậ ậ ượ ự ườ cho l p lu n, nh : gia đình, dân

ng đ ổ ơ ở ể c dùng làm c s đ xây d ng lý l ả ụ ổ ớ ể ấ ạ ố qu c, gi

ể th ộ t c, t ạ i tính, tu i tác, giáo d c, tài s n, tr ng thái th ch t… , chung qui ề ự ẽ ự d a vào các hành vi cá nhân, d a vào nhân thân đ phán xét v l

i, đó là các lý l i.ườ con ng

ạ ườ ượ ụ ể Sau đây là các lo i lý l ẽ ộ ạ n i t i th ng đ ậ ế c dùng đ thuy t ph c trong l p

lu n:ậ

4.2.2.1. Lý l ả ẽ ề v hành vi cá nhân ễ ứ ẫ ệ ữ ụ ố Ng d ng h c Tác gi Nguy n Đ c Dân trong cu n

ứ ề ạ

ự ậ ề ậ ế ấ ậ , Perelman đ c p đ n v n đ

hai nhà nghiên c u Perelman (1952) và Plantin (1990) v lo i lý l trong bài báo Hành vi và cá nhân trong s l p lu n ứ ừ ẩ ườ ườ ể ệ i đoán vi c”, t c là t

ườ ừ ộ ệ i, “nhìn vi c đoán ng ấ ủ ph m ch t c a con ng ứ i” t c là t “nhìn ng ọ h ; và ng

ủ ọ đã d n ra các quan ni m c a ẽ này. Theo đó, ề ủ i đ đánh giá hành vi c a ườ ủ i mà suy ra hành vi c a m t ng ố ạ ẩ ườ ừ ể ượ ạ c l ấ ủ

ph m ch t c a ng ẽ ậ i đó. T quan đi m này, Plantin đã khái quát thành b n lo i lý ậ ư l chung trong l p lu n nh sau:

ứ ẽ ườ ể ậ ằ ậ căn c vào hành đ ng ạ * Lo i 1: ứ ộ , t c là ng

ủ ộ ườ ể ẩ i ta có th l p lu n b ng cách ấ ủ ườ Lý l ộ ự d a vào hành đ ng c a m t ng ế ề i đ đánh giá, qui k t v ph m ch t c a ng i đó.

ụ ể C th là:

ộ ườ ố ẹ ơ ở ể ự ộ ế (1a): N u m t ng t đ p, tích c c (+) thì đó là c s đ đánh

i có hành đ ng t ấ ố ườ t (+). giá ng

ơ ở ể ậ ậ ằ ấ ườ ườ ộ i có hành vi x u () thì đó là c s đ l p lu n r ng ng i đó ẩ i đó có ph m ch t t ế (1b): N u m t ng

ấ ấ ẩ có ph m ch t x u ().

ẽ ứ ứ ấ ủ ự ẩ ộ Lý l căn c vào con ng i ườ i

ạ * Lo i 2: ứ ề ộ ườ , t c là d a vào ph m ch t c a m t ng ủ ụ ể ườ i đó. C th là:

ể đ làm căn c đánh giá v hành đ ng c a ng ườ ấ ố ộ ẳ ị ẩ i có ph m ch t t ơ ở ể t (+) thì đó là c s đ kh ng đ nh hành

ủ ườ ế (2a): N u m t ng ố

i đó t ộ t (+). ườ ẩ ấ ố ứ ể ẳ t () thì đó cũng là căn c đ kh ng

ủ i có ph m ch t không t ườ ố t ().

ộ đ ng c a ng ế (2b): N u m t ng ộ ị đ nh hành đ ng c a ng ự ư ậ ươ i đó không t ủ ườ ộ ộ ng t T ạ i cũng là m t lo i hành đ ng (hành

nh v y, phát ngôn c a con ng ừ ố ữ ạ ẽ ạ ố i) cho nên t ở ờ l b n lo i lý l

ộ đ ng ngôn ng hành vi ẽ ấ ủ ụ ệ ẩ trên ta cũng có b n lo i lý ụ ể ờ ườ l áp d ng cho vi c đánh giá ph m ch t c a con ng i nói. C th là:

ờ ấ ườ ấ

ấ ờ ườ ấ

ẩ (1a’): L i nói có ph m ch t (+) thì con ng ẩ (1b’): L i nói có ph m ch t () thì con ng ờ ườ ẩ ấ i qua l ẩ i cũng có ph m ch t (+). ẩ i cũng có ph m ch t (). ẩ ấ i có ph m ch t (+) thì l (2a’): Con ng

i nói cũng có ph m ch t (+). ờ ẩ ấ ườ ẩ ấ i nói cũng có ph m ch t (). (2b’): Con ng

i có ph m ch t () thì l ụ ữ ệ ượ v hành vi cá nhân đ

Trong kho tàng t c ng Vi ụ t Nam, lý l ặ ặ ặ ử ữ ọ ẽ ề ư Xem m t đ t tên; Ch n m t g i vàng; ế c đúc k t qua các ắ ặ Nhìn m t mà b t

câu t c ng , ca dao nh : hình dong,…

ừ ự ế ụ ắ ể ấ ộ ệ ượ ng khá

T các nguyên t c trên, áp d ng vào th c t ậ ữ ổ ế ể ư , có th th y m t hi n t ấ ề ứ ẩ ạ

ườ ườ ữ ự ệ ộ ờ ng d a trên căn c là nh ng l i nói, vi c làm và các hành vi i, ta th

ế ph bi n là, đ đ a ra nh ng đánh giá, k t lu n v ph m ch t, đ o đ c, nhân cách ứ ủ c a m t ng ứ ử ủ ọ ng x c a h .

ữ ẽ ậ ườ ậ ư ể ờ ề ẩ mà ng

(1) Đây là nh ng lý l ườ ạ ỏ ề ươ ng quân” đã b ti n ra xây “mái m tình th

ộ ứ ủ đ c c a m t “m nh th ạ ẻ ụ ờ ạ ị ợ ệ ơ ư ị ấ ạ i l p lu n đ a đ nghi ng v ph m ch t đ o ể ấ ng” đ giúp ườ i đàn ộ M t ng i b v đ đ n ra tòa ly d : “…

ướ ặ ả ọ ườ ặ ặ ạ ệ ợ ạ tr b i đ i và gái m i dâm nh ng l ông tr c m t đông đ o m i ng i l p đi l p l i chuy n v mình là gái m i dâm,

ằ ườ ẻ

ặ ỉ ộ ở ụ ộ ứ ộ

ệ ệ ủ

ư ộ ứ ố ộ

ị ộ ầ ấ ẻ ố ươ ứ ớ ư i đàn ông n ng n c đòi đ a m t đ a tr con đi xét ộ ứ i, không có trách ặ ỗ ầ ờ i l m c a m nó, n u có. Và cũng m c dù trong su t th i gian ườ ố i đã ờ li uệ ượ c đ a tr s ng g n gũi v i mình trong ng n y năm tr i, ng đ

ẻ ụ ờ ượ ươ ữ ứ ạ đi bán bia ôm. M t ng nghi m, đòi m v án truy tìm cha nó dù nó ch là m t đ a bé vô t ẹ ế nhi m gì trong l ấ ừ v a qua, nó đã s ng trong gia đình y nh m t đ a con ru t th t. M t ng ầ không th ườ ng ng yêu đ

c nh ng đ a tr b i đ i xa l ề không ệ ủ ữ ộ ờ ?”.1 i nói, vi c làm c a m t ng i, khi phán xét, đánh giá v nh ng l ườ i

ượ i đó có th ượ ạ c l ấ ủ ọ ạ ứ c xem là căn c . thì ph m ch t, nhân cách c a h l i cũng đ

ộ ộ ừ ấ ố ườ ử nên luôn s ng vì ng

Ng ẩ Ví d :ụ (1) Anh y là b đ i đã t ng vào sinh ra t ố ậ ư ầ ộ i khác . ể ị ệ

ơ ộ ạ ạ ạ ế ố ụ

ậ ả ậ ể ệ ạ ằ ậ ằ ông đã có thái đ xúc ph m, m t sát, nh o báng c quan ti n hành t ướ ng bu c t ằ (2) Lu t s Tr n Qu c Phòng trong m t phiên tòa khi b Vi n Ki m sát cho r ng t ng, ông đã ộ ộ i cho i b ng l p lu n r ng: “

ỉ ể Vi n Ki m sát suy lu n theo h ủ

ả ộ ế ộ ề ấ ớ ắ ng binh, g n li n x

4.2.2.2. Lý l

ph n bác l tôi là không đúng. Tôi ch trình bày quan đi m c a mình m t cách khách quan. Là ươ ươ Đ ng viên, là th ng máu v i ch đ , tôi th y mình không ậ ”.2 ề ằ nói đi u x ng b y ẽ ề v nhân thân ậ ế ố ề ượ ườ ậ v nhân thân đ ư i ta đ a ra nh c ng ư

ẽ ể ẽ ạ ư ế ụ đ thuy t ph c, đó là các lý l

Trong l p lu n, không ít khi các y u t ộ là m t lý l ấ ề ế ề ượ c?

ố ẹ ị ề ả ồ ị (3) Cô y là con nhà gia giáo, n n p, sao có th làm đi u đó đ (4) B cáo có nhân thân t

t, ệ ỹ ạ ớ ị ạ đ i lo i nh : ể ố c nhà g m b , m , anh, ch , đ u là giáo viên. t s , gia đình có công v i cách m ng. (5) B cáo có cha là li

ẽ ượ ế ệ kinh nghi m dân gian đ

Các lý l ệ ữ này có c s t ỏ ấ ấ t Nam nh :

ơ ở ừ ư Gi ố ư ạ ụ t c ng Vi ấ ẹ ố c đúc k t trong kho tàng nhà ai quai nhà n y; Cha nào con n y; Rau nào sâu ư ạ i i m , cháu h t y; Con nhà tông không gi ng lông cũng gi ng cánh; Con h t

bà…

ệ ệ ượ ộ ẽ ề ậ Trong lu t pháp Vi t Nam hi n hành, lý l c xem là m t tiêu

ọ ế ị ể ị v nhân thân đ ạ ố ớ

ủ : Th y Cúc, sđd. ườ i Lao đ ng

1 D n t ẫ ừ 2 Báo Ng

ộ , 24/4/1999

ế ị ứ ứ ể ệ ạ ả ấ ộ chí quan tr ng khi xem xét đ quy t đ nh hình ph t đ i v i các b cáo. Theo đó, ủ “vi c quy t đ nh hình ph t ph i căn c vào tính ch t và m c đ nguy hi m c a

ạ ộ ườ ộ ế ả i, vào thân nhân ng ạ i ph m t ư i, cũng nh các tình ti ẹ t gi m nh ,

ệ hành vi ph m t ặ tăng n ng trách nhi m hình s ự ”.1

ư ậ ố ộ ả ẹ ế ệ ự Nh v y, “nhân thân t t” luôn là m t tình ti

ả ữ ế ầ ờ ư ộ ị

i thích vì sao trong h u h t nh ng l ờ ữ ượ ụ ớ ư quên đ a ra lý l t gi m nh có hi u l c. Đó cũng là ậ ệ i bi n h , các b cáo cũng nh các lu t ẽ ề c tòa v nhân thân v i m c đích đ

lý do gi ư s bào ch a không bao gi ể ả ẹ ạ xem xét đ gi m nh hình ph t.

ườ ộ ị ề ị ị ử hình.

Ví d :ụ ụ (1) Trong v án Tân Tr ư ậ ư ng Sanh, m t b cáo đã b VKS đ ngh án t ầ ữ ế ố ề ư Nh ng sau khi lu t s bào ch a đ a ra các y u t

ố ậ ạ ị ứ ể ệ ấ

ư ậ ư ể ệ ủ ư ề v nhân thân, trong ph n tranh ồ ị

ầ ủ ạ ử ị ề đ ngh m c án cao nh t là vì h lu n cu i cùng, đ i di n VKS đã phát bi u: “… ị ơ ụ s v án ch a th hi n đ y đ nhân thân c a b cáo nh lu t s đã nêu. Đ ngh ộ ồ H i đ ng xét x xem xét l ”.2

ứ ả ờ i cho b cáo ượ Và m c án chung thân đ i gi

ườ ự ủ ươ

ằ i thích r ng: “… ố ả ng sai trái nh ng đã ăn năn h i c i, khai ỏ ư ạ ả ự i tích c c th c hi n ch tr tuy là ng ậ báo thành th t, nhân thân l c tòa tuyên án sau đó kèm theo l ệ ạ ấ ố i r t t t… thì không ph i lo i ra kh i xã h i ộ ”.3

ờ ị ế ộ ữ ủ ậ ư ị ố i bào ch a c a lu t s cho các b cáo b k t t i “c ý làm trái gây

(2) Đây là l ả ậ ụ ượ ươ ử ạ

ầ ấ ộ ồ c x t ụ ọ ậ h u qu nghiêm tr ng” trong v án “Ph ử ư ượ ị

ị ạ ề ề ầ

ố ụ ẩ

ậ ậ ụ ứ ố ụ t, khai báo thành kh n trong su t quá trình t ố ộ ị

ượ ặ ụ ụ ộ c t ng th

ế ố

ở ề ể ề ằ

ỹ ạ ụ ạ ố ớ ứ ng Mai” đ i Tòa án qu n Gò ư Th a H i đ ng xét x , nh ph n trích l c lý l ch đã đ c ghi V p (6/7/2005): “ ộ ầ ạ ề ự nh n trong cáo tr ng, các b cáo đ u ph m t i l n đ u, không có ti n án, ti n s , ố ề ị nh n th c t t ng. Các b cáo đ u đã ỗ ph c v trong quân đ i, là sĩ quan hay công nhân qu c phòng. Riêng b cáo Đ ưở Minh Sáu đã có trên 20 năm là sĩ quan ph c v trong quân đ i, đ ng ươ ộ ng ch ng M h ng II… B i các tình ti t đã nêu trên, kính mong H i huân ch ồ ả ể ử đ ng xét x xem xét áp d ng đi m P đi u 46 và thêm đi m S đi u 46 …nh m gi m ị ẹ ơ ữ nh h n n a m c hình ph t đ i v i các b cáo

ử ế ườ ẽ ề ”. 4 ữ Tuy nhiên, n u trong xét x , ng i bào ch a dùng các lý l

ụ ể ả ế ố ộ ị ớ v nhân thân v i ạ i

, 24/4/1999

ườ

ả i Lao đ ng ữ ủ

ị

ạ

ẫ ừ

ấ

ạ

ọ

ị

i Tòa án Q. Gò V p ngày 6/7/2005, d n t

: Ph m Th Ng c

ủ

ệ

1 Báo Pháp lu tậ , 22/6/1999 2 Báo Sài Gòn Gi i phóng 3 Báo Ng ộ , 1/5/1999 4 Trích bài bào ch a c a Lu t s Ngô Th Hoài Thu t ậ ư Th y, tài li u đd.

m c đích đ gi m t ượ i cho b cáo, thì cũng không ít khi các y u t ề ướ ộ ộ ư ặ ộ nhân thân l ủ ị c phía bu c t i đ a ra xem xét theo chi u h ng tăng n ng t đ i danh c a b cáo.

ầ ạ ể ệ ệ ủ ụ

ầ ệ ề ộ ưở Tr n Văn L nguyên là đ i tr

ố ộ ạ ề ệ ỉ

ộ ưở i ph m v ma tuý huy n T ố ớ

ạ i ph m ma tuý c a m t huy n mi n núi có biên gi ệ ạ ươ ệ ể ươ ộ ệ ề ế ầ

ề ệ ự ế ư ố ượ ể ấ ớ

ầ ỏ

ệ ủ ề i có nhi u đi u ki n hi u bi ấ ệ ị ữ ệ ệ ề ị

ế ụ ộ ặ ườ ừ ệ ầ ạ ng ph m t i đ c bi ả ố ớ ị (3) Cáo tr ng c a Vi n Ki m sát đ i v i b cáo Tr n Văn L trong v án “H i ộ ả ậ ng đ i c nh sát Lu n” v buôn bán heroin đã nêu: “ ộ ng D ng, t nh Ngh An. Là đ i phòng ch ng t i giáp ng phòng ch ng t tr ệ ớ t và có các quan h v i Lào, nh ng Tr n Văn L l ệ ệ ng x u, bi u hi n s bi n ch t trong công tác cùng v i vi c nghi n ma các đ i t ặ ả túy nên vào tháng 8/2001 Tr n Văn L b sa th i ra kh i ngành Công an. M c dù ậ ứ ỉ v y, b cáo L không th c t nh v nh ng vi c đã làm mà còn ti p t c giao du quan ấ ệ ớ h v i các thành ph n x u. T đó lao vào con đ t nghiêm 1 ọ ố tr ng, không l i thoát…”.

Nh v y, trong tr ạ

ư ậ ườ ợ ị ộ ưở “nguyên là đ i tr

ạ ộ ố ộ ng h p này, cái lý l ch ề i ph m v ma tuý” ư nh ng l ạ i ph m t i buôn bán ma túy là tình ti ộ ả ng đ i c nh sát ế t

phòng ch ng t ể ượ ư ặ ộ ủ ị đ i danh c a b cáo.

c đ a ra đ làm tăng n ng t ạ ộ ố ớ ạ ạ ộ ủ ủ Tóm l

ệ ư ẽ ề ầ ữ i, đ i v i các ho t đ ng c a tòa án nói chung và c a ho t đ ng bào ch a ể ậ ư ủ c a các lu t s nói riêng thì vi c đ a ra các lý l

v nhân thân là ph n không th ặ ậ ộ ế ố ủ ả ữ ầ i.

thi u khi trình bày ph n cu i c a b n bào ch a ho c lu n t ệ ẽ ộ theo kinh nghi m xã h i

ẽ ộ ố ạ ẽ ẽ ộ ạ n i t khác cũng 4.2.3. Lý l ớ Cùng v i lý l

i, còn m t s lo i lý l ậ ượ ậ ụ ườ ể ế ậ ờ ườ khách quan và lý l ụ c v n d ng đ thuy t ph c trong l p lu n đ i th ng: th ng đ

4.2.3.1. Lý l ẽ ạ ẽ ạ ứ đ o đ c ạ ứ ẽ ự ứ ề ắ ạ ố Lý l

đ o đ c là lo i lý l ạ ườ ứ ư ả ắ t c nhân đ o nói chung trong l d a trên các qui t c đ o đ c truy n th ng, các qui ẽ ườ th ử ủ ng ng x c a con ng

ả ợ ờ ả ồ ọ ị ị ơ ườ con, v ph i nghe l i ch ng, anh ch em ph i đùm b c nhau, ng i nh : cha ph i giúp ả i ch u n ph i

ế ả ơ bi

ề ứ ẽ ạ ữ ề ạ

t tr n v.v… ề Làm ti n đ cho các lý l ế ượ ộ ữ ụ ệ

c đúc k t trong t c ng Vi ủ ứ ộ ị

ề c lã; Bán anh em xa mua láng gi ng g n; Hàng xóm láng gi ng t

ầ ặ ử ả ướ ờ ờ ủ c a dân t c đã đ Tay đ t ru t xót; C a đau con xót; Ch ngã em nâng; M t gi ướ n có nhau; Đóng c a b o nhau; Đ i cha ăn m n đ i con khát n ứ ắ ố đ o đ c là nh ng nguyên t c, truy n th ng đ o đ c ị ấ ư Máu nào thâm th t y; t Nam nh : ơ ọ ộ t máu đào h n ao ắ ử ố ề i đèn t l a t ầ ; c; Có phúc có ph n

ự ơ ẩ

ẫ ừ

ủ

ả

ủ

ạ

ọ

ị

: Ph m Th Ng c Th y,

1 Trích biên b n phiên Tòa hình s s th m 11/1/2005 c a Tòa án Nhân dân TP. HCM, d n t ệ tài li u đd.

…

ứ ừ ườ ượ ẽ ạ ậ đ o đ c th T đó, các lý l ậ c dùng trong l p lu n nh :

ọ ả ộ

ng đ ọ t máu đào h n ao n ể ơ ấ ứ ệ ấ ầ ấ

ữ ẩ ấ ố

ư ộ ấ ễ ườ ụ ứ ử ế ấ ọ ư Tôi là cha nên ả ư ướ ệ c lã” nên tôi ph i c u tôi ph i làm m i vi c vì con; “M t gi ạ ế ơ mang…; Tôi mang n anh y nên có th làm b t c vi c gì n u anh y c n; Là b n ự ạ … Đó là nh ng chu n m c đ o ẽ ậ i ch p nh n nh m t “l

ể ỏ ơ bè chí c t, tôi không th b r i anh y lúc khó khăn ứ đ c trong ng x nên r t d thuy t ph c m i ng ươ đ

ậ ạ ẽ ạ ứ ậ ng nhiên”. ậ

Trong l p lu n pháp lý, khi tranh lu n t ể ệ đ o đ c cũng th ộ ồ ế i tòa, các lý l ằ ậ ậ ư ậ ụ ụ ị ườ ng c các b cáo và lu t s v n d ng đ bi n lu n nh m thuy t ph c H i đ ng xét

ượ đ x . ử

ườ ề ầ ữ ư ầ ụ (1) Trong v án Tân Tr

ể ự ng Sanh, Tr n Đàm nhi u l n đ a ra nh ng lý l ữ ữ ệ ạ

ờ ệ ệ ẽ ẳ

ườ ế ẽ ẽ ạ đ o ủ ư bào ch a cho nh ng hành vi ch m u trong các vi c làm ph m pháp ề ổ ộ i con nó nh vi c này vi c kia không làm?”; “Tôi th ậ t buôn l u thì ra đ ứ đ c đ t mình: “Tôi là cha, ch ng l ự ế danh d n u tôi bi ng tôi chêt. Tôi là cha không l đi đ t

ể ờ cho con đ tr i đánh tôi sao?”.

ả ậ ạ ễ ụ ề ị

ậ ễ ư ử ậ

ế ể ươ ặ ng 829 bánh heroin t

ươ ng đ ố ớ ố ượ ư ng 290,15kg là đ c bi ộ ụ

ừ ả ọ ọ

ễ ể ế ệ ể ệ ễ ố ờ

ớ ứ ế ử ệ ả

ố ớ ị ễ ễ

ướ ủ ệ ộ

c Vi ụ ượ ễ

ộ (2) Trong cáo tr ng v án ma túy “H i Lu n”, v b cáo Nguy n Hoài Nam, H i ậ ồ Nam đã tham gia cùng Nguy n Đình Hoành v n đ ng xét x l p lu n nh sau: “… ệ chuy n 9 chuy n v i s l t ễ ớ l n. Tuy nhiên, nh trên đã nói, Nguy n Hoài Nam s ng ph thu c vào cha là ậ Nguy n Đình Hoành. Trong hoàn c nh v a h c xong trung h c, theo cha v n i cha làm vi c khác chuy n ph li u ki m s ng, Nguy n Hoài Nam không th cãi l ư ấ ượ c. Vi c tuyên x Nguy n Đình Hoành v i m c án cao nh t là tho đáng. Nh ng đ ậ riêng đ i v i b cáo Nguy n Hoài Nam, nên phân tích, xem xét có tình có lý, v n ế ậ ạ ụ i ch t cho d ng chính sách nhân đ o c a pháp lu t Nhà n t Nam tha t ụ Nguy n Hoài Nam, nghĩ cũng phát huy đ c tác d ng răn đe, giáo d c, phòng ng aừ ”.2

ẽ ả ả ơ ị ơ ượ ả ồ ị Còn đây là lý l “ch u n thì ph i tr n” đã đ

ả ề ệ ụ ế ề

ẫ ừ

ả

ậ

ạ

ị

ạ

ủ

ệ

1 Báo Tu i trổ ẻ, 1/4/1999 2 Trích Cáo tr ng v án H i Lu n, d n t ụ

ọ : Ph m Th Ng c Th y, tài li u đd. 97

ế ề ệ ấ ậ ờ ễ c b cáo Nguy n H ng H i lý Tăng Minh Ph ngụ i v vi c vì sao ti p tay cho Minh Ph ng làm đi u phi pháp: “ ế ẫ t gi đã giúp tôi r t nhi u trong vi c làm ăn. Vì v y đ n gi này tôi v n mang lòng bi

ả ơ ữ ệ ố ậ n. Tôi đã làm nh ng vi c trái pháp lu t cũng vì mu n tr n cho Tăng Minh

ẩ ề ả ứ ự ạ ứ ử ủ ườ ừ i t

ơ Ph ngụ ”.1 ạ Tóm l ế ộ ượ i, các chu n m c đ o đ c là n n t ng ng x c a con ng ậ ườ ữ ủ ấ ậ đình đ n ngoài xã h i, đ

ạ ọ c m i ng ứ ề ự ạ ư ẩ ồ ồ

ườ ứ ủ ạ ầ ộ

i ta có hành đ ng sai l m thì cũng d đ ườ ườ ự ế ậ ậ i ta th

ắ tuân th nguyên t c đ o đ c mà ng ả c m thông. Đó cũng là lý do khi n cho trong l p lu n ng ự ồ ử ạ ẽ ể ắ ứ ứ ế trong gia ườ i i ch p nh n và tuân th , vì v y nh ng ng ờ ế ị ộ vi ph m các chu n m c đ o đ c đ u b c ng đ ng lên án, nh ng đ ng th i n u vì ễ ượ c ng d a vào các ụ ế ằ đ tìm ki m s đ ng tình, nh m thuy t ph c nguyên t c ng x đ o đ c làm lý l

ườ ế ủ ấ ậ ng i khác ch p nh n ý ki n c a mình.

ẽ

4.2.3.2. Lý l ư ế ề quy n uy ộ ắ ạ ệ ứ ự ệ N u nh hành đ ng theo nguyên t c đ o đ c là vi c làm t

ự ế ộ ố ườ ữ ả i ta ph i làm nh ng vi c trong tình th

th c t ả cu c s ng, cũng không ít khi ng ị ề ự ừ ữ ụ ả ả ố ộ ứ ph i ch u nh ng s c ép quy n l c t nguy n thì trong ế ệ trên xu ng, bu c ph i tuân ph c ngay c khi

ế ể ề bi t đi u mình làm là sai trái mà khó có th làm khác.

ẽ ự ơ ở ừ ự ứ ượ ử ẩ

ữ Lý l ụ ồ ấ ẹ ặ ướ ụ ề d a vào quy n uy có c s t ư Phu x

ặ ị

ươ ướ ườ ư ả ố ế c đúc k t các chu n m c ng x đã đ ứ ng ph tùy; Cha m đ t đâu con ng i đ y; Tr ng khôn ẹ ố n, con cãi cha m i nghe; Mu n nói

trong t c ng , nh : ỏ ầ ơ h n v t; Áo m c không qua kh i đ u; Cá không có mu i cá ố ầ ng con h ; Không th y đ mày làm nên; Trên b o d trăm đ ngoa làm cha mà nói; Mu n nói oan làm quan mà nói…

ở ậ ề ẽ ộ ộ ố ự ế B i v y, trong th c t

ườ ậ , hành đ ng theo quy n uy là m t lý l ộ ể ữ ư ậ ộ i l p lu n đ a ra đ bào ch a cho m t hành đ ng nào đó khi ng

ủ ụ ậ ả ố ỉ

ự ể làm “đi m t a” ườ i hành mà ng ộ ộ đ ng không có ch đích làm, th m chí không mu n làm mà ch vì ph i ph thu c ế ự ườ ủ ề ẳ quy n uy c a ng

i khác trong tình th “c c ch ng đã”. ượ ẽ ạ ậ ạ ị ậ Trong l p lu n t i tòa, lo i lý l ề quy n uy đ

ổ ế ủ ữ ệ ể ệ ấ ả ậ ậ ư ậ c các b cáo và lu t s v n ệ ị ụ d ng r t ph bi n trong vi c bào ch a đ ph nh n vi c ph i ch u trách nhi m

ể ượ ẹ ộ ờ chính, nh đó đ đ c nh t

i. ụ ụ ủ ộ ố

(1) Trong v án Minh Ph ng Epco, bà giám đ c m t công ty con c a Minh ụ ứ ế ệ ồ ủ Tôi làm theo l nh c a ch ng ch không bi Ph ng thanh minh: “

ậ ư ủ ươ ể ệ ợ ủ ụ ầ ị t gì c ậ ả”. ậ Còn lu t s c a Tr n Th Th

ủ ủ ng (v c a Minh Ph ng) l p lu n đ bi n h ư ệ ằ ầ ầ ộ

ườ

i Lao đ ng

1 Báo Ng

ộ , 19/7/1999

ườ ng g n nh l ề Tr n Th Th ố ươ ị ả ộ ậ ồ cho thân ch c a mình r ng: “ ch ng. Thông th ộ thu c hoàn toàn vào ạ ộ ng là giám đ c thì ph i đ c l p đi u hành hoàn toàn ho t đ ng

ươ ư ậ ả ị ng thì không ph i nh v y. Làm giám

ư ủ ế c a công ty. Th nh ng v i Tr n Th Th ầ ủ ố đ c là theo yêu c u c a ch ng

ầ ớ ồ ”.1 ị ị ề ệ ủ ả ướ i tr c Tòa v vi c làm sai trái c a mình là

ả ễ Còn b cáo Nguy n Lê Đ nh thì lý gi ề ự ừ ệ ệ ẫ ằ ố ờ “l nh trên truy n xu ng” b ng vi c d n nguyên văn l

ủ ấ ễ ấ ấ ồ ớ ố i ra Tao v i anh Thìn đã th ng nh t r i. Mày

ượ ắ c th c m c ị do ph i ch u áp l c t ệ l nh c a c p trên là Nguy n Tu n Phúc: “ ắ ”.2 ứ ệ c vi c thi hành không đ

ị ụ ưở ư ậ ầ Cũng nh v y, b cáo Tr n Bình Minh (nguyên Tr

ươ ả ờ ỏ ủ ề ệ

ị ẩ ẽ ằ ự ế ngân hàng Công th ị ng TP. HCM) khi tr l ả

ị ồ ỉ ạ ủ ư , đã đ a ra lý l ậ

ủ ng phòng Tín d ng c a ỉ ạ i câu h i c a tòa v vi c đã ch đ o ớ nhân viên th m đ nh giá tr tài s n quá cao so v i th c t r ng: “… ạ đây là ch đ o c a anh H ng, … lãnh đ o nói sao, b cáo làm v y, không dám làm trái ý”.3 ạ ấ ả ậ ư ữ ị

T i phiên tòa này, t ề ậ ằ ỉ ợ ứ ủ ừ ệ ặ ậ ọ t c các lu t s bào ch a cho các b cáo là các nhân viên Vi c làm c a h ch h p th c hóa ý

ụ ủ ễ ậ ạ

ọ ỉ ủ ủ ệ ấ

ứ

th a hành đ u g p nhau khi l p lu n r ng: “ ồ ị đ nh c a Nguy n Ng c Bích, Ph m Nh t H ng, Tăng Minh Ph ng, Liên Khui Thìn. ọ ệ Thân ch c a h ch là nhân viên th a hành làm theo l nh c p trên vì công ăn vi c ề làm ch không h có ý th c l a đ o ậ ừ ứ ừ ả ”.4 ẽ ự ấ ự ồ ứ ể ế ậ ả ạ

ẽ ự ề ơ d a vào quy n uy cũng có th

i nghe, thì các lý l ở ộ ứ ộ ấ ị ườ Trong l p lu n, n u lý l ồ ậ th m chí là đ ng tình n i ng ự ả i nghe s c m thông d a vào đ o đ c có th tìm th y s đ ng c m và ể ườ ể i nghe hi u ấ ở ườ ng

m t m c đ nh t đ nh, khi ng ả ở ươ ự ườ trong hoàn c nh t ng t . ể i ta khó có th làm khác khi tìm th y ằ r ng ng

ẽ ố theo s đông

ẽ ằ ự ệ ộ

ườ ể ọ 4.2.3.3. Lý l ạ Đây là lo i lý l ườ ẫ ệ cho r ng vi c th c hi n m t hành vi nào đó là vì theo thông l ấ ư vì th y m i ng

i làm nh th ườ i đ u làm nh v y ề mà nhi u ng ọ lâu nay m i ng

ườ ọ ế n u không làm thì ng ườ ọ ấ i khen đ p i khen t t ệ ư ế”; “vì i khác cũng ố ”; hay “nh ngữ

i v n làm, đã làm, ki u nh : “ ư ậ ”; ho c “ặ ườ ề ấ ẹ ”; “vì th y m i ng ạ ạ ỗ ườ ạ ạ i ph t tôi? làm”; “vì th y m i ng ng i khác cũng ph m l

i này sao không ph t mà l ự ẽ ề ẩ ”… ệ ứ ố ẽ ử Lý l

theo s đông d a trên lý l ượ ữ ụ ụ ế ả ả c đúc k t trong t c ng nh :

ườ

i Lao đ ng

ộ , 17/7/1999

ườ

i Lao đ ng ả

ộ , 4/6/1999 i phóng

1 Báo Ng 2 Báo Tu i trổ ẻ, 5/6/1999 3 Báo Ng 4 Báo Sài Gòn Gi

, 20/7/1999

ướ ụ ầ ậ ầ ổ ổ ệ ộ ti m n là các kinh nghi m ng x theo c ng ư L t lút c làng; Hòa c làng; Phép vua ự làng; N c n i bèo n i; Nh p gia tùy t c; G n m c thì đen, g n đèn thì ồ đ ng đã đ thua l

ặ ấ Ớ ớ ẳ t nào mà t ch ng cay, gái

ớ ụ ặ ẳ

ạ r ng; Đi v i b t m c áo cà sa, đi v i ma m c áo gi y; nào mà gái ch ng hay ghen ch ng ự ế ớ ồ … ố ẽ ẽ ễ ể ế ế ợ , lý l ụ theo s đông n u là h p lý thì s d dàng đ thuy t ph c

Trong th c t ườ i khác. ng

ẽ ề ể ặ ặ ạ

ư ế (Lý l (1) Con thích m c ki u này vì các b n con đ u m c nh th . ặ ẹ ườ ườ ặ ợ ố theo s đông ớ ợ ự i”, m c đ p là s phù h p v i

ườ ề i).

trong tr ng h p này là: “ăn cho mình, m c cho ng ủ ở s thích c a nhi u ng ườ ề ẩ ả ậ ẽ ọ (2) M i ng theo s

i đ u thích dùng s n ph m này, vì v y tôi cũng dùng. ượ ấ ượ ủ ả ẩ ợ ườ ng c a s n ph m này đã đ ng h p này là: ch t l (Lý l ề c nhi u ng ố ườ i

đông trong tr ệ ể ể ượ c).

ki m nghi m nên có th tin đ ự ế ả ẽ ố ờ theo s đông bao gi

Tuy nhiên, trong th c t ế ụ , không ph i lý l ờ ả ố ặ ệ thuy t ph c, vì không ph i s đông bao gi cũng đúng, đ c bi t là khi “l ứ cũng có s c ệ làng”

ậ ạ ph m lu t.

ị ấ ưở ườ ụ (3) Trong v án Tân Tr ng Sanh, b cáo Phùng Long Th t (Tr

ố ậ ủ ụ ư ẽ ể ệ ộ ả tra ch ng buôn l u V c a C c H i quan TP. HCM) đã đ a ra lý l

ộ ằ ề ố ộ ủ ả c a mình r ng: “

ư ậ ấ ư ừ ậ ộ

ườ ụ ế ổ ề ng phòng Đi u đ bi n h cho ả ậ ế Tòa bu c tôi ph i ch t trong khi H i hành vi nh n ti n h i l ậ quan ai cũng làm nh tôi. Ti n tôi nh n pháp lu t c m nh ng xã h i th a nh n, ọ m i ng i bi ế ”.1 t

ừ ụ ủ ể ế ầ ơ ị

ườ ướ ủ ồ ề Khi nh n ti n c a Tân Tr

ủ ủ

ồ ưỡ ộ ủ ệ ố “h n nhiên” khai tr ệ ở nghĩ gì b i chuy n nh n ti n b i d quan là chuy n bình th

ơ ị ề ỗ ị ề ả t, T ng c c H i quan cũng bi ả Các b cáo là ki m hóa viên c a C c H i quan C n Th , Th a Thiên – Hu cũng ằ ậ ng Sanh không suy c tòa r ng: “ ậ ả ề ng c a ch hàng lâu nay trong ngành H i ậ ườ ”. M t nhân viên c a phòng Đi u tra ch ng buôn l u ề ng ậ ằ N i b cáo làm ch nào cũng có cho ti n nên b cáo

ườ ậ ơ ậ cũng “ngây th ” l p lu n r ng: “ ấ th y ng i ta cho thì nh n thôi ”.2

ư ậ ẽ ồ ưỡ ề ề ậ ệ Nh v y, các lý l ằ trên đây đ u cho r ng, nh n ti n “b i d

ệ ủ ậ ậ ả công khai, là “thông l ” c a ngành H i quan. Trong các l p lu n này, “lý l theo s

ượ ể ệ ự ể ằ ộ ị ố ộ đông” đ c xem là đi m t a mà các b cáo dùng đ bi n h nh m ch i t ng” là vi c làm ố ẽ i theo

ế ố ể ậ ậ ặ ụ ả ứ ki u: n u s đông đã ch p nh n thì không sai, ho c “l

ậ ạ ệ ả ậ ậ ị ế ệ

i Lao đ ng

1 Báo Ng ườ 2 Báo Tu i tr Ch nh t ổ ẻ

ộ , 24/4/1999 ố ủ ậ , s 16/1999

100

mình không ph i ch u trách nhi m. Vì v y, trong l p lu n t ề ượ ự ồ ẽ ạ ễ ạ ứ ẽ ặ ớ quy n uy d t o đ đ o đ c ho c lý l lý l c s đ ng c m v i ng t thì lút c làng” ch riêng ẫ ệ i tòa, n u vi c vi n d n ườ ả i nghe nên

ạ ườ ệ ự ụ ế ể ệ ệ ẫ ẽ ng đem l i hi u l c thuy t ph c đáng k , thì vi c vi n d n lý l ố theo s đông

ạ ễ ị ả ạ i d b ph n bác l i, và do đó cũng khó có

th ữ ể ệ đ bi n minh cho nh ng hành vi sai trái l ả ể ạ ư ệ ế ố th đem l ụ i hi u qu thuy t ph c nh mong mu n.

ẽ theo thang đ đánh giá

4.2.3.4. Lý l ậ ộ ặ ể ậ ẽ ề ứ ộ ộ Trong l p lu n, ta hay g p ki u lý l so sánh, đánh giá v m c đ thu c tính

ư ơ ẻ ắ ố ề ế ấ ạ ủ ố ượ c a đ i t ng nh : h n/ kém, nhi u/ ít, r / đ t, t

ấ ộ ự ườ ế ế ằ th p… nh m giúp ng

ẽ ờ ườ ủ ụ ộ

t/ x u, sang/ hèn, m nh/ y u, cao/ ậ ế ể ẫ i nghe có m t s so sánh đ d n đ n k t lu n có tính thuy t ấ thang đ ộ c a thu c tính trong lý l ng và ọ đ i th ẽ ờ ấ ủ ườ ặ ằ ộ ọ ph c. O.Ducrot g i đó là tính ch t ặ cho r ng, đ c tính có thang đ là đ c tính quan tr ng nh t c a các lý l

ẽ ề ộ ượ ụ ữ ế đ i th ệ Lý l v thang đ đánh giá cũng đ c đúc k t trong t c ng Vi ng. ể t Nam, ki u

nh : ư

ẳ

ứ ả ờ

Chuông khánh còn ch ng ăn ai ữ N a là m nh chĩnh v t ngoài b tre ự ế ộ ớ ẽ ấ , lý l Trong th c t theo thang đ v i các tiêu chí so sánh khác nhau r t th ườ ng

ượ ậ ụ ụ ế ậ ằ ườ xuyên đ ậ c v n d ng trong l p lu n nh m thuy t ph c ng

(1) Cái xe này r , nên mua

ẻ ộ i nghe. ẻ ắ (thang đ đánh giá theo tiêu chí r / đ t).

ấ ượ ộ ẻ (2) Cái xe này r , không nên mua (thang đ đánh giá theo tiêu chí ch t l ng t ố t/

x u).ấ

ố ệ ượ ế ộ t nghi p mà nó còn tr t nói gì đ n thi đ i h c ế (3) Đ n thi t ạ ọ (thang đ đánh giá

ề ứ ộ ễ theo tiêu chí v m c đ khó/ d ).

ộ ế ườ i ngoài ị (4) Anh ch em ru t th t

ộ ị mà còn không đùm b c nhau thì nói gì đ n ng ọ ả ề ứ ộ ơ (thang đ đánh giá theo tiêu chí v m c đ tình c m thân/ s ).

ậ ậ ạ ẽ ấ ộ Trong l p lu n pháp lý, lo i lý l theo thang đ đánh giá cũng r t th ườ ng

ượ ử ụ ể ế ộ ư ỡ ộ ậ xuyên đ i.

ả ệ ậ c s d ng cho c vi c l p lu n đ k t t ậ i cũng nh g t ể ế ộ ậ ộ ữ ứ ộ ị ẩ (5) Trong m t phiên tòa, m t v th m phán đã l p lu n đ k t t

ớ ệ ườ ủ ằ ả ấ

ủ i cha già c a mình r ng: “ ạ ườ ư ườ ớ ả ổ i nh ng đ a con ả Ngay c khi ông y không ph i i v i nhau nh ng lâm vào c nh kh , là ng

ươ vô trách nhi m v i ng là cha c a các anh, mà là ng ả các anh còn ph i th

i xa l ỡ ng yêu giúp đ kia mà” ể ượ ậ ả ừ ộ ậ (6) Đây là m t l p lu n đ đ i: “

ườ

i Lao đ ng

1 Th y Cúc, sđd. ủ 2 Báo Ng

ộ , 21/4/1999

101

ứ ể ạ ườ ồ c gi m nh t ữ i sao không th tha th cho nh ng ng ẻ k thù thì t .1 ẹ ộ Chúng ta đã t ng tha th cho i hôm qua còn là đ ng đ i? ứ ộ ”.2

ề ồ ớ ằ ộ ậ ự ả D th o B lu t Hình s ự cho r ng t

(7) Không đ ng tình v i Đi u 280 trong ậ ơ ộ ư ố ộ ặ ố ộ ị ồ

nh n h i l ậ ố n ng h n t ậ ằ ố ộ ả ơ i đ a h i l ư Hành vi đ a h i l

ộ ẻ ố ộ ậ ỉ ồ ế t ch t vài ba cán là đã có th gi

. M t k mang hàng t đ ng đi h i l ạ ử ạ T i cao l p lu n r ng: “ nh n h i l ộ b khác thì t i không nên t i sao l ộ i ươ , ông Tr nh H ng D ng Chánh án Tòa án ể có khi còn nguy hi m h n c hành vi ể ế ố ộ ”.1

ơ ồ ẽ ủ ể ậ hình chúng? ộ ượ Theo s đ lý l c a tính thang đ đ c O.Ducrot mô hình hóa, ta có th l p s ơ

ẽ ộ ố ậ ư ậ ồ đ lý l cho m t s l p lu n trên nh sau:

ứ ọ (4) X (Đùm b c nhau) (6) X (Tha th )

ộ ồ ộ ị A Anh em ru t th t A Đ ng đ i

ườ ẻ B Ng i ngoài B K thù

0 0

X X

ộ ẽ ữ ủ ộ

ườ ậ ậ ờ ộ ẽ ượ đ ng và cũng đem l

ư ụ ể ậ ạ Trên đây là nh ng lý l ạ là lo i lý l c dùng khá quen thu c trong l p lu n đ i th ậ ế ứ s c thuy t ph c đáng k cho l p lu n. Tuy nhiên, cũng nh các lo i lý l

ậ ứ ườ ứ ẽ ả ặ ộ th

theo thang đ đánh giá c a các thu c tính so sánh. Đây ạ i ẽ ờ đ i ng khác, đây không ph i là lu n c cho m t phép ch ng minh ch t ch nên có ổ ậ ự ắ ế ố ỉ ầ ế ể ậ ỏ trên

th bác b , th m chí có khi ch c n thay đ i tr t t ữ ị s p x p v trí các y u t ề ượ ế ạ ậ ậ ậ ộ ớ thang đ cũng t o nên nh ng l p lu n v i các k t lu n ng c chi u nhau.

Ở ụ

ự ả ậ ộ D th o B lu t Hình s ự, ta có mô hình thang đ :ộ ví d (7): ề a) Theo đi u 280 trong

ử

1 Báo Lao đ ngộ , 15/5/1999

102

ố ộ ậ X (T hình) A Nh n h i l

ư ố ộ B Đ a h i l

0 X ị ế ươ ồ ộ b) Theo ý ki n ông Tr nh H ng D ng, ta có mô hình thang đ :

ử X (T hình)

ư ố ộ A Đ a h i l

ố ộ ậ B Nh n h i l

ạ ấ ạ ậ ườ ượ ẽ ờ ụ ậ ậ ề i, có r t nhi u lo i lý l ng đ

Tóm l ủ ế ạ ả ẽ ể đ i th ị ch y u không ph i là lo i lý l

ạ ứ ườ ế ắ ậ ộ ậ i s c thuy t ph c cho m t l p lu n, đ d n d t ng

ớ ấ ả ứ ạ ậ ể đích là đ đem l ộ ế ớ tình v i m t k t lu n nào đó. V i t

ấ ộ ờ ườ c v n d ng trong l p lu n. Đó ụ đ xác đ nh đúng/sai theo logic khách quan, mà m c ồ ể ẫ ụ i nghe đ ng ủ ệ t c tính phong phú, ph c t p và đa di n c a ể ờ ủ ng đã cho th y cái lý c a cu c đ i khó có th đóng khung trong các logic đ i th

ứ ố ị ẫ ắ ở ứ khuôn m u hình th c c đ nh và c ng nh c, b i đó là “cái lý có chân”.

ụ ữ ẽ ủ 4.3. T c ng kho tàng lý l

ộ ấ ủ ừ ụ “Các l

ộ ỗ ẽ ườ th ẽ ủ ộ c a dân t c ể ng c a t ng dân t c có th tìm th y trong t c ng ”. ố ị ượ ứ ằ c a m i dân t c đã đ c c đ nh b ng hình th c ngôn ng , k c

ữ ứ ề ệ ệ ế ố

ệ ứ ộ ộ ử ủ ề ể ắ ặ ồ ớ

ử ủ ộ ể ệ ế ế ệ ấ ồ

ủ ả ượ ườ ố ộ c tích lũy trong hành trình s ng c a c dân t c qua tr ỳ ị ng k l ch

ữ 1 T c ng là ữ ụ ữ ể ả kho tàng lý l ằ b ng hình th c truy n mi ng, trong đó đúc k t nh ng kinh nghi m s ng và kinh ạ nghi m ng x c a m t c ng đ ng g n v i các đ c đi m v văn hóa, tâm lý, đ o ứ t lý, đ c, thói quen, n p nghĩ và cách hành x c a c ng đ ng y, th hi n trí tu , tri ứ ạ đ o đ c,… đ s .ử

ữ ấ ớ ụ ề ộ ố ỗ ỗ ộ M i dân t c, m i qu c gia đ u có m t kho tàng t c ng r t l n, khó có th

ỗ ữ

ả ế ề ữ ụ

Gi n y u v ng d ng h c

1 Đ H u Châu,

ọ , NXB.GD, 1995, tr.39

103

ố ượ ế ố ượ ể ộ ạ ố th ng kê đ c h t, theo đó, có th hình dung ra m t kh i l ng vô s các lo i lý l ể ẽ

ạ Ở ỗ ộ ạ ữ ủ ụ ụ ườ ủ m i dân t c l i có t c ng c a toàn dân, có t c ng ữ

ng c a nhân lo i. ự ỉ ươ ề ờ đ i th ủ ị c a đ a ph

ệ ng, khu v c, t nh, huy n, làng, ngành ngh . ấ ệ ể ụ ữ ạ ề ề

ẽ Trong kho tàng t c ng Vi ệ ạ ư ấ ả ẽ ờ ườ nh t ệ . Vi c phát hi n ra các lý l

t c các lo i lý l ề ệ đ i th ệ ứ ạ ứ ộ ẩ

ỗ ữ ữ ọ ữ ệ trong ngôn ng . Nhà ngôn ng h c Đ H u Châu ví vi c đi tìm các l ẽ ườ th

ữ ữ ư ệ ặ ộ ố ỏ m t ngôn ng cũng gi ng nh công vi c tìm qu ng m , trong đó có nh ng qu ng l

ề ầ ở ậ ướ ư ặ ấ ỉ

ầ t Nam, ta có th tìm th y các “đ i ti n đ ” cho h u ệ ng cũng chính là vi c ứ ử ủ phát hi n ra chi u sâu văn hóa, đ o đ c và kinh nghi m ng x c a dân t c n ch a ủ ng c a ộ ặ i nhi u t ng đ t đá. B i v y, các ề ố ữ thiên nh ng cũng có nh ng v a qu ng chìm sâu d ế ướ ườ ữ ể ệ ả ắ nhà hùng bi n tr

c h t ph i là nh ng ng ữ i am hi u sâu s c v v n văn hóa nói ủ ữ ể ộ ư ố ụ

ệ ề ế ẽ ạ

chung cũng nh v n ngôn ng và kho tàng t c ng phong phú c a dân t c, đ trên ẩ ơ ở phong phú và đa d ng n c s đó bi ầ t phát hi n và khai thác các ti m năng lý l ữ ụ ừ ỉ

trong các t ng v a ngôn t ẫ ữ ữ ể ệ ệ ả ộ nói chung và kho tàng t c ng nói riêng. ậ ụ Vi n d n nh ng câu t c ng quen thu c đ lý gi

ạ ứ ụ ố ờ ố ễ ẽ ự ệ i, bi n lu n cho các s vi c, ế i s c thuy t ph c cao cho

ễ ạ ườ ậ ớ ả ộ ộ ồ các tình hu ng di n ra trong đ i s ng hàng ngày s đem l ự ồ ậ l p lu n vì nó d t o ra s đ ng c m v i ng

ẽ ể ậ ộ ự ệ ậ ầ hóa. Tuy nhiên, khi tìm lý l

ụ ứ ấ ấ ế ữ ẽ chung đã bi t nh ng lý l

ẽ ư ữ ệ ế ấ ữ ệ i nghe trong cùng m t c ng đ ng văn ẽ đ l p lu n cho m t s vi c, c n tìm trong kho lý l ự ệ ấ ế thích đáng nh t, có s c thuy t ph c nh t cho s ki n y. ề đ a ra t rõ đi u này. Nh ng lý l

ả ượ ụ ụ ể ắ ạ ộ Nh ng nhà hùng bi n giàu kinh nghi m r t bi ụ c cân nh c, có tính toán đ ph c v cho m t m c tiêu rõ ràng, t o thành

ph i đ ộ ỗ ẽ ợ ự ệ ụ ứ m t chu i lý l ế h p lý, có s c thuy t ph c cho s ki n.

Ậ Ỏ Ự

ậ ậ ệ ậ

, tr n thu t. ờ ệ ậ ậ ườ ậ

ả ầ ậ ậ ộ ậ ủ ố ng. ủ CÂU H I VÀ BÀI T P TH C HÀNH: ậ ớ t l p lu n v i miêu t 1. L p lu n là gì? Phân bi ậ ứ 2. Hãy phân bi t l p lu n logic hình th c và l p lu n đ i th 3. Hãy ch ra các thành t ậ logic c a m t l p lu n và vai trò c a chúng trong l p

ỉ lu n.ậ

ạ ườ ậ ờ

ẽ ờ t Nam.

ng trong kho tàng t c ng Vi ạ logic và các lo i lý l đ c s d ng trong các

104

ụ ậ ẽ ườ ng và cho ví d . ng dùng trong l p lu n đ i th th 4. Hãy nêu các lo i lý l ụ ữ ệ ườ ạ ư ầ đ i th 5. Hãy s u t m các lo i lý l ự ẽ ượ ử ụ ố 6. Th c hành phân tích các thành t ậ ụ ể ậ l p lu n c th .

BÀI 2 Ấ Ộ Ủ Ổ Ứ Ậ Ậ CÁC C P Đ C A T CH C L P LU N

ự ổ ứ ậ ậ ỗ ơ ơ ị ậ ị ậ ả ậ M i văn b n l p lu n là s t ậ ch c các đ n v l p lu n. Đ n v l p lu n nh

ộ ắ ấ ế ề ượ ổ ứ ế

ậ ể ể c t ạ nh t là m t phát ngôn; nhi u phát ngôn đ ỏ ộ ượ ổ ứ m t lu n đi m; các đo n văn đ

ể ụ ế c t ỏ ộ ư ậ ề m t lu n đ . Nh v y, t

ấ ả ộ ủ ộ ậ ậ ng v i các c p đ t ch c văn b n là các c p đ c a n i dung l p lu n, t ỏ ạ ch c, s p x p, liên k t thành đo n ế ch c, liên k t thành văn ươ ậ ng ừ lu nậ

ộ ổ ứ ề.

ề ượ ủ ề ủ ị ậ ứ ả ấ c nêu ra mà văn ể đ n ế lu n đậ ề: t c ch đ c a văn b n ngh lu n, đó là v n đ đ

văn đ làm sáng t ệ ụ ả b n đ ph c v cho vi c thuy t minh, làm sáng t ứ ớ ấ cứ, lu n đi m ậ Lu n đậ ệ ụ ứ ụ ở ấ ộ ỉ ể ế ả ả

ả b n có nhi m v ch ng minh, gi ể ế ề ậ

ể : là các ý chính đ thuy t minh, làm sáng t ủ ườ ụ i thích, thuy t ph c ( c p đ ch nh th văn b n). ế ỏ ậ lu n đ , đó là các ý ki n, ế ả i thích, thuy t ph c cho ế ượ t đ

ể ệ ầ ộ i vi ạ ể ứ c nêu ra đ ch ng minh, gi ộ ỗ ậ ể lu n đ ( c p đ đo n văn). M i lu n đi m th hi n m t ph n n i dung văn b n.

ẽ ỏ ượ ể ứ ứ

, là các ý nh đ ở ấ ể ỏ ậ ả ể ứ ụ ể c tri n khai, c th hóa đ ch ng ộ Lu n đi m ể quan đi m c a ng ậ ộ ề ở ấ Lu n cậ ứ: là ch ng c , lý l ụ ế

lu n đi m ( c p đ phát ngôn). ậ ả ậ ượ ứ ắ ầ ừ ệ ổ minh, thuy t ph c, làm sáng t ộ ư ậ ự ổ ch c m t văn b n l p lu n đ c b t đ u t vi c t ứ ậ ch c l p

Nh v y, s t ỏ ậ ở ấ ộ ấ ộ lu n

c p đ nh nh t là m t phát ngôn. ậ ậ ở ấ ộ c p đ phát ngôn 1. L p lu n

ề ấ ữ ậ ậ ở ấ ớ ổ ứ ộ c p đ phát ngôn trùng v i t

Xét v c u trúc ngôn ng , l p lu n ữ ở ấ ữ ế ộ ch c ngôn ụ ệ ạ ng c p đ câu. Trong ng pháp ti ng Vi

ượ ầ ầ ạ ố ỏ

năng, câu đ ươ ứ ế ầ ớ t

t, khi phân lo i câu theo m c đích nói ế ả ậ c chia thành b n lo i: câu tr n thu t, câu h i, câu c m, câu c u khi n, ể ả ỏ ng ng v i các m c đích: thông báo, h i, bi u c m, c u khi n. Tuy nhiên, trong ứ ậ ậ ụ ậ và câu h iỏ là có ch c năng l p lu n. ỉ đó ch có

ứ ỏ ề ậ ấ ầ ầ câu tr n thu t ậ

ậ ứ ế ị ậ ậ ồ ố ậ : lu n c , k t lu n và các y u t

ử ế ử ệ ủ ố ộ ậ ủ Trong ch c năng l p lu n, câu tr n thu t hay câu h i đ u có c u trúc c a m t ế ố ỉ ẫ ch d n ầ này trong câu tr n ơ đ n v l p lu n, trong đó g m các thành t ự ệ ậ ậ , k t t ). Tuy nhiên, s hi n di n c a các thành t l p lu n (tác t

ể ậ ỏ ữ thu t và câu h i có nh ng đi m khác nhau.

105

ầ ậ ậ ậ 1.1. L p lu n trong câu tr n thu t

ậ ậ ậ ượ ể ệ ở ầ ẳ ạ ị

L p lu n trong câu tr n thu t đ ủ ị ườ ậ c th hi n ư ế ề ề ậ

ph đ nh, trong đó ng ủ ị ộ ố ượ ự ệ ế ẳ ị (kh ng đ nh / ph đ nh s t n t hai d ng: câu kh ng đ nh và câu ậ ứ ậ i l p lu n đ a ra các lu n c làm ti n đ cho k t lu n ự ự ồ ạ ủ ng/ s vi c). S liên k t hình

ự ệ ứ ễ ệ ệ ạ i c a m t đ i t ự ế ộ th c (quan h logic di n đ t) và s liên k t n i dung (quan h logic s vi c) trong

ố ệ ữ ậ ứ ớ ế ậ ứ ữ ậ ượ ệ ể c bi u hi n:

ự ổ ứ

m i quan h gi a các lu n c và gi a lu n c v i k t lu n đ ậ ứ ệ ữ ch c quan h gi a các lu n c ộ ậ ở ấ 1.1.1. S t ộ ậ ể ứ ặ ộ ề ậ ứ ể ẫ c p đ phát ngôn có th ch a m t ho c nhi u lu n c đ d n

ế ậ M t l p lu n ề ặ ế đ n m t ho c nhi u k t lu n.

ề ả ỉ ệ ấ ặ ả ộ Ví d :ụ ồ Vì bu n chuy n gia đình và m c c m v b n thân nên anh y đã ngh vi c và

ệ ế ớ

ứ không giao ti p v i m i ng ướ ứ ậ ậ ng có các k t t ụ d n nh p lu n c (xem m c:

ế ử ậ ế ử ẫ ọ ậ c các lu n c th l p lu n ậ d n nh p lu n c ườ i. ứ ườ ậ : ph n ầ K t t ế ử ẫ ậ ứ).

ươ ệ ỉ ấ ọ

Đ ng tr 3.1.3.2. K t t Ví d : ụ (1) Vì ch lo chuy n yêu đ ờ ư ườ ng nên cô y sao nhãng h c hành. ọ ậ ng ng p và chân đau nên tôi không đi h c và cũng không đi (2) Do tr i m a, đ

làm.

ề ự ế

ứ a. V s liên k t hình th c: ữ ậ ứ ộ ậ ậ ở ấ ễ ệ ạ ộ Quan h logic di n đ t gi a các lu n c trong m t l p lu n

ậ ươ ượ ể ệ c p đ phát ngôn ể ệ ươ ệ c bi u hi n qua các ki u quan h : là quan h t ng đ

ứ ệ ậ ệ ệ ẳ

ầ ng, cùng t ng b c, đ ậ (li ế ố ớ ằ ứ ấ ẩ ấ ẳ t kê): là các lu n c có quan h ngang hàng, bình đ ng ặ ệ c k t n i v i nhau b ng d u hi u hình th c đó là d u ph y ho c nh nhau, đ

* Quan h đ ng l p ượ ư ệ ừ và.

ờ ư ườ

ủ ọ ậ và chân đau nên tôi không đi h c.ọ ờ ế ố và có đông đ m i ng , th i ti t t t ậ ườ , vì v y chúng ta i quan h t Ví d :ụ ng ng p , đ (1) Tr i m a (2) Hôm nay là ngày nghỉ

ơ ẽ s đi ch i.

ệ ổ ậ ứ ể ạ

ụ * Quan h b sung ế ế ố ớ ậ ứ ứ ướ ượ ậ ở

ả ạ ạ ữ ạ ẳ ơ c k t n i v i các lu n c đ ng tr ữ i, l i còn, (đã) …l , v l

106

ứ ấ : là các lu n c có có vai trò nh n m nh thêm đ gia tăng s c ậ c nó b i các liên thuy t ph c cho l p lu n, đ ố :ừ h n n a, thêm vào đó i, (ch ng nh ng)…mà còn, hu ng t ố ồ h , hu ng chi, …

ấ ề ấ ị ẹ l (1) Cô y đã xinh đ p, iạ d u dàng và thông minh nên r t nhi u chàng trai theo

đu i.ổ

(2)

ở ạ ợ ướ ấ Ngôi nhà y đã cũ, l iạ xa trung tâm, ơ ữ l h n n a i không h p h ng nên tôi

(3) Lu n văn này ch ng nh ng không hoàn thành đúng th i gian ứ

không mua. ậ ẳ ờ mà còn không

ượ ả ệ ợ ữ ứ ẩ c b o v đ t này.

đáp ng các qui chu n hình th c nên không đ ằ ượ ể ệ ể ệ ọ : đ c bi u hi n b ng các quan h t ệ ừ hay, ho cặ . :

ế ị ẫ

ấ ạ

ả ế ượ ư ế ằ ố ậ ể ệ ồ ố ẹ ồ hay (ho c)ặ không đ ng ý thì nó v n quy t đ nh đi làm. ờ ế ố hay x u thì công vi c v n ph i ti n hành nh k ho ch. ệ ẫ t t t ặ ẫ ệ ươ ng ph n * Quan h tuy n ch n Ví d : ụ (1) Dù b m đ ng ý (2) Dù th i ti * Quan h t c bi u hi n b ng các c p quan

ặ ư ặ ệ ừ tuy (dù /m c dù) h t ả (đ i l p, mâu thu n): đ …nh ng; dù (m c dù)… song.

ả ố ử ỉ t.

ấ ấ ể ạ ế ồ ỉ : Ví d : ụ (1) Anh y không thông minh (2) Dù r t thích quy n sách nh ngư chăm ch nên thi c luôn đ t k t qu t song vì trong túi ch còn 50 ngàn đ ng nên tôi không

dám mua.

ậ ứ ệ ươ ộ ả ỉ Khi trong m t phát ngôn có hai lu n c có quan h t ộ ng ph n thì ch có m t

ậ ứ ố ớ ế ậ ứ ứ ề ế ế ị ậ ậ ậ

lu n c có vai trò quy t đ nh đ i v i k t lu n, đó là lu n c đ ng c n k k t lu n. ậ ế ố ớ ứ ượ ằ ộ Có khi trong m t phát ngôn, các lu n c đ ề c k t n i v i nhau b ng nhi u

ạ ị ủ ụ ả ị

ệ ể ki u quan h . Ví d :ụ B cáo ph m t ị ộ i là do c ch , th t c qui đ nh, hoàn c nh b t bu c ấ ơ ế ư ậ ắ ấ ậ ị ộ và trong nh ngư pháp lu t không c m nên b cáo đã

ự

thâm tâm b cáo th y làm nh v y là sai ệ . th c hi n ề ự ế ộ b. V s liên k t n i dung:

ặ ế ự ự ệ ứ ả M c dù thông qua s liên k t hình th c đã ph n ánh logic s vi c, nh ng đ s

ậ ượ ậ ứ ữ ẽ ệ ặ ả ố ậ l p lu n đ

ể ệ ở ậ ứ ữ ự ả ỗ ch , gi a các lu n c ph i có

ế ế ả ậ ậ ư ể ự ế ề ộ c ch t ch , gi a các lu n c còn ph i có m i quan h liên k t v n i ệ ị quan h đ nh ụ 3.1. Lu n cậ ứ ế ộ dung. S liên k t n i dung th hi n ướ ứ ướ h ng l p lu n ng đích đ n k t lu n. (Xem m c ậ , t c là ph i cùng h

Bài 1).

107

ậ ứ ớ ế ệ ữ ậ 1.1.2. Quan h gi a lu n c v i k t lu n

ộ ậ ừ ộ ậ ở ạ ậ ầ Trong m t phát ngôn l p lu n d ng câu tr n thu t, t m t hay nhi u lu n c

ộ ố ế ề ể ẫ ậ ứ ế ề ậ ộ

ể ứ ề ị ứ ế ế ầ ậ ạ ậ ầ ậ ơ ậ ứ ề ệ ự ậ làm ti n đ đ d n đ n m t (m t s ) k t lu n, trong đó lu n c nào có hi u l c l p ặ lu n m nh h n thì đ ng g n k t lu n. V v trí, k t lu n có th đ ng đ u ho c

ố

ế ữ ể ệ ậ ứ ậ ượ cu i phát ngôn. ế ự S liên k t hình th c ứ gi a lu n c và k t lu n đ

ậ ở ậ ế ậ ậ t

ờ ồ ế ử ẫ ế ậ ậ

ế ử ẫ ậ ế d n nh p k t lu n

ằ ệ c th hi n b ng các quan h Các quan h tệ ừ : ừ nên, cho nên, thì, do đó, do v y, b i v y, v y nên, vì th , vì v y… ụ 3.2. K tế này cũng đ ng th i đóng vai trò là các k t t lu nậ , và m c ụ 3.3.2.2. K t t ươ ế ề ặ ể ệ ứ ự ệ ồ

Các ph ự ả ậ ứ ự ệ ế ộ ữ ệ ậ

ậ ứ ượ ể ể ề ệ ế ậ ạ ạ d n nh p k t lu n. (Xem m c ậ Bài 1). ờ ng ti n th hi n s liên k t v m t hình th c này cũng đ ng th i ữ ế ph n ánh s liên k t n i dung gi a lu n c và k t lu n. Quan h logic s vi c gi a c bi u hi n khá đa d ng, song có th qui v các d ng quan

ổ ế lu n c và k t lu n đ ệ h ph bi n sau đây:

ệ ả a. Quan h nhân qu :

ả ệ ệ ậ ậ ố

ậ ứ ể ẫ ả ượ ệ ế ế ể ế ả Quan h nhân qu là m i quan h l p lu n trong đó nguyên nhân đóng vai trò là ệ ậ c bi u hi n

lu n c đ d n đ n k t qu cũng là k t lu n. Quan h nhân qu đ ướ ạ d

ượ ể ệ ế ử ậ ậ ặ ở c th hi n b i các k t t ụ ể ư i các d ng c th nh : * Nguyên nhân k t quế

ở ả: đ ở l p lu n là các c p liên ờ ạ ạ i (t i vì)…nên; do… nên; nh …nên. t : ừ vì…nên (cho nên); b i (b i vì)… nên; t

ớ ờ ư nên tôi không đi h cọ . (1) Do tr i m a ể (2) Vì n anh y

VÌ A (DO A) NÊN B (KHÔNG NÊN B)

ấ cho nên tôi m i đi. ầ ủ ữ ủ ạ ấ ậ ậ ể C u trúc ng pháp đ y đ , đi n hình c a d ng l p lu n này là:

ậ ạ ấ ậ

ấ ố

A NÊN B

ượ ế ử : c k t t ồ . giác ch ng ể ấ ồ Các d ng c u trúc l p lu n tĩnh l ợ (1) Tôi là v nên r t khó t (2) Anh y bu n nên tôi cũng không th vui.

1 Báo Tu i trổ ẻ, 27/4/1999)

108

ả ố ộ ớ ậ ơ ướ ấ ả ị l n h n tham ô vì Nhà n c còn m t c uy tín chính tr ”. (3) “H u qu h i l 1

ộ ộ ủ ươ ậ ướ i tôi ch tr ị c khi b (4) “Bu c t

B VÌ A

ề ề ng cho đ i V nh n ti n là không đúng vì tr ả ệ cáo v phòng chuy n này đã x y ra” ộ . 1

B Đ AỂ

ờ ọ ể ọ ụ ậ (5) Tôi m i h đi ăn nh u đ h cho qua v này .

ế ề ứ ệ ề ấ ậ ậ ậ ả ị ệ * Đi u ki n k t qu ả: là c u trúc l p lu n mà lu n c là đi u ki n (gi

ả ế ự ế ố ậ ứ ữ ế ế ậ ậ đ nh) ệ

ế ử ậ ư ệ ế ế ể ặ ậ ố còn k t qu là k t lu n. S k t n i gi a lu n c và k t lu n trong m i quan h này ừ n u (n u nh )… thì; giá ượ l p lu n là c p liên t :

ể ằ đ c bi u hi n b ng các k t t (giá nh , giá mà)…thì; đ … thì.

ượ ư ữ ứ ứ ế ằ c nh ng b ng ch ng có s c thuy t ph c ụ thì không thể

ủ ạ ế ấ ư Ví d :ụ (1) N uế không đ a ra đ qui k t cô y là th ph m.

ế ỗ

ọ ơ thì đâu đ n n i thi tr ự ượ . t ẩ ả ồ ng s khoan h ng thì ph i thành kh n khai báo.

Ế

N U (GIÁ / GIÁ NH ) A THÌ B (KHÔNG B)

ượ ưở c h ữ ủ ạ ể ậ ậ (2) Giá như nó chăm h c h n (3) Để đ ấ C u trúc ng pháp đi n hình c a d ng l p lu n này là:

ấ

ượ ế ử c k t t : ậ ỗ ẩ ẽ i thì tôi s tha th ứ.

A THÌ B (KHÔNG B)

ờ ế ắ ị t n ng nóng thì tôi không đi du l ch. C u trúc tĩnh l ấ (1) Anh y thành kh n nh n l (2) Th i ti

ẽ ế ấ ấ

ớ ẽ ấ ế ọ ườ ự i không tích c c tham gia phong (3) Nam s thành công n u có ý chí ph n đ u. ệ (4) L p s m t danh hi u thi đua n u m i ng

Ế

B (KHÔNG B) N U A

trào văn ngh . ệ

ườ

i Lao đ ng

1 Báo Ng

ộ , 23/4/1999

109

ệ ả ị b. Quan h ngh ch nhân qu :

ị ệ ậ ứ ệ ậ ữ ế ả ậ

ượ ạ ớ ườ ệ ả ệ có quan h logic ng i v i logic nhân qu thông th

c l ế ử ể ệ ư ặ ậ Quan h ngh ch nhân qu là quan h l p lu n, trong đó gi a lu n c và k t lu n ượ ng. Quan h này đ c ẫ ặ ừ tuy…nh ng; dù (m c dù /cho dù /d u)… là c p liên t :

ằ th hi n b ng các k t t nh ng; dù… song ấ ạ ứ ẫ ộ ầ nh ngư tôi v n r ng lòng tha th .

ử ể ạ . (1) Tuy anh y ph m sai l m (2) Dù Nam không thông minh song thi c luôn đ t đi m cao.

Ặ

TUY (M C DÙ) A NH NG B (KHÔNG B)

ầ ủ ủ ạ ữ ấ ậ ậ C u trúc ng pháp đ y đ c a d ng l p lu n này là:

ấ ạ ượ C u trúc d ng tĩnh l

ị ố ẫ

A NH NG (SONG) B (KHÔNG B)

ả ấ nh ngư thi không đ u.ậ c: ọ (1) B m song tôi v n đi h c. (2) H i r t thông minh

ậ ậ ỏ 1.2. L p lu n trong câu h i

ự ễ ế ườ ặ ữ ụ ủ

Trong th c ti n giao ti p, ta th ả ể ượ ấ ỏ ng g p nh ng câu h i mà m c đích c a ng ế ữ ụ ầ ườ i ỏ ớ t, mà là h i v i m c đích c cung c p nh ng thông tin c n bi

ỏ ộ ủ ị ề ẳ ị ỏ h i không ph i đ đ ể đ kh ng đ nh hay ph đ nh, bác b m t đi u gì đó.

ậ ằ ờ ủ ẫ ẳ i nói c a anh mâu thu n sao? (1) Anh không nh n ra r ng l ị (Kh ng đ nh: trong

ờ ự ẫ l

ữ ộ ỉ ể ẳ ị i nói có s mâu thu n). (2) Cái bình này mà giá nh ng m t ch vàng kia à? (Kh ng đ nh: không th có giá

ộ

ẽ ấ ủ ự ủ ế ồ ỉ m t ch vàng). (3) Lý l

ự ạ ồ ộ ị ế duy nh t c a tôi là: n u đ ng chí không lên án ch nghĩa th c dân, n u ộ ồ đ ng chí không bênh v c các dân t c thu c đ a thì đ ng chí làm cái cách m ng gì?

ẳ ạ ồ ị (Kh ng đ nh: không làm cách m ng). (H Chí minh)

ộ ườ ố ế ở ườ i b c x p, không có nhà i giúp

ấ ầ ả ả , mua tivi ph i tr góp mà là ng ườ ố ế ỡ ậ ầ ng dây buôn l u t m c qu c t thì có

ỏ ệ ậ (4) “M t ng ứ ắ ự ề ậ s c đ c l c v v t ch t và tinh th n cho đ chính xác không?” (Bác b vi c tham gia buôn l u).

ỏ ể ư ậ ủ ị ữ ữ ẳ ỏ ị Nh v y, nh ng câu h i đ kh ng đ nh hay ph đ nh là nh ng câu h i không

110

ướ ế ướ ị ậ ế ậ h ị ng đ n giá tr thông tin mà h ng đ n giá tr l p lu n: có / không.

ệ ữ ề ộ ộ ậ ả

ặ Đ c bi ụ t, trong tranh lu n pháp lý, c bên bu c t ẳ i và bên bào ch a đ u th ế ỏ ể ươ ằ ậ ặ ỏ ậ ườ ng ị ng pháp h i đ kh ng đ nh ho c bác b . N u bên ậ v n d ng l p lu n b ng ph

ộ ộ ườ ử ụ ướ ữ ấ ẩ ỏ ẳ ị ng kh ng đ nh hành vi

i th ộ ng s d ng nh ng câu h i th m v n theo h ỏ ữ ạ ườ ữ ị ướ ủ ị bu c t ạ ph m t ng dùng nh ng câu h i có đ nh h i thì bên bào ch a l i th ng ph đ nh,

ỏ ể ỡ ộ bác b đ g t

i. ứ ề ạ ậ ậ ả

ỏ Khi nghiên c u v lo i câu h i trong l p lu n pháp lý, tác gi ỏ ệ ặ ụ ể ậ ạ ậ ủ t đ c đi m và tác d ng l p lu n c a hai d ng câu h i: câu h i ỳ Lê Tô Thúy Qu nh ỏ mở và câu

đã phân bi h i ỏ khép.1

1.2.1. Câu h i mỏ

ụ ỏ ở ỏ ấ ấ ỏ ườ Câu h i m là d ng câu h i ch t v n v i m c đích bác b , th

ạ ừ ỉ i… sao, sao mà, làm sao, nào,

ở ạ ớ ư đâu, mà, đâu mà, mà l ủ ị ứ ch tình thái nh : ể ể ệ ủ ườ ớ ng đi kèm v i nào có, ề ố i nói khi đánh giá v đ i

các t ộ đâu có… đ th hi n thái đ ph đ nh d t khoát c a ng ượ t

ề ề ủ ị ườ ể ị ố ẳ ị

ề ả ư ề ườ ố ặ ạ ứ i nói mu n kh ng đ nh d t ể i đ i tho i đã ho c có th

ụ ể ng. C th là: * T ừ đâu: “bi u th ý ph đ nh v đi u mà ng khoát là không h có, không h x y ra, không nh ng nghĩ”.2

Ví d :ụ

ủ ự Ký s pháp đình )

ộ (Không nghĩ nó đ c). (Th y Cúc, (Không nghĩ là hàng l u).ậ ườ ự ả ố ầ i giao d án (1) “Tôi đâu nghĩ nó đ c?”ộ (2) Đâu có nghĩ đó là hàng l u? ậ (3) “Vu kh ng! Tôi có ph i là ng

ự ờ ượ ộ ưở c giao d án thì cũng không bao gi làm nh th ”. ể ả ế đâu mà có ph n trăm? K c n u ư ế (Không

ị ề ắ ể i, đâu mà, gì mà, mà th à

tôi là B tr ng đ ượ ưở ầ ng ph n trăm). c h ạ * T ừ mà (mà l ề ừ ế ế ): “bi u th đi u s p nêu ra là không phù ớ ẽ ườ th ng”. ợ h p v i đi u v a nói đ n, có gì trái v i l

ể

ườ ạ ư ề iạ làm đi u đó sao? (Anh yấ

ệ

ừ ể

1 Xem: Lê Tô Thúy Qu nh, tài li u đd, tr. 67 – 70 ỳ 2 T đi n Ti ng Vi ệ , sđd. ế 3 Báo Pháp lu tậ , 29/3/2006 4 T đi n Ti ng Vi ệ , sđd. ế

111

ớ Ví d :ụ (1) Tôi mà làm th àế ? (Tôi không th làm nh th ). ư ế ấ mà l ứ ộ (2) M t ng ể ọ i đ o cao đ c tr ng nh anh y ề không th làm đi u đó).

ạ ế ố ộ thì ai d i ả ơ ạ gì mà mua nhà xe c h n 1.000 l ng vàng?” (3) “N u nh n h i l

ậ ố ộ 1 ậ (Không nh n h i l ).

ả ộ ử ế ậ ớ (4) “Hàng l u ậ mà bán công khai c m t c a hàng l n lao đ n v y?” (Không ph iả

là hàng l u).ậ 2

ử ặ ủ ư đâu mà x nó n ng ả (5) Nó có ph i là ch m u v yậ ?

ủ ị ứ ể ị

ườ ườ ượ ể ặ * T ừ nào, đâu (nào có, đâu có), làm gì, làm sao: “bi u th ý ph đ nh d t khoát ỏ i nói cho là không h có ho c không th có đ ằ ng nh m bác b c, th ề ề v đi u ng

ỏ ướ ặ ế c ý ki n trái l ề ạ 3 i”.

ho c bác b tr Ví d :ụ

ơ ề ế ả ề hào đ n kho n ti n công quĩ? (1) Tôi nào có/đâu có/ t ấ (Không l y ti n công

quĩ).

ề ế ề ế ượ t đ (Không bi

(2) Tôi làm gì / làm sao bi ữ c đi u đó? ệ ề ế ứ t đi u đó). ậ Các nhà nghiên c u ng pháp ti ng Vi

ạ ỏ ộ ỉ ấ ấ ớ ừ ữ ch tình thái t o nên nh ng câu h i thu c d ng ằ ữ t đ u có chung nh n xét r ng, nh ng câu ạ mở này là ỏ h i ch t v n v i các t

ủ ị ữ ạ ấ nh ng câu mang ý nghĩa ph đ nh r t m nh.

1.2.2. Câu h i khép

ỏ ạ ỏ ể ườ ứ ỏ ố

Đây là d ng câu h i mà ng ẳ ứ ượ ủ ị ặ ậ ậ ộ ị ậ i nói mu n dùng hình th c h i đ xác nh n ườ i

(kh ng đ nh ho c ph đ nh) các lu n c đ ế ậ c nêu ra trong l p lu n, bu c ng ạ ế ườ ả ự ướ ậ rút ra k t lu n theo h nghe ph i t ố i nói mu n đ t đ n.

ườ ậ ậ ằ ng mà ng ỏ Theo tác gi

ệ ự ậ ớ ế ậ ấ ậ ả ỗ ữ Đ H u Châu, các câu h i này khi n m trong l p lu n th ậ ng hi u l c l p lu n

ng ấ ấ ạ ng có ượ ướ v i k t lu n đã có đ bác b k t lu n y. B i v y, ở ậ ể ỉ khép này ch có th là c h ỏ i cho các câu h i ch t v n d ng ỏ ế ể không.4 câu tr l

ươ ố ế ử ậ t c a hàng bán hàng l u

ấ

ụ ườ

ụ

ườ

ng Sanh, Báo Ng

i Lao đ ng

ườ ng Sanh, Báo

Tu i trổ ẻ, 21/4/1999 ộ , 7/4/1999

ờ ờ ừ ể

ỏ ủ ị ỏ ủ ế ỗ ữ ườ

i Lao đ ng

1 L i bác b c a b cáo Phùng Long Th t trong v án Tân Tr 2 L i bác b c a m t b cáo trong v án Tân Tr ộ ị 3 T đi n Ti ng Vi ệ , sđd. t 4 Xem: Đ H u Châu, Bùi Minh Toán, sđd. 5 Báo Ng

ộ , 21/4/1999

112

ư ầ ấ ổ ườ ọ ả ờ Ví d :ụ (1) “Giám đ c công ty Thái Bình D ng còn không bi ế ượ t đ i th p c bé h ng nh Tr n Quí có bi ộ thì m t ng c không?” 5

ộ ườ ố ế ở ườ i b c x p, không có nhà i giúp

ầ ố ế ỡ ườ ả ả , mua tivi ph i tr góp mà là ng ậ ầ ng dây buôn l u t m c qu c t thì có

(2) “M t ng ấ ắ ự ậ ứ s c đ c l c v t ch t và tinh th n cho đ chính xác không?” 1

ườ ở ể ấ ữ ề ủ (3) “Cái két cô nói là c a mình, hàng ngày th

ạ ớ ổ ữ ố ỉ ố ậ ố ng m ra đ c t gi ượ ể c?”

mà l ẩ i không nh n i mã s ch b n ch s . V y ai có th tin đ ấ ủ ụ ề ố ớ th m v n c a VKS đ i v i hoa h u Hà Ki u Anh trong v án công ty Đông Nam đ ồ ti n, đ … (Câu h iỏ ể

ẳ ằ ị

ườ ươ ộ ượ ứ ẻ ố ầ ớ ậ ố 2 ằ nh m kh ng đ nh r ng cô đã nói d i). ng đ i đã không th

ệ ờ ườ ươ ẻ ụ ờ ượ ữ i đó có th c đ a tr s ng g n gũi v i mình trong ạ ứ c nh ng đ a tr b i đ i xa l ng yêu đ

(4) “M t ng ầ ấ ng n y năm tr i, li u ng không?” 3 ạ ớ ỏ ấ ấ ả ờ ể ầ ỏ ậ ế V i lo i câu h i ch t v n đ bác b này thì không c n câu tr l

ị ấ ấ ế ộ ồ ạ rõ ràng; theo đó, n u thu c tính nào b ch t v n thì nghĩa là nó không t n t i, vì k t lu n đã ậ i, vì v y

ạ ỏ ỏ đây là d ng câu h i có ý nghĩa là ệ ố . bác b tuy t đ i

ư ậ ướ ạ ề ấ i d ng

ỏ Nh v y, câu h i nghi v n dù d ể ứ khép hay m ở cũng đ u là hình th c t ỏ ộ ế ị ị ậ ừ ậ ẳ ậ ứ ổ có giá tr l p lu n đ kh ng đ nh hay bác b m t k t lu n nào đó, ch c ngôn t

ơ ậ ệ ự ậ ậ ầ ạ

ậ th m chí còn có hi u l c l p lu n cao h n d ng câu tr n thu t. ự ổ ứ ủ ơ ậ ở ấ ộ ộ ị ậ

Trên đây ta đã xét s t ấ ậ ch c c a đ n v l p lu n ứ ậ ở ấ ơ ở ự ổ ị ậ ị ậ ỏ ơ ơ đ n v l p lu n nh nh t, làm c s cho s t ch c các đ n v l p lu n

c p đ ữ ở ậ ữ ệ ạ ả ắ ơ ơ

ậ ở ấ ế ậ ụ ề ậ ậ ạ ậ ỹ c p đ m t phát ngôn. Đây là ộ cao h n, đó là đo n văn, và cao h n n a là văn b n. B i v y, vi c n m v ng các ấ v n đ lý thuy t l p lu n và v n d ng thành th o k năng l p lu n

ề ả ể ể ệ ế ị ả ọ ộ c p đ phát ậ ở ậ các

ộ ơ ngôn là n n t ng quan tr ng, có tính quy t đ nh đ th hi n kh năng l p lu n ấ c p đ cao h n.

ậ ở ấ ộ ặ ậ 1.3. Các l ỗ ườ i th ng g p trong l p lu n c p đ phát ngôn

ợ ử ử ụ không phù h p

ư ế ế ầ ộ ị

ế ẫ

ư ậ nh ng nó ch a d y.

ệ

ọ

i Lao đ ng ạ ủ

1 Báo Ng 2 D n t ẫ ừ 3 D n t ẫ ừ

ộ , 21/4/1999 ườ ủ ị : Ph m Th Ng c Th y, tài li u đd ệ : Th y Cúc, tài li u đd.

113

r i, khoan hãy đi. 1.3.1. S d ng các tác t Ví d : ụ ẫ (1) Tuy nó đ n mu n, nh ng nó v n không k p chuy n xe đ u tiên. ế (2) D u anh có đ n, tôi cũng ti p. ờ ư ớ (3) M i có 5 gi ờ ồ (4) Đã 5 gi

ượ ấ ặ ế ể c.

ệ

ợ ế ử ừ ố (t n i) không phù h p

ườ ượ ấ t.

ắ ấ ồ ồ i nên thi tr ồ ị ư ng yêu ch ng con, đ ng bào, đ ng chí r t sâu s c, nh ng

ặ ướ ướ ọ (5) Cái vali này n ng đ n 20 cân nên anh y có th xách đ ữ (6) Cái xe này giá nh ng 20 tri u, mua đi. ử ụ 1.3.2. S d ng k t t Ví d :ụ (1) Cô y thông minh và l ươ ị (2) Tuy ch Út T ch th ị ấ ch r t căm thù b n gi c c p n c.

c và bán n ư ướ ư ộ ố ề ớ

ắ ng

i con gái có nhan s c mà tính tình r t d u dàng. vu oan và gia đình Ki u tan nát. ậ ế ử ậ ươ ệ ế l p lu n)

(3) S ng trong m t gia đình phong l u, nh ng Thúy Ki u v i Thúy Vân là hai ấ ị ườ ề ế (k t t ễ ng ti n liên k t ắ ố ố

ằ (4) Th ng bán t 1.3.3. Thi u ph ầ (1) Cũng con chó trên c n anh Nguy n Văn Bính u ng thu c ông lang Hào đ y ủ ệ đ hi n nay v n s ng.

ồ ắ ừ ừ ả ế ẫ ố ề

ậ ứ ẫ

ườ ầ ố ờ ớ ỉ ng m i ra đ i trong vòng 10 năm g n đây, ch có 8 tr ườ ng (2) Thúy Ki u m c l a H Tôn Hi n, nàng khuyên T H i ra hàng. 1.3.4. Lu n c mâu thu n Ví d :ụ ạ (1) Đ i đa s các tr

ượ

c trên 20 năm. ư ị ủ ự ệ ọ ườ ệ i s ng đ nh c nên căn nhà là s nghi p quan tr ng c a ng i Vi t, vì ạ ộ đã ho t đ ng đ ố ố (2) Do l

ộ ậ ừ v y t

ủ ầ ữ ể ọ c đi h c ch nho, đ thoát kh i s ỏ ự (3) Trong gia đình đ y đ khá gi

căn nhà mà hình thành nên m t gia đình. ả ớ ượ m i đ ể ề ố ắ ọ ể ượ ọ ữ nghèo khó m i gia đình đ u c g ng đ có th đ c h c ch nho.

ậ ở ấ ộ ạ ậ

c p đ đo n văn ệ ổ ứ ộ ơ ữ ớ ả ạ ị ng di n t

2. L p lu n ừ ươ ph ế Xét t ự ấ ộ ộ ấ ị ượ ể ả ạ ơ ch c văn b n, đo n văn là m t đ n v ngôn ng l n h n ở ầ c m đ u

ế ầ ấ ấ ỗ ố câu, tr c ti p c u thành văn b n, bi u đ t m t n i dung nh t đ nh, đ ằ ằ b ng ch lùi đ u dòng và k t thúc b ng d u ch m xu ng dòng.

ừ ươ ệ ổ ộ ơ ứ ậ ị ậ ậ ạ ỗ Xét t ậ ch c l p lu n, m i đo n văn là m t đ n v l p lu n

ph ố ọ ng di n t ẹ ả ề ộ ươ ứ ẫ t ng đ i tr n v n c v n i dung l n hình th c:

ộ ơ ạ ậ ề ộ ậ ị ữ ộ ậ ươ + V n i dung, đo n l p lu n là m t đ n v ng nghĩa có tính đ c l p t

ậ ở ấ ứ ậ ể ả ộ đ ượ ổ c t ế ở ch c, liên k t b i các l p lu n

114

ụ ế ằ c p đ phát ngôn đ gi ậ ỏ ộ ể ậ minh, đánh giá, thuy t ph c, nh m làm sáng t ố ng đ i, ứ i thích, ch ng ề ủ m t lu n đi m trong lu n đ c a

ể ượ ể ậ ả ộ ể ề ạ văn b n. cũng có khi m t lu n đi m có th đ ỗ c tri n khai trong nhi u đo n, m i

ạ ễ ỏ ộ

ạ đo n di n đ t m t ý nh . ứ ổ ứ ộ ạ ề ự ậ ở ấ + V hình th c t ậ ch c, l p lu n

ậ ậ ủ ậ ứ ế ộ ổ ứ ậ ế ố

ộ ậ ế ậ ch c l p lu n (g m lu n c , k t lu n và các y u t ả ậ ở ấ ấ ơ

ậ ở ấ trúc chung c a m t t ậ l p lu n). N u l p lu n ả ạ ộ ậ ở ấ ạ ớ ơ ộ lu n

c p đ văn b n l ả i có qui mô quá l n, thì đ n v l p lu n ủ ể ệ ượ ừ ể ấ ầ ơ có dung l

ậ Ở ấ ự ổ ứ ộ ơ ị ậ ế ậ ỗ ch c m t đ n v l p lu n. cho s t

ộ ậ ố ừ ệ ồ ể ậ ậ ộ

ệ ậ ậ ậ ậ

ậ ứ ớ ế ậ ứ ớ ữ ứ ữ ậ ấ c p đ đo n văn cũng d a trên mô hình c u ỉ ẫ ồ ch d n ậ c p đ phát ngôn (câu) có c u trúc đ n gi n, còn l p ị ậ c p đ đo n văn ấ ng v a ph i, và cũng là n i th hi n rõ nh t, đ y đ và đi n hình nh t ề ậ ứ ộ c p đ này, m i lu n c hay k t lu n đ u ữ ẳ v a có quan h đ ng đ ng, có th là m t l p lu n b ph n, nên gi a các thành t ế ộ ể ừ v a có quan h bao hàm (l p lu n trong l p lu n). Theo đó, các ki u liên k t n i ượ ậ ứ c dung và hình th c gi a lu n c v i lu n c , gi a lu n c v i k t lu n cũng đ

ể ệ ấ ạ th hi n r t đa d ng.

