Thư viện điện tử - Nguyên lý và các nội dung cơ bản: Phần 2

CHƯƠNG 4. BỘ SƯU TẬP VÀ BIÊN MỤC TÀI LIỆU SỐ<br /> <br /> 113<br /> <br /> Chương 4<br /> <br /> BỘ SƯU TẬP VÀ BIÊN MỤC TÀI LIỆU SỐ <br /> <br /> 1. CÁC KHÁI NIỆM  <br /> <br /> Một sưu tập - collection: tập trung vào đối tượng số hóa, bao<br /> gồm văn bản, hình ảnh và âm thanh cùng với phương thức truy cập,<br /> truy hồi, chọn lọc, tổ chức, bảo trì sưu tập đó. Sưu tập do chuyên gia<br /> thư viện tạo nên. Một sưu tập - collection thông tin bao gồm nhiều tài<br /> liệu dưới nhiều hình thức.<br /> Một tài liệu - document: là thông điệp mang thông tin dưới hình<br /> thức điện tử. Tài liệu là đơn vị cơ sở từ đó bộ sưu tập thông tin được<br /> xây dựng, mặc dù chúng có thể có những cơ sở hạ tầng và những tập<br /> tin kết hợp riêng. Nói chung tài liệu bao gồm văn bản, hình ảnh, âm<br /> thanh hay video.<br /> Một bộ sưu tập thông tin: là một sưu tập bao gồm nhiều tài liệu<br /> dưới nhiều dạng thức khác nhau: văn bản, hình ảnh, âm thanh, hình<br /> ảnh động, tuy nhiên cung cấp một giao diện đồng nhất qua đó tất cả<br /> các tài liệu có thể được truy cập, mặc dù cách mà tài liệu đó hiển thị sẽ<br /> tuỳ thuộc vào phương tiện và dạng thức của tài liệu đó. Ví dụ muốn<br /> đọc một văn bản PDF thì phải tích hợp trình ứng dụng Adobe Acrobat<br /> hay muốn xem một đoạn video thì phải tích hợp trình ứng dụng<br /> Windows Media Player, …<br /> <br /> 114<br /> <br /> NGUYÊN LÝ VÀ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ<br /> <br /> Hình 4.1: Ví dụ minh họa về một bộ sưu tập bằng phần mềm Greenstone<br /> <br /> Một bộ sưu tập như thế trước khi trình bày phải qua một quá trình<br /> hình thành để tạo nên những cấu trúc hỗ trợ cho việc truy tìm và lướt<br /> tìm được dùng cho việc truy cập sưu tập.<br /> Khi xây dựng xong, bộ sưu tập có thể được xuất bản trên Internet<br /> hoặc xuất ra CD-ROM một cách hoàn toàn tự động.<br /> Một khi sưu tầm thêm tài liệu mới, ta có thể dễ dàng bổ sung<br /> thêm vào bộ sưu tập bằng cách tái xây dựng.<br /> Một thư viện nói chung bao gồm nhiều bộ sưu tập khác nhau, mỗi<br /> sưu tập tổ chức mỗi khác, tùy theo hình thức tài liệu được sưu tầm và<br /> tùy theo chủ đề, đề tài được quan tâm; tuy nhiên hoàn toàn giống nhau<br /> về phương cách xây dựng và hiển thị.<br /> <br /> CHƯƠNG 4. BỘ SƯU TẬP VÀ BIÊN MỤC TÀI LIỆU SỐ<br /> <br /> 115<br /> <br /> Hình 4.2: Ví dụ minh họa về một bộ sưu tập bằng phần mềm Dspace<br /> <br /> Những chuyên viên thư viện số trong một thư viện với sự phối<br /> hợp và tương tác với người sử dụng sẽ tạo nên những bộ sưu tập cần<br /> thiết và hữu ích cho thư viện, phục vụ tốt công tác nghiên cứu, giảng<br /> dạy, học tập trong những cơ sở đào tạo; đồng thời đáp ứng nhu cầu<br /> khảo cứu của học giả, nhà nghiên cứu và nhiều đối tượng khác. Đây là<br /> công việc thường xuyên của một thư viện đòi hỏi chuyên viên thư viện<br /> số phải phối hợp với bộ phận Dịch vụ thông tin để nắm bắt yêu cầu<br /> thông tin của người sử dụng nhằm phục vụ tốt cho việc sưu tầm thông<br /> tin; có kỹ năng số hóa tài liệu; am hiểu chuẩn Dublin Core trong công<br /> tác biên mục tài nguyên; và nhất là thành thạo trong việc sử dụng phần<br /> mềm nguồn mở Greenstone.<br /> 2. Ý NGHĨA VÀ NHU CẦU <br /> <br /> Thế giới thư viện ngày nay đang trải qua một giai đoạn thay đổi<br /> lớn. Các thư viện đại học và thư viện nghiên cứu đang đối mặt với sự<br /> phát triển mới. Cùng với sự phát triển việc sử dụng các công nghệ<br /> <br /> 116<br /> <br /> NGUYÊN LÝ VÀ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ<br /> <br /> mới, sự gia tăng thông tin số dưới dạng xuất bản phẩm điện tử và<br /> nguồn tin trên mạng, cũng như sự có mặt Internet ở khắp mọi nơi.