ự

ậ ứ ế 2.1. S liên k t các lu n c ị ậ ậ ở ấ ơ ể ể ạ ậ ộ ộ Trong đ n v l p lu n

ế c p đ đo n văn, đ thuy t minh cho m t lu n đi m t ề ề ậ ứ ở ậ ể ổ ứ ả ử ụ ấ ọ

ế ề ộ ự ạ ậ ướ ế ứ ệ ậ ế ầ y u c n ph i s d ng nhi u lu n c . B i v y, v n đ quan tr ng đ t ậ l p lu n tr

ấ t ạ ch c đo n ữ c h t là s t o l p các quan h liên k t v n i dung và hình th c gi a ạ ậ ứ ể ậ ượ ự ặ ụ ế ẽ ậ ạ c s ch t ch , m ch l c, logic và thuy t ph c.

ự các lu n c đ l p lu n có đ 2.1.1. S liên k t n i dung

ế ộ ự ế ượ ế ộ ắ ả Trong nguyên t c liên k t văn b n nói chung, s liên k t n i dung đ c th

ệ ủ ề ươ ươ ệ ế ế ể ệ ng di n liên

ự ố ẽ ấ hi n trên hai ph ng di n: liên k t ch đ và liên k t logic. Hai ph ặ ể ạ ổ ế k t này cùng b sung, h tr cho nhau đ t o nên s th ng nh t ch t ch , logic và

ạ

ỗ ợ ả 1 ạ ủ tính m ch l c c a văn b n. ủ ề 2.1.1.1. Liên k t ch đ

ế ủ ề ế ả ế ứ ự ổ

Liên k t ch đ trong văn b n là s t ủ ề ủ ề ủ ủ ề ớ ả ượ ủ ề

ch đ . Ch đ c a toàn văn b n là ch đ l n, đ ệ ỏ ộ ạ ỗ ủ ề ộ mà m i đo n văn có nhi m v làm sáng t

ề ủ ề ạ ậ ả ồ ẽ ề ng

bàn v ch đ là n n ỗ ạ ụ ễ ạ ô nhi m môi tr ủ ề ề ộ ọ ớ

ễ ạ ộ ố ố ớ ườ ự i trong đó m i đo n bàn v m t ch đ con (còn g i là các ý l n), đó là: 1) ủ c a môi tr ng đ i v i cu c s ng con ng

ọ

ệ ố

ế

ả

ứ

ầ

ế H th ng liên k t văn b n ti ng Vi

1 Xem thêm: Tr n Ng c Thêm, ầ

ệ , NXB.GD, in l n th 3, 2006

115

ườ ; 2) Th c tr ng ô nhi m môi tr ễ ễ ệ ng hi n nay ộ ch c, liên k t các phát ngôn xoay m t ề c chia thành nhi u ch đ con ả ụ ấ m t ch đ con y. Ví d , m t văn b n ậ ườ thì s ph i g m nhi u đo n l p lu n, Vai trò ườ ng ạ ủ ườ ; 4) Tác h i c a ô nhi m môi ; 3) Các nguyên nhân gây ô nhi m môi tr

ụ ễ ệ ậ ứ ỗ ng ạ ườ . Các lu n c trong m i đo n

ủ ộ ề ấ ả ậ ắ ngườ ; 5) Bi n pháp kh c ph c ô nhi m môi tr tr ậ l p lu n ph i xoay quanh ch m t đ y.

ụ Ví d (1):

ạ ậ ậ ứ ề ạ ồ ủ ề s c m nh c a đ ng ti n ệ ề trong Truy n Ki u, trong

Đây là đo n l p lu n nói v ế ớ ậ ứ ượ ủ ề ấ đó các lu n c đ

ở ộ ồ ấ ạ ề ộ ứ

ồ ề

ắ ề ớ H i m i chu c đ

ễ ừ ả ườ i này ng

ụ ớ ứ ề ồ i n . Đó là nh ng khi đ ng ti n n m trong tay ng ạ ườ ọ ẫ ễ

ề ớ ườ ố i t ả ộ ề ấ ạ ễ ố ề ấ

ề ấ ị

ồ ề ề ữ ả ộ

ề (Hoài Thanh)

c liên k t v i nhau khi chúng cùng xoay quanh ch đ y: ệ ề Trong xã h i truy n Ki u, đ ng ti n đã tr thành m t s c m nh tác quái r t ghê. ố ủ ế ả t c a đ ng ti n. Có ti n, Thúc Nguy n Du không ph i không nh c đ n tác d ng t ơ ượ ề ộ ượ c cha và sau này m i báo n c Ki u, Ki u m i c u đ Sinh, t ư ằ ữ t. Nh ng cho ng ề ặ ủ ế ạ ch y u Nguy n Du v n nhìn v m t tác h i. Vì Nguy n Du th y rõ c m t lo t ấ ề ộ i vì ti n mà b t hành đ ng gian ác b t chính đ u do đ ng ti n chi ph i. Quan l ở ườ ề i; S Khanh vì ti n mà ch p công lý; sai nha vì ti n mà làm ngh buôn th t bán ng ạ ề ể Ư ậ ươ ng tâm; Khuy n ng vì ti n mà làm nh ng đi u ác. C xã h i ch y táng t n l ồ theo đ ng ti n. ụ Ví d (2):

ạ ậ ề ấ ớ ướ ậ ủ ữ ồ Đây là đo n l p lu n nói v t m lòng “nh n c” c a Bác H trong nh ng ngày

ầ ổ ố ị b giam c m xa T qu c:

ậ ướ “Nh t ký trong tù” canh cánh m t t m lòng nh n

ớ ướ ả ướ ẽ ề ẫ ng v Nam, nh đ ng bào trong c nh l m than, có l nh c

ộ ấ ớ ồ ệ ắ ế ế ộ

ư ế ố ớ ớ B c mà lòng v n h ủ ti ng khóc c a bao nhiêu em bé Vi ễ ườ ồ Qu c, nh ng ấ c. Chân b c đi trên đ t ớ ả ầ ủ t Nam qua ti ng khóc c a m t em bé Trung ờ ế i đ ng chí đ a ti n đ n b n sông, nh lá c nghĩa đang tung bay

ớ ả ấ ớ ớ ỉ ph t ph i. Nh lúc t nh và nh c trong lúc m . ơ (Hoài Thanh)

ụ Ví d (3):

ạ ậ ứ ề ề ề ậ ậ ậ Đây là đo n l p lu n trong đó các lu n c đ u xoay quanh lu n đ v nguyên

ạ ủ ấ ằ ườ ủ ệ nhân và tác h i c a vi c m t cân b ng môi tr ố ớ ự ố ng sinh thái đ i v i s s ng c a con

ặ ế ữ ạ i:ườ ế N u con ng

ườ ấ i không bi ạ ườ ể ế ng thì r t nguy h i. Đ n m t lúc nào đó con ng

ườ ừ ủ ấ

ộ ả ậ ị ể ấ ườ ố ả ấ ủ ng s ng c a con ng

ả ệ ạ ạ ủ

116

ướ ể ầ ộ t ngăn ch n nh ng hành đ ng phá ho i thiên nhiên và i không còn có th khai môi tr thiên nhiên đ l y c a c i v t ch t nuôi s ng chính b n thân mình. Môi thác t ẩ ố ườ ọ ụ i đang b đe d a: ch t th i công nghi p làm v n đ c các tr ố ờ ể ễ ở ầ dòng sông, tai n n c a các con tàu ch d u làm ô nhi m hàng v n cây s b bi n ầ ễ ấ ủ ợ ị c. B u khí quy n ngày càng b các h p ch t c a cacbon làm ô nhi m, t ng các n

ọ ủ ử ạ ậ

ố ể ặ ấ ọ ệ ộ

ể ự ủ

t đ khí quy n ngày càng tăng, l ấ ả ọ ượ ng n ữ ủ ướ ề ế ấ ự ạ

ủ ấ ị ngo i xâm nh p vào các dòng khí ôzôn bao b c trái đ t b ch c th ng, các tia t ể ẽ c bi n s dâng quy n xu ng m t đ t. Nhi ở ắ ự B c và Nam c c c a trái đ t. T t c nh ng đi u đó là nguyên lên do s tan băng ự ố ằ nhân phá ho i cân b ng sinh thái và đang là s đe d a kh ng khi p cho s s ng trên hành tinh c a chúng ta .1

ế

2.1.1.2. Liên k t logic ự ế ị ế ữ ữ ự

ệ ữ ữ ế ự ấ ị ế

ộ ề ặ ủ ổ ứ ể ễ ả ậ ạ ấ i th

ch c văn b n, có th d nh n th y, thì liên k t logic l ậ c p đ b m t c a t ệ ở ấ ủ ộ ữ ề ệ ấ ộ ộ ớ

ữ ủ ề ể ệ ả ầ ơ

ợ ơ Liên k t logic là s liên k t gi a các đ n v ngôn ng khi chúng có s phù h p ủ ề ể ệ ớ v i nhau theo nh ng quan h ng nghĩa nh t đ nh. N u s liên k t ch đ th hi n ể ế ở ấ ộ c p đ chi u sâu c a n i dung v i các c p đ quan h ng nghĩa b c m t, hi n ệ ố ậ b c hai và sâu h n n a đ ph n ánh các m i quan h đa t ng, đa chi u c a hi n th c.ự

ậ ả ậ ủ ề ế ế ớ

ệ ể ế ả ậ ở ọ ị bi

ậ t quan tr ng. B i vì trong l p lu n, đ thuy t minh, gi ộ ủ ị ố ượ ệ ừ ề ậ ả ỏ ộ ph đ nh m t lu n đ , đòi h i ph i xem xét đ i t

ng m t cách đa di n t ố ậ ề ề ậ ươ ữ ặ Trong văn b n l p lu n, cùng v i liên k t ch đ , liên k t logic có vai trò đ c ẳ i thích, kh ng đ nh hay ề nhi u ự ỉ ng quan nhi u khi đ i l p nhau, vì v y, ch có s

ề phía, nhi u chi u, trong nh ng t ớ ế ả ả ượ ố ệ ứ ạ

liên k t logic m i có kh năng ph n ánh đ ệ ậ ở c các m i quan h ph c t p này. ộ ự ữ ậ ế ạ ậ Trong đo n l p lu n, xét

ậ ứ ườ ượ ổ ứ ự ữ quan h ng nghĩa b c m t, s liên k t logic gi a ệ các lu n c th ng đ c t

ế ự ể ch c d a trên các ki u quan h sau đây: ệ ế ự ự ắ ể ặ * Liên k t d a trên quan h so sánh

ậ ứ ệ ươ : là ki u liên k t d a trên s s p đ t bên nhau ặ ươ ế ẫ ể ả ồ các lu n c có quan h t ng đ ng ho c t

ng ph n đ chúng soi chi u l n nhau, ủ ị ẳ ổ ậ ề ằ ị ố nh m làm n i b t đi u mu n kh ng đ nh / ph đ nh.

ươ ể ừ ữ ệ ượ ượ nh ng quan đi m, hi n t ự ệ ng, s vi c đã đ

So sánh t ậ ộ ồ ng đ ng là t ữ ể ư ệ ượ ự ệ ữ ể ể nh n r ng rãi đ đ a ra nh ng quan đi m, s vi c, hi n t

ươ ể ườ ọ ồ ơ ở ệ ễ ẳ ng đ ng đ ng ừ c th a ầ ng có nh ng đi m g n ị i đ c/nghe d dàng so sánh, làm c s cho vi c kh ng đ nh

gũi, t ẽ ả l

ả ố ậ ữ ể ẫ ặ ph i, chân lý. ươ So sánh t

ớ ố ở ơ ể ả ấ ố

/ đen, ph i / trái, cũ / m i, t ữ ổ ậ ự ố ậ ườ ề ế ế ẫ ắ ặ ng ph n là đ t bên nhau nh ng đ c đi m đ i l p, mâu thu n (tr ng ế t / x u, hay / d , h n / kém…) đ so sánh, đ i chi u, ố t mu n i nói / vi làm n i b t s đ i l p gi a chúng, qua đó d n đ n đi u mà ng

ủ ị ẳ ị kh ng đ nh/ph đ nh.

ẫ ừ

ả

ế

ệ

ự

Ti ng Vi

t th c hành

1 D n t

ậ : Phan M u C nh,

ệ , Nxb. Ngh An, 2009. 117

ụ Ví d (4):

ộ ậ ư ả ầ ầ ồ ủ ị Ph n đ u b n Tuyên ngôn đ c l p, Ch t ch H Chí Minh đã đ a ra các lu n c ậ ứ

ả ươ ươ ả ồ ng đ ng và t

ự d a trên c hai phép so sánh t ườ ề ng ph n: ẳ ề ạ ọ

ấ ả ọ (a) T t c m i ng ề ề ấ ữ ề ể ữ i đ u sinh ra có quy n bình đ ng. T o hóa cho h nh ng ượ c c; trong nh ng quy n y, có quy n đ

ượ ạ ề quy n không ai có th xâm ph m đ ố s ng, quy n t ạ ư ầ do và quy n m u c u h nh phúc.

ả ủ ướ L i b t h y

ề ự ờ ấ ủ ấ ở ấ ấ ả ẳ ỹ c M . Suy i đ u sinh ra bình đ ng;

ề ộ ộ r ng ra, câu y có ý nghĩa là: t ề ố dân t c nào cũng có quy n s ng, quy n sung s

ộ ậ trong b n Tuyên ngôn đ c l p năm 1776 c a n ộ t c các dân t c trên th gi ướ ng và quy n t ề ế ớ ề ề ự do. ạ ủ ề ả

ề ợ ườ ả ề (b) B n Tuyên ngôn nhân quy n và dân quy n c a cách m ng Pháp năm 1791 i, và ph i luôn luôn i ta sinh ra t

ề i”.

ẳ ự do và bình đ ng v quy n l ề ợ ẳ do và bình đ ng v quy n l ố ả ữ

ượ c. ự ươ ợ ụ ờ ự i d ng lá c t do, bình cũng nói: “Ng ượ ự c t đ ẽ ph i không ai ch i cãi đ Đó là nh ng l ọ ơ ế (c) Th mà h n tám m i năm nay, b n th c dân Pháp l

ứ ồ ủ ộ ấ ướ c ta, áp b c đ ng bào ta. Hành đ ng c a chúng trái p đ t n

ế ướ ẳ đ ng, bác ái, đ n c ạ ẳ ớ h n v i nhân đ o và chính nghĩa. ạ ậ ậ ứ ậ ượ ế ố ớ Trong đo n l p lu n trên, các lu n c (a), (b) đ

ệ ươ ể ẫ ế ế ậ ồ ữ ả ố c k t n i v i nhau trong m i ẽ ph i không ai Đó là nh ng l ng đ ng đ d n đ n k t lu n: “

ượ ố ậ ứ ớ ượ ế ố ớ ậ ứ quan h so sánh t ch i cãi đ c”. Cùng v i đó, lu n c (c) đ

ệ ươ ể ẫ ế ả ế ộ c k t n i v i các lu n c (a), (b) trong ẳ ậ “Hành đ ng c a chúng trái h n ủ ng ph n đ d n đ n k t lu n:

ạ quan h so sánh t ớ v i nhân đ o và chính nghĩa”.

ườ ỏ ở ế ế ờ ờ i gi ượ t th i th . Đ c th i và có

ụ Ví d (5): ư (a) X a nay ng ế i dùng binh là ỏ ỗ ể ch hi u bi ấ ấ ế ở ạ ế ờ

ả ổ ở ỉ . (b) Nay các ng

ẳ ả ạ ớ ế d i quen, há ch ng ph i là h ng th t phu đ n hèn, th , thì bi n m t làm còn, hóa nh thành to; m t th i và không th , thì tr m nh ra iườ ế y u, đ i yên làm nguy, ch trong kho ng tr bàn tay mà thôi ấ (c) sao

ễ ờ không rõ th i th , ch gi ệ ủ đ nói chuy n binh đ c

ỉ ả ố ượ . (Nguy n Trãi) ậ ứ ậ ượ ế ố ớ ằ

ở ế ờ i gi ệ ố c k t n i v i nhau b ng quan h đ i ươ ế i t th i th / Nay các ng ỗ ể ch hi u bi

i dùng binh là ậ ể ẫ ế ủ ệ Ở ạ ậ đo n l p lu n này, lu n c (a) và (b) đ l p: ậ X a nay ng ư ỏ không rõ th i thờ ườ ế ế,…, đ d n đ n k t lu n (c): ượ . c

ế ự ệ ổ sao đ nói chuy n binh đ ự ứ ế ậ * Liên k t d a trên quan h b sung

118

: là s liên k t các lu n c theo quan h ộ ự ệ ể ấ ướ ậ ứ ậ ậ ỗ ệ ề ượ c ồ đ ng h ng l p lu n, trong đó m i lu n c trình bày m t s vi c đ v n đ đ

ộ ệ ừ ề ụ ọ ề ề ổ

xem xét m t cách toàn di n t ế ứ nhi u phía, nhi u chi u; chúng b sung, ph h a cho ụ ế ậ nhau làm gia tăng s c thuy t ph c cho k t lu n.

ụ Ví d (6): ộ ậ Tuyên ngôn đ c l p ộ ậ :

ề ộ ự do dân ch ủ ạ ậ Đây là m t đo n l p lu n trong ệ ố ị (a) V chính tr , chúng tuy t đ i không cho nhân dân ta m t chút t

nào.

ữ ậ ậ ế ộ (a1) Chúng thi hành nh ng lu t pháp dã man. Chúng l p ba ch đ khác nhau

ủ ể ả ắ ể ệ ả ố ấ ướ ở ộ c nhà c a ta, đ ngăn c n dân t c

trung, nam, b c đ ngăn c n vi c th ng nh t n ta đoàn k t. ế

ườ ề ậ ẳ ọ ơ

ng h c. Chúng th ng tay chém gi ộ ướ ườ ươ ủ ủ ắ ở (a2) Chúng l p ra nhà tù nhi u h n tr ữ c th ế t ng nòi c a ta. Chúng t m các cu c kh i nghĩa c a ta i yêu n

ể nh ng ng ữ trong nh ng b máu.

ộ ư ậ

ố ệ ượ ồ ượ ể u c n đ làm cho nòi gi ng ta suy nh c.

ế ậ ươ ủ ế ộ ng t y, khi n cho dân ta nghèo t dân ta đ n t n x

, chúng bóc l ướ ơ ố c ta x xác, tiêu đi u.

ệ ấ ộ ỏ ề ầ p không ru ng đ t, h m m , nguyên li u.

ứ ế ặ ấ (a3) Chúng ràng bu c d lu n, thi hành chính sách ngu dân. ố (a4) Chúng dùng thu c phi n, r ế ề (b) V kinh t ế nàn, thi u th n, n ướ (b1) Chúng c (b2) Chúng đ t ra hàng trăm th thu vô lý, làm cho dân ta, nh t là dân cày và

ầ ở dân buôn, tr nên b n cùng.

ư ả ầ ộ s n ta ngóc đ u lên. Chúng bóc l t công nhân ta (b3) Chúng không cho các nhà t

ẫ ộ m t cách vô cùng tàn nh n.

ạ ậ ậ ổ Trong đo n l p lu n trên đây, các lu n c (a

ể ứ ể ậ ươ ự ậ , các lu n c (b ậ ứ 1), (a2), (a3), (a4) đã b sung cho nhau ứ 1), (b2), (b3) cũng

ng t ể ể ứ ướ ậ ậ ậ đ cùng ch ng minh cho lu n đi m (a). T ồ đ ng h ng l p lu n đ ch ng minh cho lu n đi m (b).

ệ ổ ậ ế ự ứ ườ ượ ắ Trong quan h b sung, các lu n c th c s p x p theo trình t tăng

ậ ứ ứ ủ ế ấ ầ ậ ọ ng đ ậ ứ ố ớ ế ti n d n theo tính ch t quan tr ng c a lu n c đ i v i k t lu n, t c là lu n c có

ệ ự ậ ậ ượ ặ ế ậ hi u l c l p lu n càng cao thì càng đ ầ c đ t sát ph n k t lu n.

ườ ườ ặ ặ ạ ướ ả ặ ọ i đàn ông tr ụ Ví d (7): ộ “…(a) M t ng

i l p đi l p l ặ ằ ườ ạ c m t đông đ o m i ng ộ (b) M t ng

119

ợ v mình là gái m i dâm, đi bán bia ôm. ở ụ ộ ứ ộ ứ ẻ ệ ệ i chuy n ư i đàn ông n ng n c đòi đ a ỉ m t đ a tr con đi xét nghi m, đòi m v án truy tìm cha nó dù nó ch là m t đ a bé

ộ ệ ỗ ầ ủ ế vô t i, không có trách nhi m gì trong l

ố ẹ i l m c a m nó, n u có. ố ư ộ ứ ừ ấ ờ

ẻ ố ườ ươ ứ ầ ớ i đã không th ị th t. ng đ

ộ (d) M t ng ờ ẻ ụ ờ ườ ươ ượ ữ ệ (c) Và cũng m c dùặ ộ trong su t th i gian v a qua, nó đã s ng trong gia đình y nh m t đ a con ru t ượ c đ a tr s ng g n gũi v i mình trong ạ ứ c nh ng đ a tr b i đ i xa l i đó có th ng yêu đ

ầ ấ ng n y năm tr i, li u ng không?”.1

ậ ứ ạ ậ ậ ượ ắ ế ự Trong đo n l p lu n này, ba lu n c (a, b, c) đ c s p x p theo trình t ầ tăng d n

ệ ự ậ ế ế ậ ậ ể ẫ hi u l c l p lu n đ d n đ n k t lu n (d).

ủ ươ ườ ị ệ ạ ố i có ch tr

ng sai trái, ố (b) khi b phát hi n l ậ ả ệ ụ Ví d (8): … (a) Là ng t thái đ khai báo ngoan c , không thành th t, (c) Đ cặ i đ i phó… ẳ ầ ậ (d) do v y c n ph i th ng tay

ộ bi nghiêm trị.2

ệ ự ậ ượ ắ ậ ứ ạ ậ ậ ậ

Trong đo n l p lu n này, các lu n c có hi u l c l p lu n cũng đ ế ế c s p x p ậ ầ ừ ể ẫ ế ế ế ề ấ (a) đ n (b) và cao nh t là (c) đ d n đ n k t lu n (d). theo chi u tăng ti n d n t

ế ự ệ ế ể ậ ỗ * Liên k t d a trên quan h móc xích

ậ ứ ộ ậ ụ ệ ậ ậ ộ ố ộ ứ : là ki u liên k t trong đó m i lu n c là m t l p lu n b ph n; các lu n c có quan h móc xích, chi ph i, ph thu c nhau

ộ ậ ặ ế ẽ ướ ậ ủ ậ ậ ứ ủ ậ ậ

ố ộ ằ ỗ ế c là lu n c c a l p lu n sau ậ ắ ế ế

̀ ̀ ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉

̀ ̃ ́ ̀ ́ ̀ ̃ ́ ư ư ̣ ̉ ̣ ̣ ̣

̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ̉

m t cách ch t ch , trong đó k t lu n c a l p lu n tr ẫ ể ạ đ t o thành m t chu i ti p n i liên hoàn nh m d n d t đ n k t lu n là phát ngôn ứ đ ng sau cùng. ụ Ví d (9): Danh chăng chinh thi ngôn chăng thuân; ngôn chăng thuân thi viêc chăng thanh; ́ viêc chăng thanh thi lê nhac bât h ng; lê nhac bât h ng thi hinh phat không trung ly; ́ hinh phat không trung ly thi dân không biêt bam viu vao đâu... Vi vây, phai lây chinh ̀ danh lam gôc ̀ ́ ́ ́ . (Kh ng T ) ử ổ

ự ự ệ ớ

ề ở ướ n ậ ạ

ụ Ví d (10): ể ụ Đ m c tiêu xây d ng Nhà n ạ ậ ự ư ộ ặ ộ ố

ướ ộ ề ả ụ ấ ệ ự ữ ậ

ế ế ệ ậ

ủ : Th y Cúc, sđd ườ i Lao đ ng

1 D n t ẫ ừ 2 Báo Ng

. ộ , 1/5/1999

120

ườ ạ ự ạ ộ ử ự ố ớ ấ ượ ạ ồ c ta s m thành hi n th c thì c pháp quy n ự ầ ệ vi c xây d ng, t o l p m t n n t ng văn hóa pháp lu t lành m nh và tích c c c n ề ộ ế ượ ự t. Mu n xây d ng m t xã h i có n n văn đ c đ t ra nh m t nhi m v c p thi ườ ướ ả ắ ầ ừ ạ c h t ph i b t đ u t chính nh ng ng hóa pháp lu t lành m nh, tích c c, tr i ở ọ ướ ả ho t đ ng trong ngành Lu t, b i h tr i đ i di n cho văn hóa c h t ph i là ng ố ậ ứ ng cao ng x tích c c đ i v i pháp lu t. Mu n đào t o ngu n nhân l c có ch t l

ả ậ

ạ ệ ể ụ ườ ả ậ ạ ọ

ạ ụ ụ ả

ạ ổ ứ ậ ế ạ cho ngành Lu t, có kh năng ki n t o công lý và dám x thân vì công lý, thì trong ẹ ệ ủ ng Đ i h c Lu t, không th coi nh vi c nhi m v và m c tiêu đào t o c a tr ử ộ ứ giáo d c tình c m, đ o lý và thái đ ng x nhân văn. ộ ậ ở ấ ể ệ ạ Tóm l i, trong t c p đ đo n văn, các ki u quan h so sánh, b

ườ ch c l p lu n ượ ử ụ ứ ể ế ệ ậ ng đ c s d ng đ liên k t các lu n c trong quan h ng

ữ ậ ớ ộ

ệ ữ ể ọ ậ ậ ậ ậ ố

ổ ữ sung, móc xích th ạ ộ Tuy nhiên, cùng v i các quan h ng nghĩa b c m t thì trong đo n ệ ậ nghĩa b c m t. ậ l p lu n còn có các m i quan h ng nghĩa b c hai, th m chí b c ba... (có th g i là ộ ệ ứ ấ ệ ậ ủ ề ả ấ ậ

ệ ẽ ừ ữ ệ

ứ ấ Các quan h ng nghĩa th c p là các quan h r nhánh t ề ự ế ề ế ậ ỉ

các quan h th c p) ph n ánh các c p đ chi u sâu c a các quan h l p lu n. ộ ậ ứ ậ các lu n c b c m t ữ nên chúng không tr c ti p làm ti n đ cho k t lu n mà ch là nh ng phát ngôn đi sau ộ ể ậ ứ ở ụ ữ ệ ế ệ ậ ả quan h ng nghĩa b c m t đ làm nhi m v thuy t minh, gi các lu n c i thích,

ậ ứ ụ ể ở ộ ủ ấ ạ m r ng, c th hóa, xác minh, nh n m nh cho rõ ý c a các lu n c này, do trong

ộ ể ộ ộ ế ư

m t phát ngôn chúng ch a th b c l ứ ấ ổ ế ữ ệ ề ể ế h t nghĩa. ể Các quan h ng nghĩa th c p có th qui v hai ki u liên k t ph bi n: liên

ế ự ế ệ ệ ổ ế ự k t d a trên quan h thuy t minh – b sung và liên k t d a trên quan h xác minh –

ấ ạ nh n m nh.

ườ ỏ ở ờ ờ ế i gi i dùng binh là ỗ ể ch hi u bi ụ Ví d (11): ư (a) X a nay ng

ế ế ấ ỏ t th i th . ờ ấ ế có th , thì bi n m t làm còn, hóa nh thành to; (a2) m t th i và không th , thì tr

ạ ế ả ổ ở

ỉ m nh ra y u, đ i yên làm nguy, ch trong kho ng tr bàn tay mà thôi ỉ ả ố ườ ẳ ờ i không rõ th i th ,

ượ ế (a1) Đ c th i và ở . (b) Nay các ấ ạ ả (b2) há ch ng ph i là h ng th t phu ễ ế (b1) ch gi ệ ủ c ng ớ đ n hèn, d i quen, ượ . (Nguy n Trãi)

ậ ữ ơ ở ự ể ẫ ế ế ế ậ ệ h logic ng nghĩa b c m t,

ậ ứ ẽ ậ ứ ộ ề ủ ngôn (a1) và (a2) là các lu n c r nhánh c a lu n c (a) nên chúng thu c v quan h

ụ ể ơ ể ả ữ ế ậ ớ ổ ng nghĩa b c hai, v i vai trò thuy t minh b sung đ gi

ứ ẽ ủ ứ ậ ậ ứ lu n c (a); c ác phát ngôn (b1) và (b2) là các lu n c r

Trong đo n l p lu n này, các phát ngôn (a) và (b) là các lu n c thu c v quan ộ làm c s tr c ti p đ d n đ n k t lu n (c). Các phát ệ i thích c th h n cho ậ nhánh c a lu n c (b), là ậ ứ ạ ệ ữ ậ ấ ớ quan h ng nghĩa b c hai v i vai trò xác minh – nh n m nh cho lu n c này.

ủ ự ế ệ ả ế ề ệ ầ gìn s trong sáng c a ti ng Vi t, c n ph i ti n hành nhi u bi n pháp

121

ụ Ví d (12): ể ữ (a) Đ gi ộ ự ủ ự ả ộ ườ ồ đ ng b , trong đó ph i huy đ ng s tham gia tích c c c a gia đình, nhà tr ng và

ả ứ ừ ướ ế ờ

ằ c h t, m i ế ỗ gia đình ph i có ý th c rèn con cái t ự ươ ữ nh ng l ủ ố ẹ (b1) B i n u b

ẹ xã h i. ộ (b) Tr nói trong giao ti p hàng ngày b ng chính s nêu g ẩ ng c a b m . ẽ ọ ự ế m nói năng không chu n m c, thi u văn hóa thì con cái s h c theo.

ặ (c) Đ c bi ọ ườ ự ế ệ ẩ ờ ng, vi c rèn giũa tính chu n m c trong l

ườ ượ ụ ệ ộ ọ c coi là m t nhi m v quan tr ng và th tr

ng xuyên. ự ả ử ụ ữ ầ ẩ trong nhà tr ầ c n đ ế h t th y cô giáo ph i s d ng ngôn ng chu n m c trong nói và vi t.

ờ ố ữ ữ ế ầ ả ắ ị ế i ăn ti ng ố ở ế ệ t, i ăn ti ng nói cho h c sinh ụ ể cướ (c1) C th là, ế (c2) Không nh ng th , th y cô giáo còn ph i quan tâm và k p th i u n n n nh ng hành vi ngôn

ọ ỗ ườ ọ ầ ự

ự ể ế ho t đ ng

ớ ữ ệ ạ ủ (c3) Cùng v i đó, m i tr ng l c l c c a h c sinh. ạ ộ phong trào gi ữ gìn s trong sáng ti ng Vi ệ ươ ệ (d) Ngoài ra, các ph

hi n thành thói quen. ọ ữ ệ ể ầ

đóng vai trò quan tr ng đ góp ph n trách nhi m vào vi c gi ươ ư ề ế ti ng Vi

ệ ệ (d1) Đó là, ph i tuyên truy n cũng nh nêu g t. ẩ ự ự ể ế ả ờ ồ t, ả ng h c c n ph i xây d ng các ự ệ ể ọ t đ h c sinh hi u và th c ả ạ ng ti n thông tin đ i chúng cũng ph i ự ủ ẩ gìn chu n m c c a ả ệ ử ụ ng trong vi c s d ng ệ ệ (d2) đ ng th i cũng ph i tích c c lên án các bi u hi n

ệ ệ t.

đúng chu n m c ti ng Vi ủ c a vi c làm méo mó ti ng Vi ạ ậ ế ậ ứ ậ

ậ ữ Trong đo n l p lu n này, các phát ngôn (b), (c), (d) là các lu n c có quan h ế ộ ể ự ế ề ậ

ậ ứ ể ả ủ ơ logic ng nghĩa b c m t đ tr c ti p thuy t minh cho lu n đ (a). Còn (b ứ ẽ c r nhánh c a lu n c (b) đ gi

ậ ứ i thích rõ h n cho lu n c này. Các lu n c (c ậ ể ụ ể ứ ẽ ủ ậ

ươ ự ệ ề ậ ộ nên chúng thu c v quan h logic b c hai. T , các lu n c (d ng t ệ 1) là lu nậ ậ ứ 1), ứ ậ ứ (c2), (c3) là lu n c r nhánh c a lu n c (c) đ c th hóa thêm cho lu n c này ậ ứ 1),(d2) là s cự ụ

ể ậ ứ

th hóa cho lu n c (d). ậ ề ế ậ ự ế ậ ệ l p lu n, nhi u khi các quan h liên k t b c hai còn có th đ

ơ ở ậ ậ ầ ệ ệ ữ ượ Trong th c t ế ụ ụ ể ti p t c c th hóa

ậ ệ ữ ứ ấ các t ng b c sâu h n n a. Vi c nh n di n đ ữ ộ c các quan h ậ ạ ậ

ở ọ ụ ắ c các ý chính và ý ph trong quan h

ượ ủ ế ệ ệ ậ ả ờ ể ượ c ệ logic ng nghĩa b c m t và các quan h ng nghĩa th c p trong đo n l p lu n có ý ệ ắ ượ c chính

ế ộ ủ ề ươ ứ ế ế ạ nghĩa quan tr ng, b i nó giúp ta n m b t đ ậ ậ l p lu n, nh đó giúp cho vi c ti p nh n các thông đi p c a văn b n đ xác h n.ơ Tóm l i, liên k t ch đ và liên k t logic là hai ph

ượ ử ụ ệ ắ ể ạ ườ ữ ế ậ ậ ng đ th

ượ ự ố ậ ặ ạ ạ

ng th c liên k t n i dung ậ ứ ố c s d ng trong l p lu n đ t o m i quan h g n k t gi a các lu n c , ẽ ấ ạ ậ làm cho đo n l p lu n có đ c s th ng nh t ch t ch , logic và m ch l c. Tuy ươ ệ ượ ể ự ế ộ ệ ỉ ng di n liên k t n i dung trên đây ch có th th c hi n đ nhiên, các ph ờ c nh vào

122

ươ ứ ệ các ph ế ng ti n liên k t hình th c.

ự

ế ươ ệ ế ủ ứ ậ ứ 2.1.2. S liên k t hình th c 2.1.2.1. Các ph

ắ ế ự ng ti n liên k t hình th c và vai trò c a nó trong l p lu n ậ ậ ả ậ ả D a trên nguyên t c liên k t văn b n nói chung, trong văn b n l p lu n, đ

ể ứ ớ ệ ộ ứ ữ ậ ậ ậ

ượ ử ụ ươ ườ ứ ệ ậ ng đ

ế ng ti n liên k t hình th c th ố ưở ệ ế ế ng, phép đ i, phép tuy n tính, phép n i.

c s d ng đó là: ươ ỗ ố M i ph ậ lu n, các ph th , phép liên t ề ư ế ệ ể ứ ớ ế hi n ngôn hóa các quan h n i dung gi a lu n c v i lu n c và lu n c v i k t ặ phép l p, phép ế ng ti n liên k t ượ ự ậ c s

này đ u có vai trò và u th khác nhau trong vi c làm cho l p lu n có đ ạ ặ ấ ạ ố

ẽ th ng nh t, ch t ch , logic và m ch l c. ứ ươ ộ Các ph

ừ ế ng th c liên k t hình th c đ ế ứ ượ ử ụ ở ọ ấ c s d ng ể ư ạ ả ả ỉ t

ể ệ ở ấ ứ ượ ư ệ ạ ạ ộ ế ng ti n liên k t hình th c đ c th hi n

ả m i c p đ trong văn b n, ể phát ngôn đ n đo n văn và c ch nh th văn b n, nh ng có th xem xét các ươ ể ph c p đ đo n văn nh là d ng đi n hình nh t.ấ

ắ ả ươ ệ ế ế Trong nguyên t c liên k t văn b n nói chung, các ph

ườ ượ ử ụ ể ổ ứ ng ti n liên k t hình ế ả ặ ng đ c s d ng đ t

ứ th c th ưở ế ố ố t ng, phép đ i, phép tuy n tính và phép n i. Tuy nhiên,

ch c văn b n đó là: phép l p, phép th , phép liên ủ ế ở đây chúng tôi ch y u ậ ổ ứ ậ ứ ế ỉ ệ ươ ng ti n liên k t này trong ch c năng t ch c l p lu n.

ể ể ệ ự ủ ề ủ ộ ạ ứ ế ế

ả ậ ừ ụ ữ ứ ế ạ ậ ộ , c m t

ề ộ ủ ề ệ ấ ấ ch xem xét các ph a. Phép l p:ặ ặ Phép l p là m t d ng th c liên k t dùng đ th hi n s liên k t ch đ c a văn ừ i thì đó là d u hi u cho th y chúng đang bàn v m t ch đ (xem các ví ả b n. N u trong m t đo n hay trong toàn văn b n l p lu n có ch a nh ng t ượ ặ ạ c l p l đ

ở ầ

ụ d (1), (2), (6), (7), (9), (10) ể ọ ph n trên). ả ứ ể ừ ụ ừ ượ ặ Trong phân tích (đ c hi u) văn b n, có th căn c vào các t đ

ủ ề ậ ả ạ , c m t ậ c l p đi ứ i đ ta nh n ra ch đ mà đo n văn/văn b n đang bàn lu n. Trong ch c năng

ặ ạ ể l p l ổ ứ ậ ậ ủ ề ể ậ ứ ế t

ạ ụ ề ấ ạ ặ ậ ấ

ườ ứ ừ ề ặ ờ ồ ớ ợ nói; đ ng th i, trong nhi u tr

ng h p, phép l p v i ch c năng tu t ụ ể ả ứ ế ệ ẩ ọ ch c l p lu n, ngoài vai trò chính là liên k t ch đ đ các lu n c không đi ra ề ầ ngoài ph m vi v n đ đang bàn lu n, phép l p còn có tác d ng nh n m nh đi u c n ạ còn t o nên ậ ậ kh u khí, gi ng đi u, làm tăng thêm tính bi u c m và s c thuy t ph c cho l p lu n

ế ộ ươ ể ệ ở ệ ử ụ ứ ế ạ

123

ừ ụ ừ ng th c liên k t th hi n ể ỉ ộ ố ượ ạ ậ ư ụ (xem ví d 6). b. Phép th : ế Phép th là m t ph ữ nh ng t /c m t khác nhau nh ng đ ch cùng m t đ i t vi c s d ng trong đo n văn ậ ng. Trong đo n l p lu n

ổ ạ ứ ệ ử ụ ế ướ ế

(và trong t ế ộ ch c đo n văn nói chung), vi c s d ng phép th tr ở ụ ữ c h t có vai trò ầ

liên k t n i dung gi a các phát ngôn (xem các ví d (1), (4), (7) ứ ế ạ ừ ả ọ ộ ụ

ạ ượ ự ễ ế ả ra, phép th (đ i t ) còn có ch c năng rút g n văn b n (thay m t c m t ạ ừ đ i t ), làm cho s di n đ t đ

c rõ ràng, khúc chi ượ ự ế ề ặ cách n ng n vô lý, làm phân tán l

ạ ượ ự ễ ể ạ ế ạ ừ ữ Thêm n a, phép th đ i t

ệ ầ còn giúp cho s di n đ t đ ế ộ ượ ự ặ ạ ừ ự ph n trên). Ngoài ộ ừ ằ b ng m t ộ t, tránh kéo dài văn b n m t ậ ng thông tin, gây khó khăn cho s ti p nh n. ể c linh ho t, uy n chuy n, ự ơ t, gây nên s đ n đi u, nhàm v ng m t cách không c n thi tránh đ c s l p l i t

chán. ế ự ữ ệ ạ ẽ ấ N u so sánh hai đo n văn sau đây ta s th y rõ s khác nhau gi a vi c dùng và

ế ễ ạ không dùng phép th trong di n đ t:

ẽ ấ ả ượ ộ ề v n đ ph i đ ọ c trình bày rõ ràng, gãy g n thì anh đã nói m t cách

ẳ ự ả ấ ớ

ằ m và ch ng có cái gì g i là b ng c . Chính anh, anh cũng t ẳ ằ ớ

ấ ộ c m th y là ế t m và

ằ ẳ

(a) Đáng l ở ờ ờ ọ úp m , l ộ ở ờ ờ ọ anh đã nói m t cách úp m , l m và ch ng có cái gì g i là b ng c . Và khi đã bi ằ ở ờ ờ ự ả c m th y là anh đã nói m t cách úp m , l r ng chính anh, anh cũng t ớ ch ng có cái gì g i là b ng c thì anh càng hoang mang. ả ượ ọ ẽ ấ ộ c trình bày rõ ràng, gãy g n ề , v n đ ph i đ

ự ả ẳ ằ ớ ọ thì anh đã nói m t cách ấ c m th y m và ch ng có cái gì g i là b ng c . Chính anh, anh cũng t

ị ườ (b) Đáng l ở ờ ờ úp m , l thế. Và khi đã bi ng)

ọ t ế thế, anh càng hoang mang. (Vũ Th Th ưở ng:

c. Phép liên t ưở ộ ứ ươ ế ạ ng th c liên k t trong đo n văn thông qua vi c s

Phép liên t ừ ữ ng là m t ph ừ ộ ườ ớ / nhóm t có liên quan v i nhau trong cùng m t tr

ụ

ộ ườ ưở ế liên k t các phát ngôn trong cùng m t tr

ng nghĩa, phép liên t ượ ể ấ ề ầ ườ ừ ề ậ ệ ử ộ ụ d ng nh ng t ng nghĩa, có m t ố ậ ố s nét nghĩa chung và không có nghĩa đ i l p (xem các ví d (3), (7)). Ngoài vai trò ụ ng còn có tác d ng ề nhi u phía, nhi u ng nghĩa đ v n đ c n bàn lu n đ c xem xét t

ở ộ m r ng tr chi u.ề

ộ ứ ươ ừ ế d. Phép đ i: ố ố Phép đ i là m t ph ng th c liên k t khi các t

ự ố ứ ữ trong các phát ngôn c n kậ / ng ể ứ ự ậ ề ộ ả

ặ ươ ươ ậ ả ồ ng ph n. Vì v y, trong t ệ t ố ng trong m i quan h ng đ ng ho c t t

ậ ủ ố ặ ư ệ ế ế ệ ạ ề ệ nhau có s đ i x ng nhau v n i dung và hình th c đ ph n ánh các s v t, hi n ứ ậ ượ ổ ch c l p ậ ứ ự t có u th trong vi c liên k t các lu n c d a lu n c a đo n văn, phép đ i đ c bi

124

ệ trên quan h so sánh.

ậ ủ ộ ướ ố Ví d :ụ ạ ậ Đây là m t đo n l p lu n c a bài ố ừ ố , đ i

ừ ặ ạ ị H ch t ế ng sĩ ặ , trong đó phép đ i (đ i t ẽ ữ ậ ứ nghĩa) theo t ng c p đã t o nên tính liên k t ch t ch gi a các lu n c :

ề ữ ươ ặ Các ng i cùng ta n m gi

ắ ơ ươ ứ ấ ổ

ủ ề ậ ố

ộ ẻ ỳ ướ t

ạ ụ ườ ầ ấ binh quy n đã lâu ngày, không có m c thì ta cho áo; ấ ng ít thì ta c p b ng. Ði không có ăn thì ta cho c m. Quan th p thì ta thăng ch c; l ế ạ ự ộ th y thì ta cho thuy n; đi b thì ta cho ng a. Lúc tr n m c thì cùng nhau s ng ch t; lúc nhàn h thì cùng nhau vui đùa. So v i Công Kiên đãi k t ng, Ng t Lang đãi ng i ph tá, nào có kém gì? ớ ố (Tr n Qu c Tu n)

ứ ậ ự ụ ế ạ ậ ố

ứ ừ ụ ế ệ ả ị ố Ngoài ch c năng liên k t, phép đ i còn có tác d ng t o cho l p lu n s cân đ i, ể , nh p đi u, làm gia tăng tính bi u c m và s c thuy t ph c cho

ậ ề hài hòa v ngôn t ậ l p lu n.

ế e. Phép tuy n tính:

ọ ặ ộ ậ ự ượ ắ ề ế ả M c dù m i phát ngôn trong văn b n đ u đ

c s p x p theo m t tr t t ằ ế ớ ướ ư ề ả ọ ế tuy n c, sau), nh ng không ph i m i phát ngôn đ u liên k t v i nhau b ng phép

tính (tr ế ự ắ ế ế ế ả ằ tuy n tính. Liên k t văn b n b ng phép tuy n tính là s s p x p các phát ngôn theo

ộ ậ ự ẽ ớ ể ệ ặ ổ ộ không th thay đ i, khi chúng có quan h ràng bu c ch t ch v i nhau

ậ ự ầ ướ ự ờ m t tr t t ở b i tr t t th i gian

ướ không gian (xa/g n, trên/d ặ ư ệ i, trong/ngoài…), trình t ụ ả (tr c/sau, x a/nay…), ho c quan h logic nhân qu . Trong các ví d (4), (5), (9),

ứ ượ ậ ế ở ế (10) trên đây, các lu n c đ ậ ự ướ tr c sau

ữ ể c liên k t b i phép tuy n tính nên tr t t ổ gi a chúng là không th thay đ i.

ậ ứ ậ ượ ế ớ ở c liên k t v i nhau b i phép

ạ ậ Các lu n c trong đo n l p lu n sau đây cũng đ ộ ở ế ự ờ ự tuy n tính do s ràng bu c b i trình t th i gian:

ườ ả ỏ ặ ớ ề ạ ả ế i Sài Gòn đã ph i đ m t v i hình nh nhi u b n tr ẻ

ướ c p hoa xuân.

ẹ ề ả ộ T t con heo vàng, ng ấ ướ p heo đ t, c ư Tháng t năm nay, ng ữ i Hà N i đã ph i th n thùng khi nhi u nam thanh n tú

ườ ở ễ ộ h i hoa anh đào.

ườ ề ệ ấ

ố ạ ướ

l y l ”, “đói cho s ch, rách cho th m” đã ng ngàng tr ệ ế ố ư ơ ậ ư ổ ế ỡ ở ặ ụ v t tr i hoa anh đào ấ ớ Và m i nh t, ng ả ữ ấ ề ph i gi ườ ẻ ấ ng ẩ i tr t n công các tác ph m ngh thu t tr ng bày

l i dân c đô Hu v n x a nay n i ti ng v chuy n “gi y rách ữ ệ c chuy n nh ng ế Festival Hu . ộ ử ơ ứ ệ ế ệ Ôi thôi, th thì câu chuy n văn hóa ng x n i công c ng không còn là “chuy n

1 Bút Bi, báo Tu i trổ ẻ, 09/6/2008.

125

ủ c a riêng ai” n a r i! ữ ồ 1

ự ồ ạ ơ ở ế ệ ọ ệ g. Phép n i: ố C s quan tr ng cho vi c liên k t hai phát ngôn là s t n t i các quan h ng

ữ Ở ế ệ ằ ở ạ phép tuy n tính, các quan h ng nghĩa đó n m

ượ ư ế ể ằ ươ ệ ừ ự n, nh ng n u nó đ ng ti n t ữ ề d ng ti m ọ v ng thì ta g i đó là

ở ữ nghĩa gi a chúng. ẩ c hi n ngôn hóa b ng các ph ụ phép n iố (xem các ví d (1), (4), (8), (9), (10)

ổ ứ ả ậ ứ ả ậ trên). ổ ch c văn b n nói chung và trong t

Trong t ố ượ ệ ế ặ ọ

phép n i có vai trò đ c bi ươ ể ệ ể ệ ế ệ ch c văn b n l p lu n nói riêng, ể ệ ả ệ c th hi n t quan tr ng trong vi c liên k t văn b n, đ ễ ự ệ ế ng di n: liên k t th hi n logic s vi c và liên k t th hi n logic di n

trên hai ph đ t. ạ

ố ế ủ ướ ể ệ ự ệ ệ ế

ố Tr ấ ố ậ ươ ệ ả ả cho th y các m i quan h nhân qu hay t

ự ữ ệ ế ậ ặ ậ ậ Trong l p lu n, đ c bi

t là trong s liên k t logic gi a các lu n c , ứ ạ ữ ố ấ ể ệ ơ ị

ố ượ ề ủ ươ ệ ế ệ c h t, vai trò c a phép n i th hi n trong vi c liên k t logic s vi c, nó ự ệ ữ ng ph n – đ i l p gi a các s vi c. ứ phép n iố giúp ầ ệ th hi n và minh đ nh rõ h n các quan h ng nghĩa v n r t ph c t p, đa t ng, đa ả ng ti n liên k t khác không có kh ự ng hi n th c mà các ph chi u c a các đ i t

ưở ế ố

ướ ng kinh t ế ạ l c đo trình đ con ng

ể ớ ọ c c a m i qu c gia, ườ ạ i l i, ph i đi đôi v i phát tri n văn hóa.

ế ượ ủ ộ ể ễ ẫ ế nh ngư i chính là văn N uế phát tri nể ấ ạ thì d d n đ n tình tr ng đánh m t

ủ năng làm rõ. Ví d : ụ Tăng tr ủ ể i là con ng ch th kinh t hóa. Vì v yậ , phát tri n kinh t ế mà không chú ý t kinh t ả ắ b n s c văn hóa c a dân t c mình.

ạ ậ ậ ụ luôn luôn là m c tiêu chi n l ườ mà th ả ế ể ớ i phát tri n văn hóa ộ ử ụ ế ể ế ặ Đo n l p lu n này đã s d ng phép l p (l p t ) đ liên k t ch

ặ ừ kinh t : ậ ư ả ớ ề , văn hóa ế ố nh ng, mà, vì v y, n u, thì

ủ ) m i ph n ánh ậ ứ ỉ ằ đ . Tuy nhiên, ch b ng vào phép n i ( ắ ầ ượ ứ ạ ệ ố ậ ữ đ

c các quan h logic ph c t p (b c c u, móc xích, đ i l p) gi a các lu n c . ậ ỏ ự ặ ố ớ ả ậ ẽ ệ ộ t, đ i v i các văn b n l p lu n đòi h i s ch t ch và đ chính xác cao

ặ Đ c bi ả ư ọ ả ể ệ ố

ừ ố ọ Ở ở ạ đây, các t quan tr ng.

ỉ ề ch nguyên nhân ( ỉ ả n i là các liên t ẫ ế ch đi u ki n ( thi t (

ừ ỉ ặ …); ch gi ư ụ ế ế

ỉ ự ố ậ nh ng, song, tuy th , th mà… ậ ượ ử ụ ộ ầ ố ườ ớ ); ch s đ i l p ( ế…) th ng đ

126

(nh văn b n khoa h c hay văn b n pháp lý) thì các phép n i càng th hi n vai trò ờ,…); i, do, nh vì, b i, t ư ễ ); chỉ ế n u, giá/giá nh , h … ỉ ế ); ch k t c s d ng v i m t t n s cao. ế ừ ố ả ệ tuy, dù, d u, m c dù ể ể đ , đ cho… m c đích ( qu (ả nên, cho nên, do đó, vì v y, vì th ệ Xét t ắ n i này có vai trò g n k t các phát ngôn ế ng di n liên k t văn b n, các t ừ ươ ph

ể ẽ ố ị ộ ậ ự ặ ữ ệ ị theo m t tr t t ch t ch , c đ nh đ minh đ nh các quan h ng nghĩa. Còn xét t

ấ ệ ươ ừ ố ậ ậ ồ

ph ậ ng di n c u trúc l p lu n thì các t ướ ờ n i này đ ng th i cũng là các k t t ậ ỉ ẫ ậ ệ ị ị

ể ệ ộ ậ ế ậ ậ ầ ờ

ề ấ ủ ị ườ ứ ủ ế ệ ẳ ị ừ ế ử ậ l p ậ lu n có vai trò đ nh h ng, ch d n l p lu n, giúp cho vi c xác đ nh rõ đâu là lu n ộ ồ ứ c , đâu là k t lu n trong m t l p lu n; đ ng th i cũng góp ph n th hi n thái đ rõ ề t trong vi c kh ng đ nh hay ph đ nh v v n đ i nói/vi

ràng, d t khoát c a ng ậ ầ c n bàn lu n.

ẽ ấ ạ ậ ả ủ ệ ậ ơ

ệ ử ụ So sánh hai đo n l p lu n sau ta s th y rõ h n hi u qu c a vi c s d ng ươ ệ ậ ậ ố ng ti n n i trong l p lu n: ph

ổ ả ệ ữ ữ ạ ỏ ả ấ

ễ ơ

ấ ạ ả ố ố ể ẽ ấ ạ i th i. Có th s th t b i, nói bao gi t h n không làm. Chúng ta ph i c tìm ra cách làm t t nh t, không th t b i.

ờ ắ ỗ t c l ạ ố ơ b i, t ả ạ ỏ

ắ ỗ ờ (a) Ph i lo i b nh ng căn tính tùy ti n, ph i đ u tranh thay đ i nh ng nguyên ờ cũng d h n làm. Làm có khi thành, khi ấ ệ đ ng th i ồ ả ấ ể ẽ ấ ạ vì nói bao gi có th s th t b i, ặ ờ M c dù

ờ cũng ph i đ u tranh thay đ i ổ ễ ơ cũng d h n Tuy nhiên, chúng t h n không làm.

ấ ể ả ố ố

ữ (b) Ph i lo i b nh ng căn tính tùy ti n, ữ i th i. nh ng nguyên t c l làm. Nh ngư làm mà có khi thành, khi b i ạ thì v n t ta ph i c tìm ra cách làm t ụ t nh t đ không th t b i. ạ ậ ẫ ố ơ ấ ạ ậ ể ấ ở ử ụ ố Trong ví d trên, có th th y,

ậ ị ờ ạ ế ự ắ ậ ứ ữ ữ ệ đo n l p lu n (a) do không s d ng phép n i nên ế

Ở ạ ậ ượ ữ ế ậ ạ

đo n l p lu n (b), nh ng h n ch đó đã đ ế không rõ ràng và minh xác. ờ ệ ử ụ ố ể ươ ụ ệ ậ ậ l p lu n b r i r c, thi u s g n k t, quan h logic ng nghĩa gi a các lu n c cũng ắ c kh c ữ ệ ng ti n n i đ liên k t và xác nh n các quan h ng ph c nh vi c s d ng ph

nghĩa.

ớ ứ ể ệ ự ệ ệ ố

ề ạ ự ậ ậ ế ế k t logic di n đ t khi n cho s l p lu n đ

ướ ướ ễ ướ

c li n l c thông qua các t i đây, sau đây… ế ế c h t, tr ế ứ ở ỉ ự ễ ễ Cùng v i ch c năng th hi n quan h logic s vi c, phép n i còn có vai trò liên ự ượ ừ ỉ ch trình t ỉ ự ở ầ (ch s m đ u); ố tr lên, trên đây, cu i ễ ạ ư tr ạ di n đ t nh : ứ ấ th nh t, th hai, ti p theo,…

ạ i, nói chung, chung qui l

cùng, tóm l ư ậ ệ ự ể ự ầ c tiên, đ u tiên, d ế (ch s di n bi n, ti p di n); ỉ ự ế ạ (ch s k t thúc). i… ế ộ ệ ổ ứ Nh v y, đ th c hi n s liên k t n i dung trong vi c t

ệ ế ậ ở ấ ộ ươ

ị ậ ộ ơ ch c m t đ n v l p ứ ng ti n liên k t hình th c có vai trò vô cùng quan ế ứ ư ế lu n ọ ạ c p đ đo n văn, các ph ươ ệ ỗ

ệ tr ng. Vì m i ph ể ệ ự ế ộ ạ ậ ậ ộ vi c th hi n s liên k t n i dung, cho nên trong m t đo n l p lu n, các ph

ế ợ ử ụ ườ ượ ứ ế ể ệ ổ ti n liên k t hình th c th

127

ng đ ể ấ ụ ụ ề ặ ng ti n liên k t hình th c có vai trò và u th khác nhau trong ươ ng c k t h p s d ng đ chúng b sung cho nhau. ế ử ụ Xem xét các ví d trên có th th y rõ đi u đó: ví d (1) s d ng phép l p, phép th ,

ố ụ ử ụ ế ưở ế ố ng, phép tuy n tính, phép n i; ví

ử ụ ế ưở ử ụ ụ ng; ví d (9), (10) s d ng phép

ế ố phép n i; ví d (4) s d ng phép th , phép liên t ặ ụ d (7) s d ng phép l p, phép th , phép liên t ặ l p, phép tuy n tính, phép n i.

ầ ủ ươ ế ậ ậ ng ti n liên k t trong l p lu n

2.1.2.2. Yêu c u c a vi c s d ng các ph ế ệ ử ụ ệ ươ ệ ứ ệ ử ụ ế ể Vi c s d ng các ph

ể ộ ậ ạ ượ ụ ệ ế ậ ậ ả c hi u qu thuy t ph c cao thì vi c s

ả ả ượ ươ ệ ế ả lu n, tuy nhiên, đ m t l p lu n đ t đ ệ ụ d ng các ph ậ ng ti n liên k t hình th c là không th thi u trong l p ệ ử c các ể ng ti n liên k t này không th tùy ti n mà ph i đ m b o đ

ầ ơ ả yêu c u c b n sau đây:

ể ự ậ ậ ượ ả ự ẽ ặ ầ ạ ạ ọ + Đ s l p lu n đ

c ch t ch , logic, m ch l c, c n ph i l a ch n các ph ứ ữ ữ ệ ệ ế ể ả ậ ợ ươ ng ti n liên k t phù h p đ ph n ánh đúng quan h ng nghĩa gi a các lu n c cũng

ậ ư ữ ậ ứ ớ ế ụ ệ ế ả

ủ ụ ạ ạ ầ ả ộ ọ ộ

ử ụ ươ ệ ọ ỗ

nh gi a lu n c v i k t lu n mà chúng có nhi m v liên k t. Văn b n có rõ ràng, ự sáng s a, m ch l c hay không ph thu c m t ph n quan tr ng vào kh năng l a ế ng ti n liên k t này. Không ệ ch n chính xác và s d ng đúng lúc, đúng ch các ph ộ ệ ử ụ ắ ị ươ ữ ế ế nh ng th , vi c s d ng m t cách đ c đ a các ph ng ti n liên k t còn làm gia tăng

ủ ậ ể ứ ậ ạ đáng k s c m nh c a l p lu n.

ụ ộ ậ ế ố ứ ớ ậ v i ch c năng k t n i các lu n c

ừ th màế Ví d : trong Tuyên ngôn đ c l p, t ạ ả ạ ự ươ ự ộ ộ trong s so sánh đã t o ra s t ẽ ng ph n m nh m , qua đó cũng b c l

ộ ộ ớ ạ ự ủ ồ ờ

cao đ vì hành đ ng phi nghĩa, trái v i đ o lý c a th c dân Pháp, đ ng th i cũng th ứ ủ ệ ệ ả ọ ồ

hi n gi ng đi u đanh thép, hùng h n, d t khoát c a tác gi ạ , trong khi các t ượ ứ ư ư song, nh ng, tuy nhiên khác cũng có cùng ch c năng nh : i không làm đ l ứ lòng căm thù ể ừ ố n i ề c đi u

đó.

ố ấ ươ ừ ứ ế ệ ệ ệ ặ Đ c bi

t, trong ti ng Vi ở ậ ạ t, các ph ộ ầ ủ ế ộ có ch c năng n i r t phong ng ti n ngôn t ự ừ phú và đa d ng, b i v y, tùy thu c vào t ng yêu c u c a liên k t n i dung mà l a

ừ ụ ọ ừ ụ ể ứ ố ợ ch n các t có ch c năng n i cho phù h p. C th là:

, c m t ế ườ ậ ứ ừ ể ế ố

ự ươ , c m t ươ ự ừ ồ t * Trong liên k t so sánh th , cũng nh v y, ng t

ừ ụ ng dùng các t ư ậ … (th hi n s so sánh t ể ệ ư ệ ừ ng đ ng), và các liên t ế ặ ặ ậ ư đ k t n i các lu n c nh : , các ạ i, m t khác, trái l

ư nh ng, song, tuy nhiên, tuy v y, tuy th , m c dù, ả ể ệ ự ố ậ ạ ươ nh : i, đ i l p l ế i, th mà quan h t ượ ạ c l ng ,… (th hi n s so sánh t

ệ ố ươ ng ph n). ệ ồ ể ệ ng ti n n i cũng th hi n các quan h đ ng ế ổ * Trong liên k t b sung, các ph

128

ụ ể ậ ặ ậ ộ ẳ đ ng ho c bao hàm (b c m t, b c hai…). C th là:

ố ớ ệ ộ ừ ụ ừ ườ th

Đ i v i các quan h ng nghĩa b c m t, các t ờ ế ướ ậ ứ ồ , c m t ạ ấ ữ ư tr c h t,

ể đ liên k t các lu n c nh : ứ ữ ngoài ra, th n a, thêm vào đó, v l ừ ụ ữ ẳ ồ ọ ơ i n a, cùng v i đó, ấ ệ ặ ư đ c bi

ơ ữ nh : ể ệ ạ ấ sung đ ng đ ng); và nh ng c m t ậ đáng chú ý là, th m chí, h n n a,… ượ ử ụ ậ c s d ng ng đ ế đ ng th i, bên c nh đó, th nh t, th hai, ứ ứ ệ ổ ớ … (th hi n quan h b ể ệ ả ạ ạ ữ i, l t là, nh t là, quan tr ng h n là, ệ ổ (th hi n quan h b sung nh n m nh).

ệ

ả ố ứ ố ả ệ c h t

ả ư ệ ề ọ ắ Thông tin này ph i ng n g n, rõ ràng, t p trung.

ợ ợ

Ví d :ụ ủ ự ạ Trong b i c nh c a s c nh tranh kh c li ả ố ả ả ả ườ ệ ả ấ

ẩ ớ ạ ẩ ệ ậ ợ

ả ả ớ ả ả ườ ọ ữ ữ ườ ể ả ị

i nghe, ng ả ả ế ự ả ả ả ể ế ệ ẩ

ậ ố ả ạ ộ t nh hi n nay, ho t đ ng qu ng cáo ả ế qu ng cáo ướ ầ Tr mu n có hi u qu thì ph i cùng lúc đáp ng nhi u yêu c u. ạ ậ , ph i có tính thông tin. Bên c nh đó ả qu ng cáo ph i đ m b o tính h p lý và pháp lý. Tính h p lý giúp cho thông tin ế ườ i tiêu qu ng cáo đ n v i ng i tiêu dùng nhanh nh t. Tính pháp lý b o v ng ệ , qu ngả ặ ả ứ Đ c bi ệ ạ t dùng, b o v kh năng c nh tranh cũng nh tiêu chu n đ o đ c. ườ ỹ ủ ả ả i xem, cáo ph i đ m b o tính ngh thu t, ph i phù h p v i th m m c a ng ố i đ c, ph i chú ý đ n s chuy n d ch ngôn ng gi a các qu c gia. ng Ngoài ra, qu ng cáo còn ph i đ m b o tính tiêu chu n hóa đ ti t ki m chi phí và có kh năng thâm nh p nhanh chóng vào các qu c gia.

ế ệ ữ ậ ậ ả ố ớ Đ i v i các quan h liên k t logic ng nghĩa b c hai, b c ba thì các t

ứ ụ ụ ể ẳ ạ

ể ệ ượ ườ ế ể ế ổ nh : ư t c là, nghĩa là, nói cách khác, nói khác đi, th ng đ

ừ ụ ứ ứ ướ ừ ả ậ ừ ụ từ , c m ch ng h n, ví d , c th là… ằ ệ c dùng đ liên k t th hi n các quan h thuy t minh b sung nh m ư th tậ ụ ể i thích, c th hóa thêm cho lu n c đ ng tr c; còn các t , c m t nh :

ả ấ ươ gi ậ v y, rõ ràng, rõ ràng là, qu nhiên, t

ự ự ậ ậ t nhiên, dĩ nhiên, đ ơ ườ ng nhiên, nói cho cùng , ể ượ c dùng đ ng đ

th c ra, nói đúng ra, nói th t ra, s th t là, chính xác h n,… ị ể ệ ự ậ ứ ứ ẳ th ướ

th hi n s xác minh kh ng đ nh thêm cho lu n c đ ng tr ậ ậ ủ ệ ệ ệ ậ ầ c. ậ Vi c nh n di n các t ng b c c a quan h logic trong l p lu n, thông qua đó mà

ắ ượ ụ ạ ậ ứ ậ ầ ả

ắ n m b t đ ừ ừ ỉ ệ ươ ế ệ , các t t ậ ch quan h liên k t này. Vì v y, vi c dùng chính xác các ph

ố ớ ả ườ ọ ố ớ ườ ế ọ t và ng i vi có ý nghĩa vô cùng quan tr ng đ i v i c ng

i đ c. Đ i v i ng ạ ượ ự ễ ố ẽ ươ ệ ế ệ ử ụ c các ý chính, ý ph trong đo n l p lu n c n ph i căn c vào các liên ố ệ ng ti n n i ườ i c rõ ràng, ng ti n n i s giúp cho s di n đ t đ vi t, vi c s d ng đúng các ph

ẽ ố ớ ạ ạ ườ ọ ạ ủ ả ẽ ự ạ ặ m ch l c, logic, ch t ch . Đ i v i ng i đ c, s m ch l c c a văn b n s làm cho

129

ườ ọ ễ ể ế ườ ế ng i đ c d hi u và ti p thu đúng t ư ưở t ủ ng c a ng i vi t.

ầ ạ ế ệ ụ ứ ươ ế + Không nên l m d ng ph

ở ả ạ ẽ ợ ấ ậ ng ti n liên k t hình th c khi không c n thi ặ ề ự ễ ạ ẽ ở

ễ ạ ậ ươ ậ ộ không s “l ụ ố ắ r i r m, gây nhi u thông tin. Ví d , trong m t đo n l p lu n, các ph

ặ ấ ượ ể ệ ọ m c dù r t quan tr ng đ làm cho các quan h logic đ

ậ ứ ế ế ữ ầ ặ ở ộ khi nó tr nên không c n thi

ậ ự ự ế ề ặ ả ờ tuy n tính (v không gian, th i gian, nhân qu ); ho c khi t tr t t

thân logic ng ị ộ ậ ự ậ ứ ế ả ộ nghĩa đã có kh năng liên k t, ràng bu c các lu n c theo m t tr t t

ườ ọ ể ể ụ ữ ế t, n u i b t c p h i”, làm cho văn b n tr nên n ng n , s di n đ t s tr nên ố ệ ng ti n n i ư c sáng rõ, nh ng cũng có ẽ ở ự t n u gi a các lu n c đã có s ràng bu c ch t ch b i ữ ế xác đ nh khi n ữ ụ i đ c/nghe không th hi u khác (xem ví d 11). Trong thành ng , t c ng , các ng

ỉ ố ệ ế ườ ươ ượ ứ ố ề ề ậ ph ị ng b t nh l ng ti n n i th

ừ ư ứ c đ n m c t ờ ả ự ế nghiên c u Green cũng t ng đ a ra l

ữ ế ố ễ ữ ệ ộ

ố ượ ố ế ể ạ ạ ộ

ố ơ ỉ ứ ệ ễ ể ơ ở ng n i k t hi n ngôn thì làm cho m t văn ỏ t h n và d dàng h n cho vi c hi u đúng”, b i vi c làm đó ch ch ng t

ề ủ ườ ế i đa là vì v y. V đi u này, nhà ằ ầ ằ i c nh báo r ng: “Th c sai l m n u nghĩ r ng vì nh ng k t n i d suy đoán gi a các câu có đóng góp vào vi c làm cho m t văn ả b n m ch l c, nên càng gia tăng các s l ệ ả b n càng t ự ụ s v ng v c a ng i vi

ậ ứ ớ ế ế

1 t mà thôi”. ậ

2.2. Liên k t lu n c v i k t lu n

ể ổ ứ ậ ậ ở ấ ộ ệ ổ ứ ế ế Đ t ch c l p lu n ch c k t liên k t các lu n c

ụ ế ạ c p đ đo n văn, vi c t ậ ế ớ ế ầ ể ắ cũng không ngoài m c đích đ g n k t v i k t lu n. K t lu n

ấ ủ ậ ơ ả ậ ọ ế ế ậ thông tin c b n, quan tr ng nh t c a l p lu n, vì v y,

ấ ạ ệ ạ ể ư ệ ậ ươ ậ ứ ứ ậ là thành ph n ch a ậ n u không có k t lu n thì k tế ng di n c u t o đo n văn, ừ ậ T ph

ủ ạ

hi n nhiên là ch a có quan h l p lu n. lu nậ cũng chính là câu ch đủ ề c a đo n. ữ ế ậ ậ ứ ớ ế ạ ậ ự ậ ượ Trong đo n l p lu n, s liên k t gi a lu n c v i k t lu n cũng đ ể ệ c th hi n

ươ ế ộ ứ ế ệ ả trên c hai ph ng di n: liên k t n i dung và liên k t hình th c.

ế ộ

2.2.1. Liên k t n i dung ậ ạ ậ ế ự ậ ứ ượ ự ữ ế ệ N u trong đo n l p lu n, s liên k t logic gi a các lu n c đ

ươ ế ổ ứ ế ế

ứ ớ ế ươ ượ ự ữ ệ ậ ậ

trên các ph ế k t logic gi a lu n c v i k t lu n đ ư ậ ơ ả ễ ậ ậ ậ ậ ậ ợ ỗ ị ự c th c hi n d a ự ng th c liên k t so sánh, liên k t b sung, liên k t móc xích, thì s liên ứ ậ ự ng th c l p c th c hi n d a trên các ph ậ ạ ậ lu n c b n nh : l p lu n di n d ch, l p lu n qui n p, l p lu n h n h p và l p

ậ ề

ẫ ừ

ệ

ế

ả

ế Văn b n và liên k t trong ti ng Vi

1 D n t

: Di p Quang Ban,

ệ , GD, 1998, tr. 91

130

ả lu n ph n đ . ậ ễ ậ ị 2.2.1.1. L p lu n di n d ch

ậ ậ ễ ị ậ ự ổ ứ ậ ứ ể ầ

L p lu n di n d ch ụ ượ ế là s t ở ầ ậ ứ ể

thuy t ph c đ ậ c nêu ể ấ ậ ứ ừ ậ ế ể ậ ậ ậ ch c l p lu n trong đó lu n đi m c n ch ng minh, ế ế ạ đ u đo n văn, còn các câu ti p sau là các lu n c đ thuy t ứ lu n đi m đ n lu n c , cũng t c minh cho lu n đi m y. Đó là cách l p lu n đi t

ộ ừ ế ụ ể là cách trình bày n i dung đi t khái quát đ n c th .

ồ ữ ố ữ ộ

ầ ề ụ Ví d (1): ậ Kĩ thu t tranh làng H đã đ t t ộ

ố ệ ạ ớ ự ứ ủ ữ ằ ắ ợ

ế. Nh ng b tranh t ấ ệ ấ ệ ế ấ ướ ủ

ộ ủ ơ ệ ủ ộ ự ụ ạ

ắ ộ ọ ư ữ ắ ấ ắ ạ ộ

ẻ ệ ấ ắ ấ

ứ ố ặ n áo i s trang trí tinh t t Nam. Màu đen không pha màu, qu n hoa trên n n đen lĩnh, m t th màu đen r t Vi ế ế ằ t đ n b ng thu c mà luy n b ng b t than c a nh ng ch t li u g i nh c tha thi ế ồ c: than c a r m n p, than c a cói chi u và than c a lá tre mùa đ ng quê đ t n ắ thu r ng lá. Có màu tr ng đi p cũng là m t s sáng t o góp vào kho tàng màu s c ủ c a dân t c trong h i h a. Màu tr ng y càng ng m càng a nhìn. Nh ng h t cát ạ ủ c a đi p tr ng nh p nhánh muôn ngàn h t ph n làm tăng thêm v thâm thúy cho ườ khuôn m t, tăng thêm s c s ng cho dáng ng i trong tranh. ễ (Nguy n Tuân)

ấ ủ ả

ầ ề

ỉ ệ ố ữ

ụ Ví d (2): ầ ị ấ ả ề ầ ố ộ ầ ư ườ ả ị ọ ầ ủ ườ ệ

ỉ ạ ấ ự ể ự ủ ư ầ ấ c th

ượ ồ ướ ợ ừ ệ ậ ằ ọ ị

ừ ậ ấ nh p b t chính t

ậ

ượ ạ ớ ễ ậ ậ ậ ậ ị

ầ ủ B cáo Tr n Đàm không b oan. Ông ch duy nh t c a c hai công ty này là Tr n ế ủ Đàm… T t c ti n v n và m i thu chi c a hai công ty này đ u do Tr n Đàm quy t ậ ị i th c hi n hành vi buôn l u đ nh. Tr n Quang H u và Tr n Quang Vũ ch là ng ng Sanh là i th công ty Tr theo ch đ o c a Tr n Đàm. Vi c gi và đ a h i l ể ể ầ ầ cách đ Tr n Đàm che gi u vai trò ch m u c m đ u. S che gi u đó còn đ ầ c h p pháp hóa ngu n thu hi n Tr n Đàm l p ra siêu th Ng c Loan nh m t ng b ậ .1 buôn l u ạ ậ 2.2.1.2. L p lu n qui n p ể ậ ạ là ki u l p lu n ng L p lu n qui n p ơ ở ể ẫ ứ i v i di n d ch, t c là các lu n c ậ c l ế ướ ượ ứ ế ậ ậ

ứ c, làm c s đ d n đ n k t lu n đ ng sau. Đó là cách l p lu n đi ế ậ ừ ụ ể ế t c th đ n khái quát.

ố ồ ộ ủ ờ ọ

đ c nêu ra tr ừ ậ ứ ế lu n c đ n k t lu n, t Ví d :ụ ạ ệ Hi n nay, trình đ c a đ i đa s đ ng bào ta bây gi ề ế ệ t dài và in dài. Thì gi c a ta, ng

ấ ặ ế Đi u ki n gi y m c c a ta không cho phép vi lính đánh gi c, ng i dân đi làm, không cho phép xem lâu. Vì không cho phép đ c dài. ườ ờ ủ i ắ t ng n ậ v y, cho nên vi

ả

i phóng

1 Báo Sài Gòn Gi

, 16/4/1999

131

ừ ch ng nào hay ch ng y ự ủ ườ ồ ừ ấ . (H Chí Minh)

ỗ ậ ậ

ậ ổ ạ ậ ậ ứ ở ầ ạ ậ ợ là cách t

ợ 2.2.1.3. L p lu n h n h p ỗ L p lu n h n h p ệ ả ậ ậ ể ế ụ ứ ể ễ

ố ậ ậ ậ ể ế ượ nhi m v nêu lu n đi m khái quát, ti p theo là các lu n c đ di n gi ậ ạ ch c đo n l p lu n trong đó câu m đ u đo n có ế i, thuy t c rút ra. Cách l p lu n này

minh cho lu n đi m đó, câu cu i đo n là k t lu n đ ợ còn g i là t ng – phân – h p.

ộ ộ ứ ề ấ ạ ồ ở

ề ồ

ắ ề ớ H i m i chu c đ

ễ ừ ả ườ i này ng

ụ ớ ứ ề ồ i n . Đó là nh ng khi đ ng ti n n m trong tay ng ạ ườ ọ ẫ ễ

ề ớ ườ ố i t ả ộ ề ấ ạ ễ ố ề ấ

ề ấ ị

ậ ươ ữ ả ọ ổ Ví d : ụ ệ ề . Trong xã h i truy n Ki u, đ ng ti n đã tr thành m t s c m nh tác quái r t ghê ố ủ ả ế t c a đ ng ti n. Có ti n, Thúc Nguy n Du không ph i không nh c đ n tác d ng t ượ ơ ề ộ ượ c cha và sau này m i báo n Sinh, t c Ki u, Ki u m i c u đ ư ằ ữ cho ng t. Nh ng ạ ủ ế ề ặ ch y u Nguy n Du v n nhìn v m t tác h i. Vì Nguy n Du th y rõ c m t lo t ấ ề ộ hành đ ng gian ác b t chính đ u do đ ng ti n chi ph i. Quan l i vì ti n mà b t ở ườ ề i; S Khanh vì ti n mà ch p công lý; sai nha vì ti n mà làm ngh buôn th t bán ng ạ ộ ề ể Ư C xã h i ch y táng t n l ồ ề ề ng tâm; Khuy n ng vì ti n mà làm nh ng đi u ác.

ồ theo đ ng ti n. ề (Hoài Thanh)

ậ ậ ể ổ ự ậ ự ả ấ ợ

ứ ậ ứ ừ ễ ậ ạ ph khái quát đ n c th , r i t c

ị ng th c l p lu n di n d ch và qui n p, t c là t ườ ượ ử ụ ể ế ậ ậ

ng đ ạ ủ ệ ể ạ ậ ấ ụ ế ợ L p lu n theo ki u t ng – phân – h p th c ch t là s v n d ng k t h p c hai ế ụ ể ồ ừ ụ ươ ổ ế th đ n khái quát. Đây cũng là cách l p lu n th c s d ng ph bi n trong ề ầ ắ ấ ậ l p lu n c a đo n văn đ giúp cho vi c nh n m nh, kh c sâu thêm v n đ c n

ẳ ị kh ng đ nh.

ả

ậ ể ậ ố ậ ể ể ằ ớ

ề 2.2.1.4. L p lu n ph n đ Ph n đả ậ ồ ẽ ể ủ ể ẳ ạ ị mình r i dùng lý l ả đ ph n bác l

ể ệ ự ậ ắ ậ ạ ậ ố

ề ộ ể ệ ấ ộ ậ ề là ki u l p lu n b ng cách nêu lu n đi m đ i l p v i quan đi m c a ủ ậ ể i, qua đó đ kh ng đ nh quan đi m c a mình. ậ Đây là cách l p lu n mang s c thái tranh lu n/đ i tho i, th hi n s nhìn nh n, ủ đánh giá v n đ m t cách khách quan, qua đó cũng giúp th hi n thái đ rõ ràng c a

ậ ậ ờ ồ ượ ự ơ ề ộ ng t, đ ng th i làm cho l p lu n tránh đ ệ c s đ n đi u, m t chi u.

ằ ậ ư ưở ữ

ườ i ta th ế ọ ượ ấ t t.

ậ ư ưở ạ i, nhân th , nên xem văn hóa có tính ch t cao th t

ở ng c nhiên là ộ ọ ư ậ . H c thu t, t ế ạ ề ụ ế ả ườ ế i vi Ví d : ụ ườ Ng ườ ả ầ

132

ố ị ề ạ ế ạ ở ủ ỉ ng c a loài ng cho r ng văn hóa ch là nh ng h c thu t, t ự ệ Th c ra không ặ ng đ c bi ư ủ trong ph m vi c a văn hóa, nh ng ậ , chính tr , v xã h i cùng h t th y các phong t c, t p Hai ti ng “văn hóa” trong ph m vi văn hóa hay sao? ng ph i nh v y ph n sinh ho t v kinh t ườ ầ quán t m th i không ng l

ẳ ỉ ạ ủ ệ ườ ng di n sinh ho t c a con ng i, cho nên ta

ấ ả t c các ph ứ ươ ạ ể ch ng qua là ch chung t ằ có th nói r ng văn hóa t c là sinh ho t”. (Đào Duy Anh).

ứ ế 2.2.2. Liên k t hình th c ệ ế ươ ấ ể ế ố ệ ữ ứ ọ

ệ ổ ứ ậ ươ ươ ừ ậ ậ ch c l p lu n, các ph

phép n iố . T ph ệ ự ng di n t ữ ậ ứ ớ ế ế ậ

ươ ứ ệ ệ ế ấ ậ ng ti n liên k t hình th c quan tr ng nh t đ k t n i quan h gi a lu n Ph ệ ứ ớ ế c v i k t lu n đó là ng ti n ố ể ể ệ ự ự n i đ th hi n s th c hi n s liên k t logic gi a lu n c v i k t lu n chính là các ố ế ử ậ k t t ng ti n n i cũng là d u hi u liên k t hình th c, đó ậ ậ . Vì v y các ph

ỉ ẫ ậ ướ ờ ị l p lu n ừ ố ậ n i có vai trò ch d n l p lu n mà nh chúng, ta có đ nh h

là các t ậ ệ ậ ế ậ ậ ộ

ế ử ậ ể ễ ng đ d dàng ụ ậ nh n ra đâu là lu n c , đâu là k t lu n trong m t quan h l p lu n. (Xem m c 3.1.3.2. K t t

l p lu n ệ ố ứ ươ ướ ế ườ ế ậ ậ

ứ ậ ). ng ti n n i đ ng tr ỉ ụ ừ ố Các ph ừ ụ d n nh p k t lu n) th ậ ả ậ ế ậ ế ử ẫ c k t lu n (k t t ư v y, vì v y, /c m t ậ nên, v y nên, cho nên, ng là vì

n i ch m c đích, k t qu nh : ế ế ở ậ các t th , b i v y, do đó, chính vì th …

ạ ộ ồ

ử ụ ụ ị

ồ ướ ấ ỳ i b t k hình th c nào. ề ệ ứ ượ ư ế ộ Các b can trong v án PMU 18 không có b t k i khai nào v vi c cho m n xe có liên quan đ n n i dung các báo trên đã đ a. C PMU 18 d ờ l

ệ ệ ề ả ụ Ví d (1): ố ủ Không có con đ ng chí lãnh đ o b Công an nào s d ng xe có ngu n g c c a ấ ỳ ơ . Vì v yậ , thông tin trên

ư quan đi u tra cũng không có tài li u nào ph n ánh vi c này .1 các báo đ a là không chính xác

ị ầ ư ụ ượ ộ ồ

ị ầ ạ ề ử ạ ề

ẩ i l n đ u, không có ti n án, ti n s , nh n th c t ị ố ụ

ộ ố

ị ượ ặ ộ c t ng th

ế ố ụ ụ B i ở các tình ti

ỗ ưở ộ ồ ả ẹ ơ ề ể ề

ế ớ 15/4/2006 i, ậ ư ữ ủ

ị

ạ

ẫ ừ

ấ

ạ

ọ

i Tòa án Q. Gò V p ngày 6/7/2005, d n t

ủ ị : Ph m Th Ng c Th y,

1 Báo An ninh Th gi 2 Trích bài bào ch a c a Lu t s Ngô Th Hoài Thu t ệ tài li u đd.

133

ứ ị ụ Ví d (2): ư ậ Th a H i đ ng xét x , nh ph n trích l c lý l ch đã đ c ghi nh n trong cáo ứ ố ậ ề ự ộ ầ tr ng, các b cáo đ u ph m t t, ụ ụ ề ố t ng. Các b cáo đ u đã ph c v trong khai báo thành kh n trong su t quá trình t quân đ i, là sĩ quan hay công nhân qu c phòng. Riêng b cáo Đ Minh Sáu đã có ươ ng trên 20 năm là sĩ quan ph c v trong quân đ i, đ ng huân ch ỹ ạ ử t đã nêu trên, kính mong H i đ ng xét x xem ch ng M h ng II… ữ ằ ể ụ xét áp d ng đi m P đi u 46 và thêm đi m S đi u 46 …nh m gi m nh h n n a ạ ố ớ m c hình ph t đ i v i các b cáo .2

ự ễ ể ạ ượ ọ ắ ậ ậ

Tuy nhiên, đ cho s di n đ t đ ế ờ ầ ệ ệ ầ ủ ả c ng n g n, súc nên trong l p lu n không ậ ế ử ậ ả c n thi t ph i hi n di n đ y đ các k t t l p lu n.

ph i bao gi Ví d : ụ ấ ỳ ấ ỳ ườ ẻ ườ i già, ng “B t k đàn ông, đàn bà, b t k ng

ả ứ ườ ệ ễ ộ i Vi

ổ ố

t Nam thì ph i đ ng lên đánh th c dân Pháp đ ươ ự ươ ứ ứ ậ ố ố i tr , không phân chia tôn giáo, ể ự ả đ ng phái, dân t c. H là ng ứ c u T qu c. Ai có súng dùng súng. Ai có g m dùng g m, không có g m thì ướ ”. ả ổ c dùng cu c, thu ng, g y g c. ươ ộ Ai cũng ph i ra s c ch ng th c dân Pháp c u n

ồ (H Chí Minh)

ả ế ử ẫ ậ ứ ợ ậ ườ ậ ắ ậ ng h p l p lu n v ng c k t t

d n nh p lu n c và k t t ứ ữ Trong tr ế ề ữ ẽ ệ ậ ế ử ẫ d n nh p k t đ thì chính quan h logic ng nghĩa gi a các phát ngôn s có ch c năng

ậ ủ ậ ậ ứ ế ậ ế ệ ậ ậ ậ liên k t l p lu n và giúp ta nh n di n đâu là lu n c , đâu là k t lu n c a l p lu n.

ở ắ ứ ế ộ Tr

ổ ả ế ứ ậ ừ ứ ậ ậ ch c l p lu n nói chung và l p lu n

ộ ạ ể ạ ứ ạ ậ ậ

ủ ư ứ ề ậ ầ ọ

ậ ứ ớ ế ậ ứ ớ ậ ứ ả ắ ự ế ế ằ ậ ph i g n k t các lu n c v i lu n c , lu n c v i k t lu n b ng s liên k t trên c

ươ ứ ể ế ệ ộ ọ ợ

ệ ự ng di n n i dung và hình th c. Vi c l a ch n các ki u liên k t phù h p đ ắ hai ph ổ ứ ư ệ ử ụ ậ ứ ự ệ ổ ậ ế t

ế ố ứ ữ ế ầ ợ ứ lên chúng ta đã nghiên c u các nguyên t c liên k t n i dung và hình th c ậ ở trong liên k t văn b n, xét t ch c năng t ệ ấ ấ c p đ đo n văn nói riêng. Qua đó cho th y, đ t o s c m nh cho l p lu n thì vi c ư đ a ra các lu n c xác đáng ch a đ , mà đi u không kém ph n quan tr ng là còn ả ể ộ ch c, s p x p các lu n c làm n i b t logic s vi c cũng nh vi c s d ng m t góp ph n vô cùng quan cách thích h p các phép liên k t hình th c là nh ng y u t

ọ ể ạ ủ ậ ẽ ậ ặ ạ ạ

tr ng đ t o nên tính logic, ch t ch và m ch l c c a l p lu n. Ngoài ra, các ộ ượ ử ụ ế ế ắ ị ươ ệ ng ti n liên k t n u đ

ph ừ ứ ể ệ ườ ủ ệ ẩ ộ ọ ứ c s d ng m t cách đ c đ a thì nó còn có ch c năng tu ế ể ạ t đ t o , t c là qua đó còn th hi n thái đ , gi ng đi u, kh u khí c a ng i vi t

ậ ệ ế ụ ứ ậ

ứ ữ ế ắ ệ ượ nên tính hùng bi n, làm gia tăng s c thuy t ph c cho l p lu n. ứ ươ ậ ế ậ ng th c liên k t gi a lu n c và k t lu n trong t

Vi c n m đ ậ ủ ứ ậ ế ắ ượ ườ ẽ ỹ

t n m đ ạ i vi ạ ề ộ ố ớ ể ườ ọ

ậ ủ ượ ậ ắ đ ổ ậ ậ c các k năng l p lu n ệ ắ i đ c, vi c n m ể ế t c cái chìa khóa đ bi

c các ph ạ ch c l p lu n c a đo n văn s giúp cho ng ấ ể đ có th trình bày v n đ m t cách logic, m ch l c. Đ i v i ng ạ ượ c các cách l p lu n c a đo n văn cũng chính là n m đ ố ữ ắ ắ ả ộ ọ ể ả cách n m b t nh ng n i dung quan tr ng mà văn b n mu n chuy n t i.

ặ ậ ậ ở ấ ộ ạ 2.3. Các l ỗ ườ i th c p đ đo n văn

ỗ ề ng g p trong l p lu n ế ộ 2.3.1. L i v liên k t n i dung

134

ề ạ ề ậ ứ ệ ể ậ ớ Lu n c không có quan h logic v i lu n đi m (lan man, xa đ , l c đ ).

ế ằ ổ ứ ộ ệ ề ch c xã h i Vi ố t Nam truy n th ng, làng t n t ồ ạ i

ụ Ví d (1): (a) Có ý ki n cho r ng, trong t ư ộ ể ươ ố ế

ổ ứ ệ ề ộ ố ả

ở ẽ ng qu c. Ý ki n này là đúng b i l : ố ch c xã h i Vi ầ t Nam truy n th ng, làng, thì l ủ ố ố ế ườ ấ i làm ăn, s n xu t ọ ệ t mà h i Vi

nh m t ti u v (b) Trong t ổ ế ỏ ỡ ỗ ợ ẫ ấ nh ph bi n, do tinh th n đoàn k t và l giúp đ , h tr l n nhau trong công vi c s n xu t kinh t

i s ng nghĩa tình c a ng ế . ữ ườ ữ ố ệ ả ế ồ ạ ệ ố i m i quan h huy t th ng gi a nh ng ng ớ i dân v i nhau và (c) Làng t n t

ả ề ệ

quan h tình c m, láng gi ng cũng r t đ ể ươ ấ ượ ự ồ ố ấ ọ c coi tr ng. ấ ề ụ ậ

ườ ố (d) Trong ti u v ữ ng qu c y có s đ ng nh t v phong t c t p quán, tôn giáo. ộ ị ờ

ộ ị ơ ọ ờ ọ

ư ụ ố ỗ

i s ng trong làng h cùng th chung m t v thánh, m t v anh hùng nào Nh ng ng ữ đó và thánh làng nào làng đó th . H cùng tham gia các trò ch i dân gian, nh ng ặ phong t c gi ng nhau đ c tr ng cho m i làng. ậ ậ ứ ạ ậ ự ế ủ ề làng)

Trong đo n l p lu n trên, các lu n c (b), (c) và (d) có s liên k t ch đ ( ư ứ ự ế ể ầ ậ ớ nh ng không có s liên k t logic v i lu n đi m c n ch ng minh.

ượ ườ ự ữ ọ ng ng

ố ặ ọ ị ạ ữ ư ệ ậ ả (b) N u đ t h bên nh ng nhân v t ph n di n nh Ngh l

ụ Ví d (2): (a) Hình t ề ẹ đ p truy n th ng. ọ ố ậ ế

i, Ngh ủ ạ ớ ả ư ỡ ề ị ậ ố ệ ặ

ẩ ấ ệ i nông dân trong văn h c hi n th c phê phán có nh ng nét ị ế ọ ấ ệ qu thì h hoàn toàn đ i l p v i b n ch t k ch c m, nh nhăng, tàn ác c a b n i. ạ (c) Ch D u không nh Thúy Ki u hay Ki u Nguy t Nga khi g p ho n n n ạ ề quan l ị ng chút bình an, mà ch đã đ u tranh đ b o v nhân ph m. thì vào cõi Ph t đ h

ậ ứ ạ ậ ậ ớ ậ ể ưở ậ ể ả ệ ệ ể Trong đo n l p lu n này, lu n c (b), (c) không có quan h logic v i lu n đi m

ậ ứ ế ớ (a); lu n c (b) cũng không có liên k t logic v i (c).

ụ ữ ề ư ấ ả ườ i ph n hi n lành, đ m đang nh ng cũng r t quy t li

ế ẵ ồ ố ị ụ Ví d (3): ị ậ (a) Ch D u là ng ươ ị ươ ng con, th

ườ ế ễ ổ ị ế ệ (b) t. ạ ạ ể ng ch ng và s n sàng ch u hy sinh, thi u th n, ch y v y đ lo chó con cho nhà Ngh Qu mong có ể phép đ bán

ộ ộ ư ụ ả ậ ả Ch th ị ế (c) Ch nhún nh ộ n p thu . ề ng l ồ

m t ít ti n n p s u cho em ch ng đã ch t. ậ ứ ậ ế (d) Tình c m đó th t đáng c m ph c. ậ ạ ậ ế Trong đo n l p lu n này, các lu n c (b), (c) và k t lu n (d) không có quan h ệ

ừ

ủ

ậ

1 Trích t

ớ bài thi c a SV l p Lu t DS 36A.

135

ể ớ ậ logic v i lu n đi m (a).

ậ ứ ậ ự ắ ậ ứ ế ệ ớ Lu n c không có quan h logic v i nhau và tr t t s p x p các lu n c không

ạ

ử ị ổ ạ ế ử ữ ạ logic, m ch l c. ụ Ví d (4): ộ L ch s dân t c ta đã ghi l i bi

ờ ớ ượ

ệ ượ ợ

ồ ạ ạ ồ

c nhà Thanh. Lê L i phá tan quân Nguyên. ư ố ượ ộ ậ ạ ằ ổ t bao trang s hào hùng v i nh ng tên tu i sáng ễ ề c Nam Hán. Nguy n Ả i Chi Lăng c. R i Tr n H ng Đ o lãnh đ o nhân dân đánh ế ể ử i n n đ c l p cho T qu c. C a bi n B ch Đ ng l p chi n

ầ ổ ẽ ố ạ ề ữ ừ

chói muôn đ i không quên. Ngô Quy n đánh tan quân xâm l Hu đánh tan quân xâm l mãi mãi là m chôn quân xâm l đu i quân Minh giành l ẫ ổ công l ng l y non sông. Nh ng tên tu i đó s s ng mãi cùng non sông đ t n ậ ứ ạ ậ ệ ậ ớ

ậ ấ ướ c. Trong đo n l p lu n này, các lu n c không có quan h logic v i nhau (tên ng ợ ự ờ ứ ả ậ ị và đ a danh); trình t

ư ự ạ ợ ổ ườ i ệ th i gian không h p lý; lu n c không ph n ánh đúng hi n ầ th c khách quan (Lê L i phá tan quân Nguyên; Tr n H ng Đ o đánh đu i quân

Minh).

ỗ ề ế ứ 2.3.2. L i v liên k t hình th c

ươ ệ ế ườ ả ầ ợ ế ng h p c n ph i có, khi n

ử ụ Không s d ng các ph ệ ậ ậ ng ti n liên k t trong tr ế ự ắ ị ờ ạ ế cho các quan h l p lu n b r i r c, thi u s g n k t.

ố ể ụ ệ ậ ụ

ự ế ể ượ ế ậ ạ ự ế ậ c hàng v n quy n lý lu n, không bi ự . Lý lu n không áp d ng vào th c t đem ra th c hành

ụ Ví d (5): ậ Lý lu n c t đ áp d ng vào công vi c th c t là lý lu n suông. Xem đ ự ộ

t khác nào m t cái hòm đ ng sách. ữ ấ ấ ạ ự ử ụ ể

ạ ế ự ậ ạ ố ậ ứ Không có s tách b ch gi a các lu n c (do không s d ng các d u ch m đ ắ i nghĩa.

nhiên khác nhau nên văn hóa khác nhau. Đ i v i ph

ệ ự ủ ế ậ ng t câu) khi n cho s l p lu n không rõ ràng, m ch l c, t Ví d : ụ ề Do đi u ki n t ườ ố ố ớ ụ ươ ả ạ ụ

ủ ế ượ ư ề

ộ ố ề ạ ọ

ươ ụ ọ ồ ị

ộ ươ ư ề ố ầ ng vào th n linh, đ cao tính c ng đ ng nên văn hóa ph

ổ ồ ọ ụ ữ ẽ ọ ớ

ệ ạ

ủ

ứ ớ

1 Trích bài thi c a SV h t

ậ i ch c, l p Lu t K6 Tây Ninh.

136

khác v i ph ắ ưở ẻ ạ ề ứ ứ ứ ử ề ọ ọ ng nhiên, tính cá nhân đ ụ chăn gia súc du m c và mua bán nên đã t o cho h có n n văn hóa khác bi ph nhiên, tin t ề tính m m d o, tr ng tình, đ cao ph n , xem tr ng lý l tr ng s c m nh, đ cao đàn ông, tr ng lý, ng x theo nguyên t c, c ng nh c. ng Tây i s ng ch y u là du m c, mai đây mai đó, thích chinh ph c, c i t o thiên c đ cao thích phóng khoáng, cu c s ng xa x a ch y u là ệ ớ t v i ng Đông, thích s ng đ nh c , không thay đ i, tr ng tr t ph thu c vào thiên ộ ng Đông có ươ ng Tây là ắ 1

ộ ố ỗ ườ ư ạ ặ ặ ặ Ngoài ra, còn m t s l i th ụ ng g p khác nh : l m d ng phép l p ho c không

ự ễ ự ề ế ế ặ ạ ị ử ụ s d ng phép th khi n cho s di n đ t b trùng l p quá nhi u, gây s nhàm chán

và dài dòng không nên có.

ậ ở ấ ộ ậ ả 3. L p lu n

c p đ văn b n ế ậ ả ậ ả ủ ự ổ ợ ạ ậ ế ừ ề Văn b n l p lu n là k t qu c a s t h p, liên k t t

ậ ở ấ ế ậ ộ ậ ứ ạ N u trong l p lu n

ể ậ ỏ ộ ậ ở ấ ể ể ậ ậ ả ộ ỉ lu n đ làm sáng t c p đ ch nh th văn b n là s

m t lu n đi m, thì l p lu n ạ ộ ậ ự ể ế ắ ế ậ nhi u đo n l p lu n. ế c p đ đo n văn, các phát ngôn đóng vai trò là lu n c và k t ự ỏ ậ lu n logic đ làm sáng t

ả trình bày, s p x p, liên k t các đo n văn theo m t tr t t ề ủ đ c a văn b n.

ủ ậ ậ ở ấ ộ ỉ ể ấ ả 3.1. C u trúc c a l p lu n c p đ ch nh th văn b n

ố ụ ủ ộ ậ ộ 3.1.1. B c c c a m t văn b n l p lu n ấ ả ậ ậ ố ụ ủ ả ậ ế ả ồ ở ầ

B c c c a m t văn b n l p lu n nh t thi ậ ứ ậ ớ ợ ở ấ ậ ổ ể ươ ng ng v i mô hình l p lu n t ng – phân – h p ầ t ph i g m ba ph n: m đ u, khai ộ c p đ

ế tri n và k t lu n, t ỉ ạ ở ơ

ư đo n văn nh ng ch khác ầ ở ầ ớ qui mô l n h n. ề ậ ầ ố ượ ụ ỉ ướ ệ

ớ ạ + Ph n m đ u: là ph n nh p đ , có nhi m v ch ra đ i t ề ẽ ượ ng, báo tr ế ế ể ạ ấ ậ ẩ ậ dung, gi i h n ph m vi v n đ s đ

ộ c n i ị c bàn lu n đ chu n b tâm th ti p nh n cho ầ ỉ ể ở ầ ườ ọ ườ ườ ạ ộ i nghe. Th ng

i đ c/ ng ừ ở ầ ắ ấ ọ ọ ng thì ph n m đ u ch tri n khai trong m t đo n văn ẩ ầ các công trình khoa h c có c u trúc ph n m đ u theo qui chu n ng n g n (tr

riêng).

ầ ự ổ ứ ể ể ể ậ + Ph n khai tri n: là s t

ậ ể ả ự ắ ứ ậ ỏ ị ạ ậ ch c, tri n khai các lu n đi m trong các đo n l p ế ẳ i thích, ch ng minh, bình lu n, kh ng đ nh/bác b ; là s s p x p trình

lu n đ gi ộ ự ế ỏ ậ ươ ạ ầ t

ể ẫ logic n i dung và liên k t các đo n (ch ế ườ ọ ể ng, ph n) đ làm sáng t ế ụ ọ ườ ế ắ ậ i đ c/ ng

ể ấ ậ ả ậ ầ

ượ ể ế ấ ầ ấ ọ ở ề lu n đ , qua ậ ấ i nghe đ n k t lu n và thuy t ph c h ch p nh n đó đ d n d t ng ầ ủ ậ ấ ế k t lu n y. Trong c u trúc l p lu n c a văn b n, ph n khai tri n là ph n quan ụ ể ớ tr ng nh t và cũng chi m dung l

ng l n nh t, b i đây là ph n tri n khai c th ỏ ậ ề ậ ể ậ ứ ể

các lu n đi m, lu n c đ làm sáng t ậ ụ ệ ế ầ lu n đ . ượ ắ ể ộ ọ + Ph n k t lu n: có nhi m v tóm l

ở ộ ế ậ ấ ả

ự ế ố ớ ở ầ ữ ể ế ạ ạ ớ c ng n g n đ khái quát các n i dung ề ệ chính đã trình bày; nêu k t lu n chung cho toàn văn b n; liên h , m r ng v n đ , ả ợ g i nh ng suy nghĩ m i… Đo n k t ph i có s k t n i v i đo n m đ u đ cho

ấ ự ố ế ấ ặ ầ ầ

137

ẽ ữ th y s th ng nh t ch t ch gi a ph n nêu và ph n k t. ả ậ ự ầ ế ả ậ ạ t ph i phân đo n trong văn b n l p lu n 3.1.2. S c n thi

ầ ể ệ ự ả ậ ả ượ ậ Trong văn b n l p lu n, ph n khai tri n ph i đ

ỗ ậ ạ ạ ể ủ ề ự ể

ộ ả ậ ủ ủ ề ớ ộ đo n văn, m i đo n là s tri n khai m t lu n đi m (ch đ con) đ làm sáng t ụ ạ

ẽ ả ồ ạ ậ ậ

ự ạ i

ề ả ậ ề ngườ thì s ph i g m nhi u đo n l p lu n, đó là: 1) ườ ; 2) Th c tr ng ô nhi m môi tr ễ ễ nguyên nhân gây ô nhi m môi tr ng

ễ ể ả pháp gi m thi u ô nhi m môi tr

ề c th c hi n trong nhi u ỏ ể ề n n ô nhi m ễ lu n đ (ch đ l n) c a văn b n. Ví d , m t văn b n lu n bàn v ườ ủ ng Vai trò c a môi tr môi tr ệ ễ ườ ộ ố ố ớ ; 3) Các ng hi n nay đ i v i cu c s ng con ng ườ ; 5) Bi nệ ạ ủ ườ ; 4) Tác h i c a ô nhi m môi tr ng ườ . ng ậ ư ậ ả ậ ế ậ ọ

N u là các văn b n l p lu n nh lu n văn, lu n án, công trình khoa h c, hay ả ậ ộ ữ ạ ậ ớ các b n cáo tr ng, lu n t

ả ồ ươ ụ ể ề ầ ậ ậ ỏ ỗ ể ng, ph n) ph i g m nhi u lu n đi m nh , m i lu n đi m nh c n đ ể ớ i, bào ch a có qui mô l n thì trong các lu n đi m l n (các ỏ ầ ượ c m c, ch

ạ ộ chia tách thành m t đo n văn.

ả ậ ệ ệ ậ ạ ằ ạ Vi c chia tách văn b n l p lu n thành các đo n nh m t o cho vi c trình bày

ậ ể ượ ườ ọ ườ ạ ạ ờ i đ c/ ng

ể ậ ọ ố

ế ầ ướ ứ ự ự ể ấ ồ các lu n đi m đ c rõ ràng, m ch l c đ ng th i giúp cho ng i nghe ậ ả ệ ộ ễ d dàng lĩnh h i các ý. Vì v y, trong vi c đ c – hi u văn b n, mu n tìm các lu n ạ ệ c h t c n d a vào d u hi u hình th c, đó là s phân chia các đo n đi m thì tr

văn.

ỉ ậ ể ự ạ ậ ế ữ ả

ậ ể 3.2. S liên k t gi a các đo n l p lu n trong ch nh th văn b n ượ ự ố ề ạ ấ ả c s th ng nh t, logic và li n l c thì ph i có s

ầ ữ ả ậ Đ văn b n l p lu n có đ ở ầ ư ự ế ế

ươ ầ ầ ỗ

ạ các đo n, ch ả ướ ể ớ ộ ể ng, ph n (trong ph n khai tri n), sao cho m i phát ngôn th n1 đ ng tr ứ ợ

đó ph i phù h p v i toàn b các phát ngôn ả ư ế ố ớ ự ế ố ớ ả

ở ầ ể ạ ươ ệ ọ ự ữ ể ế ố k t n i gi a các ph n (m đ u, khai tri n và k t thúc), cũng nh s liên k t gi a ứ n trong ố c đó, đ phát ngôn cu i ầ cùng cũng ph i có s k t n i v i toàn văn b n, cũng nh k t n i v i phát ngôn đ u ộ ấ ế ng ti n liên k t có vai trò r t quan tr ng đ t o nên m t ở ậ m đ u. B i v y, các ph

ả ậ ề ạ ẽ ậ ặ

văn b n l p lu n ch t ch , logic và li n l c. ế ở ấ ế ự ộ ạ ự ậ ứ ớ ậ ứ ữ N u s liên k t

ự ữ ể ế ậ ộ ỉ ậ ứ ớ ế ả

ươ ệ ộ ậ ể ệ ế ả ế c p đ đo n văn là s liên k t gi a lu n c v i lu n c và ạ ở ấ c p đ ch nh th văn b n, đó là s liên k t gi a các đo n ng di n n i dung và hình

lu n c v i k t lu n thì ự ậ l p lu n. S liên k t này cũng th hi n trên c hai ph ươ ề ơ ả ộ ố ứ ằ ổ ế ứ ế ng th c liên k t ph bi n đã

th c, và v c b n cũng không n m ngoài m t s ph ạ ượ ử ụ ậ ở ấ ậ ộ c p đ đo n văn. đ

ự

138

ủ ề ấ c s d ng trong c u trúc l p lu n ế ộ 3.2.1. S liên k t n i dung ế 3.2.1.1. Liên k t ch đ

ộ ậ ượ ả ậ ạ ậ ậ

ỉ M t văn b n l p lu n đ ể ủ ả ể ệ ở ỗ ạ ậ ả ướ ế ề c h t, c chia tách thành nhi u đo n l p lu n nên tr ế ự ậ ấ ch các đo n l p lu n y ph i có s liên k t

tính ch nh th c a văn b n th hi n ề ủ ề ớ v i nhau v ch đ . ế ở ấ ộ ạ ế ự ậ ứ ả ậ ủ ề ỏ N u

ậ c p đ đo n văn, s liên k t ch đ đòi h i các lu n c ph i t p trung ỏ ộ ủ ề ở ấ ự ể ế ể ả ộ ỉ m t lu n đi m, thì s liên k t ch đ

ả ậ ụ ể ế ề ậ

ấ ả ườ ể ề ả c p đ ch nh th văn b n đòi ề t c các lu n đi m (1), (2), (3), (4), (5) đ u ph i liên ng thì t

làm sáng t ệ ậ ỏ h i các lu n đi m ph i t p trung vào vi c thuy t minh cho lu n đ . (Ví d : bàn v ậ ễ ạ n n ô nhi m môi tr ề ấ ế

ố ớ ề ậ ậ ộ ồ ớ ậ quan đ n lu n đ y). ả

ầ ượ ươ ụ ể ế ậ ầ c tri n khai trong các m c, ch

ự ng, ph n thì s liên k t ch đ ỏ đi m t ng b c, đ ượ ể ệ ở ệ ươ ụ ặ ầ ớ ậ Đ i v i các văn b n có qui mô l n trong đó n i dung l p lu n g m nhi u lu n ủ ề ể ấ ng, ph n cho th y vi c đ t tên cho các m c (l n/ nh ), các ch c th hi n

ế ố ữ ậ ớ ớ đ ề ự s liên quan, k t n i gi a chúng v i nhau và v i lu n đ .

ế

ữ ể ề ậ 3.2.1.2. Liên k t logic ộ ả ậ ườ ậ ng có nhi u lu n đi m, trong đó gi a chúng

ạ ứ ẫ Trong m t văn b n l p lu n th ẳ ệ ồ

ế ộ ự ậ ả ượ ả ừ v a có quan h ngang hàng, đ ng đ ng, l ỏ ữ ớ gi a các ý l n, ý nh . Vì v y, s liên k t n i dung ph i ph n ánh đ ệ i cũng có các quan h bao ch a l n nhau ệ c các quan h

ứ ạ ấ logic ph c t p y.

ế ữ ự ệ ể ậ ẳ ồ

a. S liên k t gi a các lu n đi m có quan h ngang hàng, đ ng đ ng: ộ ệ ữ ả ậ ụ ể ậ ậ

Trong văn b n l p lu n, quan h gi a các lu n đi m trong cùng m t m c, cũng ư ữ ươ ươ ụ ầ ộ ộ nh gi a các m c trong cùng m t ch ng trong cùng m t ph n là ữ ng, gi a các ch

ệ ẳ ồ

ứ ể ệ ậ ậ quan h ngang hàng, đ ng đ ng. ế ạ ậ ể

Đ liên k t các đo n l p lu n ch a các lu n đi m có quan h ngang hàng, ồ ượ ử ụ ườ ươ ứ ế ế ẳ c s d ng đó là liên k t so ng th c liên k t logic th ng đ

đ ng đ ng, các ph ế ổ sánh và liên k t b sung.

ụ Ví d (1):

ạ ậ ậ ượ ế ớ ở ươ c liên k t v i nhau b i phép so sánh t ả ng ph n

Đây là hai đo n l p lu n đ ướ ị ng sĩ :

ứ ế ế ỷ ng nghe: K Tín đem mình ch t thay, c u thoát cho Cao Ð ; Do Vu

ị ươ ở ố

trong bài H ch t ườ (a) Ta th ư ủ ự ng; D Nh ướ ượ ứ ể ứ ạ ổ

139

ộ ầ ả ỏ chìa l ng ch u giáo, che ch cho cho Chiêu V ng nu t than, báo thù ẻ ộ ặ c. Kính Ð c m t chàng tu i tr , cho ch ; Thân Khoái ch t tay đ c u n n cho n thân phò Thái Tông thoát kh i vòng vây Thái Sung; C o Khanh m t b y tôi xa,

ộ ơ ắ ệ ậ ị

ừ ư ườ ư ẳ ướ ờ

ặ ử ấ ử ể ư ế ở ng tình thì cũng đ n ch t hoài

ế ờ ấ ủ ượ ầ ế mi ng m ng L c S n, không theo m u k ngh ch t c. T x a các b c trung th n ứ ư ư ỏ nghĩa sĩ, b mình vì n i đó c kh kh theo c, đ i nào ch ng có? Ví th m y ng ử ữ ườ thói nhi n th xó c a, sao có th l u danh s sách ờ ấ cùng tr i đ t muôn đ i b t h đ c?

…

ồ ấ ế ủ ụ ươ ướ ụ c nh c mà t lo; th y n (b) Nay các ng

ế ả ầ t th n. Làm t

ề ụ ng tri u đình ph i h u quân gi c mà không bi ế ẻ ấ ệ

ẹ ườ ẻ ấ ể ẻ ộ

ụ i ng i nhìn ch nh c mà không bi ướ ặ ế ứ ệ ờ ạ ẻ ị ỷ ế ế

ể ỏ ễ ệ ệ ướ ợ ắ ượ ẻ ẻ c; có k ham săn b n mà tr vi c quân. Có k thích r

ế ứ t t c; nghe không bi ọ ạ t căm. Có k l y vi c ch i gà làm ng đãi y n s ng y mà không bi nh c thái th ườ n ru ng đ cung vui đùa; có k l y vi c c b c làm ham thích. Có k chăm lo v ẻ ph ng gia đình; có k quy n luy n v con đ th a lòng v k . Có k ham làm giàu u ngon; có mà quên vi c n ế ẻ k mê ti ng hát… ụ Ví d (2): ự ạ ậ ệ ổ ể ế ả

ậ Đây là s liên k t các đo n l p lu n theo quan h b sung đ lý gi ệ ử ề ể ư ố ứ ứ ẻ ạ ổ ợ i nguyên ạ i ng x m m d o, linh ho t duy t ng h p – bi n ch ng và l nhân t o nên ki u t

ử ủ ườ ệ ứ trong văn hóa ng x c a ng i Vi t:

ế ư ướ ộ ố ệ ở ị ườ ặ đ nh c đã đ t con ng (a) Tr

ố ế ộ t

ế ố ự ề

ướ ạ ự

ả ứ ộ ụ ộ t l ộ ế ứ ư c ph thu c cùng lúc vào nhi u y u t nhiên thì l i.,.. Trong khi t ả ườ i ph i bi ề i trong nhi u ấ ệ ả ệ nhiên đ n xã h i. Công vi c s n xu t nông nghi p ư ờ ế ấ ậ t, khí h u, đ t nhiên nh th i ti t ắ ớ ườ ấ ổ ạ ng, “s m n ng i thay đ i th t th ụ ố ạ ớ ừ t ng phó linh ho t v i t ng tình hu ng c

c h t, cu c s ng nông nghi p ử ừ ự ệ m i quan h ph i ng x , t ụ lúa n đai,h n hán, l ề chi u m a” bu c con ng th . ể

ớ ạ ộ ố

ệ ề ộ ệ ườ ế ề ọ

ườ ố ả i ph i bi

ơ ễ ỏ ề ồ ằ ế ứ ộ nhiên và xã h i đòi h i con ng

ỏ ế ố ữ ố

ề ộ i ràng bu c con ng (b) Cùng v i đó, cu c s ng c ng đ ng l ị ừ quan h “dây m r má” đan b n ch ng ch t, t ử thông gia… đòi h i con ng ệ ự ự ế ấ ủ Th c t y c a đi u ki n t ệ ổ ứ ch ng trong m i quan h t ng hòa gi a các y u t ợ ớ ừ ả và ph i bi

ố i trong nhi u m i láng gi ng đ n anh em, h hàng, ệ ừ t ng x khéo léo trong t ng m i quan h . ệ ả ườ i ph i có cái nhìn bi n ị ợ ờ i nhân hòa” “thiên th i đ a l ụ ể ả ệ ờ t ng phó linh ho t cho phù h p v i t ng đi u ki n, hoàn c nh c th . ị ế ứ ữ ờ ụ ủ ạ ấ ệ

ủ ư ủ ệ

140

ề ế ẩ ị ẳ ươ ệ (c) Thêm n a, do tính ch t th i v c a công vi c nhà nông nên th i gian và nh p ư ố ố i s ng c a c dân ượ ạ ờ ấ c l i, gi c; ng ổ ố s ng nông nghi p không có tính n đ nh và n n p, qui c nh l ụ công nghi p. Lúc mùa v thì căng th ng, kh n tr ng, không gi

ờ ạ ừ ố ố đó t o nên l ệ i s ng tùy ti n,

ề ế ư ừ i r i rãi, d th a th i gian, t ẵ

ộ ữ ứ ứ ệ duy t ng h p – bi n ch ng và ng x

lúc nông nhàn thì l không theo m t nguyên t c, n n p, qui trình có s n. ổ ể ể ư Đó là nh ng lý do đ hình thành ki u t ể ạ ỗ ắ ể ư ợ ủ ư ộ ặ ề ạ ố ố ử i s ng nông duy và l

ệ i Vi t.

ẻ m m d o, linh ho t nh là m t đ c đi m tiêu bi u c a t ệ ủ nghi p c a ng ự ườ ế ữ ể ệ

ậ b. S liên k t logic gi a các lu n đi m có quan h bao hàm: ứ ố ớ ể ậ ẳ ồ ấ Đ i v i các lu n đi m không ngang hàng, đ ng đ ng, t c không cùng c p đ

ự ữ ế ả ượ ể ệ ự ắ ế

thì s liên k t logic gi a chúng ph i đ ớ ươ ầ ầ ậ ấ ự ế ố ẽ ặ ch ng, ph n theo l p lang, t ng b c, qua đó cho th y s k t n i ch t ch và ph ộ ụ c th hi n trong s s p x p các m c, ụ

ữ ể ậ ộ ớ ỏ thu c nhau gi a các lu n đi m l n /nh .

ự

ứ ế 3.2.2. S liên k t hình th c ữ ế ộ ể ạ ậ ủ ề ế ế ậ

ượ ử ụ ươ ườ ứ ế ặ ố ng th c liên k t th c s d ng là

ng đ ư ự ở ấ ươ + Đ liên k t n i dung gi a các đo n l p lu n (liên k t ch đ và liên k t logic), ế phép l p, phép đ i, phép tuy n ạ ộ ế ượ ử ụ c p đ đo n nh các phép liên k t đ c s d ng ng t

các ph tính và phép n iố (cũng t văn).

ể ấ ử ụ ụ ụ ế

ứ ừ ụ ụ ố Xét hai ví d trên có th th y, ví d (1) s d ng phép tuy n tính đ k t n i hai cướ ạ ậ ể ế ố ố tr có ch c năng n i:

ớ

ử ụ ậ đo n l p lu n; ví d (2) s d ng phép n i qua các c m t ữ . h t,ế cùng v i đó; thêm n a ạ ậ ậ ượ ướ ị ng sĩ

Còn đây là hai đo n l p lu n đ ả ủ ỗ ụ ế ậ ạ ỉ ỉ Đo n 1: ch ra h u qu c a n i nh c m t n ế ở phép đ iố trong bài H ch t c liên k t b i ấ ướ u các t : ơ ng ch lo ăn ch i ỳ ướ t c n

ặ ưở ạ ể ấ ướ ơ h c r i vào tay gi c:

ẳ ấ ủ ữ ươ ộ ổ

ữ ế ủ ươ ẳ ợ ị

ng l c đ đ t n “Ch ng nh ng thái p c a ta không còn, mà b ng l c các ng ố ẳ ị ẹ ị

tông ta b giày xéo, mà ph n m cha m các ng ụ ầ ộ ồ ế ử ế ơ ị

ướ ươ ư ế ế

ấ i cũng m t; ữ i cũng kh n; ch ng nh ng ch ng nh ng gia quy n c a ta b tan, mà v con các ng ẳ ậ ươ ắ ổ i cũng b qu t lên; ch ng xã t c t ấ ế ữ nh ng thân ta ki p này ch u nh c, r i đ n trăm năm sau, ti ng d khôn r a, tên x u ạ ậ còn l u, mà đ n gia thanh các ng ng b i tr n. ố ỏ i cũng không kh i mang ti ng là t ượ ờ ẫ ươ ỏ ấ Lúc b y gi

, d u các ng ả ễ ạ ẻ i mu n vui v ph ng có đ ế ươ ẻ ồ Đo n 2: nêu vi n c nh t i sáng, v vang n u các t c không? ” ỳ ướ t ng cùng đ ng lòng

ề ể ố ứ ớ ạ

ẳ ữ ấ ề ươ “Ch ng nh ng thái p c a ta mãi mãi v ng b n, mà b ng l c các ng

ủ ữ ụ ẳ ượ ộ ố i cũng ợ ng th ; ch ng nh ng gia quy n c a ta đ

141

chung s c v i tri u đình đ ch ng ngo i xâm: ữ ế ủ ữ ẳ ờ ờ ưở đ i đ i h ươ các ng i cũng bách niên giai lão; ch ng nh ng tông mi u c a ta s đ ổ ấ c êm m g i chăn, mà v con ờ ẽ ượ ế ủ c muôn đ i

ờ ượ ươ

ổ , mà t ắ tông các ng ế ề ế

i cũng đ ươ ị ẳ ẫ ư ươ ộ ọ

ế ễ l ế ữ ơ ữ c th cúng quanh năm; ch ng nh ng thân ta ẳ ề i trăm năm v sau ti ng v n l u truy n; ch ng ư ử i cũng s sách l u ượ ủ ờ ẫ ấ ỏ ố c không?”

t ki p này đ c chí, mà đ n các ng ệ nh ng danh hi u c a ta không b mai m t, mà tên h các ng ươ th m. Lúc b y gi ể ệ ự i không mu n vui v ph ng có đ ả ậ , d u các ng ế ẻ ể ậ ộ + Ngoài s liên k t th hi n logic n i dung, đ văn b n l p lu n có đ

ề ạ ươ ữ ệ ế ẽ ặ ạ ắ g n k t ch t ch và li n l c gi a các đo n, còn có các ph ng ti n liên k t th

ự ễ ứ ệ ạ ạ ố ượ ự c s ể ế di n đ t, đó là các phát ngôn n i và các câu/đo n văn làm ch c năng

hi n trình t ạ ể chuy n đo n.

ặ ệ ươ ố ượ ể c xem là ph Các phát ngôn n i đ

ạ ữ ượ ề ạ ặ ủ ươ ự gi a các đo n văn làm cho chúng đ

ấ ướ ự c li n l c. S có m t c a các ph ế ạ ậ ủ ệ ậ ồ ờ này báo tr

ể ở ầ ấ ự ụ ể ế ầ ạ ộ

ạ ậ ữ ậ ố ờ

ế ồ ở ầ ứ ặ ạ ố ế ng ti n đ c thù chuyên dùng đ liên k t ố ệ ng ti n n i c s xu t hi n c a các đo n l p lu n ti p theo, đ ng th i làm thành ộ ự ễ di n đ t và cho th y s ph thu c ề cũng ế đ u ho c cu i các đo n văn v i các ch c năng liên k t h i qui và liên k t

ph n chuy n ti p dùng đ m đ u m t trình t ề ề ặ ộ v m t n i dung gi a các đo n l p lu n li n k . Các phát ngôn n i bao gi ớ ứ đ ng ự d báo.

ứ ự ệ ố Các phát ngôn n i th c hi n ch c năng th

ướ ự ệ ủ ấ ế ự liên k t d báo ạ ứ ng đ ng ướ ế ạ ụ ệ ườ ụ tr ở ầ đ u ứ c h t; th c s xu t hi n c a đo n văn. Ví d :

ứ ế ấ i đây, sau đây, cu i cùng,… đo n văn, có nhi m v báo tr ướ nh t; th hai; ti p theo, d

ố ự ố ườ ờ ả ứ ệ ồ Tuy nhiên, các phát ngôn n i th ng th c hi n đ ng th i c ch c năng

ướ ừ ạ ế ự liên k t d báo ạ i đo n tr c, l

ế ồ k t h i qui ướ ự , nghĩa là v a khép l ố ứ và ch c năng ệ ủ ế ấ ạ ạ

ộ ậ ứ ể ạ ặ

ẽ ề liên ạ ừ i v a ể ứ c s xu t hi n c a đo n ti p theo. Các phát ngôn n i lo i này có th đ ng ụ ộ đ u hay cu i đo n, ho c cũng có th là m t câu đ ng tách riêng đ c l p. Ví d : ) chúng tôi đã trình bày…, sau đây chúng tôi s bàn v ... báo tr ở ầ ố trên đây (tr lênở

ế ố ả ộ ứ ể ể ạ

ướ ượ ủ ầ ầ ầ ạ ộ ồ ạ Cũng có th dùng c m t đo n văn làm ch c năng k t n i và chuy n đo n, ở c n i dung c a đo n tr c, ph n sau m

ầ trong đó g m hai ph n: ph n đ u tóm l ạ ủ ế ra n i dung c a đo n ti p theo.

ứ ả ự ấ

ộ ậ ủ ủ ườ ứ i Vi

ế ố ư ữ

142

ộ Ví d : ụ Trên đây chúng ta đã phân tích s tác đ ng c a ph ử ớ ệ ị ả ậ ế ặ ạ ữ ả ủ ư ấ ầ ắ ươ ng th c s n xu t nông ớ ệ nghi p đ n văn hóa ng x v i pháp lu t c a ng t. Tuy nhiên, cùng v i ậ văn nh ng đ c tr ng văn hóa b n đ a, Nho giáo và Ph t giáo tuy là nh ng y u t ẩ hóa ngo i sinh nh ng đã hòa nh p, th m th u vào t ng sâu c a b n s c văn hóa

ộ ả

ố ộ ủ ứ

ệ ể ỏ ề ự ể ự ườ ệ ử ớ ậ ở ậ ộ t”. B i v y, dân t c đ cùng hòa chung vào m t dòng ch y mang tên “văn hóa Vi ậ xem xét s tác đ ng c a văn hóa truy n th ng đ n văn hóa ng x v i pháp lu t ủ c a ng

i Vi ạ ế ố ủ t thì không th b qua s chi ph i c a Nho giáo và Ph t giáo. ậ ạ ỗ ả ậ ậ ộ ộ

Tóm l ữ ứ ẫ ự ắ ư ể ậ ả ộ

ở ậ ể ạ ệ ế ế ậ ỉ h

ế ả ề ộ ự ứ ữ ạ ầ ả

văn b n thì gi a các đo n c n có s liên k t c v n i dung và hình th c đ th ồ ượ ủ ệ ế ậ ậ ậ ậ ờ ể i, trong m t văn b n l p lu n, m i đo n văn trình bày m t lu n đi m, ế ả ề ể nh ng gi a các lu n đi m ph i có s g n k t c v hình th c l n n i dung đ cùng ể ủ ề ướ ng đ n vi c thuy t minh cho lu n đ . B i v y đ t o nên tính ch nh th c a ể ể ẽ ặ c ch t ch , ả hi n ti n trình l p lu n c a văn b n, đ ng th i làm cho l p lu n đ

ề ạ logic và li n l c.

ặ ậ ậ ở ấ ộ ả 3.3. Các l ỗ ườ i th c p đ văn b n

ng g p trong l p lu n ế ộ ỗ ề 3.3.1. L i v liên k t n i dung

ỗ ề ườ ặ Các l ng g p đó là:

ế ộ i v liên k t n i dung th ế ế ự ủ ề ủ ề ạ ả ề Thi u s liên k t ch đ : các đo n phân tán ch đ , lan man, dàn tr i, xa đ ,

ạ ề l c đ .

ế ự ắ ạ ộ ế ề ể ễ ậ ả ộ Các lu n đi m thi u s g n k t logic: di n đ t l n x n, nh y cóc v ý.

ể ế ậ ắ ả ầ ợ ậ ủ Các lu n đi m s p x p không h p lý, không ph n ánh đúng logic t ng b c c a

ậ ể

các lu n đi m. ỗ ề ế ứ 3.3.2. L i v liên k t hình th c

ỗ ề ứ ế ườ ặ Các l i v liên k t hình th c th

ể ạ ng g p đó là: ậ ụ Không tách đo n mà trình bày liên t c các lu n đi m.

ả ỗ ủ ạ ắ ộ Ví d : Đây là m t đo n trong bài làm c a sinh viên đã m c c l ế ộ i liên k t n i

ụ dung và hình th c:ứ ỗ ụ ễ ụ ụ Phong t c m i làng có m t phong t c khác nhau. Phong t c hôn l

ọ ẹ ộ ự ự ụ

ọ ệ ố ẽ ằ

i Vi ọ t làm r t đàng hoàng vì h cho r ng n u làm tang ma không t ế ặ ế ố

ấ ữ ắ ẳ ưỡ ề ờ

ạ

ử ồ ầ ạ ử ề ẫ ằ , Thánh m u li u h nh và… h cho r ng 4 ng

ạ i cu c s ng no m và h nh phúc cho dân làng. Nh ng quan ni m c a ng

143

ệ ưỡ ạ ượ ữ ế ự ế theo s x p ượ ặ ủ c đ t c a cha m không có s l a ch n cho riêng mình, phong t c tang ma đ ả ườ t s ph i ng ẽ ượ ộ ề ặ c ông bà ta phù h , t thì s đ g p h a, g p nh ng đi u ch ng lành, n u làm t ấ ờ ậ ặ ng th thành Hoàng cũng v y làng nào th làng y g p nhi u may m n. Tín ng ờ ứ ấ ử ồ ưỡ ầ ng th T b t t thành Hoàng có hai lo i tà th n và chính th n. Tín ng g m ườ ọ Thánh Gióng, Ch đ ng t i này đã ườ ủ ữ ộ ố i đem l ự ồ ượ ệ ng ph n th c Vi ấ ọ c coi tr ng và đ gìn cho đ n ngày nay. tín ng t luôn đ c gi

ấ ườ ệ ọ i Vi

ố ướ ọ ề ự ồ ấ ấ t mang d u n sông n ộ t hay không, làm ăn, ru ng đ ng h đ u do t ấ c h tin vào đ t nhiên làm

ề ơ cho ta th y rõ h n v văn hóa ng ủ ọ ờ tr i, mùa màng c a h có t ra c .ả 1

ẫ ứ ệ ể ạ ậ ở ộ Tách đo n tùy ti n, ng u h ng khi còn trình bày d dang m t lu n đi m.

ế ự ể ề ướ ế ủ Ví d :ụ ổ T ng k t s phát tri n kinh t

ế ọ ấ ạ ữ ườ ậ ỷ ự ế h c đã nh n m nh vai trò c a nhân t

c a nhi u n ủ ứ con ng ằ ề c trong nh ng th p k qua, nhi u ể ố phát tri n i. Th c t ố ẹ ể c ta v a qua cũng ch ng minh r ng không th coi nh nhân t

ừ ườ nhà kinh t ề ủ c a n n kinh t ườ con ng ế ướ n ế i. Nói đ n con ng

ế i là nói đ n văn hóa. ẩ ữ ữ ự ấ ộ ị ầ Vì toàn b giá tr văn hóa làm nên nh ng ph m ch t, nh ng năng l c tinh th n

ườ ủ c a con ng

ả ấ ữ ượ ậ ấ c v t ch t hóa trong quá trình s n xu t.

ế .

ấ Nh ng ph m ch t và năng l c đó đ ậ Ai cũng th a nh n vai trò c a k thu t đ i v i kinh t ế ự ủ ỹ ệ ậ ố ớ ạ ươ ế ệ i. ẩ ừ ử ụ Không s d ng các ph

ế ự ắ ể ấ ự ể ế ộ ộ

ổ ế ủ ể ể ậ l

ạ ờ ng ti n liên k t đo n khi n cho quan h các đo n r i ạ ộ ậ ạ r c, thi u s g n k t, làm cho s chuy n ý đ t ng t; th m chí có th th y m t lo i ỗ i khá ph bi n trong bài làm c a sinh viên là không tri n khai các lu n đi m thành ạ ậ ể ở ạ ề ươ ậ ậ ỉ đo n l p lu n mà ch nêu khái quát các lu n đi m d ng đ c ng.

ố ủ ệ ự ề ầ Ví d : ụ ấ ấ ề Đ bài yêu c u phân tích d u n chi ph i c a đi u ki n t

ấ ủ ườ ệ ủ ộ ượ ế ậ trong văn hóa v t ch t c a ng i Vi t, m t bài làm c a sinh viên đ ệ ể nhiên bi u hi n ư t nh c vi

ậ ấ

ữ ơ ả ủ ặ ướ c và

ườ ư ế ố ơ ệ t mang hai đ c tr ng c b n c a sông n ệ ầ ủ ồ t đ y đ g m 3 y u t : c m, rau, cá.

+ Văn hóa v t ch t: ự ẩ + Trong văn hóa m th c: ườ ủ Trong b a ăn c a ng ữ tinh th n. B a ăn c a ng ượ ủ ừ i Vi i Vi ộ ườ ọ ầ ơ + C m đ ơ i ta g i là c m vì trong lúc

c làm t ệ ẫ ơ ư ặ g p nhau ng tinh b t không ng u nhiên ng ỏ t lúc nào cũng h i “ăn c m ch a” i Vi

ườ ơ ườ ữ ả + Sau c m là rau ng i ta xem trong b a ăn ph i có rau vì “Đói ăn rau đau

ủ

ậ

ớ

1 Trích bài thi c a SV l p Lu t DS 34B.

144

ư ố ơ ườ ỡ ố u ng thu c; ăn c m không rau nh đánh nhau không có ng i g ”.

ườ ắ ắ ạ ữ ừ sông, ng i ta làm m m tôm, m m cá, + Cung c p đ m cho b a ăn là cá t

ắ ắ ữ m m tép làm n c m m cho b a ăn

ườ ủ ệ ặ ả ồ i Vi ơ t là m c đ cho b n, đ n gi n, các gam màu t ố i,

ữ ể ề ễ ộ

ấ ướ + Văn hóa trang ph cụ ệ + Quan ni m c a ng ỏ nh ng màu sáng (xanh, đ , vàng…) đ dùng cho l ế ứ ầ ụ ồ + Trang ph c g m áo dài, áo t h i. thân, áo y m, khăn chít đ u…l ễ ộ ọ ườ ng h i h th

ặ m c áo dài

ừ ậ ệ ữ ẵ c dùng t nh ng v t li u có s n trong t ự ượ 1 ậ ệ ấ ừ ợ ặ ủ ợ ọ ề ơ ằ + V t li u may m c c a h đ u đ t m… s i bông, s i đay, t nhiên l y t

ỹ ơ ả ể ổ ứ ộ

ớ ậ ấ ừ ơ ộ ừ ấ ừ ộ ứ ạ ả lu n v i các c p đ t ế đ n gi n đ n ph c t p, t Trên đây chúng tôi đã trình bày các k năng c b n đ t ế th p đ n cao, t

ạ ế ể ả ấ ộ ỉ (câu) cho đ n đo n văn và cao nh t là m t ch nh th văn b n cũng nh các l

ổ ứ ậ ệ ắ ặ ầ ậ ở ườ ữ ấ ộ ch c l p lu n th

ả ng g p c n ph i tránh trong t ầ ơ ả ệ ẽ ậ ậ ầ ỹ

ữ ế ế ả ẩ ộ ả ậ ch c m t văn b n l p m t phát ngôn ỗ ư i các c p đ . Vi c n m v ng các ệ yêu c u và k năng l p lu n c b n trên đây s góp ph n giúp cho vi c rèn luy n ệ t m t cách chu n xác. Không nh ng th , còn giúp cho vi c

ả ậ ủ ế ể ậ ộ ộ các kh năng nói và vi ậ ọ đ c hi u và ti p nh n đúng n i dung c a m t văn b n l p lu n.

ố ớ ọ ạ ậ ả ượ ọ

Đ i v i h c sinh, các k năng phân tích, t o l p văn b n đã đ ế ổ Ti ng Vi t ộ ệ thu c môn ở ươ ch

ạ ọ ườ ề ề ỹ Ng vănữ ậ ng trình ph thông. Tuy nhiên, có m t th c t ả ườ ẫ

là, khi vào tr ữ ượ ng đ i h c, th m chí c khi đã ra hành ngh , nhi u ng ả ể ạ ữ ầ ỹ ế ể c nh ng k năng ngôn ng c n thi

có đ ạ ạ ọ ẫ ầ ế ở ậ ế ế t. Vì th ,

ể ệ ể ộ ử ụ ệ ế ỹ ho t đông giao ti p nói và vi ụ t c rèn luy n các k năng s d ng ti ng Vi

ầ c h c trong ph n ự ế ộ ư i v n ch a ệ t đ có th đ t hi u qu cao trong các ả ế b c đ i h c, sinh viên v n c n ph i ti p ệ t m t cách điêu luy n đ có th nói và ể ộ ỹ ộ ặ ế ệ ể ế ậ vi t m t cách

ạ ẽ ẩ t m t cách chu n xác, đ c bi ặ ượ ụ ứ ế ể ạ

ệ ố ớ ộ ố ủ ề ệ ặ ơ

ậ t là k năng l p lu n đ có th nói/vi ể ứ ch t ch , logic, m ch l c và có s c thuy t ph c đ có th đáp ng đ ầ c u c a công vi c và cu c s ng. Đ c bi ế ị ả ố ườ ứ ữ ể ạ ậ ỹ c các yêu ơ ậ t đ i v i ngh Lu t n i mà “trò ch i ậ i thì k năng l p

ngôn ng ” có th có s c m nh quy t đ nh c s ph n con ng ấ ố ậ ộ ỏ lu n là m t đòi h i có tính ch t s ng còn.

ủ

ậ

ớ

1 Trích bài thi c a SV l p Lu t DS 34 B.

145

Ự Ậ BÀI T P TH C HÀNH:

1. Cho đo n l p lu n, yêu c u nh n di n các ph

ầ ậ ế ộ

ệ ứ ươ ậ ứ ượ ử ụ ế các ph

ạ ậ ươ ạ ậ ậ ứ ng ti n liên k t hình th c gi a các lu n c đ ậ ữ ệ ậ ậ ầ

3. Cho đo n l p lu n, yêu c u nh n di n các ph

ệ ng th c liên k t n i dung và ữ c s d ng trong đó. ệ 2. Cho đo n l p lu n, yêu c u nh n di n các quan h logic ng nghĩa b c 1 và ậ ứ các quan h th c p c a các lu n c . ệ ậ ệ ứ ấ ủ ậ ạ ậ ứ ậ ươ ậ ầ ng th c l p lu n đ ượ ử c s

ụ d ng trong đó.

ạ ậ ỗ ấ ử ữ ệ ậ ầ ậ ỗ i và s a ch a các l

i y. ạ ậ ầ ắ ế ế 4. Cho đo n l p lu n, yêu c u nh n di n các l ậ 5. T m t s câu đã cho, yêu c u s p x p và liên k t chúng thành đo n l p lu n

ừ ộ ố ẽ ạ

ch t ch , logic và m ch l c. ế ặ ự ạ ả ộ ủ ề ữ ả ắ 6. Th c hành vi

ươ ứ ậ ầ ủ t m t văn b n ng n kho ng 400 ch (ch đ theo yêu c u c a ế ộ ư ỉ ng th c liên k t n i

ể ậ giáo viên), ch ra các ki u l p lu n cũng nh các ph ứ ượ ử ụ dung và hình th c đ c s d ng trong đó.

Ậ Ỹ Ệ Ả BÀI 3 Ậ K NĂNG L P LU N HI U QU

ộ ậ ậ ờ ườ ờ ướ ẫ ắ ằ ộ ng đích là nh m d n d t, tác đ ng,

M t l p lu n đ i th ế ườ ụ ng bao gi ườ ọ cũng h ế ườ ườ ế ậ i nói, ng i vi

ộ ế i đ c đ n m t k t lu n mà ng ứ i nghe, ng ủ ậ ổ ộ t có ủ ng, có ch đích nêu ra, qua đó làm thay đ i nh n th c, thái đ , hành vi c a

thuy t ph c ng ướ ị đ nh h h . ọ

ự ế ậ ậ ượ ể ệ ở ạ ậ ả , l p lu n đ c th hi n ế t

ậ ậ ộ ậ hai d ng: l p lu n trong văn b n vi ạ ậ Trong th c t ạ ơ (đ n tho i) và l p lu n trong văn nói (h i tho i, tranh lu n).

ả ậ ậ ế ự ậ ậ ượ ướ ạ + L p lu n trong văn b n vi

t: là s l p lu n đ ế ượ ể ệ c th hi n d ướ ị ậ ặ ọ ỉ ể ọ t ra đ đ c tr ả i d ng văn b n ọ c đám đông, đ c c vi

(ngh lu n ho c khoa h c) hoàn ch nh, đ ả ị ộ ể ạ ộ trong h i ngh , h i th o, đ đăng báo, t p chí, in sách,…

ụ ờ ị ậ ệ ệ ả ọ ị Ví d : l i kêu g i, hi u tri u; b n tuyên ngôn; các bài ngh lu n chính tr – xã

ọ ậ ệ ứ ọ

ặ ể ủ ậ ườ ậ ế ậ ậ ạ ả Đ c đi m c a l p lu n trong văn b n vi

ộ ươ ớ ự ậ ậ ộ ồ ị

toàn b ch ỹ ệ ổ ứ ậ ứ ẽ ộ ể ế ắ chu đáo, k càng trong vi c t

ậ ch c, s p x p các lu n đi m, lu n c , lý l ị ế ể ẫ ế ẽ ặ ẳ ằ ậ ộ h i; bài phê bình văn h c, ngh thu t; các công trình nghiên c u khoa h c. ủ ộ t: ng i l p lu n ch đ ng v ch ra ắ ẩ ẵ ị ng trình l p lu n theo m t ý đ đã đ nh s n, v i s chu n b , cân nh c m t cách ỏ ộ ch t ch , logic đ d n đ n k t lu n m t cách xác đáng nh m kh ng đ nh, bác b

146

ụ ế ề ậ ộ ườ ế ủ ậ ấ ặ m t lu n đ ho c thuy t ph c ng i khác ch p nh n ý ki n c a mình.

ậ ậ ậ ộ ộ ươ ậ ượ ạ + L p lu n trong h i tho i / tranh lu n: là m t ch

ở ờ ủ ư ạ ậ ố ậ ng trình l p lu n đ ổ ạ ộ thành l i c a hai bên đ i tho i / tranh lu n nh : các ho t đ ng trao đ i, m c c c hình ặ ả

ậ ở ị ườ ậ ạ

khi mua bán; tranh lu n ể ủ ậ ặ ngh tr ậ ng; tranh lu n t ạ ộ i tòa… ậ

Đ c đi m c a l p lu n trong h i tho i /tranh lu n là: ễ ườ ườ ạ ự ủ ế ế ế ố a) Ng

i nói / ng ợ ườ ươ ụ ể ộ ị ậ ậ i nghe đ i tho i tr c ti p nên di n bi n c a ti n trình l p ộ ẵ ng trình đ nh s n mà ph thu c ng h p này khó có th theo m t ch lu n trong tr

ự ươ vào s t

ữ ng tác gi a hai bên. ể ố ậ ớ ợ

ậ ề b) Do hai bên có quan đi m (l ỗ ẽ ố ậ ạ ư ị

ộ i ích) khác nhau (đ i l p nhau) nên v i cùng m t ể ẳ ể ữ đ i l p nhau đ kh ng đ nh quan đi m i đ a nh ng lý l ể ủ ị ủ ờ ỏ

ư lu n đ nh ng m i bên l ồ ủ c a mình, đ ng th i ph đ nh, bác b quan đi m c a bên kia. ậ ườ ụ ế ạ ộ ị ậ Ví d : Trong h i tho i mua bán, n u ng

ớ ể ụ ượ ườ ạ ậ ể ạ ấ ậ

ụ ể ượ ẻ ơ i mua l ườ ư ế ư c giá cao, thì ng ứ c r h n m c giá mà ng

hóa v i m c đích đ bán đ ớ v i m c đích đ mua đ ổ ạ ườ ươ ộ ườ trao đi đ i l ể i bán l p lu n đ nâng giá tr hàng ị i l p lu n đ h th p giá tr ệ ứ i bán đ a ra. C nh th , vi c ậ ng trình l p i bán đã hình thành m t ch

ụ ể ả ủ ậ ộ ữ i gi a ng ằ i mua và ng ế ế lu n liên t c đ nh m đi đ n k t qu c a cu c mua bán.

ớ ứ ơ ế ậ ạ ậ ạ ố

ọ ả ủ ậ ườ ọ ơ ả ườ ế ệ ộ ề đ quan tr ng h n c là hi u qu c a l p lu n tác đ ng đ n ng i đ c, ng

ể ộ ậ ư ế ơ ở ủ ậ ả ắ

ử ụ ườ ườ ụ ề ế ệ ả ấ ộ ấ Tuy nhiên, dù v i hình th c đ n tho i hay đ i tho i, khi ti n hành l p lu n, v n ậ i nghe ậ nh th nào. Vì v y, trên c s ph i tuân th các nguyên t c logic, đ m t l p lu n ươ ạ ng đ t m t hi u qu thuy t ph c cao nh t, ng ng s d ng nhi u ph i ta th

ứ ể ả ủ ậ ậ

ệ th c đ nâng cao hi u qu c a l p lu n. ệ ậ ườ ế ả ậ ậ 1. Các chi n thu t tăng c ng hi u qu l p lu n

ế ậ ườ ậ ứ ứ ủ ạ 1.1. Các chi n thu t tăng c ng s c m nh c a lu n c

ố ả ậ ậ ế ệ ế ộ ậ ụ

ế ứ ướ ụ ế ụ ủ ứ ế

ậ ấ ậ ầ ậ ọ

ế ử ụ ậ ứ ậ ể ườ ứ ủ ế ạ bi

ế t s d ng các chi n thu t đ tăng c ậ ứ ượ ườ ứ ủ ạ ng s c m nh c a lu n c đ

c th hi n ế tăng c ỹ ậ ứ ụ ứ ệ ể ạ

ậ ắ ẽ ệ ế ẽ ề ạ ạ Trong m t l p lu n, k t lu n cu i cùng có hi u qu thuy t ph c hay không và ậ ạ ộ ế c h t tùy thu c vào s c m nh thuy t ph c c a lu n thuy t ph c đ n m c nào tr ả ả ủ ậ ệ ể ứ c . Vì v y, đ nâng cao hi u qu c a l p lu n, yêu c u quan tr ng b c nh t là ph i ậ ng s c m nh c a lu n c . Các chi n thu t ạ ể ệ ở ự ế ợ s k t h p khéo léo và linh ho t ậ ậ các k năng đ gia tăng s c m nh thuy t ph c cho lu n c . Đó là ngh thu t v n ụ , là các d ng linh ho t nhi u lo i lý l ế , là ngh thu t s p x p và liên k t các lý l

ậ ế ủ ệ ệ ẫ ặ ậ ỏ

147

ậ chi n thu t so sánh, trích d n, là th pháp đ t câu h i, là ngh thu t hùng bi n trong ậ l p lu n.

ạ ẽ

1.1.1. K t h p v n d ng linh ho t nhi u lo i lý l ậ ế ợ ậ ụ ắ ủ ề ộ ạ ứ ỉ ồ ố

Theo qui t c c a logic hình th c, m t suy lu n ch g m t ủ ể ộ ế ủ ề ể ề ề ề ề ậ ề ạ ề i đa hai ti n đ (đ i ế ti n đ và ti u ti n đ ) là đã đ đ đi đ n m t k t lu n v tính đúng / sai c a chân

ở ậ ạ ề ể ỗ ề

ờ ẽ ườ ể ị ắ ẻ ấ ế không t ng, do các lý l

ế ả ử ụ ẽ ể ổ ề ạ ằ đ b sung cho nhau nh m tăng c

t ph i s d ng nhi u lo i lý l ủ ậ ứ ậ ứ ộ ậ ự ề ậ

ụ ủ ậ ậ lý, b i m i ti n đ trong phép tam đo n lu n đã là hi n nhiên đúng. Trong khi đó, ậ ớ ậ t y u đúng nên có th b b t b , vì v i l p lu n đ i th ườ ầ ậ ng v y c n thi ệ ạ ứ s c m nh c a lu n c . M t l p lu n càng nhi u lu n c có tính xác th c thì hi u ự l c thuy t ph c c a l p lu n càng cao.

ố ủ ề ễ ộ ế Ví d : ụ ệ (1) Trong bài Cáo bình Ngô, Nguy n Trãi đã tuyên b ch quy n dân t c qua vi c

ộ ạ ẽ

(cid:0) Dân t c ta là m t dân t c có n n văn hi n t

ẫ d n ra m t lo t các lý l ộ ộ khách quan: ề ộ ế ừ ố ư ề ế ờ V n x ng n n văn hi n lâu đ i:

đã lâu.

ự ươ ng v c rõ ràng:

ụ ờ Núi sông b cõi đã chia. ắ Phong t c B c Nam cũng khác.

ủ ệ ề ầ ờ Tr i Tri u, Đinh, Lý, Tr n bao đ i gây n n đ c l p ộ ậ …

ề ệ ờ đ i nào cũng có. t: …

(cid:0) Có lãnh th riêng, c ổ (cid:0) Có b n s c văn hóa riêng: ả ắ (cid:0) Có ch quy n riêng: ả ề (cid:0) Có nhi u anh hùng, hào ki (cid:0) Có truy n th ng hào hùng, oanh li ứ

ề ố ệ ạ ố ư ệ Vi c x a xem xét, t ch ng ngo i xâm:

ớ ch ng c còn ghi. ẽ ạ ẽ ứ ụ ự ế ậ ậ khách quan là lo i lý l

ứ Lý l ằ ồ ạ ụ ể ự ế ả ự ệ ế các b ng ch ng t n t , có quan h nhân qu tr c ti p v i s i c th trong th c t

ễ ả ứ ứ ệ ả ậ

ơ ở ữ ự ậ ượ ế ẽ ể ậ ặ ắ c ch t ch , có c s v ng ch c, khó có th bác này khi n cho s l p lu n đ

có s c thuy t ph c cao trong l p lu n, vì d a trên ớ ự ạ vi c, “nói có sách mách có ch ng” ch không ph i suy di n c m tính, vì v y, lo i lý ẽ l b . ỏ

ớ ọ ậ ế ậ ụ ể ế ẳ ị

ậ ứ ể ẽ ậ ậ ờ ỉ khách quan, thì l p lu n đ i th

chân lý nên ch có th dùng các lu n c là lý l ế ườ ụ ụ ế ắ ậ ọ do nh m đ n m c đích quan tr ng là thuy t ph c nên th

ệ ự ẽ ớ ụ ế ề ạ ằ ủ N u l p lu n khoa h c v i m c đích đ đi đ n kh ng đ nh tính đúng / sai c a ườ ng ế ợ ụ ng v n d ng k t h p ứ ạ v i các vai trò và hi u l c thuy t ph c khác nhau nh m t o nên s c

nhi u lo i lý l ợ ổ ạ ụ ế ể ậ ậ m nh t ng h p đ làm gia tăng tính thuy t ph c cho l p lu n.

ị ướ ệ ướ ặ (2) Trong bài H ch t

148

ế ầ ng sĩ, ố ể đ khích l ặ ứ ướ lòng yêu n ế ướ ọ g i tinh th n quy t tâm ch ng gi c c u n c và thuy t ph c các t c, ý chí căm thù gi c, kêu ừ ỏ ụ b ng sĩ hãy t

ề ợ ự ữ ỷ ư ể ậ ướ nh ng thú vui ích k và s vun vén quy n l

i riêng t ồ đ lo cho v n n ề ạ c trong lúc ẽ ể ờ ấ ụ ầ ấ ậ ố đ tăng

ụ ế ệ ả ậ ậ lâm nguy, Tr n Qu c Tu n đã v n d ng đ ng th i r t nhi u lo i lý l ấ ườ c

ẽ :

khách quan ươ ủ ướ ừ ỏ ng hi u qu thuy t ph c cao nh t cho l p lu n: * Lý l Nêu g ầ ng sáng c a các trung th n nghĩa sĩ b mình vì n

c t ng đ ứ ườ ế ỷ ử ượ ư c l u ng nghe: K Tín đem mình ch t thay, c u thoát cho Cao Ta th

danh trong s sách: “ Đ …ế ”.

ự ế ướ ắ ạ ố ổ Nêu th c t

ố ưỡ ạ ng, u n l

ễ đang di n ra tr làm nh c: “ụ ấ ứ ặ Ngó th y s gi c đi l ề ỉ ắ s m ng tri u đình, đem thân dê chó mà b t n t t ph … ị ặ c m t: T qu c đang b gi c ngo i xâm giày xéo, ề ườ i nghênh ngang ngoài đ i cú di u mà ắ ạ ể ụ ”.

* Lý l ẽ ộ ạ : n i t

i ữ ể ệ ộ ướ ủ Nêu lên nh ng hành đ ng c a mình th hi n lòng yêu n

ườ ớ ữ ỗ ố ư ắ ử ộ ướ ng t i b a quên ăn, n a đêm v g i; ru t đau nh c t, n ặ c, căm thù gi c cao ắ ầ c m t đ m

đ : “ộ Ta th đìa…”.

ỉ ộ ướ ủ ệ ỉ ng sĩ: ch lo

ặ ấ ưở ệ ạ Ch ra thái đ bàng quan, vô trách nhi m c a các t Ho c l y vi c c

ườ ế ể ế ệ ạ ợ ộ ạ ng l c, vun vén h nh phúc cá nhân: “ h ấ l y vi c đánh b c làm tiêu khi n; vui thú v vui ch i,ơ ặ ọ h i gà làm vui đùa, ho c ặ n ru ng, ho c quy n luy n v con;

ặ ệ ướ c… ”.

* Lý l

ho c lo làm giàu mà quên vi c n ẽ ạ ứ : đ o đ c ắ ạ ự ố ậ ớ ướ ủ không có Nh c l ng sĩ: “…

ặ ơ ỏ

ứ ậ ự ủ ề ấ ổ ộ i s đ i đãi h u hĩnh, tình nghĩa c a mình v i t ươ m c thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho c m; quan nh thì ta thăng ch c, l ng ít ạ thì ta c p b ng; đi th y thì ta cho thuy n, đi b thì ta cho ng a; lúc tr n m c xông

ố pha thì cùng nhau s ng ch t…

ộ ờ ơ ự ứ ử ạ ủ ệ

ươ ướ ủ ấ Nay các ng , vô trách nhi m c a các ụ ướ c nh c mà t lo, th y n ng sĩ: “

ế ”. ơ Phê phán s ng x vô n b c nghĩa, thái đ th ế ụ i nhìn ch nh c mà không bi ặ ả ầ ướ ề ế ẹ ế ứ t không bi t th n. Làm t ng tri u đình ph i h u quân gi c mà không bi t t c… ”.

ẽ

* Lý l ẽ ộ theo thang đ đánh giá: ễ ả ấ ướ ượ ộ ậ c đ

c đ c l p, thái bình: ộ ươ ữ ề ấ ẳ ổ

149

ượ ủ ụ ữ ẳ ấ ợ ố ưở V ra vi n c nh khi đ t n ủ ữ “Ch ng nh ng thái p c a ta v ng b n, mà b ng l c các ng ế ng th ; ch ng nh ng gia quy n c a ta đ ờ ờ i cũng đ i đ i c êm m g i chăn, mà v con các h

ệ ủ ẳ ị i cũng đ ữ c bách niên giai lão; …ch ng nh ng danh hi u c a ta không b mai

ượ ọ ươ ượ ử ư ươ ng ộ m t, mà tên h các ng

i cũng đ ổ ạ ơ ”. c s sách l u th m ạ ề ộ ứ ớ ự ẽ ớ ợ ủ ậ

ọ ờ ầ ặ ệ ẽ ắ ệ ủ V i s huy đ ng s c m nh t ng h p c a nhi u lo i lý l ố ứ ấ

ạ ụ ướ ứ s c ch t ch , s c bén, l ẽ ố ớ ự ưở ụ ữ ắ ph c m nh m đ i v i các t

ỷ ng sĩ đang đ m chìm trong s h ấ ướ ơ ậ ở ọ ỗ ụ ọ

ứ ỉ vui ích k , làm th c t nh và kh i d y ướ h n i nh c m t n ụ ọ ự ủ ẻ ệ ng, thúc d c h hãy chung lòng chung s c đ

ả ậ ở ẽ ủ ụ ậ ạ ỹ trách nhi m và danh d c a k làm t ướ ụ ử r a nh c cho n c. Qu th t,

đây, k năng v n d ng các lo i lý l ệ ạ ế ậ ậ ộ ậ ấ ậ ố

ệ ậ ụ ề ứ ủ ứ ẽ ạ ạ ắ ậ ế ậ , v i cách l p lu n h t ế i kêu g i, hi u tri u c a Tr n qu c Tu n đã có s c thuy t ng th nh ng thú ầ c, kêu g i tinh th n ứ ể ầ c a Tr n ầ Qu c Tu n đã đ t đ n trình đ b c th y trong ngh thu t l p lu n. Đó chính là ằ b ng ch ng v s c m nh c a vi c v n d ng s c bén các lo i lý l ậ trong l p lu n.

ậ ả ủ ẽ ố khách quan không ng h

ơ Th m chí, ngay c khi r i vào tình hu ng mà lý l ể ế ẫ ườ ổ ụ ể ệ ằ

mình, ng ậ i có tài xoay chuy n tình th v n có th làm thay đ i c c di n b ng kh ụ ạ ế ẽ ả ộ năng v n d ng m t cách khôn khéo, tài tình các lý l ể khác đ đem l i k t qu nh

ư ở ậ ậ ạ ạ ố ộ ả ư ề đo n “Thúy Ki u báo ân báo oán” ậ ủ mong mu n. L p lu n c a nhân v t Ho n Th

ệ ề ệ ươ ư ể ỉ (trong Truy n Ki u) dù ch là câu chuy n trong văn ch ng nh ng cũng có th coi là

ể ậ ụ ọ ể ự ế ộ ố m t bài h c đ có th v n d ng trong các tình hu ng th c t

ườ ề ế ệ ề ạ ậ Truy n Ki u ọ M i ng i đ u bi t, trong

ườ ọ ộ ấ ượ ớ

. ư ề , sau nhân v t nàng Ki u, Ho n Th là ỉ ở ự i đ c không ch b i s khôn ngoan, ậ ẽ ậ ả ờ ậ m t nhân v t gây n t ử ư ượ ứ ắ ng sâu s c v i ng ở ự ắ ả , l p lu n. Nh kh năng m u l

c trong ng x mà còn ấ ườ s s c s o trong lý l ự ứ ễ ỏ ưỡ ươ

i “đàn bà d có m y tay” đã t ề c u mình thoát kh i l ề ư ưở ế ấ ố này mà ng ủ c a nàng Ki u trong tình hu ng t

ậ ng nh cái ch t đã c n k gang t c. Khi m ư ậ ử ề ể ạ

ư ữ ậ ở ổ ộ i g m công lý ở ỏ ế ả phiên tòa đ báo ân r a oán, Ki u quy t tr thù Ho n Th th t đích đáng cho th a ạ ạ ỗ n i căm h n b i nh ng đau kh mà Ho n Th đã gây ra cho mình. M t hình ph t

ắ ệ ượ ề ướ ớ ư ạ kh c nghi t đã đ c Ki u báo tr c v i Ho n Th ngay khi:

ể ờ ế

ấ

ờ ư

ấ ễ ồ ạ Tho t trông nàng đã chào th a: ư “Ti u th cũng có bây g i đ n đây ễ Đàn bà d có m y tay ấ ặ ờ Đ i x a m y m t đ i này m y gan D dàng là thói h ng nhan

150

ệ ắ ề Càng cay nghi t l m càng oan trái nhi u”.

ạ ấ ư ặ ồ ạ ẫ ỉ ư ệ ớ

ộ ạ ỡ ộ ể i tr ng đã quá rõ ràng, khi bi

i cho mình. Khi t ư ạ ẽ ế ố ẽ ạ Ho n Th m c dù xu t hi n v i tâm tr ng “h n l c phách xiêu” nh ng v n t nh ế t ể ự i mình, Ho n Th đã tìm đ n các lý l khác đ t khách quan ch ng l

táo, khôn ngoan đ tìm cách g t ạ ằ r ng lý l ữ bào ch a, đó là:

ẽ ố theo s đông:

ườ ng tình

ậ ườ ế ộ Ghen tuông thì cũng ng ể ơ ủ ẽ ạ ứ Lý l

Lý l ằ R ng tôi chút ph n đàn bà i ta th ề i Ki u): ế t kinh ẳ ỏ ử ứ ế

ữ

ư ễ ề

đ o đ c (k n c a mình và k t t Nghĩ cho khi gác vi Đ n khi kh i c a d t tình ch ng theo Lòng riêng, riêng nh ng kính yêu Ch ng chung ch a d ai chi u cho ai. ẽ ạ ứ ồ ậ ộ ượ ạ ồ đ o đ c (nh n t i, h mình xin đ Lý l c khoan h ng):

ng b th ng bài nào chăng.

Trót đà gây vi c chông gai ờ ượ Còn nh l ẽ ớ ậ ệ ể ươ ữ ẽ ặ ướ ự ậ ủ ư ạ Tr ặ có lý, có tình c a Ho n Th , m c

c s l p lu n ch t ch , v i nh ng lý l ề ư ứ ấ ậ ừ ả ậ

dù trong lòng còn ch t ch a căm h n nh ng Ki u cũng đành ph i th a nh n: ậ ằ

ự ả ờ i

Khen cho th t đã nên r ng ế Khôn ngoan đ n m c nói năng ph i l ệ ẽ ạ ứ ể ồ ề ế ả ể ẽ Đ r i chính Ki u cũng ph i vi n đ n lý l đ o đ c và lý l hành vi đ cân

nh c: ắ

ườ

ề ế ổ

ướ ệ ề ố Tha ra thì cũng may đ iờ ỏ i nh nhen Làm ra thì cũng ra ng ư ạ ả ả K t qu là Ki u đã ph i tuyên tha b ng cho Ho n Th : Đã lòng tri quá thì nên Truy n quân l nh xu ng tr ng ti n tha ngay.

ư ậ ẽ ạ ề ể ệ

Nh v y là, ngay khi không có lý l ụ ộ khách quan đ bi n h cho mình, Ho n Th ế ờ ộ ể ậ ượ ẽ ạ t ng

ậ đã khôn khéo v n d ng các lý l ạ khác đ l ủ ự ứ ụ ấ ượ ờ ộ ố c u đ

c m ng s ng c a mình. Đây là m t ví d r t đáng đ ạ nh đó mà đã t ẫ ề ệ ự ủ ậ ụ ủ ứ ế ư ụ c th c m t cách ngo n m c, ể ạ ậ chúng ta suy ng m v hi u l c c a l p lu n và s c m nh thuy t ph c c a các lo i

151

ẽ ờ ườ lý l đ i th ng.

ạ ủ ườ ộ ố ệ ổ ộ Tóm l i, do cu c s ng c a con ng

ộ ấ ừ ề ả ậ ề ầ ậ v y khi xem xét m t v n đ c n ph i nhìn nh n, đánh giá t

ẽ ờ ườ ư ữ ề ị đ i th

ở ọ ơ ả ấ ế chi u; thêm n a, các lý l ố ọ ọ m i n i, m i lúc, do đó, đ s t y u đúng

ả ế ợ ậ ụ ượ ứ ụ ế ầ ộ ở ố i là “t ng hòa các m i quan h xã h i”, b i ề nhi u phía, nhi u ụ ế ng không có giá tr thuy t ph c nh nhau trong ể ự c s c thuy t ph c cao thì c n ph i k t h p v n d ng m t cách khéo m i tình hu ng, và cũng không ph i t ậ ậ l p lu n có đ

ề ạ ẽ ể ổ đ chúng b sung cho nhau.

ạ léo và linh ho t nhi u lo i lý l ầ ữ ể ộ ư ầ ạ ả ấ

ệ ử ụ ề ượ ẽ ề ạ ọ ng châm v l , ph

ậ ứ ươ ề ấ ờ M t yêu c u n a, tuy hi n nhiên nh ng cũng c n ph i nh n m nh thêm là, trong ư ươ ng dù quan tr ng nh ng ẽ ượ ỗ c ng châm v ch t; nghĩa là, m i lu n c , lý l đ

ế ợ vi c s d ng k t h p nhi u lo i lý l ả ặ cũng ph i đ t sau ph ự ự ứ ặ ụ ế ả ọ bao gi ự l a ch n ph i th c s xác đáng và có s c n ng thuy t ph c cao.

ệ ẽ ậ

ậ ắ ế 1.1.2. Ngh thu t s p x p, liên k t các lý l ụ ủ ế ế ộ ậ ệ ả ậ ậ trong l p lu n ỉ ụ ệ ộ

ợ ạ ề ẽ ế ầ ậ ộ

ở ự ắ và s d ng h p lý nhi u lo i lý l ẽ ậ ứ ớ ậ ứ ữ ế ế s s p x p, liên k t các lý l

ệ ậ ả ả ề ạ ẽ ả ậ ặ ố

ế ự ệ ạ ợ

ộ Hi u qu thuy t ph c c a m t l p lu n không ch ph thu c vào vi c huy đ ng ọ ử ụ , mà m t chi n thu t không kém ph n quan tr ng ậ ứ ớ sao cho gi a lu n c v i lu n c và lu n c v i là ự ậ ế k t lu n ph i đ m b o m i quan h th t ch t ch , logic và li n l c. Đó là s v n ụ d ng linh ho t, khéo léo và phù h p các phép liên k t d a trên các quan h so sánh, ể ệ ổ ườ ứ ẽ ệ ạ quan h b sung hay quan h móc xích đ các lý l tăng c

ượ ẽ ắ ẽ ặ ậ ế ự ậ c ch t ch , s c bén, qua đó s gây đ ng s c m nh cho nhau, ượ ấ ượ c n t ng sâu

ụ ế ệ c hi u qu thuy t ph c cao.

khi n cho s l p lu n đ ả ạ ượ ắ s c và đ t đ Ví d :ụ

ị ướ ặ ả ế ẽ ể ả , khi đ t ra hai gi thi

Trong bài H ch t ầ ự ọ ng sĩ ố ướ ư ấ ễ t, v ra hai vi n c nh đ các t ỗ ẽ ượ ắ t ng l a ch n, Tr n Qu c Tu n đã đ a ra hai chu i lý l ế c s p x p trong s đ ỳ ự

ế ố ươ đ i chi u, t

ả ng ph n nhau: ỉ ơ ưở ạ ể ấ ướ ơ ặ ế a) N u các t ỳ ướ t c r i vào tay gi c thì

ng ch lo ăn ch i h ụ ng l c, đ đ t n ả ấ ả ẽ t

ẳ ủ ữ ươ ổ ộ

ữ ế ủ ươ ẳ ợ ị

ả t c s lâm vào tình c nh nh c nhã, thê th m: ấ “Ch ng nh ng thái p c a ta không còn, mà b ng l c các ng ố ẳ ị ẹ ị

tông ta b giày xéo, mà ph n m cha m các ng ụ ầ ộ ồ ế ử ế ơ ị

ướ ươ ế

152

ấ i cũng m t; ữ i cũng kh n; ch ng nh ng ch ng nh ng gia quy n c a ta b tan, mà v con các ng ẳ ậ ươ ắ ổ i cũng b qu t lên; ch ng xã t c t ấ ế ữ nh ng thân ta ki p này ch u nh c, r i đ n trăm năm sau, ti ng d khôn r a, tên x u ạ ậ ng b i tr n. còn l u, mà đ n gia thanh các ng ố ỏ i cũng không kh i mang ti ng là t ượ ế ờ ẫ ươ ỏ ư ấ Lúc b y gi ẻ i mu n vui v ph ng có đ , d u các ng c không? ”

ứ ề ể ồ ớ ố ỳ ướ t ạ ng cùng đ ng lòng chung s c v i tri u đình đ ch ng ngo i

ế b) N u các t ụ ể ử ẽ ươ ướ ươ xâm, đ r a nh c cho n ẻ i sáng, v vang:

c thì t ủ ữ ữ ề ấ ẳ ổ ộ ươ ng lai s t “Ch ng nh ng thái p c a ta mãi mãi v ng b n, mà b ng l c các ng

i cũng ợ ẳ ữ ụ ượ ố ng th ; ch ng nh ng gia quy n c a ta đ

ế ủ ữ i cũng bách niên giai lão; ch ng nh ng tông mi u c a ta s đ

ẳ ượ ươ ờ

ổ , mà t ắ tông các ng ế ề ế

i cũng đ ươ ị ẳ ẫ ư ươ ộ ọ

ấ ố ỏ

ờ ờ ưở đ i đ i h ươ các ng ế ễ l t ế ki p này đ c chí, mà đ n các ng ệ ữ nh ng danh hi u c a ta không b mai m t, mà tên h các ng ươ ơ th m. Lúc b y gi ệ ặ ấ c êm m g i chăn, mà v con ờ ẽ ượ ế ủ c muôn đ i ữ c th cúng quanh năm; ch ng nh ng thân ta ẳ ề i trăm năm v sau ti ng v n l u truy n; ch ng ư ử i cũng s sách l u ượ ế i không mu n vui v ph ng có đ ả c không?” ự ậ ủ ờ ẫ ẽ ẻ ư ươ , d u các ng ự trong s so sánh t

Vi c đ t các lý l ẽ ắ ặ ườ ọ ứ ủ ế ở ậ ng ph n nh trên đã khi n cho s l p lu n ườ ậ i i đ c/nghe, khi n ng

ể ừ ự ể ễ ả tr nên ch t ch , s c bén, xoáy sâu vào nh n th c c a ng ọ đ c /nghe t

so sánh đ t ệ ắ ớ ậ đó có th d dàng nh n ra đúng/sai, ph i/trái. ế ậ ự ữ ẽ ệ ứ ậ Cùng v i vi c s p x p lý l

ị ậ ế ậ ứ theo tr t t ậ ệ ự ủ ả ự

ậ ứ ố ớ ế ộ ậ ứ ề ậ ậ ậ ậ lu n c đ i v i k t lu n. Trong m t l p lu n có nhi u lu n c thì các lu n c

ệ ự ậ ườ ứ ụ ể ế ậ th

ậ ứ ợ ơ ứ ế ậ ậ ạ ơ

ệ ự ậ lu n thì lu n c nào có hi u l c l p lu n m nh h n (t c có l ậ ả ượ ậ ứ ườ ữ ế ể ặ ầ

c đ t sát ph n k t lu n. Đó là nh ng lu n c tăng c ủ ậ ph i đ ạ ủ ậ ứ ế ậ ậ ậ ệ quan h logic gi a các lu n c , vi c ầ ắ s p x p v trí các lu n c trong l p lu n còn c n ph i d a trên tính hi u l c c a các ứ ậ ậ ng có hi u l c l p lu n khác nhau. Vì v y, đ gia tăng s c thuy t ph c cho l p ậ i h n cho k t lu n) ứ ng đ nâng cao s c ấ ạ ệ ự ậ m nh c a l p lu n; k t lu n c a l p lu n là do lu n c có hi u l c m nh nh t

ế ị quy t đ nh.

ể ố ẹ ẻ ớ ạ ề ớ l ậ i m i nh n ti n th ưở , mua ng (1) Cái xe này còn m i, bi n s đ p, giá r , anh

đi.

ạ ệ ấ ả ấ l i còn th t nghi p n a ữ nên hoàn c nh r t bi ợ ế (2) Nhà nghèo, v y u, con đau, nó

đát.

ạ ề ườ ộ ồ l ng xa,

ướ i còn m a n a ặ (3) Đã mu n r i, đ ườ ộ ườ ặ ặ ạ ả ọ i đàn ông tr c m t đông đ o m i ng

ạ ấ ả ư ữ , anh v làm gì cho v t v . i l p đi l p l ằ ườ ặ ộ

ở ụ ẻ ỉ

ủ ẹ ế ặ i, không có trách nhi m gì trong l

ừ ố

153

ỗ ầ i l m c a m nó, n u có. Và cũng ấ ố ượ ứ ư ộ ứ ớ ờ ườ ẻ ố ươ ầ ộ ệ i chuy n (4) “…M t ng ộ ư ợ i đàn ông n ng n c đòi đ a m t v mình là gái m i dâm, đi bán bia ôm. M t ng ệ ộ ứ ứ đ a tr con đi xét nghi m, đòi m v án truy tìm cha nó dù nó ch là m t đ a bé vô ệ ộ t m c dù ộ trong su t th i gian v a qua, nó đã s ng trong gia đình y nh m t đ a con ru t ầ th tị . M t ng c đ a tr s ng g n gũi v i mình trong ng n i đã không th ng đ

ườ ươ ượ ẻ ụ ờ ứ ữ ệ ờ , li u ng i đó có th ng yêu đ c nh ng đ a tr b i đ i xa l ạ y năm tr i

ấ không?”.1

Đã A l

i Bạ

Đã A mà B

i ạ

ả ạ

A và … l B

A v l B

ể ườ ộ ố ặ M t s c p tác t ử ườ th ng dùng đ tăng c ậ ứ ng lu n c :

ự ườ ả ậ ệ ế ẽ ệ ậ ắ ằ ng hi u qu l p lu n b ng vi c s p x p các lý l

S tăng c ế ượ ướ ườ ụ ư ậ h

ng tăng ti n nh trên đây là cách th ộ ng đ ạ ố ớ ậ ạ ậ ậ ậ ơ ề theo chi u ả ậ c v n d ng trong các văn b n l p ứ lu n đ n tho i. Đ i v i l p lu n h i tho i / tranh lu n thì theo nhà nghiên c u

ể ắ ế ẽ ộ ậ ậ Perelman, có ba cách đ s p x p lý l trong m t l p lu n, đó là:

ứ ạ ẽ ầ a) S c m nh lý l

ứ ạ tăng d n ầ ẽ ả gi m d n

b) S c m nh lý l ẽ ứ ạ ể ố ố ố c) S c m nh lý l theo ki u “xu ng d c – lên d c”.

ạ ậ ậ ẽ ế ượ ậ ứ ầ tăng d n có nh

ườ ừ ầ Trong đó, l p lu n theo chi n thu t s c m nh lý l ể ngay t

ậ đ u ng ậ ượ ấ ượ c n t ạ i nói không gây đ ế ự ng đ thu hút s chú ý c a ng ẽ ả ầ ạ ậ ứ ế ở

ạ i có h n ch ậ gi m d n l ầ ở ạ ể ữ ệ ự ố ậ ẽ không có hi u l c m nh

ph n cu i l p lu n thì s ầ ườ ộ ở ượ ấ ượ c n t không gây đ ng

nghe. Còn l p lu n theo chi n thu t s c m nh lý l ế ế k t thúc, vì n u đ nh ng lý l ạ ng m nh ẽ ậ ấ ế ư ụ ậ ố đó l p lu n t

ườ ườ ự ữ ế ể ệ ậ ọ nh ng ng

ậ ậ ng l a ch n chi n thu t l p lu n theo ki u lý l ấ ượ i có tài hùng bi n th ố ạ ừ ể ừ ở ầ ố ể c đi m là ườ ủ i khâu ẽ i nghe, thành ra “đ u voi đuôi chu t” và do ậ ế ứ t y u cũng s không có s c thuy t ph c nh mong mu n. Vì v y, ẽ ế ứ ặ i v a có s c n ng thuy t ố “lên d c – xu ng d c” đ v a gây n t ng lúc m đ u, l

ụ ở ầ ph c ế ph n k t thúc.

ậ ắ ệ ế ẽ ậ ậ ạ i, ngh thu t s p x p các lý l trong l p lu n có vai trò vô cùng quan

ườ ụ ủ ậ ứ ế ạ ậ ọ ng s c m nh thuy t ph c c a l p lu n.

Tóm l ể tr ng đ tăng c ử ụ

ậ ứ ườ ứ ứ ạ ộ 1.1.3. S d ng phép so sánh ươ ằ ng th c nh m tăng c

ự ệ ươ ệ ươ ự ấ ự ệ ặ ng t

So sánh cũng là m t ph ớ vi c so sánh v i các s vi c t ượ ho c có các m i liên h t ộ , v n đ s ự ế ng t ụ ể ơ ỏ ơ ẽ ng s c m nh cho lu n c . Qua ề ẽ ố h n, rõ ràng, c th h n, và do đó s có tác đ ng tích c c đ n tâm đ

ườ ứ ụ ế ế ẽ ậ ậ c làm sáng t ứ ủ ậ i nghe, l p lu n cũng vì th mà s có s c thuy t ph c cao

lý, nh n th c c a ng h n.ơ

ẫ ừ

ủ

1 D n t

: Th y Cúc, sđd

154

Ví d : ụ

ầ ấ ấ ẫ ị ươ ề ề ố Ttrong bài H ch, Tr n Qu c Tu n đã d n ra các t m g

ử ệ ể ằ ng v các b tôi trung ụ ưở ư ưở ng th cá t

trong s sách Trung Hoa đ liên h , so sánh nh m phê phán t ướ ố ớ ậ ướ ủ ệ ộ ng h ấ ờ nhân và thái đ vô trách nhi m đ i v i v n n c c a các t .

ng sĩ lúc b y gi ắ ợ ị ớ ệ ậ ứ ệ ẫ ộ

V i vi c vi n d n các lu n c so sánh m t cách thích h p và đ c đ a thì ng ườ ọ ườ ể ờ ẫ ậ ầ i đ c, ng i mà ng

ế ắ ậ l p lu n dù không c n dài l ượ ự ệ ộ ụ ể ấ ượ ườ i i nghe v n có th hình dung ra ễ ng sâu s c, vì th mà cũng d đ c s vi c m t cách rõ ràng, c th , gây n t

ụ ế ị dàng b thuy t ph c.

ầ ư ọ ự ứ ư ậ ằ Tuy nhiên, khi đ a ra các lu n c so sánh thì cũng c n l u ý r ng, m i s so

ậ ễ ườ ươ ở ậ ư ộ ng pháp so sánh nh m t công ng hay kh p khi ng, b i v y, khi dùng ph

ọ ậ ạ ứ ư ườ ậ ứ ả ng s c m nh cho lu n c thì ph i th n tr ng nh dùng con dao hai

ỏ ậ ự ậ ứ ẽ ễ ị l

ụ ụ ệ ể ằ ậ ị

ị ậ ư ệ ả ủ ệ ế ệ ộ ộ ị

ụ ậ ậ ằ Tôi cho r ng UBND TP. H

ấ ở ộ

ấ ấ ượ ế ấ ấ

ờ ườ ộ ồ ư ự ị thì H i đ ng đ nh giá nh là ng

ủ ờ ồ

sánh th ụ ể c đ tăng c ế ưỡ i, n u không s d b bác b khi các lu n c so sánh không th t s xác đáng. Ví d :ụ ộ ồ ẳ Trong v án Minh Ph ng – Epco, đ kh ng đ nh r ng “vi c thành l p H i đ ng giám đ nh là k t qu c a m t vi c làm tùy ti n”, lu t s bi n h cho b cáo Tăng ồ ằ Minh Ph ng đã l p lu n b ng cách ví von, so sánh: “ Chí Minh đã c p gi y phép lái máy bay ch khách cho m t phi công lái máy bay ể ế c thì có th nh phi chi n đ u, và trên gi y phép đó còn ghi: n u th y không lái đ ự ế i lái công lái tr c thăng lái giùm. Trên th c t ở ự máy bay tiêm kích, đã nh phi công tr c thăng lên bu ng lái c a máy bay ch khách”.1

ả ộ ự ạ ừ ắ ố ứ ạ ừ ễ ậ

ữ Đây qu là m t s so sánh v a kh p khi ng l ế ụ ơ ậ ậ ậ

ị ậ ư ủ ọ ư ề ệ ế ấ ị

ư ậ ệ ệ ể ắ ằ ở ậ i v a r c r i, ph c t p, vì v y ứ không nh ng không làm cho l p lu n có s c thuy t ph c h n, mà th m chí còn làm ố r i thêm v n đ . Đó là ch a nói đ n vi c sau đó v lu t s này đã b Ch t a phiên Vi c ví von nh v y là công

ườ ạ ị ướ ạ ạ c, là vi ph m ph m vi

ạ i giám đ nh, xúc ph m c quan Nhà n ố ớ ườ tòa nh c nh và Vi n Ki m sát phê phán, vì cho r ng: “ kích và xúc ph m ng ậ ị ố ụ t ng theo lu t đ nh đ i v i ng i bào ch a t ơ ữ ”.2

ự ậ ứ ẫ

1.1.4. S trích d n các lu n c ẫ ệ ữ ủ ữ ụ Vi c trích d n các câu châm ngôn, t c ng , thành ng , các câu nói c a các nhân

1 Báo Tu i trổ ẻ, 15/7/1999 2 Báo Tu i trổ ẻ, 27/7/1999

155

ự ể ặ ị ả ậ ổ ế v t n i ti ng ho c có uy l c, các văn b n có giá tr pháp lý hi n nhiên v.v… làm

ậ ứ ộ ươ ụ ủ ậ ứ ể ế ệ ậ lu n c cũng là m t ph ả ng th c đ nâng cao hi u qu thuy t ph c c a l p lu n.

ầ ủ ự ụ ể ẫ ặ ậ ả ệ

Yêu c u c a s trích d n ph i th t chính xác, c th , và đ c bi ậ ứ ượ ấ ượ ậ ứ ợ ọ l c các lu n c phù h p, gây n t ọ ả t là ph i ch n ả ẫ c trích d n ph i

ứ ặ ự ự ụ ế ng; nói cách khác, lu n c đ ậ ậ th c s có s c n ng thuy t ph c cho l p lu n.

ị ậ ằ ẳ ả ể ể ụ ộ ậ

ề ườ ề

ạ ữ ượ Ví d : Trong b n Tuyên ngôn đ c l p, đ kh ng đ nh lu n đi m r ng: “ ẳ ề ấ ữ ọ ề ượ ố ề ề ự c; trong nh ng quy n y, có quy n đ

ề c s ng, quy n t ứ ậ ẫ H Chí Minh đã trích d n hai lu n c : a) B n

ầ quy n m u c u h nh phúc”, ủ ướ ề ỹ

ả ị

ứ ụ ể ạ ẳ ớ ị

ữ ẽ ả ố ph i không ai ch i cãi đ Đó là nh ng l T t cấ ả ạ ọ i đ u sinh ra có quy n bình đ ng. T o hóa cho h nh ng quy n không ai m i ng ể do và có th xâm ph m đ ả Tuyên ư ạ ồ ả Tuyên ngôn Nhân quy n và Dân ộ ậ năm 1776 c a n ngôn Đ c l p c M ; b) B n quy n ề c a Cách m ng Pháp năm 1791. Đó là nh ng văn b n có giá tr pháp lý hi n ể ữ ạ ủ ứ nhiên v i toàn nhân lo i, làm căn c có s c thuy t ph c đ kh ng đ nh đanh thép ằ r ng: “ ế ượ ”. c

1.1.5. Dùng câu h i đ l p lu n

ỏ ể ậ ệ ả ậ ế ể ữ ệ ậ ụ ủ ậ Đ nâng cao hi u qu thuy t ph c c a l p lu n, thay vì dùng nh ng m nh đ

ữ ậ ể ủ ị ự ế ầ ẳ ớ ị

ư ộ ử ụ ườ ạ ậ ậ ỏ i ta còn s d ng các câu h i nh m t ph lu n theo logic tam đo n lu n, ng

ủ ậ ậ ậ ể ệ ậ ậ ộ ờ ộ ề là nh ng câu tr n thu t đ kh ng đ nh hay ph đ nh tr c ti p cùng v i phép suy ươ ng ườ ng pháp, m t ngh thu t l p lu n. Đây cũng là m t đi m khác c a l p lu n đ i th

ớ ậ ứ ậ so v i l p lu n logic hình th c.