<br /> Thực tế, việc phát triển CNTT và truyền thông đã và đang giúp<br /> cho đội ngũ giảng viên ngày càng nâng cao và cập nhật kiến thức<br /> chuyên môn. Tuy nhiên thông tin ngày càng trở nên quá tải. Trách<br /> nhiệm của những người làm công tác quản lý thông tin trong một<br /> trường đại học là làm thế nào để giúp cho đội ngũ giảng viên, sinh<br /> viên và cán bộ có được những thông tin có ý nghĩa và hữu ích để họ<br /> thật sự có thể nâng cao và cập nhật kiến thức chuyên môn, phục vụ<br /> công tác giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học. Một nhu cầu về<br /> lưu trữ, tổ chức và truy cập thông tin đã và đang đặt các thư viện trước<br /> ngưỡng cửa của thư viện số. Thông tin cần được chọn lọc, tổ chức và<br /> phục vụ dưới dạng kỹ thuật số.<br /> Để làm được điều đó việc xây dựng, phát triển các bộ sưu tập số<br /> cần phải có một kế hoạch, một chiến lược phát triển lâu dài. Sau đây<br /> là một số bước tạo lập bộ sưu tập thông tin:<br /> - Xác định các loại tài liệu cần thiết trong một lĩnh vực cụ thể<br /> hay trong toàn bộ sưu tập.<br /> - Đối chiếu tính xác đáng, mức độ yêu cầu của tài liệu nhằm<br /> đảm bảo sự chọn lựa tốt nhất đã được thực hiện mà không<br /> vượt quá kinh phí cho phép.<br /> - Số hóa các tài liệu được chọn với giá hợp lý theo phương cách<br /> hiệu quả nhất.<br /> - Đóng gói các tài liệu số thành các bộ sưu tập và phân phối các<br /> bộ sưu tập tới đông đảo bạn đọc.<br /> Toàn bộ quá trình phải tập trung vào việc cung cấp tài liệu đáp<br /> ứng nhu cầu thông tin đã được xác định và phù hợp, gắn liền với hoạt<br /> động của thư viện trong quá trình xác định vai trò, nhiệm vụ, mục tiêu<br /> hoạt động của mình. Chính vì vậy mà phát triển bộ sưu tập không thể<br /> là một yếu tố hay quá trình đơn lẻ; mà ngược lại nó cần được đặt trong<br /> mối quan hệ chung mà ở đó nhu cầu sử dụng của các nhóm đối tượng<br /> <br /> CHƯƠNG 4. BỘ SƯU TẬP VÀ BIÊN MỤC TÀI LIỆU SỐ<br /> <br /> 117<br /> <br /> người dùng, cũng như mối tương quan với các quan hệ bên ngoài cần<br /> phải được xác định và thỏa mãn.<br /> 3. MỘT SỐ BỘ SƯU TẬP MẪU <br /> <br /> Như khái niệm đã đề cập, một bộ sưu tập thông tin là một sưu tập<br /> bao gồm nhiều tài liệu dưới nhiều dạng thức khác nhau: văn bản, hình<br /> ảnh, âm thanh, hình ảnh động...; dưới đây là một số bộ sưu tập mẫu<br /> được thể hiện theo các dạng thức khác nhau; phần lớn các bộ sưu tập<br /> mẫu này được xây dựng bằng phần mềm nguồn mở Greenstone.<br /> 3.1. Các bộ sưu tập theo loại hình xuất bản <br /> <br /> Bộ sưu tập tạp chí điện tử:<br /> Với Greenstone ta có thể tạo ra các sưu tập về tạp chí điện tử theo<br /> từng số xuất bản mà không phá vỡ cấu trúc mục lục nguyên gốc của<br /> tạp chí điện tử đó, làm cho người sử dụng không thấy có sự khác biệt<br /> của tạp chí khi đưa vào quản lý bởi phần mền Greenstone và tạp chí<br /> điện tử nguyên gốc xuất bản trên mạng của nhà xuất bản như:<br /> TidBITS, Journal of Artificial Intelligence Research (The New<br /> Zealand Digital Library). Ngoài ra cũng có thể sưu tập hoàn toàn là<br /> danh mục tạp chí (chỉ biên mục quản lý nguồn mà không quản lý dữ<br /> liệu toàn văn của từng bài tạp chí) mà người sử dụng khi kết nối nội<br /> dung sẽ kết nối trực tiếp đến tạp chí gốc của nhà xuất bản: IISc<br /> Publication (Indian Institute of Science, India)<br /> <br /> Hình 4.3: Danh mục tạp chí của IISc Publications (Indian Institute of Science, India)<br /> <br />