ả ậ ệ ệ ằ ậ ỏ ườ ượ ậ Vi c dùng câu h i nh m nâng cao hi u qu l p lu n th ng đ ụ c v n d ng

ườ trong các tr

ỏ ể ậ ứ ể ị ườ ướ ế ộ ợ ng h p sau: ậ ậ ng k t lu n (bu c ng

+ H i đ xác nh n các lu n c , đ đ nh h ướ ạ ế ườ ứ ế ậ ố ự ả i nghe ph i ể ủ ị i nói mu n đ t đ n), cũng t c là đ ph đ nh, ng mà ng t

ủ ể ẳ ị ố ế rút ra k t lu n theo h ươ ng và kh ng đ nh quan đi m c a mình. bác b ý ki n đ i ph

ố ộ ư ả ể ố ộ ậ

ỉ ồ ể ế ộ là đã có th gi t ch t vài ba cán b khác thì t ộ . M t ạ i sao

ỏ Ví d : ụ (1) “Hành vi đ a h i l ẻ k mang hàng t đ ng đi h i l ử ạ l

i không nên t ị hình chúng? ệ ơ có khi còn nguy hi m h n c hành vi nh n h i l ố ộ ế ”.1 ị ộ ậ ủ ằ ứ

ấ ủ ệ ầ ả (2) “B cáo cho r ng vi c đ nh giá tài s n là ch c năng đ c l p c a ngân hàng. ế t

ả

i phóng

, 18/7/1999

1 Báo Lao đ ngộ , 15/5/1999 2 Báo Sài Gòn Gi

156

ậ ẽ ử ạ ả ọ ơ ẳ ộ Đó là bài h c s đ ng nh t c a cán b ngân hàng. C a hi u c m đ h còn bi ị ị đ nh giá đúng giá tr tài s n. Do v y, l nào ngân hàng l i không làm đ ồ ọ ượ ?” 2 c

ậ ậ ể ằ ấ ỏ ỏ

ệ ố ủ ị ứ ự ấ ậ ộ ệ ự ậ L p lu n b ng các câu h i câu h i nghi v n là cách đ nâng cao hi u l c l p ệ ự ậ lu n, vì th c ch t đây là m t hình th c ph đ nh tuy t đ i nên nó có hi u l c l p

ạ ậ ườ ậ ườ ơ lu n cao h n d ng câu t ủ ị ng thu t ph đ nh thông th ng.

ị ướ ở ỏ ố ứ ươ ượ ặ ở ố ả ng ph n đ cu i hai

Trong bài H ch t ạ ậ ậ ờ ẫ ươ ố c đ t ượ ỏ ng sĩ, ấ Lúc b y gi c không? ẻ i mu n vui v ph ng có đ

ấ hai câu h i đ i x ng t , d u các ng ươ ố ờ ẫ ỏ ẻ ượ , d u các ng i không mu n vui v ph ng có đ c không? đo n l p lu n: “ và “Lúc b y gi

ườ ả ườ ọ ứ ậ ộ i nghe ph i suy nghĩ và t i đ c/ ng

ượ ứ ế ậ ậ ”, ” nh haiư ự rút ụ c tính khách quan và s c thuy t ph c ượ ự c t rút ra s có đ

mũi khoan xoáy vào nh n th c, bu c ng ẽ ế ế k t lu n. K t lu n khi đ h n.ơ

ị ạ ẳ ỏ ể ế ủ

ườ ộ ấ + H i đ kh ng đ nh, nh n m nh ý ki n c a mình: ả “Văn hóa – đó có ph i là s phát tri n n i t i bên trong m t con ng

ồ ấ ể ứ ự ả ộ ạ ử ủ ườ ớ

ấ ị ườ ể ả ả

ườ ả

ư ậ ể ể ườ ượ ữ ộ t c nh ng cái đó. M t ng

ể ể i không th hi u đ ế ề ạ ự ừ ệ

ể ự ể ế ậ i hay i khác không? ế i khác không? Tôi cho là th . i khác hi u mình không? Tôi cho là nh v y. Văn ủ c quan đi m c a i khác t c là trong ch ng m c nào đó anh ta có h n ch v trí tu và văn hóa, ứ ộ mình có m t ki n th c

ộ ự ị không? T t nhiên r i. Đó có ph i là cách ng x c a anh ta v i ng ả Nh t đ nh là ph i. Đó có ph i là kh năng hi u ng ả Đó có ph i là kh năng làm ng ấ ả hóa nghĩa là t ứ ườ ng ừ ộ ở b i vì, tr m t vài b c siêu nhân không k , không ai có th t và m t s l ch duy t đ y đ ”

ế ậ ố ỏ ị ệ ầ ủ . (Neru) ậ ươ ng pháp l p lu n khéo léo, t nh khi mu n bày t

+ H i ỏ còn là ph ớ ườ ặ ố ể quan đi m ố i khác, ho c mu n góp ý hay khuyên can ai đó mà không mu n làm

ố ậ đ i l p v i ng ậ ọ h ph t lòng.

ư ậ ỏ ể ậ ệ ậ ộ ươ ạ ứ ng th c đem l ệ i hi u

Nh v y, vi c dùng câu h i đ l p lu n cũng là m t ph ả ự ậ ậ qu cao cho s l p lu n.

ệ ậ ậ ậ 1.1.6. Ngh thu t hùng bi n trong l p lu n

ệ ườ ậ ể ạ ứ ứ ươ ậ ứ

ậ Trong l p lu n, đ tăng c ư ặ ố ệ ượ ử ụ ng s c m nh cho lu n c , các ph ầ

nh phép l p, phép n i hay phép li ợ ả ể ữ ố t kê…cũng c n đ ế ủ qu đ phát huy t

ệ ồ ộ ả ự ự ỏ i đa nh ng l ậ ậ đi u hùng h n cho l p lu n. Qua đó cũng là s bày t

thái đ , c m xúc và s nhi ủ ị ườ ọ ệ ủ ườ ế ế ẳ ế ng th c liên k t ệ ộ c s d ng m t cách có hi u ọ ẩ ệ ạ i th c a nó trong vi c t o nên kh u khí, gi ng ệ t i đ c/nghe

157

i vi ế ạ ộ ố ị t/nói trong vi c kh ng đ nh hay ph đ nh, khi n ng thành c a ng ẽ ụ ị b lôi cu n, thuy t ph c m t cách m nh m .

ướ ụ ấ ị H ch t ng sĩ

Ví d : Trong ượ ạ hay Tuyên ngôn đ c l p ỉ ở ậ ứ ộ ậ ử ụ ệ ắ c t o thành không ch

ậ lu n đ ộ ệ ủ ậ ộ ậ , tính ch t hùng bi n c a l p ngh thu t s d ng các lu n c m t cách s c bén, ế ấ ở ầ ọ ậ ử ụ chi n thu t s d ng r t linh mà m t ph n quan tr ng không kém cũng chính là

ắ ị ế ạ ho t, khéo léo và đ c đ a các phép liên k t này.

ạ ứ ứ ủ ạ ậ ỉ ượ ả ổ ế ợ i, s c m nh c a lu n c ch có đ

Tóm l ừ ế ợ ượ ụ ộ ỹ ề ậ ậ ế ậ ạ m nh t ứ c khi nó là k t qu t ng h p s c ậ c k t h p v n d ng m t cách

nhi u k năng và chi n thu t l p lu n đ ứ ạ ậ ế ụ ậ

ổ ộ ượ ướ ạ ế ở ỉ

ậ đ ậ ậ ng sĩ ệ c coi là m t “áng thiên c hùng văn” b i nó đã đ t đ n đ nh cao ữ ự ệ ẽ ẽ ặ ạ khéo léo và linh ho t, đó cũng là lý do t o nên s c thuy t ph c cho l p lu n. Bài ị H ch t ủ c a ngh thu t l p lu n, đó là s quy n hòa gi a các lý l

ớ ồ ệ ủ ườ ụ ế ế ố t, mãnh li t, đ

ả hùng h n v i tình c m s c sôi, th ng thi ớ t c a ng ể i vi ấ ệ ả ắ ả ọ ờ qua gi ng đi u, l

ụ ậ ạ ắ ớ

ấ ả ề ủ ế ấ ẫ ỉ

ỗ ừ ẽ ậ ậ ỗ ờ ộ ch t ch , đanh thép, ể ệ ượ c th hi n i văn giàu c m xúc v i các s c thái bi u c m r t phong phú, linh ồ ho t: khi s c sôi căm gi n, khi đau đ n xót xa, khi nghiêm kh c phê phán, khi ôn t n khuyên nh , khi k t án đanh thép, khi mai m a sâu cay… T t c đ u th m đ m trong ồ ạ trong l p lu n, nh đó đã t o nên m t áng văn hùng h n m i câu, m i t

ỗ , m i lý l ế ố ế ầ ứ ụ th ng thi

t, đ y s c thuy t ph c. ả ề ư ị Đó cũng là lý do gi

ơ ậ ườ ọ ệ ả còn kh i d y trong lòng ng ẫ i thích vì sao đã nhi u trăm năm trôi qua nh ng bài h ch v n ớ t cùng v i

ữ i đ c hôm nay nh ng c m xúc mãnh li ộ ướ ấ ủ ủ ự ắ ề ộ ả ề ni m t

ườ ệ ậ c b t h c a dân t c. ậ

hào sâu s c v m t b n anh hùng ca yêu n ả ậ ng hi u qu l p lu n khác ớ ụ ươ ậ ể ể ứ ộ ậ ế 1.2. Các chi n thu t tăng c ế Đ có m t l p lu n thuy t ph c thì cùng v i các ph

ạ ư ủ ượ ậ ứ ng th c đ tăng c ế ố ế c trình bày trên đây, các y u t ứ s c m nh c a lu n c nh đã đ

ệ ể ứ ụ ủ ậ ế ậ

ạ ả ế ườ ủ ộ ả t), đó là thái đ , c m xúc c a ng ế ượ t đ

i vi ạ ủ ờ ệ ặ ậ ậ ậ ọ ộ t, trong l p lu n h i tho i / tranh lu n, do có s i văn. Đ c bi

ệ gi ng đi u c a l ế ươ ườ ườ ự ữ ầ ng tác tr c ti p gi a ng i nói và ng t

ế ố ơ ộ ế ố ế ố ế c h i nói, là các y u t giao ti p, đó là y u t chi ph i t các y u t ng

ế ố ế ố ố ừ ườ ữ các y u t

i nghe. Đây cũng là nh ng y u t ậ chi ph i t ệ ng ả ậ ố ế ế ậ ẳ ườ ng giao ti p cũng có ậ ậ vai trò đáng k trong vi c làm gia tăng s c thuy t ph c c a l p lu n. Trong l p lu n ể ệ ơ c th hi n qua đ n tho i (văn b n vi ự ế ự ỗ ợ ủ i nghe nên càng c n đ n s h tr c a ườ ố ừ i nói và ọ có vai trò quan tr ng ấ ề ờ chi ph i đ n hi u qu l p lu n, vì v y dân gian đã đúc k t: “L i nói ch ng m t ti n

ự ờ mua, l a l

158

ế ố ừ i mà nói cho v a lòng nhau”. chi ph i t ố ừ ườ ng i nói 1.2.1. Các y u t

ả ứ ậ ậ ớ ế ế ố ể Trong l p lu n dù v i hình th c vi t hay nói thì các y u t

bi u c m, gây xúc ờ ế ừ ườ ộ ả ể ệ ệ i vi phía ng ọ t (thái đ , c m xúc, gi ng đi u th hi n qua l

ữ ệ ộ đ ng t ườ ắ ử ỉ ề ộ

ng ế ườ ọ ỏ ế ệ ầ ả ộ

i văn) và ố ự ể i nói (ng đi u nói, các đ ng tác hình th : ánh m t, c ch …) đ u chi ph i tr c ụ ế ế i đ c/ nghe, góp ph n tác đ ng không nh đ n hi u qu thuy t ph c ti p đ n ng ậ ủ ậ c a l p lu n. ậ ế ữ ệ ậ ạ ậ ộ N u là l p lu n trong h i tho i/ tranh lu n thì ng đi u nói cũng là m t y u t

ườ ệ ậ ườ ườ ế

giúp tăng c ố ả ậ ng hi u qu l p lu n. Ng ệ ả ủ ệ ệ i có tài hùng bi n chính là ng ậ ể ế ậ ộ ộ ế ố t phát i bi ả

i đa hi u qu c a đi u nói trong l p lu n đ tác đ ng đ n tình c m, tâm lý ườ huy t ủ c a ng

ọ ạ ể ệ ự ự ề ế i nghe: ệ t th hi n s t

ị ọ ệ ồ + Gi ng đi u hùng h n, đĩnh đ c, khúc chi ẳ ể ệ ự ủ ị ế ỉ

ể ệ ự ồ ươ ủ ế ệ ể ả ố ọ

ng; gi ng đi u thi ấ ủ ữ ệ ữ ệ ế ậ ộ

ớ ộ ủ ừ ụ ẽ ệ ậ ậ ạ tin vào đi u mình ố ớ ờ kh ng đ nh; gi ng đi u châm bi m, m a mai th hi n s nghi ng , ph đ nh đ i v i ả quan đi m c a đ i ph t tha, tình c m th hi n s đ ng c m, ẻ s chia… Nh ng cung b c khác nhau y c a ng đi u n u hòa quy n m t cách phù ế ả ợ i hi u qu thuy t h p v i n i dung và m c đích c a t ng l p lu n thì s đem l

ụ

ph c cao. ườ ộ ộ ủ ỗ ặ ự ữ ấ ả ọ ố ọ

ườ ữ ấ ẫ ọ ể đ ng

+ C ng đ , cao đ c a gi ng nói, s nh n gi ng và c nh ng ch l ng c tình ầ i nghe th m thía, suy ng m cũng là nh ng tác nhân quan tr ng góp ph n ỏ ườ ụ

ệ không nh vào vi c chinh ph c ng ố ừ ườ ế ố 1.2.2. Các y u t ng ậ chi ph i t ạ i nghe. i nghe ọ ộ ậ ộ ế ố ờ ơ có ý nghĩa

ệ ự Trong l p lu n h i tho i, vi c l a ch n th i c nói là m t y u t ườ ụ ọ ở ườ ế i khác nghe theo mình, b i thông th ng, khi

ệ quan tr ng trong vi c thuy t ph c ng ệ ườ ặ ế ẻ ở ẽ ẵ ự ở

ễ i nghe có thi n chí, ho c trong tâm th tích c c, vui v , c i m thì s s n sàng ế ủ ể ả ườ ấ ậ

ng ắ l ng nghe và cũng d dàng ch p nh n ý ki n c a ng ư ậ ủ ẽ ầ ậ nh ng v n không thuy t ph c đ ượ ạ c l

i, có khi dù l p lu n đ y đ lý l ế Và ng ườ ườ ế ệ ấ ặ ộ ố ng

i khác, k c khi trái ý mình. ụ ượ ế ẫ c ủ ỉ i nghe có thái đ thi u thi n chí, c ch p ho c không đ t nh ả i nghe, n u ng ể ắ ạ ượ ở ậ ụ ệ ế ậ ậ ố táo đ l ng nghe. B i v y, mu n đ t đ

ườ ư ộ ả ế ố ố ừ c hi u qu thuy t ph c cho l p lu n thì ậ i nghe nh : thái đ , tâm lý, nh n chi ph i t

ế ph i tính đ n các y u t ả ứ phía ng ệ ớ ấ ườ ề ế

th c, tình c m, tính cách… trong quan h v i v n đ mà ng ữ ở ầ ụ ị ị ề ậ i nói đ c p đ n. ử ề ộ ố

Ví d : M đ u bài bào ch a cho b cáo Lê Văn Ng. b truy t ạ ề ề ườ ươ ệ ể ị và xét x v t ộ ng ti n giao thông đ

159

ươ ồ ớ ế ự Tr i “Vi ạ ng b ”, gây nên tai n n đáy lòng mình, tôi xin chia bu n v i gia c h t, t ph m qui đ nh v đi u khi n ph ướ ậ ư ng tâm, lu t s đã nói: “ th

ổ ủ ấ

ạ ả ậ ấ ẻ ồ ủ ậ ả ằ ể ệ ự ượ … L p lu n này th hi n s chia s , đ ng c m, an

c” ủ ị ạ ươ ư ố ộ ng) cũng nh tác đ ng vào tâm lý ng

ữ ế ậ ợ ủ ệ ế ẽ ế ề quy n v tai n n x y ra ngày 19/01/2001. T n th t và r i ro y, tôi nghĩ là không gì ị ắ bù đ p đ i nh m làm d u ườ ự ứ s b c xúc c a bên b h i (đ i ph i nghe ậ ể ạ đ t o thu n l

i cho vi c ti p nh n các lý l ụ bào ch a ti p theo c a mình. ệ ộ ạ ư ụ ẽ ế ạ ạ ả ph nh ng l i hi u qu thuy t ph c đáng ể i có th đem l Đây là m t d ng lý l

ế ả ự ế ậ ị ạ ạ i lên ti ng xin gi m án ể k . Th m chí trong th c t

ị ườ

, không ít khi chính bên b h i l ạ i đã gây h i cho mình. ụ ế ậ ạ cho b cáo ng ắ ạ ệ ả ế ố t v n d ng linh ho t và có hi u qu các y u t

Tóm l ứ ữ i, n m v ng và bi ậ ườ ạ ắ ượ c ủ ậ ng s c m nh c a l p lu n cũng

ừ ượ có nghĩa là chúng ta đã n m đ ể ề ể ượ ứ ụ d ng ngôn t . Khi có đ

ừ c cái “chìa khóa” đ đi u khi n đ ể ế ớ ể ề ượ ố ớ ủ năng” c a ngôn t c th gi

, chúng ta có th đi u khi n đ ớ ệ ệ ự ườ ậ ử ụ ừ ề ệ ắ tăng ậ ử ệ c ngh thu t s ạ ạ c s c m nh “v n ữ i. Do đó, đ i v i nh ng trong

i mà công vi c và s nghi p g n li n v i ngh thu t s d ng ngôn t ậ ậ ư ư ệ ạ ặ ẩ

ng ậ l p lu n nh các chính khách, nhà ngo i giao, đ c bi ậ t là các lu t s , th m phán thì ộ ộ ệ ệ ệ ậ ầ ỏ ỹ vi c rèn luy n k năng l p lu n và tài hùng bi n là m t yêu c u, m t đòi h i có ý

ố nghĩa s ng còn. ậ ậ 2. L p lu n trong tranh cãi pháp lý

ủ ậ ể ặ ậ 2.1. Đ c đi m c a l p lu n trong tranh cãi pháp lý

ậ ậ ứ ậ ệ ạ ậ ặ L p lu n trong tranh cãi pháp lý là d ng th c l p lu n đ c bi

ắ ủ ậ ủ ặ ứ ẽ ậ ờ

ẽ ủ ậ ở ậ ườ ạ ậ ậ ậ ờ ả ỏ t: nó đòi h i ph i ả ậ ồ tuân th ch t ch các nguyên t c c a l p lu n logic hình th c, đ ng th i ph i v n ạ ụ d ng linh ho t các lo i lý l ng. B i v y, l p lu n trong tranh

ể ặ c a l p lu n đ i th ơ ả

cãi pháp lý có các đ c đi m c b n sau đây: ế ậ ậ ướ ứ ế ằ ề ụ + V m c đích

ườ ệ ậ ả ờ ớ ậ chân lý, còn l p lu n đ i th

: n u l p lu n logic hình th c nh m h ằ ậ ng nh m t ụ ả ạ ượ ạ ừ ừ ẳ ị ủ ng đ n tính đúng / sai c a ậ ụ ế i hi u qu thuy t ph c thì l p lu n trong ả i v a ph i c m c đích kh ng đ nh đúng / sai, l

ụ ệ ế ả ừ ừ tranh cãi pháp lý v a ph i đ t đ ạ ượ đ t đ

c hi u qu thuy t ph c (v a có lý v a có tình). ề ạ ế ậ ứ ậ ậ ứ ậ ậ ờ + V d ng th c l p lu n

ế ả ặ ả ượ ể ệ ặ ở ạ d ng văn b n vi đ c th hi n ho c là

d ng văn b n nói, ho c là ữ ự ế ợ ế ả ả ạ ậ : n u l p lu n logic hình th c và l p lu n đ i th ườ ng ậ ậ ở ạ t thì l p lu n ữ ả t (b n cáo tr ng, b n bào ch a,

ậ ạ ậ ộ ả trong tranh cãi pháp lý là s k t h p gi a văn b n vi ả b n lu n t

i) và văn b n nói (tranh lu n t ế ườ ậ ả i tòa). ậ ủ ộ ạ ộ ươ t, ng

160

ị ỹ ẩ ậ ẩ ọ i l p lu n ch đ ng v ch ra toàn b ch ệ ổ ự ắ Trong các văn b n vi ớ ự ậ l p lu n v i s chu n b k càng, s cân nh c c n tr ng trong vi c t ng trình ắ ứ ch c, s p

ậ ể ậ ứ ị ắ ẻ ẽ ể ậ ặ

ế x p các lu n đi m, lu n c sao cho th t ch t ch , logic đ không b b t b , qua đó ế ả ậ ườ ủ ụ ế ấ ậ ậ

ự ố ơ ở ữ ệ ậ ạ ậ i khác ch p nh n ý ki n c a mình. Các văn b n l p lu n này ự c tòa, làm c s cho s đ i tho i, tranh bi n gi a các l p lu n d a thuy t ph c ng ướ ọ ượ c đ c tr đ

ẽ ố ậ trên các lý l đ i l p nhau.

ậ ạ ậ ượ ế ậ ở ờ ủ Trong quá trình tranh lu n t c thi i c a hai l

ự ươ ề ẽ ượ ỗ ậ i tòa, chu i l p lu n đ ố ẫ t l p ấ ậ bên tranh lu n trong s t

ng tác và chi ph i l n nhau, qua đó v n đ s đ ơ ở ẩ ừ ệ ề ề ọ

ử ộ ế ị ữ ử ằ c soi ộ ề xét, phân tích toàn di n và c n tr ng t nhi u phía, nhi u chi u, làm c s cho h i ế ồ đ ng xét x đi đ n nh ng quy t đ nh phán x m t cách khách quan, công b ng,

ộ ườ

ả ậ ậ ủ ừ i, đúng t ươ ễ ắ

ồ ặ ư ờ ạ đúng ng ề + V ph ứ ả ậ ẽ ờ ườ i. ng pháp ẽ hình th c ch t ch , nh ng đ ng th i l

ở ạ ụ i ph i v n d ng các lý l ườ ộ ố đ i th ấ

: l p lu n pháp lý v a ph i tuân th các qui t c suy di n logic ộ ng m t ạ ng r t đa d ng nên ứ ậ ắ ộ

ấ ố ầ ế ệ ữ ề ẳ ố cách linh ho t, b i các tình hu ng pháp lý trong cu c s ng th ậ ẫ ố ị l p lu n pháp lý cũng không tuân theo m t khuôn m u c đ nh, c ng nh c. ấ : do tính ch t đ i đ u căng th ng, quy t li t gi a hai bên bu c t

+ V tính ch t ỡ ộ ạ ậ ậ ậ ớ

và g t ề ụ ế ẽ ặ ậ ậ ậ

ế ố ả ậ ườ ượ ườ ệ ế ộ ộ ộ i ỏ ậ i nên so v i các lo i l p lu n khác, l p lu n trong tranh cãi pháp lý đòi h i cao v tính logic, tính ch t ch và tính thuy t ph c. Vì v y mà trong l p lu n pháp ứ ậ c huy đ ng đ n m c ng hi u qu l p lu n cũng th tăng c ng đ

ẽ:

lý, các y u t ố t i đa. + V lý lề ế ậ ậ ậ ứ ọ ự ượ ứ

ể ệ ấ ế N u l p lu n khoa h c d a trên các lu n c khách quan, đã đ ậ ườ ự ẽ ậ ờ ki m nghi m là t ng d a trên lý l

t y u đúng, còn l p lu n đ i th ứ ử ủ ứ ụ ệ ậ ạ

ở ọ ơ ấ ế ậ ậ ầ ọ

đ ng nên không t ấ ả t y u đúng ẽ ấ ử ớ ạ ượ ự ậ ứ ự ạ ờ c ch ng minh, ứ là các tri th c, ộ ộ kinh nghi m, phong t c, t p quán, tâm lý, đ o đ c, thói quen ng x c a m t c ng ự ồ m i n i m i lúc, thì l p lu n pháp lý c n d a trên ạ ấ c s “th u tình đ t y, nh đó s phán x m i đ t đ t c các lo i lu n c , lý l t

lý”.

ự ơ ở ể ố ớ ộ ộ ụ ự ứ ứ Đ i v i các v án hình s , c s đ bu c t

ề ậ ị i là d a trên các ch ng c khách ự ườ ụ quan, các đi u lu t rõ ràng, minh đ nh, còn trong các v phi hình s thì th

ỗ ụ ệ ơ ở ể ấ ậ ở ị ng khó ỗ có c s đ phân đ nh đúng / sai th t rõ ràng, b i m i v vi c tranh ch p là m i tình

ố ạ ế ề ớ hu ng khác nhau, vô cùng đa d ng và phong phú, v i nhi u tình ti

161

ế ề ể ớ ề ế ắ ườ ứ ạ t ph c t p, liên ở ậ i, v i nhi u ý ki n, quan đi m khác nhau, b i v y quan dích d c đ n nhi u ng

ử ụ ế ề ầ ả ạ ẽ ể ế khác nhau đ thuy t

trong xét x , tranh t ng c n ph i dùng đ n nhi u lo i lý l ph c.ụ

ế ậ ể ứ ậ ẳ ằ ọ ị ề ế + V k t qu

ề ố ượ ủ ế ườ ậ ằ ậ ả ờ ả: n u l p lu n khoa h c nh m đ ch ng minh, kh ng đ nh chân lý i thích, trình bày ng, còn l p lu n đ i th

đúng/ sai v đ i t ể ng ch y u nh m gi ứ ổ ậ ể ể ườ ể

ấ ụ ướ ư ậ ậ ủ ể ộ ủ quan đi m c a mình đ ng ị ằ ộ đ ng nh m đ nh h

ậ ạ ề ử ộ ế ả

ố ậ mình, c hai d ng l p lu n đó đ u không đòi h i t ườ ườ ậ ấ ở ỉ ư ị ể ậ i l p lu n th

ng ch đ a ra đ ngh đ ng ậ ủ đó ng ọ ề ự ộ ộ ậ i và g t

cu i cùng và duy nh t; ọ đ c/ nghe có quy n l a ch n. Trong khi đó, l p lu n c a các bên bu c t ộ ế ạ ả ờ trong tranh cãi t

ộ ế ụ cũng ph i đi đ n m t k t c c chung cu c, đó là s ử ể i tòa bao gi ộ ồ ệ ự ứ ế ủ ả

ự ắ ệ ố ế ị ủ ế ế ả ỗ i khác hi u, làm thay đ i nh n th c, qua đó đ tác ủ ế ng, thuy t ph c d lu n ch p nh n, ng h quan đi m c a ậ ế ỏ ấ ế t y u ph i đi đ n m t k t lu n ườ ề i ỡ ộ i ự ị phán quy t c a H i đ ng xét x đ xác đ nh đúng / sai, ph i / trái có hi u l c t c thì ẽ và tuy t đ i. K t qu phán quy t này s quy t đ nh s th ng / thua c a m i bên

ượ ấ ủ ườ ươ ậ ữ ớ ề c/ m t c a con ng ệ ng di n sinh

tranh lu n, cùng v i đó là nh ng đ ự ề ợ ệ ộ ả ạ ậ ậ ậ i xét v ph ố m nh xã h i, v l

ơ ở ự ể ọ i ích, danh d , và th m chí là c m ng s ng. L p lu n trong ử ậ

tranh cãi pháp lý vì v y có vai trò vô cùng quan tr ng đ làm c s cho s phán x ợ ằ ộ ợ

m t cách khách quan, công b ng, h p lý h p tình. ậ ớ ấ ả ữ ơ ả ể ặ ậ V i t

t c nh ng đ c đi m c b n trên đây, l p lu n trong tranh cãi pháp lý cũng ữ ỏ ặ ậ ệ ơ ạ ậ t h n các lo i l p lu n khác.

ầ ặ đ t ra nh ng yêu c u, đòi h i đ c bi ầ ủ ậ ậ 2.2. Yêu c u c a l p lu n trong tranh cãi pháp lý

ẽ ậ ậ

2.2.1. Yêu c u v lý l 2.2.1.1. Lý l

trong l p lu n pháp lý ậ ậ

ầ ề ẽ khách quan trong l p lu n pháp lý ẳ ấ ố ầ ộ ế ụ ế ả ấ

ư ữ ử ự ể ả ớ

ấ ủ ề ể ậ ắ ậ ị Do tính ch t đ i đ u căng th ng và gay c n; do ph i đi đ n m t k t c c chung ệ ứ ộ cu c là s phân x đúng/sai, ph i /trái ch không th cò c a, kéo dài v i nh ng bi n lu n v quan đi m và giá tr chung chung; do nguyên t c cao nh t c a pháp lu t là

ử ộ ả ả ệ ả ư ằ ph i đ m b o cho vi c phán x m t cách vô t , khách quan, công b ng, đúng

ườ ẽ ộ ộ ố ầ ấ ế i, đúng t ở ậ i, b i v y lý l

khách quan là m t yêu c u t ấ ế ậ ạ ả ậ ng ố ớ ậ đ i v i l p lu n pháp lý, trong khi l i không ph i là t

ườ ở ậ ẽ ề th ng khác. Và cũng b i v y, lý l ẽ ượ đ

ứ ậ khách quan là lo i lý l ộ ộ ấ ể ọ t y u, là lý do s ng còn ờ ậ ố ớ t y u đ i v i các l p lu n đ i ấ ạ c dùng nhi u nh t ỡ ộ trong l p lu n pháp lý, là căn c quan tr ng nh t đ bu c t i hay g t i.

162

ậ Ví d : ụ

ỏ ộ ể ế ủ ườ ậ ự ệ

ơ ủ ứ ụ (1) Trong v án Tân Tr ố ụ ế ỉ

ậ ầ ằ r ng c quan ti n hành t ộ ị ạ ệ ể t

ạ i Tr n Đàm là “trùm đ ứ ộ ườ ử ầ

ng c a hàng 95 đ ườ ươ ọ ng siêu th Ng c Loan, đi xin lô hàng l u c a công ty Tân Tr

Tr n Đàm khai tr ậ ủ ộ ố ứ ạ ị ậ ế

ử ườ ệ ấ ng Sanh ch a hàng l u, ký l nh xu t xe đ p cho ng

ng Sanh, đ bác b ý ki n c a lu t s bi n h cho ế ớ ự ế t ng không đ ch ng c tr c ti p mà ch suy đoán khi k t ệ ườ ng dây buôn l u”, v đ i di n Vi n Ki m sát đã nêu ra ươ ng 3/2, ị ng Sanh b i nhà hàng Thanh ợ ươ ồ t sang Thái Bình D ng, ký h p đ ng thuê ườ ạ i làm công, ề ư ườ ng Sanh, đ a ti n cho ớ m t lo t ch ng c khách quan: “… khai tr ắ ổ ứ ch c chiêu đãi m t s quan ch c t qu n 5 b t, t công an kinh t ệ ừ ấ ể ể Đ t Vi Trà đ chuy n c a hàng 95 t ậ ứ kho cho Tân Tr ế ợ ứ ế ộ ký biên lai n p thu doanh thu, thu l

ứ ầ ệ ể i t c cho Tân Tr ả cho H i quan… Tr n Đ c Hi ệ ư ố ộ t đ a h i l ”.1

t đ Hi ụ ậ ư ữ ụ ễ ọ (2) Trong v án Minh Ph ng – Epco, lu t s bào ch a cho Nguy n Ng c Bích

ố ạ ụ ụ ủ ươ (nguyên phó giám đ c ph trách Tín d ng c a Ngân hàng Ngo i th

ồ ằ ẳ ứ ứ ờ

ọ ễ ướ Không có ch ng c , l ậ ẫ ộ

ậ ư ư ề ả ớ

ự ế ứ ễ ệ ọ và ch tr

ơ ở ể ậ ẳ ố ị Vì v y, không đ căn c

ộ ừ ế ị ễ ạ ạ ả ồ

ng chi nhánh ể ệ i khai nào th hi n TP. H Chí Minh) đã kh ng r ng: “ ng d n thành l p các công ty thu c nhóm Epco – Nguy n Ng c Bích đã tham gia h ấ Minh Ph ngụ ”. Cùng v i đó, lu t s còn đ a ra nhi u công văn, biên b n cho th y ủ ươ ng vi c Nguy n Ng c Bích cho vay là có căn c vào tình hình th c t ứ ủ ủ c a Ban Giám đ c ngân hàng. Đó là c s đ kh ng đ nh: “ ớ ọ ể i l a đ o v i vai trò đ ng ph m giúp đ qui k t b cáo Nguy n Ng c Bích ph m t s cứ ”.2

ụ ớ ị ủ ọ ễ ấ

ộ ặ ư ử ạ ơ

ứ ữ ứ ạ ơ ớ ị (3) Cũng trong v án này, Ch t a phiên tòa nói v i b cáo Nguy n Tu n Phúc: ướ ị ộ ồ i n ng h n. Nh ng tr c ữ ề i n ng h n nhi u so v i nh ng “H i đ ng xét x cũng không mong gì b cáo ph m t ộ ặ ấ ằ nh ng ch ng c này thì th y r ng b cáo đã ph m t

ể ệ ề đi u mà Vi n Ki m sát truy t

ố”.3 ậ ẽ ứ ậ ồ khách quan trong l p lu n pháp lý bao g m các căn c pháp lý (các văn

Lý l ậ ế ụ ệ ứ ằ ứ ứ ề

ế ự ệ ậ ố ụ ự ế ự ứ ồ ả t, s vi c đã x y ra trong th c t t ng Dân s , ngu n ch ng c

ộ . Theo B Lu t t ượ ượ ượ ứ ệ ọ ờ

ti ồ g m: các tài li u đ c đ ươ ậ c; các v t ch ng; l ị c, nghe đ ứ c, nhìn đ ườ ự ờ ủ ế ậ ả i khai c a ng đ

i phóng i phóng i phóng

1 Báo Sài Gòn Gi ả 2 Báo Sài Gòn Gi ả 3 Báo Sài Gòn Gi ả

, 24/4/1999 , 1/6/1999 , 7/7/1999

163

i làm ch ng; k t lu n giám đ nh; biên b n k t qu ế ng s ; l ạ ị ỗ ậ ả ị ẩ ả ồ ả b n lu t pháp có liên quan đ n v vi c) và các ch ng c , b ng ch ng v các tình ứ ủ i khai c a ả ế ậ i ch ; t p quán; k t qu đ nh giá tài s n; các ngu n khác mà pháp lu t th m đ nh t

ị ố ậ ộ ụ ượ ử ư ế ả ấ qui đ nh. Vì v y, m t v án mu n đ

ạ ề c đ a ra xét x nh t thi ứ ể ỏ ấ ờ ậ đo n đi u tra, xét h i, l y l

ứ ự ệ ậ ả ằ ớ cùng v i vi c nghiên c u các văn b n pháp lu t có liên quan nh m xây d ng h

ơ ở ể ẽ ả ố ộ t ph i qua các giai ự ứ i khai…, đ thu th p các ch ng c khách quan, có th c, ệ , làm c s đ phân rõ ph i / trái, đúng / sai m t cách khách quan và công th ng lý l

tâm.

ứ ứ ượ ạ

Các ch ng c pháp lý đ ượ ậ ứ ằ c phân làm hai lo i: ướ ở ồ ơ ụ + B ng ch ng đ

c l p tr ớ ữ ứ ế ề ả c khi m phiên tòa: đó là các h s v án đ ự ệ ứ ở ơ b i c quan đi u tra v i các ch ng c là nh ng s ki n, tình ti ượ ậ c l p t đã x y ra trong

ứ ự ế ấ ờ ứ ậ ờ ị , bút tích, l

th c t ẩ , là các tang ch ng, v t ch ng, gi y t ị ượ ử ề ậ th m đ nh… đã đ

ả i khai, biên b n giám đ nh, ẩ c thu th p và x lý trong quá trình đi u tra công phu và c n ề ậ ọ ề tr ng có khi kéo dài trong nhi u tháng, th m chí nhi u năm.

ứ ằ ạ ờ ủ ươ ự ủ ự ứ + B ng ch ng t

ạ ứ ượ i phiên tòa: l ứ ậ i khai c a đ ấ ế t i tòa; tang ch ng, v t ch ng đ ậ ng s , c a nhân ch ng; s thú nh n ừ ự ệ ự t suy c xu t trình; s suy đoán (t s vi c đã bi

ư ế ra cái ch a bi t)…

ẩ ế ư ố ộ ả ề i nh ng theo k t qu đi u tra và th m v n t

ố ầ Ví d : “ụ Tuy quanh co, ch i t ễ ư

ể

ễ ề ậ ư ả ụ ể ế ầ ầ ờ

ấ ạ i ề phiên Tòa, Nguy n Đình Hoành khai, Hoàng Văn Thái đã b n l n đ a ti n cho Hoành đ Hoành đ a ti n cho Thanh, Toàn mua 7 bánh Heroin mang bán cho ả i. C th 2 l n vào tháng 3/2003 và 2 l n vào Nguy n Văn H i (H i Lu n) ki m l tháng 05/2003”.1 ự ả ắ ứ ứ ế ậ

ế ậ D a trên các ch ng c pháp lý đã có, l p lu n pháp lý ph i s p x p, liên k t, ả ữ ứ ố ứ c m i liên quan có tính nhân qu gi a các ch ng c . ỉ ch ra đ

ậ ư ể ụ ủ ậ ầ ượ Ví d : ụ ữ ậ (1) L p lu n c a lu t s đ bào ch a cho Tr n Đàm trong v án Tân Tr

ườ ệ ộ ấ ạ ầ ớ ươ ướ i xu t ngo i 32 l n, quan h r ng rãi v i th ng nhân n Sanh: “Ng

ớ ầ ườ ủ ư ạ ộ ứ ộ ườ ng c ngoài ữ ạ

ộ ị i ch m u ho t đ ng, ch m t ông già ngo i ng ướ ỉ ộ ầ ể m i là ng (Tr n Quang Vũ) ữ ế không bi c ngoài ch m t l n thì không th làm gì”.2

t m t ch , đi du l ch n ể ậ ậ ủ ệ ế ủ ề ể ỏ

ườ ủ ở ụ (2) L p lu n c a Vi n Ki m sát đ bác b ý ki n c a Hà Ki u Anh trong v án ữ

ạ i Lao đ ng ạ

ủ

ệ

ọ

1 D n t ẫ ừ 2 Báo Ng 3 D n t ẫ ừ

ệ ủ ọ : Ph m Ng c Th y, tài li u đd ộ , 17/4/1999 ườ ị : Ph m Th Ng c Th y, tài li u đd

164

ữ ố ậ ố ỉ ố ớ ổ ể ề ạ công ty Đông Nam: “Cái két cô nói là c a mình, hàng ngày th ồ ti n, đ … mà l i không nh n i mã s ch b n ch s . V y ai có th tin đ ể ấ ng m ra đ c t gi ượ ”.3 c?

ỉ ố ậ ả ậ ứ ớ ữ ứ ế ẫ

ừ ề ể ạ ậ ớ ỉ

ề ậ ạ L p lu n cũng ph i ch ra m i liên quan d n chi u gi a các ch ng c v i căn ế ệ ự đó m i có th đi đ n ế ố ấ c u thành

ứ c pháp lý là các qui ph m pháp lu t có hi u l c đi u ch nh, t ế k t lu n v đúng / sai, có / không các hành vi ph m pháp hay các y u t ậ ủ ộ ư ả ụ ậ ạ i tòa cũng nh b n án t

ộ ồ ử ế ố i danh. Đó là các thao tác l p lu n c a các bên tranh t ng t ư ủ c a H i đ ng xét x khi đ a ra phán quy t cu i cùng.

ả ố ạ ậ Ví d : ụ Trích B n án s : 68 /2010/DSST, ngày 20/09/2010, t i Tòa án Nhân dân Qu n 1,

ồ ườ ệ ạ ề ệ v vi c “B i th ng thi t h i ngoài h p đ ng”:

ợ ồ XÉT TH Y:Ấ

ồ ơ ụ ứ ệ ượ ạ ẩ i phiên “Sau khi nghiên c u các tài li u có trong h s v án đ

ậ ạ ứ ả ộ ồ c th m tra t ị ử ậ ế Toà và căn c vào k t qu tranh lu n t i phiên tòa, H i đ ng xét x nh n đ nh:

ả ề ứ ị i nào do l

ự ạ

ủ ể ạ ợ ủ ặ i ích h p pháp khác c a pháp nhân ho c ch th khác mà gây thi

ườ … ỗ ố ự ườ ộ ậ i c ý Căn c kho n 1 đi u 604 B lu t dân s 2005 quy đ nh: “Ng ặ ả ỏ ẩ ứ ho c vô ý xâm ph m tính m ng, s c kh e, danh d , nhân ph m, uy tín, tài s n, ệ ạ ợ ề quy n và l t h i ả ồ thì ph i b i th ng”.

ấ ơ ủ … Xét th y hành vi câu đi n trái phép không thông qua công t

ệ ự ề ậ ậ ệ ạ ệ ạ c a ông Hùng là ả t h i tài s n

ả hành vi trái pháp lu t vi ph m kho n 6 đi u 7 Lu t Đi n l c gây thi nhà n c,ướ …

ứ ể ả ậ

ệ ự ệ ộ ả ượ ề ườ ề ả ồ ộ ậ Căn c đi m h kho n 2 đi u 46 Lu t Đi n l c và đi u 604, 605, và 608 B lu t ệ ng đi n ng toàn b s n l

ự ử ụ ế ị ệ ụ ủ dân s năm 2005 ông Hùng ph i có trách nhi m b i th năng s d ng c a các thi

ố ồ ầ ủ ệ ự Qua phân tích trên xét th y yêu c u c a T ng công ty đi n l c Thành ph H Chí

ơ ở ấ ố ề Minh đòi ông Hùng b i th

t b đi n tiêu th … ấ ổ ồ ườ ng s ti n 11.309.556 đ ng là c s ch p nh n ậ ứ ậ ”. ệ ự ậ ồ ứ ậ

ở ụ ờ ậ ạ ứ ộ ệ ự ậ ậ các m c đ khác nhau. Ví d : l

ờ ứ ủ i thú nh n t ạ

ứ trong khi l ậ i khai c a nhân ch ng l ở ậ ậ Tuy nhiên các ch ng c khách quan trong l p lu n pháp lý có hi u l c l p lu n ệ ố i tòa có hi u l c l p lu n tuy t đ i, ệ ự ằ i không có hi u l c b ng các bút tích và các tang ạ ầ ự ứ ủ ị

ứ ể ệ ạ ượ ứ ệ ậ ả ậ ấ ậ ụ ch ng c đ vi c v n d ng nó trong l p lu n đ t đ

ậ ố ụ ượ ứ ệ ề c nêu rõ trong Đi u 96 Lu t T t ng Dân s : “Vi c đánh giá ch ng c này cũng đ

ủ ệ ả ầ ả

ả ch ng, v t ch ng khác… B i v y c n ph i có s phân lo i giá tr pháp lý c a các ề c hi u qu cao nh t. Đi u ứ ự ừ ph i khách quan, toàn di n, đ y đ và chính xác. Và Tòa án ph i đánh giá t ng 165

ứ ự ứ ứ ứ ữ ủ ẳ ị ị ch ng c , s liên quan gi a các ch ng c và kh ng đ nh giá tr pháp lý c a các

ứ ứ

ch ng c ”. ư ậ ể ả ử ả ậ ả ậ

ứ ự ẽ ế ấ ơ ọ ở tr ng h n h t các lý l

ằ khách quan, b i đó là các b ng ch ng xác th c nh t, có đ ấ ệ ự ậ ự ẽ ậ ạ ậ Nh v y, đ đ m b o tính khách quan trong xét x , các l p lu n pháp lý ph i coi ộ ạ có hi u l c l p lu n m nh tin c y (tín l c) cao nh t, và do đó cũng là lo i lý l

ố ớ ế ế ị ử ấ ả nh t, có vai trò quy t đ nh đ i v i k t qu xét x .

ậ 2.2.1.2. Lý l

ư ậ i cá nhân trong l p lu n pháp lý ỉ ạ ớ ẽ ộ ạ n i t ậ ụ ậ Nh trên đã nói, l p lu n pháp lý không ch đ t t i m c đích phân rõ đúng / sai

ứ ụ ế ả ớ ẽ ậ mà còn ph i có s c thuy t ph c, do đó, cùng v i các lý l ậ khách quan, l p lu n pháp

ẽ ộ ạ ề n i t i v nhân thân và hành vi cá nhân.

ệ ệ ẽ ề ượ ộ t Nam hi n hành, lý l v nhân thân đ c xem là m t tiêu

ầ ử ụ lý còn c n s d ng các lý l ậ Trong lu t pháp Vi ọ ể ế ị ạ ố ớ ị

ả ạ ệ ế ị ứ ứ ể ấ ộ

ạ ườ ế ả ộ ộ i, vào thân nhân ng

ư i, cũng nh các tình ti ẽ ề ử ệ

ộ ị tăng n ng trách nhi m hình s ế ố ượ y u t c xem xét khi đ nh t

ộ t là m t tình ti ờ ữ ả t gi m nh ộ ệ đ ệ ự ế ả chí quan tr ng khi xem xét đ quy t đ nh hình ph t đ i v i các b cáo. Theo đó, ủ “vi c quy t đ nh hình ph t ph i căn c vào tính ch t và m c đ nguy hi m c a ẹ ạ t gi m nh , hành vi ph m t i ph m t ự”.1 Do đó, trong xét x , lý l ộ ặ v nhân thân luôn là m t ẹ ế ố i. Theo đó, nhân thân t ầ i bi n h , các

ữ i thích vì sao trong h u h t nh ng l ờ ẽ ề v nhân thân

ể ả ượ ẹ ư quên đ a ra lý l ạ c tòa xem xét đ gi m nh hình ph t.

ữ ủ ậ ư ờ ị ố ị ế ộ

có hi u l c. Đó cũng là lý do gi ậ ư ư ị b cáo cũng nh các lu t s bào ch a không bao gi ụ ớ v i m c đích đ Ví d : ụ (1) Đây là l ả ư ọ ư i bào ch a c a lu t s cho các b cáo b k t t ị ượ ụ

ị ề ầ Th a HĐXX, nh ph n trích l c lý l ch đã đ ầ ộ ầ ạ

ố ụ ẩ t, khai báo thành kh n trong su t quá trình t

ị ị ộ ố

ề ự ề ỗ ưở ượ ặ ụ ụ ộ c t ng th

ở

ươ ng ch ng M h ng II… B i các tình ti ụ ỹ ạ ề ẹ ơ ố ể ữ ể ằ ả i “c ý làm trái gây ậ ậ c ghi nh n h u qu nghiêm tr ng”: “ ậ ề ạ i l n đ u, không có ti n án, ti n s , nh n trong cáo tr ng, các b cáo đ u ph m t ụ ố ứ ố th c t t ng. Các b cáo đ u đã ph c ụ v trong quân đ i, là sĩ quan hay công nhân qu c phòng. Riêng b cáo Đ Minh Sáu đã có trên 20 năm là sĩ quan ph c v trong quân đ i, đ ng huân ế t đã nêu trên, kính mong HĐXX xem xét ch ứ ề áp d ng đi m P đi u 46 và thêm đi m S đi u 46 …nh m gi m nh h n n a m c

ữ ủ

ậ ư

ị

ạ

ẫ ừ

ấ

ạ

ọ

ị

i tòa án Q. Gò V p ngày 6/7/2005, d n t

: Ph m Th Ng c

ủ

ệ

1 Báo Pháp lu tậ , 22/6/1999 2 Trích bài bào ch a c a Lu t s Ngô Th Hoài Thu t Th y, tài li u đd.

166

ạ ố ớ ị hình ph t đ i v i các b cáo ”.2

ử ế ườ ữ ẽ ề Tuy nhiên, trong xét x , n u ng i bào ch a dùng các lý l

ụ ể ả ộ ị ế ố ớ v nhân thân v i ạ i

nhân thân l ủ ị m c đích đ gi m t ượ ộ ộ ư i cho b cáo, thì cũng không ít khi các y u t ề ướ ặ ộ i danh c a b cáo. c phía bu c t đ

i đ a ra xem xét theo chi u h ố ớ ị ủ ng tăng n ng t ụ ệ ả ậ ầ ạ (2) Cáo tr ng c a VKS đ i v i b cáo Tr n Văn L trong v án “H i Lu n” v

ộ ệ ưở ộ ả

ộ ạ ề ệ ệ ộ ng D ng, t nh Ngh An. Là đ i tr

ộ ỉ ề ủ i ph m ma tuý c a m t huy n mi n núi có biên gi

ươ ộ ệ ươ ệ ể ế ề ề i có nhi u đi u ki n hi u bi

ạ ệ ạ ệ ự ế ể ệ ấ ớ

ớ ệ ớ ệ ặ ỏ

ấ ệ ị ữ ệ ề ệ

ế ụ ộ ặ ườ ừ ệ ầ ề ầ ng đ i c nh sát phòng buôn bán heroin đã nêu: “Tr n Văn L nguyên là đ i tr ưở ố ng ch ng t i ph m v ma tuý huy n T ố i giáp Lào, phòng ch ng t ố ầ ư t và có các quan h v i các đ i nh ng Tr n Văn L l ượ ng x u, bi u hi n s bi n ch t trong công tác cùng v i vi c nghi n ma túy nên t ị ả ậ vào tháng 8/2001 Tr n Văn L b sa th i ra kh i ngành Công an. M c dù v y, b ệ ớ cáo L không th c t nh v nh ng vi c đã làm mà còn ti p t c giao du quan h v i ọ t nghiêm tr ng, các thành ph n x u. T đó lao vào con đ ạ ng ph m t i đ c bi

ố i thoát…” không l

ườ ợ ị ộ ưở ư ậ “nguyên là đ i tr

ạ ộ ầ ứ ỉ ấ .1 .Nh v y, trong tr ạ ộ ố ng h p này, cái lý l ch ề i ph m v ma tuý” ư nh ng l ạ i ph m t i buôn bán ma túy là tình ti ộ ả ng đ i c nh sát ế t

ặ ộ ủ ị phòng ch ng t ể ượ ư i danh c a b cáo. đ

ẽ ệ ậ ậ ộ theo kinh nghi m xã h i trong l p lu n pháp lý

c đ a ra đ làm tăng n ng t ạ 2.2.1.3. Các lo i lý l ẽ ạ ứ đ o đ c: a. Lý l

ậ ậ ậ ạ ẽ ạ ứ

Trong l p lu n pháp lý, khi tranh lu n t ể ệ ượ đ o đ c cũng th ộ ồ ế i tòa, các lý l ằ ậ ư ậ ụ ụ ộ ị đ

ườ ứ ứ ử ễ ạ ạ ậ ườ ng c các b cáo và lu t s v n d ng đ bi n h nh m thuy t ph c H i đ ng xét ượ ự c s i ta do ng x theo đ o đ c mà ph m lu t thì cũng d tìm đ

i khác. ở ườ ng

ụ ầ ườ ề ầ ư ữ

ể ự ữ ng Sanh, Tr n Đàm nhi u l n đ a ra nh ng lý l ữ ệ ạ

ẳ ờ ệ ẽ ệ

ế ườ ẽ ử x , vì khi ng ả c m thông Ví d :ụ (1) Trong v án Tân Tr ứ đ c đ t mình: “Tôi là cha, ch ng l ự ế danh d n u tôi bi ẽ ạ đ o ủ ư bào ch a cho nh ng hành vi ch m u trong các vi c làm ph m pháp ề ổ ộ i con nó nh vi c này vi c kia không làm?”; “Tôi th ậ t buôn l u thì ra đ ng tôi chêt. Tôi là cha không l đi đ t

ả

ự ơ ẩ

ủ

ẫ ừ

ủ

ạ

ọ

ị

: Ph m Th Ng c Th y,

1 Trích biên b n phiên Tòa hình s s th m 11/1/2005 c a Tòa án Nhân dân TP. HCM, d n t ệ tài li u đd. 2 Báo Tu i trổ ẻ, 1/4/1999

167

ể ờ cho con đ tr i đánh tôi sao?”.

ậ ả ạ ễ ụ ề ị

ậ ễ ư ử ậ

ế ể ươ ặ ng 829 bánh heroin t

ươ ng đ ố ớ ố ượ ư ng 290,15kg là đ c bi ộ ụ

ừ ả ọ ọ

ễ ể ế ệ ệ ễ ể ố ờ

ớ ứ ế ử ệ ả

ố ớ ị ễ ễ

ướ ủ ệ ộ

c Vi ụ ượ ễ

ẽ ượ ị ơ ả ả ơ ả ồ ị Còn đây là lý l “ch u n thì ph i tr n” đã đ

ế ả ề ệ ụ ề

ế ệ ấ ậ ờ

này tôi v n mang lòng bi ố ề ữ ễ c b cáo Nguy n H ng H i lý Tăng Minh Ph ngụ i v vi c vì sao ti p tay cho Minh Ph ng làm đi u phi pháp: “ ế ẫ t ả ơ ậ n. Tôi đã làm nh ng vi c trái pháp lu t cũng vì mu n tr n cho Tăng Minh

ậ ư ử ụ ư ộ ỉ ượ ẽ ạ ứ ị gi đã giúp tôi r t nhi u trong vi c làm ăn. Vì v y đ n gi ơ ệ Ph ngụ ”.2 Lý l c các b cáo và lu t s s d ng nh m t cái “phao đ o đ c không ch đ

ư ộ ộ ồ ứ ể ử

ế ị ố ứ c u sinh” mà có khi H i đ ng xét x cũng xem đó nh m t căn c đ xem xét khi ư đ a ra quy t đ nh cu i cùng.

ể ỉ ả ơ

ở ổ ầ ư ể ế ồ ả ạ (3) “… Tòa án bác đ n ly hôn là có lý vì không th ch vì chia tài s n mà ly hôn. ế t ch t i, hai ông bà già r i. Nh ng đ cho ông lão V l

ề ố ả ộ ể lúc nào bu c lòng ph i ly hôn đ có ti n s ng là đi u đau lòng tu i g n 80 mà không bi ”.3 ề

ẽ ệ b. Lý l

ố theo s đông (l ờ ế ậ làng): ườ ể ậ ậ ằ ậ N u trong l p lu n đ i th ng ki u l p lu n b ng lý l ề làng nhi u khi d

ượ ụ ề ậ ấ ấ ẽ ệ l ườ đ c ch p nh n, ví d : “Tôi mua hàng này vì th y nhi u ng ễ i mua”; “Tôi dùng

ộ ấ ề ườ ậ

ầ d u g i này vì th y nhi u ng ố ẽ ườ ử ở làng”, lý l ẽ ệ “l lý l

theo s đông, b i vì không ít khi ng ậ ướ ướ ữ ệ ạ ậ i dùng”… thì trong l p lu n pháp lý, không nên dùng ệ c không i ta hành x theo “l ơ làng h n phép n

ủ

ệ

ạ

ọ

ị

: Ph m Th Ng c Th y, tài li u đd.

ộ , 19/7/1999

1 D n t ẫ ừ 2 Báo Ng 3 D n t ẫ ừ

ườ i Lao đ ng ủ : Th y Cúc, sđd

168

làng” mà vi ph m “lu t n ượ c”. Nh ng hành vi coi l ể ể ấ ậ ộ đ ậ c xã h i dung túng, và hi n nhiên là lu t pháp cũng không th ch p nh n, do đó

ẽ ố ạ ụ ệ ả ẫ ự ệ s vi n d n các lý l ẽ theo s đông s không đem l ậ ế i hi u qu thuy t ph c trong l p

ậ

ụ ậ ườ ề ấ ượ lu n pháp lý. Ví d : ụ Trong v án buôn l u Tân Tr ứ ng Sanh, nhi u m c án cao nh t đã đ

ả ử ế c tuyên, ả ị ủ 18 đ n 20 năm tù, chung thân và c t t

ộ ậ ố ộ ộ ị ữ ề ự ừ ừ t ạ ph m t

ồ ưỡ ủ ề ệ ạ ộ i “nh n h i l ” – m t hành vi mà các b cáo khi t ậ i vì “vi c nh n ti n b i d

ủ ả ả ừ ụ ổ ế ả hình cho các b cáo c a ngành H i quan ằ bào ch a đ u cho r ng ng c a khách hàng đã thành thông Bài

mình không ph m t ệ ở ụ Th y Cúc đã c nh báo: “ ườ ườ ừ ề ầ

ngành H i quan” . T v án n i ti ng này, tác gi ấ ở i khác làm, nhi u ng ề ệ ệ ư

l i cùng làm công ng ngôn đ u tiên là đ ng th y vi c gì ng ợ khai mà “vô t ” làm theo, b i hi n nay công khai nhi u khi không có nghĩa là h p pháp”.1

ậ ậ ạ ậ ế ệ ặ ẫ ệ ứ ẽ ạ

Vì v y, trong l p lu n t ượ ự ồ ề ễ ạ i tòa, n u vi c vi n d n lý l ườ ả ớ đ o đ c ho c lý l ạ ườ i nghe nên th ng đem l

quy n uy d t o đ ụ ế c s đ ng c m v i ng ẽ ệ ệ ẫ ể ể ệ ố thuy t ph c đáng k , thì vi c vi n d n lý l

ạ ạ ạ ễ ị ả ẽ ệ ự i hi u l c ữ theo s đông đ bi n minh cho nh ng ả ể ệ i hi u qu i, và do đó cũng khó có th đem l

i d b ph n bác l ố ụ ế hành vi sai trái l ư thuy t ph c nh mong mu n.

ẽ c. Lý l ề quy n uy:

ậ ạ ạ ẽ ượ ị ậ Trong l p lu n t ề quy n uy đ

i tòa, lo i lý l ữ ể ượ ằ ẹ ộ ệ ậ ư ậ c các b cáo và lu t s v n ủ ộ ụ d ng trong vi c bào ch a đ đ

ắ ả ộ i, vì cho r ng đó là hành đ ng không ch ủ ườ ụ ề c nh t ả đích mà là do hoàn c nh b t bu c ph i tuân ph c quy n uy c a ng i khác.

ụ ụ ễ ị ị Ví d :ụ (1) Trong v án Minh Ph ng – Epco, b cáo Nguy n Lê Đ nh lý gi

ả ướ i tr ề c Tòa ố ủ ề ệ ự ừ ệ ả ị

ớ ệ ủ ệ ễ ẫ ấ ờ “l nh trên truy n xu ng” Tao v i anh Thìn

ứ ệ ượ ắ ố v vi c làm sai trái c a mình là do ph i ch u áp l c t ằ b ng vi c d n nguyên văn l ấ ồ đã th ng nh t r i. Mày c vi c thi hành không đ c th c m c

i ra l nh c a Nguy n Tu n Phúc: “ ắ ”.2 ụ ưở ầ ị (2) B cáo Tr n Bình Minh (nguyên Tr

ươ ề ệ ỏ ủ ả ờ ỉ ạ

ng TP. HCM) khi tr l ả ự ế ẽ ằ ớ ị ng phòng Tín d ng ngân hàng Công ẩ i câu h i c a tòa v vi c đã ch đ o nhân viên th m ỉ ạ đây là ch đ o r ng: “…

ố ủ ậ , s 16/1999

ườ

i Lao đ ng

1 Báo Tu i tr Ch nh t ổ ẻ 2 Báo Tu i trổ ẻ, 5/6/1999 3 Báo Ng

ộ , 4/6/1999

169

ư , đã đ a ra lý l ậ ạ ồ ị th ị đ nh giá tr tài s n quá cao so v i th c t ủ c a anh H ng, … lãnh đ o nói sao, b cáo làm v y, không dám làm trái ý ”.3

ạ ậ ư ấ ả ữ ị i phiên tòa này, t

ặ ề Cũng t ừ ậ ằ ứ ệ ậ t c các lu t s bào ch a cho các b cáo là các nhân ủ ọ ỉ ợ Vi c làm c a h ch h p th c hóa

ụ ủ ễ ạ ậ ị

ệ ấ

ứ ệ ề vi c làm ch không h có ý th c l a đ o viên th a hành đ u g p nhau khi l p lu n r ng: “ ồ ọ ý đ nh c a Nguy n Ng c Bích, Ph m Nh t H ng, Tăng Minh Ph ng, Liên Khui ừ ủ ủ ọ ỉ Thìn. Thân ch c a h ch là nhân viên th a hành làm theo l nh c p trên vì công ăn ứ ừ ả ”.1

ẽ ộ d. Lý l

ậ ạ ụ ượ ậ

theo thang đ đánh giá: ẽ ườ th ẽ ờ ạ ng đ ườ ậ ứ đ i th Đây cũng là lo i lý l ư nhiên, cũng nh các lo i lý l

ặ ứ ộ ự ệ ỏ ở ẽ ể ộ ộ

ẽ ượ ắ ữ ể ậ ộ

th nhìn nh n, đánh giá theo nh ng góc đ khác nhau, và do đó s đ ế ự ệ ữ ế ộ ộ ộ

ư ứ ộ ộ ơ ộ

theo thang đ này thì m c đ cao h n nh ng nhìn theo thang đ khác thì tr t t ẽ ộ ạ ả ữ ề ế ả ậ c v n d ng trong l p lu n pháp lý. Tuy ộ ả ng khác, đây không ph i là lu n c cho m t phép ch ng minh ch t ch nên có th bác b , b i m t hành đ ng, m t s ki n có ế c s p x p ả theo nh ng thang đ khác nhau. K t qu là, m t hành đ ng hay s ki n, n u nhìn ậ ự ộ ứ i. K t qu là s có nh ng m c án khác nhau v cùng m t thang đ l i đ o ng ượ ạ c l

ị ộ hành vi tùy theo cách nhìn khi đ nh t

ể ạ ố ộ ụ ự ả ự, các đ i bi u Qu c h i đã có các

Ví d : Khi góp ý cho ế i. ộ ậ D th o B lu t Hình s ậ ụ ể

ạ ể ề ộ ố ề ý ki n khác nhau v m t s đi u lu t. C th là: ễ ự ả ể ộ ắ ắ ị i “công nhiên

(1) Đ i bi u Nguy n Th Bình th c m c: vì sao d th o đ t ộ ế ứ ả ạ ấ ỉ ộ ắ

ứ ề ế ạ ạ ị ả chi m đo t tài s n” có m c án cao nh t ch 20 năm tù, trong khi t ả s n” l t gi a hai t

i có m c án đ n chung thân? Và “đ ngh Ban so n th o cho bi ặ ế ạ ắ ả ộ ộ ơ ả “công nhiên chi m đo t tài s n” và “tr m c p tài s n” t

ưở ộ ạ ệ ễ ạ ả ả ấ ằ tr i “tr m c p tài ộ ữ ế i ộ i nào n ng h n?”. B ề i thích r ng, v tính ch t thì

ứ ủ ế ạ ấ ườ ề ng Nguy n Đình L c đ i di n Ban so n th o đã gi ả “công nhiên chi m đo t tài s n” là thách th c, l y c a ng

i khác mang v nhà ế ộ ả ắ ộ

ặ ư ạ ằ ộ ắ i “tr m c p tài s n”.

ả mình, còn “tr m c p tài s n” thì ph i lén lút, nên t ộ ơ ả s n” n ng h n, nh ng l ậ ổ ế i không ph bi n b ng t ứ ự ả ộ ủ ự ị

D th o lu t đã đ nh ra m c án d a trên thang đ c a thu c tính v s ứ ộ ủ ả ự ấ ạ trong khi đáng ra ph i d a trên m c đ c a tính ch t ph m t i

ộ ộ n ng ặ ơ ộ ứ ế ự ứ ụ ế ạ i “công nhiên chi m đo t tài ả 2 Nh v y, ư ậ ổ ế ề ự ph bi n, hay nhẹ. Lý lẽ ề này không có s c thuy t ph c vì đã d a trên thang đ th y u h n nên sau đó đi u

ậ ả ử ạ i.

lu t này đã ph i s a l ậ ộ ề ự ả ị ườ ượ ọ i ng

i phóng i phóng

1 Báo Sài Gòn Gi ả 2 Báo Sài Gòn Gi ả

, 20/7/1999 , 10/6/1999

170

(2) M t đi u lu t trong D th o qui đ nh: ng ẹ ợ ồ ạ ườ ưỡ hành h ông bà, cha m , v ch ng, con, cháu, ng i có công nuôi d ặ c đãi nghiêm tr ng ho c ị ỉ ng mình ch b

ị ử ứ ự ạ ạ ớ

ặ ị ả ạ ữ ế ừ ạ ử x lý hình s sau khi đã b x lý hành chính mà còn vi ph m, v i m c hình ph t là: ả c nh cáo, c i t o không giam gi ế 3 tháng đ n 3 năm.

đ n 3 năm ho c b ph t tù t ư ậ ồ ớ ằ ử ự ả ẹ ạ

ộ ễ ự ề ạ ả ậ ạ ị

ườ ườ ử ạ ợ Tr ng h p hành h ng

ướ ử ẹ ờ ị

ộ ề ứ ậ ạ ộ ộ ể Không đ ng ý v i D th o vì cho r ng cách x lý nh v y là quá nh , đ i bi u ậ ố i, d a trên l p lu n ố ồ i khác đã đáng x lý hành chính ngay r i, hu ng c là không ằ i, cho r ng

ạ ườ ộ ơ ẹ ặ ệ ạ Qu c h i Nguy n Thanh Nguyên đ ngh Ban so n th o xem l ằ r ng: “ chúng ta qui đ nh x lý hành chính tr chi đó là ông bà, cha m . Bây gi đúng”. 1 Nh v y l p lu n này d a trên thang đ v m c đ ph m t ự ư ậ ậ vi c hành h ông bà, cha m n ng t

i h n hành h ng ượ ử ụ i ngoài. ậ ậ ạ c s d ng trong l p lu n pháp lý. Tùy theo Trên đây là các lo i lý l

ượ ử ụ ệ ự ậ ẽ ạ ớ ẽ ườ th ậ ủ ng đ ỗ mà chúng cũng đ

c s d ng v i các ộ ộ ữ ể ề ậ vai trò và hi u l c l p lu n c a m i lo i lý l ậ ầ ố t n s nhi u /ít khác nhau trong các l p lu n đ bào ch a hay bu c t i. Sau đây là

ả ế ầ ố ử ụ ả ạ ẽ ạ trong tranh cãi t

2 i tòa

các k t qu kh o sát t n s s d ng các lo i lý l ậ ả ự ế ế ả ả i tòa: ạ ậ B ng 1 : K t qu kh o sát trên th c t 108 l p lu n trong tranh cãi t

T n sầ ố T lỷ ệ

ạ ẽ Lo i lý l i (nhân thân)

Lý l Lý l Lý l Lý l Lý l Lý l ẽ ộ ạ n i t ẽ khách quan ẽ ạ ứ đ o đ c ề ẽ quy n uy ẽ ệ làng l ộ ẽ thu c tính 7 32 20 17 14 18 6,5% 29,6% 18,5% 15,7% 13% 16,7%

3 i tòa

ả ự ế ế ả ả ậ ậ ạ B ng 2 : K t qu kh o sát trên th c t 95 l p lu n trong tranh cãi t

ẽ

Lý l ẽ ộ ạ n i t ạ Lo i lý l i (nhân thân) T n sầ ố 6 T lỉ ệ 7%

ệ

ẫ ừ ẫ ừ

ủ

ạ

ị

1 Báo Pháp lu tậ , 15/6/1999 2 D n t ỳ : Lê Tô Thúy Qu nh, tài li u đd. 3 D n t ệ ọ : Ph m Th Ng c Th y, tài li u đd.

171

Lý l Lý l Lý l Lý l ẽ khách quan ẽ ạ ứ đ o đ c ề ẽ quy n uy ộ ẽ thang đ hóa 40 12 11 16 47% 14% 13% 19%

ổ ợ ể ấ ả ả ạ đ

T ng h p hai b ng kh o sát trên đây có th th y các lo i lý l ứ ự ừ ề ế ạ ơ ả ể ậ i tòa (x p theo th t t

ậ nhi u h n c trong l p lu n đ tranh cãi t ộ ẽ ẽ ộ

là: lý l ề ẽ theo thang đ đánh giá (thu c tính), lý l ạ ệ ự ậ ậ ạ khách quan, lý l ư ậ quy n uy. Nh v y, các lo i lý l

này có hi u l c l p lu n m nh h n lý l ườ ở ệ ẽ ẽ ộ ạ n i t

ẽ ượ ử ụ c s d ng ấ ố cao xu ng th p) ẽ ứ ẽ ạ đ o đ c, lý l ẽ ộ ạ ơ i n i t ặ ng n ng ậ ố theo s đông (l ẽ ố làng). Lý do là b i, lý l ệ ấ ễ ị ỏ i th ạ làng” ph m lu t. (nhân thân) và lý l ề ả v c m tính, còn lý l

theo s đông thì r t d b bác b khi “l ể ườ ỗ ậ ữ ậ ộ ớ

Tuy nhiên, thông th ướ ng, trong m t chu i l p lu n đ bào ch a, v i ph ế ứ ố ườ ạ ả châm “còn n c còn tát”, ng

ộ i ta ph i huy đ ng đ n m c t ạ i đa các lo i lý l ệ ỗ ợ ổ ứ ả ờ

ụ ủ ậ ứ ộ ậ ở ữ ẽ ậ ạ ở ỗ ươ ng ẽ ể đ ế chúng h tr , b sung cho nhau, nh đó làm gia tăng s c m nh và hi u qu thuy t nh ng m c đ khác ph c c a l p lu n, b i m i lo i lý l ệ ự ậ có hi u l c l p lu n

ả ộ ươ ủ ệ ườ nhau, và cũng có kh năng tác đ ng vào các ph ng di n khác nhau c a ng i nghe

ệ ạ ứ ả

2.2.2. Yêu c u v ngôn ng trong l p lu n pháp lý ậ

(trí tu , đ o đ c, tâm lý, tình c m…). ậ ữ

ậ ủ ậ ầ ề ặ ể ữ ấ

ươ ự ệ ậ ớ Do nh ng đ c đi m và tính ch t riêng c a l p lu n trong tranh cãi pháp lý so v i ữ ượ ử ụ c s d ng ậ l p lu n trong các lĩnh v c khác cho nên các ph ng ti n ngôn ng đ

ữ ể ậ ạ ầ ặ ơ trong d ng lu n này cũng có nh ng đ c đi m và yêu c u khác h n.

ề ấ ữ

ớ ậ ự ậ ậ ậ 2.2.2.1. V c u trúc ng pháp So v i l p lu n trong các lĩnh v c khác, l p lu n trong tranh cãi pháp lý s

ứ ấ ấ ạ ủ ị ự ề ầ ẳ ậ ị ử ế ụ d ng nhi u nh t d ng th c c u trúc câu tr n thu t kh ng đ nh/ph đ nh tr c ti p

(vì A nên B / B), (B vì A).

ạ ạ ấ ớ ộ ủ Ví d :ụ (1) “Hình ph t chung thân là đúng v i tính ch t, hành vi ph m t

ủ ươ ườ ị ắ ễ i có ch tr

ng sai trái, khi b phát hi n l ứ ả ộ ợ . Là ng ọ Nguy n Ng c Th ng L i ườ ủ

ự ậ ầ ả ộ ố ệ ị i c a b cáo ệ ạ ố i đ i ấ i trong cu c ch không ph i là s bao che cho c p ẳ ậ t, thái đ khai báo ngoan c , không thành th t, do v y c n ph i th ng

ự ố phó. S đ i phó này là c a ng ặ ướ i. Đ c bi d tay nghiêm trị”.1

ầ ủ ư ườ ừ ậ ng

(2) “Tr n Đàm không ch m u buôn l u vì t ệ

ng Sanh và các t ệ ườ ầ ậ ề ọ ế i làm công đ n các doanh ủ ụ ư ươ ng tiêu th hàng c a th ầ ượ ề c thông qua Tr n

ườ

i Lao đ ng

ộ , 1/5/1999

ả

i phóng

1 Báo Ng 2 Báo Sài Gòn Gi

, 17/4/1999

172

nghi p nh p hàng cho công ty Tân Tr ệ ớ công ty đ u không có quan h v i Tr n Đàm, m i vi c đ u đ Quang Vũ”.2

ậ ậ ậ ứ ự ệ ữ ự Do l p lu n trong tranh cãi pháp lý d a trên lu n c là nh ng s vi c, tình ti

ả ự ự ế ế ả ỏ

có th c, đã x y ra trong th c t ậ ở ậ ủ ị ấ ậ ằ ẳ ị

ả ể ể ệ ẽ ế ạ ẳ ợ ơ ộ ị

ti p là thích h p h n c đ th hi n thái đ kh ng đ nh m nh m , đanh thép, đ ả ạ ứ ứ ụ ế ế ả ộ ế t ứ ậ nên đòi h i các k t lu n rút ra ph i rõ ràng, d t ự ữ khoát, b i v y c u trúc l p lu n b ng nh ng phát ngôn kh ng đ nh / ph đ nh tr c ể ề i s c thuy t ph c cao. K t qu kh o sát sau đây là m t minh ch ng cho đi u đem l

đó.

ả ầ ố ử ụ ể ấ ậ ậ B ng 3 : T n s s d ng các ki u c u trúc l p lu n trong tranh cãi pháp lý

Ki u c u trúc

ạ ọ ể ấ VÌ A NÊN B (và các d ng rút g n) T n sầ ố 49 T lỉ ệ 45,4%

Ế ạ ọ

Ư B VÌ A N U A THÌ B (và các d ng rút g n) Ư GIÁ NH A THÌ B TUY A NH NG B 21 8 2 4 19,5% 7,4% 1,9% 3,8%

TUY A NH NG VÌ X NÊN B CÂU H IỎ 8 16 7,6% 14,8%

ả ế ể ả ả ấ ấ ầ

ủ ị ự ế ế ả ị ậ K t qu trong b ng kh o sát trên cũng cho th y, ki u c u trúc câu tr n thu t ẳ kh ng đ nh / ph đ nh tr c ti p nguyên nhân – k t qu (vì A nên B / B), (B vì A)

ộ ầ ố ớ ể ấ ệ ấ ấ ớ xu t hi n v i m t t n s l n nh t (70/108 = 64,9%). Trong khi đó, các ki u c u trúc

ệ ư ề ư ế ế ả ấ ị

ầ ố ử ụ ư ệ ế ả ả ẳ ơ

ế ơ khác nh đi u ki n – k t qu ( n u A thì B; giá nh A thì B; hay c u trúc ngh ch – ụ nhân qu (tuy A nh ng B) có t n s s d ng ít h n h n, do hi u qu thuy t ph c ị ạ b h n ch h n.

ướ ạ ủ ị ậ ậ ấ ầ ậ ị

Ngoài c u trúc l p lu n d ậ ấ ấ ướ ạ ườ ế ậ ấ ỏ ti p, c u trúc l p lu n d ự ẳ i d ng câu tr n thu t kh ng đ nh / ph đ nh tr c ượ ử ụ c s d ng i d ng câu h i ch t v n cũng th ng đ

ậ ạ i tòa.

trong tranh lu n t Ví d :ụ

ở ể ấ ữ ề ườ

ủ (1) “Cái két cô nói là c a mình, hàng ngày th ạ ớ ổ ữ ố ỉ ố ố ng m ra đ c t gi ể ậ ồ ti n, đ … ượ ”. (Câu h iỏ

ệ

ẫ ừ ẫ ừ

ủ

ệ

ạ

ị

1 D n t 2 D n t

ỳ : Lê Tô Thúy Qu nh, tài li u đd. ọ : Ph m Th Ng c Th y, tài li u đd.

173

mà l ẩ i không nh n i mã s ch b n ch s . V y ai có th tin đ ấ ủ ố ớ ụ ề th m v n c a VKS đ i v i Hà Ki u Anh trong v án công ty Đông Nam) c? 2

ộ ườ ố ế ở ườ i giúp

ầ ố ế ỡ ườ ả ả , mua tivi ph i tr góp mà là ng ậ ầ ng dây buôn l u t m c qu c t thì có

(2) “M t ng i b c x p, không có nhà ấ ắ ự ậ ứ s c đ c l c v t ch t và tinh th n cho đ chính xác không?”.3

ả ậ ạ ả ấ Tuy nhiên, cũng theo b ng kh o sát trên đây cho th y, trong tranh lu n t

ướ ạ ấ ấ ệ ậ ấ ỏ

ủ ị ầ ở ị

ộ ố ầ ế ệ ữ ự ệ ẳ ấ i tòa, ớ ầ ố ậ ấ i d ng câu h i ch t v n có t n s xu t hi n không cao so v i c u trúc l p lu n d ậ ẳ ậ ạ d ng câu tr n thu t kh ng đ nh/ ph đ nh (16,8% / 83,2%). Lý do là b i, tranh lu n ạ t gi a hai bên công i tòa là cu c đ i đ u tr c di n gay c n, căng th ng và quy t li t

ố ố ả ệ ệ ụ ộ ể ạ ượ ể t

ể ươ và bi n h đ đ t đ ủ ủ ị ắ ph đ nh quan đi m c a đ i ph

ươ ộ ế ố ọ

ố cho đ i ph ỉ ố ng không còn là m t y u t ể ị ế ể ế ẳ ộ

ườ ứ ằ ậ ắ

ậ ng ng n nh t. Do đó, các l p lu n trong tranh lu n t ị cách d t khoát b ng con đ ạ ỏ ở ạ ế ệ ườ ư ậ ẳ ủ c m c đích cu i cùng là b o v quan đi m c a mình và ữ ể ệ ế ấ ố th di n ng. Trong tình th y, nguyên t c gi ề ậ ữ quan tr ng n a, mà các bên tranh lu n đ u ộ ể ậ ch c t làm sao đ kh ng đ nh quan đi m m t cách rõ ràng, đ đi đ n k t lu n m t ậ ạ ấ i d ng gián

ế ng h n ch vi c đ a ra các k t lu n kh ng đ nh hay bác b ủ ậ ượ ạ ớ ấ tòa th ế ộ ặ ể ậ ti p, “hàm ngôn”. Đây là m t đ c đi m ng i v i c u trúc c a l p lu n trong c l

ự

ế ờ ậ ườ ắ ị ọ các lĩnh v c khác. ề ừ ự 2.2.2.2. V t v ng ậ N u trong các l p lu n đ i th

ể ệ ố ườ ươ ng khác, vì tôn tr ng nguyên t c l ch s , đ gi ườ ư ế ậ ố i ta th

ườ ng, ng ườ ặ ộ ố th di n cho đ i ph ặ đ t, do đó ng i ta th ng dùng các t

ả ỏ ự ể ữ ộ ng không mu n đ a ra k t lu n m t cách áp ề ừ ể ệ th hi n thái đ dè d t khiêm t n, m m ư ả ư nên, không nên, nên chăng, ph i chăng, li u có ph i, giá nh ,

ư ằ ậ ậ ừ ạ ườ ệ m ng, thi n chí nh : ế n u nh , nghĩ r ng, cho r ng ệ ằ … thì trong l p lu n pháp lý, các t ng ít

ấ ẳ lo i này th ứ ượ ử ụ ừ c s d ng. Thay vào đó, các t

ạ ượ ử ụ ượ ượ ả ị có tính ch t kh ng đ nh d t khoát, đanh thép ể ể ả … l ớ ầ ố c s d ng v i t n s cao đ th i đ

c, ph i, không đ ị c, không ph i ỏ ứ ệ ự ẳ khi đ nh : ư đ hi n s kh ng đ nh hay bác b d t khoát.

ề ễ ạ 2.2.2.3. V cách di n đ t

ế ệ ấ ậ ậ ộ ộ t, “m t m t m t còn” nên l p lu n trong tranh cãi

ấ ố ầ Do tính ch t đ i đ u quy t li ễ ử ụ ầ ố ạ ố pháp lý c n tránh s d ng l

ừ ụ ẩ i di n đ t vòng vo, rào đón, l ả ự ườ ị ẽ (ví von, n d ) vì s làm suy gi m s t i nói hàm ý, đa nghĩa, các ủ ng minh và tính xác đ nh c a

ậ

phép tu t ậ l p lu n. ậ ườ ế ậ ả ỏ

ườ

i Lao đ ng

3 Báo Ng

ộ , 21/4/1999

174

ậ L p lu n pháp lý đòi h i các k t lu n ph i có tính minh xác cao nên ng ể ả ử ụ ỉ ẫ ậ i vi ị ủ ế ươ ệ ậ ộ ế t ng ti n ch d n l p lu n hi n th trên / nói bu c ph i s d ng ch y u là các ph

ở ạ ậ ử ệ ự ế ử ậ và k t t

ộ ế ữ ườ ắ ượ ắ i nghe n m b t đ ề ặ b m t phát ngôn (các tác t ậ ể ạ đ t o nên nh ng k t lu n m t cách rõ ràng, giúp ng

ậ ẽ ế ườ ậ ừ ậ ủ và l p lu n c a ng cách nhanh chóng và minh xác k t lu n t

ầ ể ộ ộ ượ ự ơ ồ trong các lý l ờ ồ tránh đ c s m h hay hi u nh m, đ ng th i cũng qua đó b c l

ẳ ệ ế ể ủ ụ ườ ị khoát c a ng

ộ ộ ậ ạ ậ ữ ồ ớ i, l p lu n là m t hành đ ng ngôn ng đ ng hành cùng v i con ng

ố Tóm l ọ ữ ể ườ ự ụ ệ ấ l p lu n), b i chúng có hi u l c m nh nh t ộ c m t i nói, ộ ứ thái đ d t ỏ i nói đ gia tăng tính thuy t ph c trong vi c kh ng đ nh hay bác b . ườ i i th c hi n các m c đích

ả ủ ự ế ợ ộ ố ệ ậ ậ

ở ậ ự ư ộ ậ ữ ủ ể ậ duy và ngôn ng c a con ng i. B i v y, đ có m t l p lu n đ t t

năng l c t ả ỏ ự ế ợ ủ ế ố ụ ế ề ệ

hi u qu thuy t ph c cao đòi h i s k t h p c a nhi u y u t ẽ ắ ả ẽ ộ ử ụ ệ ặ ỹ ng ti n ngôn ng

m t cách ch t ch , s c s o; là k năng s d ng các ph ươ các lý l ộ ố ợ ố ư ứ ệ ệ ả ộ ng th c tăng c

m t cách hi u qu ; là vi c ph i h p m t cách t ụ ể i u các ph ệ ậ ả ậ ừ ệ ậ ặ ậ ố hi u qu l p lu n trong t ng tình hu ng c th . Đ c bi

ể ệ ấ ả ữ ự ầ ơ

ầ ố ệ ệ ậ ậ ở ỹ ế trong m i tình hu ng giao ti p ngôn ng đ giúp con ng ế ủ ữ c a mình trong cu c s ng. L p lu n là k t qu c a s k t h p hòa quy n gi a các ạ ớ ườ i ụ ự ậ , đó là s v n d ng ữ ươ ườ ng t, l p lu n trong tranh cãi ấ ủ ự ậ ể t c nh ng yêu c u cao nh t c a s l p pháp lý là lĩnh v c đi n hình, n i th hi n t ố ớ ậ lu n. Do đó, vi c rèn luy n các k năng l p lu n tr thành yêu c u s ng còn đ i v i

ữ ườ ọ ề ậ ậ nh ng ng i h c Lu t và hành ngh Lu t.

ậ ệ ể ộ ề ả ướ ế ể ế ậ ả ỹ Đ rèn luy n k năng l p lu n tr

ề c h t ph i có m t n n t ng hi u bi ộ ể ự ủ ờ ố ẽ ờ ườ ể ộ r ng v các lĩnh v c c a đ i s ng xã h i đ thông hi u các lý l

đ i th ữ ể ư ệ ồ ỹ ỹ

rèn luy n các k năng t ẽ ứ ế ế ặ ạ ạ ẩ ắ ộ t sâu ả ng; ph i ể duy logic và trau d i các k năng ngôn ng đ có th nói, ụ t m t cách ch t ch , logic, m ch l c, chu n xác, sâu s c và có s c thuy t ph c vi

cao.

Ỏ Ự Ậ

ữ ậ ớ ậ ự ậ ậ CÂU H I VÀ BÀI T P TH C HÀNH: 1. Hãy so sánh s khác nhau gi a l p lu n pháp lý v i l p lu n trong các lĩnh

ườ ự ờ v c đ i th

ng khác. ươ ứ ườ ả ậ ủ ệ ng th c tăng c ậ ng hi u qu l p lu n và vai trò c a các

ươ ỉ 2. Hãy ch ra các ph ứ ng th c đó. ph

ế ậ ậ ệ ậ ả ượ ử ụ ộ ố ạ c s d ng trong m t s đo n

175

ậ l p lu n (theo yêu c u c a giáo viên). ậ ủ ậ ậ ỉ ặ 3. Phân tích các chi n thu t l p lu n hi u qu đ ầ ủ ể 4. Hãy ch ra các đ c đi m c a l p lu n pháp lý.

ằ ở ậ ớ ữ ậ ứ ậ ranh gi i gi a l p lu n logic hình th c và

ậ 5. T i sao nói l p lu n pháp lý n m ườ ờ ạ ậ ậ l p lu n đ i th ng?

6. Hãy phân tích các nhân t

ố ạ ế ậ

ề ạ t o nên tính thuy t ph c c a l p lu n trong đo n ừ ả trích: “Thúy Ki u khuyên T H i ra hàng” ụ ủ ậ ề ệ (Truy n Ki u).

Ả Ệ TÀI LI U THAM KH O:

ệ ả t ệ , GD, 1998.

ẻ ễ ọ ế ậ ư, Nxb. Tr , 2010

ự ệ ả Ti ng Vi ế Văn b n và liên k t trong ti ng Vi 1. Di p Quang Ban, ủ Tài ba c a lu t s 2. Nguy n Ng c Bích, ế ậ 3. Phan M u C nh,

4. Đ H u Châu, Bùi Minh Toán,

t th c hành ạ ươ ậ ỗ ữ

Đ i c ả ế ề ữ ụ ỗ ữ Gi n y u v ng d ng h c ệ , NXB. Ngh An, 2009. ữ ọ , t p 2, Nxb. GD, 1993. ng ngôn ng h c ọ , Nxb.GD, 1995

5. Đ H u Châu, ỗ ữ

ữ ụ ậ ạ ươ ng ngôn ng h c Ng d ng h c ọ , Nxb. GD, 2003.

ổ ẻ Đ i c Đ H u Châu, ự ữ ọ , t p 2, ẻ , Nxb Tr Báo Tu i tr , 1996.

8. Nguy n Đ c Dân,

ủ Ký s pháp đình 7. Th y Cúc, ữ ụ ứ ễ Ng d ng h c

9. Nguy n Đ c Dân, ễ

ễ ứ ọ , Nxb. GD, 1998. ả ầ ế

ứ Logic và ti ng Vi ầ ứ ệ , tái b n l n th 2, Nxb. GD, 1999. t ể ộ ố ướ ề ậ

ậ ủ ứ ậ ề ộ ươ ế ậ ng c đ u tìm hi u v lý thuy t l p lu n và m t s ph ệ , Đ tài nghiên c u khoa h c c p B , TP. HCM, 2001.

ỗ i Vi t ữ ụ B 10. Nguy n Đ c Dân, ườ th c l p lu n c a ng ị 11. Đ Th Kim Liên, ứ ọ ấ ọ , Nxb. ĐHQG HN, 2005.

ạ Ng d ng h c ậ ệ Nh p môn Logic h c

12. Ph m Đình Nghi m, 13. Lê Duy Ninh, Logic – phi logic trong đ i th

ườ ờ ọ , Nxb. ĐHQG TP. HCM, 2006. ng và trong pháp lu t ậ , Nxb.

ĐHQG TP. HCM, 2009. 14. Hoàng Phê, Logic ngôn ng h c

15. Lê Tô Thúy Qu nh,

ỳ ậ ữ ọ , Nxb. KHXH, 1989. ươ ậ ữ Ngôn ng và ph ng pháp l p lu n trong tranh cãi pháp lý ,

ạ ậ Lu n văn Th c sĩ, ĐHKHXH & Nhân văn, ĐHQG TP. HCM, 2000.

ậ ạ ọ ữ ụ ệ ậ ọ ậ ủ L p lu n pháp lý ị 16. Ph m Th Ng c Th y, (bình di n ng d ng h c), Lu n văn

ạ ườ Th c sĩ, Tr ng ĐHKHXH & Nhân văn, ĐHQG TP. HCM, 2006.

ƯƠ CH

176

Ả Ỹ Ệ NG 4 Ậ K NĂNG TRANH LU N – PH N BI N

ủ ế ố ề ạ ộ ườ ắ ư N u hành trình s ng c a con ng ớ i g n li n v i ho t đ ng t

ư ể ồ ạ duy, thì cũng nh ả ủ ữ ế ắ ớ

ậ v y, t ư duy không th t n t ạ ượ ủ ữ ượ ự ờ t duy đ c ghi l i và c ng c trong ngôn ng , đ

ấ ủ ư ệ ữ ỏ ậ ữ ố ữ ư ạ ộ i mà không g n v i ngôn ng . K t qu c a ho t đ ng ữ ệ ố c hi n th c hóa nh ngôn ng . duy. M i quan h gi a ngôn ng và

Nói cách khác, ngôn ng là v v t ch t c a t ư ể ệ ệ ạ ậ ố duy là m i quan h quy n hòa, không th tách b ch, vì v y: t

ừ ạ ể ệ ệ nào, câu nào mà l i không bi u hi n khái ni m hay t ư ưở t

+ Không có t ượ ạ c l Ng ồ ạ ướ ạ i d ng. ữ i d ng ngôn ng .

i, cũng không có ý nghĩ, t ư ng nào không t n t ự ế ủ ư ệ ữ ả Ngôn ng ph n ánh t duy:

ư ưở t ự duy, là hi n th c tr c ti p c a t ầ ữ ễ ầ ặ Khi nh ng suy nghĩ di n ra th m l ng trong đ u mà không nói ra, hay khi

ườ ỉ ọ ắ ằ ư ượ ể ằ ờ ng i ta ch đ c b ng m t, đó là khi t duy đ ệ c bi u hi n b ng “l

ờ ượ ờ i nói không đ c phát ra thành âm thanh, là “l i nói câm”, là ngôn ng i nói bên ữ

trong”, l th m.ầ

ữ ể ệ ứ ế ế ứ ườ Khi ngôn ng th hi n ch c năng giao ti p (nói, vi t), t c là khi ng i ta dùng

ổ ữ ể ậ ứ ư ưở ữ t ng cũng là khi ngôn ng đang

ữ ngôn ng đ trao đ i nh ng ý nghĩ, nh n th c, t ự ế ủ ư ệ ể ệ ứ ự ộ ộ ư duy, đang b c l t

th hi n ch c năng là hi n th c tr c ti p c a t ầ ổ ợ ữ ữ ơ ỉ ứ ự ệ

ng ch là nh ng t ưở h p âm thanh đ n thu n không ch đ ng khái ni m hay t ể ở ượ ươ ệ ế ở ỉ t c, b i đó ch là cái v ng ti n giao ti p đ ng thì nó không th tr thành ph ế duy. N u ngôn ư ỏ

ỗ r ng.

ế ữ ự ệ ọ ng. M i ý nghĩ, t ư ưở t

ưở ỉ ở + Ngôn ng tr c ti p tham gia vào vi c hình thành t ượ ữ ể ệ ằ t ng ch tr nên rõ ràng khi đ

ơ ồ ữ ư ữ ệ ể ằ ỉ

ể ễ ộ ừ ạ ợ ư ư ữ c bi u hi n b ng ngôn ng . Khi nh ng ý nghĩ ch a bi u hi n ra b ng ngôn ng thì đó ch là nh ng ý nghĩ còn m h , ch a rõ ràng. Quá ệ thích h p đ di n đ t cũng là quá trình làm cho ý nghĩ, khái ni m

trình đi tìm m t t ệ ượ ự ơ đ

c hi n th c hóa rõ ràng h n. ừ ố ữ ư ể ấ ậ ỹ ệ ữ T m i quan h gi a ngôn ng và t

ự ư ể duy có th th y, k năng tranh lu n không ệ ự ủ ư ữ ệ ế ả ờ ớ th tách r i v i năng l c t duy ph n bi n. N u ngôn ng là hi n th c c a t

ữ ặ ậ ố ơ duy ự ư ế thì tranh lu n chính là tình hu ng giao ti p ngôn ng đ c thù – n i mà năng l c t

ả ệ ủ ệ ườ ượ i đ ự c hi n th c hóa.

duy ph n bi n c a con ng ậ ộ ấ ở ậ ế ộ ườ ề ư ưở t i không có

177

Tranh lu n là cu c giao đ u v t ể ự ư ệ ả ng, b i v y, n u m t ng ả ậ năng l c t duy ph n bi n thì không th có kh năng tranh lu n.

ậ ữ ở ậ ườ ế ằ ộ ọ ộ Tranh lu n là cu c đ trí b ng ngôn ng , b i v y, n u m t ng

ể ể ệ ữ ắ ả ư ệ ả ư ự i có năng l c ự duy ph n bi n nh ng không có năng l c ngôn ng s c s o đ th hi n nó thì t

ự ư ụ ể ấ duy y cũng không th phát huy tác d ng.

năng l c t ở ậ ệ ậ ỹ ướ ả ắ ầ ừ ệ ế ệ B i v y, vi c rèn luy n k năng tranh lu n tr ọ vi c h c

ư ệ ả ớ c h t ph i b t đ u t ỹ ệ cách t ữ ệ duy ph n bi n, và cùng v i đó là vi c rèn luy n các k năng ngôn ng .

BÀI 1

Ư Ả Ỹ Ệ K NĂNG T DUY PH N BI N

ọ

ề ộ Yêu c u c a bài h c: ầ ủ + V n i dung:

ể ượ ả ấ ủ ư ặ ệ Hi u đ ả duy ph n bi n.

ể c b n ch t, đ c đi m và vai trò c a t ượ ủ ư ạ ượ ế c h n ch trong t

duy c a mình và hình thành đ ế ặ ứ ể ọ ỏ t đ t câu h i, ki m ch ng quan đi m ả ầ c tinh th n ph n ườ ủ ể c a ng i

t hoài nghi khoa h c, bi ủ ả ề ố ớ ữ ấ ộ ố ề c a ủ cu c s ng.

ậ Nh n ra đ ế bi n:ệ bi khác và ni m tin c a b n thân đ i v i nh ng v n đ ề ỹ + V k năng:

ỹ ư ể ệ ả ộ ế ệ t cách rèn luy n k năng t ể duy ph n bi n đ có th suy nghĩ m t cách sâu

ệ

Bi ắ s c và toàn di n. ỹ ế ậ ụ ư ự ư ệ ả duy ph n bi n vào lĩnh v c t duy pháp lý.

ề ươ

t v n d ng k năng t ng pháp: ố ớ ủ ộ ư ề ạ ấ i d y:

Bi + V ph ầ Yêu c u đ i v i ng ư ộ ể ờ ố ề ấ ả ố

ề ấ ướ ự ậ ở ợ ị ế ườ ạ ch đ ng t o tình hu ng có v n đ cũng nh khuy n ố ệ khích sinh viên đ a ra tình hu ng có v n đ trong đ i s ng xã h i đ ph n bi n; ề ị phân tích, m x và nh n đ nh v v n đ . đ nh h

ng, g i m giúp sinh viên t ợ ạ ể ạ ố ớ ụ ầ ạ i h c: ổ ẻ ườ ọ vu t qua tâm lý r t rè, e ng i đ m nh d n phát Yêu c u đ i v i ng

ể ỏ ể ế bi u, bày t ý ki n và quan đi m cá nhân.

Ọ Ộ N I DUNG BÀI H C

ề ư 1. Khái quát chung v t duy

ế ọ ấ ủ ự ứ ư ị là hình th c cao nh t c a s ph n ánh duy “

ả ệ ườ

178

ặ ừ ể T đi n Tri t h c đ nh nghĩa: t ự ệ ự tích c c hi n th c khách quan – quá trình trong đó con ng ứ ả ượ ừ ậ đ i so sánh các tài li u thu ậ ớ nh n th c c m tính ho c các ý nghĩ v i nhau, phân tích chúng, suy xét, lu n c t

ớ ặ ệ ứ

ứ ướ ứ ư ế ả ể ừ ch ng đ t ễ T duy di n ra d

ậ ứ ư ạ ộ thuy t, lý lu n ọ ế ớ ệ i các hình th c khái ni m, phán đoán, suy lý, gi ườ ướ i tr

c th gi ư ứ ư ả

T duy là ho t đ ng nh n th c con ng ừ ườ ỏ ề đ u đòi h i con ng i ph i không ng ng suy nghĩ, t ư ạ duy (“Tôi t ứ ấ ề ậ t

i” – R. Descartes). T duy đó là quá trình nh n th c v n đ và ra quy t đ nh đ ả ề ư ế ấ ờ gi

ạ ộ i quy t v n đ . T duy cũng là ho t đ ng mà qua đó, và nh đó mà con ng ớ ể ạ ạ ữ ệ ế ớ các tài li u ho c các ý nghĩ đó rút ra các ý nghĩ khác v i tri th c m i. ậ ”. ố i. Trong m i hành vi s ng ồ duy t c là tôi t n ể ế ị ườ ự i t ộ ứ ủ i nh ng tri th c c a xã h i cho

ở ườ ườ ự ủ ư ỉ

ng cho s phát tri n c a con ng ề ể ể ườ i. Cũng ch khi ượ ể ể ớ khám phá, tìm ki m và phát hi n cái m i đ tái t o l ể ả b n thân mình. T duy m đ ượ ư c t duy, con ng i m i có th ki m soát và đi u khi n đ c các

ki m soát đ ạ ộ ủ

ho t đ ng c a mình. ừ ươ ệ ể ứ ứ ữ ề ể ậ ầ ph + Xét t

ủ ộ ố ườ ư ự v c khác nhau c a cu c s ng, ạ , đ đáp ng nhu c u nh n th c v nh ng lĩnh ng di n ki u lo i ạ ớ ườ i thành ba lo i v i ủ duy c a con ng i ta chia t ng

ơ ả ữ ư ặ nh ng đ c tr ng c b n khác nhau:

ư ể ư ự ộ ự ế ả ượ duy tr c ti p, c m tính, đ c dùng

T duy hành đ ng tr c quan: là ki u t ạ ộ ự ễ ự trong các lĩnh v c ho t đ ng th c ti n hàng ngày.

ư ượ ả ể ư ừ ụ ể ừ ả T duy hình t

ng c m tính: là ki u t ự ủ ế ạ ộ ụ ả ạ ư duy v a c th c m tính v a khái ệ ạ duy ch y u dành cho lĩnh v c ho t đ ng sáng t o và c m th ngh

quát, là lo i t thu t.ậ

ể ư ư ệ ừ ượ ệ ậ T duy khái ni m logic: là ki u t duy tr u t ứ ng, dành cho vi c nh n th c

ề ố ượ ế ậ ậ các qui lu t, ti p c n chân lý khách quan có tính khái quát v đ i t ng.

ứ ữ ứ ầ ậ ằ ỗ ạ ư duy trên đây nh m đáp ng nh ng nhu c u nh n th c v ề

ể M i ki u lo i t ữ ộ ố ủ ự

nh ng lĩnh v c khác nhau c a cu c s ng. ố ượ ế ậ ươ ừ ứ ườ ng th c ti p c n đ i t ậ ng nh n th c + Xét t i ta chia ra hai lo i: t

ả ư ư ọ ệ ư ph ệ duy khoa h c. C t ứ , ng duy kinh nghi m và t

ế ậ ề ố ượ ụ ằ ậ duy kinh nghi m và t ề đ u nh m m c đích ti p c n qui lu t khái quát v đ i t ạ ư ọ duy khoa h c ạ ư ng, tuy nhiên, hai lo i t

ể ề

duy này có nhi u đi m khác nhau: ệ ư ư T duy kinh nghi m ọ T duy khoa h c

ấ ữ Khái quát hóa, tr u t

ị ổ ự ậ ủ ấ

ủ ế ượ ệ ể ệ ượ ự ế t hi n t

ng đ ấ ừ ế ề ố ượ ừ ả các d u hi u b ngoài, t k t qu ừ ượ ng hóa ậ ủ ự ậ ề ả v b n ch t, quy lu t c a s v t, ậ ng thông qua s ti p c n, ấ b n ch t khám phá đ i t ng t

ệ Khái quát hoá nh ng d u hi u ệ ổ ph quát, n đ nh c a s v t, hi n ượ c bi u hi n ch y u qua ả ệ 179

ự ế ứ ủ ự ậ c a s nh n th c tr c ti p. bên trong.

ậ ỉ ạ ế ả ả Lý gi

ự ượ ệ ặ ượ ự ệ đ c s khác bi t ng, s khác bi

ấ ủ ự ậ ữ ệ ữ ố ấ ủ i b n ch t c a đ i ư ố t cũng nh m i ố ượ ớ ng quan h gi a nó v i các đ i t

ự ế ệ ả Ch đ t đ n kh năng nh n di n ẫ t ho c mâu thu n ệ gi a các tính ch t c a s v t, hi n ố ượ ng khi quan sát tr c ti p các đ i t khác.

ượ t

ỉ ừ ứ ở ứ ươ ế ng. Tri th c ch d ng ứ Tri th c luôn v

ả ầ ự ồ ạ ủ ậ t ộ m c đ mô ự ậ i c a s v t ứ n đ n m c ộ đ khái quát các qui lu t hình thành

thu n túy s t n t ệ ượ ề ướ ậ ng. hi n t và chi u h ộ ng v n đ ng, phát

ể ủ ự ậ ệ ượ tri n c a s v t, hi n t ng.

ố ủ ề ả ể ặ ườ ề ệ ế ủ ọ ồ M c dù n n t ng và ngu n g c c a m i hi u bi

ộ ố ư ệ ượ ở ầ ừ ư ự t c a con ng i v hi n th c ứ ậ ể duy kinh nghi m, nh ng đ nh n th c cu c s ng, con

ề đ u đ ườ t ỉ ừ ở ư ứ ng ạ ở i ệ tri th c kinh nghi m. Lý do là b i, t

c kh i đ u t ể i không th ch d ng l ệ ữ ỉ duy kinh ẹ ệ ề ụ ể ế ứ ạ ố

ố ể ườ ứ ệ ể ụ đó, tình hu ng đ có th áp d ng tri th c kinh nghi m đã có th

ệ ặ ạ ướ ư ừ ệ ố nghi m ch đúng trong nh ng đi u ki n c th và tình hu ng h t s c h n h p, do ờ ng không bao gi ỗ ế M i cây m i ỗ

i y h t tình hu ng tr ỗ ả ạ ố ”.

tái hi n l p l ỗ hoa, m i nhà m i c nh” ỉ ừ c đó, nh dân gian t ng đúc k t “ , ho c “ặ Không có cái d i nào gi ng cái d i nào ạ ạ ạ ở ư ệ ễ ả ở ậ ữ duy kinh nghi m, chúng ta d ph m ph i nh ng i t

ế B i v y, n u ch d ng l ầ sai l m sau đây:

ễ ệ ỉ ự ự ể ế ủ ả ề ộ ố Suy di n tùy ti n vì ch d a vào s hi u bi

ư ạ ễ ấ ầ ộ riêng nh ng l

ữ Ế ầ ệ ườ ệ Th y bói xem voi t có câu chuy n

ặ ắ i Vi ế ườ ụ ấ t c a b n thân v m t s tính ch t i suy di n thành tính ch t chung, đó là sai l m do khái quát hóa v i vã. ư ch ng i ồ ả hay các câu thành ng nh : ơ i; Nhìn m t mà b t hình dong; V đũa c

ề ạ ủ ế ể ầ ể ư Ng ụ đáy gi ng; Suy b ng ta ra b ng ng n mắ …là đ nói v h n ch , sai l m c a ki u t duy này.

ủ ả ộ ề B o th trong suy nghĩ, trong hành đ ng (thành ng :

ụ ẫ ậ ặ ộ ộ trong, dù đ c ao nhà v n h n

ụ ằ ể ầ ắ ữ Ta v ta t m ao ta, dù ơ ), ho c hành đ ng theo thói quen và t p quán xã h i mà ữ Trăm hay không b ng tay quen ). không c n tìm hi u nguyên nhân (t c ng :

ạ ộ ư ậ ứ ậ ả ầ Nh v y, trong ho t đ ng nh n th c, c n ph i bi

180

ể ả ọ ừ ế ế ợ ư t k t h p t ệ ứ ứ ớ ư v i t duy khoa h c, ph i chuy n hóa t ệ duy kinh nghi m ọ tri th c kinh nghi m sang tri th c khoa h c

ủ ấ ả ổ ớ ả ượ ế ậ ậ c b n ch t và qui lu t ph quát c a đ i t ố ượ ng

thì m i có kh năng ti p c n đ ố ự ủ ạ

ụ ể trong s đa d ng c a các tình hu ng c th . ọ ư ằ ạ ậ ằ ề ủ ả

ạ ế V y b n có nghĩ r ng t ấ duy khoa h c là đi u n m ngoài kh năng c a mình? ạ ỏ ớ ằ ể ạ

ư ư ặ ạ ả ọ ọ ọ t

ể ượ ề ẩ ự ự ệ ạ ọ

ụ ự ễ ề ể ệ ầ ậ ạ ậ

N u có ý nghĩ y, b n hãy g t b đi và hãy luôn nh r ng: b n hoàn toàn có th có ộ ư duy khoa h c m c dù b n ch a ph i là nhà khoa h c. T duy khoa h c là m t ạ c hi n th c hóa trong m i ho t năng l c đang ti m n trong b n và nó có th đ ọ ộ đ ng th c ti n, vì v y b n c n v n d ng và phát tri n nó trong m i đi u ki n có th :ể

ộ ố ỉ ầ ế ế ạ ạ ắ ờ

ờ Trong cu c s ng và sinh ho t, ch c n b n bi ơ ệ ả ộ ờ ợ

i trí… m t cách h p lý đ ượ ự ư ạ ậ ạ ộ ệ ả ọ th i gian cho công vi c cá nhân, th i gian cho vui ch i gi ạ ượ đ t đ ọ t cách s p x p th i gian h c, ể ằ c s cân b ng

c hi u qu cao trong m i ho t đ ng cũng nh t o l p đ ộ ố ư ế ứ ọ ồ ư ạ

trong cu c s ng, nh th t c là b n đã có t ộ ấ ọ ậ ế ậ duy khoa h c r i. ế ề ớ ạ ế

Trong h c t p, khi ti p c n m t v n đ m i, n u b n bi ấ ủ ấ ậ ề ọ ệ ế ề ấ ế ả t nh n di n đâu là b n ch t c a v n đ , bi

ư ề ộ ả ạ ế ấ ả ắ ể ắ t cách đ n m b t ế t cách ti p ọ duy khoa h c ệ i quy t v n đ m t cách hi u qu có nghĩa là b n đã có t

đâu là v n đ tr ng tâm, bi ậ c n và gi r i.ồ

ả ộ ế ế ệ ạ ế ậ ấ t suy nghĩ, nhìn nh n v n đ t

ạ i quy t m t công vi c, n u b n bi ề ế ừ Khi gi ề ệ ố ừ nhi u góc c nh khác nhau, bi t xem xét t nhi u m i quan h khác nhau, t

ướ ự ể ạ ư ng phát tri n khác nhau, đó cũng chính là b n đang th c hành t ề ừ ề nhi u duy khoa

ề chi u h h c. ọ

ừ ấ ượ ủ ư ư ự ư ụ ộ tiêu chí ch t l ng c a t duy + Xét t : t duy tích c c và t duy th đ ng.

ự T duy tích c c ớ ự ậ ằ ụ ộ ớ ư ễ ằ ườ Th T duy th đ ng ng d b ng lòng v i th c t

ả ọ ọ ự ạ i, không có khát v ng tìm tòi, khám phá

ế ậ ự ằ ề ữ

ề ố ắ ệ ữ ườ nh ng ng

ề ả ể ể ứ Không b ng lòng v i s nh n th c ờ ợ h i h t mà ph i có khát v ng tìm tòi, ấ ủ khám phá đ n t n cùng th c ch t c a ẫ ấ v n đ , c g ng phát hi n mâu thu n ế ủ ấ i quy t mâu c a v n đ và tìm cách gi

ẫ ứ ả ệ vì nghĩ r ng nh ng đi u mình nghĩ thì ả ồ i khác cũng đã nghĩ c r i, ế mình khó có th (không th ) tìm ki m ượ ưở ớ đ

ễ thu n ch không d dàng tho hi p. ớ ễ ồ c ý t ễ ế ỏ ớ ng m i. ệ D dàng th a hi p v i ý ki n ng ườ i

ườ ặ ậ Không d dàng đ ng ý ngay v i ý ậ i khác, m c dù l p lu n ế ủ ki n c a ng khác.

181

ẻ ợ đó nghe có v h p lý.

ằ ự ệ ườ ắ ự ệ ằ Th

ọ ấ ề ằ ạ ứ ự ườ ch ng và th

i và nghĩ r ng: m i v n đ ch ở ậ ườ ả ậ ườ ắ ng nhìn s vi c b ng con m t ỉ ng “an i pháp, b i v y th i luôn b gi

ữ tĩnh t ộ có m t gi ớ ậ ph n” v i nh ng cách nghĩ đã và đang

ở ậ ổ ế ph bi n. ng, b i v y luôn bi

ứ ủ nh n th c c a con ng ộ ướ ự ế ạ h n tr ủ ố ượ c a đ i t ị ữ ế ể qua đ nh ki n đ tìm tòi nh ng ý t

ế ấ ề ằ ả ớ m i nh m gi

ả ơ ậ ớ ệ Luôn nhìn s vi c b ng con m t bi n ằ ng tr c suy nghĩ r ng: ị ớ i ừ c s bi n đ ng không ng ng ế ượ t v t ưở ng ệ i quy t v n đ có hi u ữ qu h n, không “an ph n” v i nh ng

ổ ế cách nghĩ đã và đang ph bi n.

ề ộ ấ ứ ằ ỉ ườ Luôn ý th c r ng, m t v n đ có th Th

ả ế ấ ể ả ề có nhi u cách gi

ự ư ượ ể ườ ộ ằ ng suy nghĩ r ng ch có m t ề ế ấ i quy t v n đ , ặ c”, ho c ng

duy tích c c là ng ạ ủ ứ ậ cách duy nh t đ gi ằ r ng “không th làm khác đ ề ể ạ i có t ớ ể i quy t khác nhau nên ườ i i h n nh n th c c a mình “quá m o hi m khi làm đi u đó”. không gi

ộ ệ ố ấ ị ứ

ỗ ự ụ ề trong m t h th ng tri th c nh t đ nh ệ ậ mà luôn n l c v n d ng nhi u h

ố

ứ ể ả ự ố ệ ọ ướ t tiêu m i

th ng tri th c đ gi Giúp cá nhân t ố ả ọ Làm tri ề c mu n, d p t ế năng v n có trong b n thân mình đ

ộ ự ượ ế ệ ộ hoàn toàn l

bi n thành n i l c giúp v ẳ ự ị ườ ấ ấ mình, t ng

ự ủ ườ ế ấ ề i quy t v n đ . ề ữ khám phá nh ng ti m ể t lên chính ầ kh ng đ nh mình, góp ph n ủ ộ ậ ự ch , đ c l p

ự ấ ờ ọ hình thành nhân cách t và sáng t o. ạ ậ ắ t m i ti m năng, không quy t đoán, ủ ự thu c vào s đánh giá c a ẩ i khác, đánh m t ph m ch t đích ặ ng có tâm lý m c ấ ti, th t v ng, chán đ i, m t th c c a mình, th ả c m, t

ượ ủ ữ ờ ồ Là ngu n năng l i nói và

ệ lòng tin… Là căn nguyên c a nh ng l ả ứ ự ộ ng khai sáng trí ộ ả tu , nhân cách và c m xúc (hành đ ng hành đ ng tiêu c c (ph n ng thay vì

ả ứ ộ thay vì ph n ng). hành đ ng).

ự ư ấ ư ẩ ỉ ấ ố ớ ọ duy quan tr ng nh t đ i v i các nhà

T duy tích c c không ch là ph m ch t t ế ả ầ ọ ộ ố ệ

182

ườ ậ ấ ỗ ế ấ ữ ả khoa h c và các nhà qu n lý mà còn c n thi ủ c a m i ng i. Khi chúng ta nh n th y cách gi t cho cu c s ng và công vi c hàng ngày ưở ề ằ ng i quy t v n đ b ng nh ng ý t

ổ ế ườ ứ ượ ầ ẩ ị

ph bi n, thông th ộ ấ ủ ng không đáp ng đ ậ ề ệ c yêu c u cho vi c th m đ nh giá tr ạ ộ ấ ươ ự chân lý c a m t v n đ ; khi chúng ta nh n th y ph

ổ ằ ệ ả ả ị ng án ho t đ ng đang th c thi ộ ươ ầ đã không còn hi u qu cao, c n ph i thay đ i b ng m t ph ng án khác thì khi đó ta

ắ ầ ư ự đã b t đ u t

duy tích c c. ế ừ ườ ư ế ấ ọ Chúng ta đã t ng bi t Copernicus là ng i đ a ra h c thuy t “trái đ t quay

ạ ườ ạ ủ ộ ậ ặ ờ ể ằ i m nh d n ng h lu n đi m này b ng câu nói

ủ ướ ư ấ ộ

ệ ố ư ừ ể ề ậ ờ ộ

quanh m t tr i” và Gallileo là ng ổ ế n i ti ng tr ẫ v n quay”. Vào th i đi m mà toàn b các h th ng t ớ ạ ủ ộ ướ ượ ư ấ ề c Tòa án c a Giáo h i: “Tôi xin th trái đ t không quay, nh ng mà nó ặ ờ duy đ u th a nh n m t tr i ộ c đ t phá quay xung quanh trái đ t thì t t gi

duy v ứ ủ ạ ề ậ ổ ọ

ệ ư ệ i h n c a hai ông là m t b ụ quan tr ng làm thay đ i nh n th c c a nhân lo i v vũ tr . ả duy ph n bi n

ườ ị ư ế ệ ị 2. Khái ni m t ệ i d ch là “t t, có ng

Khái ni m “Critical thinking” khi d ch sang ti ng Vi ư ườ ị ệ ả ọ i d ch là “t

duy ọ duy ph n bi n”. Trong môn h c này chúng tôi ch n ệ ữ ư phê phán”, có ng ậ dùng thu t ng “t

ừ ế ọ ả duy ph n bi n”. ơ ạ ổ ạ ế T cách đây h n 2.000 năm, nhà tri

ề ư ề ế ệ ả ố ừ ệ ố ờ duy ph n bi n. Ti p n i truy n th ng có t

ấ v n đ t ọ ề ả ươ ứ ề ư ư ả ơ nhi u h c gi ph ng Tây đã nghiên c u sâu h n v t ậ t h c Hy L p c đ i Socrates đã ti p c n ạ Socrates, sang th i hi n đ i, ệ duy ph n bi n và đã đ a ra

ị ề

ả ấ ỳ nhi u đ nh nghĩa khác nhau. ể t ế Hi u bi ệ , tác gi

ả duy ph n bi n ủ Trong bài vi ẫ ộ ố ứ ề ư ệ ế ề ư t v t ể Giang đã d n ra m t s quan đi m c a các nhà nghiên c u v t ẩ Lê T n Hu nh C m ư ả duy ph n bi n nh

ế ọ ụ ọ ọ ườ ỹ ọ ư t h c, tâm lý h c, giáo d c h c ng

John Dewey nhà tri ả ệ ắ ị

ề ộ ủ ộ ụ ự ề ẩ ộ ọ i M , g i t duy ệ ả ư duy ph n bi n ọ ả ị đ nh khoa h c

ẽ ả ệ ữ ữ ế ế ậ ế ắ ph n bi n là “reflective thinking” (suy nghĩ sâu s c) và đ nh nghĩa t là “S suy xét ch đ ng, liên t c, c n tr ng v m t ni m tin, m t gi có xét đ n nh ng lý l

ơ ượ b o v nó và nh ng k t lu n xa h n đ ự ộ c nh m đ n”. ứ ườ ấ ổ ế

ạ ả ự ư ệ ả ắ Robert Ennis m t ng ị ả ệ ề ư duy i r t n i ti ng trong lĩnh v c nghiên c u v t ự T duy ph n bi n là s suy nghĩ sâu s c, nh y c m, th c

ề ộ ể và h u ích đ quy t đ nh ni m tin hay hành đ ng”. ph n bi n thì đ nh nghĩa: “ ế t

ằ ư ả ế ị ọ ữ ộ

M t nhà khoa h c khác là Michael Scriven thì cho r ng: ể ả ượ ữ ộ ậ ệ “T duy ph n bi n là ượ ữ ệ c c nh ng d li u thu th p đ

183

ề ậ ể ấ kh năng hành đ ng đ th u hi u và đánh giá đ ế thông qua quan sát, giao ti p, truy n thông, và tranh lu n”.

ứ ứ ế ề ậ Ngoài ra, nhà nghiên c u Mathew Lipman sau khi ti p c n nhi u nghiên c u v ề

ư ệ ả ủ ệ ả ư t duy ph n bi n cũng đã tóm l ượ ắ ắ c v n t t các quan ni m c a các tác gi nh sau:

(cid:0) ể ả ư ế ấ ế ị ề T duy đ gi i quy t v n đ và ra quy t đ nh (Sternberg).

(cid:0) ư ỗ ự ể ư ứ ộ

ấ ề ọ ươ ứ ủ ự ệ ậ ằ ậ T duy n l c đ đ a ra m t phán đoán sau khi đã tìm cách th c đáng tin c y ứ ng di n c a các b ng ch ng và các lu n c ể đ đánh giá th c ch t v m i ph

(Hatcher).

(cid:0) ủ ả ạ ộ ự ể ẩ Là kh năng c a ng ườ ư i t duy phát tri n các tiêu chu n năng l c ho t đ ng trí

ậ ụ ệ ư ủ tu và v n d ng vào quá trình t ọ duy c a chính h .

(cid:0) ự ỗ ự ệ ố ữ ế ộ S n l c tìm ki m m t cách có h th ng nh ng nguyên nhân và lý l ẽ ả gi i

ữ ể ượ ườ ề thích nh ng đi u mà có th đã đ c ng i khác cho là đúng.

(cid:0) ạ ư ị ườ ệ ả ừ Là lo i t duy b o v chúng ta không b ng ỉ i khác l a ph nh và không t ự ừ l a

ỉ ph nh chính mình (Paul).

(cid:0) ự ể Là s đánh giá đúng các phát bi u (Ennis).

(cid:0) ự ậ ế ề ư ụ ự ễ ố duy vào th c ti n và các tình hu ng có

Là s v n d ng các lý thuy t v t ề ấ v n đ .

ể ượ ự ệ ủ ế c nguyên nhân và ti n trình c a các s ki n.

ả ề ế ả ả ừ ố (cid:0) Hi u đ (cid:0) Xem xét các cách gi i thích khác nhau v k t qu kh o sát t các tình hu ng,

ế ể

1 lý thuy t và quan đi m khác nhau. ng Tu n trong bài vi

ượ ấ ả ư ờ ế T duy phê phán ầ Tr n Th Tác gi t (Th i báo Kinh t ế

ị SG) cũng đ nh nghĩa:

ư ụ ệ ậ

ệ ưở ả

ng, gi ư ự ệ ẽ ổ ứ ệ ậ ị ự “T duy phê phán (critical thinking) là quá trình v n d ng tích c c trí tu vào ừ ự ế thuy t… t s quan sát, ề ự ệ nh m đ a ra nh n đ nh v s vi c, ra

ợ vi c phân tích, t ng h p, đánh giá s vi c, ý t ằ ứ kinh nghi m, ch ng c , thông tin và lý l ử ủ ế ị ứ ỗ quy t đ nh, và hình thành cách ng x c a m i cá nhân”.

2 ả

ư ở ư ộ ị ệ là m t quá trình t

ệ T duy ph n bi n Bách khoa th m Wikipedia đ nh nghĩa: “ ộ ứ ồ

ề ấ ằ ạ ẳ ỏ ị và kh ng đ nh l

ệ , http://www.ier.edu.vn..

ẩ ư

ế

ế ề ư ể ỳ , Hi u bi t v t ờ ấ T duy phê phán , Th i báo Kinh t

ả duy ph n bi n Sài Gòn, 09/10/2010.

1 Xem: Lê T n Hu nh C m Giang ấ 2 Tr n Th ượ ầ ng Tu n,

184

ư duy bi n ch ng g m phân tích và đánh giá m t thông tin đã có theo các cách nhìn ủ ặ khác cho v n đ đã đ t ra nh m làm sáng t i tính chính xác c a v n đấ ề”.

ổ ợ ừ ữ ể ể ậ ộ ị

ệ T ng h p các lu n đi m t ả ề ư ư nh ng đ nh nghĩa trên đây, có th rút ra m t quan ệ duy ph n bi n nh sau:

ni m khái quát v t ệ ộ ẩ ả ư T duy ph n bi n là m t khái ni m ch ph m ch t c a m t d ng th c t

ớ ấ ỉ ướ ứ ư ố duy ch đ ng h

ỏ ệ ng t ề ệ ủ ộ ể ủ ể ư ế ộ ạ ề ằ

ề ấ ủ ữ ủ ệ ừ ữ

ằ ạ ẳ ị và kh ng đ nh l

ủ ấ ắ ọ

ề ể ả ệ + Phân bi

duy tích ứ ự i nh ng v n đ và tình hu ng ph c c c, trong đó ch th t ậ ể ạ chính ki n, quan đi m và ni m tin c a mình b ng vi c nhìn nh n, t p đ bày t ề ộ ấ nh ng góc nhìn đa chi u, trên đánh giá v n đ m t cách khách quan và toàn di n t ỏ ậ ậ ơ ở ủ c s c a các thao tác l p lu n logic nh m làm sáng t i tính chính ấ ế ự ự xác c a v n đ đ đi đ n s l a ch n đúng đ n nh t. ệ ớ t ph n bi n v i phê phán: ỉ ệ ỗ ự ệ ấ Phê phán là vi c phát hi n l

i, ch ra cái x u, cái sai, cái tiêu c c, cái nh ể ơ ở ủ ự ừ ộ ệ ể ả đi m trên c s c a s phân tích, đánh giá t

ế ố ư ệ ế ả ả ỉ t ph i có y u t thi

ề ừ ề ể ề ể ậ ấ

ấ nh n v n đ t ệ ủ ư ặ ố ự ấ t / x u, đúng / sai d a trên các thao tác c a t

cách toàn di n c ư hai m t t ậ ể ậ ẳ ỏ ị

ư ậ ữ ề ệ ấ ả ơ ỉ ượ c ấ m t quan đi m nào đó. Ph n bi n nh t ự phê phán. Nh ng không ch có phê phán. Ph n bi n là s nhìn ề ộ nhi u quan đi m, nhi u góc nhìn khác nhau đ đánh giá v n đ m t ả ở duy ắ logic nh phân tích, so sánh, l p lu n đ làm sáng t và kh ng đ nh tính đúng đ n ặ ủ ộ ủ c a v n đ . Nh v y, phê phán ch là m t m t c a ph n bi n; h n n a, phê phán

ơ ở ự ệ ả ả ọ ư duy ph n bi n ph i là s phê phán trên c s khách quan, khoa h c.

ệ ấ ầ ả ế ậ ệ ứ ấ ư ề trong t ư

T duy ph n bi n r t c n thi ả ư ư ư ệ ế ấ ắ ắ ị đ nh đúng đ n, nh ng t duy ph n bi n không nh t thi

t là t ờ ế ườ ư ệ ả ả ế t cho vi c nh n th c v n đ và đ a ra các quy t ở duy đúng đ n, b i ý ư

ủ ki n c a ng ắ duy ph n bi n không ph i bao gi ắ i có t ắ ệ ả ả cũng đúng. Tuy nhiên, t ệ ư ả duy đúng đ n ch c ch n ph i có tính ph n bi n, ph i là t ả duy ph n bi n.

ệ ả ả

+ Phân bi ả ệ ớ t ph n bi n v i ph n bác: ớ ồ ả ữ ể ỏ

ủ ị Ph n bác đ ng nghĩa v i ph đ nh, bác b nh ng quan đi m, gi ả ượ ườ ợ ế i pháp hay k t ộ ự i nói không có m t s qu đ

ắ c cho là không đúng đ n, không phù h p mà ng ứ ự ả ủ ả ậ

i nào làm căn c cho s ph n bác c a mình. ả ủ phân tích, lu n gi ả ạ ế ệ ộ ư ằ Ph n bi n là xem xét l i k t qu c a m t quá trình t

ở ậ ỏ ộ ủ ị ủ ạ ị đ nh l

ẳ duy khác nh m kh ng ể i tính chính xác c a thông tin, b i v y, khi ph đ nh, bác b m t quan đi m ậ ả ự ữ ẽ ậ

nào đó nó ph i d a trên nh ng lý l ả ừ ứ ể và l p lu n đ làm căn c . ả ả ư ệ ầ ồ ơ

ủ ị ẳ ỏ ớ ộ ỉ Ph n bi n v a bao g m c ph n bác trong đó, nh ng không đ n thu n ch là ự ổ ự ủ bác b , ph đ nh, mà cùng v i đó còn là s ng h , kh ng đ nh cái đúng, là s b

185

ấ ả ể ả ợ ơ ề sung và đ xu t các gi i pháp h p lý h n đ gi ị ề ế ấ i quy t v n đ .

̀ ̀ ̀ ́ ự ự ̣ ̉ ̣

ượ ưở ́ ụ ư Ví d : Đ ng tr ề ượ ư ể ố ị ̣ c đã đ

́ơ l n hiên nay, nhi u ý t ẻ ượ ư ng đ ộ ẵ ẻ ộ đ

c l u thông vào n i thành theo các ngày ch n/l ế ề ắ ả

/l ạ h n ch xe g n máy… Tuy nhiên, các gi ế ượ ấ ệ ủ ộ ề ề ệ ả ả ả đ

c r t nhi u ý ki n ph n bi n c a xã h i v tính kh thi, tính hi u qu cũng nh ự ộ ự ớ ề ự ộ ủ ở ả ́ ̣ ươ c th c trang tinh hinh giao thông c c ky căng thăng tai cac đô thi ẵ ư c đ a ra nh : qui đ nh bi n s xe ô tô ch n ; thu phí ô tô vào n i thành; ậ ư i pháp mà chính quy n đ a ra đã nh n ư c hai phía tích c c và tiêu c c v i nhi u s phân tích có

ụ

tác đ ng xã h i c a nó ế ơ ở c s thuy t ph c. ư ư ậ ệ ả ả ớ ồ ườ ư duy

Nh v y, “T duy ph n bi n không đ ng nghĩa v i ph n bác, ng ả ườ ế ệ ấ ả ả i có t ườ i hay ph n bác. Và ng t ph i là ng ượ ạ c l i hay

ph n bi n không nh t thi ắ ắ ả ả ệ ư ườ ộ i, ng ườ i luôn luôn

ph n bác cũng không ch c ch n là ng ủ ưở ườ ữ ưở ủ ỏ bác b ý t

ng c a nh ng ng ườ ả i có t ỉ i khác ch vì các ý t ệ ưở ườ ư ả ả anh ta thì không ph i là ng i ph n bác ý t i có t

ườ ượ duy ph n bi n. Ng ả ơ ở ự ủ i khác mà không nêu đ duy ph n bi n. M t ng ả ng đó không ph i là c a chính ủ ng c a ậ c c s cho chính s ph n bác c a mình, không l p

ẽ ả ặ ườ ư ng ậ lu n ch t ch , cũng không ph i là ng ệ 1 ả duy ph n bi n”.

ệ ủ ư ứ ư ệ ả ạ i có t ể T duy ph n bi n đó là d ng th c bi u hi n c a t ự duy tích c c, là c s đ

ế ủ ự ể ể ư ế ố không th thi u c a s thành công, khi con ng phát tri n t

ườ ả ố ứ ạ ữ ề ạ ầ ả ạ duy sáng t o y u t ớ ệ th ấ ng xuyên ph i đ i di n v i nh ng v n đ ph c t p và đa d ng c n ph i gi ơ ở ể ườ i ả i

ế ộ ố

quy t trong cu c s ng. ủ ư ặ ệ ể 3. Đ c đi m c a t ả duy ph n bi n

ấ ẩ ế ề ư t v t

ỳ ả Lê T n Hu nh C m Giang ế ủ ữ ớ ệ trong bài vi ộ ố ể t ế Hi u bi ứ ề ặ ể Tác gi cũng đã gi ệ ả duy ph n bi n ủ ư

ư ả

i thi u nh ng đúc k t c a m t s nhà nghiên c u v đ c đi m c a t ệ duy ph n bi n nh sau: ứ ế ế ủ ườ ể ặ + Theo nhà nghiên c u K. B. Beyer (1995), các đ c đi m thi t y u c a ng i có

ư ả t

ườ ư ả ệ ườ ể duy ph n bi n là ng

ệ duy ph n bi n, đó là: Không có thành ki nế : ng ậ ể ấ i có t ế i ham tìm hi u, bi ằ ị ề ượ ớ ắ l ng nghe và có th ch p nh n ý ki n trái ng ế t c v i mình, đ cao giá tr công b ng,

ạ

ệ

ệ ư

ộ ộ

ỹ

ườ

ạ ọ

ế

K năng m m

ề , Tài li u l u hành n i b , Tr

ng Đ i h c Kinh t

Tài

1 Xem: Ph m Đình Nghi m, Bùi Lan Thùy, chính TP. HCM. .

186

ứ ằ ọ ẽ ự ế tôn tr ng b ng ch ng và lý l , thích s rõ ràng chính xác, bi t xem xét các quan

ự ẽ ả ậ ấ ổ ư

ể ể đi m khác nhau, và s thay đ i quan đi m khi s suy lu n cho th y ph i làm nh v y.ậ

ụ ế ậ ầ ả ượ ề ệ ả Bi

t v n d ng các tiêu chu n ể ể ộ ẩ : c n ph i có các đi u ki n đ ượ ự ể ặ ậ

ở ị đ nh đ m t phát bi u tr thành có th tin c y đ ẩ ể ấ c tho mãn nh t c. M c dù các lĩnh v c khác nhau ộ ố ể ượ ư ẩ

ấ ỳ ề ề ấ ẳ ả ộ ị

ự ậ ừ ữ ậ ồ có th có các tiêu chu n khác nhau, nh ng có m t s tiêu chu n có th đ ụ ư ụ d ng chung cho nhi u v n đ , ví d nh : “…m t kh ng đ nh b t k ph i (…) đ ự d a trên nh ng s th t chính xác có liên quan, t c áp ượ c các ngu n đáng tin c y, rõ ràng,

ẽ ữ ắ ệ ợ ệ v ng ch c”.

không thiên l ch, thoát kh i logic ng y bi n, h p logic, lý l ằ ẽ ớ ả ư ỗ ợ ư ứ v i các b ng ch ng h tr . T duy

ỏ ụ ậ : đ a ra các lý l ạ ậ Có kh năng tranh lu n ồ ả ả ệ ệ ự ẽ .

ả ph n bi n bao g m c vi c nh n d ng, đánh giá, và xây d ng các lý l ặ ả ậ ừ ộ ề ế

ậ : có kh năng rút ra k t lu n t Có kh năng suy lu n ầ ấ ượ ượ m t ho c nhi u chi ti ữ ệ ữ ệ ể ệ ả ố Đ làm đ

ề ừ ươ ườ ư ấ ế t. c m i quan h logic gi a các d li u. ệ ả duy ph n bi n i có t : ng

c vi c này c n ph i nhìn th y đ ệ ề nhi u ph ừ ệ ượ ng di n khác nhau ề Xem xét v n đ t ả ế ậ ầ c n ph i ti p c n hi n t ng t ể nhi u quan đi m khác nhau.

ậ ư ụ ủ ư ả ệ ử ụ ủ ề Áp d ng các th thu t t duy

ặ ồ duy ỏ : t ư ế ậ ả ị khác nhau, bao g m đ t câu h i, đ a ra các phán đoán, thi

ề ư ừ ứ ả ậ ư duy ph n bi n s d ng nhi u th thu t t 1 ệ t l p các gi ệ ư đ nh. ả ệ ể ậ T các nghiên c u v t duy ph n bi n, có th nh n di n t ớ duy ph n bi n v i

ơ ả ể ặ các đ c đi m c b n sau:

ạ

3.1. Tính nh y bén ệ ư ả ỏ ự ữ ệ ệ ể ậ ả ạ

ườ ữ ệ ể ề ấ ố ặ ng, đ c bi t, ngo i l

hu ng có v n đ , đó là tình hu ng có nh ng đi m khác th ườ ự ắ ắ ầ ả ộ T duy ph n bi n đòi h i s nh y c m đ phát hi n và nh n di n nh ng tình ạ ệ ố , ố i ta ph i suy nghĩ và hình thành nhu c u, mong mu n

gây s th c m c, bu c ng ề ế ấ ả i quy t v n đ . ể tìm hi u, gi

ứ ụ ở ị Ví d : Công ty máy tính Apple đ ng

̀ ệ ẩ ầ ̀ ơ ế ạ ̀ ơ ượ

ả ̀ tính và các s n ph m công ngh thông tin chính là nh tâm nhin v ưỡ ả ế ớ ườ ưở ườ ộ ng Steve Jobs ng i mà c th gi i thuyên tr ng ng m . B ng t

ả i ph i ng ệ ự ế ậ ạ ệ ờ

v trí hàng đ u trong ngành ch t o máy ̀ ̉ t th i gian cua ư ằ t l p các xu ờ ể duy nh y bén tuy t v i, ông luôn đi tiên phong trong vi c d báo và thi ướ ụ ổ ệ ớ ệ ng trong vi c liên t c đ i m i công ngh và phong cách đ cho ra đ i các dòng h

ệ ệ ệ ạ ỉ ạ ơ máy tính và đi n tho i ngày càng hi n đ i h n mà đ nh cao hi n nay là MacBook và

ẩ

ệ

ể Hi u bi

ế ề ư t v t

ả duy ph n bi n,

1 Xem: Lê Hu nh C m Giang, ỳ

ệ tài li u đd.

187

ư ượ ờ ạ ủ ạ ế ố ỉ iPhone. T duy v t th i đ i c a ông đã đem l i vô s sáng ki n không ch làm thay

ơ ố ữ ủ ạ ớ ụ ạ ổ ờ ố đ i đ i s ng c a nhân lo i mà còn liên t c t o ra nh ng c n s t tiêu dùng m i trong

ế ớ th gi

̀ ậ ườ

̀ ̃ ́ ́ ̃ ư ưở ự ọ ̃ ư i sáng l p ra Google, Sergey Brin và Larry Page, la nh ng ̀ ng trong linh v c tim kiêm thông tin. H không

ụ ng ỉ ườ ưở ữ ể i tiên phong cho

ng mà còn là nh ng ng ữ ầ ưở ữ ổ ớ ệ i công ngh . ư ậ Cũng nh v y, hai ng ̀ ́ ̀ ̀ ươ i dân đâu cac trao l u va y t ổ ch liên t c thay đ i, phát tri n các ý t ụ ẫ nh ng thay đ i đó. Google liên t c d n đ u trên internet v i nh ng ý t

ể ấ ứ ề cho phép chúng ta có th th y và làm nhi u th theo cách mà chúng ta ch a bao gi

̀ ́ ế ế ướ ự ả ớ ̣ bi

t đ n tr ế ủ ữ ạ ấ ở ộ ộ ng đ t phá ư ờ ̀ ̣ ơ ủ c đây. V i kh năng thích nghi nhanh va s nhay ben tuyêt v i c a ông ệ ch đã khi n Google tr thành m t trong nh ng công ty m nh nh t trên internet hi n

nay.

ạ ư ể ệ ở ả ấ T duy nh y bén còn th hi n kh năng nhìn th y và phân bi

ệ ượ t đ ấ ự ươ ể ệ ả ậ ồ t trong s t nét khác bi

ng đ ng, có kh năng suy lu n đ nhìn th y đ ở ữ ữ ệ ệ ầ ẫ ị ữ c nh ng ố ượ c m i ấ quan h logic bên trong gi a các thông tin, d li u, không b nh m l n b i các d u

ệ ề hi u b ngoài.

ả ậ ứ ượ ổ ấ ạ ể ề ả ớ

Có kh năng nh n th c đ ơ ệ ấ ữ c v n đ trong tính t ng th , nh y c m v i nh ng ư ệ ể ặ cái đ c bi

t và đ n nh t cũng nh các d u hi u đi n hình. ấ ư ệ ả ể ậ T duy ph n bi n không ch p nh n l

i ế ằ ả ộ ậ ấ ữ ỉ ớ ệ ậ ề ượ ấ ơ ậ ố suy nghĩ và l p lu n theo ki u đ n ậ i quy t b ng vi c l p lu n ch v i m t quan

ấ ể ừ ộ ộ ố c gi ế ư

ữ ặ ớ ả ố ề ề ơ ơ

ọ ấ ề ườ ự ệ ậ ề ươ ồ ạ ạ ng không t n t t l p và tĩnh t

m i v n đ th ề i mà đ u t ọ ữ ữ ề ấ

ở ậ ư ữ ệ ể ệ ả

i trong s bi ấ ẩ iườ có t ườ duy ph n bi n là ng ả ằ ườ th i ộ ờ ư ệ suy nghĩ đa logic tr ọ ấ c m i v n đ . i có t

logic, t c ứ là nh ng v n đ đ m t khung tham chi u duy nh t. Trong cu c s ng cũng nh trong khoa đi m hay t ở ấ ọ h c, chúng ta ph i đ i m t v i nh ng v n đ đa logic nhi u h n là đ n logic, b i ớ ng tác v i nh ng v n đ khác và nhi u khi còn n gi u nh ng ý nghĩa quan tr ng đ ng sau ngườ i phát ể duy ph n bi n, m t l ự ủ ị ố ượ ẻ ư ể ị

g nh ng bi u hi n bên ngoài. B i v y, n ề V i ng ớ ướ ả bi u có v nh ngh ch lí không ph i là đ i t ế ớ ế ớ ứ ạ ứ ằ ộ ng cho s ph đ nh mà nó có th đánh ọ i không n m g n trong đúng/sai, i ph c t p, m t th gi

ọ ề ộ th c h v m t th gi ố ấ ạ t/x u, b n/thù. t

ư ề ể ệ ệ ả ậ ạ ạ T duy ph n bi n, vì v y, chính là cách chúng ta t o đi u ki n đ “kích ho t”

ế ệ ệ ả ạ các t bào trí tu luôn luôn trong tr ng thái ph i làm vi c.

188

3.2. Tính linh ho t ạ

ư ề ệ ả ộ

ệ ượ ế ậ ề ừ ươ ừ ệ ề ự T duy ph n bi n không cho phép s suy nghĩ m t chi u mà luôn xem xét và ể ậ nhi u quan đi m, ng di n, ti p c n hi n t ề nhi u ph ng t

ứ ấ nh n th c v n đ t ả ề ữ ư ả ế trong nhi u hoàn c nh và đ a ra nh ng cách gi i quy t khác nhau.

ế ạ ư ư ệ ả ả ỉ ứ T duy ph n bi n là lo i t duy luôn có ý th c ph n t nh và luôn bi

t hoài ế ầ ả ườ ườ ệ ế ậ ộ nghi. Ng

i có tinh th n ph n bi n th ả ủ ư ệ ớ đó. Tuy nhiên, t

duy ph n bi n không đ ng nghĩa v i ch nghĩa hoài nghi. “Ch ứ ờ ọ ươ ự ậ ờ

ng hoài nghi khi ti p nh n m t ý ki n nào ủ ồ ng pháp và ị ụ ủ ứ ệ ậ ả ặ ả nghĩa hoài nghi là s nghi ng kh năng nh n th c, nghi ng m i ph ế k t qu nh n th c. Ch nghĩa hoài nghi không đ t cho mình nhi m v xác đ nh ý

ư ệ ả ế ố ắ ề ể ấ duy ph n bi n không

ki n đúng, không c g ng tìm hi u v n đ . Trong khi đó t ả ờ ố ắ ủ ậ ả ậ ấ

ứ ph nh n kh năng nh n th c, và c g ng đi tìm câu tr l ề ủ ụ ủ ụ ế ế ấ ể

ả tính thuy t ph c, cho v n đ . N u m c đích c a ch nghĩa hoài nghi là đ bác b ả ứ ấ ư ệ ề ậ ố ắ ậ ượ ạ c l

kh năng nh n th c v n đ thì t ề ế ấ ố ớ ế ả gi i đúng, hay ít nh t là có ỏ ứ i, c g ng nh n th c và ố ớ ư

duy ph n bi n, ng ủ i quy t v n đ . N u đ i v i ch nghĩa hoài nghi hoài nghi là t ộ ế ố ề ệ ả ố ỉ duy ph n bi n hoài nghi ch là m t trong s nhi u y u t mà thôi”.

ấ ả t c thì đ i v i t 1 ẫ ể ẵ ư ứ ả ỏ ượ

ệ T duy ph n bi n luôn có ý th c v ậ ườ ế ế ấ ữ t ra kh i tính khuôn m u có s n đ tìm ứ ạ ư ki m các cách ti p c n khác th ề ng cho nh ng v n đ ph c t p. Trong t

ướ ẫ ẵ ườ ườ ng, ng

i ta có xu h ườ ặ ạ ố thông th ư ệ ạ i th i các l t

ớ ể ượ ữ ế ậ ng không thích l p l ớ ố ắ ữ i nh ng góc nhìn m i, c g ng tìm nh ng cách ti p c n m i đ v

duy ư ng suy nghĩ theo các khuôn m u đã có s n, nh ng ấ ố ắ i mòn, mà c g ng nhìn v n ỏ t kh i ạ ư ự ề ề ệ ả ả duy ph n bi n l ề ướ đ d ề ố ở ậ ế duy ph n bi n là ti n đ cho s sáng t o.

ị truy n th ng và đ nh ki n. B i v y, t ườ ườ ư ệ ặ ủ ộ ạ ỏ ả duy ph n bi n th i có t

ả ờ ả Ng ể ữ ể ế ỏ phá đ tìm ra câu tr l i hay gi

ng đ t ra hàng lo t câu h i và ch đ ng khám ữ i pháp cho chính nh ng câu h i đó đ khi n nh ng ủ ợ ơ ở ể ề

suy nghĩ, quan đi m và ni m tin c a mình tr nên h p lý và chính xác h n. ữ ệ ừ ườ ư ệ ả ớ ằ T duy ph n bi n th ạ ở i

ng không b ng lòng v i vi c d ng l ế ộ ườ ả ơ ằ ướ ỉ ể ng, đ n gi n và quen thu c ch đ nh m h

thông th ọ ơ ỏ ướ ữ ế ự

ể ể ướ ượ ả ng đ n s tìm tòi, khám phá, đ t l ấ ự ệ ệ ể ng khác đ hi u đ c b n ch t s vi c, đ phân bi

ả quan tr ng h n ph i là nh ng câu h i h ề đ theo h ế ữ ả ợ t đúng/sai, đ bi ố ư ế ự ế ể ả i pháp h p lý cũng nh bi

ướ ộ ụ ể ế ị ế ậ tìm đ n nh ng gi ươ ố ớ đ i v i các ph

ệ

ạ

1 Xem: Ph m Đình Nghi m, Bùi Lan Thùy, tài li u đd.

189

ườ ng án hành đ ng tr ệ ư ướ ể ả thông tin, ng ả duy ph n bi n tr i có t ỏ nh ng câu h i ự ng đ n s quan tâm, mà ặ ạ ấ i v n ể ế t t d ki n các tình hu ng có th x y ra ộ c khi quy t đ nh. C th là, khi ti p nh n m t ộ c tiên ph i hi u rõ n i dung thông tin đó

ề ề ề ề ỏ Ở ệ ằ b ng vi c tr l ả ờ ượ i đ

ư ế ữ c các câu h i: V ai? (V cái gì? V đi u gì?), ề ự ữ ế ấ nào? Nh th nào? Liên quan đ n nh ng v n đ gì, nh ng lĩnh v c nào? T i sao l đâu? Khi ạ ạ i

ả ẽ ế ư ế ẽ ế ế ế ậ ả nh th ? K t qu s th nào? H u qu ra sao? N u làm khác thì s th nào?...

ỏ ườ ự ố ớ ữ ườ ậ

ữ Đây cũng là nh ng câu h i th ộ ụ ệ ướ ng tr c đ i v i nh ng ng ế ầ ả ề i hành ngh Lu t khi ể ư duy, “suy nghĩ ki u c m t v vi c pháp lý c n gi i quy t đó là cách t

ứ ạ ự ạ ộ ế ủ ứ đ ng tr ậ ư lu t s ”. 3.3. Tính khách quan và toàn di n ệ Trong s phong phú, đa d ng, ph c t p và luôn luôn bi n đ ng c a th gi

ậ ứ ủ ườ ỉ ữ ạ ữ ụ

ỗ ườ ườ ề ườ ứ ậ i th

khách quan, nh n th c c a con ng ể ủ ng đi u khi n cách ng c a m i ng ớ ạ ạ ả ừ ủ ế ệ ậ ộ rào c n t ế ớ i ủ i ch là h u h n. Thêm n a, m c đích ch quan ữ ọ i đó nhìn nh n m i th . Chính nh ng i h n trong vi c ti p c n chân lý m t cách

phía ch quan đã t o ra gi ệ ư ở ậ ả ự khách quan. B i v y, t

ề ự ẽ ẹ ể ẳ ằ ặ ọ quy n t duy ph n bi n không cho phép chúng ta t ể ị tin đ kh ng đ nh r ng, mình đã hi u c n k , chính xác và tr n v n v

ự ệ ộ ố ượ ộ ộ ự ệ ệ ượ ể m t đ i t

ố ượ ộ ư ệ cho mình cái ề ộ ng. Đ xem xét, đánh giá s vi c m t ả ng m t cách khách

cách đúng đ n, t ệ ng, m t s vi c, m t hi n t ỏ ả ắ duy ph n bi n đòi h i ph i xem xét đ i t ụ ể quan và toàn di n, c th là:

ự ậ ọ ặ ữ ố ượ Tôn tr ng s th t khách quan, không gán ghép cho đ i t

ấ ự ế ể ạ . Có th trình bày l

tính ch t mà nó không có trên th c t ự ộ ườ m t cách trung th c, khách quan, không bóp méo, cũng không c ể ng nh ng đ c đi m, ể i các quan đi m khác nhau ẽ ệ ng đi u hay tô v

thêm.

ấ ẽ ề ố ượ ể ắ ắ ặ

Có s ự th u hi u rõ ràng, ch c ch n, c n k v đ i t ượ ồ ừ ậ ngu n đáng tin c y, rõ ràng, các đ

thông tin chính xác t ư ọ ứ ữ ơ ở ng trên c s nh ng ề ắ ằ ắ c n m b t b ng nhi u phong phú, làm ừ ự ế th c t

ề ố ượ

cách nh : đ c, quan sát, nghe nói, nghiên c u, theo dõi... t ơ ở c s cho các phán đoán v đ i t ả ng. ỗ ộ ấ ề ầ ư ệ ả ượ ẩ ỏ T duy ph n bi n luôn đòi h i m i m t v n đ c n ph i đ ị c th m đ nh, phân

ữ ệ ứ ằ ộ ọ

ể ế ậ ả ợ ị ơ ở tích, đánh giá m t cách khách quan trên c s tôn tr ng các d ki n, b ng ch ng và ệ ự ậ s l p lu n logic, không thiên l ch, không đ ý chí, tình c m, l i ích, đ nh ki n cá

ưở ệ ế ấ ả nhân nh h ề ng đ n vi c xem xét v n đ .

ố ượ ư ề ệ ả ấ ộ T duy ph n bi n luôn xem xét các v n đ , các đ i t

ề ừ ướ ặ ạ ộ ặ ố ượ ề ề t i nhi u góc đ ; đ t đ i t

190

ề nhi u m t, nhi u khía c nh, d ệ ớ ề ố ượ ệ ấ ể ở liên h , quan h v i các v n đ , đ i t ng khác đ xem xét, b i trong th c t ệ ng m t cách toàn di n ố ng trong nhi u m i ự ế không

ệ ượ ể ồ ạ ậ ạ ế ự ệ ng nào có th t n t i cô l p, tĩnh t i mà không liên quan đ n các

có s vi c, hi n t ệ ượ ự ệ s vi c, hi n t ư ng khác. ệ ượ ữ ả ả ậ ầ ặ

T duy ph n bi n có kh năng nh n ra đ ủ ế c nh ng sai l m ho c thiên ki n ư ủ ườ ể ủ ch quan trong quan đi m c a chính mình cũng nh c a ng i khác.

ọ

3.4. Tính khoa h c và logic ự ồ ệ ả ấ ượ ậ ự ọ Ph n bi n là đi tìm s đ ng thu n có ch t l ng khoa h c, trong đó s tranh

ậ ề ẳ ị ượ ơ ở ủ ự ế ậ c ti n hành trên c s c a s xác nh n có

lu n, phê phán hay kh ng đ nh đ u đ ọ ấ ượ ứ ơ ả ả ẳ ồ ố ị ỉ ch t l ng khoa h c ch không đ n gi n ch là đ ng tình hay ph n đ i, kh ng đ nh

ủ ị ế ườ ự ơ ở ọ hay ph đ nh ý ki n ng

ư ệ ả i khác mà không d a trên các c s khoa h c. ơ ở ủ ượ ự ự ệ ổ T duy ph n bi n đ

ự ẽ ậ ể ả ậ ợ so sánh, đánh giá d a trên các lý l ợ c th c hi n trên c s c a năng l c phân tích, t ng h p, ư ỉ ệ , l p lu n logic đ b o v cái h p lý cũng nh ch

ấ ợ ữ ề ra nh ng đi u b t h p lý.

ư ệ ư ế ị ự ệ ả ậ ỏ

ỹ ưỡ ủ ự ở ậ ự ể ắ ề T duy ph n bi n đòi h i vi c đ a ra các nh n xét và quy t đ nh d a trên n n ự ơ ồ ấ ả t ng c a s am hi u th u đáo, s suy xét k l ng và sâu s c, b i v y, s m h

ạ ộ ở ể ư ể ệ

ể trong suy nghĩ là m t tr ng i chính đ phát tri n t ề ộ ả duy ph n bi n. ư ấ ệ ấ ả

Đ xem xét v n đ m t cách khách quan và th u đáo, t ỏ ả ử ụ ậ ư ư ặ ư ề ph i s d ng nhi u thu t t

ỏ duy ph n bi n đòi h i duy khác nhau, nh đ t câu h i, đ a ra các phán đoán, ậ ế ậ ả ị ụ ệ ệ ậ ậ đ nh, suy lu n, l p lu n, phát hi n ng y bi n. t l p các gi thi

ư ễ ế ệ ả ả ắ ả ỏ ả T duy ph n bi n đòi h i ph i có kh năng s p x p và di n gi i các ý t ưở ng

ộ ễ ể ắ ạ ạ ọ

m t cách m ch l c, ng n g n, rõ ràng và d hi u. ư ệ ả ỹ ả ậ ậ

Mài giũa k năng t ệ duy ph n bi n chính là nâng cao kh năng l p lu n, rèn ứ ơ ở ủ ứ ự ẽ ệ ậ ả

luy n thói quen nh n xét d a trên c s c a ch ng c và lý l ườ ủ ữ ể ể ệ ầ , rèn luy n kh năng ạ ả i,

ế phát hi n nh ng sai l m, thi u sót trong quan đi m c a ng ệ ề ư ả ự ậ ủ ả ằ ặ i khác đ ph n bác l ẽ ậ cũng nh kh năng b o v ni m tin c a mình b ng s l p lu n ch t ch .

ố

ạ 3.5. Tính đ i tho i ệ ư ả ấ ậ ứ ắ ằ ự ề T duy ph n bi n nh n th c sâu s c r ng, các v n đ trong th c ti n th

ề ộ ả ự ể ế ủ ạ ơ có nhi u h n m t gi i luôn b gi

i pháp, trong khi s hi u bi ể ế ừ ỉ nên chân lý ch có th đ n t

ườ ễ ng ị ớ ạ i h n, t c a cá nhân l ậ ẫ quá trình tìm tòi, suy ng m, phân tích, tranh lu n và ạ ủ ế ậ ố ầ ti p nh n trên tinh th n đ i tho i dân ch .

ầ ạ ố ỏ ư ả ạ ỏ ị ệ ả ế duy ph n bi n ph i g t b đ nh ki n (s

191

Tinh th n đ i tho i cũng đòi h i t ẳ ơ ở ự ế ề ế ể ấ ấ ị kh ng đ nh ý ki n, quan đi m, ni m tin b t ch p c s th c t ự ằ ữ hay nh ng b ng

ứ ậ ườ ư ủ ể ệ ả ch ng và lý lu n). Ng i có t

duy ph n bi n không xem quan đi m c a mình là ườ ế ắ ủ ể ế

chân lý mà quan tâm nghiêm túc đ n quan đi m c a ng ậ ự ậ t l ng nghe và ự ậ i khác, bi ể ả ườ ế ẵ ấ ọ

tôn tr ng ý ki n ng ố ừ ứ ủ ủ ả ậ mong mu n c a mình), cũng t c là dám dũng c m th a nh n cái sai c a mình đ i khác, s n sàng ch p nh n s th t (k c khi s th t đó ngoài ể

ậ ấ ườ ủ

i khác. ủ ừ ữ ố Nietzsche và tri ch p nh n cái đúng c a ng ầ nh ng trang đ u tiên c a cu n Ngay t

ệ ủ ề ự

ẫ ự ự ủ ệ

ấ ự ậ ả ư ươ i, s

ầ ượ ự ể rõ quan ni m c a Nietzsche v s phê phán: “ ể ủ c a s ph n h n, mà là bi u hi n tích c c c a m t l nh ng không tr thù, đó là tính xâm h n t ộ đ c ác th n thánh mà không có nó ta không th hình dung đ c s hoàn thi n

ế ọ , Deleuze xác đ nhị t h c ả ứ ộ ả Phê phán không ph i là m t ph n ng ấ ự ộ ố ố i s ng tích c c: t n công ứ ồ ạ ự ộ ủ nhiên c a m t ph ng th c t n t ệ ”.1 ườ ự ố ạ ả ệ ư ạ ư ữ ả duy có kh năng t đ i tho i. Nh ng ng

T duy ph n bi n là lo i t ườ ủ ể ệ ằ ả ắ

ườ ự ậ ọ ớ ề ế i thi u ằ ọ ng cho r ng quan đi m c a h là đúng đ n và chính xác, r ng ế tranh lu n v i mình óc ph n bi n th ả b n thân h luôn bi ng t

ề ề ậ ấ ự ậ t đi u gì là s th t mà không th ệ ư ả

ả ư ườ ệ ể ệ Ng i có t ế ự t t ạ ư i t

đánh giá và ki m nghi m l ữ duy ph n bi n luôn bi ạ ớ ứ ự ố ệ ể

mình, cũng t c là t ế ể ự ề ự ố ủ ư ứ ữ ậ ậ ỉ duy c a mình đ t

ế ể ầ ắ xem đi u mình nghĩ là đúng hay sai.T duy ph n bi n không ch p nh n đi u này. ủ duy c a ẫ ầ đ i tho i v i chính mình đ phát hi n ra nh ng nh m l n, ạ đi u ch nh. T đ i tho i ộ t đ suy nghĩ cách m t sâu s c và nh ng l p lu n thi u căn c trong t ộ ỹ ớ v i chính mình, đó cũng là m t k năng c n thi

ạ nh y bén.

ộ ậ 3.6. Tính đ c l p

ự ế ề ộ ự ệ ộ ệ ượ ư ể Trong th c t ng nh ng có th có

, nhi u khi cùng m t s vi c, m t hi n t ườ ườ ư ệ ả ự i có năng l c suy nghĩ

các góc nhìn khác nhau. Ng ộ ậ ể i có t ự duy ph n bi n là ng ậ ự ự ứ đ c l p, có quan đi m riêng d a trên các năng l c t

nh n th c, tìm tòi, quan sát, ả ờ ầ ế ề ặ ữ ệ ậ ấ ậ ỏ i c n thi t cho l suy lu n, nh n di n v n đ , đ t câu h i và tìm nh ng câu tr

mình.

ự ử ữ ữ ể ề ố th thách nh ng đi u mình v n tin, nh ng quan đi m, suy

ể Luôn ki m tra và t ủ ả ị ữ ủ ườ ự ế ườ nghĩ, nh ng gi i khác. Trong th c t

đ nh c a mình và c a ng ề ế ớ ậ ế ộ , không ít ng ụ ộ i xung quanh m t cách th đ ng, nh d c

ị ừ

ệ

ễ

ị

t h c

ế ọ , Nguy n Th T Huy d ch, Bùi Văn Nam S n hi u đính, Nxb. Tri th c, ứ

1 Gilles Deleuze, Nietzsche và tri 2010, tr. 34

192

thói quen ti p nh n thông tin v th gi ữ ả ớ ề ở ả ệ tin ngay c v i nh ng đi u quái g , phi lý mà không có kh năng phân bi i có ẹ ạ ả t đúng/sai,

ả ụ ố ớ ữ ề ệ ạ ậ th t/gi (ví d đ i v i ni m tin tôn giáo mù quáng hay nh ng t n n mê tín d ị

đoan…). ộ ự ắ ủ ư ộ ữ ậ M t khi đã t

ạ ớ ệ ả ệ ư ậ ủ duy và l p lu n c a mình trên c ườ

đánh giá đ v ng ch c c a t ể ữ ở ố s đ i tho i v i nh ng quan đi m khác bi ớ ự t, ng ữ ế ả ị i có t ả tin và kiên đ nh v i nh ng gi

chính ki n, b n lĩnh, t ệ ữ ư S nói cũng ph i, vãi nói cũng hay

ư ừ ữ ề

t Nam có câu “ cũng g t ệ ữ ừ ậ ” là đ nói v nh ng ng ẽ Đ o cày gi a đ

ề ự ấ ạ ườ ữ ừ ễ ả ơ duy ph n bi n luôn có ọ ự i pháp mà mình đã l a ch n. ”, ho cặ ả ả ườ i “ba ph i”, a dua, ự ườ ” cũng v a là s ng ế i thi u b n lĩnh, d dao

ự ế tin vào chính mình .

Trong thành ng Vi ể “Tháng ba cũng , tháng t không có chính ki n.ế Câu chuy n dân gian “ ọ phê phán, v a là bài h c v s th t b i cho nh ng ng ộ đ ng, không có chính ki n, không t ả ườ ườ ư ệ ạ ề ộ ấ duy ph n bi n là ng Tóm l i có t

ơ ả ậ ệ ể ề ậ ự i luôn nhìn v n đ m t cách đa ộ ộ i, ng ấ

ọ ậ ậ ả ệ ế ị ả

ề ủ ừ ể ả ấ ậ ậ

ộ ậ ườ ự ầ ả ạ ố ng

ớ ấ ả ữ ễ ị ố ố ế ể ấ ộ

ắ ủ ư ộ ể ư ệ ể ấ ế chính ki n đ không d b b i r i, dao đ ng, thi u nh t quán. V i t ệ là c p đ bi u hi n sâu s c c a t

ả duy ph n bi n ấ ạ duy, ọ ế ủ ẩ di n, không ch p nh n s thi n c n, đ n gi n, m t chi u; có thái đ khách quan, ủ khoa h c, có kh năng l p lu n trong vi c đánh giá và ra quy t đ nh; không b o th , ủ giáo đi u, dám dũng c m th a nh n cái sai c a mình đ ch p nh n cái đúng c a i khác trên tinh th n đ i tho i; có năng l c suy nghĩ đ c l p, có b n lĩnh và ặ t c nh ng đ c là c sơ ở ữ ể duy sáng t o, là ph m ch t không th thi u c a các nhà khoa h c và nh ng

đi m trên đây, t ủ ư c a t ườ ạ ng

ể ế ứ ệ ả ậ ọ ộ i thành đ t. ọ ư duy ph n bi n vì v y, cũng t c là h c cách đ bi t suy nghĩ m t cách H c t

sâu s c.ắ

ủ ư ệ 4. Vai trò c a t ả duy ph n bi n

ề ả ủ ư ị

4.1. Logic đa tr n n t ng c a t ả ạ ư ệ ờ ờ ệ ạ duy th i hi n đ i ệ ọ Trong th i hi n đ i, t

ỗ ố ớ ướ ộ ủ trình s ng c a m i con ng ế ỷ h k XX i. B c sang t

ọ ỹ ậ ộ ướ ạ trong khoa h c k thu t và công ngh , ệ nhân lo i đã tr i qua m t b c ngo t c a s

ổ ư ừ ừ ế ỷ ệ ề ạ ố ể chuy n đ i t duy t th k XIX v tr

ườ ế ớ ằ ắ đó chân lý là

ạ ở i, ệ ượ ờ ủ ậ i ta nhìn th gi ớ ự v i s ra đ i c a tri t h c Hi n t

ớ ạ ủ ấ ậ ộ ọ ự gi duy ph n bi n có vai trò vô cùng quan tr ng trong hành ạ ườ , cùng v i các cu c cách m ng ặ ủ ự ả ề ướ ế t c, truy n th ng sang hi n đ i. N u vĩnh c u, ử thì sang thế ạ ữ ng lu n và hàng lo t nh ng khám phá ậ ộ ứ , m t thái đ “b t tín nh n ng ỷ k XX, ủ c a khoa h c t nhiên

193

i h n c a nh n th c ủ ứ i b ng con m t tĩnh t ế ọ v ề nh ng ữ ộ : ộ ầ th c” đã bao trùm lên toàn b b u không khí c a xã h i

ế ươ ủ ệ ậ ủ Thuy t t : không

ở ầ Kh i đ u là ộ ệ ố ỉ ươ ồ ạ t n t

i m t chân lý tuy t đ i, m i chân lý ch là t ế ấ ị ủ ắ ớ Nguyên lý b t đ nh Ti p đó là c a Heisenberg

ố c a Einstein (1905) mà h lu n c a nó là ng đ i ố . ọ ng đ i ở ằ ớ ờ nh c nh r ng: ch mong v i l i ọ ự ủ ự ở ạ ị ổ . , b i m i s luôn luôn thay đ i xác đ nh chính xác hành tr ng c a t

ị ấ ủ ứ ể nhiên ọ

Đ nh lý b t toàn ứ ế ọ ộ ố ế ố ằ cũng ch ng minh r ng: không th có lý c a nhà toán h c Godel ế lý thuy t mà m t s nhà

ọ thuy t cho m i th , cũng không có “lý thuy t cu i cùng” ậ v t lý h c đang hoài công tìm ki m.

ị ụ ủ ộ ế ẳ ụ thì kh ng đ nh: vũ tr ỉ c a chúng ta ch là m t bong bóng

ế Lý thuy t đa vũ tr ữ ấ ỏ ể ế t đâu là

ụ nh nhoi, m t hút gi a muôn vàn bong bóng khác, và do đó, không th bi ủ ậ t n cùng c a vũ tr .

ầ ộ ớ ủ ằ ở ự ọ ế ỗ Lý thuy t h n đ n

G n đây ọ ữ ậ ộ m t lĩnh v c m i c a khoa h c n m ở ộ ệ ố ranh gi ấ ị ằ gi a toán h c và v t lý h c m t h th ng t ớ i t đ nh

ể ế ệ ọ cũng phát hi n ra r ng, ngay t đ nh. ữ cũng có th cho nh ng k t qu không t

ủ ớ ạ ả ấ ị khám phá trên đây v ề nh ng ữ V i ớ nh ng ữ

ọ ậ ạ ệ ệ ả ờ gi ằ ỉ

ằ ậ ứ ườ ả ở ự ậ ằ

th cứ , khoa h c hi n đ i đã tr l ọ ấ b t kh , b i m i con đ ề ự ớ ạ ữ ằ ệ quan sát th c nghi m, đ u có nh ng gi

ố ồ ạ ướ ự ươ ẳ ỉ ữ mà ch có nh ng chân lý t i bình đ ng tr

ng đ i t n t ị ủ ự ố ấ ổ ự ấ ộ ộ ị

ườ ệ ể ờ

ừ ế ạ

ậ i h n mang tính nguyên lý c a nh n ề ế i chúng ta r ng, vi c ti p c n chân lý ch là đi u ằ ng nh n th c: b ng tr c giác, b ng suy lu n, hay b ng ệ ố ể i h n; r ng, không th có chân lý tuy t đ i, ệ ủ c s không cùng c a hi n ế th c. M t khi không còn s th ng tr c a m t chân lý duy nh t, n đ nh và b t bi n, thì m t ộ logic đa trị chính là chân lý mà con ng i th i hi n đ i không th không ư th a nh n ượ ể ướ ủ ạ ỷ ạ ớ ậ và tìm cách thích nghi v i nó. Đó là lý do khi n cho t ờ nguyên lý lo i tr ” ệ duy hi n đ i đã nguyên lý bổ c sang k nguyên c a “ t qua th i “ ừ đ b v

sung”.

ổ Nguyên lý lo i trạ ừ Nguyên lý b sung

ỉ ấ ự ậ

ậ hai vế đúng/sai, ậ ế ứ ứ ệ ế ạ th ba. ủ ư cái ừ Ch th a nh n ấ không ch p nh n v

194

Cung c p cho s v n hành c a t ộ duy hi n đ i m t v th ba: khác.

ộ ọ ậ ủ ộ

ự ề ử

Đ c tôn chân lý và cách hành x ạ t ộ đ c tho i, ế ử cho mình cái quy n ban ẫ ế ạ ộ ọ ấ t Ph nh n m i chân lý đ c tôn, t ố ị đ nh và hành x theo phong cách đ i tho i, khuy n khích m i cu c tranh

ế ậ ọ ậ ế ệ t trên con

lu n, m i ý ki n khác bi ườ ủ ắ phát ý ki n d n d t mà không quen ắ l ng nghe và ti p nh n thông tin đa chi u.ề ế ng không có k t thúc c a hành đ

ủ ẹ ả ở ầ ủ ộ Khép kín, b o th , h p hòi, đ c

ự đoán và t mãn. trình chân lý. ị ở C i m , c u th , dân ch và bình đ ng.ẳ

ệ ả ố ọ ể h n bi n – nhân t ủ ự quan tr ng c a s phát tri n

ư 4.2. T duy p ố ả ạ ủ ờ ạ ườ ậ ộ i hàng

ộ ậ ố ượ ả ế ề

ng thông tin phong phú và đa chi u, “th ố ề ả ấ ố Trong b i c nh c a th i đ i thông tin, c nh tranh và h i nh p, khi con ng ượ ệ không còn là v n đ mu n hay không mu n, mà

ngày ph i ti p nh n m t kh i l ạ h cám”, thì s ỏ ấ ế ự ph n bi n ự ủ ờ ố ể ộ ố ễ t y u và t nhiên c a đ i s ng xã h i,

ộ ố ứ ầ ạ ố ở ng vàng là m tộ ộ b iở đó là cách đ cu c s ng di n ra, ế ộ ậ t

ế ớ ờ ế đòi h i t ể đ cu c s ng đi lên. Văn hóa đ i tho i vì v y đã tr thành m t yêu c u b c thi ơ h n bao gi h t trong th gi ự i đa c c này.

ự ệ ả

ả ệ ự ộ ố ệ ỗ ỗ ồ

ự ọ ườ ữ ậ ẫ ồ ớ ỉ

ữ ề ể

ẽ ấ Hàng ngày, hãy nhìn xung quanh, ta s th y đâu đâu cũng có s ph n bi n, cũng ộ ộ ầ c n s ph n bi n. Quan sát cu c s ng c ng đ ng, m i ngày làm vi c, m i cu c ọ i ng i tán g u v i nhau cũng có s c xát gi a các ý h p, th m chí ch khi hai ng ộ ấ ố ế ki n khác nhau do nh ng quan đi m và góc nhìn không gi ng nhau v cùng m t v n đ . ề

ấ ả ự ệ ả

ồ ỗ T nhìn vào b n thân mình ta cũng th y, trong dòng ch y mi ộ ố ườ ệ ỗ ớ i chúng ta ph i luôn t

ữ ự ệ ệ ề ể ẫ ả

cu c s ng, m i ngày trôi qua đ ng nghĩa v i vi c m i ng ấ v n chính mình, t ữ ặ ắ ả ư ế ị ự ệ ề ở làm, nh ng quy t đ nh đã, đang th c hi n ho c s p ph i đ a ra... b i nhi u khi ch

ể ậ ả ả ườ ự ế ề ắ ắ ộ vì s suy nghĩ thi n c n, m t chi u, thi u cân nh c mà ng

ụ ủ t mài, liên t c c a ự ả ặ ắ suy ng m, ph n bi n đ rà soát v nh ng vi c đã làm ho c s p ỉ i ta ph i tr giá đ t cho ờ ầ ủ ộ ố ế ị ệ ả ầ ộ ở Ph n bi n là m t nhu c u c a cu c s ng, b i nh có nó con các quy t đ nh sai l m.

ườ ể ạ ỏ ể ạ ớ ự ợ ế ị ữ ớ ng i m i có th lo i b nh ng cái sai đ đ t t i s h p lý trong các quy t đ nh,

195

ủ các hành vi c a mình.

ủ ế ữ ứ ệ ể ả ọ ộ

ậ ớ ứ ệ ộ ỗ ọ ở Trong khoa h c, ph n bi n là m t trong nh ng cách th c ch y u đ các nhà ầ ọ b i khoa h c là m t chu i sai l m

nghiên c u ti m c n t ượ ử i các chân lý khoa h c, ứ ả ọ ờ ậ ệ ữ ự ấ ượ đ

ộ ổ ả ể ệ ứ ụ ờ ố ng khoa h c. ế c s a ch a nh có ph n bi n, t c là s tranh lu n có ch t l ộ

ộ ộ ộ ệ ủ ươ ụ ữ Trong t ạ ộ

ế ự ủ ạ ể ủ ủ ng nhiên c a m t xã h i dân ch và cũng là công c h u hi u đ ố ệ ả

ọ ủ ấ ượ ộ ố ớ ệ ố đ c coi là hành vi có ch t l

ả ệ ẽ ộ ả ch c ph n bi n t ể M t xã h i đ ộ ượ ổ ứ c t

ầ ạ ự ồ ử ậ ị

ụ ậ ữ ể ố ơ ở ộ Không có ph n bi n s không có phát tri n. ẽ s góp ph n t o ra s đ ng thu n cho phát tri n. ữ t h u là nh ng n i mà

ự ự ự ệ ệ ặ ả ả ậ nh ng qu c gia ch m phát tri n và t ượ ệ năng l c ph n bi n ho c không đ

ớ ự ộ ạ ồ ề ậ ố

ự ế ệ ả ậ ậ ạ ộ

ch c đ i s ng xã h i, ph n bi n là m t công c không th thi u, là ể m t ho t đ ng đ ộ ề ạ t o ra n n dân ch , t o ra s phát tri n c a các qu c gia tiên ti n. Ph n bi n xã h i ị ượ ng khoa h c c a xã h i đ i v i h th ng chính tr . ệ ố t ấ ể L ch s xã h i cũng cho th y, ộ đó xã h i không có ấ c th c hi n năng l c ph n bi n. Không ch p ấ nh n đ i tho i đ ng nghĩa v i s đ c quy n chân lý, cũng có nghĩa là không ch p nh n có s ph n bi n đ tranh lu n đúng / sai. Thói quen đ c tho i suy cho cùng, là ể ệ ự ề ự ề ự ườ ủ ủ ộ

ườ ư ủ ữ ộ ụ ộ i có quy n l c và là bi u hi n s tha hóa c a quy n l c. M t xã ộ duy và hành đ ng là m t

thói quen c a ng ộ ớ ố h i v i s đông là nh ng ng ệ ơ ệ ộ ả i th đ ng, b o th trong t ệ ẽ ị ồ ự xã h i trì tr , n i mà vi c phát huy ngu n l c trí tu s b kìm hãm.

ố ớ ậ ư ề ề ậ ư ệ Đ i v i ngh Lu t nói chung và ngh Lu t s nói riêng, t ả duy ph n bi n là

ề ệ ế ế ể ề ở ậ ế ư ụ ố ầ i c n thi

đi u ki n tiên quy t, là “công c ” t ườ ế ầ ả t đ hành ngh . B i v y, n u t ề ộ ố ủ ự t cho con ng i trong nhi u lĩnh v c c a cu c s ng thì ngh

ệ ph n bi n c n thi ộ ậ ề ặ ở ỏ ở ứ ự ư duy ề ệ ả duy ph n bi n ấ m c cao nh t năng l c t

ụ ể Lu t là m t ngh đ c thù b i nó đòi h i ắ ả s c s o. C th là:

ậ ạ ệ ệ ệ ự ữ ấ ố

ề ế ố ấ ữ ệ ể ấ ả ạ ổ ớ

ơ ệ ư ệ ấ ấ ả ấ ể t và đ n nh t cũng nh các d u hi u đi n hình; kh năng nhìn th y và phân bi

bi ượ ự ươ ữ ể ệ ả ậ ồ c nh ng nét khác bi đ

ữ ệ ế ể ượ ệ ố ề a) S nh y bén trong vi c phát hi n và nh n di n nh ng tình hu ng có v n đ ; ặ ả kh năng k t n i v n đ trong tính t ng th ; nh y c m v i nh ng d u hi u đ c ệ t ấ ng đ ng; kh năng suy lu n đ nhìn th y t đ không đ

t trong s t ữ c m i quan h logic bên trong gi a các thông tin, các d ki n, tình ti ầ ề ệ ấ ẫ ở ị b nh m l n b i các d u hi u b ngoài.

ế ự ệ ự ự ổ

ề ộ ẩ ấ ấ ắ ợ b) Năng l c phân tích, t ng h p, so sánh, đánh giá các tình ti ọ ự s suy xét v n đ m t cách c n tr ng, sâu s c và th u đáo; năng l c t t, s vi c d a trên ộ ậ ự ư duy đ c l p,

196

ế ặ ả ờ ầ ế bi ỏ t đ t các câu h i và tìm câu tr l i c n thi t cho mình.

ả ệ ừ ề ộ ề ề ấ ặ

c) Kh năng xem xét v n đ m t cách toàn di n t ề ặ ạ ấ ộ ể ệ ề ạ ố nhi u m i quan h , nhi u khía c nh và góc đ đ tìm tòi, khám phá, đ t l ề nhi u m t, nhi u chi u, ề i v n đ

ướ ể ể ượ ả ự ệ ấ theo h c b n ch t khách quan s vi c.

ng khác đ hi u đ ậ ả ậ ơ ở ủ ứ ứ ẽ ả ậ ự d) Kh năng suy lu n, l p lu n d a trên c s c a ch ng c , lý l

ệ ữ ườ ủ ế ể ầ ể i khác đ ph n bác l ; kh năng phát ả ạ ả i; kh

hi n nh ng sai l m, thi u sót trong quan đi m c a ng ủ ự ậ ệ ể ả ằ ậ ặ ẽ năng b o v quan đi m c a mình b ng s l p lu n ch t ch .

ạ ể ấ ứ ấ ứ ủ ươ Tóm l

ợ ế ị ế ượ ấ ứ ả i, có th nói, không có b t c phát minh nào, b t c ch tr ắ sách, chi n l

ệ ự c h p lý nào, b t c gi ơ ở ư i pháp hay quy t đ nh đúng đ n nào mà l ả không d a trên c s t

ạ ầ ổ

ọ ả ệ ầ ự ủ ụ ậ ọ

ườ ế ả ặ

lý, kinh doanh, … N u không có ph n bi n có nghĩa là con ng ấ ậ ặ ầ ộ ộ ỉ

ắ ủ ợ

ng, chính ạ i ở ể ế ể ủ ị duy phân tích, ph n bi n đ ph đ nh cái sai, cái d , đ ti p ư ớ thu và phát huy cái đúng, cái hay trên tinh th n sáng t o, tìm tòi, đ i m i. T duy ả ộ ố ph n bi n c n cho m i lĩnh v c c a cu c s ng: lu t pháp, khoa h c, giáo d c, qu n ừ ệ i m c nhiên th a ứ ể nh n ch có m t chân lý duy nh t, m c nhiên hành đ ng mà không c n ki m ch ng ộ ề v tính phù h p, tính đúng đ n c a hành đ ng đó. ờ ắ ầ ầ ầ ộ ớ Ở ướ n

ự ủ ờ ố ạ ươ ệ ề ả tho i, ph n bi n trong nhi u lĩnh v c c a đ i s ng. Trên báo chí và các ph

ự ả ự ị ề ề ạ ạ ở ố c ta trong th i gian g n đây xã h i đã b t đ u làm quen v i tinh th n đ i ệ ng ti n giai đo n d đ nh ban truy n thông đ i chúng, nhi u d th o chính sách khi đang

ả ề ệ ế ượ ổ ẻ ở ế

ộ ụ c m x b i các ý ki n ph n bi n đa chi u, trong đó không ít ý ki n có ẩ ề ả ạ

ự ế ệ ấ ả ả ộ hành đã đ ơ ế ứ s c thuy t ph c nên đã bu c các c quan có th m quy n ph i xem xét l ế ổ đ i. Th c t

ữ ế ế ấ ẩ ị trong quá trình chu n b và thông qua các quy t sách liên quan đ n nh ng v n đ v

ố ế ế ạ ầ ằ ở ộ ộ qu c k dân sinh, b i đó là m t sinh ho t xã h i vô cùng c n thi

ủ ươ ơ ở ượ ầ ng, chính sách, tránh đ

ứ ể ậ ầ ả ộ ộ i và thay ắ đó cũng cho th y, đã đ n lúc ph n bi n xã h i ph i thành nguyên t c ề ề ệ t nh m hoàn thi n ộ ố c các s h và sai l m. Cu c s ng luôn luôn các ch tr ệ ầ ậ v n đ ng và phát tri n, vì v y cũng luôn c n có m t tinh th n và ý th c ph n bi n

ự ộ ườ xã h i tích c c và th

ự ng tr c. ả ể ộ ở ế ệ ậ ộ ườ V y làm th nào đ ph n bi n xã h i tr thành m t thói quen th

ở ư ệ ả ư ố ộ ộ trên, ph n bi n xã h i nh là m t nhân t

ủ ấ ộ Nh đã nói ể ự ng tr c? ế ể không th thi u đ ế ố ả ủ ự c a s phát tri n, nh t là trong b i c nh c a xã h i thông tin và kinh t

ế ệ ạ ườ ậ ợ ứ tri th c nh ộ ệ ả hi n nay. N u chúng ta t o môi tr ng thu n l

ẽ ạ ượ ọ ộ ư ộ ạ ộ ấ ượ nh m t ho t đ ng phê phán có ch t l ng khoa h c thì s t o ra đ

197

ả ạ ộ ự ự ể ề ậ ầ ố ượ c ư ể i cho ph n bi n xã h i phát tri n ự c đ ng l c ườ ng tích c c cho s phát tri n. Mu n v y, đi u đ u tiên là ph i t o ra m t môi tr

ề ầ ầ ẳ ộ ố ấ ả ượ ạ xã h i trong đó tinh th n đ i tho i bình đ ng là v n đ c n ph i đ

ự ộ ậ ộ ở ử ế ớ ớ ư m c a giao l u v i th gi

ồ ạ ự ả ủ ư i s b o th và đ c đoán trong t i không cho phép t n t

ụ ủ ế ế ớ th gi ả ế ộ ẽ ẩ ấ ướ ệ ự ọ c coi tr ng. S ớ ề i bên ngoài, s h i nh p ngày càng sâu r ng v i n n ệ ộ duy. Vi c ế ộ c đi vào ngõ c t c a chuyên ch , đ c tài,

ể ủ ộ ấ ự kinh t ạ h n ch ph n bi n xã h i s đ y đ t n ẽ s kìm hãm s phát tri n c a chính xã h i y.

ỹ ư ệ ệ 5. Rèn luy n k năng t ả duy ph n bi n

ự ạ ụ ư ệ ả ủ 5.1. Th c tr ng c a vi c giáo d c t ệ duy ph n bi n trong nhà tr ườ ở ệ t ng Vi

ệ Nam hi n nay ể ọ ệ ố ứ ủ ầ ạ ạ Đ góp ph n sáng t o nên kho tàng tri th c c a nhân lo i, m i h th ng giáo

ả ướ ế ề ớ ọ ụ ườ ọ ấ ụ d c tiên ti n đ u ph i h ng t

ể ở i m c đích quan tr ng nh t là trao cho ng ạ ư ở ầ ừ ả ộ ậ chìa khóa đ m ra không gian t

ả ệ ệ duy đ c l p, sáng t o mà kh i đ u t ả kh năng t ắ ầ ả ượ ệ ư ệ duy ph n bi n ph i đ i h c cái ư c b t đ u không

ở ậ duy ph n bi n. B i v y, vi c rèn luy n t ở ườ đâu khác ngoài nhà tr ng.

ế ế ấ ằ ộ ỉ Tri

ườ ộ ạ ẽ ở ướ ụ ấ ặ t gia Pháp J.J. Rousseau đã nói m t câu r t chí lý r ng: “N u ch nhào n n ọ c m i tình

i theo duy nh t m t tr ng thái thì anh ta s tr nên vô d ng tr ọ con ng ố ườ ể ặ ọ ớ

hu ng khác”. Nhào n n con ng ươ ụ ấ ệ ấ ạ ọ ng pháp giáo d c r t khoa h c và cũng r t hi n đ i mà nhà tri ố i sao cho h có th thích nghi v i m i tình hu ng, ế ọ t h c

đó cũng là ph ạ ổ ạ ở ướ ừ ơ ỷ ướ HyL p c đ i Socrates đã kh i x ng t

ộ ế ụ h n hai thiên niên k tr ư ậ ạ ư ế c. ở ệ t lý giáo d c tiên ti n nh v y l

Tuy nhiên, m t tri ừ ộ ệ ươ ả ươ ế ở t Nam, khi t n i dung ch

ắ ộ ng trình đ n ph ặ ượ ị ệ ặ Vi ườ ự i ch a tr thành hi n th c ạ ng pháp gi ng d y trong nhà ụ ứ c m c đ nh m t cách c ng nh c, th ặ ng hi n nay còn n ng tính áp đ t, đ

ế ả ư ộ ậ ượ i h c:

tr ộ đ ng, không khuy n khích đ ừ ậ ọ ứ ể ế ọ c kh năng t ả duy đ c l p và sáng t o ể ạ ở ườ ọ ng ọ ồ b c ti u h c, h c sinh đã ph i nh i nhét ki n th c ki u đ c chép, đã

+ Ngay t ả ớ ậ ẫ ạ ể ả ẵ ở ầ i s n

ọ ạ ở ọ ph i làm quen v i các lo i bài m u và các ki u bài t p đã gi ẵ ạ môn h c. Cách d y đó đã t o nên

ọ ậ ế ế ụ ụ ộ ấ ọ ọ

ữ ề ề ầ ắ ắ ế h u h t các ả ộ h c trò thói quen “ăn s n” thay vì ph i đ ng ấ ẫ não. Đ n b c h c THPT, h c sinh v n ti p t c cách h c th đ ng, nh t nh t nghe ượ ạ i c l t ng

ỉ ụ ộ ế ề ả ả ậ ỏ ạ theo nh ng đi u th y cô truy n đ t, không nêu lên th c m c, không l ấ v n đ , không đòi h i ph i gi

ậ ứ 1 i thích mà ch th đ ng ti p nh n tri th c. ạ ấ ướ Ở ậ ồ ự ạ ọ ệ ủ ơ +

ụ

ề

ọ

1 Xem bài: N n giáo d c “đ c i xì”

và “chép nguyên xi”, http://truonghocnhandan.com

198

ươ ả ấ ạ ơ ọ c thì tình hình b c Đ i h c, n i đào t o ra ngu n l c trí tu c a đ t n ể ộ ọ ng pháp d y h c đ c chép m t ki u cũng không kh quan h n là m y, khi ph

ố ấ ẫ ế ụ ữ ụ ộ ế ư

ố ệ ệ ủ ế ứ ủ ệ ọ ỉ ể ố ý th c c a đa s sinh viên Vi

ỉ ằ ệ ế ế ử ụ ứ ớ ố ượ ấ

ộ ậ ậ ấ ế ỉ ừ ạ ở ấ i

ơ ấ ể ứ ứ ậ c p đ nh n th c b c th p (nh n bi ậ thi c , ch vì m c tiêu có đ ủ ế sinh viên ch y u ch d ng l ộ ạ ớ ư mà ch a đ t t

ậ ở ậ ườ ọ ư ư ầ ỏ i các c p đ nh n th c cao h n (hi u, phân tích, suy lu n, lý gi ụ đánh giá, v n d ng). B i v y, ng

ạ ư ậ ệ ư ế ữ ề ế ấ ớ sao l i nh v y?”, “V n đ này có liên h nh th nào v i nh ng gì mình đã bi

ứ ủ ế ệ ệ ớ ọ ớ

ờ ố ữ ứ ụ ữ ễ

ể ể ứ ế ắ ớ ộ ọ

ứ ủ ả ứ ế ế ế ế ở ộ bi

ể ả ủ ế ế ứ ụ ự ễ và bi

ộ ố t ng d ng trong th c ti n cu c s ng. Đó là lý do ch y u đ gi ạ ượ ữ ế ắ ỏ tình tr ng thi u v ng nh ng cánh tay xin đ ể c phát bi u, bày t

ệ ượ ổ ế ế ế ắ ậ ẫ ả giáo d c th đ ng, ít t n trí não nh t cũng v n đang chi m u th . Thêm n a, trong ớ t Nam hi n nay, vi c h c ch y u ch đ đ i phó v i c t m b ng nên vi c ti p thu ki n th c v i s đông ớ t và ghi nh ) ả ậ i, ạ ặ i h c h u nh ít khi đ t các câu h i nh : “T i t?”, ự “Nó có liên h ra sao v i ki n th c c a các môn h c khác và v i kinh nghi m th c ự ế t ?”, “Nó có nh ng ng d ng gì trong th c ti n đ i s ng?”… Trong khi nh ng câu ỏ ơ h i này m i là cách đ hi u m t cách sâu s c các ki n th c, và quan tr ng h n là ủ ộ t bi n ki n th c sách v thành ki n th c c a b n thân mình m t cách ch đ ng ề i thích v ể quan đi m riêng, ạ ườ ng đ i ng ph bi n trên gi ng đ

thi u v ng các ý ki n tranh lu n v n là hi n t ệ ọ h c hi n nay. ự ủ ụ ọ ộ ả ế ệ ữ

ệ ạ ọ ầ S thi u h t nghiêm tr ng c a tinh th n ph n bi n là m t trong nh ng lý do ụ ế ư ệ ẫ khi n đ i h c Vi

ỏ ạ ế t Nam nói riêng, giáo d c Vi ụ ậ ế ớ ư ự ớ t h u so v i th gi

ệ ầ ỉ kh i tình tr ng y u kém và t ả ạ i t

này cũng góp ph n lý gi ọ ậ ạ i sao sinh viên Vi ộ ướ ạ ở các n

i không năng đ ng và sáng t o nh sinh viên ụ ộ ể ồ ả ệ ố ủ ụ ế ề ẩ trong h c t p l ụ d c tiên ti n. Đ r i s n ph m c a n n giáo d c th đ ng có h th ng t

ph ạ ạ ọ ấ ứ ị ế ệ ế ộ ộ ộ t Nam nói chung v n ch a thoát ra ề i cũng nh trong khu v c. Đi u ư t Nam chăm ch , thông minh nh ng ề ư c có n n giáo ổ ừ thông đ n đ i h c y là m t th h trí th c b thui ch t tính năng đ ng, sáng t o và

ự ư ệ năng l c t

ả duy ph n bi n. ả ấ ế ệ ọ ở ườ ữ ệ t y u là, khi ra tr

H qu t ụ ng làm vi c, h tr thành nh ng con ng ơ ỏ ắ ỉ ế ướ ạ ph c tùng, ch bi c h n sáng t o, đánh m t kh t làm theo, nói theo, gi i b t ch

ộ ậ ỉ ạ ườ ư ị

duy đ c l p, l ộ ố ủ i vào ng ế ủ ệ ả ườ ễ i d ả ấ ớ ự ế năng t i khác, không thích nghi và theo k p v i s bi n ằ ộ đ ng c a cu c s ng, khi n cho không ít ch doanh nghi p ph i ca thán r ng “luôn

ả ầ ỉ ệ ọ ph i c m tay ch vi c cho h ”.

ả ể ộ ề ụ ộ ư ậ ủ ụ ẩ

ứ ầ ủ ớ ề ờ ạ ượ ế ầ c yêu c u c a th i đ i toàn c u hóa v i n n kinh t tri th c mà môi tr

199

ự ạ ổ ớ ừ ệ ng đ ố s ng và làm vi c không ng ng thay đ i v i áp l c c nh tranh gay g t. ể Khó có th nói s n ph m c a m t n n giáo d c th đ ng nh v y có th đáp ườ ứ ng ệ ắ B i v y, vi c ở ậ

ự ệ ạ ụ ế ộ ớ ớ ườ ậ ợ ể ng thu n l

xây d ng m t tri ả t lý giáo d c m i cùng v i vi c t o môi tr ế ể ể ư ệ ầ ọ i đ phát ồ ự duy ph n bi n là vô cùng quan tr ng và c n thi t đ phát huy ngu n l c trí

tri n t ệ ủ ể ậ ộ

ộ tu c a dân t c cho h i nh p và phát tri n. ệ ư ệ ể 5.2. Đ rèn luy n t ả duy ph n bi n

ự ồ ạ ủ ặ ườ ắ ư ề ớ M c dù s t n t i luôn g n li n v i suy nghĩ, t

ả i c a con ng ự ư ệ ể ậ ả không ph i ai cũng có năng l c t ư duy, nh ng ể ệ duy ph n bi n. V y có th rèn luy n đ phát

ể ư ả ờ ệ ả ể ỹ tri n k năng t duy ph n bi n không? Câu tr l i là hoàn toàn có th .

ệ ắ ả ệ ể ầ ả ỹ ượ ư c t

duy ph n bi n s c s o: ử ệ ệ ề ạ ấ Sau đây là các k năng c n rèn luy n đ có đ 5.2.1. Rèn luy n tính nh y bén và linh ho t trong phát hi n và x lý v n đ

ư ệ ả ệ ạ ạ ạ ỏ ướ ế T duy ph n bi n đòi h i tr

ề ể ệ ấ c h t tính nh y bén và linh ho t trong phát hi n và ạ ạ ủ ư ả ử x lý v n đ . Đ rèn luy n tính nh y bén và linh ho t c a t

ệ ậ ự ỏ ọ duy, ta ph i: ự ể ở ộ Luy n t p thói quen t tìm tòi, khám phá, h c h i, m r ng s hi u bi

ọ ướ ự ữ ế ộ ớ ự ủ ờ ố m i lĩnh v c c a đ i s ng xã h i; h ế ề t v ng s quan tâm đ n nh ng cái m i, cái khác

ườ th ng.

ệ ậ ư ứ ệ

duy bi n ch ng và thói quen suy nghĩ đa logic tr ả ế ướ ươ ề ậ Luy n t p t ư đ a ra nhi u ph i quy t tr ộ ấ c m t v n đ , ề. ọ ấ ướ c m i v n đ ề cũng nh kư hả

T p thói quen ự ữ ố ng án gi ể ả năng d đoán nh ng tình hu ng có th x y ra .

ệ ư ả ứ ệ ệ ế ờ t nghi ng và

Rèn luy n t ặ ạ ấ duy ph n bi n cũng t c là rèn luy n thói quen bi ề ễ ộ ườ ư luôn đ t l

i luôn t ừ ườ ư ủ ệ i v n đ , không coi m t chân lý nào là vĩnh vi n. Con ng ố ắ ẽ ự t

nhiên, nh ng hãy c g ng đ ng làm x ữ i khác là l ằ ủ ệ ệ ậ duy ơ trên kinh nghi m c a ng ứ c ng suy nghĩ c a mình b ng vi c hoàn toàn tin c y vào nh ng kinh nghi m có

ướ ư ế ẽ ớ ườ ướ tr c, vì nh th s làm cho mình không còn nghĩ ra cái gì khác v i ng i đi tr c.

ệ ỹ ế ặ ỏ ướ ỗ ấ Rèn luy n thói quen và k năng bi

ế ố ơ ả ạ t đ t câu h i tr ố ề c m i v n đ : Cái gì? Th ạ ệ c b n? T i sao có m i liên h này? T i sao không là …? Có th

nào? Đâu là y u t ề ừ ế ậ ả ị ượ ữ ư ữ ể ấ ti p c n v n đ này t nh ng quan đi m nào? Nh ng gi

ế ố đ nh đ ế ề ở ấ nghĩa gì? Y u t

ữ ệ ượ ư ữ ủ ộ ộ ế ể c đ a ra có ý ể ể ể ứ ạ nào làm cho v n đ tr nên ph c t p? Làm th nào đ có th ki m ể ự ệ c đ a ra? S vi c có th khác ậ tra đ chính xác, đ tin c y c a nh ng d ki n đ

ư ế ẽ ế ế nh th không? N u khác đi thì s th nào?...

ệ ỹ ề ộ ấ 5.2.2. Rèn luy n k năng bi t xem xét v n đ m t cách khách quan

ể ế ầ ộ ế ố ượ Đ bi t cách xem xét đ i t ng m t cách khách quan, ta c n:

200

ệ ậ ộ ỹ ử + Rèn luy n k năng thu th p và x lý thông tin m t cách khách quan:

ầ ả ồ ề ậ ữ ệ ừ ọ

C n ph i thu th p d li u t ệ ố ượ ử ổ ọ ấ ữ ệ ữ tuy t đ i không đ

ạ ỏ ữ ủ ể ẵ ợ nào phù h p và có l

ỹ ưỡ ạ ỏ ữ ệ ệ ặ ợ nhi u ngu n khác nhau; tôn tr ng tính khách quan, ữ ệ ỉ ệ c s a đ i các d li u; tránh vi c ch ch n l y nh ng d li u ữ ệ ợ i cho quan đi m s n có c a mình mà lo i b nh ng d li u ượ c ng các d li u đ

không phù h p; tránh vi c lo i b ho c không xem xét k l ủ ạ ườ ữ ữ ể ấ ố ở cung c p b i nh ng ng i trái quan đi m, nh ng đ i th c nh tranh...

ệ ố ặ ạ ự ệ ộ ề ầ ự ệ Th c hi n các quan sát m t cách h th ng, l p l i nhi u l n và th c hi n các

ề ầ ộ ọ cu c đi u tra theo đúng các yêu c u khoa h c.

ệ ọ ế ệ ể ẵ + Rèn luy n thói quen bi t

ề ộ ế tôn tr ng các ý ki n khác bi ữ ấ

ấ v n đ m t cách khách quan và th u đáo; bi ợ ế ượ t v ủ ể ặ ả ị ườ ữ i, tình c m, thói quen đ đ t mình vào v trí c a nh ng ng l

t đ s n sàng xem xét ề ộ ủ t lên nh ng ràng bu c c a quy n ả ợ i ích, tình c m, ố i có l ầ ề ố ấ ế ể ề ạ

ể ệ ườ ị đ nh ki n và truy n th ng khác… đ xem xét v n đ trên tinh th n đ i tho i. ướ ế ệ ậ ả i khác, tr ả + Đ ph n bi n ng

ả ệ ả ở ủ

ể ư ữ ể ế ệ ể ậ ố t khiêm t n đ nhìn nh n nh ng gi ả duy ph n bi n; bi

ự ế ậ ấ ộ ỉ đi u ch nh khi th y có s ng nh n, bi ư ế ự ề t t

c h t hãy t p luy n thói quen và kh năng ệ ề ph n bi n chính mình, ph i tr thành “nhà phê bình” c a chính mình, đó là đi u ki n ớ ạ ầ i h n c n đ phát tri n t ấ ủ c a mình cũng nh bi t rút lui khi th y ầ mình sai l m.

ấ ệ ỹ

ắ ệ ề ộ ấ ệ 5.2.3. Rèn luy n k năng xem xét v n đ m t cách toàn di n ề ố ượ ầ

ề ặ ừ ỏ Nguyên t c toàn di n đòi h i khi xem xét v n đ , đ i t ả ặ ề ng, c n xem xét nó t ề ướ ề ạ ố ộ nhi u khía c nh, d

ố ượ ệ ề ế nhi u m t, t ấ ệ ớ h v i các v n đ , các đ i t

ấ ng khác. N u xem xét v n đ không toàn di n, ta s ấ ị ộ ố ượ ủ ữ ặ ấ

ư c m t s nh ng tính ch t, đ c tr ng nh t đ nh nào đó c a nó, và nh ỉ ề ố ượ ượ ế ề

ừ i nhi u góc đ , ph i đ t nó trong nhi u m i liên ẽ ề ư ệ ộ c ch là thông tin m t chi u, phi n di n, ủ ố ượ ấ ng mà ta thu đ ả ỉ ấ ch th y đ ậ v y thông tin v đ i t ầ ủ ả không đ y đ , không ph n ánh đúng b n ch t khách quan c a đ i t ng.

ể ố ượ ộ ệ ầ

Đ xem xét đ i t ụ ị ng m t cách toàn di n, ta c n: ố ượ ủ ệ ể

Xác đ nh rõ m c đích c a vi c xem xét đ i t ừ ố ượ ề ề ặ ng (đ làm gì?) ạ ố ệ ữ nhi u m t, nhi u khía c nh, tìm m i liên h gi a các b

Xem xét đ i t ậ ậ ng t ớ ữ ề ể ể ặ ộ ỏ ộ ph n, gi a b ph n v i toàn th . Đ làm đi u này, hãy đ t ra các câu h i: Cái gì?

Ở ư ế ể ạ ỏ Khi nào?

ệ ầ ả ớ ỏ đâu? Ai? T i sao? Nh th nào? (câu h i ki u 5W 1H: What? When? ế t ả ờ l

201

Where? Who? Why? How?). Cùng v i vi c tr ạ ề ộ ệ ơ ộ ứ ấ i các câu h i đó, c n ph i bi ể ế ể phân tích v n đ m t cách toàn di n: đi m m nh, đi m y u, c h i, thách th c…

ợ ổ ượ ừ ọ ệ ồ ớ ư ươ

ả T ng h p các thông tin đã thu đ ơ m i ph ộ ờ ợ ẫ c t ả ế ấ ề ề ạ gi

ng di n r i m i đ a ra cách ế i quy t v n đ , tránh suy nghĩ đ n gi n, m t chi u, nông c n, h i h t d n đ n ế ị ộ

ế ủ ả ố ườ quy t đ nh v i vàng. ậ ồ Hãy t p thói quen không nên đ ng ý hay ph n đ i ý ki n c a ng i khác tr ướ c

ề ộ ể ẽ ấ ặ ấ khi mình hi u v n đ m t cách c n k và th u đáo.

ệ ỹ ạ ậ ư duy logic

ọ ư ỉ ư ả ắ ề ả

ố ớ ư ủ duy đúng đ n nói chung đ u ph i tuân ệ ề ả ư ậ ụ 5.2.4. Rèn luy n k năng v n d ng thành th o các quy lu t t ệ duy ph n bi n, mà m i t Không ch t ả ậ duy ph n bi n, t th các quy lu t logic. Đ i v i t

duy logic có vai trò là n n t ng, ể ậ ộ ệ ế ề ộ ậ ở

ướ ế ườ ự ắ ả ẩ ị là đi u ki n tiên quy t, b i khi đánh giá m t l p lu n, m t quan đi m nào đó xem ắ ủ ư có đúng đ n hay không tr

c h t ng ệ ư i ta ph i th m đ nh nó d a trên qui t c c a t ầ ở ậ ệ ể ả ả duy ph n bi n, chúng ta c n ph i: duy logic. B i v y, đ rèn luy n t

ử ụ ươ ứ ạ ậ ứ ng pháp ch ng

S d ng thành th o các hình th c, quy lu t logic, các ph ậ ế ậ ậ ỏ ỹ

ắ ậ n m v ng t cách l p lu n logic và ệ ạ ượ ệ ụ c các d ng ng y bi n, tránh đ ữ các k năng l p lu n. ế ụ c ng y bi n và bi minh, bác b . Bi ậ Nh n bi ế ượ t đ t cách bác

ệ ỏ ụ b ng y bi n.

ỹ ạ ễ ệ ề ắ ấ ọ

ẽ ườ ễ ạ ả

ặ ạ l c, ch t ch , t ể ng minh và chính xác. Vi c không có kh năng di n đ t, bày t ạ ẽ ở ấ ớ ủ ế ạ ả ộ quan đi m, suy nghĩ c a mình m t cách m ch l c s làm c n tr r t l n đ n kh

ư ệ ữ ủ ự ẩ ị ể năng ki m soát, t

ạ Rèn luy n các k năng di n đ t, trình bày v n đ rõ ràng, ng n g n, m ch ỏ ệ ả đánh giá nh ng suy nghĩ c a mình cũng nh vi c th m đ nh, phán ườ ế ủ xét ý ki n c a ng

ắ ấ ệ ề ườ ườ t v n đ hay câu chuy n ng ằ i khác nói b ng Th

i khác. ự ng xuyên th c hành tóm t ừ ủ chính ngôn t

ư ộ ậ duy đ c l p

c a mình. ệ ỹ ệ 5.2.5. Rèn luy n k năng t ỏ ư ả ộ ậ ể ả

ự ự ứ ệ ậ ậ ậ

ả ờ ầ ở ậ ế ể ỏ ự T duy ph n bi n đòi h i ph i có năng l c suy nghĩ đ c l p, có quan đi m riêng ề ấ nh n th c, tìm tòi, quan sát, suy lu n, nh n di n v n đ , ệ ư ự d a trên các năng l c t ữ ặ đ t câu h i và tìm nh ng câu tr l t cho mình. B i v y, đ rèn luy n t i c n thi

ả ả ệ duy ph n bi n, ta ph i:

ộ ậ ể ệ ả ứ ằ Rèn luy n kh năng suy nghĩ đ c l p đ hình thành thói quen luôn ý th c r ng

ệ ố không có gì là tuy t đ i.

ọ ậ ệ ầ ế ự t t

202

ả Trong h c t p, c n ph i rèn luy n thói quen bi ượ ạ ấ ế ề ắ mình xem xét phân tích, l ự ắ t nêu lên th c m c, không nên t i v n đ , bi c l ậ t đóng đinh trong suy nghĩ ng

ầ ắ ả ấ ầ ắ ữ t nhiên là nh ng ng ằ r ng, th y cô đã nói thì ch c ch n ph i đúng. Th y cô giáo t

ộ ọ ơ ề ữ ậ ọ

ọ ạ ề ư ậ ầ

ở ế ở ậ ạ ọ ở ậ ủ ầ b c ph

ề ch quan và sai l m. Đi u này càng d x y ra ườ b c đ i h c, b i n u ế ỉ ả ữ ứ ầ ạ ng ch gi ng d y nh ng tri th c vi

thông, th y cô giáo th ầ ạ ọ ở ậ ể ổ ứ ế ề b c đ i h c, th y cô giáo có th b sung thêm nhi u tri th c, nh ng k t qu thì

ể ư ượ ứ ả ẩ ớ ỹ ị ườ i ứ ớ có trình đ khoa h c cao h n nhi u so v i sinh viên h c sinh, vì v y, nh ng tri th c ỏ mà h truy n đ t là đáng tin c y. Nh ng th y cô giáo cũng có khi không tránh kh i ổ ễ ả t trong sách giáo khoa, ả ữ c th m đ nh k càng nên kh năng sai sót là có nghiên c u m i mà có th ch a đ

ể ả th x y ra.

ặ ưở ệ ố

ỗ ọ ộ ủ ơ ả ắ ọ Cũng không nên tin t ự ượ ẩ ị c th m đ nh r t k

ọ ở ộ ồ là s ch t l c các n i dung c b n c a m i môn h c, đã đ ậ ưỡ ộ l

ố ướ ự ổ ủ ươ ế ạ ỉ ng đ i tr

chân lý cũng ch là t ế ọ ừ ư ự t h c Nietzsche t ng nói: “ th c. Nhà tri

1 H c sinh, sinh viên c n đ

ớ ủ ờ ố ữ ả ầ ọ c giáo d c đ bi

nh ng kh năng m i c a đ i s ng”. ự ề ộ ự ậ ườ ẳ ấ ố ộ ị i” khi nghe s kh ng đ nh v m t s th t, m t chân lý duy nh t, gi ng nh “c

ườ ế ầ ộ ọ ng tuy t đ i vào sách giáo khoa, m c dù sách giáo khoa ấ ỹ ọ ng b i các h i đ ng khoa h c có uy tín nên có đ tin c y cao. Tuy nhiên, m i ệ c s phong phú, đa d ng và luôn bi n đ i c a hi n ạ T duy có nghĩa là: khám phá, sáng t o ụ ể ế ượ t ư ằ ứ i, khi nghe m t Đ c Chúa nói r ng ế “Các th n linh đã ch t, nh ng h ch t vì c

ứ mình là Đ c Chúa duy nh t ư ấ ”.2

ụ ộ ụ ệ ầ ộ ườ C n rèn luy n thói quen không th đ ng ph thu c vào ng i khác, k c

ư ệ ớ ầ ả ọ ự li u m i và phong phú đ m

ư ự ứ ữ tìm tòi nh ng t ả ể phát huy kh năng t ể ả ể ở phân tích và đ a ra cách

ỗ ấ ậ th y cô giáo, mà ph i h c cách t ế ộ r ng và đào sâu ki n th c, qua đó đ ề ố ớ nhìn nh n riêng đ i v i m i v n đ .

ấ ả ầ ệ ồ

ủ ủ ư ậ ấ Cũng c n rèn luy n thói quen không nh t nh t ph i nghe theo, đ ng ý, làm theo ữ ế ủ ổ ơ ườ ườ ề ị ý ki n c a đám đông, c a d lu n, c a nh ng ng

ộ ơ i nhi u tu i h n, ng ư ề ộ ạ ấ

xã h i cao h n, hay các nhà lãnh đ o, khi mà ta ch a xem xét v n đ m t cách k ưỡ ở ậ ấ ầ ư ệ ệ ế ả ệ ng. B i v y, vi c rèn luy n b n lĩnh cũng r t c n thi ả duy ph n bi n đ l

t cho t ườ ư ự ả ế ệ ẳ ợ ị b o v mình trong các tr

ễ ị ế ẫ ạ ớ

ủ ố ệ ớ ễ ị ụ ế ậ ổ ị i có v trí ỹ ể ế kh ng đ nh chính ki n cũng nh t ng h p: khi ý ki n ủ c a mình mâu thu n v i ý ki n lãnh đ o (d b cho là sai, là không trung thành); khi ế t v i suy nghĩ c a s đông (d b quy ch p là l p d ); thay đ i ý ki n ý ki n khác bi

ẫ ừ

1 Gilles Deleuze, sđd, tr. 139 2 D n t

: Gilles Deleuze, sđd, tr. 5

203

ễ ị ệ ậ ườ ị khi phát hi n mình sai (d b cho là không có l p tr ng kiên đ nh)…

ả ệ ư ộ ậ ể ấ ộ Tóm l

ườ ể ấ ỗ ự ủ ề ả ể ấ ủ ư c a t ắ i đ th u hi u sâu s c v b n ch t th gi

ể ả ạ ế ớ ữ ệ ặ ả i,ạ t duy, là s ể ư qua đó có th đ a ra nh ng gi i pháp h u hi u đ c i t o th gi

ắ duy ph n bi n chính là c p đ b c cao, là trình đ phát tri n sâu s c ự n l c c a con ng ế ớ i, ữ i. M c dù hành ẩ ư ạ ộ ườ ư ủ ề ắ ố ớ trình s ng c a con ng

ả ư ả ố không ph i ai cũng có kh năng, t ch t t

ứ ệ ố i luôn g n li n v i ho t đ ng t ệ ấ ư ả duy ph n bi n. Mu n có t ầ ệ ư ể ả bi n, cũng t c là mu n phát tri n và hoàn thi n t

ườ duy, nh ng b m sinh ả ư duy ph n ệ ự s rèn luy n lâu duy, c n ph i có ệ ố ề ả ệ ư ự ộ ng xuyên và tích c c. Hoàn thi n t

duy b n thân là m t đi u ki n t ư ộ ố ắ ể ỗ ườ ể ấ ể dài, th ọ tr ng đ giúp m i ng ơ i có th th u hi u sâu s c h n cu c s ng cũng nh có kh

ệ ự ậ ả ặ ệ ố ớ ữ ườ ề năng b o v s th t và chân lý, đ c bi

ể ỗ ự ư ế ệ ậ ả ộ t là đ i v i nh ng ng ể ườ T duy ph n bi n, vì v y, là m t năng l c không th thi u đ m i ng i quan ả ậ i hành ngh Lu t. ể ặ i có th g t

ượ ộ ố ề hái đ c nhi u thành công trong cu c s ng.

Ỏ Ậ

ộ ườ ư ự ư CÂU H I VÀ BÀI T P: ự 1. B n hãy t ạ đánh giá xem b n thu c nhóm ng i có t duy tích c c hay t duy

ạ ụ ộ ạ th đ ng? T i sao?

ể ặ ệ ả ự duy ph n bi n và hãy t ạ đánh giá xem b n

ủ ư ư ỉ ư ệ ả 2. Hãy ch ra các đ c đi m c a t duy ph n bi n ch a? đã có t

3. Trong cu n sách “

ố ề ả ờ ữ Suy nghĩ v nh ng câu Mác tr l i con gái” (tác gi

ạ ằ i r ng, khi đ

ỏ ậ ể ả ờ ượ ấ ả ả c h i: “Câu châm ngôn mà cha yêu ư ế ạ t c ”. V y theo b n, nên hi u nh th i:“Hoài nghi t

ề

ẫ ữ ạ 4.

ụ ấ ế ạ ậ ể ư ặ ẽ t cho th y h u qu c a ki u t c a chính b n, ho c nh ng tình ữ duy “Đ o cày gi a

ệ ạ ộ ỏ ố ớ ố ả duy ph n bi n l i là m t đòi h i có tính s ng còn đ i v i ngh ề

ệ ư ề ệ ấ ả 6. B n có đ xu t gì cho vi c rèn luy n t ệ duy ph n bi n trong nhà tr ườ ng

Ackadi Vacxbex) đã ghi l thích? K.Mác tr l nào v câu châm ngôn mà K.Mác yêu thích này? ự ế ủ ữ ạ B n hãy d n ra nh ng ví d trong th c t ả ủ ố hu ng mà b n bi ườ ng”? đ ư ạ 5. T i sao t Lu t?ậ ạ ệ hi n nay?

Ệ Ả

204

TÀI LI U THAM KH O: ả ễ ầ ệ ở ạ Ph n bi n xã h iộ 1. Nguy n Tr n B t, , Đăng b i bvnpost, 09/11/2010

2. Có nh ng truy n th ng "h i tr c ti p" đ n giáo d c

ạ ự ế ữ ế ề ấ ố ỏ ụ , Ph ng v n TS. Bùi Trân

ượ Ph ng, VietnamNet

3. D ng Ng c Dũng, ủ ậ ố

ươ ọ ụ ư ạ T duy sáng t o và phê phán trong giáo d c M ổ ẻ ỹ, Tu i tr

Ch nh t, s 33/2002

ẩ ấ ể ế Hi u bi t v ề ư t ệ ả duy ph n bi n, ỳ 4. Lê T n Hu nh C m Giang,

ễ ị t h c ị ừ ế ọ , Nguy n Th T Huy d ch, Bùi Văn

http://www.ier.edu.vn. Gilles Deleuze, Nietzsche và tri ứ ệ ơ

ạ ệ ư Nam S n hi u đính, Nxb. Tri th c, 2010. ỹ Ph m Đình Nghi m, ộ ộ ề , Tài li u l u hành n i b ,

ế ườ ạ ọ ệ Bùi Lan Thùy, K năng m m Tài chính TP. HCM. Tr

ng Đ i h c Kinh t ư ượ ế ờ

ấ T duy phê phán ế ỷ ầ Tr n Th ư , Th i báo Kinh t ứ ự ệ ả ng Tu n, ệ 8. T duy ph n bi n trong th k 21 Sài Gòn, 09/10/2010 , trang Tin t c s ki n, ĐHKT, ĐHQG HN

Critical Thinking Skills Success In 20 Minutes A Day, Lauren Starkey,

10. Critical thinking for students, Roy Van Den BrinkBudgen, 3rd edition,

Learning express, New York, 2004.

11. Critical Thinking, Brooke Noel Moore & Richard Parker, 8th Edition, Mc Graw

Howtobook, United Kingdom, 2006.

Hill, New York, 2007.

(cid:0) http://www.hieuhoc.com (cid:0) http://giaovien.net (cid:0) http://tailieu.vn/kynangmem

12. Các trang web:

BÀI 2

Ậ Ỹ K NĂNG TRANH LU N

 M c đích c a bài h c: ườ ọ

ụ ủ ọ

ể ượ ả ầ ủ ậ ấ c b n ch t, vai trò và yêu c u c a tranh lu n.

i h c hi u đ ỹ ượ ể ự ể ệ ậ ậ Giúp ng ắ N m đ

ứ ệ ế ệ ạ ạ ả

ệ ả c các k năng tranh lu n đ có th th c hành tranh lu n hi u qu . ề ả Rèn luy n trí tu linh ho t, nh y bén và kh năng ng bi n nhanh trên n n t ng ủ ư c a t

205

ữ ư ệ ệ ậ ậ ả ả duy ph n bi n. ự Rèn luy n năng l c ngôn ng , t duy logic và kh năng l p lu n, hùng bi n.

ỗ ợ ươ ệ ậ ỏ ỹ H tr các k năng có tính ph ự ng pháp lu n cho vi c th c hành mô ph ng tranh

ậ ậ lu n pháp lý trong các môn chuyên ngành Lu t.

ỹ ậ ụ ế ậ ễ ậ ề

ư ả Bi ậ ự t v n d ng k năng tranh lu n vào th c ti n tranh lu n pháp lý khi hành ngh ệ ố ớ ề ậ ấ ộ

ọ

ố ớ ề ế ầ ạ ố i d y:

ề ể ự ậ ố ổ ả Lu t cũng nh kh năng tranh lu n, ph n bi n đ i v i các v n đ xã h i khác. Yêu c u c a bài h c: ầ ủ Yêu c u đ i v i ng ấ ư đ a ra tình hu ng có v n đ đ tranh lu n; t ấ ườ ạ t o tình hu ng có v n đ và khuy n khích sinh viên ứ ch c cho sinh viên th c hành tranh

ờ ự ậ ớ ượ ộ ề lu n theo nhóm v i các đ tài có tính th i s đang đ c quan tâm trong xã h i.

ầ ạ ể ạ ố ớ ụ ạ ợ

Yêu c u đ i v i ng ế i h c: ệ ả ủ ư ữ ể ế ả ỏ ườ ọ vu t qua tâm lý r t rè, e ng i đ m nh d n bày t ý t cách b o v quan đi m c a mình cũng nh ph n bác nh ng quan ki n cá nhân, bi

ố ậ ể đi m đ i l p.

Ộ Ọ N I DUNG BÀI H C

ủ ệ ậ 1. Khái ni m và vai trò c a tranh lu n

ề ệ ậ

1.1. Khái ni m v tranh lu n ả ệ ừ ể ừ ạ ấ i thích: Hán Vi T đi n t

t gi ạ ệ ậ ậ ậ

ề ụ ụ ẽ ể ậ ậ ậ tranh lu n: bàn cãi đ tìm l ph i

ậ

ế tranh: giành / c nh tranh, đ u tranh, chi n ả ậ tranh, phân tranh; lu nậ : bàn b c / tranh lu n, bi n lu n, bình lu n, đàm lu n, th o ả (ví d : Tranh lu n v m c đích ư ậ lu n, d lu n,… ; ệ ủ c a ngh thu t). ế ừ ể ẽ ể ệ ả ph i. tranh lu nậ là bàn cãi đ tìm ra l t cũng gi i thích: ả (ví

T đi n ti ng Vi ậ ậ ề ọ

ọ ẽ ậ ể ậ tranh bi nệ ) là dùng lý l

ị ả ế ụ d : tranh lu n v h c thu t). Tranh lu nậ (còn g i là phân đ nh ph i /trái, đúng/ sai. Có

ướ ủ ả ẫ

ọ ấ ự ự ạ ả ỉ

ạ ắ ị ị

ẽ ậ ậ ằ , l p lu n đ tranh cãi nh m ễ lu n ậ mà không có tranh thì đó là thuy t trình, di n ể gi ng, trong đó quan đi m c a hai bên là cùng h ng, không mâu thu n nhau; có tranh mà không có lu nậ thì ch là s cãi c , đ u kh u d a trên c m tính, m nh ai ẩ ơ ở ấ n y th ng, không v ch rõ đúng/ sai, không phân đ nh chân lý / ngh ch lý trên c s ủ c a lý l và l p lu n.

ờ ố ữ ặ ứ ế ộ

ứ ế ạ ộ ố

206

Tranh lu nậ , đó là m t hình th c giao ti p ngôn ng đ c thù trong đ i s ng và sinh ho t xã h i – là hình th c giao ti p mang tính đ i kháng cao. Trong quá trình ớ ạ ườ ữ ứ ề ậ i h n v nh n th c nên không ít khi đúng / i đi tìm chân lý, do nh ng gi con ng

ị ườ ẫ ộ ấ ậ ộ

ẩ sai, chân lý / ngh ch lý th ự ọ ố ậ ữ ể ấ ng l n l n nhau. Tranh lu n chính là cu c đ u trí, đ u ữ ng đ i l p nhau, nh ng cách nhìn khác

kh u, là s c xát gi a các quan đi m, t ộ ấ ề ể ế ề ậ ị

ượ ừ ệ ậ ư ưở t ạ ỏ nhau v cùng m t v n đ đ qua đó lo i b ngh ch lý và ti p c n chân lý. C.Mác ừ t ng nói: “Chân lý có đ bi n lu n”. c t

ậ ả ữ ồ

ượ ề ơ ả ự ộ ữ ả ậ Tranh lu nậ khác v i ớ th o lu n ộ ế c, xung đ t nhau thì

ki n trái ng ườ ầ ự ế ề ể ậ ả ổ ỉ ng

ề ể ư ề ấ ươ ệ ả ơ ơ ộ xét sâu h n, toàn di n h n v v n đ đ đ a ra m t ph ng án gi

i quy t t ữ ể ả ậ ả ấ ậ

ụ ư ữ ế ể ề ấ ấ ớ ộ ỉ ậ . N u tế ranh lu n là s đ u trí gi a hai lu ng ý ự ấ ữ th o lu n v c b n là s c ng tác gi a nh ng ự i g n gũi nhau v quan đi m, nên th o lu n ch là s trao đ i ý ki n, là s xem ế ố ư i u. ấ ồ T t nhiên trong th o lu n cũng có th n y sinh tranh lu n khi có nh ng b t đ ng, ậ t, c c b nên tính ch t tranh lu n nh ng ch là v i nh ng v n đ có tính ti u ti

ậ ườ ấ ẳ ả trong th o lu n th ng không căng th ng, gay c n.

ậ ậ ớ ỉ

Tranh lu n cũng khác v i phê bình, ch trích, vì tranh lu n là dùng lý l ủ ị ự ệ ậ ỉ ể lu n đ phân bi

ẽ ậ , l p ộ t đúng / sai, còn phê bình, ch trích là s phê phán, ph đ nh m t ặ ề ể ệ ề ộ chi u, có tính áp đ t và thiên v bi u hi n thái đ phê phán.

ở ộ ớ ậ ậ ự ấ ẽ ằ

ộ ằ ẩ ậ ộ ấ Tranh lu n cũng khác v i cãi l n, b i tranh lu n là s đ u trí b ng lý l ậ ệ ắ ậ và l p ườ ng , th

ự ể lu n, còn cãi l n là cu c đ u kh u b ng l ượ không theo qui t c và lu t l ỉ ả ủ ặ v và ch trích cá nhân .

ữ ứ ậ ố Nh v y,

ắ ề ộ ấ ướ ể

ự ố ậ ề ề ể ủ ẽ ậ ậ ả n y sinh khi có s đ i l p gay g t v quan đi m tr ậ ỗ ự hai bên tranh lu n đ u n l c dùng lý l

ờ ẽ i l ề c m tính t ra ngoài s ki m soát c a lý trí, n ng v ỉ ế ư ậ tranh lu n là hình th c giao ti p ngôn ng mang tính đ i kháng, ch c cùng m t v n đ , trong đó ố ỏ ể và l p lu n đ bác b quan đi m c a đ i ộ ề ươ ẳ ồ ờ ị ph .

ng đ ng th i kh ng đ nh chân lý thu c v mình ấ ủ ậ ộ ộ ồ

C u trúc c a m t cu c tranh lu n g m: ề ữ ể ề ấ ậ ố ậ ế ẫ ậ

ủ ị ề ậ ẳ ậ ậ ồ * Lu n đ : là v n đ gây ra nh ng quan đi m đ i l p d n đ n tranh lu n. ề ị * Hai bên tranh lu n: g m bên kh ng đ nh lu n đ và bên ph đ nh lu n đ .

ố ệ ứ ạ ộ ố ấ

ỏ ả ẫ ủ ế ươ ế ả ng cách ch y u đ

ườ hu ng n y sinh mâu thu n đòi h i ph i gi ế i quy t. Có hai ph ạ ứ ừ ứ ả ẫ i gi i quy t mâu thu n, đó là dùng s c m nh ngôn t

con ng ơ ắ ạ ự ứ ậ ạ ừ ể ả đ gi

“c b p” (b o l c). Tranh lu n chính là cách dùng s c m nh ngôn t ừ ấ ự ữ ấ ẫ ả mâu thu n, tranh ch p gi a ph i / trái, đúng / sai. Khi ngôn t

207

b t l c thì b o l c s ể ườ ề ậ ả ả Trong cu c s ng có bao nhiêu m i quan h ph c t p thì cũng có b y nhiêu tình ể ả ố ạ và dùng s c m nh ế i quy t ạ ự ẽ ệ i đã ph i tr i qua nhi u ngàn năm đ hoàn thi n lên ngôi. Chính vì v y, loài ng

ữ ể ờ ế ứ ơ ắ ể ả ể ể ạ ngôn ng , đ l i nói có th thay th “s c m nh c b p”, đ có th gi ế i quy t mâu

ườ ố ớ ộ ẫ i chung s ng hòa bình v i nhau.

thu n m t cách ôn hòa giúp con ng ộ ậ ế ề ự ủ ượ ử ụ c s d ng r ng rãi trong nhi u lĩnh v c c a giao ti p ngôn ng

ề ề ộ ấ Tranh lu n đ ờ ố ề Ở

ậ ủ ượ ể trong đ i s ng, khi có các quan đi m trái chi u v cùng m t v n đ . ầ ấ ế ư ộ

ộ ạ dân ch và văn minh, tranh lu n đ ể ễ c coi nh m t nhu c u t ọ ọ ơ ớ

trong sinh ho t xã h i, có th di n ra m i n i, m i lúc, v i m i đ i t ề ộ ữ ậ ạ ộ ộ

ậ ở ớ ố ố ứ ứ ế ọ ọ

i s ng; tranh lu n ọ ườ ữ ế ọ ọ gi a các tr

ế ượ ộ ồ ị ủ ữ ề ả ộ gi a các thành viên trong H i đ ng qu n tr c a m t công ty v chi n l

ữ ế ấ ậ ố ị ữ ố các qu c gia ổ ế t y u và ph bi n ọ ố ượ ng: tranh ệ lu n gi a các thành viên trong m t gia đình hay m t nhóm b n bè v m t quan ni m ậ ề ạ l p h c v các ki n th c trong bài h c; tranh lu n đ o đ c, l ậ ể ề ộ ng phái khoa h c v m t quan đi m, h c thuy t khoa h c, tranh lu n ả c s n ợ i ích ữ xu t, kinh doanh, ti p th ; tranh lu n gi a các đ i tác làm ăn, gi a các nhóm l

ộ ẫ ề ợ ườ ườ ữ ữ trong xã h i vì mâu thu n quy n l ậ i; tranh lu n gi a ng

ườ ộ ộ i ng ề ủ ọ ấ

i bu c t ể ố ố ừ ạ ứ ụ ậ đ o đ c, l

i bào ch a và ộ ờ ố i trong các phiên tòa…; Nói chung, m i v n đ c a đ i s ng xã h i i s ng, văn hóa, giáo d c, khoa ự ế ệ ậ ơ ị ng ả ề đ u có th làm n y sinh tranh lu n, t ệ ọ ế h c đ n chính tr , kinh t ặ , và đ c bi

t là trong lĩnh v c pháp lu t – n i mà vi c làm ể ả ế ấ ỉ ỏ ả ẫ i quy t các mâu thu n, tranh ch p ch có sáng t chân lý đúng/sai, ph i/trái đ gi

ể ượ ự ệ ậ th đ c th c hi n thông qua tranh lu n.

ầ ườ ữ ệ ấ

ề ệ ậ Ở ệ Vi ả t Nam g n đây, trên báo chí cũng th ấ ụ ứ ề ộ

ề lu n, ph n bi n v các các v n đ thu c các lĩnh v c giáo d c, đ o đ c, l ươ ủ ươ ậ ủ ướ hay v các ch tr ng, chính sách, pháp lu t c a Nhà n

c... Trên các ph ậ ộ ố ễ ổ ứ ự ừ ạ

thông tin đ i chúng cũng t ng t ố ậ ự ữ ể ề ề ấ

ườ ự ự ắ ộ ố ộ ng xu t hi n nh ng cu c tranh ố ố ạ ự i s ng ệ ng ti n ế ự ch c m t s di n đàn cho s tranh lu n tr c ti p ủ gi a các nhóm quan đi m đ i l p v các v n đ “nóng”, gây s quan tâm chú ý c a ắ ư ậ ng s t cao t c B c d lu n xã h i (d án khai thác bôxit Tây Nguyên; d án đ

Nam… ).

ả ỉ ế ế ỷ ướ ừ năm th k tr

ậ Tuy nhiên, cũng không ph i ch đ n ngày nay, mà t ở ệ ổ ạ ớ ự ừ ấ ạ ị

nguyên, tranh lu n / hùng bi n đã t ng r t th nh hành ệ ấ ắ ủ ệ ậ

ườ ữ ệ ệ ề ấ ậ ậ

hình thành nh ng tr ề ỏ ấ ế ủ ự ấ ầ ộ c Công ấ Hyl p c đ i v i s xu t ư hi n c a các nhà hùng bi n xu t s c nh Socrate, Platon, Aristote. Th m chí còn ệ ủ ả ng phái l y vi c gi ng thu t bi n lu n làm ngh nghi p c a ộ t y u c a s phát ậ mình. Đi u đó cho th y tranh lu n là m t nhu c u, m t đòi h i t

ộ ừ ổ ể tri n xã h i t

208

c chí kim. ứ ờ ố ậ 1.2. Các hình th c tranh lu n trong đ i s ng

ệ ủ ề ứ ứ ự ậ Tùy theo các tiêu chí v ch c năng và hình th c th c hi n c a tranh lu n, có th ể

ạ ậ chia tranh lu n ra làm các lo i:

ứ ấ ủ ẫ

ể a) Căn c vào tính ch t c a mâu thu n: ạ ậ

ậ ố ừ ự ấ ạ ậ s mâu

Có th phân ra hai d ng tranh lu n: + Tranh lu n không có tính đ i kháng ẫ ự ố ậ ả ờ ụ ộ ẫ ạ ỉ : là lo i tranh lu n xu t phát t ấ thu n, s đ i l p không mang tính b n ch t, ch là mâu thu n t m th i, c c b . Đó

là:

ạ ự ạ ứ ố ậ ứ ề ể ề ẫ ẩ ố Lo i mâu thu n, đ i l p v quan đi m s ng, v chu n m c đ o đ c và ng x

ế ệ ư ữ ậ ộ ử ờ gi a các cá nhân/ th h trong gia đình cũng nh ngoài xã h i (tranh lu n đ i

ườ th

ng). ạ ố ậ ề ợ ề ẫ ế ữ ợ Lo i mâu thu n, đ i l p v quy n l i kinh t (gi a các nhóm l

ụ ậ ộ ở ị ườ ớ l p trong xã h i), ví d : tranh lu n trên báo chí hay

ủ ươ ể ế ngh tr ấ ướ ươ ị ầ i ích, các t ng ế ề ộ ng v m t quy t ng…;

ộ sách, m t ch tr ặ ự ố ậ ng phát tri n kinh t ậ ể ộ ủ xã h i c a đ t n ữ ệ ậ ề c hay đ a ph ườ ng phái khoa

ườ ụ ữ ể ệ ậ ng phái phê bình văn

ọ ho c s đ i l p v quan đi m h c thu t hay ngh thu t (gi a các tr ậ ọ h c, các quan đi m ngh thu t), ví d : tranh lu n gi a các tr h c...ọ

ố ạ ậ ấ ẫ ả ậ + Tranh lu n đ i kháng

ề ệ ắ ể di n, sâu s c, không th dung hòa (v quy n l ề ợ ư ưở i, t t

ự ượ ấ ộ ạ ừ ủ ị ế ệ : là lo i tranh lu n do mâu thu n có tính b n ch t, toàn ấ ố ầ ng), có tính ch t đ i đ u ố ị ữ ng đ i đ ch ộ t, ph đ nh, lo i tr nhau “m t m t m t còn” gi a hai l c l

ợ quy t li ề nhau v các l

ậ ạ ị ơ ữ ố i ích. Đó là: ữ Tranh lu n t ơ i tòa gi a hai bên nguyên đ n và b đ n, gi a bên công t bu c t ộ ộ i

ậ ư ữ và lu t s bào ch a.

ộ ấ ẫ ị ư ưở t

Các cu c đ u tranh chính tr , t ấ ạ ừ ữ ể ả ằ ị

ế ệ ượ ẳ ấ ấ ộ ộ ộ h i gi a các giai c p, đ ng phái chính tr nh m lo i tr ự l c. Vì tính ch t căng th ng, quy t li ố ng do mâu thu n đ i kháng mang tính xã ề nhau đ tranh giành quy n ng nên

ậ ạ ọ ậ lo i tranh lu n này còn g i là

t, m t m t m t còn không khoan nh ế . lu n chi n ệ ự ứ

ự ạ ậ ậ b) Căn c vào hình th c th c hi n: ứ ậ + Tranh lu n tr c ti p

ườ ườ ự ế ậ ả ố ớ ờ ứ ằ ế : là d ng th c tranh lu n trong đó hai bên tranh lu n b ng ng, tranh ạ ng x y ra v i các d ng tranh lu n đ i th

209

cách đ i đáp tr c ti p, th ộ ả ậ ị ườ ọ ớ lu n trong h i th o, trong l p h c, trên ngh tr ng, trong phiên tòa…

ượ ứ ế ạ ậ ằ ả ậ + Tranh lu n gián ti p t, đ

ế : là d ng th c tranh lu n b ng văn b n vi ễ ế c đăng t ẳ ậ ọ ộ ộ ả i ế trên báo chí, (còn g i là các cu c bút chi n n u cu c tranh lu n di n ra căng th ng,

kéo dài).

ứ ứ ụ ạ ậ

ậ ể ễ ạ ờ ạ

c) Căn c vào ch c năng, m c đích, có các d ng tranh lu n sau: + Tranh lu n trong sinh ho t đ i th ộ ng ư ạ ệ ặ ạ ớ ố

ườ ứ ự ễ ạ ậ ẫ

ộ ố ể ả ố ấ ồ ữ ườ : có th di n ra trong ph m vi gia đình, công ty ho c trong các quan h xã h i nh b n bè, đ i tác làm ăn... V i lo i tranh ẩ ng di n ra ng u nhiên, tùy h ng, không có s chu n c, do nh ng b t đ ng quan đi m n y sinh trong cu c s ng và các m i quan

ủ ề lu n này, ch đ đa d ng, th ị ướ b tr ệ ườ h th ng ngày.

ậ ậ ọ

ậ ậ + Tranh lu n theo ch đ ị ườ ủ ề ậ

ả ướ ườ ự ả ậ ị ủ ề: tranh lu n trong phiên tòa, tranh lu n trong h c thu t, ậ ạ ng, trên báo chí... Đây là d ng tranh lu n theo ch đ đã ủ ẩ ng có s chu n b chu đáo, bài b n. Ch c nên c hai bên tranh lu n th

ờ ự ượ ư ậ ườ ề ậ ấ

ng là các v n đ có tính th i s , đ ệ c d lu n xã h i quan tâm. ớ ủ ề ượ ự ộ

tranh lu n trong ngh tr ị đ nh tr ề ộ đ tranh lu n th ỏ : là các cu c thi hùng bi n v i các ch đ đ ậ + Tranh lu n mô ph ng ế ể ứ ề ề ệ ế ậ ả ậ ể ử đ th tài v trí tu , hi u bi

ườ ượ ườ ự ệ ệ ạ ớ ọ c l a ch n ệ t, v kh năng l p lu n và tài ng bi n, hùng bi n, ỹ ụ ể ng v i m c đích đ rèn luy n các k c th c hi n trong ph m vi nhà tr ng đ th

ọ năng cho h c sinh, sinh viên.

ề ơ ả ữ ể ề ặ ạ ầ ặ ậ M c dù v c b n, các lo i tranh lu n đ u có nh ng đ c đi m, yêu c u và

ắ ư ữ ể ạ ặ ỗ ộ

ứ ứ ư ế ẫ ấ

ủ ế ứ ạ ầ ọ ỹ ỉ nguyên t c chung, nh ng m i lo i còn có nh ng đ c đi m riêng tùy thu c vào tính ậ ụ ch t mâu thu n cũng nh ch c năng, m c đích và cách th c ti n hành tranh lu n. Ph m vi bài h c này ch y u ch đi vào nghiên c u các yêu c u và k năng tranh

ự ế ứ ậ ớ lu n v i hình th c tr c ti p.

ậ ủ 1.3. Vai trò c a tranh lu n

ự ế ộ ố ị

Trong th c t ậ ậ ế ể ạ ộ ể ả ầ ộ vì v y tranh lu n là m t ho t đ ng c n thi

ị ẫ ộ cu c s ng, không ít khi đúng / sai, chân lý / ngh ch lý b l n l n, t đ phân rõ đúng / sai, đ ph n bác, ị ạ ỏ ệ ậ ồ ờ ọ ờ ị ẳ lo i b ngh ch lý đ ng th i phát hi n, kh ng đ nh chân lý. Nh có tranh lu n, c xát

ữ ể ườ ạ ế ượ ế ị ầ gi a các quan đi m mà con ng i h n ch đ c các sai l m trong các quy t đ nh và

ộ ứ ể ế ậ ự ậ ậ ộ ộ

ầ ự ấ ế ủ ủ ể ộ ộ hành đ ng. Vì v y tranh lu n là m t cách th c đ ti p c n chân lý, là đ ng l c cho ự s phát tri n, là m t nhu c u t ộ t y u c a m t xã h i dân ch và lành nhiên và t

210

ạ m nh.

ụ ậ ộ ườ ữ ế ạ Tranh lu n xã h i là công c giúp cho ng i lãnh đ o có nh ng quy t sách

ộ ộ ợ ắ ế ườ ọ ỉ đúng đ n, h p lòng dân. N u m t xã h i mà trong đó m i ng

ấ ậ ủ ượ ạ ặ ậ ầ

ệ ch p nh n, tuân th mà không có nhu c u tranh lu n, ho c không đ ệ ơ ườ ự ậ ộ

ể ị ổ ấ ướ ồ ủ ụ ề ậ ể ộ ki n đ r ng đ ẽ ị ạ s b l m d ng, t

ng lai và ti n đ c a đ t n ượ ủ ư ữ ệ ế ộ

nh ng quy t sách ch quan, v i vàng, ch a đ ẻ ấ ủ ự ả ằ ọ ớ i ch có thói quen ề c t o đi u ề ự ộ ng cho s tranh lu n thì đó là m t xã h i trì tr ; n i đó quy n l c ạ ở ươ c vì v y có th b t n h i b i ở ể c ki m nghi m b i lòng dân. Nhà ạ K thù l n nh t c a chân lý là s ng o ừ bác h c Einstein đã t ng c nh báo r ng: “

ạ ủ ề m n c a quy n uy ”.

ố ớ ố ớ ọ ỗ ộ ỉ Không ch có vai trò quan tr ng đ i v i xã h i, mà đ i v i m i cá nhân, tranh

ạ ộ ữ ặ ế ệ ể ậ ộ lu n còn là m t ho t đ ng giao ti p ngôn ng đ c thù đ qua đó giúp rèn luy n trí

ả ạ ạ ệ ệ ữ ắ ả ả

ệ ườ ạ ọ ở ươ ọ ế bi n thuy t ph c.

ộ ng trung h c và đ i h c ờ ọ ổ ế ph ể ọ tu linh ho t, nh y bén, rèn luy n kh năng ngôn ng s c s o và kh năng hùng ậ ng Tây, tranh lu n h c đ qua đó giúp h c sinh,

ụ Trong các tr ậ ấ ạ ọ là m t sinh ho t h c thu t r t ph bi n trong các gi ả ệ ả ả ắ sinh viên hình thành l

ố ư i t ế ủ ữ ể ấ ồ ờ ố

ễ ộ đi m, đ ng th i khuy n khích m i quan tâm c a gi ườ ọ ố s ng xã h i đang di n ra xung quanh, giúp ng duy s c bén và logic, kh năng b o v và ph n bác quan ề ủ ờ ớ ẻ i tr vào nh ng v n đ c a đ i ứ ệ i h c hình thành và rèn luy n ý th c

ệ ộ xã h i và trách nhi m công dân.

ậ ế ề ề ệ ườ N u k năng tranh lu n/ph n bi n c n thi

ủ ỹ ộ ố t cho nhi u ng ậ

ữ ả ệ ể ả , dùng “tài ăn nói” đ gi

ộ ấ ể ấ

ề ẫ ớ ự ọ ề ố ậ ề ể ữ

ế ậ ố ớ ề ậ ị

ế ể ệ ả

ấ ữ ộ ấ ậ ề ụ ố ầ i c n thi ạ ủ ự ế ố ớ ự ệ

ầ ế i trong nhi u lĩnh ạ ứ ự ủ ặ v c c a cu c s ng thì công vi c đ c thù c a ngh Lu t chính là dùng s c m nh ả ế ừ i quy t mâu thu n, tranh ch p gi a ph i / trái, ngôn t ư ẩ đúng / sai thông qua các cu c đ u trí, đ u kh u v i s c xát gi a các quan đi m, t ưở ạ t ng đ i l p nhau, nh ng cách nhìn khác nhau v cùng m t v n đ đ qua đó lo i ậ ỏ b ngh ch lý và ti p c n chân lý. Vì v y, đ i v i ngh Lu t nói chung và ngh Lu t ề ỹ ư s nói riêng, k năng tranh lu n/ph n bi n là “công c ” t t đ hành ngh , ệ và tài hùng bi n là m t y u t ể ậ ộ ế ố tiên quy t đ i v i s thành đ t c a s nghi p. ậ ặ ủ 2. Đ c đi m c a tranh lu n

ố ậ

2.1. Tính đ i l p ỉ ả ậ ự ặ ố ấ ồ ố ậ ẫ Tranh lu n ch n y sinh có s mâu thu n, đ i l p, b t đ ng ho c đ i kháng v

ể ứ ư ưở ề ợ ế ệ ữ ậ t

i gi a các cá nhân / th h / các nhóm l ề quan đi m, nh n th c, t ấ ng, quy n l ộ ố ậ ự ề ả ẫ

ứ ế ậ ậ ề ợ i ở ậ ích / giai c p / đ ng phái trong xã h i. B i v y, s mâu thu n, đ i l p là ti n đ , là ữ ậ ơ ở ể ả c s đ n y sinh tranh lu n. Tranh lu n vì v y là hình th c giao ti p ngôn ng

211

ố mang tính “đ i kháng” cao.

ư ứ ế ệ ủ ụ ấ ẳ ộ Tính ch t cũng nh m c đ căng th ng, quy t li ộ ậ t c a tranh lu n ph thu c

ấ ủ ẫ vào tính ch t c a mâu thu n.

ế ấ ừ ờ ụ ộ ấ ồ ạ ẫ ậ + N u tranh lu n xu t phát t

ố ụ các mâu thu n, b t đ ng t m th i, c c b , không ằ ủ ả ậ ỉ mang tính đ i kháng thì m c đích c a tranh lu n ch nh m gi

ữ ủ ề ể ồ ỗ ố ị

ng có th ậ ướ ụ ặ ồ ị i thích, trình bày rõ ể ươ ờ ư quan đi m c a m i bên, đ ng th i đ a ra nh ng đ ngh mà phía đ i ph ứ ổ ng, làm thay đ i nh n th c, tán đ ng ho c không, qua đó có tác d ng đ nh h

ụ ư ậ ủ ể ế ồ ớ thuy t ph c d lu n đ ng tình v i quan đi m c a mình.

ế ả ậ ừ ẫ + N u tranh lu n n y sinh t

ễ ẳ ố các mâu thu n có tính đ i kháng thì tranh lu n s ế ệ ể ỏ ệ ậ ỉ

ượ ẫ ả ế ả c gi

di n ra vô cùng căng th ng, quy t li ứ d t khi mâu thu n đã đ ạ ượ ấ ộ ậ ẽ ấ t, không th th a hi p. Tranh lu n ch ch m i quy t, đó là khi đã phân rõ đúng / sai, ph i / trái, ế ụ ượ ườ ặ đ i khác c / m t m t cách r ch ròi, phân minh, ho c khi đã thuy t ph c đ

ở ậ ậ ạ ủ ế c ng ế ớ ầ nghe theo ý ki n c a mình. (B i v y trong tranh lu n t

ử ể ử ứ ủ i tòa m i c n đ n vai trò ọ

ộ ồ trung gian c a bên th ba – đó là H i đ ng xét x đ làm tr ng tài phân x ). ự ố ầ ẫ ố ớ ệ ạ ấ ố t, đ i v i lo i mâu thu n đ i kháng giai c p là s đ i đ u v t ặ Đ c bi

ị ể ả ự ế ưở ề ợ t ể ng, quan đi m và quy n l

ế ả ế ụ ườ ữ tranh ngôn ng mà k t c c th

ể ạ ừ ạ ự ế ế ề ư ỉ ằ i quy t ch b ng s giao i chính tr thì không th gi ừ ấ ự ạ ự b t l c ng ph i dùng đ n b o l c. Đó là khi ngôn t ộ ấ ộ ẫ nhau m t m t m t nên b o l c lên ngôi, là lý do d n đ n chi n tranh đ lo i tr

còn.

ộ ậ ấ ộ ớ ộ

M t cu c tranh lu n v i đúng nghĩa, đó là cu c giao đ u v t ả ậ ề ư ưở t ậ ừ ữ ằ ậ ả ể ả ọ đ trí b ng ngôn ng , trong đó c hai bên tranh lu n v a ph i l p lu n đ b o v

ể ủ ố ạ ừ ủ ể ệ ể ả ả ỏ ươ i v a ph i ph n bi n đ bác b quan đi m c a đ i ph ộ ng, là cu c ệ ng,

ỏ ư ủ ừ ề ậ ư quan đi m c a mình, l ả ừ ứ t c là ph i v a “công” v a “th ”, nên tranh lu n đòi h i t duy đa chi u, t duy

ể ự ề ả ệ ệ ả ậ ỉ ủ ư ph n bi n. Nói cách khác, tranh lu n ch có th th c hi n trên n n t ng c a t

ả ệ ự ư ậ ở ố duy ả duy ph n

ậ ph n bi n. Vì v y, tranh lu n chính là tình hu ng mà ệ ệ ủ ự ỗ đó năng l c t ộ c hi n th c hóa và phát huy cao đ . ườ ượ i đ

bi n c a m i ng ạ 2.2. Tính c nh tranh

ẫ ề ự ố ậ ậ ộ ộ ể Do s mâu thu n, đ i l p v quan đi m nên tranh lu n là m t cu c bàn cãi đ

ả ề ạ ỏ ể ẳ ị ị

ể ố ắ ư ề ẽ ậ ậ ậ ả ỗ và l p lu n đ c g ng b o v

đó m i bên tham gia tranh lu n đ u đ a ra các lý l ề ủ ề ế ắ

212

ỗ ự ể ả ệ ề ấ ể phân rõ v ph i / trái, đúng / sai, đ kh ng đ nh chân lý và lo i b ngh ch lý, trong ệ ể ữ chính ki n c a mình, đ u có ni m tin v ng ch c vào tính chân lý trong quan đi m ủ c a mình và n l c đ b o v ni m tin y.

ỗ ặ ạ ậ ấ ỗ ự ề

ố ắ ầ ể ươ M c dù tính c nh tranh trong tranh lu n r t cao khi m i bên đ u n l c “h ề ư ậ ộ ộ ụ g c” đ i ph

ả ậ ệ ữ ế ộ ỗ ộ

đúng nghĩa không ph i là m t cu c “h n chi n ngôn ng ” không lu t l ộ ộ ượ ấ ả ạ ạ ạ ộ ộ

“m nh ai n y đ ự ể ạ ớ ề ả ượ ệ i chân lý. Ch

ủ c th c hi n trên n n t ng c a trí tu và văn hóa đ đ t t ự ẩ kh u” đ ượ ề ả ủ ệ ệ ậ ộ ộ

khi đ ể ươ ượ ụ ế ằ ớ ạ ớ ng đ giành ph n th ng v mình, nh ng m t cu c tranh lu n v i ể theo ki u ấ c” mà ph i là m t cu c c nh tranh lành m nh, m t cu c “đ u ỉ ệ ớ c th c hi n trên n n t ng c a trí tu và văn hóa, m t cu c tranh lu n m i có ự ấ ng b ng s th u ả th phân rõ đúng/ sai, ph i / trái, m i thuy t ph c đ ố c đ i ph

ạ tình đ t lý.

ươ

2.3. Tính t ậ ng tác ộ ữ ữ ặ ộ ể Tranh lu n là m t hành vi giao tranh ngôn ng nên m t trong nh ng đ c đi m

ậ ươ ươ ệ ng tác. Tính t

ổ ậ ủ n i b t c a tranh lu n là tính t ữ ự ổ ể ng tác bi u hi n: ữ ử ườ ườ ậ ả S đ i vai luân phiên gi a ng

ẳ ệ ữ i nói / ng ỏ ự ươ ệ ớ ị ng tác v

thông đi p; gi a kh ng đ nh / bác b thông đi p. Cùng v i đó là s t ậ ả ứ ư ưở ữ ể ậ nh n th c, t t

ộ ế ự ữ ế ể ậ

ệ ữ ữ ệ ậ ặ ả ấ ồ i nghe; gi a g i / nh n / ph n h i ề ệ ng, tâm lý, tình c m, văn hóa… gi a các bên tranh lu n, bi u hi n ử ỉ qua ngôn ng (và c ch , thái đ n u là tranh lu n tr c ti p), qua đó có th làm thay ậ ổ đ i quan h gi a các bên tranh lu n (n y sinh ho c m t đi quan h thân h u, th m

ừ ạ chí t

b n thành “thù”). ậ ươ ồ Tranh lu n cũng là quá trình t ng tác thông tin, bao g m:

ế

ậ (cid:0) Ti p nh n thông tin ề (cid:0) Lan truy n thông tin

(cid:0) M r ng thông tin

ở ộ

(cid:0) B sung thông tin

ổ

ủ ậ

(cid:0) Ph nh n thông tin ị (cid:0) Kh ng đ nh thông tin

ẳ

ế ả ủ ươ ự ậ ổ ộ ng tác đó là s tác đ ng làm thay đ i nh n th c, t ứ ư

K t qu c a các quá trình t ộ ộ ưở ủ ng và hành đ ng c a cá nhân/ xã h i. t

ầ ủ ậ

3. Yêu c u c a tranh lu n ạ ụ ấ ạ ế ủ ậ ầ ộ ộ ớ “Th u tình đ t lý” là m c tiêu c n đ t đ n c a m t cu c tranh lu n v i đúng

ể ạ ượ ở ậ ụ ề ầ ậ ấ ỏ nghĩa, b i v y, đ đ t đ c m c tiêu y, tranh lu n đòi h i các yêu c u v tính trí

ệ tu , tính khách quan và tính văn hóa.

213

3.1. Tính trí tuệ

ộ ớ ộ ậ ự ự ọ ứ ẳ ộ ộ

ộ ộ M t cu c tranh lu n v i đúng nghĩa th c s là m t cu c đ s c căng th ng v ệ ữ ở ậ ự ệ ấ ậ ằ ỏ

ệ ở ự ệ ượ ư ể ạ ạ s nhanh nh y và linh ho t trong t c bi u hi n duy, s

ữ ậ ậ

ề trí tu , m t cu c giao đ u tr c di n b ng ngôn ng , b i v y, tranh lu n đòi h i cao ự ự ề v năng l c trí tu , đ ắ ả s c s o trong ngôn ng và l p lu n. ạ ư ự ạ 3.1.1. S nhanh nh y và linh ho t trong t

ủ ị ữ ẳ ớ ự ậ ị i gi a kh ng đ nh v i ph đ nh duy ượ ờ t l

Trong quá trình tranh lu n, s luân phiên l ộ ấ ị ộ ớ ễ ự ị ướ ẩ ị

ị ẵ ỏ ự ứ ỏ ộ

ậ ế ị ể ạ ố ỉ

ử ữ ứ ế ể

ườ ự ả ộ ố ổ ợ ậ i tham gia tranh lu n ph i huy đ ng t i đa và t ng h p các năng l c trí tu đ

ể ạ ạ ộ ộ c theo m t “k ch di n ra v i m t nh p đ r t nhanh chóng, không có s chu n b tr ộ ư ả b n” đã đ nh s n nên đòi h i s ng phó nhanh. Khi m t bên đ a ra câu h i hay m t ậ ậ i, vì v y l p lu n thì bên kia ch có vài giây suy nghĩ đ ra quy t đ nh và đ i đáp l ỏ ấ đây có th coi là hình th c giao ti p ngôn ng có tính th thách cao nh t, đòi h i ệ ể ng ể nghe, nghĩ và nói m t cách nhanh nh y và linh ho t. Nghe nhanh, hi u nhanh đ phát

ủ ố ơ ở ữ ể ệ ươ ị hi n nhanh nh ng s h và ngh ch lý trong quan đi m c a đ i ph

ế ị ự ọ ừ ể ấ

ở ậ ươ ố ở ị ả phán đoán nhanh, quy t đ nh nhanh và l a ch n ngôn t ế ơ ở s h khi n đ i ph ng không k p tr tay. B i v y các bên tranh lu n ph i luôn

ứ ạ ớ ớ ư ạ ẳ trong tr ng thái suy nghĩ căng th ng, v i t

ư ể ừ ấ ừ ủ ả ạ ố ng; nghĩ nhanh, ể nhanh đ t n công vào đi m ở ậ ế ề duy linh ho t, đa chi u, v i tài ng bi n ể và kh năng đ i đáp nhanh nh y đ v a t n công v a phòng th cũng nh có th

ả ể ừ ủ ế ạ ấ ắ hóa gi ế i tình th , chuy n t

ẽ ắ ả phòng th sang t n công, bi n b i thành th ng. ậ ữ ậ 3.1.2. S ch t ch , s c s o trong ngôn ng và l p lu n

ự ặ ậ ố ễ ộ ễ ế ế

ỗ ả ủ ể ộ ỏ h i m i bên ph i trình bày quan đi m c a mình m t cách rõ ràng, chính xác, d

ậ ờ ướ ậ ự ễ ơ ồ ể ậ ạ ấ hi u. Trong tranh lu n không ch p nh n s di n đ t m h hay l p l

n ả ả ỏ ườ ủ ậ ỗ ờ ồ m i bên tranh lu n ph i t

ắ ọ ươ ườ ừ ậ Tranh lu n di n ra trong tính đ i kháng cao và ti n đ di n bi n nhanh nên đòi ễ c đôi mà ậ ể ng c a mình đ ng th i cũng ph i hi u rõ l p ả ượ c ch t l c, không trong tranh lu n ph i đ ố ng đ i ph tr

ấ ơ ượ ế ậ rõ l p tr ậ ng. Vì v y ngôn t ọ ầ vòng vo, dài dòng, lan man, c n tr ng “ch t” h n là “l

ữ ề ậ ạ ờ ố ươ ễ thì không nh ng tranh lu n d đi l c đ , mà nh đó đ i ph ng”. N u dài dòng lan man ề ẽ ng cũng s có nhi u

ể ả ờ ạ th i gian đ tìm cách ph n công l

i. ự ố ắ ề ể ậ ỗ

ạ ụ ườ ữ ủ ặ ậ ố mu n “h g c” đ i th nên ngôn ng tranh lu n cũng th

ắ ả ứ ừ ấ ơ ề Vì hai bên tranh lu n có s đ i kháng gay g t v quan đi m mà m i bên đ u ố ố ng “n ng mùi thu c ế ể ề ợ ặ bên nào s c s o, có s c n ng h n thì bên y có nhi u l súng”. Ngôn t i th đ

214

ế ắ ơ giành chi n th ng h n.

ừ ủ ừ ấ ả ả ậ ậ

Vì cùng lúc v a ph i “t n công” v a ph i “phòng th ” nên l p lu n trong tranh ẽ ả ắ ẽ ả ả ỏ ậ ặ

ậ lu n đòi h i ph i th t ch t ch , logic, lý l ạ ứ ế ậ ứ ph i s c bén, lu n c ph i xác đáng và ậ ượ ư ỗ có s c công phá m nh. N u trong tranh lu n mà m i bên không đ a ra đ

ậ ứ ơ ở ể ả ủ ẽ ệ ể

ở ự ế ắ ượ ấ ố

ữ ế ế ộ ộ ỗ ộ ộ ộ lu n c / lý l ẽ ơ s r i vào b t c b i s “cãi chày cãi c i”, “lý s cùn”, “cãi l y đ ơ ở ể ẫ c s đ d n đ n m t cu c “h n chi n ngôn ng ”, m t cu c cãi l n không lu t l c các ậ xác đáng làm c s đ b o v cho quan đi m c a mình thì tranh lu n ự c”. Đó cũng là ậ ệ

ắ và khó phân th ng b i.

ạ 3.2. Tính khách quan và bình đ ngẳ 3.2.1. Tính khách quan

ế ố ủ ề ể ố ch quan luôn chi ph i và đi u khi n cách ng

ậ ộ ố Trong cu c s ng, y u t ọ ấ ả ạ ớ ạ ề ệ nhìn nh n và đánh giá m i v n đ , đó là rào c n t o ra gi

ế ẫ ậ ộ

ự ệ ậ ả ỏ ộ ườ i ta ế ậ i h n trong vi c ti p c n ể ế ở ậ chân lý m t cách khách quan. Đó cũng là lý do d n đ n tranh lu n. B i v y, đ ti p ậ c n chân lý, tranh lu n đòi h i ph i xem xét, đánh giá s vi c m t cách khách quan,

ệ ừ ề ạ nhi u khía c nh.

toàn di n t ườ ự ế ậ ả ọ Ng i tham gia tranh lu n ph i tôn tr ng th c t

ố ượ ữ ể ặ ự ế cho đ i t

ả ấ ng nh ng đ c đi m, tính ch t mà nó không có trên th c t ả ưở ế ế ợ ị khách quan, không gán ghép ể ; không đ ý ấ ệ chí, tình c m, l i ích, đ nh ki n cá nhân nh h

ề ng đ n vi c xem xét v n đ . ỏ ủ

ấ ứ ủ ể ạ ứ ế ồ ố

ậ ề ngu n g c, xu t x c a các thông tin, s li u ộ ứ ệ ượ ữ ẫ ồ c d n ngu n m t cách chung chung, m

ứ ử ư ằ ọ ị ậ ứ ả Tính khách quan c a tranh lu n cũng đòi h i lu n c ph i rõ ràng, chính xác và ố ệ đ t o s c thuy t ph c, ụ ơ hoa h c đã ch ng minh r ng…”, hay: “l ch s đã cho chúng ta tin c y vậ tránh dùng nh ng thông tin hay c li u đ ạ ồ ạ h , đ i lo i nh : “k

ấ th y” v.v…

ủ 3.2.2. Tính dân ch và bình đ ng

ỉ ự ự ượ ủ ậ ộ

ẳ ộ Tính khách quan c a m t cu c tranh lu n ch th c s có đ ộ ẳ ậ ậ ẳ ầ c khi các bên tranh ủ ầ ủ lu n hoàn toàn bình đ ng. Vì v y, dân ch và bình đ ng là m t yêu c u c n có c a

ậ ộ ộ ớ m t cu c tranh lu n nghiêm túc v i đúng nghĩa.

ẳ ắ ủ ậ ậ ỏ

ề ổ ị ế ẻ ẹ ầ ấ

ườ ườ ữ ư ề ệ ả ộ i bào ch a)…, nh ng đ u ph i tuân th ộ i bu c t d

i), quan h (ng ậ i/ng ầ ự ậ ủ ắ ọ

215

ị ế ượ ự ự ự ề Nguyên t c dân ch , bình đ ng trong tranh lu n đòi h i hai bên tranh lu n dù ấ có khác nhau v tu i tác (già/tr ), v th (cha m /con cái; th y/trò; c p trên/c p ủ ướ ẳ nguyên t c tranh lu n trên tinh th n bình đ ng và dân ch , tôn tr ng s th t và chân ố c d a vào v th , quy n uy, d a vào uy tín cá nhân hay d a vào s lý, không đ

ự ậ ặ ạ ể ấ ự ế ẻ ể ố ộ đông đ l p li m s th t, b cong chân lý ho c t o áp l c đ bu c đ i ph ươ ng

ủ ể ậ ả ấ ph i ch p nh n quan đi m c a mình.

ủ ự ỏ ủ ẳ ầ ộ

ư ể ậ ờ ồ ộ

ộ ậ S dân ch và bình đ ng trong tranh lu n đó là yêu c u, đòi h i c a m t cu c ấ tranh lu n nghiêm túc, có ý nghĩa, nh ng cũng đ ng th i là m t tiêu chí đ đo ch t ượ ủ ậ ộ ộ ng văn hóa c a m t cu c tranh lu n. l

ả ể ậ ượ ự ẳ ượ

t qua rào c n tâm lý đ xác l p đ ễ ố ớ ạ ấ ườ ủ ố ề Tuy nhiên, v ề ậ lu n là đi u không d dàng, nh t là đ i v i đ o lý truy n th ng c a ng c s bình đ ng trong tranh ệ ố t v n

ứ ậ ụ ừ ự ọ i Vi ộ coi tr ng tính tôn ti th b c và s tuân ph c t ế trong gia đình đ n ngoài xã h i.

3.3. Tính văn hóa ộ ộ ự ự ườ ế ệ ễ ậ ẳ M t cu c tranh lu n th c s th

ng di n ra căng th ng, quy t li ủ ở ậ ố ắ ể ả ệ ậ ườ ể

ề đ u c g ng đ b o v l p tr ệ ơ ể ệ ể ệ ử ả ơ ỉ ỗ t do m i bên ậ ng và quan đi m c a mình, b i v y tranh lu n không ch là n i th hi n trí tu mà còn là n i th thách và th hi n b n lĩnh văn

ứ ỗ ườ ử ủ hóa ng x c a m i ng i.

ụ ậ ấ ậ ộ ộ ộ ớ M t cu c tranh lu n có văn hóa là cu c tranh lu n nh t quán v i m c đích truy

ậ ự ố ầ ề ẳ

ự ư ể ẫ ẫ

ệ ữ ườ ữ ề ả ị ậ tìm chân lý, vì v y dù quá trình tranh lu n có căng th ng do s đ i đ u v quan ầ ọ c hòa khí trong s tôn tr ng l n nhau trên tinh th n ỉ ữ ượ đ đi m nh ng v n luôn gi ẻ ứ ầ c u th , không x y ra s t m trong quan h gi a nh ng ng i tham gia. Đi u đó ch

ể ả ậ ậ có th x y ra khi các bên tham gia tranh lu n có văn hóa tranh lu n.

ỗ ộ ậ ụ ủ ề ả ướ ế

ở ả ế ể ự ệ ả Văn hóa tranh lu n tr ự c h t ph thu c vào n n t ng văn hóa c a m i cá nhân, ự ủ ộ

ộ ươ ự ề ử ớ ố năng l c “trí tu c m xúc”, đó là s ch đ ng ki m soát c m xúc ứ ư ự ng.

ủ ệ ả

ự ủ mà tr c ti p là ả b n thân cũng nh s đúng m c v thái đ trong ng x v i đ i ph ậ ề ả 3.3.1. “Trí tu c m xúc” – n n t ng c a văn hóa tranh lu n ự ầ ườ ệ Trong các năng l c tinh th n c a con ng

ườ ự ế ờ ộ

ả c m xúc th ị ạ ộ ư ư ệ ặ ằ ỗ xúc b chi ph i b i trí tu , nh ng m t khác, đ ng sau m i ho t đ ng t

ố ủ ả ở ậ ự ự ộ ỗ

ườ ườ ư ầ ả ỉ ỉ

ng không ch có c m xúc thu n túy, cũng nh không ch có trí tu ưở con ng ầ i th ế ứ ộ ả ủ ả ế ệ ố

ạ ộ ủ ư ả ố ự i thì năng l c trí tu và năng l c ả ố ng không tách r i nhau mà còn chi ph i nhau m t cách tr c ti p. C m ố ở duy cũng ủ luôn có s tác đ ng, chi ph i c a c m xúc. B i v y, trong m i năng l c hành vi c a ệ ấ ng c a c m xúc đ n trí tu là r t ườ ng luôn nhu m màu c m xúc,

thu n túy, n u không mu n nói là m c đ nh h ỗ ớ l n. Nói cách khác, m i ho t đ ng c a t ề duy th ể ả ư ả ậ

216

th m chí không ít khi c m xúc còn đi u khi n c t ệ ườ ữ ữ ệ ố duy. Trong kho tàng kinh ư Yêu nên t t, ghét nên nghi m dân gian ng t, nh ng câu thành ng nh : “ i Vi

ổ ổ ấ x u”; “Yêu nhau cau sáu b ba, ghét nhau cau sáu b ra làm m i ườ ”… chính là để

ề ề nói v đi u này.

ự ế ấ ở ớ ả ả ạ

Th c t ấ ễ cũng cho th y, khi ta ữ ấ ậ ế ị ườ ầ ủ ặ ẻ trong tâm tr ng tho i mái v i c m xúc vui v , ộ i khác, ho c ra m t quy t đ nh nào đó

ư ặ ầ ớ ộ ở ta r t d ch p nh n nh ng yêu c u c a ng ế ấ ễ r t d dàng. Nh ng cũng v i m t ý ki n hay yêu c u đó mà g p lúc ta đang trong

ạ ự ộ ế ị ể ả ộ ị

ườ ễ ế ậ ấ tâm tr ng không tho i mái, b c b i, khó ch u thì khó có th ra quy t đ nh m t cách ể ợ h p lý và cũng không d dàng đ xem xét và ch p nh n ý ki n ng

ự ệ ệ ữ ệ ả ố ượ i khác. ộ ở c th c hi n b i m t nghiên M i quan h gi a trí tu và c m xúc cũng đã đ

ạ ọ ủ ọ ỹ ứ c u chuyên sâu c a hai nhà tâm lý h c M là Peter Salovey (Đ i h c Yale) và Jonh

ạ ọ ọ ư ệ

ệ ả ọ Mayer (Đ i h c News Hampshire), trong đó h đ a ra khái ni m “trí thông minh xúc ả c m”, hay còn g i là “trí tu c m xúc” (emotional intelligence). Theo

ỉ ố ặ ư ự ệ ế ượ Peter ỉ c coi là ch

ư Salovey, “n u IQ là ch s đ c tr ng cho s thông minh trí tu thì EQ đ ự ố ặ s đ c tr ng cho s thông minh tâm h n ồ ”.

ứ ứ “trí thông minh xúc c mả ” – t c ch s ỉ ố “thông minh

ượ ệ ở ộ

Theo các nhà nghiên c u này, ấ ể 4 c p đ : ả ể ậ ế ủ ả ả tâm h nồ ” đ ậ a) Nh n bi t đúng c m xúc c a b n thân

c bi u hi n ế ả t c m xúc : là kh năng có th nh n bi ữ ủ ườ ả mình và c m xúc c a nh ng ng

ả ể ượ ả ấ ả ạ ả ượ i xung quanh. ể : là kh năng hi u và th u c m đ b) Hi u đ

c c m xúc ườ ờ ế ả ủ ậ ủ ồ i khác, đ ng th i bi ủ c các lo i c m xúc c a ạ ả t nguyên nhân và h u qu c a các lo i c m

ả ễ ả ả ạ ủ ả ườ mình và c a ng xúc y.ấ ạ c) T o ra c m xúc : là kh năng di n t và đáp l i các c m xúc c a ng i khác,

ế ắ ẻ ớ ườ thông qua đó bi

ả t l ng nghe, thông c m và chia s v i ng ượ ả ả ự ả i khác. ủ ả ả ả : là kh năng t qu n lý đ

d) Qu n lý c m xúc ế ự ề ả ự ể ỷ ậ ự c c m xúc c a mình, là kh năng ả ki m ch tình c m, t t

ự ữ ế ế ờ ể và ch ng nh ng khát v ng, đam mê, t cách

ệ ữ ệ ố ớ ả đánh giá, là kh năng k lu t t ồ ọ đ ng th i bi ọ ườ ể ễ ậ ồ thi n các m i quan h gi a mình v i m i ng

ướ ẫ ủ ượ ả ệ ầ c c m xúc còn góp ph n vào vi c h

ữ ả giác, kh năng ki m soát ả ư ử ợ c x h p lý đ giúp c i ể i, đ d dàng hoà đ ng vào t p th . ộ ng d n suy nghĩ và hành đ ng ượ ố ế ị c ư đ a ra nh ng quy t đ nh sáng su t, tìm ra đ Làm ch đ ả ủ c a b n thân, giúp ta có kh năng

ệ

1 Xem: Trí tu xúc c m

ả , Wikipedia.org

217

ả ạ ể ả ế ề nhi u gi i pháp linh ho t đ gi i quy t công vi c ệ 1.

ả ư ậ ỉ ố ề ự ạ ả ủ

ả ử ộ ế ứ ạ ợ

ố ả ố ư ạ ượ ệ ệ ờ và c m xúc, nó mách b o chúng ta bi ụ ể các tình hu ng c th , nh đó mà đ t đ

ỉ ố ụ ủ ự ỗ ọ

ứ ộ ấ ượ ả ụ ứ ể ể ộ

1 i khác.

ư ả ườ ủ ự ồ Nh v y, “trí thông minh xúc c m” chính là ch s v s nh y c m c a tâm h n ả t ng x m t cách linh ho t và phù h p trong ế i u trong quan h giao ti p. c hi u qu t ạ ầ ộ ộ S thành công c a m i cá nhân ph thu c m t ph n quan tr ng vào ch s nh y ả c m này, cũng t c là ph thu c vào m c đ th u hi u và ki m soát đ c c m xúc ộ ủ c a mình cũng nh kh năng tác đ ng tích c c vào c a ng

ậ ệ ự ạ ộ ớ ự ươ ạ ớ

ẳ ộ ấ ấ ủ Trong ho t đ ng tranh lu n, v i s t ấ ự ượ ữ ề ỗ ng mà m i bên đ u n

ầ ắ ộ ề ể ả ả ộ

ệ ỗ ợ ư ọ ỉ

ủ ậ ậ

ng tác tr c di n và linh ho t, v i tính ỗ ch t căng th ng và gay c n c a cu c đ u trí gi a hai l c l ự ể l c đ giành ph n th ng thu c v mình thì kh năng ki m soát c m xúc là m t yêu ề ầ ấ c u r t quan tr ng, không ch có ý nghĩa trong vi c h tr cho t duy mà còn là n n ả ả ủ t ng c a văn hóa tranh lu n. Vai trò c a “trí thông minh xúc c m” vì v y càng phát huy tác d ng. ụ ể 3.3.2. Bi u hi n c a văn hóa tranh lu n

ể ệ ở ệ ệ ả ụ ệ ủ ậ ậ ậ

Văn hóa tranh lu n th hi n ả ủ ộ vi c v n d ng và phát huy “trí tu c m xúc” đ ạ ư ự ự ể ả

ử ớ ố ở ậ ươ ể ệ ậ ộ ộ ể ch đ ng ki m soát c m xúc b n thân cũng nh s linh ho t và đúng m c trong thái ộ ứ đ ng x v i đ i ph ng. B i v y, m t cu c tranh lu n có văn hóa bi u hi n qua

a. S tôn tr ng:

ơ ả các tiêu chí c b n sau đây: ọ ự

ậ ẫ ọ ủ ộ ọ ự Trong tranh lu n, s tôn tr ng l n nhau là m t tiêu chí quan tr ng c a văn hóa

ỗ ề ườ ườ ướ ộ ấ ể tranh lu n.ậ Tr i th c cùng m t v n đ , m i ng

ề ề ườ ụ ế ni m tin khác nhau, đó là đi u bình th

ậ ể ể ả

ở ự ươ ủ ế ể ả ầ ầ ố ọ ọ do gì đ thi u tôn tr ng đ i ph

ủ ứ ể ể ẽ ắ ộ ị

ượ ế ấ ậ ẫ ồ ọ ớ ộ ữ ng có quan đi m, cách nhìn và nh ng ủ ự ự ở ậ ng. B i v y, n u th c s coi m c đích c a tranh lu n là đ phân minh ph i / trái, đúng / sai, là đ tìm ra chân lý thì không có lý ộ ng ngay c khi h sai l m, b i s sai l m c a m t ự quan đi m s có giá tr ch ng minh cho s đúng đ n c a m t quan đi m khác. Vì ề ậ ự v y s ch p nh n nhi u lu ng ý ki n trái ng

ộ ả ố ả ượ ậ ộ

ệ ầ ờ ấ ể t nh t đ có đ ộ ế ể ộ ượ ậ ữ m t trong nh ng đ m b o t ề th i cũng là đi u ki n c n thi t đ m t cu c tranh lu n có th đ n đ c v i thái đ tôn tr ng l n nhau là ồ c cu c tranh lu n có văn hóa, đ ng ể ế c cái đích

ề

ỉ ố

ứ

i thích vì sao trong cu c s ng, có nh ng ng

ể ấ

ữ ể

ế

ả

ắ

ọ

ườ ấ i r t thông minh (ch s IQ cao) nh ng trong trong ng x ồ

ườ

ữ

ử ng không thành công trong

i thì th

ự

ệ

1 Đi u này gi ộ ố ả ứ ự c ng nh c, c c đoan, thi u kh năng đ th u hi u và hòa đ ng gi a m i ng ộ ố cu c s ng và s nghi p.

218

ế ầ mà nó c n đ n.

ộ ộ ậ ệ ấ ộ ộ ơ

ố ụ ự ể ể ế ẳ ả ị

m c đích cu i cùng là đ kh ng đ nh chân lý ở ậ thông qua s hi u bi ủ ồ ự ậ

ườ ủ ề ằ ộ ộ ả lu n, ph n bi n ứ đ c, nhân cách c a ng

ể ệ ự ườ ệ ậ M t cu c tranh lu n có văn hóa, đó là m t cu c đ u trí, là “trò ch i trí tu ” mà ậ t và kh năng l p ệ , b i v y không th đánh đ ng s đúng / sai c a chân lý v i đ o ớ ạ ể ậ Đi u đó cũng có nghĩa r ng, m t cu c tranh ị t th và i tranh lu n. ậ ấ lu n có văn hóa không ch p nh n các hành vi th hi n s coi th ng, mi

ạ ả ủ ự ế ể ỉ

ẳ ế ụ ấ ế ủ ậ ẽ ở ế ấ ộ ỉ th ng, gay c n, b i n u không thì k t c c t

t y u c a cu c tranh lu n s ch là s ự ư ộ ẫ ậ ậ ớ

ể ế ở ầ ể ệ ể ả ộ ậ xúc ph m cá nhân, ngay c khi tranh lu n lên đ n cao trào đ nh đi m c a s căng ự phát sinh thêm mâu thu n m i, th m chí là s thù h n nhau. Đúng nh m t nhà văn ậ hóa đã nói: “Vi c cá th hóa m t tranh lu n là đi m kh i đ u hoàn h o đ bi n nó

ế thành chi n tranh”.

ỗ ỏ ậ ả ặ ủ ố ị

ấ ể ả ẻ ể ể ả ờ

ệ ả ệ ể ự ệ ậ ố ộ ươ để Văn hóa tranh lu n đòi h i m i bên ph i đ t mình vào v trí c a đ i ph ng ế ắ t l ng nghe, th u hi u, thông c m và chia s , đ nh đó mà chuy n c m xúc tiêu ượ c

bi ự c c thành tích c c, giúp cho vi c c i thi n m i quan h đ cu c tranh lu n đ ở ệ ễ ẳ ở

di n ra trong không khí bình đ ng, c i m và thân thi n. ữ ạ ư ứ ậ ậ ộ ộ Đ c Ph t sau khi thành đ o, nhân cu c tranh lu n gi a ch Tăng thu c hai nhóm

ư ạ ằ ả ừ

ậ ư Kinh s và Lu t s , đã d y r ng: “ ả ầ ừ ế ộ ườ ạ ề ki n, đ ng nghe m t chi u, ph i tr m tĩnh xét đoán

ươ ả ế Ứ ệ ph

ứ ng th c gi ầ ấ i quy t tranh ch p, trong đó có ữ ứ ệ ớ ”. Sau đó, Ng c ni m t ni ự ụ ể ằ bày đ u đuôi câu chuy n v i nh ng b ng ch ng c th ; và

ư ẫ ố ắ ủ ả ậ ế ằ ế ủ ph i nh n bi

ả t r ng ý ki n c a mình dù c g ng vô t ư ự ượ ự ắ Hai bên ph i bình tâm l ng nghe, đ ng có thành ả ề i truy n d y b y ỳ nghĩa là ph i trình ả ỳ nghĩa là T ngôn t ni ư v n là ch quan do đó ch a ậ ự ụ mình ph i công nh n s v ng c s chính xác vô t , nói cách khác, t

ế ủ ế ể ệ th hi n đ ề v khi m khuy t c a mình.

ị ự ầ b. S c u th :

ộ ộ ộ ậ ề ệ ữ

ả ậ ị ể ạ ỏ ị ự ế ng

ở ằ ả ấ ả ầ i tham gia tranh lu n ph i có tâm c u th đ g t b đ nh ki n và luôn t ở ậ ế ề ữ

ạ t c nh ng gì mình bi ậ ả ộ ọ

ề ư ạ ằ ả ộ ớ ờ nghe. M t thi n s đã d y r ng, không ph i vô c mà tr i sinh ra con ng

ươ ệ ằ ộ ộ

ạ tai và m t mi ng. L i cũng có m t câu ph ườ ng ngôn nói r ng: “ ậ ế ế ắ ế ế ậ ấ t l ng nghe, bi i khác bi

219

t ch p nh n ng ủ ặ ”. Vì th bi ể ư ế ủ ế ấ ế ủ M t trong nh ng đi u ki n tiên quy t c a m t cu c tranh lu n có văn hóa là ắ ườ nh c t đ u là đúng. B i v y, trong nh mình r ng, không ph i t ế ắ ỏ ố t l ng đ i tho i nói chung và tranh lu n nói riêng, m t đòi h i quan tr ng là ph i bi ườ i có hai Văn hóa cao nh t làấ ầ ữ t nh n ra nh ng sai l m ậ t ch p nh n ho c thiên ki n ch quan trong quan đi m c a chính mình cũng nh bi

ủ ự ữ ệ ể ế ớ ộ ủ nh ng ý ki n khác v i mình, đó cũng là m t bi u hi n c a năng l c văn hóa c a

ỗ

m i cá nhân. ộ ộ ậ ẽ ạ ượ ả ố ư ế ượ M t cu c tranh lu n s đ t đ c k t qu t c làm sáng

ỏ ạ ự ấ ứ i u là khi chân lý đ ẻ ố ệ ữ t

ộ ế ụ ế

ở ậ ả ằ ậ ậ ộ

ổ ế ắ ẻ ố ứ ặ ặ ở trong s th u tình đ t lý mà không làm s t m m i quan h gi a hai bên tranh ớ ậ ậ lu n. Tuy nhiên, cũng không ít khi tranh lu n không đi đ n m t k t c c ngã ngũ v i ắ ầ ự s phân minh ph i / trái rõ ràng, b i v y, khi nh n ra r ng cu c tranh lu n b t đ u ệ ụ tr nên vô b , b t c ho c đã đi quá xa m c tiêu, ho c làm s t m m i quan h thì

ế ừ ạ ả ủ ộ ứ ấ ậ ộ t cách d ng l i đúng lúc, đó cũng là

ph i ch đ ng ch m d t cu c tranh lu n. Bi ứ ử ậ ng x có văn hóa trong tranh lu n.

ỹ ậ

4. Các k năng tranh lu n ắ ề ệ ậ ậ ườ ụ ườ ớ Tranh lu n g n li n v i “thu t hùng bi n”, ng ế i có tài thuy t ph c ng i khác

ế ắ ậ ộ ượ ọ ườ ệ ể đ chi n th ng trong các cu c tranh lu n đ

ứ ế ệ ỏ c g i là ng ậ ế i có tài hùng bi n. Tài ả ủ ự ổ ợ hùng bi n (hay tài ng bi n gi i) trong tranh lu n là k t qu c a s t ng h p các

ự ệ ả ự ấ ượ ữ ệ

năng l c trí tu , c m xúc và ngôn ng . Các năng l c y đ ậ ố ợ ư ự ụ ậ ậ ỹ tranh lu n qua s ph i h p các k năng t ự c hi n th c hóa trong ậ ỹ duy và l p lu n, k năng v n d ng các

ữ ế ậ ỹ chi n thu t tâm lý và k năng ngôn ng .

ỹ ư ậ ậ ậ 4.1. Các k năng t duy và l p lu n trong tranh lu n

ể ỏ ậ ờ ự ố ễ ạ Đ làm sáng t chân lý, tranh lu n bao gi cũng di n ra trong s đ i tho i luân

ị ẳ ố ậ ỏ ữ ể ỗ

ả ể ừ ứ ủ ể ẳ ồ ị khi v a ph i ch ng minh đ kh ng đ nh quan đi m c a mình, đ ng th i l

ả ả ủ ố ươ ể ể ể ệ ể ậ ỏ ph i ph n bi n đ bác b quan đi m c a đ i ph

ả ắ ướ ữ ế ậ ắ ộ ỏ th ng trong các cu c tranh lu n, tr

c h t đòi h i ta ph i n m v ng các qui lu t t ụ ể ươ ủ ậ ậ ầ ỹ

phiên kh ng đ nh và bác b gi a hai bên đ i l p quan đi m, trong đó m i bên trong ờ ạ ừ i v a ế ng. Vì v y đ có th giành chi n ậ ư ng pháp c a phép ụ ố duy logic và k năng l p lu n, mà c th là các yêu c u và ph ư ỹ ứ ệ ệ ệ ậ ỏ ch ng minh và bác b cũng nh k năng phát hi n, nh n di n và đ i phó ng y bi n.

ứ

ậ 4.1.1. Ch ng minh và bác b trong tranh lu n ộ ỏ ộ ậ ễ ở Quá trình di n ra m t cu c tranh lu n cũng là quá trình mà

ể ự ư ậ ỹ

ằ ậ ụ ề v quan đi m v n d ng các năng l c t ỏ ộ ề ế ẳ ị ị

ủ ứ ứ ể ề ậ ậ ậ ắ ậ các lu n c và l p lu n đ ch ng minh tính đúng đ n c a lu n đ thì ng

ậ ứ ể ứ ủ ị ậ

220

ề ằ ứ ệ ệ ậ ậ ậ ầ ỏ ố ậ đó các bên đ i l p ể ứ ậ duy logic và các k năng l p lu n đ ch ng ả ử ụ ẳ ậ minh nh m kh ng đ nh / bác b m t lu n đ . N u bên kh ng đ nh ph i s d ng ượ ạ i, c l ậ bên ph đ nh cũng dùng các lu n c và l p lu n đ ch ng minh tính không xác đáng ậ ủ c a lu n đ b ng vi c phát hi n và bác b các sai l m trong lu n c và l p lu n

ươ ệ ề ẳ ậ ậ ỏ ị

ủ ố c a đ i ph ị ươ ng. Vi c kh ng đ nh hay bác b trong tranh lu n, vì v y cũng đ u có ươ ườ ế giá tr t ng đ ng trên con đ

ườ ậ ứ ượ ng ki m tìm chân lý. ậ ng, trong tranh lu n, khi không tìm đ Thông th

ườ ỵ ệ ụ ệ ệ ế

minh, ng ặ ườ ế ạ ậ ậ

ắ (ho c vô tình) vi ph m các qui t c logic trong l p lu n khi n ng ưở ở ậ ậ ể ứ c lu n c xác đáng đ ch ng ự ố ọ i ta dùng đ n ngu bi n (hay còn g i là bao bi n). Ng y bi n là s c ý ầ i nghe nh m ng cái sai là đúng và cái đúng là sai. B i v y, tranh lu n cũng là quá trình phát t

ỏ ệ ệ ụ ể ả ạ ự ằ

ỹ hi n và bác b ng y bi n đ tr l ướ ế ậ ậ ọ ơ ỹ

trong các k năng tranh lu n, tr ủ ứ ệ ắ ạ ậ ố ỹ

ở ỗ ệ ậ ể ừ ế ậ ệ ụ i s công b ng, khách quan cho chân lý. Do đó, ụ ế c h t và quan tr ng h n h t là k năng v n d ng ớ thành th o các qui t c logic c a phép ch ng minh, k năng nh n di n và đ i phó v i ế t t cách phát hi n l p lu n nào sai và sai ch nào đ t đó bi

ầ ủ ứ ứ ng pháp ch ng minh và yêu c u c a phép ch ng minh, các cách bác b

ứ ng y bi n, t c là bi cách bác b . ỏ ươ Các ph ư ạ ượ ậ ở ọ ụ ệ c h c trong môn logic h c ọ 1. Vì v y ỏ đây

cũng nh các d ng ng y bi n đã đ ạ ỉ ộ ữ ầ ơ ả ủ ứ

ỏ chúng tôi ch nêu l ư ườ ọ ứ ụ ệ ể ầ

ứ ấ ữ ế ề ể ế ơ ọ cũng nh cách bác b các sai l m/ng y bi n trong ch ng minh đ ng ả ữ v ng h n, và đi u quan tr ng là, ph i bi t chuy n hóa nh ng ki n th c y thành k

ể ậ ụ ệ ể ậ ạ ạ ả

ạ ộ ự ư ỏ ấ ữ ặ ế ở i m t cách khái quát nh ng yêu c u c b n c a phép ch ng minh ắ i h c n m ỹ ộ năng đ có th v n d ng nhanh nh y, linh ho t và hi u qu trong tranh lu n – m t duy ho t đ ng giao ti p ngôn ng đ c thù mà đó đòi h i r t cao các năng l c t

logic.

ứ ứ ươ ng pháp ch ng minh ự ở ừ ự ủ ứ ế : là cách ch ng minh mà đó, t ậ tính chân th c c a lu n

4.1.1.1. Các ph + Ch ng minh tr c ti p ự ủ ậ ề ứ c suy ra tính chân th c c a lu n đ .

ứ ủ ị ứ ệ

+ Ch ng minh gián ti p ề ể ự ủ ự ủ ứ ề ẳ ậ ả ậ ị ế : là cách ch ng minh thông qua vi c ph đ nh tính chân th c c a ph n lu n đ đ kh ng đ nh tính chân th c c a lu n đ . Ch ng minh gián

ể ự ế ằ ệ ti p có th th c hi n b ng hai cách:

ề ằ ứ ứ ả ậ Ch ng minh ph n ch ng ứ ứ : ch ng minh tính đúng c a lu n đ b ng cách ch ng ủ

ả ề ậ

ả ầ ỉ ừ ộ ứ ạ ủ ừ: ch ra tính sai l m c a các kh năng khác, tr m t kh ả minh ph n lu n đ là sai. Ch ng minh lo i tr

ủ ậ

ứ ủ ụ ầ ỏ ề năng c a lu n đ . ầ ệ 4.1.1.2. Yêu c u c a phép ch ng minh và cách bác b các sai l m/ng y bi n

1 Xem: Lê Duy Ninh, sđd.

221

ứ trong ch ng minh

ầ ậ ố ớ ỏ ậ

ố ớ ầ ậ

ề ị ậ ả ướ ế ầ ậ ề ề a. Yêu c u đ i v i lu n đ và cách bác b lu n đ : ề: + Yêu c u đ i v i lu n đ Lu n đ ph i rõ ràng, xác đ nh

ậ : Trong tranh lu n, yêu c u tr ộ ề ả ậ

ơ ồ ậ ờ ễ ế ề ạ ộ ề ượ ư đ đ ệ ni m đ ể , nhi u nghĩa, hi u th nào cũng đ c di n đ t m t cách m h , l p l

ấ ượ ẽ ẫ ệ ể ể ặ ầ ả ố ẽ thì s gây hi u nh m ho c không th ng nh t đ

ả ờ ặ ổ ỏ ị ậ c h t là, lu n ị c đ a ra tranh lu n ph i rõ ràng, xác đ nh. M t lu n đ mà trong đó các khái ượ ượ c ế c cách hi u, h qu là s d n đ n ộ ộ ườ i m t ng tr l

ữ nh ng tranh cãi vô b khi “ông nói gà, bà nói v t” ho c “h i m t đ n o”.ẻ

ề ậ ả ấ ồ ớ ố ứ Lu n đ ph i đ ng nh t v i chính nó trong su t quá trình ch ng minh

ề ầ ứ ắ ầ ậ ướ ả Nguyên t c này yêu c u lu n đ c n ch ng minh tr

ề ị ứ ế ậ ổ ề ượ ậ ả lu n đ b thay đ i trong quá trình ch ng minh thì k t qu là, lu n đ đ : ở ế ấ c sau ph i nh t quán, b i n u ứ c ch ng

ả ậ ề ầ

minh không ph i là lu n đ ban đ u. ỏ ậ

ề + Cách bác b lu n đ : ậ ụ ằ ạ ớ ỏ ệ M c đích mà tranh lu n nh m đ t t i là làm sáng t

ở ậ ỏ ậ ỏ ậ ề ề ườ ấ ể ắ ị đ nh/ bác b lu n đ . B i v y, bác b lu n đ là con đ ẳ chân lý qua vi c kh ng ng ng n nh t đ giành

ắ ế ỏ ậ ể ậ

ề chi n th ng trong tranh lu n. Sau đây là các cách đ bác b lu n đ : ỉ ỏ ậ ề ằ ủ ậ

ề * Bác b lu n đ b ng cách ch ra cái sai c a lu n đ : ữ ạ ể ạ ế ấ ụ ẹ ả ộ ở Ví d : Đ h n ch v n n n k t xe, m t trong nh ng gi

ấ ề ồ ừ thông công chính TP. H Chí Minh đã t ng đ xu t đó là qui đ nh xe ô tô bi n s

ẵ ứ ẻ ỉ ượ ư ộ ẻ ươ t ẵ ch n/ l ch đ

c l u thông trong n i thành vào các ngày ch n/ l ữ ệ ừ ư ậ ả ộ ỉ phía d lu n xã h i đã ch ra nh ng sai l m c a gi

ế nhiên, các ý ki n ph n bi n t ư ằ ữ ậ ứ ể ứ ả

ả pháp này khi đ a ra nh ng lu n c đ ch ng minh r ng gi ạ ư ả ng xe l u thông, trong khi l

ể ố ượ ư ượ c l u l ư ể ố ả ặ ắ ự ạ i pháp mà s Giao ể ố ị ng ng. Tuy ả ủ ầ i ữ i pháp này không nh ng ề i làm n y sinh thêm nhi u , ho c s m thêm xe, “ch y” bi n s …).

ề ả

ậ ứ ườ ứ ệ ế ả ả ơ ớ

không làm gi m đ ệ ụ h l y tiêu c c khác (nh dùng bi n s gi ả Thêm vào đó, nó cũng không có tính kh thi khi gây ra nhi u khó khăn cho c hai ụ i dân và c quan qu n lý. V i các lu n c ph n bi n có s c thuy t ph c ấ phía: ng ề ị

ả ậ ỏ này, đ xu t trên đã b bác b . ỏ ậ

ứ * Bác b lu n đ b ng cách ch ng minh ph n lu n đ là đúng: ứ ự ề ằ ỏ ề ậ ữ ể ệ ế

ỏ ẽ ư ứ ể ườ ữ ứ ề ậ ứ ư Đây là cách bác b mà thay vì vi c đ a ra nh ng lu n c tr c ti p đ ch ng ả ậ i bác b s đ a ra nh ng lu n c đ ch ng minh ph n minh lu n đ là sai, ng

222

ậ ề lu n đ là đúng.

ỏ ằ ể ể ụ ướ ạ ậ Ví d : Đ bác b quan đi m cho r ng tình tr ng ng p n

ở ố ồ ể ứ ế ậ

ọ tr ng ậ ệ ư ữ ể ả ẳ ằ ằ ị

ướ ự ữ ừ ế ế ậ ổ c là do bi n đ i khí h u mà tr n

c h t và tr c ti p là do nh ng tác nhân t ị ệ ố ườ ướ ạ ọ ầ c ngày càng tr m ả ổ thành ph H Chí Minh là do bi n đ i khí h u, ta có th ch ng minh ph n ậ ứ ề ằ lu n đ b ng vi c đ a ra nh ng b ng ch ng đ kh ng đ nh r ng: không ph i ng p ế ướ phía ự c đô th không khoa h c; xây d ng

con ng ệ i gây nên (qui ho ch h th ng thoát n ấ ế ế ạ ạ

ư ậ ỏ ậ tùy ti n, thi u qui ho ch, l n chi m sông ngòi, kênh r ch…). ề ằ ậ ứ ể ứ ữ

ặ ư ữ ề ậ ậ ả

ề ộ ỏ ậ ữ

ấ ể ế ươ ườ ắ ậ ộ ộ ằ ư Nh v y, bác b lu n đ b ng cách đ a ra nh ng lu n c đ ch ng minh r ng ậ ứ ể ứ ề lu n đ sai, ho c đ a ra nh ng lu n c đ ch ng minh ph n lu n đ là đúng, đó là ấ ể ạ ụ ự ế nh ng cách bác b lu n đ m t cách tr c ti p, cũng là cách nhanh nh t đ “h g c” ố đ i ph ng ng n nh t đ k t thúc m t cu c tranh lu n.

ng, là con đ ỏ ậ ề ằ ệ

* Bác b lu n đ b ng cách bác b ng y bi n: ể ạ ượ ỏ ụ ụ ậ ườ ụ c m c đích, không ít khi ng

Trong tranh lu n, đ đ t đ ố ộ ủ ư ạ ắ ậ ứ t c là (m t cách vô tình hay c ý) vi ph m các qui t c logic c a t

ậ ạ ậ ể ệ ụ ả ỉ ề ệ i ta dùng ng y bi n, duy. Vì v y, khi ỏ ậ

ụ ệ tranh lu n ta ph i t nh táo đ nh n di n các d ng ng y bi n lu n đ và bác b ậ ề ườ ặ ạ chúng. Sau đây là các d ng ng y bi n lu n đ th ỏ ng g p và cách bác b :

ụ Ng y bi n đánh tráo khái ni m

ụ ươ ụ ệ ạ ở Ng y bi n

ệ ệ : ệ ệ đánh tráo khái ni mệ là d ng ng y bi n mà ậ ố đó đ i ph ử ụ ế ễ ệ ạ ộ

ặ ừ ừ ặ ậ ặ ờ

ờ di n đ t các khái ni m m t cách m p m , thi u tính chính xác (s d ng nh ng t ồ đ ng âm khác nghĩa, ho c dùng t ớ đa nghĩa, ho c t ậ ấ ộ ể ể ề ậ

ậ ờ ữ ể ả ọ ố ng c tình ừ ữ ồ có nghĩa m p m , ho c đ ng ể ể ớ ộ nh t b ph n v i toàn th hay toàn th v i b ph n), có th gây ra nhi u cách hi u, ậ ể ồ đánh l n đ r i gi i thích theo ý mình. Ngôn ng dân gian g i đây là ki u “l p l

ố ờ ế ườ ướ con đen”. ụ Ví d (1): Th i Chi n Qu c có ng

ị ử ấ ử ượ ố ị v thu c b t t

ứ ườ ấ ệ ị c; Ng i y đáp:

i vào cung, đem dâng lên vua n ỏ ằ ố V thu c này có ăn đ . Viên quan canh c a h i r ng: ố ấ ậ ấ ượ t c thì viên quan gi Ăn đ ắ ế ầ ằ ộ t. Viên quan v i kêu r ng:

ượ ố ị

ườ ấ ố ầ ầ ớ ộ c không?” Ng ỗ ở ườ ng i, mà l i

ế ữ i đem dâng thu c là “V thu c này có ăn đ c”, nên th n m i dám ăn. Th là th n vô t ố i đem dâng thu c nói là b t t

ế ấ ử ế ố ử ứ ắ ớ

223

ọ ch sao g i là b t t ỏ ằ ộ ả ắ ộ ườ ầ ộ ở ộ c S m t c không? ế t l y v thu c y mà ăn. Chuy n đ n ỏ Th n đã h i i y đáp:“ăn ả ạ i dâng thu c. V l i, ế , nghĩa là ăn vào thì không ch t n a. Th mà ấ ử ượ ậ c? đ ạ ố ế r ng, thiên h d i tai vua, vua phán b t viên quan đó đem gi ố ườ ng ượ đ ườ ng ầ ừ th n v a m i ăn mà s p ph i ch t, v y đó là thu c t ệ ạ ế B h gi ự t th n, th c là b t t i ch t m t ng i, mà t i vô t

ề ỏ ủ ượ ệ ạ ệ ạ ẫ đ Nhà vua nghe đi u phân t c a viên quan có lý bèn

c B h mà B h v n tin. ộ ế ấ tha t i ch t cho viên quan y.

ụ ộ ặ ủ ủ ể ườ ế Ví d (2): Có m t ng

ứ ươ ỗ ở ầ ủ ườ

ng bình quân ầ ệ ch làm c a ông là 300 USD/tu n, ng ượ ả ươ

ặ ủ ể c tr l ằ ừ ạ ẽ ằ r ng m c l ộ ồ đ ng ý vào làm. Sau m t tu n làm vi c anh ta đ ấ b t bình, đã tìm g p ông ch đ làm cho ra l

ụ ủ ệ ậ ấ ề ở

ứ ươ ủ ự ứ ươ m c l mà ông ch nói (300 USD) th c ra là

ứ ươ ả ộ ườ ậ ạ ng bình quân ồ Tuy nhiên, v n đ m c l ủ c a công ty i làm kia đ (g m c b ph n lãnh đ o), còn m c l

ng mà ng ở ậ ứ ươ ủ ậ ng bình quân c a công nhân m c l ệ i đ n g p ông ch đ xin vi c, sau khi nghe ông ch nói ệ i xin vi c ấ ng 100 USD. Anh ta r t ủ vì cho r ng ông ch đã l a g t mình. ệ đây là do ông ch đã dùng thu t ng y bi n đánh tráo khái ni m: ng bình quân ượ c ự ể , b i v y đã gây nên s hi u nh n (100 USD) là

ầ ườ nh m cho ng i làm kia.

ỏ ằ ệ ệ ậ ạ ả ụ Trong tranh lu n, khi phát hi n d ng ng y bi n này thì ta ph i bác b b ng cách

ố ầ ươ ả ố ộ ệ ể ề ng ph i th ng nh t m t cách hi u chính xác v khái ni m đó.

yêu c u đ i ph ệ ụ ậ ể ệ ấ ổ ế ụ Ng y bi n đánh tráo lu n đ

ế ậ ườ ụ ệ ậ ậ i ng y bi n đã thay th lu n đ

ể ồ ươ ề ầ ậ ớ tranh lu n. Theo đó, trong quá trình tranh lu n, ng ươ ề ớ ằ ậ ầ ộ ng đ ban đ u b ng m t lu n đ m i không t

ề ầ ứ ầ ề ớ ứ ậ ỏ ấ ề: đây cũng là ki u ng y bi n r t ph bi n trong ề ng v i lu n đ ban đ u đ r i đi ữ ậ ch ng minh lu n đ m i mà b qua lu n đ c n ch ng minh ban đ u. Ngôn ng

ể ọ ừ ố dân gian g i đây là ki u nói “t dây cà ra dây mu ng”.

ạ ậ ệ ể ụ

ộ ạ ụ ệ ấ ườ

ớ ệ ư ề ệ Ngoài ra, ng y bi n đánh tráo lu n đ còn có các d ng bi u hi n khác nh : ệ công kích cá nhân: đây là m t lo i ng y bi n r t th ụ Ng y bi n ặ ậ ủ ườ ệ ậ tranh lu n, đ c bi i Vi

ố t là v i văn hóa tranh lu n c a ng ệ ạ ủ ố ể ể ả ả ấ đu i lý, vì không có kh năng đ u trí đ ph n bi n l i quan đi m c a đ i ph

ủ ố ự ệ ả ấ i ph n bi n đã công kích vào ph m ch t và năng l c cá nhân c a đ i ph ng

ườ ́ ẩ ́ ́ ́ ̃ ̣ ạ ứ ụ ớ ̣ ̣ ̣ ̣

ự ủ ố ạ ấ ườ ươ ằ i nghe nghi ng

qua đó nh m h th p uy tín, danh d c a đ i ph ằ ươ ng, làm cho ng ướ ạ ờ ể ủ ể ậ ố ồ ặ ng g p trong ị ế ắ t. Đó là, khi b b t c, ươ ng, ươ ng (tri tuê, đ o đ c, đia vi xa hôi, hoc vân hay các khiêm khuyêt khác), v i m c đích là ờ ủ ề ng, đ ng th i đ nh m đánh l c h ể ng, chuy n ch đ

lu n đi m c a đ i ph ự ụ ặ ậ

ứ ụ ệ ẩ ấ ộ ạ ụ ệ đang tranh lu n sang s tranh cãi cá nhân v n v t. Ng y bi n ch ng minh ph m ch t cá nhân

ứ ấ ườ ạ ệ ứ ề ậ : đây là m t d ng ng y bi n mà thay ủ ẩ i đi ch ng minh ph m ch t cá nhân c a i ta l

224

ườ ề ậ vì vi c ch ng minh cho lu n đ , ng ế i liên quan đ n lu n đ đó. ng

ậ ằ ể ụ ứ ấ ố ủ ọ

ị Ví d : Đ ch ng minh r ng “Lu n văn c a h c viên A r t t ứ ọ ủ ườ ứ ậ ạ i ch ng minh l

minh giá tr khoa h c c a lu n văn, ng ư ấ ủ ọ ộ ọ ư ạ ẩ ạ ỏ

ph m ch t c a h c viên A, đ i lo i nh : A là m t h c viên gi ố ư ậ ở i, có t ậ ườ ứ ề ậ t… Nh v y t

ứ t”, thay vì ch ng ự i đi ch ng minh năng l c, ạ ứ cách đ o đ c ọ ủ i ch ng minh đã đánh tráo lu n đ “Lu n văn c a h c ề đây ng ậ ằ ấ ố ấ ố ườ ự ẩ ọ viên A r t t t”.

t” b ng lu n đ “H c viên A là ng ụ ệ ệ ạ i có năng l c, ph m ch t t ố ả ậ ề ầ Khi phát hi n các d ng ng y bi n đánh tráo lu n đ , ta ph i yêu c u đ i ph

ạ ớ ề ầ ạ ướ ượ ứ

ả ng mà ph i quay l ậ ả ồ ấ ớ ề ố c đánh l c h ủ ươ ng ầ ậ i v i lu n đ c n ch ng minh ban đ u ắ lu n đ ph i đ ng nh t v i chính nó trong su t quá trình

ứ không đ ể đ tuân th nguyên t c ch ng minh .

ụ ư ệ ệ ệ ề ậ ậ ạ ỏ Trong tranh lu n, vi c phát hi n và bác b các d ng ng y bi n lu n đ nh đã

ể ừ ỉ ướ ấ ế ầ ố ươ ch ra trên đây là cách đ t ng b c t n công làm suy y u d n đ i ph ng.

ậ ứ ố ớ ầ ỏ ậ ứ b. Yêu c u đ i v i lu n c và cách bác b lu n c :

ậ ứ ứ ể ứ ể ề ậ ậ

ậ ủ ặ ậ ứ ố ớ ề ẽ ả ầ ỏ

ị đ nh lu n đ đòi h i ta ph i tuân th ch t ch các yêu c u đ i v i lu n c . Ng ạ ơ ở ủ ố ủ ị ươ ữ ệ ề ể ậ ả ẳ ậ Lu n c là căn c đ ch ng minh cho lu n đ , vì v y trong tranh lu n, đ kh ng ượ c ọ ng khi h vi l

i, đ ph đ nh lu n đ ta ph i phát hi n nh ng s h c a đ i ph ạ ố ớ ệ ầ ả ỏ ậ ứ ể ph m yêu c u đ i v i lu n c đ ph n bi n và bác b .

ầ

ọ ự ằ ị ỉ

ậ ứ: ố ớ + Yêu c u đ i v i lu n c ủ ư ầ ủ c a t Lu t ậ lý do đ y đ ủ ị duy logic ứ ứ ủ ỉ

ậ ứ ủ ề ượ ứ ể ẳ ẳ ủ ị ch ra r ng, m i s kh ng đ nh hay ph đ nh ở ậ ch có giá tr khi có đ căn c xác đáng ch ng minh cho tính đúng c a nó. B i v y, ị ệ đ kh ng đ nh tính c coi là xác đáng, là đ đi u ki n

ấ ậ ỏ

ậ ứ ả ầ ỏ ỉ ượ ử ụ ự ệ

lu n c trong ch ng minh đ ề khi nó th a mãn các yêu c u: ắ ủ ầ ch t đúng đ n c a lu n đ ự : yêu c u này đòi h i ch đ Lu n c ph i xác th c ệ ưở ứ ậ c s d ng các s ki n, t ậ ứ ự ệ ấ ư ư t

ấ ưở ự ễ ượ ệ ắ ọ t

ng làm lu n c cho vi c ch ng minh khi các s ki n y là có th t, khi các t ể c khoa h c và th c ti n ki m nghi m tính đúng đ n. ậ ả ả ủ ể ứ ầ ầ ả

ng y đã đ ậ ứ Lu n c ph i đ m b o yêu c u c n và đ đ ch ng minh cho lu n đ ẳ ả ư ủ ị ườ ụ ứ ế ỏ ị ể ệ ề: đ vi c i ch ng minh ph i đ a ra các ứ kh ng đ nh / ph đ nh có s c thuy t ph c đòi h i ng

ứ ộ ẽ ể ự ủ ệ ầ ặ ặ ộ căn c m t cách đ y đ , toàn di n, ch t ch đ tránh s võ đoán, áp đ t m t cách

ệ ủ ế ệ

tùy ti n, phi n di n, ch quan. ệ ậ ứ ả ấ ế ậ ự ế ậ ớ t y u v i lu n đ Lu n c ph i có quan h logic t ề: trong th c t ậ l p lu n nói

225

ặ ố ề ậ ậ ậ ườ chung và l p lu n trong tranh lu n nói riêng, nhi u khi do vô tình ho c c ý ng i ta

ứ ư ữ ệ ề ậ ậ ậ ớ đã đ a ra nh ng lu n c không có quan h logic v i lu n đ , do v y nó không có

ị ể ứ ề ậ giá tr đ ch ng minh cho lu n đ .

ấ ỉ ự ủ ỏ ậ ứ + Cách bác b lu n c : ả ố * Ch ra tính ch t gi

ậ ứ d i, không chân th c c a lu n c : ậ ứ ể ứ ươ ố ư ậ

ướ ế ậ Trong tranh lu n, khi đ i ph ể ể ầ ỉ ậ ứ ấ ự ủ tr

ươ ự ủ ề ầ ạ ả

ứ ủ ượ ế ấ ậ ỉ ậ ứ ứ ấ . Khi ch ra đ cách ch ra s thi u căn c c a các lu n c y c tính ch t gi

ỏ ượ ậ ứ ậ ứ ự ủ ứ

c lu n c mà đ i ph ổ ế ề ể ẳ ậ ị ề ng đ a ra các lu n c đ ch ng minh cho lu n đ , ệ c h t ta c n t nh táo đ ki m tra tính xác th c c a các lu n c y. Khi phát hi n ỏ ằ ố ng vi ph m yêu c u v tính xác th c c a lu n c , ta ph i bác b b ng ra đ i ph ả ố ự ỉ d i, ươ ố ng không chân th c c a lu n c cũng t c là ta đã bác b đ ậ ư ẫ ỏ ự d a vào đó đ kh ng đ nh lu n đ . Đây là cách bác b ph bi n mà các lu t s v n

ữ ể dùng đ bào ch a trong các phiên tòa.

ướ ị ổ ứ ủ ở ố ỳ ụ Ví d : Tr c khi tr thành v t ng th ng th 16 c a Hoa K , Abraham Lincoln

ớ ộ ế ậ ư ổ ộ ầ ủ ệ ạ

ộ ụ ế ủ ủ ủ ị Armstrong b vu cáo là hung th c a m t v gi ườ ướ i c

t ng ẳ ự ậ ằ ắ ộ ị ị

ự ệ ế ộ ộ ố v n là m t lu t s n i ti ng v i tài hùng bi n. M t l n, b n c a ông là Lance ứ p c a. Nhân ch ng ứ ộ Fuerxun (đã b nguyên cáo mua chu c) m t m c kh ng đ nh r ng đã t n m t ch ng ư i nh ng i ác. Lance Armstrong dù vô t

ứ ả ạ ướ ứ ki n Lance Armstrong th c hi n hành vi t ị ế ấ ự b t l c tr t o và đã b k t án.

ậ ư ữ ự ệ ạ c ch ng c gi ế Abraham Lincoln bi t tin đã t

ị ở ườ ệ ế ẩ

khi đ n hi n tr ữ ậ ư ủ ị ủ ấ nguy n làm lu t s bào ch a cho b n mình. Sau ộ ố ề ng quan sát, ông đ ngh m phiên tòa phúc th m. Đây là cu c đ i ạ ứ i ch t gi a lu t s c a b cáo (Lincoln) và nhân ch ng c a nguyên cáo (Fuerxun) t

tòa:

ắ ậ ạ ơ ả ụ i n i x y ra v án vào Lincoln: Anh có ch c là anh nh n rõ Lance Armstrong t

ể th i đi m đó không?

ứ ỏ ở trên cây cao, hai bên ờ Fuerxun: Đúng v y.ậ Lincoln: Anh đ ng sau bãi c , còn Lance Armstrong

ả ấ

ấ ấ ấ

ậ ị

cách nhau kho ng 20 – 30m, có th y rõ không? Fuerxun: Th y r t rõ, vì trăng r t sáng. ẳ ở ả Lincoln: Anh kh ng đ nh là không ph i anh nh n rõ Lance Armstrong b i y ứ ụ ủ ph c c a anh ta ch ?

ộ ặ ủ ả ấ ẳ ị Fuerxun: Không ph i. Tôi kh ng đ nh tôi th y rõ b m t c a anh ta, vì lúc đó

226

ế ặ ánh trăng chi u vào m t anh ta.

ứ ẳ ờ đêm ch ?

ậ ồ ồ ờ 15 ị Lincoln: Anh kh ng đ nh lúc đó là vào 11 gi ở Fuerxun: Đúng v y, vì lúc đó tôi tr vào nhà xem đ ng h , lúc đó là 11 gi

phút.

ừ ị ờ ẳ ủ ứ ệ ả ữ T nh ng l

ả ố ủ ứ ằ ề ằ ứ ứ ậ ỉ cách ch ra tính gi

ằ i kh ng đ nh c a nhân ch ng, Abraham Lincoln đã ph n bi n b ng ậ ằ d i c a ch ng c b ng l p lu n r ng: “Nhân ch ng th r ng lúc ặ ủ ướ ờ ấ khuya ngày 18 tháng 10 anh ta th y rõ m t c a Lance Armstrong d i ánh 11 gi

ư ố ượ ờ ấ ấ i hôm y là th

trăng. Nh ng t ở ứ ầ ng tu n, 11 gi ớ ả ị ơ ờ trăng đâu? Cho dù là nhân ch ng không nh rõ th i gian, gi

ụ ứ ứ ở ở ế ị ố khuya trăng đã xu ng núi thì l y ánh ộ ớ đ nh là s m h n m t ạ cây đ i th nhìn ra, t c là phía tây. N u b cáo đ ng

ọ ặ ị ư ị chút thì khi đó trăng cũng ướ ể ấ h

ở ứ ứ ặ ủ ị ể ấ ượ ế ỏ c m t c a b cáo. N u nh

sau bãi c , cho nên không th th y đ ỏ ứ ặ ề ướ ướ ề

c m t v phía bãi c , t c là h ỉ ấ ư ậ ượ ủ ị ch ng đ ng là ị b cáo ng ữ n a cũng ch th y đ

c sau gáy c a b cáo. Nh v y nhân ch ng làm sao có th ể ặ ủ ượ ừ ể ậ ọ ng tây, thì có th th y ánh trăng r i vào m t b cáo. Nh ng lúc đó v trí mà nhân ư ng v đông, thì cho dù có ánh trăng đi ể ứ ỏ bãi c cách c ánh trăng r i vào m t c a anh ta, đ có th nh n rõ anh ta t ấ th y đ

ả ố ủ ậ ứ ẳ ị đó 20 – 30m?”. ạ ừ ệ T vi c v ch rõ tính gi

ể ớ ọ ỉ ườ ằ ừ ạ ự ch có th nói v i m i ng

ậ ẻ ế ườ ị d i c a lu n c , Abraham Lincoln đã kh ng đ nh: “Tôi ư ậ ộ i r ng, đây đích th c là m t tên l a g t”. Và nh v y, ỏ (*). (D n theo: ậ ẫ Thu t hùng i đã b bác b t ng

ề lu n đ Lance Armstrong là k gi bi nệ , tr.7879). ệ ớ ự ủ ả ố ấ ỏ

ệ Cùng v i vi c phát hi n và bác b tính ch t gi ỏ ứ ụ ệ ệ ệ ầ ậ ứ d i, không xác th c c a lu n c , ọ ậ vi c phát hi n và bác b các ng y bi n trong lu n c cũng góp ph n quan tr ng

ậ ủ ố ế ậ ệ ươ trong vi c làm suy y u l p lu n c a đ i ph ng.

ệ ụ

ậ ỏ * Các d ng ng y bi n trong lu n c và cách bác b : ạ ạ ự ế ậ ứ ụ ầ ủ ệ ậ Trong th c t

ể ệ ườ ụ ệ ạ ạ ặ bi u hi n khá đa d ng. Sau đây là các d ng ng y bi n th

ụ ụ ệ ệ ạ ặ ộ

Ng y bi n khái quát hóa v i vã ế : lo i ng y bi n này th ẫ ệ ư ậ ậ ậ

227

ứ ừ ệ ể ể ậ ữ ạ lu t lý do đ y đ ứ ượ tranh lu n, các ng y bi n do vi ph m yêu c u c a lu n c đ c ỏ ng g p và cách bác b : ổ ế ườ ng g p khá ph bi n ầ ậ ứ ừ trong l p lu n, đó là vi c đ a ra k t lu n khi d n ra nh ng lu n c v a không đ y ủ đ , toàn di n, v a không tiêu bi u, đi n hình, t c vi ph m ầ ủ.

ỗ ơ ở ể ườ ả ệ ể ấ ằ ỉ Đây là ch s h đ ng

ậ ứ ư ạ ỏ ố ươ ậ ứ ố ữ i ph n bi n có th t n công b ng cách ch ra nh ng i là lu n c có ý nghĩa lu n c mà đ i ph

ứ ệ ậ ọ

ng đã c ý hay vô tình b qua, nh ng l ề 1 quan tr ng trong vi c ch ng minh lu n đ . ả ẫ ậ ứ ề ệ ậ ể ậ ả ườ Đ ph n bi n l p lu n này, ta ph i d n ra thêm các lu n c v các tr

ả ớ ự ượ ủ ố ươ ể ừ ạ c v i s qui n p c a đ i ph ng, đ t ợ ng h p ị ẳ đó kh ng đ nh

ư ứ ụ ế ế

ế khác cho k t qu trái ng ọ ư ậ ằ r ng k t lu n mà h đ a ra là ch a có s c thuy t ph c. ẽ ụ ự ệ ệ ể ệ

Ng y bi n d a vào lý l ậ ứ ể ứ ệ ư làng ườ ố theo s đông (l ề ậ ẳ ạ ằ ậ ị i cho r ng lu n đ

vi c đ a ra lu n c đ ch ng minh lu n đ , ng ườ ề ậ i kh ng đ nh l ạ ư ậ ư ạ là đúng vì có nhi u ng

ờ ọ ặ ữ ấ ườ ụ ): đây là ki u ng y bi n thay cho ề ề i đã công nh n / làm nh v y, đ i lo i nh : “tôi làm đi u ườ ề ừ ướ i đ u tr i khác cũng làm”; ho c: “t ế c đ n gi m i ng này vì th y nh ng ng

ư ậ làm nh v y”.

ệ ậ ứ ườ ư ề ả

ụ Đây là lu n c ng y bi n, vì nhi u ng ắ ủ ụ ề ậ

ộ ả b o cho tính đúng đ n c a lu n đ . M t ví d đi n hình là trong v án Tân Tr ự ị ử ề ộ ố ộ ề ậ ả ấ ộ i nh n h i l

ườ ủ ậ ủ ằ ứ ả i cho là đúng ch a ph i là căn c đ m ườ ụ ể ng ệ , các cán b ngành H i quan đ u nh t m c bi n ề ng Sanh Khi nh n ti n c a Tân Tr

ệ ề ở ồ ưỡ ủ ủ

ả ằ ng c a ch hàng lâu nay trong ậ ồ ưỡ ngành H i quan là chuy n bình th

ệ ủ ề ề nh n ti n b i d ượ khai, thông l i Sanh, khi b x v t ạ ộ h cho hành vi ph m pháp c a mình r ng, “ ậ không suy nghĩ gì b i chuy n nh n ti n b i d ườ ”, r ng “ ệ ng ặ ườ ” (nên m c nhiên đ ệ ng là vi c công 2

c xem là… không sai!). ề ấ ế ậ c a nhi u ng ề ườ Ng ượ ạ c l i cho là sai cũng không t

t y u lu n đ đó là sai. ả ườ ờ i, có khi nhi u ng ợ i chân lý đã

ộ

ễ

ệ

ự

ư ậ

ồ

ộ

ự

ủ

ỗ

ả

ẫ

ệ

ể

ệ

ờ ự

ừ ế ữ

ể

ả

ệ

ố ộ ộ ệ ủ ộ

, tính an toàn và các tác đ ng xã h i c a d án.

ổ

ệ

t Nam (TKV) đã đ a ra chi ti

ệ

ỹ

ị

ừ

ấ

ả

v n đ

ậ

ộ ủ ự ư ồ ứ ả ẽ

ậ ả ả ộ

ệ ườ

ả ườ

ẩ

ậ ắ ng s t và đ

c v n b ra.

ạ

ả

ề ệ

ự

ừ

ả ủ ự ề ệ

ườ

ả

ủ ự

ự ỏ

ỉ ữ

ạ

ằ

ố

c a d án, chuyên gia kinh t ả ể ầ ư

ọ ủ ầ ư i t n kém c trăm tri u đôla. Ch đ u t ố ớ ự

ả ộ

ườ

ề

ấ

ệ ng v n t ng nh ng ch a th y đánh giá chung v tác đ ng môi tr ị

ư ụ ự

ườ ụ

ẳ

ỏ ồ ượ ố ứ ể ế ậ ữ ư ế , các nhà khoa h c và văn hóa đã đ a ra nh ng lu n c đ ki n ế ế ự ư ị ệ đ n chính tr cũng nh các kinh t ế ự ế ủ ng và văn hóa xã h i c a d án. Ch xét riêng v hi u qu linh t ể ứ đã b qua nh ng con s quan tr ng đ ch ng minh tính kh thi c a d án. ệ cho môi chi ra 30 tri u USD đ đ u t ệ ự ệ ng đ i v i d án. Ngay vi c xây d ng nhà máy đi n ứ ằ ặ ấ đã ch a nghiên c u th u đáo ho c ố ủ ự ư ữ

ụ ể ừ ộ

ủ ầ ư ứ ạ

ế ị ườ

ả ế

ng cũng nh nh ng ph c t p trong quá trình tăng v n c a d án.

1 Câu chuy n d án bôxít Tây Nguyên t ng gây “nóng” trên di n đàn Qu c h i, báo gi ố ớ i và d lu n xã h i trong su t ế ề ớ ị ộ ể ộ m t th i gian khá dài v i hai lu ng ý ki n trái chi u nhau: m t bên ng h vi c tri n khai d án và m t bên ki n ngh ừ ủ ố ệ ẽ ể ả ề đ b o v cho quan đi m c a mình và ph n bi n quan đi m c a đ i d ng d án. M i bên đ u vi n d n nh ng lý l ậ ể ả ươ ệ ế ề ấ ng xung quanh hai v n đ : hi u qu kinh t Đ b o v cho l p ph ế ề ủ ầ ư ậ ủ ả là T ng công ty Than khoáng s n Vi t v chi phí, giá lu n c a mình, phía ch đ u t ậ ỏ ở ả ư ượ ợ Tây Nguyên. c cũng nh các bi n pháp k thu t đ m b o an toàn cho hai h ch a bùn đ i nhu n thu đ thành, l ọ ề ả ế ẫ ẳ ọ ượ T đó h kh ng đ nh, h đã tính toán và nh n th y hi u qu kinh t c đ m b o, dù ph i xây thêm nhi u ả ể ả ế ườ ng v n chuy n s n ph m, c đ tuy n đ ng b . Kho ng 510 năm, TKV s thu h i đ ọ ệ ệ Đ i di n cho bên ph n bi n, các chuyên gia kinh t ị ừ ơ ở ự ngh d ng d án d a trên c s s đánh giá toàn di n v hi u qu c a d án, t ộ ủ ộ tác đ ng môi tr ỉ ủ ầ ư Ph m Chi Lan đã ch ra r ng, ch đ u t ậ ả ố ế ườ TKV đã không tính đ n đ tr ph c v d án cũng không c th . T đó đi đ n kh ng đ nh r ng, ch đ u t không hình dung h t giá c bi n đ ng trên th tr 2 Báo Tu i tr Ch nh t ổ ẻ

ế ủ ậ , 1/6/1999

228

Đó là tr ượ ượ ạ c l ướ ượ ư ằ ả ọ ng h p các phát minh khoa h c khi ra đ i đã làm đ o ng ấ ế ừ c đã t ng đ t y u, vĩnh h ng c ngàn năm tr c xem nh là t đ c đó. Đó là

ườ ọ ợ ớ tr ng h p nhà bác h c Copernic v i thuy t

ặ ờ ế ế Nh t tâmậ ọ ế ươ ị ế Đ a tâm ng đ i m t tr i) thay th cho thuy t ; nhà bác h c Einstein v i

ữ ề ạ ọ ượ Và còn nhi u nh ng phát minh khoa h c vĩ đ i khác cũng đ c kh i ngu n t

ữ ự ả ề ưở ữ ườ ằ ớ ằ ả ấ (cho r ng qu đ t quay quanh ố … ớ Thuy t t ồ ừ ở ư ng nh đã là i” do không b ng lòng v i nh ng đi u t

nh ng d c m “khác ng ớ ố

ợ ệ ụ ườ ườ ặ i d ng n c danh: đây là tr

ẩ ườ ứ ể ị

ể ể ứ ậ l

ủ ứ ụ ế ộ chân lý v i s đông. ụ ệ ợ ụ Ng y bi n l ộ ng ế ủ ra ý ki n c a m t ụ ể i ạ không nêu c th danh tính c a ng ư ế chính xác c a ý ki n đó, ví d nh : “M t viên ch c tình báo cho bi

ạ ộ ụ ạ ộ ộ ị

ư ậ ư ậ ụ ứ ể ậ ằ

ự ủ ượ ườ ứ ằ ộ i nói r ng…” v.v… M t khi không ki m ch ng đ ng

c tính xác th c c a lu n c ị ể ứ ấ ứ ệ ậ ớ ồ

ẫ i nói d n ng h p ng y bi n khi ng ề làm căn c đ kh ng đ nh lu n đ nh ng ư ề ậ ẳ i có th m quy n ự ườ ủ i đó, vì v y không ai có th ki m ch ng s ừ t là ông đã t ng ạ ờ ồ ệ ho t đ ng cho đ ch”. M t ng y bi n khác cũng thu c lo i này là dùng l i đ n đ i ề ậ ậ ủ c a d lu n đ làm lu n c cho l p lu n, ví d : “d lu n cho r ng…”; “nhi u ậ ứ ể ậ thì cũng đ ng nghĩa v i vi c lu n c y không có giá tr đ ch ng minh cho lu n đ .ề

ệ ụ ự ố ươ : đó là khi đ i ph

Ng y bi n d a vào uy tín cá nhân ẳ ậ ề ị ạ ậ ư ng không đ a ra lu n c ộ ề ự

ườ ụ ẳ ọ ớ ể ứ đ ch ng minh cho lu n đ mà l ộ i khác. Ví d : “ông A là m t nhà khoa h c l n, ch ng l ng

ẽ ạ l ậ ứ ụ ệ ộ ư ế ạ

ườ ằ ả ắ ắ ộ “cô giáo đã nói nh th mà l ủ ẽ ằ ộ ậ ứ ủ i kh ng đ nh lu n đ d a vào trình đ , uy tín c a ặ i nói sai…”; ho c: ở i không đúng à?…”. Đó là m t lu n c ng y bi n, b i ấ ả ả t c i không đ m b o ch c ch n r ng t l

r ng, trình đ , uy tín c a m t ng ữ ề ườ

ề i đó nói đ u đúng. ụ ạ ệ ộ ộ ữ ị t, trong tranh t ng t ệ i tòa, vi c bu c t

nh ng đi u ng ặ Đ c bi ứ ể ữ i hay bào ch a cho b cáo không ữ ườ ủ ờ ồ ặ ờ i nói c a nh ng ng i có uy

th căn c vào nh ng l ữ ứ ặ ạ ủ ư ậ i đ n đ i c a d lu n ho c l ậ ứ ượ ề tín, ho c nh ng ch ng c đ

ủ ữ ắ ậ ở ị

nguyên t c khách quan, không theo đúng qui đ nh c a pháp lu t, b i nh ng lu n c ấ ủ ề ượ ự ứ ể ủ c thu th p trong quá trình đi u tra không tuân th các ậ ứ ệ c ki m ch ng nên không có tính xác th c, do đó không đ đi u ki n

ể ụ ượ ử ộ y không đ ằ c xét x m t cách khách quan.

ứ làm b ng ch ng đ v án đ ự ệ ụ ự ạ ườ ụ ụ ệ ở Ng y bi n d a vào s kém c i:

ỏ là d ng ng y bi n mà ề đó ng ề ậ ằ ế ậ ậ ặ ượ

ệ i ng y bi n c lu n đ nên k t lu n r ng lu n đ đó sai ho c không ể ệ ủ ạ ầ i. (Đây cũng là m t bi u hi n c a sai l m logic do phép lo i suy không hoàn ứ do không ch ng minh đ ộ ồ ạ t n t

229

toàn).

ụ ườ ậ ể ể ậ ậ ẳ ị Ví d : Có ng ằ i l p lu n: “Có th kh ng đ nh r ng không th có sinh v t có trí

ụ ệ ườ ệ ế tu nào khác trong vũ tr ngoài con ng ọ i, vì n u có thì khoa h c đã phát hi n ra các

ậ

ồ 1 sinh v t đó r i”. ộ ậ ậ ầ ệ

ộ ố ự ế ự ạ ọ

ế ủ có th là do s h n ch c a khoa h c. Trong th c t ư ệ ượ ứ ề ề ằ ấ

hi n t ự ể ể ứ ự ư ứ ả ằ ư Đây là m t l p lu n sai l m, vì vi c ch a tìm ra không có nghĩa là không có, mà ề ự ệ ể cu c s ng, có nhi u s vi c, ọ ng (nhi u khi mang tính ch t huy n bí) ch a có b ng ch ng khoa h c hay ằ ệ th c nghi m đ ki m ch ng, nh ng “s không có b ng ch ng không ph i là b ng

ứ ủ ự ậ ậ ị

ch ng c a s không có” (GS V t lý Thiên văn Tr nh Xuân Thu n). ằ ườ ứ ự ụ ứ ệ ợ ệ ở Ng y bi n d a vào s c ép b ng ch ng: đây là tr

ứ ể ứ ư ể ậ ụ ng h p ng y bi n mà ủ ườ thay vì đ a ra lu n c đ ch ng minh cho quan đi m c a mình, ng i nói l đó, ạ ẩ i đ y

ặ ằ ố

ứ gánh n ng tìm b ng ch ng sang cho đ i th . ộ ụ ầ ẩ ườ ớ ủ ổ ử Lý Công U n – đ ng t i thành Thăng Long Ví d : G n đây, b phim c s “ ”

ư ậ ố ậ ế ồ đã gây nên hai lu ng ý ki n đ i l p trong d lu n và các nhà chuyên môn. Trong khi

ấ ằ ậ ả ứ ớ ộ

ộ ệ ề ể ữ ụ ườ ế ủ ầ ế ộ ố ý ki n ng h nh ng ng

ộ ế ể ụ

ặ ề ụ ẩ ạ ư ệ ươ i m c tri u ph c nh h t vua ph

ượ Vì sao mà Lý Công U n l ừ ắ ượ ng đài đ c Lý Thái T d ng bên b h

ế c nêu lên khi t ế ể ầ

ứ ệ ỏ ằ ổ ự ề ọ ặ ườ ặ ặ ỏ

ph n đông ý ki n ph n ng v i b phim vì cho r ng nó “đ m ch t Trung Hoa” thì ự i làm phim đã dùng nhi u ng y bi n đ bênh v c m t s ử ọ ệ ủ ộ cho b phim này. Đi n hình là ng y bi n c a m t nhà s h c có ti ng, khi ông phát bi u: “ể ắ ng B c? Cái ờ ồ ắ th c m c này đã t ng đ Hoàn Ki m cách nay đã 5 năm. N u coi đó là bi u hi n không đ cao tinh th n dân ả ộ i đ t ra câu h i r ng h m c gì, đông đ o t c thì hãy đ t câu h i cho chính ng ấ ườ ứ ặ ấ ng

ấ i dân và các quan ch c cao c p nh t lúc y ăn m c ra sao? ”. ứ ể ấ ở ườ ậ ứ ư ậ i l p lu n đã không đ a ra ch ng c khách quan nào đ Có th th y,

đây ng ụ ế ế ố ả ệ ả ể t k b i c nh theo ki u “Trung Hoa” trong b

b o v cho cách ph c trang, thi ỏ ấ ấ ườ ạ ặ

ỏ i đã đ t ra câu h i ch t v n mình ố ặ đ t câu h i cho chính ng ụ ủ i quay sang ặ ủ ứ ả ể ộ phim, mà l , ộ ẩ ứ t c là đ y gánh n ng c a nghĩa v ph i ch ng minh sang phía đ i th . Đó là m t

ệ ụ

ữ ng y bi n mà nói theo ngôn ng dân gian là “đánh bùn sang ao”. ườ ự ế ả ữ ườ ủ ộ ẫ ả ộ Thêm n a, trên th c t i ng h l n ng

ề ế ữ , c nh ng ng ạ ụ ướ ụ ề ờ này đ u không bi

ư ế t giai đo n th i Ti n Lê Lý, dân ph c và quan ph c n ệ ữ ệ ể ể ế th nào. Nh ng vi c không bi i ph n bác b phim ư c ta nh ụ ự t không th là lý do đ bào ch a cho vi c ph c d ng

ạ

ậ

ệ Nh p môn Logic h c

1 Ph m Đình Nghi m,

ọ , Nxb. ĐHQG TP. HCM, 2006.

230

ụ ể ườ trang ph c theo ki u ng i Trung Hoa.

ệ ụ ự ứ ủ ứ ườ ườ ậ : đây là tr

Ng y bi n d a vào ch ng c ch quan ặ ữ ậ ứ ế ư ượ ợ ng h p ng ứ ể ở

ra nh ng lu n c thi u tính khách quan ho c ch a đ ự ệ ố ệ ữ ữ ỉ ả ư ậ i l p lu n đ a ễ ự c ki m ch ng b i th c ti n ạ ượ ư ư c i đ mà ch là nh ng phán đoán, nh ng s li u, s ki n ch a x y ra nh ng l

ị ẳ ư ấ ế

kh ng đ nh nh là t ộ ụ ạ ể t y u, hi n nhiên. ễ ố ộ ậ ễ ộ ầ

ẳ ạ ể ữ ầ ư ự ườ ắ ề ệ th ng gi a các đ i bi u v vi c: nên hay không nên đ u t

ắ ả ệ ạ ế ủ ộ ố ạ d án đ ằ

B c Nam? Khi ph n bi n l ậ ướ ườ ầ ấ ố n c ta còn nghèo, thu nh p bình quân đ u ng

ậ ứ ằ ấ ự ể ủ ườ ư ự ộ tin khi đ a ra lu n c r ng: “

i đã r t t ệ ườ ệ ầ ộ t Nam hi n nay 1.200 USD nh ng v i t c đ tăng tr

ư ầ ượ ớ ố ế i Vi ế bi u ng h “siêu d án”, có ng bình quân đ u ng ế ươ t kinh t ẽ ng lai thì đ n 2020 s là 3.000 USD và l n l

ị ạ ể ạ ộ ố 12.000 USD và đ t 20.000 USD năm 2050

ườ ế ở ứ ứ ệ ậ ầ Ví d : T i m t di n đàn Qu c h i g n đây đã di n ra cu c tranh lu n khá căng ố ng s t cao t c ể i ý ki n c a m t s đ i bi u cho r ng không nên làm vì ị ạ i còn th p thì trong s các v đ i Thu nh pậ ưở ng t tăng đ n 6.000 USD, lên ớ ”. Theo v Đ i bi u Qu c h i này, v i ầ m c 20.000 USD thì vi c đ u

m c thu nh p bình quân đ u ng ừ ắ ư ườ ố ầ ờ ế ng s t cao t c ngay t làm đ t i đ n năm 2050 ắ là đúng đ n và c n thi t.

ể ấ ụ ể ớ ữ bây gi ố ệ ượ ư ữ Có th nói, nh ng s li u đ

ọ ứ c đ a ra r t c th , v i nh ng tính toán có v nh ự ậ ứ ị ở ấ ộ

ơ ở ự ế ữ ế ế ế

thi u tính khách quan, thi u nh ng c s th c t ấ ợ ườ ư ể ầ ộ i ngoài t m ki m soát c a con ng

ẻ ư ấ r t có căn c khoa h c trên đây th c ra là m t lu n c không có m y giá tr , b i nó ế ố (khi không tính đ n các y u t ị ủ i nh : thiên tai, d ch ị ủ ữ ụ ế ể ọ khách quan tác đ ng b t l ệ ệ b nh, chi n tranh...). Đây là ki u ng y bi n mà ngôn ng bình d c a dân gian g i là

ế ỗ

“đ m cua trong l ”. ạ ậ ệ ụ ệ ử ụ ứ ả

ể ứ ứ ư ượ ượ ườ ự ể ng đ

ề Tóm l ặ ch ng ho c ch a đ ạ ề c ki m ch ng v tính xác th c th ể ữ ạ nhi u d ng khác nhau. Tuy nhiên, chung qui l

ự ệ ạ ầ ặ ạ ề tính xác th c c a lu n c bi n này là s vi ph m yêu c u v

ỏ ằ ứ ữ ụ ữ ệ ệ ả ỉ

ử ụ ươ ế ậ ậ ố ộ ể i, nhóm ng y bi n do vi c s d ng lu n c không có kh năng ki m ớ ấ ệ c bi u hi n v i r t ụ i thì đi m chung gi a các lo i ng y ậ ứ. Do đó, khi g p d ng ạ ự ủ ậ ấ ng y bi n này ta ph i bác b b ng vi c ch ra nh ng căn c cho th y nh ng lu n ể ứ c mà đ i ph ng s d ng là không xác đáng do thi u đ tin c y, vì v y không th

ứ ệ ề ẳ ậ ị ị

ứ làm căn c có giá tr cho vi c ch ng minh, kh ng đ nh lu n đ . ậ ố ớ ậ ụ ệ ầ ầ ỏ ậ c. Yêu c u đ i v i l p lu n và cách bác b sai l m/ng y bi n trong cách l p

ươ

ắ ầ

ệ

ằ

ộ

ố Hãy b t đ u b ng vi c chăn m t đàn ng a

ự …, Báo Lao đ ngộ 3/10/2010; 2) Đoan Trang,

ụ

2 Xem: 1) D ng Trung Qu c, ệ , lichsuvn.info Ng y bi n

231

lu n:ậ

ầ ố ớ ậ

ậ ậ ả ậ ệ ứ

ậ ế ế ổ ứ ậ : + Yêu c u đ i v i l p lu n ủ L p lu n ph i tuân th các qui lu t logic: ắ Trong phép ch ng minh, nhi m v ấ ậ ứ ể ệ ố

ữ ậ ứ ủ ậ c a l p lu n là t ậ ứ ớ ụ ch c, s p x p, liên k t các lu n c đ cho th y m i liên h logic ằ ậ ứ ớ ế ướ ậ ị

ỏ ậ ề ở ậ gi a lu n c v i lu n c , lu n c v i k t lu n nh m h ẽ ể ự ậ ượ ả ặ ậ ỏ bác b lu n đ . B i v y, đ s l p lu n đ

ậ ơ ả ủ ư c ch t ch , logic đòi h i ph i tuân th ấ ậ ồ ậ ấ ệ ẫ ậ

các qui lu t c b n c a t ầ duy (lu t đ ng nh t, lu t c m mâu thu n, lu t tri ề ủ ủ ệ ề ắ ậ

ầ ủ ươ ễ ạ ị ầ ự 1 ng t ).

ượ ự ậ ầ ậ L p lu n không đ

c lu n qu n: ậ ượ ứ ể ứ ứ ậ c dùng lu n c đ ch ng minh cho lu n đ , r i l

phép ch ng minh không đ ậ ậ ứ ở ể ứ ứ ề ầ ẳ ng đích là kh ng đ nh hay ủ t tam, ệ lu t lý do đ y đ ), các qui t c logic c a phép phán đoán (đi u ki n c n, đi u ki n ủ ậ đ …) và các yêu c u c a phép suy lu n (quy n p, di n d ch, t ẩ Yêu c u này đòi h i, trong khi th c hi n ệ ỏ ẩ ề ồ ạ i ư ế dùng chính lu n đ đang c n ch ng minh đ ch ng minh cho lu n c , b i nh th

ề ể ạ ậ ầ ậ ấ

ố thì cu i cùng l ậ ậ i quay v đi m xu t phát ban đ u (l p lu n vòng quanh). ậ ả ạ ả ầ ậ L p lu n ph i rõ ràng, m ch l c: ỏ ạ Yêu c u này đòi h i trong l p lu n ph i bi

ổ ứ ắ ế ậ ứ ộ ượ ặ ạ ạ ợ t ế t c l p đi

ch c, s p x p các lu n c m t cách h p lý, m ch l c, logic; không đ ề ữ ễ ả ạ ặ ạ l p l i m t t

ng nào đó; ngôn ng di n đ t ph i rõ ràng, chính xác v nghĩa. ệ ệ ộ ư ưở t ậ ụ ậ ậ ỏ ầ + Cách nh n di n và bác b sai l m/ng y bi n trong cách l p lu n:

ỏ ậ ể ủ ố ươ ệ ể ớ

ụ ệ ề ậ ạ các l Trong tranh lu n, đ bác b quan đi m c a đ i ph ư ỗ ư i t

ơ ở ả ỉ ữ ụ ư ệ ệ ể

ươ ệ ể ệ ả ậ ầ ỏ ệ ng, cùng v i vi c phát hi n ầ ậ ứ duy logic cũng nh các d ng ng y bi n trong lu n đ , lu n c , còn c n ậ ph i t nh táo đ phát hi n ra nh ng s h cũng nh các ng y bi n trong cách l p ụ ể ng đ ph n bi n / bác b . Có th nh n di n các sai l m và ng y

ậ ủ ố lu n c a đ i ph ặ ườ ơ ả ậ ậ ạ ệ bi n th

ớ ng g p trong l p lu n v i các d ng c b n sau: ớ ệ ệ ậ ố ề * Ng y bi n do lu n c không có m i liên h logic v i lu n đ :

ụ ộ ề ậ ứ ụ ạ ể ệ ệ ụ ể

ậ ỵ ệ ậ ứ ệ ả

ệ ụ ể ả Thu c v nhóm ng y bi n này có các d ng bi u hi n c th sau đây: ề Ngu bi n do lu n c và lu n đ không có quan h nhân qu : ủ ươ ị ạ ườ ắ ố

ng làm đ ậ ả Ví d (1): Đ b o v cho ch tr ố ộ ậ ậ ằ ế ớ Th gi

ồ ố

ỉ ơ ỉ ố ữ ể ấ ố

ỉ ố ườ ệ ố ọ t Nam ta cũng có ch s IQ cao ng s t cao t c, Vi

ươ

1 Xem: Lê Duy Ninh, sđd, ch

ng IV và V

232

ườ ậ ườ Ở ắ cao thì h có đ ự d án đ ng s t cao t c ể ng s t cao t c, có v đ i bi u ứ ố i có Nh t B n, Trung Qu c, Đài Loan, Pháp, Đ c, Qu c h i l p lu n r ng: “ ườ ể ụ Tây Ban Nha, B Đào Nha, Ý, Th y Đi n, Hà Lan, Anh, Hàn Qu c, B đã có đ ng ắ s t cao t c; Brazil, Nga, Indonesia đang tri n khai. Tôi th y nh ng n i có ch s IQ ”. (Chuyên đ về ề ư ậ i l p lu n đã đ a ắ ố , VnEconomy, 09/06/2010). đây, ng

ậ ệ ể ứ ỉ ố ế ế ầ ậ ả

ố t Nam có ch s IQ cao” đ đi đ n k t lu n “c n ph i làm đ ậ ứ ữ ề ệ ậ

ậ ứ ỉ ố ư ệ ế

t Nam có ch s IQ cao” cũng không có c ộ ư ế ệ ồ ộ ộ ả ch a nói đ n vi c b n thân lu n c “Vi ạ ở s , vì cho đ n nay t i Vi

ả t Nam ch a có m t cu c kh o sát c ng đ ng nào đ bi ư ườ ệ ể ể ườ ng ra lu n c “Vi ế ắ s t cao t c”, trong khi gi a lu n c và k t lu n không h có quan h logic. Đó là ơ ệ ể ế t t là bao nhiêu đ mà nói cao, cũng nh tiêu chí đ so sánh cao là so i Vi

ủ IQ c a ng ớ ướ v i n

c nào? ụ ườ ườ ữ ự ế ắ

Ví d (2): Cũng liên quan đ n d án đ ắ ằ ố ng s t cao t c, nh ng ng ợ ố ẽ ườ ế ề ổ ố ả i ph n đ i ố ng s t cao t c s làm tăng t ng n qu c gia (vì

cho r ng n u vay thêm ti n làm đ ợ ệ ạ ổ ố ứ ư ế ộ

hi n t ệ ả ờ ằ ướ ủ ợ ỉ i t ng n qu c gia đã chi m 42% GDP), nh ng m t quan ch c có trách ủ c ngoài,

Không tăng n , vì không ch vay n i r ng: “ ề ệ ướ nhi m c a Chính ph đã tr l mà còn vay trong n c, vay doanh nghi p, vay trong nhi u năm ...”.

ậ ậ ề ề ẻ ợ ế ậ

ạ ự ư ệ ả ố

ậ ớ ế ừ ề ề ề ậ ồ

ả ở ớ ỉ

ừ ề ệ ả ồ ợ nhi u ngu n thì không làm tăng n .

ỵ ệ ụ ạ ả ệ ồ ợ L p lu n này nghe qua có v h p logic, vì ti n đ là “vay” và k t lu n là “n ”, mà theo logic thì hai ph m trù này v n có quan h nhân qu . Nh ng th c ra, trong ợ ữ ậ l p lu n này, gi a ti n đ “vay t nhi u ngu n” v i k t lu n là “không tăng n ” ệ không có quan h logic nhân qu , b i vì ch khi không vay thì m i không làm tăng ợ ứ n ch không ph i là vi c vay t Ngu bi n nhân qu sai

ớ ặ ả ướ ủ

ế ơ nguyên c , ho c qui k t đ n gi n r ng cái x y ra tr ượ ỉ ướ ệ ả ố ra sau mà không ch ra đ ớ : là lo i ng y bi n do đánh đ ng nguyên nhân v i ả ả ằ c là nguyên nhân c a cái x y c B không

ữ c m i quan h logic gi a chúng. (A x y ra tr ề ố ứ ệ ế ằ có nghĩa A là nguyên nhân gây ra B n u không có b ng ch ng v m i liên h logic

ữ gi a chúng).

ộ ậ ụ ế ể ấ ộ Ví d (1): Trong m t tr n đ u, đ

ộ ướ ủ ể ậ ầ ộ

ờ ọ ướ ủ ế ắ ầ ậ ấ ầ ọ c tr n đ u. Các c u th Pháp tr

tr ở s dĩ h chi n th ng là nh h đã c u Chúa tr ờ ằ ướ ủ ầ ậ ấ ậ ầ ằ ọ ắ i tuy n bóng đá Italia đã giành chi n th ng ằ c đ i tuy n Pháp. Trong hành lang sân v n đ ng, các c u th Italia đã nói r ng ả ọ ầ c tr n đ u v y. Các c u th Italia đáp r ng: h c u i r ng h cũng c u Chúa tr l

ằ ế

Chúa b ng ti ng Italia! ộ ậ ừ ướ ụ ọ ặ ỏ ộ Ví d (2): M t c u h c sinh đi thi, v a b c chân ra kh i nhà thì g p m t ng

ụ ữ ượ ậ ổ ỗ ạ ặ ph n , sau đó không làm đ c bài thi nên c u ta đ l ườ i ớ i ra đi “g p gái” nên m i i t

ẻ ượ xui x o không làm đ

c bài! ụ ứ ệ ệ ạ ố ậ Trên đây là các d ng ng y bi n do lu n c không có m i liên h logic nhân –

233

ả ớ ụ ề ệ ậ ạ ườ ượ ẩ ạ qu v i lu n đ . Các d ng ng y bi n này th ng đ c n d ng khá kín đáo trong

ớ ưở ư ấ ợ ượ ề

ẻ ề v b ngoài m i nghe qua t ữ ằ ậ ng nh r t h p lý, th m chí nhi u khi còn đ ệ ề ễ ẻ ậ ỹ trang b ng nh ng l ờ ẽ i l

ừ ượ ờ ợ ườ ễ ườ ạ ụ ệ ụ c ng y ậ có v thông thái, m mi u nên không d nh n di n. Vì v y, ặ i suy nghĩ h i h t, n ng ng d đánh l a đ ữ c nh ng ng

lo i ng y bi n này th ề ả v c m tính.

ỏ ả ậ ệ ệ ể ụ ườ ỏ ạ Trong tranh lu n, đ bác b lo i ng y bi n này đòi h i ng

ố ể ệ ự ữ ấ ủ ậ ứ ớ ế

ố ệ ậ ứ ớ ế ệ ậ ả ỏ

ư ế ứ ứ ậ c ch ng minh.

ả i ph n bi n ph i ế ậ ỉ t nh táo đ xem xét th c ch t c a m i quan h logic gi a lu n c v i k t lu n. N u ậ phát hi n lu n c không có m i quan h logic v i k t lu n thì ph i bác b các lu n ề ư ượ ứ c đó, và nh th cũng t c là lu n đ ch a đ ậ ậ ứ ệ

ầ ụ ề ụ ọ ậ ậ ứ ể ả ự ứ ế ế ế ậ

ậ ứ ự ế ượ ư ữ

c nh ng lu n c xác đáng nên ng ế , do không đ a ra đ ể ấ ệ ẽ ậ ự ấ ủ ụ ậ ậ * Ng y bi n do l p lu n không c n lu n c : ậ M i l p lu n có s c thuy t ph c đ u ph i d a trên lu n c đ đi đ n k t lu n. ườ i ng y bi n đ l p li m, che đ y s th t lý c a mình. Sau

ặ Tuy nhiên, trong th c t ậ l p lu n đã dùng các lý l ụ ệ ườ đây là các ng y bi n th

ộ ng g p thu c nhóm này: ứ ở ạ ạ ề ệ ụ ụ ệ ự : đây là lo i ng y bi n mà Ng y bi n d a vào s c m nh quy n uy

ậ ề ườ ậ ậ ứ ể ứ ậ ạ

ố ạ ể ự ư đ a ra lu n c đ ch ng minh cho lu n đ , ng ộ ươ ụ ậ ả ấ

ự ẻ ự ữ ặ

ế ị ườ ư ế ề ấ

nh : “tôi là ng ữ ụ ứ ừ ệ ả ạ ơ

ề ị ế ậ ằ

ề ề ừ ẻ ằ ả đó, thay vì ứ ự i l p lu n l i dùng uy l c hay s c ể ả ng ph i tuân ph c, ph i ch p nh n quan đi m m nh đ gây áp l c bu c đ i ph ể ằ ủ c a mình. Đó là s b cong chân lý b ng nh ng “lý s cùn” mang tính áp đ t, ki u ệ i có quy n quy t đ nh hay là anh?”; “c p trên đã quy t, không vi c ườ ị ng ộ ề ớ K thù l n gì ph i bàn n a”; “đ ng có mà tr ng khôn h n v t”;... Lo i ng y bi n này th ả x y ra khi các bên tranh lu n không ngang b ng v v th cho nên “chân lý thu c v ọ ẻ ạ k m nh”. V đi u này, nhà bác h c Einstein đã t ng c nh báo r ng: “

ấ ủ ạ ủ

ụ ệ ợ ụ ự ạ nh t c a chân lý là s ng o m n c a quy n uy ự ẽ ạ ươ ộ Ng y bi n l

i d ng lòng th ư ụ ụ ệ ề ”. ạ (d a vào lý l ng h i ứ ậ ng y bi n mà thay vì đ a ra các lu n c khách quan đ thuy t ph c ng

ườ ậ ợ ụ ậ ạ ả ộ i tìm cách tác đ ng vào tâm lý, tình c m, l i l p lu n l ng

ể ọ ị ủ ườ ụ ề ấ ậ ấ ạ ứ đây là m t lo i đ o đ c): ế ể ườ i nghe, ắ ẩ ủ i d ng lòng tr c n c a ư i nghe đ h ch p nh n đ ngh c a mình. Ví d nh : “Anh y không có ý

ế ườ ế ộ ấ ệ ấ ả t ng ng ị đ nh gi

ừ i, xin đ ng k t t ứ ấ i anh y vì hoàn c nh anh y hi n nay r t bi đát…”. ọ ổ ụ ế

Đây là chiêu th c mà dân gian g i là dùng “kh nh c k ”. ụ ự ứ ệ ạ ậ ậ ậ ậ Trên đây là các d ng ng y bi n do l p lu n mà không d a trên lu n c . V y

234

ậ ứ ể ố ậ ớ ạ ậ làm cách nào đ đ i phó v i lo i l p lu n mà không có lu n c này?

ố ậ ệ ươ ụ ứ ệ

ả Trong tranh lu n, khi phát hi n đ i ph ứ ề ỏ ọ ư ề ỉ

ế ượ ằ ệ ợ ụ ươ ụ ứ ặ

c b ng ch ng; khi g p ng y bi n l ấ ể không th thay th đ ỉ i d ng lòng th ậ ự ỏ ể ả ị

ươ ượ ứ ứ ẽ ế ễ ố ạ ự ng ng y bi n d a vào s c m nh ọ ấ ằ ậ quy n uy, ta ph i đòi h i h đ a ra lu n c và ch cho h th y r ng, quy n uy ạ ng h i, ộ ệ ủ ta ph i dùng lý trí t nh táo đ không b “m i lòng” mà ch p nh n s th a hi p m t ế ư thuy t cách d dàng. N u đ i ph c ch ng c logic và lý l ng không đ a ra đ

ụ ậ ủ ọ ị ậ ỏ

ph c thì có nghĩa là l p lu n c a h b bác b . ạ ụ ệ ỗ ậ ậ i logic khác trong l p lu n:

ụ ệ ắ ẽ ẻ

* Ng y bi n do ph m các l Ng y bi n đen / tr ng (hay là lý l ậ ề ch đôi): ả ề ậ ữ ể ả ố

ỉ ư Nhi u khi trong l p lu n, gi a nhi u kh năng, tình hu ng có th x y ra, ng ạ ố ậ ể ừ ự ả i ch đ a ra hai kh năng đ i l p nhau, đ t

ắ ẳ ự ự ả ả ả

ta l ằ r ng không ph i kh năng này thì ả ệ ậ ữ ự ể ậ ả ả ọ ỉ ườ i ộ đó phán xét m t cách c c đoan ọ t h n là kh năng kia mà không có s l a ch n nào khác. Đ ph n bi n l p lu n này ta ph i ch ra nh ng kh năng l a ch n khác

ề ơ ố ươ ả nhi u h n hai kh năng mà đ i ph

ư ng đã đ a ra. ậ ữ ụ ộ ộ ớ Ví d : Trong m t cu c tranh lu n gi a Abraham Lincoln v i chánh án Stephen

ề ế ộ ệ ủ ề ề ư ưở t ng c a Lincoln v quy n bình

ủ ữ ẳ ớ ườ Douglas v ch đ nô l ườ ẳ đ ng c a nh ng ng

ỏ , Douglas đã công kích t ằ i da đen. Ông ta cho r ng, bình đ ng v i ng ế ườ ớ ế ủ nghĩa là cùng đi b phi u v i ng

ạ ả ụ ệ ố ạ ằ ả ủ

i ng y bi n c a Douglas r ng: “ ầ ệ ằ ặ

ợ ả ề ầ ộ ữ ể ể ọ ượ ự ẽ ấ ặ

ư ớ ọ ặ ề ộ ườ ố ở Lincoln đã ph n bác l ợ b m này khi nói r ng, ho c tôi không c n m t n nô l làm v . C hai tôi đ u không c n. Tôi có th đ h đ cô ta khác v i tôi. Nh ng cô ta gi ng tôi cũng nh gi ng m i ng

i khác ườ ả ề ượ ơ quy n đ c ăn bát c m do chính mình làm ra mà không ph i xin phép ng

i khác ườ ủ ấ ư ậ ở ự ẳ ỉ

Nh v y, ả đây Lincoln đã ch rõ, ông đ u tranh cho s bình đ ng c a ng ệ ầ ữ ặ ộ ỉ i da đen có ớ ọ i da đen, cùng ăn, cùng ng , cùng k t hôn v i h . ị Tôi ph n đ i lo i logic b p ấ da đen, ho c tôi s l y cô y do. V m t m t nào đó, c t ư ố cái ”.1 i da ặ , ho c

ả ự ề ầ ọ ợ ọ do cho h .

đen không ph i ch vì m t trong hai lý do: ho c không c n n da đen làm nô l ẽ ấ s l y h làm v , mà đi u ông c n là tr t ạ ệ ậ ụ ệ ậ ậ ườ ậ Ng y bi n l p lu n vòng tròn ụ : là lo i ng y bi n khi ng

ứ ề ề ậ ứ ầ i dùng lu n đ đang c n ch ng minh đ

ứ

ễ

ể

ầ

ộ ố

ế ậ

ề

ậ

ươ

ứ ậ

ủ

ậ

c đ u tìm hi u v lý thuy t l p lu n và m t s ph

ng th c l p lu n c a ng

ườ i

: Nguy n Đ c Dân,

ọ ấ

ứ

ộ

1 D n t Vi

ướ ẫ ừ B t,ệ công trình nghiên c u khoa h c c p B , TP. HCM, 2001.

235

ậ ́ ́ ́ ạ ứ ể c đ ch ng minh cho lu n đ , sau đó l ̀ ậ ứ ứ ̣ ự ̉ ̣ ́ ch ng minh cho lu n c . Hoa ra cuôi cung gia thuyêt lai t ậ i l p lu n dùng lu n ể ́ biên minh cho chinh no,

̀ ̀ ́ ̀ ́ ậ ậ ậ ở ạ ệ ớ ̣ ̣ quá trình l p lu n vì v y đã tao thanh môt vong tron khep kin v i vi c tr l

ể ầ ậ ậ ọ ứ ấ ượ ể i đi m c gì. L p lu n ki u này còn g i là tu n hoàn xu t phát mà không ch ng minh đ

ứ ậ ẽ lu n ch ng hay là lý l vòng quanh.

́ ̀ ́ ́ ̀ ̣

̀ ̀ ́ ́ ́ ̀

̀ ́ ̀ ̣ ̣

́ ̀ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣

̀ ́ ́ ở ơ ̉ ́ Vi du: ́ A: Cac nha quy tôc thich toc vang. ́ B: Lam thê nao biêt chăc điêu đo? ́ ́ A: Môt nha quy tôc cho tôi biêt điêu đo. ́ B: Vi sao ban biêt ông ta la môt nha quy tôc? ̀ A: Đ n gian b i vi ông ta thich toc vang!

ậ ụ ặ ạ ả ằ ớ ỉ

ư ậ ở ạ ự ể ậ ậ ấ ầ ấ lu n nh v y thì th c ch t là tranh lu n đang tr l

ề ẫ ươ ượ ừ ứ ư ậ ả ầ ố ậ ệ Trong tranh lu n, khi g p lo i ng y bi n này, ta ph i ch ra r ng, v i cách l p ở i đi m xu t phát ban đ u, b i ạ ng ph i tách b ch c ch ng minh. T đó yêu c u đ i ph

lu n đ v n ch a đ ậ ứ ữ ề ậ ậ

ậ gi a lu n c và lu n đ trong l p lu n. ố ạ ế ụ ườ ườ Tóm l

ạ ứ i ta th ể ậ i, trong tranh lu n, khi đu i lý ng ậ ề ư ầ

ố ườ ấ ụ ữ ệ ả ừ dù vô tình hay c ý, ai cũng đã t ng ng y bi n, ngay c nh ng ng

ế ứ ề ế ậ ả ọ

ườ ượ ừ ệ ọ ỏ ớ ỹ c bao b c trong l p v ngôn t ng đ l

ụ . Vì ng y bi n th ạ ề ự ườ ườ ả i cho ng

ng đem l ề ẽ nên th ữ ể ệ ẻ ả

nh ng lý l ữ ữ ụ ệ ặ ớ ứ ề ư ườ ệ ng tìm đ n các ng y bi n ớ ấ v i r t nhi u các d ng th c khác nhau. Vì v y, có th nói, h u nh trong chúng ta, ể i r t am hi u ạ các ki n th c v logic h c, th m chí đ n c các nhà thông thái cũng không là ngo i ề ệ phong phú và m mi u ớ ạ i nghe c m giác v s thông thái và ho t ngôn v i ế ụ mà b ngoài có v logic. Đó là lý do đ ng y bi n có kh năng thuy t ườ i duy logic, đ c bi t là v i nh ng ng ph c nh ng ng

ề ả ặ ỉ ế i không có ki n th c v t ờ ợ ch quen suy nghĩ h i h t, n ng v c m tính.

ỹ ở ứ ể ố ỏ

ệ ụ ế ể ậ ậ ắ

ế ậ ế ợ ụ ợ ộ ỹ

ơ ở ủ ự ế ợ ụ ể ự ậ ầ ố

ứ ớ ậ ứ ậ ườ ươ ữ ậ ậ ớ ờ Tr lên, chúng tôi đã trình bày các k năng đ ch ng minh, bác b và đ i phó ỏ ng y bi n trong tranh lu n. Tuy nhiên, đ giành chi n th ng trong tranh lu n đòi h i ả ạ ph i bi t v n d ng k t h p m t cách linh ho t và phù h p các k năng này trong ễ ừ t ng tình hu ng tranh lu n c th , d a trên c s c a s k t h p nhu n nhuy n ng thì m i đem ng th c l p lu n logic hình th c v i l p lu n đ i th

gi a các ph ả ệ ạ ụ ế l i hi u qu thuy t ph c cao.

ớ ệ ụ ệ ậ ộ ỹ ặ Đ c bi

ươ ệ ậ ầ ả ỹ ng pháp lu n c n ph i luôn quán tri ắ t c có ý nghĩa ph

236

ủ ố ả ấ ạ t, cùng v i vi c v n d ng linh ho t các k năng trên đây, m t nguyên ậ t trong k năng tranh lu n ế ủ ể là, ph i tìm ra “gót chân Asin” c a đ i th đ “đánh đòn cân não” có tính ch t quy t

ở ấ ể ườ ứ ư ế ắ ắ

ng ng n nh t đ giành chi n th ng, thay vì c “cò c a” dai ặ ỗ ụ ắ ẻ ụ ữ ệ ằ ặ ỏ ộ ị đ nh, b i đó là con đ ẳ d ng b ng vi c b t b nh ng l ỉ i v n v t, nh nh t, ch có ý nghĩa c c b mà

ế ị không có tính quy t đ nh.

ỹ ỹ ậ ậ ế ể ụ ướ ư ậ

ạ ắ ứ ơ ở ủ ự Nh v y, có th nói, k năng tranh lu n tr ủ

ớ ả ậ ặ ậ ạ ẽ ắ ẽ

ớ ậ ệ s c bén và kh năng l p lu n ch t ch . Đó cũng là c ứ ạ ỗ ư ụ ệ duy logic và ng y bi n. Ch i t

ủ nh y bén, cùng v i các lý l ở ể s đ giúp ta nh n di n và ng phó v i các lo i l ặ ậ ủ ư ệ ẳ ị

c h t là k năng v n d ng thành ắ th o các qui t c logic c a phép ch ng minh, trên c s c a s suy nghĩ sâu s c, ơ ỉ duy logic thì vi c kh ng đ nh hay bác ằ ả ạ ự ậ ả

khi tuân th nghiêm ng t các qui lu t c a t ớ ỏ b trong tranh lu n m i có kh năng tr l ể ự ệ ề ậ ọ ỹ

ượ ư ự ậ ắ ậ c thói quen t

ườ ữ ề ể ệ ắ ớ ớ

i cho chân lý s công b ng, khách quan và ả ắ chân th c. Do đó, đ rèn luy n k năng tranh lu n thì đi u quan tr ng là ph i n m ả ả ữ duy ph n v ng các qui t c logic trong l p lu n, ph i xây d ng đ i chân lý. Cùng ầ ng đúng đ n đi t ệ ể ạ ừ ứ ề ậ ả

bi n v i nh ng góc nhìn đa chi u đ tìm ra con đ ụ ạ ớ v i đó, ph i nghiên c u th t nhi u các d ng ng y bi n đ lo i tr các sai l m trong ư ư ể ệ ể ế ặ ố duy, cũng nh đ khi g p nó ta có th nhanh chóng phát hi n và bi t cách đ i phó t

ờ ị ạ nhanh nh y, k p th i.

ể ế ệ ệ ậ ắ ớ

ộ ố ụ ư ệ ể ế ầ ậ ậ ả

Tuy nhiên, đ giành chi n th ng trong tranh lu n, cùng v i vi c rèn luy n các ắ duy logic, c n v n d ng m t s chi n thu t hi u qu khác đ mài s c ả ệ ỹ k năng t ỹ k năng ph n bi n.

ộ ố ệ ệ ế ậ ả ả 4.1.2. M t s chi n thu t ph n bi n hi u qu

ậ

4.1.2.1. Thu t so sánh ậ ỏ ậ ả ể ủ ể ệ ả ộ ố ệ So sánh là m t thu t ph n bi n có hi u qu đ bác b lu n đi m c a đ i

ươ ế ử ụ ỗ ph t s d ng nó đúng lúc, đúng ch và đúng cách.

ườ ủ ộ ặ ộ ế ng n u ta bi Ví d : ụ ế ỷ ậ Vào th p niên 30 c a th k XX, m t nhà buôn ng i Anh đ t mua m t th

ườ ớ ằ ấ

ỗ ể ọ ệ ạ ườ ể gia ng ằ b ng g , không th g i là thùng da nên đòi b i th ả ng. Đ ph n bi n l i, lu t s

ồ ạ ườ ươ ư ệ ằ ồ ộ ng gia ng

ư ấ ả

ướ ự ụ ủ ứ ế ồ ộ bi n h cho th ồ ồ t nhiên là không ph i làm hoàn toàn b ng vàng, nh ng m i ng đ ng h này t ồ ọ ẫ v n g i đó là đ ng h vàng. Tr

237

ươ ng ấ ệ i Hoa 3.000 cái thùng da. Sau đó l y c r ng trong thùng da có ch t li u ậ ư ồ i Hoa đ a ra m t cái đ ng h m vàng và nói r ng, cái ọ ườ ằ i ị ậ ư c s so sánh có s c thuy t ph c c a v lu t s , ộ ườ ả ấ ậ ấ i Anh đành ph i th t lý và ch p nh n thua cu c. nhà buôn ng

ự ự ể ệ ụ ủ ệ ậ ả ả Đ vi c v n d ng phép so sánh th c s có hi u qu thì ph i tuân th các qui

ậ ươ ủ ự ụ ể ả ả ầ ắ t c logic c a phép suy lu n t ng t

a) So sánh ph i xác đáng, không g ề

ả ả , c th là ph i đ m b o các yêu c u sau đây: ượ ệ ượ ườ ạ ng g o, nghĩa là ng i và vi c đ c đem ra

ươ ả ế ố ượ ề ả ầ ồ ỏ ng đ ng (ph i th a mãn yêu c u v các y u t l ng,

so sánh ph i có nhi u nét t ệ ề ự ự ụ ế ấ ộ ậ ch t, quan h ). Ví d : Trong cu c tranh lu n tr c tuy n v d án bôxit Tây Nguyên,

ọ ư ể ế ừ ữ ự ộ ị m t trong nh ng lý do mà các nhà khoa h c đ a ra đ ki n ngh nên d ng d án, có

ọ ộ ạ ả ậ ự ườ ề ọ

ể ể ệ ề ẫ

ỏ ở ộ ự ớ ả ầ ữ m t lý do quan tr ng là s lo ng i nh ng h u qu nghiêm tr ng v môi tr ứ ự d án này có th gây ra. Đ minh ch ng cho đi u này, phía ph n bi n đã d n ra s ố ỡ ồ ứ c v h ch a bùn đ m t d án bôxit c a

ọ ủ ả ỉ ủ ườ ả ố ọ th m h a môi tr

ệ ớ ự ặ ấ ể ừ ề

Âu…, đ t ữ ự ố ẫ ướ ế ả ơ ộ ng mà ự ả ủ Hungary m i x y ra g n đây nh m t ư ộ ả ng không ch c a qu c gia này, mà còn là th m h a c a c châu ộ đó liên h v i d án bôxit Tây Nguyên và đ t v n đ : Hungary là m t ệ t Nam mà s c v n x y ra. Chúng c tiên ti n, trình đ cao h n Vi trong nh ng n

ệ ự ơ ta li u có dám t

tin mình h n Hungary không? ộ ủ ự ứ ặ ế ệ ể ả ổ Đ tăng thêm s c n ng c a s so sánh, m t ý ki n ph n bi n khác còn b sung

ỏ ạ ự ố ừ ấ ự ố thêm: “S c bùn đ t

ả ố ổ ố

ự ố ỉ ạ ượ ườ ướ ệ ế ể ầ ỏ ả i Hungary v a qua không ph i là s c duy nh t. Vào năm ự ặ ự ố 2005, Ukraine cũng đã g p s c này. T ng th ng Ukraine lúc đó đã ph i xu ng tr c ọ c g i ng đ ch đ o. N c sông Đa Nuýp đ ng u. S c này đã đ

ti p hi n tr ủ ố ỏ là “kh ng b đ ”.

ữ ừ ả ề ượ ề ự ươ ề ấ ồ

ấ T nh ng so sánh r t xác đáng v s t ườ ng, v ch t và v ề ề ấ ệ ấ ữ ệ ế ả ậ ẳ ề ng đ ng c v l ị i ph n bi n đã đi đ n kh ng đ nh lu n đ : v n đ sinh thái,

quan h y, nh ng ng ề ấ ườ ệ ể ạ môi tr i Tây Nguyên

1. ề c nhi u ng

ng là đi u r t nguy hi m trong chuy n khai thác bôxit t ộ ố ượ ễ ể ả ơ ả ượ ng so sánh ph i đ n gi n, d hi u, quen thu c, đ b) Đ i t ườ i

ế ơ ồ ụ ư ữ ể ạ bi

t, không nên đ a ra nh ng ví d so sánh m h , xa l ậ , khó hi u. ệ ạ ả ề ự ể ộ ế ằ Cũng trong cu c tranh lu n v d án bôxxit, đ ph n bi n l

ườ ẽ ượ ẽ ạ ặ i ý ki n cho r ng, ộ ề ấ v n đ môi tr

ệ ạ ằ ầ ư ệ ượ ữ ộ ế Nh ng d án đ c giám sát ch t ch , m t chuyên li u có ng là không đáng lo ng i vì s đ ự ả đã ph n bi n l

ị ả ằ c b ngành đ u t ệ

ẩ ộ ị

ườ ạ i r ng: “ ế ủ ầ ư ờ cách đây 1415 năm, ch đ u t ng hay sao? T i sao đ đ n 15 năm tr i, ng

ườ

ậ ự ế

ế ề

ự

ậ

ng thu t tr c ti p Tranh lu n tr c tuy n v bôxit Tây Nguyên

1 Xem: T

, vietnamnet.vn

238

ể ế ấ ề ớ ượ ư ệ ề ọ gia kinh t ẩ ượ đ ẽ Không l ườ tr ả ưở c th m đ nh đúng? Tôi e r ng n u đúng thì câu chuy n Vedan đã không x y ra. ủ không th m đ nh tác đ ng c a môi ị ả ị i dân kêu, con sông Th V i b c đ a ra ánh sáng? Câu chuy n v con ng nghiêm tr ng, v n đ m i đ nh h

ộ ẫ ỏ ờ ỉ

ọ ớ ỷ ồ ự ỏ đ ng mà không có ai giám sát. Tôi t

ế ắ tàu Vinashin là m t bài h c l n v n còn đang nóng b ng. Ch trong th i gian ng n, ệ ợ ế Vinashin n đ n 86.000 t h i trách nhi m ủ c a các ngành đ n đâu?

ơ ắ ươ ạ ng t ? ự ”.1

ả ườ Ai dám ch c bôxit Tây Nguyên không r i vào tình tr ng t Ở ố ượ ụ ệ ệ ấ ẫ

đây ng ở i ph n bi n đã d n ra hai v vi c làm đ i t ể ụ ệ ấ ự ờ ơ ể

ữ ể ậ ả ẫ ơ ọ

ấ ướ ộ ố ế ủ ườ ủ ư ng so sánh r t xác ệ , vô trách nhi m đáng, b i đây là hai v vi c r t tiêu bi u, đi n hình cho s th ế ủ c a các c quan ki m tra, giám sát d n đ n nh ng h u qu nghiêm tr ng cho môi ở ườ ng, cho cu c s ng m u sinh c a ng c, tr tr

ữ ứ ể ề i dân và n n kinh t ờ ư ậ ộ c a đ t n ầ

thành nh ng đi m “nóng” gây b c xúc trong d lu n xã h i th i gian g n đây. ả ấ ượ ố ượ ứ ả ộ ạ ng so sánh ph i có kh năng gây n t c) Đ i t

ị ở ự ậ ắ ng, có s c tác đ ng m nh; ờ ậ ế n u có ý nghĩa sâu s c, thâm thúy thì càng có giá tr , b i s l p lu n nh đó mà càng

ụ ơ ứ ế có s c thuy t ph c h n.

ộ ầ ụ ụ ộ ả ả ả Ví d : M t l n Kalinin lãnh t C ng s n Nga, gi ng gi

ề ầ ủ ặ ọ ả

ườ ẫ ườ ỏ ư ể ớ ộ ề ể ạ i cho các đ i bi u ả ặ i c n ế t thì i h i: “

ườ nông dân v t m quan tr ng c a liên minh công nông. M c dù ông đã gi ng gi ư ẽ V i chính quy n Xô Vi k , nh ng có ng i v n ch a hi u. M t ng ớ ỏ ạ ơ bên nào quý h n, công nhân hay nông dân? ộ V i m t ng i thì ” Kalinin h i l i: “

ả ơ ”

chân nào quý h n, chân ph i hay chân trái? ấ ắ ị ả ộ ấ ượ ở ỉ Đây qu là m t phép so sánh r t đ c đ a, b i nó không ch gây n t ng mà còn

ắ ế ụ

ấ r t sâu s c và thuy t ph c. ả ấ ậ 4.1.2.2. Thu t ph n v n ệ ấ ả ả ệ ằ ằ ặ ặ ả ỏ

ả ượ ổ ế ủ ệ ậ ậ ộ ỏ Ph n v n là ph n bi n b ng cách đ t câu h i. Ph n bi n b ng cách đ t câu h i ặ c dùng khá ph bi n trong tranh lu n, đ c cũng là m t th thu t có hi u qu đ

ệ ữ ệ ớ bi t là v i nh ng nhà hùng bi n tài ba.

ừ ờ ổ ạ ể ệ ệ ạ ệ T th i c đ i Hyl p, nhà hùng bi n Socrate đã th hi n bi

ằ ươ ậ ặ ỹ ỏ ng pháp và k thu t đ t câu h i, ông giúp ng

ị ầ ệ ự ằ b ng cách này. B ng ph ỏ h i có d p suy nghĩ và t ả ờ ẽ ượ i s đ

ườ ậ ậ ư ậ ấ ự ả ờ tr l ứ ượ ỏ i. Ph n h i và tr l ề ng i tranh lu n nh n th c đ c v n đ là mình sai. Nh v y, câu tr l

ả ươ ậ ặ

ọ i pháp là do chính h tìm ra. Vì v y, ph ượ ươ ư ọ ẹ ệ ả t tài ph n bi n ườ ượ c i đ ế c th c hi n cho đ n khi ả ờ ủ ọ i c a h ỏ ng pháp đ t câu h i trong ỡ ẻ M tôi đ đ

ườ

ậ ự ế

ế ề

ự

ậ

ng thu t tr c ti p Tranh lu n tr c tuy n v bôxit Tây Nguyên

1 Xem: T

, vietnamnet.vn

239

ng pháp Socrate, mà nh ông đã nói: “ ữ c g i là ph ỡ ẻ ụ ả cũng chính là gi ậ tranh lu n còn đ cho s n ph , còn tôi đ đ cho nh ng b óc ộ ”.

ộ ầ ụ ằ ậ ớ Ví d : M t l n Socrate đã tranh lu n v i Juyxtemos khi ông này cho r ng: phàm

ừ ạ ườ ủ ể ể ậ i không chính nghĩa. Đ ph nh n quan đi m này,

ệ ằ ươ ỏ ố ề ai đã l a d i đ u là h ng ng ả Socrate đã ph n bi n b ng ph

ả ừ ố ẻ ị ế

ệ ừ ư ữ ế ố ố ườ i ặ ng pháp đ t câu h i: S: Khi chi n tranh ph i l a d i k đ ch thì sao? J: Cái đó thì chính nghĩa. Nh ng tôi mu n nói đ n vi c l a d i nh ng ng

b n.ạ

ậ ế ộ ị ướ ấ ế ầ

S: V y thì n u m t v t ề ừ ọ ằ ả ệ ắ ớ ể ầ

ạ ừ ố ộ ấ ng th y binh lính hoang mang, tinh th n chi n đ u ứ i đ lên dây cót tinh th n cho binh sĩ. ạ sút gi m li n l a h r ng quân c u vi n s p t Lo i l a d i này nên xem thu c lo i nào?

ộ ị ệ ạ ữ ư ẹ ố ố ị

ế ệ ớ ố ờ ậ ế ắ ố

ạ

J: Nên coi là chính nghĩa. ừ S: L i n a, m t em bé b b nh nh ng không ch u u ng thu c, cha m đã l a ệ em là cái này ngon l m. Nh v y mà em m i u ng thu c và h t b nh. Nên x p vi c ừ ố l a d i này vào lo i nào? J: Là chính nghĩa. ấ ạ S: Th y b n mình lâm vào tình c nh th t v ng cùng c c, s anh ta th i chí t

ấ ọ ự ả ợ ố

ể ử ự ứ ữ ể ấ ườ ạ ự ế . Hành vi này nên x p i b n bèn gi u đi nh ng th có th dùng đ t t

ẫ v n, ng ạ vào lo i nào? ươ

J: Đ ng nhiên là chính nghĩa. S: V y là, ngay v i b n bè cũng có nh ng lúc không nh t thi

ớ ạ ữ ậ ấ ế ả t ph i thành

ậ th t, đúng không?

ả i mình đã nói. ậ J: Qu đúng v y. Tôi xin rút l

ư ậ ắ ấ ề ấ ự ằ ặ ạ ờ i l ỏ ớ ự ẫ

Nh v y, b ng cách đ t câu h i v i s d n d t v n đ r t t ả ự ẫ ả ờ ươ ế ố ỗ ươ i, Socrate khéo léo d n đ i ph ng đ n ch ph i t

ph ậ ng tr l ề ủ ẫ ả ấ ả ọ ị ể ố nhiên đ đ i ủ ị ph đ nh chính ả

ặ lu n đ c a mình mà v n c m th y tho i mái, không gây cho h có c m giác b truy ứ b c hay áp đ t.

ụ ươ ộ ự ổ ạ ở Còn đây cũng là m t ví d t ng t Trung Hoa c đ i:

ộ ử ờ ớ ướ ườ ư ể ằ ư , nh ng là ầ

ạ Cùng th i v i M nh T , m t ng ộ i tên là Tr n T ườ ọ ề ầ ả ớ ậ b c thánh hi n cũng c n ph i lao đ ng v i m i ng

ử ự ể ệ ế ả ả ộ ố

ỏ ể ầ ể ấ ư ế ế ậ ng đ a ra quan đi m r ng: ệ i, không nên thoát ly công vi c ự ạ ể lao đ ng tr c ti p. Đ ph n đ i quan đi m này, M nh T không ph n bi n tr c ướ ng ti p vào lu n đi m y mà đã dùng cách liên ti p đ a ra các câu h i đ Tr n T

240

ả ả ờ ph i tr l i:

ồ

ầ ệ ứ ặ ề

ỉ ặ ả

ộ

ụ ằ

d t sao? ạ ể ổ

ự ệ ấ ạ

d t l y? ệ ồ ả

H i: ỏ Ngài ăn thóc lúa do ngài tr ng, đúng không? Đáp: Đúng! H i: ỏ V i đ may qu n áo cho ngài m c đ u do ngài d t ch ? ả ể Đáp: Không, tôi ch m c v i thô thôi. H i: ỏ Ngài có đ i nón không? Đáp: Có! H i: ỏ Đ i nón gì? ộ ộ Đáp: Đ i nón làm b ng l a. H i: ỏ Ngài t ự ệ Đáp: Không, dùng g o đ đ i. H i: ỏ T i sao ngài không t ở Đáp: Vì nó c n tr công vi c đ ng áng. ấ H i: ỏ Ngài cũng n u c m b ng n i, dùng v t li u s t đ tr ng tr t, đúng

ắ ể ồ ệ ậ ằ ơ ồ ọ

không?

làm à?

ể ổ ạ

Đáp: Đúng! ự H i: ỏ Ngài t Đáp: Không, tôi dùng g o đ đ i. ầ Tr n T ồ

ướ ự ế ượ ự ể ậ Đ n đây thì t

ừ ng cũng nh n ra đ ệ ọ ừ ả ị ư ừ ể ằ ủ c s phi lý trong quan đi m c a mình, r ng: v a tr ng tr t v a làm vi c khác thì không th , cũng nh v a ph i tr vì

ố ừ ệ ấ ả ộ ể ượ

qu c gia, v a tham gia lao đ ng s n xu t là chuy n không th đ ặ ố ươ ướ Ở ử ạ ạ ộ c. ỏ ầ ng tr c m t lo t câu h i c n ph i tr l

đây, M nh T cũng đ t đ i ph ế ắ ầ ừ ỏ ưở ư ữ ề ế ấ liên ti p, b t đ u t

ư ề ậ ỏ ắ ớ ế ả ạ ẫ nh ng câu h i t ữ ậ tranh lu n, nh ng th t ra nh ng câu h i đó đ u d n d t t ả ả ờ i ng nh không liên quan đ n v n đ đang ậ i lu n ậ i k t lu n ph n l

ủ ố ể ươ ộ ấ ự đi m c a đ i ph

ng m t cách r t t ậ ệ nhiên. ỏ ể ự ế ấ ấ ề ự ế ấ

Trong th c t ươ ủ ọ ỏ ậ ủ ể ậ ph

ủ ố tranh lu n, vi c h i đ ch t v n v s thi u nh t quán c a đ i ể ng, qua đó đ bác b lu n đi m c a h cũng là th thu t mà các chính khách ậ ư ướ ườ ữ ẫ hay lu t s bào ch a tr

ụ ờ ưở ả ự ệ ng hay dùng. ố ở ng Gi c tòa v n th ạ ớ i Th ch,

ướ ủ ươ ậ ố ị ng ch ng Nh t, đ nh gán cho h

Ví d : Vào th i T ắ ả ả ố Qu c dân đ ng b t b y 7 nhân sĩ yêu n ộ ế ớ ộ ả ạ ố c ch tr ủ ạ ả ộ i liên k t v i c ng s n ch ng l t

241

ấ ấ ạ ấ ử ư ề ệ này là Trâu Thao Ph n đã ch t v n l ề Trung Qu c x y ra s vi c: chính quy n ọ i chính ph . T i phiên toà, m t trong b y nhân sĩ ị i tòa nh sau: “Chúng tôi g i đi n đ ngh

ế ươ ươ ươ ố ở ố chúng tôi câu k t Tr ươ ng, D ng làm Tr ọ ng H c L

ậ ng ch ng Nh t mà kh i t ử ệ ư ậ ố ạ ế ủ i sao

ố ộ ả ủ ế ớ ế ả không nói chúng tôi câu k t v i Chính ph Qu c dân? Đ ng C ng s n vi

ế ớ ở ố ả ộ

ế ư ưở ưở ả ậ ố ỷ khai cho chúng tôi mà kh i t ả s n cũng vi

t th công khai cho T ưở ng u viên tr ả ưở ả ả ố ỷ ng u viên tr

ườ ự ườ ứ ữ ế ế

binh bi n. Chúng tôi cũng g i đi n nh v y cho Chính ph Qu c dân thì t ư t th công ộ ả ả chúng tôi câu k t v i Đ ng C ng s n. Đ ng C ng ng và Qu c dân đ ng, v y thì ộ ế ớ ng và Qu c dân đ ng cũng câu k t v i Đ ng c ng (Theo Ki n th c Ngày nay ) ặ ph i chăng T ả s n?” (Đ n đây, nh ng ng ệ i d phiên toà c ế ậ i vang). ố ươ ặ ố ố

t, trong tranh lu n, n u g p tình hu ng đ i ph ể ỏ ể ồ ườ ặ Đ c bi ữ

nh ng câu h i khó đ d n ta vào chân t ươ ấ ấ ạ ố ng, khi đó ta có th ph n bi n l ể ủ ọ ặ ầ ỏ ỉ cách đ t câu h i ch t v n l i đ i ph ng đ ch ra sai l m c a h và giành l ng c tình đ t ra ệ ạ ằ ả i b ng ế ạ i th

ủ ộ ủ ch đ ng c a mình.

ụ ạ ủ ườ ể ằ ố ề i Trung Hoa k r ng, Ti n Ích Khiêm v n là viên

Ví d : Có giai tho i c a ng ư ộ ễ ề ượ ư ầ ườ th i cháu

ng th b L tri u đình nhà Minh nh ng đ u hàng nhà Thanh, có ng ặ ườ ỏ

ướ ầ ướ ề ướ ầ i cháu, ông ta h i móc: ầ ạ i, l n tr Hai l n c

ồ gái sau khi mãn tang ch ng đã tái giá. G p ng ố i đ u là c ụ ệ ị ươ ắ ạ ố ng v y? ờ c tr ng nh c vang tr i còn l n này sao im ễ ướ c i tái giá không có tr ng nh c).

ế đ a ph ườ ậ ng, trong l ề ỉ ỏ ủ ủ i c u h i m a v nhân thân c a mình. Theo đúng cách c a

ậ (theo t c l t ng ỏ ạ Cô cháu bi ườ ậ ng i:

ừ ậ ầ ướ ầ ướ ậ ặ ầ ổ c c u m c áo c tròn, còn l n i c u, cô h i l ế Hai l n c u đ n m ng đám c

ạ ụ ặ ổ i cháu, l n tr ạ này sao l i đính móc? ụ (y ph c quan l i nhà Minh m c áo c tròn, y ph c nhà Thanh

ặ m c áo đính móc).

ủ ể ả ỏ ườ ậ ế c câu h i ph n công hóc hi m c a cô cháu, ng ỉ i c u ch còn bi ằ t cúi g m

ướ Tr im l ng.ặ

ư ậ ỏ ạ ể ả ờ ồ ể ạ ố ươ ộ Nh v y, h i l i r i chuy n l

i đ né tránh tr l ả ủ ậ ộ ươ ự ệ i cho đ i ph ứ ợ ạ khó t ng t , đó là m t th thu t ph n bi n vô cùng l ỏ ng m t câu h i ạ i h i, có s c công phá m nh

ẽ ể ể ạ ắ ờ ạ ế ủ ộ i th ch đ ng.

m đ chuy n b i thành th ng, nh đó mà giành l ẫ ậ 4.1.2.3. Thu t “cài b y”

ậ ườ ế ượ ầ ườ ụ ộ Trong tranh lu n, ng i có t m nhìn chi n l ng không th đ ng ch

ươ ấ ớ ứ ồ ế c th ả ẫ ồ

ng t n công r i m i ng phó mà còn ph i bi ố ươ ườ ư ẫ ậ ợ ệ ng s p b y, gi ng nh ng

242

ợ ố đ i đ i ph ụ ể ố ẫ d n d đ đ i ph ủ ườ ồ ể ủ ẫ ộ i th săn chuyên nghi p bi ậ ữ đoán đ ng đi c a con m i đ giăng b y. Đây là m t th thu t mà nh ng ng ờ t “cài b y” r i khéo léo ế ự t d ườ i

ử ụ ế ấ ậ ư ườ ề ỏ ố ẩ ng s d ng trong th m v n, khi n đ i

làm công tác đi u tra xét h i hay lu t s th ộ ộ ơ ở ấ ả ươ ng do m t c nh giác mà b c l ph

s h . ộ ụ ể ề ẩ ờ ườ ườ ạ ộ i đó ph m t

ấ Ví d : Đang th m v n đ đi u tra m t ng ấ ườ ẩ ấ ờ ấ ở i vì nghi ng ng ắ ề ắ c p, ng ỏ i th m v n b t ng nêu câu h i: “Ông gi u ti n ăn c p đó

ườ ấ ễ ị ộ ệ ấ ả ả ờ ậ ắ đó là ng i ăn c p th t thì r t d b l di n vì m t c nh giác khi tr l i ăn ế đâu?”… N u ỏ i câu h i này.

ậ ậ

4.1.2.4. Thu t “g y ông đ p l ng ông” ệ ậ ư ậ ế ả ộ ạ ố ủ ể ố

ờ ồ ướ ệ ậ ắ ạ ả

ớ chi n th ng giòn giã. V i thu t ph n bi n này, tr ươ ậ ủ ọ ể ấ ủ ố ể ậ ể Đây cũng là m t chi n thu t ph n bi n có th giúp h “n c ao” đ i th và giành ớ ế c tiên ta hãy t m th i đ ng ý v i ạ i ng, sau đó dùng đúng ki u l p lu n c a h đ t n công l

quan đi m c a đ i ph h .ọ

ộ ạ ứ ụ ườ ử ủ

ị ố ộ ả ườ Ví d (1): Có m t viên ch c ngo i giao ng ề ố ệ ồ ố

ả ườ i ph n đ i vì phân bi ố ậ ằ ư Qu c h i nh ng b nhi u ng ố ườ ư ậ ặ ỳ i ph n đ i ông đã l p lu n r ng, m c dù b ông ng

ng ượ ữ ủ ườ ở ố ố Trung Qu c, bú s a c a vú nuôi ng c sinh ra đ

ệ ạ ậ ườ ủ ậ ố

i Trung Qu c. Ông đã ph n bi n l ữ ư ậ ị ề ữ ủ ố ỏ

i Canada tham gia tranh c y viên ữ ấ t ngu n g c xu t thân. Nh ng i Hoa K nh ng ông ườ i Trung Qu c nên trong ng i ằ ả i l p lu n này r ng: ông có dòng máu c a ng ị ậ “Lúc nh các v đ u u ng s a bò, s a dê, nh v y dòng máu c a các v th t khó xác ị đ nh! ”.

ụ ệ ộ ướ ướ ộ ậ ể ằ ế Ví d (2): M t câu chuy n hài h

ổ c n ệ ổ ỏ ơ ọ ậ bánh mì. C u phát hi n ệ c ngoài k r ng, m t c u bé đ n hi u bánh mì hôm nay nh h n m i hôm bèn

ủ ệ bánh mua hai ỏ h i ch ti m:

ấ ổ ả ỏ ơ ọ bánh mì hôm nay nh h n m i hôm sao? Ông không c m th y

ệ ụ ủ ệ

ư ế ệ ỏ ộ ầ

Ch ti m ng y bi n: ề À, không sao đâu. Nh m t tí, nh th ti n cho cháu khi c m v ! ọ ậ ỉ ả ề ộ ổ ậ ồ ạ ủ ệ bánh r i đi. Ch ti m g i c u bé l i:

ả ủ ề ậ C u bé không nói gì, ch tr ti n m t ư Ê, c u ch a tr đ ti n!

ậ ả ờ

i: ư ậ ẽ ệ ế ề ơ

ả C u bé th n nhiên tr l À, không sao đâu. Nh v y s ti n cho ông h n khi đ m ti n! ả Ở ườ ụ ậ ậ ư ệ ậ hai ví d trên đây, ng i ph n bi n đã dùng thu t “g y ông đ p l ng ông”,

ậ ủ ố ậ ươ ữ ể ả

ứ t c là dùng đúng cách l p lu n c a đ i ph ậ ươ ế ố ng đ tung ra nh ng đòn giáng tr đích ồ ọ ỉ ng ch còn bi t “ng m b hòn làm ng t”!

243

ế đáng khi n đ i ph ệ ệ ả ả ỏ ọ Cách ph n bi n này còn g i là ph n bi n mô ph ng.

ậ ậ ệ ụ ư ậ ế ạ ậ

ả ẫ ấ ậ ư ắ ự ẽ ậ ầ ớ

ư ứ ệ ố ỹ

ư Nh v y, trong tranh lu n, vi c v n d ng linh ho t các chi n thu t logic nh so sánh, ph n v n, cài b y, “g y ông đ p l ng ông” s góp ph n đ c l c cùng v i các ỹ k năng t ệ ể ạ ứ ệ ể ạ ổ

ỏ duy logic trong ch ng minh và bác b , các k năng phát hi n và đ i phó ế ủ ợ ụ ng y bi n đ t o nên s c m nh t ng h p c a trí tu giúp ta có th giành chi n th ng.ắ

ự ế ể ậ ẽ ườ ụ ả ế , đ thuy t ph c ng i khác công nh n l

Tuy nhiên, trong th c t ạ ậ ề ỉ ự ự ệ ầ ơ nh n chân lý nhi u khi l ấ ph i, ch p i không đ n thu n ch d a trên các năng l c trí tu mà còn

ố ủ ế ố ả ự ả ả có s chi ph i c a y u t c m xúc, tình c m. Nói cách khác, lý trí và tình c m, trí

ồ ả ạ ệ ườ ế ậ

ị ẳ ả ủ ả ả ở ệ

ể tu và c m xúc luôn là đôi b n đ ng hành trên con đ ừ t ng kh ng đ nh: “Nói ph i c c i cũng nghe”. Khái ni m “nói ph i” ượ ự ế ứ ằ ở đ

c hi u là nói “có lý có tình”. Th c t ễ ệ cũng ch ng nghi m r ng, khi ta ấ ệ ấ ễ ớ ả ẻ ả ạ ị

ấ ễ ườ ể ặ ộ

ầ ủ yêu c u c a ng ớ ặ ầ ạ ộ ở cũng v i m t ý ki n hay yêu c u đó mà g p lúc ta đang

ự ộ ệ ễ ả ấ ấ ọ ị ng ti p c n chân lý. Dân gian ầ đây c n trong ậ tâm tr ng tho i mái, d ch u, v i c m xúc vui v , thân thi n, ta r t d ch p nh n ư ế ị i khác, ho c có th ra m t quy t đ nh nào đó r t d dàng. Nh ng ế trong tâm tr ng không ậ ệ ẽ tho i mái, b c b i, khó ch u thì m i vi c s không d dàng, nh t là vi c ch p nh n

ườ ế ý ki n ng ớ i khác trái v i ý mình.

ữ ụ ế ượ ộ ứ ề ậ ư ộ ậ ọ ạ c h i tho i cũng đã

Ng d ng h c khi nghiên c u v l p lu n nh m t chi n l ế ả ầ ế ố ể ế ằ ộ ỉ ụ ch ra r ng, đ có m t màn thuy t ph c thành công ph i c n đ n các y u t :

ờ ơ ơ ộ a) C h i (th i c nói)

ẽ ậ ứ ậ ự ắ b) Lý l ế s p x p các ý)

(lu n c , tr t t ủ ờ ể ả ệ ọ ừ ữ ắ c) Tính bi u c m c a l i (gi ng đi u, t ộ ử ỉ ng , thái đ , c ch , ánh m t…).

ộ ườ ứ ậ ả

d) Thái đ ng ẽ i nghe (tính cách, tâm lý, nh n th c, tình c m…). ậ ứ ậ ố ộ ỉ (cho dù là nhân t

ư ậ Nh v y lý l ọ ậ (lu n c ) trong l p lu n cũng ch là m t nhân t ế ủ ụ ể ộ

ậ ấ ế ễ ặ ậ ậ

ộ ố ườ ượ ườ ụ ế i nghe, vì ng c ng

ố ự ế ứ h t s c quan tr ng) đ làm nên thành công c a m t màn thuy t ph c. Trong th c ẽ ư ti n giao ti p nói chung (và tranh lu n nói riêng), có khi l p lu n r t ch t ch nh ng ặ ấ ẫ v n không thuy t ph c đ i nghe có thái đ c ch p ho c ấ ợ b t h p tác.

ậ ẽ ạ ượ ở ậ ộ ộ ả ố ư ế ượ B i v y, m t cu c tranh lu n s đ t đ c làm

ự ấ ẻ ố ạ c k t qu t ứ i u khi chân lý đ ệ ữ ỏ trong s th u tình đ t lý mà không làm s t m m i quan h gi a hai bên

ỗ

ữ ụ

Giáo trình Ng d ng h c

ọ , Nxb. ĐHQG HN, 2005, tr. 141142.

1 Xem: Đ Th Kim Liên, ị

244

sáng t tranh lu n.ậ

ậ ể ể ế ế ỏ ườ ọ ụ ế i khác mà khi n h “tâm ph c

V y làm th nào đ có th bác b ý ki n ng ẩ ụ kh u ph c”?

ế ườ ệ ả ể Làm th nào đ khi nghe ng ế ủ i khác ph n bi n ý ki n c a mình mà mình không

t ái?ự

ả ờ ế ẽ ậ ầ ỏ Các chi n thu t tâm lý sau đây s góp ph n giúp ta tr l i các câu h i đó.

ế ậ ậ 4.2. Các chi n thu t tâm lý trong tranh lu n

ộ ắ ể ế ượ ự ậ ộ ớ c chi n th ng trong m t cu c tranh lu n, cùng v i năng l c trí tu

ượ Đ giành đ ệ ể ệ ả ư ỹ đ c bi u hi n qua các k năng t ự duy logic thì năng l c “trí tu c m xúc” đ

ụ ế ể ệ ả ậ ậ

ệ ượ c ạ bi u hi n qua kh năng v n d ng linh ho t và khéo léo các chi n thu t tâm lý cũng ọ ự ế ề ấ ộ ở

ầ đóng m t vai trò không kém ph n quan tr ng, b i trong th c t ụ ố , nhi u khi “th u lý” ấ ươ ư ể ế ạ ậ nh ng không “đ t tình” thì cũng khó có th thuy t ph c đ i ph

ế ủ ể ế ế

ki n c a mình. Đó cũng là lý do đ dân gian đúc k t: “Bi ộ ố t mình bi ụ ố ể ắ ậ ế trăm th ng”. Sau đây là m t s chi n thu t tâm lý đ thu ph c đ i ph ng ch p nh n ý ậ ế t ta trăm tr n ươ ng và giành

ế ậ ắ chi n th ng trong tranh lu n.

ậ ắ 4.2.1. Các thu t “đ c nhân tâm”

ệ ả ở ộ ể ẹ ầ ộ + Kh i đ ng m t cách nh nhàng đ gây thi n c m ban đ u:

ộ ộ ả ậ ề ườ ắ ầ Thông th ng, khi b t đ u m t cu c tranh lu n, c hai bên đ u trong tâm th

ố ế ủ ớ ự ấ ắ ầ ạ ộ

ọ ộ ộ ẻ ữ ừ ẽ ớ ớ

ự ự ệ ủ ố ươ ậ ớ ộ ọ v c a đ i ph

ề ẹ ậ ớ ộ ộ ộ nh nhàng, đi m tĩnh, v i m t thái đ ôn hòa khi m đ u cu c tranh lu n, b n s

ề ệ ị ấ ươ ẽ ế ả ắ ố khi n đ i ph

ế ậ ẵ s n sàng đ i phó v i s t n công c a phía bên kia. N u b n b t đ u cu c tranh lu n ớ “đao to búa l n” thì s càng thúc v i m t thái đ có v nghiêm tr ng, v i nh ng t ệ ả ẩ ng. Vì v y, v i m t gi ng đi u đ y thêm s gia tăng b n năng t ạ ẽ ở ầ ố ng không có c m giác v vi c s p b t n công, s làm cho đ i ầ ẵ ứ ươ ủ ơ ng l ph

ườ

ờ

ụ

ể

ế

i khuyên đ thuy t ph c ng

i khác nghĩ nh mình,

Dale Carnegie đ a ra 12 l

ọ

ầ

ọ

ả

ờ

ẫ ả ầ chê ai là l m l n c .

ấ

ả , tác gi ế ố ư nh : ừ ườ i khác, đ ng bao gi ắ

ậ

ẳ ắ

ể

ế

ẵ

ệ

ẫ ụ ể ố

ỏ ế

ắ

h t ý nghĩ sâu kín c a h ra và s n lòng l ng nghe h . ữ

ưở

ẵ ươ t r ng mình có nhi u thi n c m v i nh ng ý t ả

ọ đ u câu chuy n. ủ ọ ớ ể ợ

ệ ả ươ

ố ẹ

ở ọ

ượ

ừ

1 Trong cu n ố Đ c nhân tâm ắ trong đó c n coi tr ng các y u t ế ủ Ph i tôn tr ng ý ki n c a ng ừ Khi th y mình sai, hãy th ng th n th a nh n. ồ Dùng trái tim đ chi n th ng lý trí: nên ôn t n, ng t ngào, không nên x ng. ừ ầ ủ ố Hãy d n d cho đ i th đáp “có” ngay t ng bày t Hãy đ đ i ph Hãy cho h bi ế ờ Đ ng ti c l

ề ề ố t đ p v đ i ph

ọ ế ằ ậ i nh n xét t

ng đ g i tình c m cao th

ọ ố ủ ọ ng và mong m n c a h . h .

245

ư là ý th c phòng th cũng nh tinh th n s n sàng công kích. ươ ể ươ ự ủ ố ể ả ồ i tâm lý kháng c c a đ i ph ng đ ng đ hóa gi ng: + Tìm đi m t

ủ ườ ướ ự ạ ố ủ Tâm lý chung c a con ng

ớ ể ố ậ ng c th , kháng c l ắ ậ ộ

ỏ ế ướ ươ ạ ả ố tr

c h t hãy c g ng phá b rào c n tâm lý này, t o cho đ i ph ằ ừ ầ ữ ộ ộ đ u cu c tranh lu n

ữ ữ ề ể ấ ọ

ố ắ ệ ngay t ư ạ i, hãy ể ấ ả ươ ữ ằ ặ ố mái b ng vi c ồ đ ng. Trái l ả ự ồ s đ ng c m đ làm đ i ph

ả ả ờ ướ ừ ế ặ i “đúng” ho c “có”, sau đó t ng b

khi n anh ta ph i tr l ệ ọ ế ướ ề ậ ọ ố ữ i nh ng i là luôn có xu h ế ố ậ quan đi m đ i l p v i mình, vì v y, mu n chi n th ng trong cu c tranh lu n thì ả ng tâm lý tho i ấ ể ậ hãy khoan v i nêu lên nh ng đi m b t đ a ra nh ng v n đ mà h quan tâm, tìm nh ng đi m chung và ỏ ng m t c nh giác b ng cách đ t ra nh ng câu h i ề ọ ấ c đi vào v n đ tr ng ậ ng h đ n vi c công nh n đi u mà mình mong mu n. Đây còn g i là thu t

ỏ “d r n ra kh i hang”.

ủ ụ ẫ ộ ư Làm sao d n d hành đ ng c a loài ng i

tâm, h ụ ắ Trong cu n “ố ả ờ ộ ộ ượ ổ ộ ở ạ ườ ”, giáo s Overstreet nói: ườ i nói “không” t n i”. Khi m t ng “M t câu tr l

ỉ ủ ự ố ả ứ ự ở ờ l i, mà còn là ph n ng c a s ch ng c , phòng

i “không” là m t tr ng i khó v ả thì đó không ph i ch là hành vi ề ủ ấ ợ ượ ộ ơ ể ủ ọ ộ ườ th , b t h p tác đ c lan truy n trong toàn b c th c a h . Khi m t ng i đã nói

ẽ ọ ổ ọ ẽ ế ụ ự ọ “không” thì s khó mà làm h đ i ý; vì lòng t

ậ ả ọ ể ằ

th m chí ngay c khi h hi u r ng nói “không” là vô lý. Cho nên, ngay t ặ ả ả ờ ỏ ể ố ắ ữ ậ ạ ộ ộ ọ cu c tranh lu n, b n hãy c g ng đ t nh ng câu h i đ bu c h ph i tr l

ườ ừ ế ộ ọ Khi m t ng

i nói t ế ể ẵ ủ ể ậ ắ ơ ớ tr ng, h s ti p t c nói “không”, ừ ở ầ m đ u i “có”. ả ả ỏ “có” cũng là lúc h đang th l ng mình trong tâm th tho i ườ i ọ ẽ ớ mái đ s n sàng ti p nh n, khi đó h s b t kh t khe h n v i quan đi m c a ng

khác.

ở ầ ủ ủ ộ ạ ấ ậ c kh i đ u c a tranh lu n, b n hãy ch đ ng

ể ừ ướ b ỡ ươ ớ ồ ể ủ ố ươ ộ ấ

ở ậ B i v y, t ặ đi m g p g , t ặ ỏ ọ ẫ ỉ ng (cho dù ch là m t v n đ ớ ắ ọ ồ ể khéo léo d n d t h đ ng ý v i mình.

ộ ẹ ạ ấ ỏ ở ươ ố ẽ ộ tìm ra ít nh t m t ề Đây là ổ ng thay đ i

m t m o nh nh ng l ằ ể i r t có tác d ng, b i nó s làm cho đ i ph ố

ữ

ng đ ng v i quan đi m c a đ i ph ấ nh nh t, không m y quan tr ng), đ ụ ư ủ ủ ọ 1 ạ quan đi m r ng b n là đ i th c a h . ớ ế ườ ề ậ ứ ể + Hãy tôn tr ng nh ng ý ki n khác v i mình: ư ưở ỗ t ọ ộ ố Trong cu c s ng, m i ng i đ u có t ng, nh n th c, quan đi m cũng nh

ỗ ườ ế ề

ề ườ ữ ề ờ ừ B i v y đ ng bao gi

ế ớ ủ ng ni m tin c a nh ng ng ể coi th ờ ộ ủ ọ ừ ế ư ộ ấ i có cách nhìn và ý ki n khác nhau v cùng m t v n ườ i v i qui k t quan đi m c a h là sai

tính cách riêng, do đó m i ng ở ậ ể ề đ là đi u hi n nhiên. ấ ồ b t đ ng ý ki n v i mình, cũng đ ng bao gi ể ớ ỉ ư ự ứ ủ ể ặ ẽ ch vì khác v i quan đi m c a mình mà ch a có s xem xét, ki m ch ng c n k .

1 Xem: Đ c nhân tâm ắ

, tr.130

246

ể ằ ữ ọ ườ ề ủ ả Không nh ng ph i hi u r ng, m i ng i đ u có lý c a mình khi suy nghĩ và

ộ ạ ả ặ ườ ể ể ị ị hành đ ng mà b n còn ph i đ t mình vào đ a v ng i khác đ hi u đ

ẫ ể ế ả ữ ế ấ ộ

ươ t c m thông v i h . ố ươ ụ ố ố ng nghe theo mình thì đ i ph

ộ nhân d n đ n nh ng thái đ và hành đ ng y và đ bi ế ạ b n mu n thuy t ph c đ i ph ự ố ươ ở ậ ư ạ ủ ế ể ế ọ nh b n, b i v y, hãy bi ượ c nguyên ớ ọ N uế ng cũng có mong ố t tôn tr ng ý ki n và quan đi m c a đ i

mu n t ươ ng t ế ế ủ ạ ố ọ ph ọ ng n u b n cũng mu n h tôn tr ng ý ki n c a mình.

ố ắ ế ắ ậ ộ ộ ể ườ Vì th , trong m t cu c tranh lu n, hãy c g ng l ng nghe, hãy đ ng

ộ ộ ể ượ ẻ ự ệ ơ ộ ượ c h i đ c b c l ủ quan đi m c a mình và đ

ờ ổ ạ ở ế ằ c chia s . Nhà quân s ki ườ ế ế th i c đ i ử ừ Trung Hoa là Tôn T t ng đúc k t r ng: “Bi i bi

t ng ộ ạ ế ắ ế ườ ế ắ ộ trăm th ng; không bi t ng t ta, m t th ng m t b i; không bi

ậ t ng ế ế ậ ậ i mà bi ạ không bi t ta, tr n nào cũng b i”. Trong tranh lu n cũng v y. Khi không bi

ộ ậ ậ ươ ớ ọ ứ ủ ố

ằ ế ươ ủ ọ ng thì khoan v i tranh lu n v i h , vì v y hãy thăm dò ý t ể ể ọ và căn c c a đ i ph ố đ i ph

ể ồ ể ể ậ ứ ủ ọ ừ ng b ng cách đ h trình bày h t quan đi m c a h , không nên ng t l ớ ớ

ễ ộ ộ ữ ả ệ ạ ề ọ i khác có ấ t xu t ậ t ta, trăm tr n ườ i t lý do ứ ắ ờ i, ế đó m i tìm ra đi m y u ơ ở nh ng s h .

i, b i khi h càng nói nhi u thì càng d b c l ố ươ + Gi

th di n cho đ i ph ầ ng: ẫ ự ề ặ ầ ỏ

ứ ả ự ọ ự ủ ườ ệ ậ qua đó m i hi u rõ ý đ , lu n đi m và lu n c c a h , t ở ủ ọ c a h mà ph n bi n l ữ ể ệ ộ ố ờ con ng

i ai cũng có lòng t ể ồ đ ng th i ở ậ ươ ậ ổ B i v y, trong quá trình tranh lu n, đ phê phán mà không làm t n th

ể ọ ế ủ ố ậ ự ươ ự ệ ả ạ ọ

ng, đ h ti p nh n s ph n bi n mà không t ể ữ ể ệ ữ ể ệ ế ọ ố ọ ư Trong cu c s ng, s nh m l n ho c sai l m là đi u khó ai tránh kh i, nh ng tr ng và ý th c b o v danh d c a mình. ự ng lòng t ả ái, b n ph i coi ươ ng ậ th di n cho h . V y làm th nào đ gi th di n cho đ i ph

tr ng c a đ i ph ệ tr ng vi c gi trong tranh lu n?ậ ệ ả ủ ố ậ ạ ươ ủ ỉ Khi ph n bi n và ch ra cái sai c a đ i ph

ướ ế ạ ố ắ ữ ạ ẳ ộ ị

ọ ể ặ ả

ủ ọ ể ằ ố ắ ệ mà tr ợ ể ủ h p lý trong quan đi m c a h đ bày t ậ ự thi n chí và c g ng c a h . Hãy nói đ h

ạ ớ ươ ệ ố ơ hông nên ph nh n s ch tr n, ng, k ể ặ c h t b n hãy c g ng kh ng đ nh nh ng m t m nh, tìm ra m t vài đi m ỏ ự ồ s đ ng tình, ho c chí ít cũng ph i ghi ụ ể ọ hi u r ng, m c đích mà c hai ả ứ ể ng ti n và cách th c đ đi ỉ i là gi ng nhau, ch có góc nhìn hay ph

C n tránh vi c ươ

nh n s ố bên mu n đ t t ấ ụ ế đ n m c đích y là khác nhau mà thôi. ả ầ ạ ế ủ ố ươ ở ệ nh o báng hay đ kích ý ki n c a đ i ph ng, b i nh th s

ủ ọ ậ ự ọ ẽ ả

ổ làm t n th ư ng lòng t ộ ủ ọ ư ế ả ộ

247

ư ế ẽ ẫ tr ng c a h , h u qu là s càng khoét sâu thêm mâu thu n ủ ự ắ cũng nh làm kích đ ng thái đ ph n kháng c a h , và nh th , cái giá c a s th ng ợ ộ ẻ ế ạ i (n u có) là b n đã có thêm m t k thù. l

ệ ấ ứ ầ ố ệ ố

ặ Đ c bi ờ ư t, trong b t c tình hu ng nào cũng c n tuy t đ i tránh vi c ặ ủ ậ vào đ i t

ề ủ ụ ấ ố ệ công kích ạ ở i tranh lu n, b i khi b n làm ươ ạ ạ ng, thì chính b n l i cũng

ự ấ ự ư ự ạ ấ ị ủ ạ ườ để làm m t uy tín c a đ i ph ph i bày s b t l c cũng nh đang t h th p giá tr c a mình.

ho c xúc ph m nhân cách cá nhân c a ng ớ đi u đó v i m c đích ự ơ ờ ồ đ ng th i đang t ự ề ủ ố ọ + Đ cao s quan tr ng c a đ i ph

ườ ố ượ ườ ậ ườ i ai cũng mu n đ c ng i khác

ươ : ng ọ ng, m i ng ố Theo qui lu t tâm lý thông th ọ ượ ứ ườ

c đáp ng thì ng ườ ế ủ ượ ế ấ ậ ơ

ễ ng h n, và cũng vì th mà d ch p nh n ý ki n c a ng ụ ườ ụ ế ướ ế coi mình là quan tr ng. Khi mong mu n này đ ộ r ng l ể ạ ượ đ đ t đ c m c đích là thuy t ph c ng

i khác nghe theo mình thì tr ỏ ể ữ ạ ẽ ở i ta s tr nên ở ậ i khác. B i v y, ộ c h t, m t ọ ủ ố

cách chân thành, b n hãy tìm ra nh ng lý do đ làm th a mãn mong mu n c a h ộ ướ ể ế ướ ướ ế ậ c đã. Đây là chi n thu t “lùi m t b c đ ti n hai b c”. tr

ệ ươ ụ ặ ộ ộ Câu chuy n sau đây là m t ví d : Th

ạ ề ệ ế ể ề ế ế ả ầ ộ ị

ợ ượ ế ứ ế ng gia F. Parsons đ n g p m t viên ch c ự ở s thu đ khi u n i v vi c ông b đánh thu nh m vào m t kho n ti n mà th c ế ạ ế t. Đã c. Viên thu thu l nh lùng đáp: “Cái đó tôi không bi t

ông không thu n đ ả ế ố ề ờ ồ ộ ồ đ ng h mà viên

ố ế ẫ ạ khai s ti n đó thì ph i đóng thu ”. Hai bên cãi lý trong m t gi ế ặ ấ ổ

ế thu thu v n l nh lùng và c ch p, quy t không thay đ i ý ki n, m c cho ông F. ứ ụ ẽ ế ể ẫ

ố ứ ư Parsons c s c đ a ra các lý l ế ị ế ủ ậ ằ ế ỏ ề ổ

ệ ủ ườ ữ ấ ấ

đã thay đ i chi n thu t b ng cách đ cao v th c a viên thu thu , t ể ớ v i công vi c c a ông y và tìm đi m chung gi a hai ng ệ và d n ch ng đ thuy t ph c. Sau đó ông F. Parsons ả ra thông c m i. Ông nói: “T t nhiên tôi ơ ệ ủ ữ ề ằ ọ ằ cho r ng vi c c a tôi không quan tr ng b ng nh ng vi c khác gai góc h n nhi u mà

ườ ả ế ọ ượ ế ề ế ả ng ph i gi i quy t. Tôi cũng đã h c đ ứ c chút ít ki n th c v thu má,

ông th ố ư ắ ố ấ ỉ ọ qu c kh . Tôi thích môn đó l m… Nh ng t t nhiên là tôi ch h c trong sách, còn ông

ố ề ệ ượ ạ ấ ự ế ư ề thì l . Có lúc tôi mu n đ i r t nhi u kinh nghi m th c t

ề ẽ ọ ượ ế ậ ứ ứ ẳ

ể tôi s h c đ ồ ư ế ề ủ ệ ề t

th ng i và k cho ông F. Parsons nghe nh ng chuy n v ngh c a mình, v ữ ầ ờ ẽ ượ ụ ệ ậ ả ầ và c ch i l

c. D n d n l ệ ể ề ở

ế ứ ẽ ạ ờ ề ị ủ ề F. Parsons ra v , viên thu thu h a s xem xét l i l

ế ằ ế ả c làm ngh nh ông, vì ổ c bao nhiêu đi u!”. Viên thu thu l p t c hào h ng h n lên, thay đ i ề ữ ử ỉ nh ng v gian l n x o quy t mà ông đã khám phá đ ế ậ ủ c a hai bên tr nên thân m t, viên thu thu còn k chuy n v con cái ông ta. Khi ông ế i đ ngh c a ông và báo k t ị ủ ề t r ng đ ngh c a qu sau. Ba ngày sau, viên thu thu báo cho ông F. Parsons bi

, sđd

1 Theo: Đ c nhân tâm ắ

248

ượ ấ ông đã đ ậ 1 c ch p nh n.

ề ườ ư ậ ể ạ ượ ụ ủ ế ộ

ệ Nh v y, đ cao ng ả i khác đ đ t đ ế ầ ư ậ

ừ ự ườ ứ ề ệ ả ấ

ậ c m c đích c a mình là m t chi n thu t ấ r t hi u qu trong giao ti p nói chung và tranh lu n nói riêng. Tuy nhiên, c n l u ý ằ r ng, vi c đ cao ng ự ị i khác ph i xu t phát t ả ạ ỉ ố ạ ượ ự ụ ụ ố ợ ự s chân thành, th c tâm ch không ướ c c m c đích th c d ng tr t o ch c t đ t đ

ả ph i là s n nh b , tâng b c gi m t.ắ

ạ ậ ả ậ ế ắ ể Tóm l

i, trong tranh lu n, kh năng nh n bi ể ế ủ ố ấ t, l ng nghe, th u hi u tâm lý và ẻ ả ọ ươ

ợ ử ng đ bi ừ t tôn tr ng, chia s và thông c m, qua đó ữ ụ ể ố ỹ

ạ ư ữ ệ ấ ọ

ả c m xúc c a đ i ph bi ng ứ x phù h p trong t ng tình hu ng c th , đó là nh ng k năng thu c v ế ị ả c m xúc ạ ố ể ả ạ ượ ệ ố ờ ế t cách ộ ề “trí tuệ ”, có vai trò r t quan tr ng trong vi c giúp b n đ a ra nh ng quy t đ nh linh ả ệ ệ c hi u qu

ho t và sáng su t đ c i thi n các m i quan h , nh đó mà giúp đ t đ ố ư ụ ố ươ ệ ế ng nghe theo mình. t

ả ả i u trong vi c thuy t ph c đ i ph 4.2.2. Ki m soát c m xúc b n thân

ể ẽ ườ ớ ả ế ữ ủ ể

ị ở L th ả ỏ ườ ứ ề ố

ư kh i có c m giác khó ch u, b i trong ti m th c, ai cũng mu n ng ể ủ ị ữ ế ả suy nghĩ nh mình; khi ph i nghe nh ng ý ki n ph đ nh quan đi m c a mình thì l

ườ ể ơ ở ố

càng khó khăn h n, b i hi n nhiên ai cũng mu n mình là ng ẫ ộ ố ữ ữ ng, khi ph i nghe nh ng ý ki n trái v i quan đi m c a mình, ta không ữ i khác có nh ng ạ ủ i i đúng. Đó là nguyên ở

ộ nhân gây nên nh ng mâu thu n, xung đ t trong cu c s ng, và đó cũng là nh ng tr ộ ế ạ ớ ậ ầ ng i l n cho tranh lu n khi c n tìm m t ti ng nói chung.

ậ ể ộ ượ ự

ế V y làm th nào đ có đ ế ượ ể ế ạ ỏ ượ ệ ắ ả ậ c thái đ đúng m c, khách quan trong tranh lu n? c thái c tâm lý háo th ng khi ph n bi n hay g t b đ

ậ ự ả ệ ế Làm th nào đ kìm ch đ ộ ự đ t

ái, cay cú khi ti p nh n s ph n bi n? ữ ẽ ỹ ể ể ả ạ

ườ ự ệ ể ế ả ắ ể ứ ề Nh ng k năng sau đây s giúp b n đi u khi n và ki m soát c m xúc đ ch ng i có b n lĩnh và s chuyên nghi p đ giành chi n th ng trong tranh mình là ng

ỏ t lu n.ậ

ệ ừ ữ ế ả ườ ủ ầ + Suy nghĩ tích c c:ự Khi nghe nh ng ý ki n ph n bi n t

ụ ế ộ ng ư i khác, b n ư ậ

ể cách ch p mũ, qui k t v i vàng ki u nh : “Nói nh v y là không đ ấ ề ừ ủ ắ ườ ộ góc nhìn c a ng i khác ạ không nên ph đ u b ng ằ ầ ượ c!”, mà c n ớ v i thái đ tôn

ả ở ở ọ

bình tĩnh l ng nghe và xem xét v n đ t ủ tr ng, c i m , khách quan, không b o th . ả ạ ừ ể ậ ầ ậ

249

ữ ề ể ệ ỏ ự ế Khi b n nh n ra sai l m, hãy dũng c m th a nh n nó. Có th nói, trong th c t , ấ ỳ ộ b t k m t nhà hùng bi n tài ba nào cũng đ u khó có th tránh kh i nh ng sai sót,

ở ậ ự ứ ử ệ ấ ậ ả ị

ị ể ế ừ ủ ậ ầ ả ơ ở s h khi tranh lu n. B i v y, khi b ph n bi n, s ng x thông minh nh t là ph i ẵ s n sàng th a nh n cái sai c a mình, chân thành và c u th đ ti p thu cái đúng,

ỉ ự ự ố ả ủ ự không nên ch vì s t

ớ ố ừ ệ ả ả ái, vì danh d cá nhân mà ngoan c , b o th . Dũng c m và ươ ậ ng

chân thành khi th a nh n cái sai, đó cũng là cách gây thi n c m v i đ i ph ớ ẹ ủ ạ ư ạ ả ả .

cũng nh t o hình nh đ p c a b n v i khán gi ế ể ậ ổ ố ộ ộ ễ ụ ử ổ Ví d : Trong m t bu i di n thuy t đ v n đ ng tranh c T ng th ng Hoa K

ỏ ự ủ ộ ố ớ ụ ữ ệ s ng h đ i v i vi c ph n tham gia chính s

ả năm 1912, khi Roosevrelt bày t ư ề ướ ả ẳ hét to: “

Th a ngài, năm năm v tr ả ự ộ thì có m t khán gi ụ ữ ố đ i ph n tham gia chính s sao ?”. Roosevrelt đã th n nhiên đáp: “

ướ ư ứ ế ế ạ ầ ờ ở

c ki n th c tôi nông c n, b i th tôi đã sai l m, nh ng bây gi ả ườ ừ ế ế ậ ộ

ượ ả ố ẹ ượ ủ ế năm tr ộ ồ ”. Thái đ chân thành ti p nh n ý ki n ng b r i! ầ sai l m c a Roosevrelt đã khi n ông đ

c c m tình t ể c gây đ ế ả ắ ầ ỳ ự ả c ch ng ph i ngài đã ph n ậ Đúng v y, năm ế tôi đã ti n ậ i khác và dũng c m th a nh n ố ớ t đ p đ i v i khán ố ổ ở , và đó cũng là lý do góp ph n làm nên chi n th ng đ ông tr thành T ng th ng

gi Hoa K . ỳ ể ự ệ ễ ậ ẫ ả ộ ọ Đ cu c tranh lu n di n ra trong s tôn tr ng l n nhau, khi ph n bi n quan

ể ủ ố ươ ạ ầ ố ự ề ộ ng, b n c n có thái đ khiêm t n, không t đ cao mình, không

đi m c a đ i ph ỏ ế ượ ẻ ả ậ ự ả ệ ủ ố ươ ộ ị thái đ tr ch th t ạ ng, b n h

ượ ạ ỏ ị ẹ ự ế ấ ị ộ r ng l ng, k c ; khi ti p nh n s ph n bi n c a đ i ph ố ng, không c ch p, d p t ránh thiên v và g t b đ nh ki n đ ái cá nhân, t

ố ắ ượ ứ ả ặ ấ ả ợ

i pháp h p lý ch không c g ng “cãi l y đ ấ cùng tìm ra gi ế ế ể ả ạ

ki u: “Ăn mi ng tr mi ng”; “Hòn b c ném đi hòn chì ném l ậ ể ạ ấ ữ ế ề ấ ãy ể c” ho c cay cú tr đũa ặ ố i”…, ho c c tìm cách ố moi móc nh ng lý do không liên quan đ n v n đ tranh lu n đ h th p uy tín đ i

ươ ph ng.

ể ả ả ầ ậ ạ ọ ộ ị Ngoài ra, đ đ m b o cho cu c tranh lu n không b đi l c tr ng tâm, c n ch ủ

ấ ồ ữ ề ấ ạ ậ ỏ ộ ộ đ ng b qua nh ng b t đ ng không thu c ph m vi v n đ tranh lu n.

ự ự + S t ả tin và b n lĩnh:

ộ ắ ậ ấ ự ậ ẳ Tranh lu n là cu c đ u trí gay g t và căng th ng, vì v y tâm lý t

ộ ế ố ế ể ủ ộ ể ả ả ầ ọ quan tr ng và c n thi

ộ ề ể ấ ả c thái đ đi m tĩnh, ôn hòa, không đ cho c m xúc l n át lý trí, đ

lĩnh là m t y u t ữ ượ ể đ đ luôn gi ượ ự ậ ứ ả ậ ờ ẫ ế ấ

ổ ằ ị ố ươ ự ệ ằ ọ ả tin và b n t đ ch đ ng ki m soát c m xúc b n thân, ể ấ ỉ c s nóng gi n t c th i d n đ n m t t nh táo, “c gi n m t khôn”, ngay ắ ng gây áp l c tâm lý b ng gi ng đi u hùng h , b ng ánh m t tránh đ ả c khi b đ i ph

250

ữ ằ ạ ờ ị ượ “hình viên đ n”, hay b ng nh ng l ử ỉ i nói, c ch tr ch th ế ng, khi m nhã.

ọ ụ ủ ướ ầ ậ

Ví d : Nhà bác h c thiên tài M.V.Lomonosov c a n ướ ộ ị ự ề ấ bá t

ớ c Nga có l n tranh lu n v i c Shuvalov – m t v hoàng thân r t có uy l c trong tri u đình. Trong quá trình ậ ậ ọ ằ ứ ạ ố tranh lu n, Shuvalov vì đu i lý nên đã t c gi n xúc ph m nhà bác h c r ng:

ằ ộ ờ Ông đúng là m t th ng kh !

i: ạ

ư ộ ủ ạ i nói r ng làm m t th ng kh d i tr ầ ng c a đ i th n

ờ ướ ẫ ướ ằ ằ ế ằ ư ướ ộ n

M.V.Lomonosov bình tĩnh đáp l Th a ông, có ng c Nga là m t vinh h nh, nh ng cho dù là th , tôi v n không b ng lòng. ị ướ

ườ ạ ậ ữ c càng gi n d : ỏ ổ ệ ọ

V bá t ẽ Tôi s đu i ông ra kh i vi n khoa h c! ề ạ

ỗ ể ỏ ổ ọ ườ i, dù sao thì ông cũng không th đu i khoa h c ra kh i ng i tôi

ượ M.V.Lomonosov đi m đ m nói: Xin tha l c! đ

ư ậ ế ắ ố ươ ự ề ạ ằ Nh v y, M.V.Lomonosov đã chi n th ng đ i ph ng b ng s đi m đ m, s ự

ự ủ ả ằ t ệ tin, b ng b n lĩnh trí tu và văn hóa c a mình.

ẫ ậ ậ ắ ề ề ể ứ ớ ự ấ ồ

ậ ế ự ể ể ả

ả ự ứ ranh lu n n u hai bên không bình tĩnh, t ậ ấ ậ v y, trong t ệ ấ ễ ả r t d x y ra s cãi vã, t c gi n, và h qu là v n đ c n tranh lu n không đ

ả ế ạ ở ệ ữ ậ ố

i quy t, trong khi m i quan h gi a hai bên l ệ ủ ứ ế ệ ắ gi ớ v i vi c t

ế ả ườ ể ạ ỏ ra là ng

ể ờ ự ệ ề ệ ể hãy ki m ch c m xúc đ tránh tr ng ằ ả b n lĩnh và s chuyên nghi p b ng vi c đ lý trí đi u khi n l

i nói và hành vi ch ượ ự ượ ả ể ả ả ẽ c c m xúc s giúp ta có đ

không ph i là c m xúc. Ki m soát đ ố c s sáng su t đ ậ ơ ở ượ ư ữ ụ ậ ớ ở Tranh lu n g n li n v i s mâu thu n, b t đ ng v nh n th c, quan đi m, b i tin đ ki m soát c m xúc thì ượ ậ ề ầ c ẳ i tr nên căng th ng. Vì v y, cùng ệ ỏ ra c ng r n và kiên quy t trong vi c b o v quan đi m c a mình, b n ả ể ạ ộ ạ thái b kích đ ng m nh. Hãy t ị ề i có ứ ố ể ả ậ c nh ng s h trong l p lu n, “c gi n

ệ đ i phó v i ng y bi n cũng nh tránh đ ố ươ ế ấ m t khôn” khi n đ i ph ể ắ ẻ ng có th b t b .

ấ ạ ữ ể ộ ậ ộ

ự ấ ả ố ẹ Tóm l ượ ế ươ ụ ạ ả ố đ c k t qu t t đ p là s th u tình đ t lý khi n đ i ph

ụ ư ệ ệ ả ậ ỹ ị ph c” thì vi c trang b các k năng t

ư ủ ủ ự ầ ậ

ể ả ứ ể ề ế ậ ả ỹ

251

ệ ằ ậ ạ i, nh ng gì đã trình bày trên đây cho th y, đ m t cu c tranh lu n đ t ẩ ế ng ph i “tâm ph c kh u ế duy logic và các chi n thu t ph n bi n là ư ắ ọ ch a đ mà còn có s góp ph n quan tr ng c a các thu t “đ c nhân tâm” cũng nh ạ các k năng nh n th c, ki m soát và đi u khi n c m xúc b n thân. Tri t gia Hyl p ố ổ ạ c đ i – nhà hùng bi n tài ba Socrates đã khuyên r ng, tranh lu n mu n thành công

ắ ộ ắ ộ ộ L ng nghe m t cách l i m t cách rõ ràng, cân nh c m t cách

ộ thì ph i: “ả ế ị ợ h p pháp, quy t đ nh m t cách vô t ễ ộ ả ờ đ , tr l ư”.

ữ ậ ỹ 4.3. K năng ngôn ng trong tranh lu n

ừ ề ờ ư ấ ề ự ẩ Ngay t xa x a, ông cha ta đã có r t nhi u l

ệ ử ụ ư ữ ọ ủ ờ

trong vi c s d ng ngôn ng cũng nh vai trò quan tr ng c a l ờ ố ưỡ ả ầ ướ ử ứ ư ế ẳ giao ti p ng x , nh : “U n l i b y l n tr

ự ờ ừ ạ mua, l a l

ờ ơ i mà nói cho v a lòng nhau”; “Nói dài, nói dai hóa ra nói d i”; “M t s ự ợ ớ ờ ỏ ử ậ ồ ị ọ i khuyên chí lý v s c n tr ng i nói trong văn hóa ấ ề c khi nói”; “L i nói ch ng m t ti n ộ ự i, c m sôi nh l a có đ i nào khê”; nh n chín s lành”; “Ch ng gi n thì v b t l

ả ủ ả ề ặ ạ ộ “L t m m bu c ch t”; “Nói ph i c c i cũng nghe”…

ệ ự ờ ọ ậ Trong tranh lu n, vi c “l a l

ộ ấ ữ ở ậ ươ ệ ệ ớ

ẽ ắ ủ ệ ế ể ậ là cu c đ u trí thông qua ph ứ c , lý l

ủ ố ươ ữ ệ ặ ỹ ậ i mà nói” càng có ý nghĩa quan tr ng, vì tranh lu n ứ ng ti n ngôn ng . B i v y, cùng v i vi c dùng ch ng ả ể ả s c bén và các chi n thu t tâm lý đ b o v quan đi m c a mình và ph n ọ t quan tr ng ng thì các k năng ngôn ng vai trò đ c bi ể bác quan đi m c a đ i ph

ụ ủ ệ ế ệ trong vi c làm gia tăng tính thuy t ph c c a hùng bi n.

ộ ố ỹ ụ ệ ế ả ữ ể ạ Sau đây là m t s k năng ngôn ng đ đ t hi u qu thuy t ph c trong tranh

lu n:ậ

ậ ệ ế ướ ấ ủ ỏ ự ế ậ

ắ ầ Tr ả ứ ế ng n g n,

ề ế ườ ph n ng nhanh nên c n nói ẽ ớ ế ủ ế ầ ậ quá nhi u ý s khi n ng

ả ờ ẽ ạ ự c h t, vì tính ch t c a tranh lu n tr c di n nên đòi h i s ti p nh n và ọ không vòng vo dài dòng. N u nói quá dài, i nghe không nh h t, không ti p nh n đ y đ và do đó ể ớ ằ ặ ầ ạ ậ ọ ỏ khi tr l

ư ữ ứ ằ ắ ầ

ừ ủ ở ậ ườ ữ ề ả ầ ỉ

i nói nhi u. B i v y, ch nên nói v a đ nh ng gì c n nói, ph i bi ờ ể ườ ươ ể ố i c a mình đúng lúc đ nh i cho đ i ph ượ ờ ủ t l ng l

i s l c tr ng đi m ho c b sót ý. B n c n nh r ng, tranh lu n là hình ộ ề th c giao tranh b ng ngôn ng nh ng đi u đó không có nghĩa là ph n th ng thu c ế ữ ề v nh ng ng t ế ng đ tránh “nói dài k t thúc l nói dai nói d i”.ạ

ạ ữ ễ ạ ạ ả ậ Ngôn ng di n đ t trong tranh lu n ph i rõ ràng, m ch l c, d hi u,

ễ ể không t ư ơ ồ ể ồ ỗ ỹ

ừ ể ạ không nên “lên gân”; không dùng các t

ề ượ ủ ự ề ầ ấ iố nghĩa và m h , không hoa m , ki u cách, sáo r ng, không su ng sã nh ng cũng ự ể không có tính đ i chúng đ tránh s hi u ươ ng” và v “ch t” trong ng châm v “l

ỗ

ị

ươ

1 Xem: Đ Th Kim Liên, sđd, ch

ng IV và V

252

nh m. Đó cũng chính là s tuân th ph ạ 1 ữ ộ ngôn ng h i tho i.

ị ẳ ể ủ ị ươ ủ ủ ể ể ố ng,

Đ kh ng đ nh quan đi m c a mình và ph đ nh quan đi m c a đ i ph ậ ủ ọ ươ ườ ự ể ộ ổ ầ c n có thái đ khiêm nh ng đ tránh làm t n th ái c a h , vì v y nên

ư ụ ừ ẹ ắ ả ng lòng t ủ ị ấ có s c thái gi m nh tính ch t ph đ nh nh : “theo tôi nghĩ ữ dùng nh ng c m t

ợ ế ẽ ể ủ ẽ ằ

ả ằ ẽ ế ẽ ằ ợ

r ng”; “có l ụ ữ ế ệ ừ ạ ả

ắ ằ ư ẳ ằ ấ ằ

ự ự ượ ể ể “hi n nhiên là”; “không th khác đ ng thì s c c đoan bao gi c”… Vì l

ẽ ườ th ề ở ậ ự ự ườ ạ thì…”; “theo thi n ý c a tôi”; “s là h p logic n u nói r ng…”; “s là khách quan ơ ế th này thì h p lý h n n u nói r ng…”; “ph i chăng là”; “có l ế ủ ị ph đ nh có tính qu quy t, chăng?”; … mà nên h n ch vi c dùng nh ng c m t ắ ạ ị ự c c đoan nh : “tôi kh ng đ nh r ng…”; “tôi nh n m nh r ng…”; “ch c ch n r ng”; ờ ớ i, b i v y đó là đi u mà ng cũng t o ra s c c đoan ng ậ i tranh lu n nên nh ượ ạ c l

và nên tránh.

ộ ụ ậ ư ổ ụ ủ ư ế

ạ ỉ ở ứ ở ữ ủ ẽ ọ ờ s c m nh c a lý l nh ng l i nói th

không ch ệ ự ườ ườ ươ ữ ố hi n s khiêm nh

ng. Nh ng câu nói mà ông th ề ệ ả ừ ỏ ầ , mà còn m t ph n quan tr ng là ọ ng và tôn tr ng đ i ph ằ là: “Đây là vài vi c x y ra mà tôi mong r ng các ngài đ ng b qua”; “Đi u này có l

ườ ư ể ể ả ắ Ví d : Daniel Webster là m t lu t s n i danh, nh ng tài thuy t ph c c a ông ể ộ ng dùng ẽ ẽ i nh các ngài, ch c các ngài s

ấ ượ ủ c ý nghĩa c a các hành vi đó”…

đáng đ chúng ta ph i suy nghĩ”; “Hi u rõ lòng ng ễ d dàng th y đ ầ ế ỷ ổ ộ ố ỹ ộ ệ

ổ ộ ờ ằ ồ ư ậ i khuyên r ng: “

ậ ữ ườ ườ i theo ý ta, thì tr

ố i cũng v y. Mu n cho m t ng ộ ướ ế ọ ộ ườ ạ ậ ủ ế ằ i đó tin r ng ta là m t ng

ườ ẽ ượ ế ọ

ắ ậ i b n thân thi ừ ọ ủ c trái tim c a h , và t ả ườ i nghe c m nh n đ c s chân thành t

ượ ượ ề ề ấ ừ cũng t ng có l ồ nh ng ru i mà ng làm cho ng ượ ng t ngào s giúp ta chi m đ trí c a hủ ọ” (Theo: Đ c nhân tâm ọ ả ạ b n, khi h c m th y đ ọ ẽ ễ c đ cao thì h s d “m m lòng” tr ). Khi ng ọ c tôn tr ng, đ

ị ủ ạ ữ ệ ờ ề ạ ặ ộ Cách đây g n m t th k , T ng th ng M Lincoln – m t nhà hùng bi n tài ba, ẳ M t câu châm ngôn c nói: “Ru i a m t”. Ch ng ả c h t ta ph i ờ t thành th t c a h đã. L i ẽ ắ c lý trái tim ta s th ng đ ừ ượ ự ướ c ề t Nam có câu “L t m m bu c ch t” cũng

ữ nh ng l ể i đ ngh c a b n. Thành ng Vi ắ ở ề ề

là đ nh c nh v đi u này. ậ ỏ ỗ ỗ ự ủ ể ể ả ả

ở ậ ệ ể ệ ả ả ố Tranh lu n đòi h i m i bên ph i n l c đ ph n bác quan đi m c a đ i ữ ươ ủ t tình b o v quan đi m c a mình, b i v y ngôn ng ph

ể ể ệ ộ ủ ệ ả ườ ư ng cũng nh ph i nhi ẩ ậ ầ

ộ ả ườ ủ ệ ẩ ọ i nói. ế ọ tranh lu n c n ph i có kh u khí, gi ng đi u đ th hi n thái đ c a ng ự ể ệ Kh u khí, gi ng đi u là s th hi n thái đ , c m xúc c a ng

ợ ẽ ệ ả ỏ i nói, n u đ ấ ượ ượ c ng, làm

253

ọ ồ ườ ẽ ả ồ ổ ượ ử ụ s d ng thích h p s có kh năng không nh trong vi c thu hút, gây n t ả c m kích ng i nghe, làm cho h đ ng c m, đ ng lòng thì s làm thay đ i đ c thái

ọ ụ ượ ể ả ứ ọ ọ ố

ộ ủ đ c a h , cũng t c là qui ph c đ ề ầ ử ụ ể ể ệ ậ ậ ẩ ọ ủ c h nghe theo mình, k c khi h là đ i th . ệ Trong tranh lu n, c n s d ng nhi u cung b c gi ng đi u và kh u khí đ bi u hi n

ữ ả ộ

nh ng thái đ và tình c m khác nhau. ấ ụ ể ọ ả ả ệ ẩ ồ

ạ ẽ ể ệ ự ệ ẳ ị

t tình kh ng đ nh chân lý cũng nh ố ớ ườ ự ươ ướ ữ ứ ế ấ tin, s c ứ m nh m , đanh thép, d t khoát, th hi n s nhi ự ự s t c đ i v i nh ng v n đ

ng quy t, d t khoát không nh ắ ng b ướ ệ ế ẽ ọ

mang tính nguyên t c. Khi phê phán, gi ng đi u hài h ẹ ủ ị ư ụ ầ ạ ắ ị ừ tác d ng ph đ nh v a nh nhàng nh ng l

ụ ệ ề ế ế ạ ả ả ọ ả C th là, khi t n công thì gi ng đi u ph i kh ng khái hùng h n, kh u khí ph i ư ề c pha chút châm bi m s có ầ i không kém ph n sâu s c, ý nh . Khi c n ể ề ả thuy t ph c thì gi ng đi u ph i ôn hòa đi m đ m, ph i tha thi t, truy n c m đ

ườ ộ làm lay đ ng lòng ng

i… ộ ủ ộ ế ố ườ ộ ả ượ ọ C ng đ , cao đ c a gi ng nói cũng là m t y u t c th

ể ạ ấ ở ự ể ệ ấ ố ọ ệ gây hi u qu , đ ừ ệ hi n qua s nh n gi ng c ý đ t o đi m nh n ể mang thông đi p quan

ọ ừ ự ứ ặ ở ỗ ẽ ị ữ nh ng t ắ tr ng, ho c

ườ các t ộ ỗ ừ ữ ừ ệ ỗ ỗ ng

i nghe lĩnh h i rõ thông đi p trong m i t ể ườ ủ ề ặ ả ẩ ấ ị

ụ ủ ờ ữ ủ ệ ế ậ ả i nghe k p th m th u đi u mình đang nói… t kho ng l ng có ch ý đ ng ữ ề đ u là nh ng th thu t ngôn ng gây hi u qu thuy t ph c c a l

ụ ữ ự ự ệ ậ ọ ự tình thái ch a đ ng hàm ý; s ng t nh p đúng ch s giúp ỉ ạ , m i câu; nh ng ch ng ng ngh t o ấ ả t c i nói, có vai trò ụ ầ th c s quan tr ng trong tranh lu n, là công c h u hi u góp ph n chinh ph c

ườ ng

ươ ế ế ậ ố ộ i nghe. ư

Nh đã nói, trong tranh lu n, n u bi ộ ừ ọ t làm cho đ i ph ơ ẽ ễ ệ ế ẽ ổ

ề ấ ầ ủ ể ậ ấ ậ ệ ng đ ng lòng, có thi n ụ ả đó s d dàng h n trong vi c thuy t ph c c m thì s làm cho h thay đ i thái đ , t ở ậ ọ h ch p nh n quan đi m c a mình. B i v y, đi u r t c n tránh trong tranh lu n là

ể ệ ộ ả ỉ ọ ệ ế ặ ả ọ gi ng đi u thi u sinh khí, không th hi n thái đ , c m xúc, ho c ch đ c văn b n đã

ạ ẵ so n s n. ọ ạ ế ữ ệ ẩ ậ ạ ớ Gi ng đi u, kh u khí v i nh ng cung b c đa d ng, linh ho t n u bi

ộ ả ớ ậ ệ ậ ấ ưở ẽ ạ hoà đi u v i l p lu n logic s t o nên m t b n “hòa t u” lý t ế ế ợ t k t h p ệ ạ ớ i hi u

ấ ủ ệ ậ ả ả ng giúp đ t t ậ qu cao nh t c a tranh lu n. Đó chính là kh năng hùng bi n trong tranh lu n.

ỹ ố ụ ổ ậ ư ừ ệ ộ

ệ ộ ụ ợ ộ ố ộ ế ề ơ ố

trong m t v án ki n v hành vi đòi h i l ộ ấ ướ ủ ế ề c, khi v già, bà ch

ố ề ỗ ầ ị ủ ợ ấ ị ơ ề ờ ỏ ơ Ví d : T ng th ng M Lincoln khi còn làm lu t s t ng bi n h cho nguyên đ n . Nguyên đ n v n là v m t chi n binh ỉ ộ ậ ợ i. Còn b đ n là v th quĩ mà m i l n phát ti n tr

254

ộ ử ố ề ủ ụ ằ ượ ề ả đã hy sinh trong cu c chi n tranh giành đ c l p c a đ t n ố s ng nh vào s ti n tr c p ít ấ c p đ u đòi bà ph i đóng phí th t c b ng m t n a s ti n mà bà đ ậ c nh n.

ơ ề ụ ử ượ ế ấ ợ V án đ c xét x trong tình th b t l

ộ ề ứ ị ơ ộ ằ ể ứ ề ụ m t b ng ch ng nào đ ch ng minh v v vòi ti n, trong khi b đ n m t m c ph

ạ ậ ề ệ ế ấ ậ ư

ọ ớ ặ ả ề ứ ẽ ạ ệ ủ nh n vi c vòi ti n. Trong tình th y, lu t s Lincoln đã giành l ệ lý l đ o đ c cùng v i gi ng đi u truy n c m đ c bi

ọ ớ ả ề ế ệ ườ ắ ư ệ ớ ng , v i gi ng đi u tha thi

ủ ế ơ ể ợ ạ i. V i đôi m t r ng l ả ữ chính lòng bi t n và tình c m chân thành c a mình đ g i l

ế ủ ộ ậ ủ ấ ướ ề ấ ạ

ộ ế hy sinh c a các chi n sĩ đã chi n đ u vì n n đ c l p c a đ t n ẳ ị ủ ộ ờ

ự ậ S th t bây gi ẹ ư ứ ấ

ờ ðây ðã say ng gi a lòng đ t m . Nh ng ng ặ ẫ ủ ữ ướ ứ ủ ả ầ ố

ế ả ả

ướ t, bà lão này lúc tr ư ộ

ầ i oan cho bà. Không c n ph i nói thì ai cũng bi ạ ế ữ ừ ổ ể ồ ấ ả ẹ ấ ướ ẻ ơ ươ ở c, đ r i tr nên nghèo kh và không n i n

t c vì đ t n ể ệ ừ ự ả ỡ

ờ đây không th không trông mong vào s giúp đ và b o v t ườ ụ ự ưở ự ủ ạ do mà s hy sinh c a các anh hùng đã đem l i đang h

ng th t ể ử ứ ư i cho nguyên đ n vì trong tay không h có ự ủ ỉ ằ i công lý ch b ng ể t c a mình đ đánh vào lòng ằ t, truy n c m, ông đã b ng ổ ỗ i nh ng n i gian kh , c. Trong tr ng thái đã thành xúc đ ng cao đ , ông nhìn th ng vào v th quĩ và nói: “ ườ ợ quá kh . Anh hùng nãm 1776 gi i v ế già c và m y u c a ông ta v n còn đ ng tr c m t chúng ta, yêu c u chúng ta ả ph i gi c cũng ộ là m t thi u n xinh đ p, cũng t ng có m t gia đình h nh phúc, vui v . Nh ng bà đã ự ng t a, mà hy sinh t ữ chúng ta – nh ng gi ỏ ng i. Xin h i ằ r ng, chúng ta có th d ng d ng đ ng nhìn hay không

ừ ữ ậ ứ ườ ?”. ự Lincoln d ng l

ạ ở i ỏ ự đó, l p t c nh ng ng ộ ố ớ ị ủ ẫ ồ ờ

ướ ề ậ ả ỡ

c tình c m mãnh li ả ả ị ơ ượ ậ ầ ị ộ i tham d phiên tòa b kích đ ng cao ể ệ ự ồ s ph n n đ i v i v th quĩ, đ ng th i cũng th hi n s đ ng ệ t c gì, tòa án cũng không c n ph i nói thêm , b đ n không bi n lu n đ

ộ ọ đ , h đã bày t ẻ ớ ả c m, chia s v i bà lão, th m chí còn quyên ti n giúp đ . Tr ệ ủ c a khán gi ệ ệ ắ gì ngoài vi c tuyên bà lão th ng ki n.

ể ứ ộ ằ ủ ờ ứ ứ ạ ồ Đó là m t b ng ch ng hùng h n đ ch ng minh cho s c m nh c a l

ệ ả ế ệ ộ ố ỉ ươ i nói trong ủ ượ c

ự ủ ườ ứ ữ ng, mà còn giúp ta tranh th đ ế vi c không ch tác đ ng hi u qu đ n đ i ph ộ ủ ả c m tình và s ng h c a nh ng ng i ch ng ki n.

ự ế ậ ạ ệ tranh lu n t

Tuy nhiên, trong th c t ấ ạ ẵ i tòa, không ít lu t s ch đ c ả ủ ự ư ệ

ủ ờ ế ậ ể ạ ụ ứ ế ả

t t n d ng và phát huy h t kh năng c a l ướ ế ụ ươ ườ ử ố c h t là đ i ph

ộ ậ ư ỉ ọ bài bi n h đã ở ộ so n s n, dù r t công phu nh ng hi u qu c a s tác đ ng không cao. Lý do là b i ọ i nói đ t o nên s c tác h không bi ộ ồ ộ đ ng và thu ph c lòng ng ủ ự ồ i, tr ữ ườ ứ ủ ng, là H i đ ng xét x , sau đó là ộ ể ư ư ậ ế i ch ng ki n cũng nh d lu n xã h i đ

255

tranh th s đ ng tình c a nh ng ng ụ ạ ượ ệ ỡ ộ ả ằ ủ ủ c m c đích b o v , g t nh m đ t đ i cho thân ch c a mình.

ộ ộ ậ ắ ế ể ể ượ ư ậ

ọ ộ ầ ả ế ự ừ ự Nh v y, có th nói, đ có đ ổ trí tu , t ta ph i huy đ ng t ng l c m i năng l c tinh th n, t

ả ế ừ ự ử ứ ữ ế xúc; t năng l c ngôn ng đ n kh năng ng x văn hóa, bi n chúng thành các k

ộ ạ ụ ụ ể ể ậ năng, các thao tác c th đ v n d ng m t cách linh ho t trong các tình hu ng c

ấ ẩ ể ự ế ợ ữ ặ ậ ậ ả

ớ ữ ắ ả ụ ắ ạ ả

bén v i ngôn ng s c s o, linh ho t và kh năng n m b t tâm lý, thu ph c ng ể ệ ấ ẽ ạ ự ế ợ ậ ọ nghe. S k t h p hòa đi u y s t o nên cái g i là

ự ế ợ ữ ệ ệ ậ ả ọ kh năng tranh lu n hùng bi n, đó là s k t h p hòa quy n gi a khoa h c và ngh

ự ể ậ ộ

ườ ệ ấ ạ ộ

ặ ớ ự ạ ể ồ ạ ể ả

và trong công vi c, nh t là trong xã h i hi n đ i ngày nay, khi con ng ậ ố đ i m t v i s tr nh tranh đ t n t ố ớ ạ ậ ư ề ặ ự ệ ề ặ ọ ộ l

ỏ c chi n th ng trong m t cu c tranh lu n đòi h i ả ệ ư duy đ n tâm lý, c m ỹ ụ ố ẽ ắ ệ th . Đó là s k t h p, th m th u, hòa đi u gi a kh năng l p lu n ch t ch , s c ườ ắ i tài hùng bi nệ . Vì v y, có th nói, ệ ộ ố ọ thu t – đó là m t năng l c vô cùng quan tr ng đ giúp ta thành công trong cu c s ng ả ệ i luôn ph i ệ i và phát tri n. Kh năng tranh lu n – hùng bi n t quan tr ng đ i v i ngh Lu t s – m t ngh đ c thù mà s thành ệ ượ ế ị i càng đ c bi ạ ủ ự đ t c a s nghi p đ ở c quy t đ nh b i tài “ăn nói”.

Ậ Ỏ Ự

ậ ắ ế ể ế

ụ ươ ạ ả

ậ ự ẩ ể ế ụ ng ph i tâm ph c kh u ph c? ế ế ắ ừ ườ ng i khác mà

ạ ữ ượ đ ỉ c bình tĩnh? ữ ệ ủ ể ặ ặ ầ ớ ậ t c a tranh lu n pháp lý so v i

ậ

ệ ỹ ệ ộ ố ự ế ụ cu c s ng và nêu cách

ệ ấ

ờ ự ể ự ỏ ọ ậ ậ CÂU H I VÀ BÀI T P TH C HÀNH: ố 1. Theo b n, làm th nào đ giành chi n th ng trong tranh lu n khi n đ i ph 2. Theo b n, làm th nào đ khi ti p nh n s phê phán gay g t t ẫ ta v n gi 3. Hãy ch ra nh ng đ c đi m và yêu c u đ c bi ườ ậ ng. tranh lu n thông th ạ ể ế 4. Theo b n thì làm th nào đ rèn luy n k năng tranh lu n? ố ư ầ 5. Hãy s u t m các tình hu ng ng y bi n trong th c t ụ bác b các ng y bi n y. ề 6. Ch n các đ tài tranh lu n có tính th i s đ th c hành tranh lu n theo nhóm.

Ệ Ả

ậ ầ ậ ổ ị TÀI LI U THAM KH O: I. Sách tham kh o:ả 1. Chu Sĩ Chiêu, Thu t hùng b ợ i nệ , (Tr n Minh Nh t biên d ch), Nxb. T ng h p

256

ồ Đ ng Nai, 2008.

ắ ế ượ ế ễ ị 2. Dale Carnegie, Đ c nhân tâm , (Nguy n Hi n Lê và P. Hi u l c d ch), Nxb.

Long An, 1991.

ễ ế ậ ướ ứ ề ể ầ ậ

B 3. Nguy n Đ c Dân, ậ ứ ậ c đ u tìm hi u v lý thuy t l p lu n và m t s ủ ươ ườ ề ọ ng th c l p lu n c a ng i Vi ph t ộ ố ộ ấ ứ ệ , Đ tài nghiên c u khoa h c c p B ,

TP. HCM, 2001.

ườ ủ ậ i Á Đông 4. Phan Khôi, Cách ngôn lu n c a ng

ư ầ ạ ạ ộ , (trong Phan Khôi, Tác ph mẩ đăng báo 1930), L i Nguyên Ân s u t m và biên so n, Nxb. H i Nhà văn &

ộ Trung tâm Văn hoá và Ngôn ng Đông Tây, Hà N i, 2006.

ỗ ữ ụ ạ ọ ộ Ng d ng h c

ườ ờ ữ ọ , Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i, 2005. ố ng và trong pháp lu t ị 5. Đ Th Kim Liên, 6. Lê Duy Ninh, Logic – phi logic trong đ i th ậ , Nxb.

ĐHQG TP. HCM, 2009.

ạ ậ 7. Ph m Đình Nghi m, ọ , Nxb. ĐHQG TP. HCM, 2006.

ạ ỗ ỹ ệ ư ệ Nh p môn Logic h c ệ 8. Ph m Đình Nghi m, Đ Lan Thùy, ộ ộ ề , (tài li u l u hành n i b ),

ườ ạ ọ ế K năng m m ồ Tr ng Đ i h c Kinh t Tài chính TP. H Chí Minh.

ả ế t tham kh o:

ậ ơ ả , www.actdu.org.au

ắ

ụ t

257

II. Các bài vi ỹ 9. K năng tranh lu n c b n ậ , http://tailieu.vn 10. Nguyên t c khi tranh lu n ệ , tuans’ blog ệ ở ườ i Vi 11. Thói ng y bi n ng ạ Văn hóa tranh lu nậ , T p chí ủ 12. Th y Hoài, ị ầ Nh p c u.

Tập bài giảng: Kỹ năng nghiên cứu và lập luận - TS. Lê Thị Hồng Vân (Chủ biên)

Ậ

Ả

T P BÀI GI NG

Ứ

Ỹ

K NĂNG NGHIÊN C U

Ậ

Ậ

VÀ L P LU N

1. ử

1 t mà thôi”. ậ

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok

Tập bài giảng: Kỹ năng nghiên cứu và lập luận - TS. Lê Thị Hồng Vân (Chủ biên)

Ậ

Ả

T P BÀI GI NG

Ứ

Ỹ

K NĂNG NGHIÊN C U

Ậ

Ậ

VÀ L P LU N

1. ử

1 t mà thôi”. ậ

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok