Thực trạng công tác quản lý khoa học tại Viện Khoa học Xã hội Việt Nam - Nguyễn Thế Hưng

X· héi häc sè 4 (104), 2008 57<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc<br /> t¹i ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam<br /> <br /> NguyÔn ThÕ H­ng<br /> <br /> <br /> ViÖt Nam gia nhËp WTO, ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc<br /> tÕ. C¸c c¬ quan nghiªn cøu Khoa häc x· héi còng kh«ng n»m ngoµi xu h­íng ®ã.<br /> §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· ®Ò ra nh÷ng chñ tr­¬ng ®Ó ®æi míi ph­¬ng thøc qu¶n lý ho¹t<br /> ®éng nghiªn cøu khoa häc nh»m t¹o hiÖu qu¶ h¬n n÷a trong c«ng t¸c nghiªn cøu vµ<br /> øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu nh­: “§Ò ¸n §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý khoa häc vµ<br /> c«ng nghÖ” hay “Ph­¬ng h­íng, môc tiªu, nhiÖm vô Khoa häc vµ C«ng nghÖ chñ yÕu<br /> giai ®o¹n 5 n¨m 2006 - 2010”. ViÖn Khoa häc x· héi (KHXH) ViÖt Nam lµ mét trung<br /> t©m nghiªn cøu khoa häc quèc gia còng ®ang trong qu¸ tr×nh ®æi míi c«ng t¸c qu¶n<br /> lý khoa häc theo ®Þnh h­íng nµy. Bµi viÕt ®i s©u t×m hiÓu thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n<br /> lý nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn KHXH ViÖt Nam qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t x· héi häc t¹i<br /> c¸c viÖn khoa häc c¬ së trong n¨m 2007.<br /> 1. Møc ®é hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn Khoa<br /> häc X· héi ViÖt Nam<br /> ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña c¸c c¸n bé thuéc c¸c ViÖn nghiªn cøu vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña<br /> c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc t¹i viÖn KHXH ViÖt Nam kh«ng tËp trung. ChØ<br /> cã 2,8% cho r»ng c«ng t¸c nµy rÊt hiÖu qu¶, 28,2% sè ng­êi ®­îc hái cho r»ng c«ng t¸c<br /> nµy t­¬ng ®èi hiÖu qu¶. 27,8% cho r»ng c«ng t¸c nµy hiÖu qu¶. 33,8% sè cho r»ng c«ng<br /> t¸c qu¶n lý ®¹t hiÖu qu¶ ch­a cao vµ 7,4% cho r»ng c«ng t¸c nµy ®¹t hiÖu qu¶ thÊp.<br /> YÕu tè n¬i ®µo t¹o (Trong/Ngoµi n­íc) cña c¸n bé nghiªn cøu ®­îc hái ý kiÕn<br /> ¶nh h­ëng kh«ng nhiÒu ®Õn ý kiÕn cña hä (xem b¶ng 1). Sè phÇn tr¨m lín nhÊt vÉn<br /> tËp trung vµo ý kiÕn cho r»ng c«ng t¸c nµy ®¹t hiÖu qu¶ ch­a cao ®èi víi c¶ hai ®èi<br /> t­îng (®­îc ®µo t¹o trong n­íc 32,9% vµ 36,5% ®èi víi c¸c c¸n bé ®­îc ®µo t¹o ë n­íc<br /> ngoµi). 30,5% c¸c c¸n bé ®­îc ®µo t¹o trong n­íc cho r»ng c«ng t¸c nµy t­¬ng ®èi<br /> hiÖu qu¶ trong khi ®ã chØ 21,4% c¸c c¸n bé ®­îc ®µo t¹o ë n­íc ngoµi cã cïng ý kiÕn.<br /> Nh­ vËy, tuy cã sù kh¸c biÖt kh«ng ®¸ng kÓ, nh­ng sè liÖu còng cho thÊy mét xu<br /> h­íng lµ nh÷ng ng­êi ®­îc ®µo t¹o ë n­íc ngoµi ®¸nh gi¸ møc ®é hiÖu qu¶ cña c«ng<br /> t¸c nµy cã kh¾t khe h¬n so víi nh÷ng ng­êi ®­îc ®µo t¹o ë trong n­íc.<br /> B¶ng 1: T­¬ng quan n¬i ®µo t¹o vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 58 Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam<br /> <br /> N¬i ®µo t¹o RÊt hiÖu qu¶ T­¬ng®èi HiÖu qu¶ HiÖu qu¶ HiÖu qu¶ Tæng sè<br /> hiÖu qu¶ ch­a cao thÊp<br /> Trong n­íc 10 114 103 123 24 374<br /> <br /> 2,7% 30,5% 27,5% 32,9% 6,4% 100%<br /> Ngoµi n­íc 4 27 36 46 13 126<br /> 3,2% 21,4% 28,6% 36,5% 10,3% 100%<br /> <br /> Sù kh¸c biÖt gi÷a ®¸nh gi¸ cña nh÷ng ng­êi trùc tiÕp tham gia xÐt duyÖt<br /> tuyÓn chän ®Ò tµi vµ nh÷ng ng­êi ch­a tham gia cã sù kh¸c biÖt râ rÖt h¬n (xem b¶ng<br /> 2). Theo b¶ng 2 cho thÊy, nh÷ng ng­êi ®· tham gia xÐt duyÖt ®¸nh gi¸ c«ng t¸c lµ 40%<br /> trong khi chØ cã 26,7% sè ng­êi ch­a tham gia xÐt duyÖt ®Ò c­¬ng cã cïng ý kiÕn.<br /> T­¬ng tù, víi thang ®o “HiÖu qu¶ ch­a cao”, cã 15,8% ng­êi ®· tham gia xÐt duyÖt<br /> tuyÓn chän ®Ò tµi ®ång ý vµ 34% ng­êi ch­a tham gia xÐt duyÖt tuyÓn chän ®Ó tµi<br /> ®ång ý. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng ng­êi ch­a tõng tham gia xÐt duyÖt tuyÓn<br /> chän ®Ò tµi hoµi nghi h¬n h¼n nh÷ng ng­êi ®· tham gia xÐt duyÖt tuyÓn chän ®Ò tµi<br /> vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc (NCKH).<br /> B¶ng 2: T­¬ng quan cña nh÷ng ng­êi ®· tham gia vµ ch­a tham gia xÐt duyÖt tuyÓn chän ®Ò tµi<br /> víi ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý NCKH<br /> RÊt hiÖu T­¬ng ®èi HiÖu qu¶ HiÖu qu¶ HiÖu qu¶ Tæng sè<br /> qu¶ hiÖu qu¶ ch­a cao thÊp<br /> §· tham gia 4 53 43 27 14 171<br /> <br /> 2,3% 40% 25,1% 15,8% 8,2% 100%<br /> Ch­a tham gia 10 88 96 112 23 329<br /> <br /> 3.0% 26,7% 29,2% 34,0% 7,0% 100%<br /> <br /> <br /> C¸c ý kiÕn ®¸nh gi¸ tËp trung chñ yÕu vµo 3 møc ®é: T­¬ng ®èi hiÖu qu¶, hiÖu<br /> qu¶ vµ hiÖu qu¶ ch­a cao. NÕu céng gép 2 møc ®¸nh gi¸ “t­¬ng ®èi hiÖu qu¶” vµ<br /> “hiÖu qu¶” th× tû lÖ % trung b×nh xÊp xØ 60%. Tuy nhiªn, ý kiÕn ®¸nh gi¸ “hiÖu qu¶<br /> ch­a cao” nÕu tÝnh riªng lÎ sÏ lµ ý kiÕn cã sè phÇn tr¨m cao nhÊt (xÊp xØ 30%). V×<br /> vËy, cã thÓ nãi c«ng t¸c qu¶n lý NCKH ®· cã nh÷ng hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh, nh­ng vÉn<br /> cÇn hoµn thiÖn ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt.<br /> Tuy sù chªnh lÖch ý kiÕn gi÷a c¸c nhãm ng­êi tr¶ lêi lµ kh«ng lín, chóng vÉn<br /> thÓ hiÖn nh÷ng ng­êi “trong cuéc” (trùc tiÕp tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng ®¸nh gi¸,<br /> thÈm ®Þnh, chñ tr×…) cã xu h­íng nh×n nhËn vÊn ®Ò l¹c quan h¬n nh÷ng ng­êi “ngoµi<br /> cuéc”, hay nh÷ng ng­êi “ngoµi cuéc” cã xu h­íng ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò kh¾t khe h¬n.<br /> 2. Thùc tr¹ng c«ng t¸c ®¸nh gi¸, xÐt duyÖt, tuyÓn chän ®Ó tµi nghiªn cøu<br /> khoa häc<br /> C¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc ph¶i ®æi míi ph­¬ng thøc tuyÓn chän ®Ò tµi<br /> nghiªn cøu khoa häc rÊt ®a d¹ng, c¶ chñ quan vµ kh¸ch quan. Tuy nhiªn, nguyªn<br /> nh©n ®­îc coi lµ lín nhÊt vÉn lµ do c¬ chÕ qu¶n lý ch­a ®­îc chÆt chÏ, hiÖu qu¶. Trªn<br /> 70% sè ng­êi ®­îc hái cho r»ng c«ng t¸c ®¸nh gi¸, xÐt duyÖt ®Ò tµi ch­a ®¹t hiÖu qu¶<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÕ H­ng 59<br /> <br /> nh­ mong muèn lµ do c¬ chÕ cña nhµ n­íc, trªn 60% cho r»ng lµ do c¬ chÕ cña ®¬n vÞ<br /> nghiªn cøu. GÇn 60% cho r»ng do n¨ng lùc qu¶n lý cña ng­êi lµm qu¶n lý ch­a ®¸p<br /> øng ®­îc yªu cÇu vµ cuèi cïng, nguyªn nh©n chñ quan lµ b¶n th©n c¸c c¸ nh©n chñ<br /> tr× ch­a ®ñ n¨ng lùc ®­îc trªn 60% sè ng­êi ®­îc hái lùa chän.<br /> 2.1. VÊn ®Ò tõ kh©u giao nhiÖm vô<br /> Thø nhÊt, theo ®Ò ¸n “§æi míi c¬ chÕ qu¶n lý khoa häc vµ c«ng nghÖ” th× “ViÖc<br /> x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn nhiÖm vô khoa häc vµ c«ng nghÖ ®­îc ®æi míi theo<br /> h­íng cã träng t©m, träng ®iÓm, b¸m s¸t h¬n c¸c nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x·<br /> héi” vµ “C¬ chÕ tuyÓn chän tæ chøc, c¸ nh©n thùc hiÖn nhiÖm vô khoa häc vµ c«ng<br /> nghÖ theo nguyªn t¾c c¹nh tranh, d©n chñ, b×nh ®¼ng vµ c«ng khai b­íc ®Çu ®­îc ¸p<br /> dông, gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô khoa häc vµ c«ng nghÖ.”<br /> (trÝch §Ò ¸n ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý khoa häc vµ c«ng nghÖ, ban hµnh kÌm theo quyÕt<br /> ®Þnh sè 171/2004/Q§ - TTg ngµy 28 th¸ng 9 n¨m 2004 cña Thñ t­íng ChÝnh Phñ).<br /> Thùc tÕ, viÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam ®· cã nh÷ng c¶i tiÕn ®óng h­íng nh»m ®¸p<br /> øng yªu cÇu nhiÖm vô ®Æt ra, vÝ dô nh­ c«ng t¸c giao nhiÖm vô vµ ph©n bè ®Ò tµi<br /> tr­íc kia hoµn toµn do tõ trªn chØ ®¹o xuèng, nh­ng b©y giê ®· chuyÓn thµnh h×nh<br /> thøc ®Êu thÇu. Nh­ vËy, víi h×nh thøc nµy, nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc cã ®ñ phÈm chÊt<br /> vµ n¨ng lùc sÏ ®­îc chän ®Ó giao nhiÖm vô, ®ång thêi ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ<br /> viÖc ®¶m b¶o chÊt l­îng còng nh­ tiÕn ®é hoµn thµnh cña nhiÖm vô ®­îc giao. H×nh<br /> thøc ®Êu thÇu nµy trªn lý thuyÕt lµ ®Ó t¹o ra mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh,<br /> t¹o ®iÒu kiÖn më réng c¬ héi cho c¸c c¸ nh©n vµ tËp thÕ muèn ®ãng gãp cho sù<br /> nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, vÉn cßn mét sè bÊt cËp<br /> nh­ trong nhiÒu tr­êng hîp, vÉn cã hiÖn t­îng giao nhiÖm vô ch­a ®óng ®èi t­îng,<br /> ch­a ®óng chuyªn m«n. HoÆc c«ng t¸c ®Êu thÇu ch­a ®­îc thùc hiÖn hoµn toµn triÖt<br /> ®Ó, tøc lµ h×nh thøc lµ ®Êu thÇu nh­ng thùc chÊt lµ chØ ®Þnh thÇu. V× vËy, hiÖu qu¶<br /> thu ®­îc vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ. ChÊt l­îng còng nh­ qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn<br /> ®Ò tµi vÉn ch­a ®­îc kiÓm so¸t chÆt chÏ.<br /> Hép 1: ý kiÕn cho r»ng vÉn cßn cã vÊn ®Ò trong kh©u Giao nhiÖm vô<br /> <br /> S¾p tíi ®©y t«i thÊy ®Ò tµi nhµ n­íc sÏ ®­îc ®iÒu chØnh tõ vÊn ®Ò giao nhiÖm<br /> vô. vµ vÊn ®Ò thø hai lµ ®Êu thÇu, c«ng khai hãa, triÓn khai, kiÓm tra tiÕn ®é,<br /> nghiÖm thu… t«i cho r»ng nghiÖm thu giê còng phøc t¹p h¬n tr­íc nhiÒu. nh­ng cã<br /> vÊn ®Ò ®Æt ra lµ vÉn ch­a t×m ®­îc ®óng ®Þa chØ cña mét sè ®Ò tµi. T«i nãi vÝ dô<br /> nghiªn cøu vÒ Lµo, C¨mpuchia, hai ®Ò tµi míi hiÖn nay ®¸ng ra ph¶i cã sù tham gia<br /> cña c¶ ViÖn Nghiªn cøu §«ng Nam ¸ chø, nh­ng l¹i giao cho c¬ quan kh«ng ph¶i<br /> chuyªn vÒ §«ng Nam ¸. Nh­ vËy râ rµng lµ vÉn ch­a ®óng ®Þa chØ, mµ ch­a ®óng<br /> ®Þa chØ th× ch­a t×m ®­îc ®óng chuyªn gia. Nªn t«i cho r»ng vÊn ®Ò qu¶n lý nµy<br /> còng ph¶i l­u ý. §Êu thÇu nh­ng còng ph¶i xem l¹i v× trong ®Êu thÇu cßn cã chØ<br /> ®Þnh thÇu. ChØ ®Þnh thÇu th× còng kh«ng æn. (Nam, biªn b¶n PVS 1)<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 60 Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam<br /> <br /> H×nh thøc ®Êu thÇu ®Ó giao ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc hiÖn nay míi chØ dõng l¹i<br /> ë con sè 25,8%, cã nghÜa lµ chØ mét phÇn t­ sè ®Ò tµi ®­îc giao lµ do ®Êu thÇu. Cßn l¹i<br /> chiÕm qu¸ nöa, 62,8% lµ ®­îc chØ ®Þnh tõ cÊp trªn. Nh­ vËy c©u hái ®Æt ra lµ liÖu chñ<br /> tr­¬ng d©n chñ, c«ng khai vµ b×nh ®¼ng cña Nhµ n­íc trong viÖc tuyÓn chän tæ chøc, c¸<br /> nh©n thùc hiÖn nhiÖm vô nghiªn cøu khoa häc liÖu ®· ®­îc ph¸t huy hiÖu qu¶ hay ch­a.<br /> H¬n n÷a, viÖc nhËn ®Ò tµi trùc tiÕp theo sù chØ ®Þnh cña cÊp trªn v« h×nh chung ®· t¹o<br /> ra mét lÒ lèi lµm viÖc cµo b»ng, lµm gi¶m søc c¹nh tranh vµ søc s¸ng t¹o cña c¸c c¸<br /> nh©n hay tËp thÓ muèn tham gia thùc hiÖn ®Ò tµi. KÕt qu¶ lµ chÊt l­îng thùc sù cña c¸c<br /> ®Ò tµi khoa häc ch­a ®­îc n©ng cao râ rÖt, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng l·ng phÝ nghiªm träng<br /> nguån ng©n s¸ch quèc gia dµnh cho nghiªn cøu khoa häc, ¸p dông vµo thùc tiÔn.<br /> HiÖn nay, cã 2 h×nh thøc qu¶n lý c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cña ViÖn: (1)<br /> Qu¶n lý theo lÜnh vùc chuyªn m«n cña ®Ò tµi (43%), vµ (2) Qu¶n lý theo cÊp cña ®Ò<br /> tµi(38,8%). H×nh thøc qu¶n lý nµy kh¸ truyÒn thèng vµ ®¬n gi¶n, thuËn tiÖn cho c¸c<br /> ®¬n vÞ trong viÖc giao c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc. Tuy nhiªn, ®©y cã thÓ chÝnh lµ<br /> mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc giao nhiÖm vô trùc tiÕp tõ trªn hay nãi<br /> c¸ch kh¸c lµ chØ ®Þnh thÇu. C¸ch qu¶n lý nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®¬n vÞ cã thÓ<br /> ph©n chia hay nhãm nh÷ng ®Ò tµi trong cïng mét lÜnh vùc thµnh mét hÖ thèng. Tuy<br /> nhiªn, hÖ thèng nµy mang tÝnh v¨n b¶n hay t­ liÖu nhiÒu h¬n lµ kh¶ n¨ng øng dông<br /> cña ®Ò tµi khoa häc trong thùc tÕ. Mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña nghiªn<br /> cøu khoa häc lµ t×m ra nh÷ng ph­¬ng thøc míi cã kh¶ n¨ng øng dông vµo t×nh h×nh<br /> thùc tÕ. Tuy nhiªn, v× chñ yÕu c¸c ®Ò tµi ®­îc qu¶n lý theo nhãm lÜnh vùc vµ cÊp (liªn<br /> quan chñ yÕu ®Õn vÊn ®Ò tµi chÝnh) nªn tÝnh øng dông cña c¸c ®Ò tµi vÉn cßn bÞ th¶<br /> næi, trong khi tÝnh øng dông cña ®Ò tµi lµ mét tiªu chÝ v« cïng quan träng ®Ó ®¸nh<br /> gi¸ chÊt l­îng cña ®Ò tµi.<br /> Do vËy, ®Ó qu¶n lý c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc mét c¸ch hiÖu qu¶, rÊt c©n<br /> thiÕt ph¶i kÕt hîp qu¶n lý theo nhiÒu tiªu chÝ, nhiÒu ph­¬ng diÖn ®Ó ®¶m b¶o tÝnh<br /> toµn diÖn cña mét ®Ò tµi khoa häc.<br /> 2.2 Tiªu chÝ lËp kÕ ho¹ch NCKH<br /> Sè liÖu kh¶o s¸t cho thÊy, kh©u lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu cña tõng ®¬n vÞ cßn<br /> manh món, rêi r¹c vµ ch­a cã tÝnh chiÕn l­îc. KÕ ho¹ch NCKH cña c¸c ®¬n vÞ dùa trªn<br /> tiªu chÝ “kÕ ho¹ch nghiªn cøu cña ®¬n vÞ ” lµ nhiÒu nhÊt (45,2%) råi sau ®ã lµ tiªu chÝ<br /> “kÕ ho¹ch nghiªn cøu cña c¸ nh©n” (39,8%). §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao rÊt nhiÒu ®Ò tµi<br /> khoa häc ®­îc thùc hiÖn nh­ng tÝnh øng dông ch­a cao. Muèn kÕt qu¶ ®Ò tµi øng dông<br /> vµo thùc tÕ mét c¸ch hiÖu qu¶, th× c¸c ®Ò tµi nµy ph¶i ®¸p øng nh÷ng h­íng ph¸t triÓn<br /> ®­îc ­u tiªn cña Nhµ n­íc trong mçi thêi kú. Mçi ®¬n vÞ nghiªn cøu cã nh÷ng lÜnh vùc<br /> thÕ m¹nh kh¸c nhau, mçi c¸ nh©n cã nh÷ng mèi quan t©m kh¸c nhau. Tuy nhiªn, ®Ó<br /> ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, cho dï mçi viÖn cã sù ®éc lËp<br /> t­¬ng ®èi trong quyÒn quyÕt ®Þnh h­íng nghiªn cøu chÝnh cña m×nh thi kÕt qu¶ cuèi<br /> cïng vÉn lµ ph¶i phôc vô cho mét môc tiªu chung cña Quèc gia.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÕ H­ng 61<br /> <br /> Ngoµi ra, mét vÊn ®Ò n÷a cÇn l­u t©m trong c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch vµ dù b¸o<br /> lµ sù kh«ng thèng nhÊt gi÷a c¸c cÊp. DÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµ trªn chØ ®¹o mét ®»ng<br /> d­íi thùc hiÖn mét nÎo, kÕt qu¶ lµ ®Ò tµi tuy ®­îc nghiÖm thu nh­ng l¹i kh«ng ®¹t<br /> ®­îc nh÷ng môc tiªu ®Æt ra.<br /> Nh×n chung, c¸c ®¬n vÞ khi lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu ®Òu ®· tu©n thñ c¸c tr×nh<br /> tù t­¬ng ®èi nghiªm tóc. Thùc tÕ cho thÊy c¸c ®¬n vÞ quan t©m nhiÒu nhÊt ®Õn kÕ<br /> ho¹ch tæ chøc thùc hiÖn vµ tiÕn ®é cña ®Ò tµi. Tuy nhiªn, mét trong nh÷ng nhiÖm vô<br /> quan träng nhÊt trong kh©u lªn kÕ ho¹ch lµ dù b¸o th× rÊt nhiÒu ®¬n vÞ chØ lµm lÊy lÖ<br /> hoÆc gÆp lóng tóng trong viÖc x¸c ®Þnh t×nh h×nh nhu cÇu thùc tÕ.<br /> Hép 2: ý kiÕn nhËn xÐt vÒ c«ng t¸c dù b¸o<br /> <br /> “…vÒ nghiªn cøu khoa häc th× râ rµng m×nh ph¶i cã dù b¸o vÒ nh÷ng biÕn<br /> ®éng nµo ®ã sau c¸c biÕn ®æi vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, råi t×nh h×nh thùc tÕ... Nãi<br /> thËt lµ nh÷ng dù b¸o th× nã còng cã giíi h¹n, b©y giê m×nh lµm t«n gi¸o nh­ng cã<br /> nh÷ng c¸i ®©u ph¶i m×nh xuèng c¬ së lµ ng­êi ta cung cÊp hÕt cho m×nh. Còng cã<br /> nh÷ng c¸i chóng t«i dù b¸o th×, theo nh÷ng nhµ nghiªn cøu m×nh dù b¸o th× thÊy<br /> t­ëng nh­ lµ ¨n ngay ®­îc, nh­ng mµ cuéc sèng nã còng cã nh÷ng c¸i nã kh¸c. VÝ<br /> dô c«ng gi¸o phËt ®¶n cø t­ëng ®©u lµ dßng tu, héi ®oµn vÒ vÊn ®Ò lín nh­ng mµ<br /> trªn thùc tÕ b©y giê c«ng gi¸o nã l¹i kh«ng næi lªn, nã l¹i t¹m thêi l¾ng xuèng. Tin<br /> Lµnh tr­íc ®©y m×nh nghÜ nã ë T©y Nguyªn, b©y giê nã l¹i sang miÒn nói phÝa b¾c.<br /> VÒ nghiªn cøu th× còng cã tÝnh c¸i dù b¸o, cã nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ dù b¸o nh­ng m×nh<br /> vÉn cßn h¹n chÕ.” (Nam, Biªn b¶n PVS 12).<br /> “...®µo t¹o qua thùc tiÔn vµ tõ thùc tiÔn ®ã hä sÏ cã gi¸c quan ®Ó hä ®ãn nhËn<br /> vµ hä dù b¸o c«ng viÖc nh­ng c¸n bé ë ViÖn m×nh cã c¶m gi¸c lµ hä thô ®éng tøc lµ<br /> vÉn tr«ng chê vµo l·nh ®¹o tr«ng chê vµo c¸c nhµ qu¶n lý giao viÖc h¬n lµ ®Ò xuÊt<br /> nhiÖm vô ®Ó gi¶i quyÕt còng nh­ viÖc hä ®ãn nhËn nhu cÇu thùc tiÔn råi ®Ò xuÊt<br /> nghiªn cøu th× ®Êy lµ vÊn ®Ò khã.” (Nam, Biªn b¶n PVS 10)<br /> <br /> Nh­ vËy, nÕu chØ nh×n trªn sè liÖu bÓ næi th× ta cã thÓ nãi c«ng t¸c lËp kÕ<br /> ho¹ch cña c¸c ®¬n vÞ kh¸ nghiªm tóc, ®óng quy tr×nh. Tuy nhiªn, ®i s©u vµo vÊn ®Ò<br /> míi thÊy cßn rÊt nhiÒu bÊt cËp. C«ng t¸c dù b¸o chØ lµ mét vÝ dô. Ngay c¶ trong c«ng<br /> t¸c lËp kÕ ho¹ch tæ chøc qu¶n lý hay nh©n sù, tµi chÝnh ®Òu cßn rÊt nhiÒu v­íng m¾c<br /> cÇn ®­îc gi¶i quyÕt.<br /> 2.3. Tiªu chÝ xÐt duyÖt ®Ò c­¬ng<br /> Trong kh©u XÐt duyÖt ®Ò c­¬ng, hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh ®Ó thùc hiÖn<br /> mét ®Ò tµi ®Òu ®­îc bµn ®Õn vµ ®¸nh gi¸, thÈm ®Þnh. VÊn ®Ò néi dung nghiªn cøu<br /> vÉn ®­îc ­u tiªn hµng ®Çu trong c«ng t¸c nµy. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ Héi ®ång xÐt duyÖt<br /> ®Ò c­¬ng ph¶i thùc sù nghiªm tóc, kh«ng nÓ nang. Mét sè ý kiÕn cho r»ng kh©u xÐt<br /> duyÖt ®Ò c­¬ng vÉn cßn mang tÝnh h×nh thøc, nÓ nang nªn ch­a ®¹t hiÖu qu¶ cao, vµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 62 Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam<br /> <br /> còng t¹o ®iÒu kiÖn cho ra ®êi nh÷ng ®Ò tµi mµ thùc tÕ chÊt l­îng kh«ng cao nh­<br /> ®¸nh gi¸. C¸ch lµm nµy rÊt nguy hiÓm v× vÒ l©u dµi sÏ t¹o ra tiÒn lÖ kh«ng tèt, khiÕn<br /> nh÷ng ng­êi lµm viÖc nghiªm tóc thiÖt thßi, vµ n¶n chÝ kh«ng muèn tham gia. T×nh<br /> tr¹ng nµy còng kh¸ phæ biÕn trong kh©u thÈm ®Þnh, nghiÖm thu ®Ò tµi.<br /> XÐt duyÖt ®Ò c­¬ng lµ c«ng t¸c v« cïng quan träng v× ®©y lµ kh©u quyÕt ®Þnh<br /> xem ®Ò tµi cã ®­îc phÐp thùc hiÖn hay kh«ng vµ ®­îc thùc hiÖn theo mét lÞch tr×nh<br /> chi tiÕt nh­ thÕ nµo, néi dung ra sao, cã phï hîp víi t×nh h×nh nhu cÇu thùc tÕ hay<br /> kh«ng. Mét ®Ò c­¬ng nghiªm tóc, cã chÊt l­îng lµ tiÒn ®Ò cho mét nghiªn cøu cã chÊt<br /> l­îng. V× vËy, kh«ng thÓ lµm qua loa hay v× nÓ nang mµ bá qua nh÷ng sai sãt cña ®Ò<br /> tµi, ®Ó ®Õn khi nghiÖm thu mÆc dï ®Ò tµi ch­a ®¹t yªu cÇu hoÆc chÊt l­îng ch­a cao<br /> nh­ng v× liªn quan ®Õn mét sè c¸n bé thuéc nh÷ng kh©u thÈm ®Þnh tr­íc mµ còng<br /> l¹i nÓ nang cho qua.<br /> 2.4. Kh©u kiÓm tra triÓn khai kÕ ho¹ch nghiªn cøu<br /> Theo ý kiÕn cña mét nghiªn cøu viªn ë ViÖn X· héi häc th× ®©y lµ kh©u qu¶n<br /> lý khã nhÊt vµ yÕu nhÊt: “…M×nh cho r»ng giai ®o¹n gi÷a cña ®Ò tµi lµ qu¶n lý kÐm<br /> nhÊt. Kh©u triÓn khai lµ hÇu nh­ kh«ng cã ai qu¶n lý c¶. Tøc lµ cø ký hîp ®ång xong<br /> ng­êi ta lµm thÕ nµo kÖ. VÝ dô m×nh lµm ®Ò tµi cÊp bé th× Ban qu¶n lý nhiÒu khi<br /> thØnh tho¶ng còng vÒ ®©y kiÓm tra, còng ®Þnh kú nh­ng chØ lµ h×nh thøc th«i, cßn<br /> thùc chÊt ng­êi ta qu¶n lý th­êng lµ anh tiªu tiÒn nh­ thÕ nµo h¬n lµ quan t©m anh<br /> triÓn khai néi dung nh­ thÕ nµo.” B¶n th©n nh÷ng c¸n bé cña Ban ®i kiÓm tra còng<br /> chØ cã thÓ kiÓm tra ®­îc tiÕn ®é hay t×nh h×nh chi tiªu tµi chÝnh cña ®Ò tµi, chø<br /> kh«ng cã ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n ®Ó thÈm ®Þnh chÊt l­îng chuyªn m«n cña ®Ò tµi.<br /> Qu¶n lý, kiÓm tra giai ®o¹n triÓn khai kÕ ho¹ch nghiªn cøu lµ rÊt cÇn thiÕt.<br /> Nh÷ng kÕt qu¶ kiÓm tra trong giai ®o¹n nµy lµ b»ng chøng ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c,<br /> kh¸ch quan vµ ®¹o ®øc cña ng­êi lµm khoa häc. V× vËy, cÇn thiÕt ph¶i t¨ng c­êng n©ng<br /> cao nghiÖp vô chuyªn m«n cho c¸c c¸n bé cña Ban. C«ng t¸c kiÓm tra cÇn thùc hiÖn ®Þnh<br /> kú vµ ®ét xuÊt trong tr­êng hîp cÇn thiÕt. NÕu lµm tèt c«ng t¸c nµy, nh÷ng ng­êi thùc<br /> hiÖn ®Ò tµi buéc ph¶i lµm viÖc cã tr¸ch nhiÖm h¬n víi nhiÖm vô nghiªn cøu ®­îc giao.<br /> 3. Thùc tr¹ng c«ng t¸c ®¸nh gi¸ nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn Khoa häc x· héi<br /> ViÖt Nam<br /> 3.1. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ mét nghiªn cøu khoa häc<br /> KÕt qu¶ vµ HiÖu qu¶ nghiªn cøu lµ 2 c¬ së chñ ®¹o ®Ó c¸c ®¬n vÞ ®¸nh gi¸ mét<br /> NCKH, c¸c yÕu tè kh¸c nh­ c¸c yÕu tè ®Çu ra hay yÕu tè ®Çu vµo, m«i tr­êng nghiªn<br /> cøu… chiÕm vÞ trÝ kh«ng quan träng. Trªn thùc tÕ, nhiÒu ®¬n vÞ vÉn cßn ch­a thèng<br /> nhÊt trong kh¸i niÖm “HiÖu qu¶” th× ch­a thÓ chøng minh c«ng t¸c ®¸nh gi¸ NCKH<br /> lµ chÝnh x¸c, kh¸ch quan. Tùu chung l¹i, “HiÖu qu¶” ë ®©y ®­îc hiÓu tïy theo Héi<br /> ®ång ®¸nh gi¸, do vËy, mçi héi ®ång quan niÖm vÒ tÝnh hiÖu qu¶ lµ kh¸c nhau.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÕ H­ng 63<br /> <br /> MÆt kh¸c, hiÖn nay c¸c tiªu chÝ ®­îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶<br /> cña mét NCKH rÊt ®a d¹ng. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò lµ ph¶i sö dông c¸c tiªu chÝ trªn sao<br /> cho hiÖu qu¶ vµ cho kÕt qu¶ thÈm ®Þnh chÝnh x¸c.<br /> Khi ®­îc yªu cÇu ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh chÝnh x¸c hiÖu qu¶ vµ tÝnh hîp lý cña c«ng<br /> t¸c ®¸nh gi¸ mét NCKH, chØ cã 3% sè ng­êi cho r»ng tÝnh chÝnh x¸c, hiÖu qu¶ vµ hîp<br /> lý cao. Trªn 70% sè ng­êi cho r»ng c«ng t¸c nµy chØ t­¬ng ®èi chÝnh x¸c vµ c¸c tiªu chÝ<br /> chØ t­¬ng ®èi hîp lý. Trªn 25% sè ng­êi, tøc lµ 1 phÇn 4 sè ng­êi ®­îc hái, mét con sè<br /> kh«ng nhá, hoµi nghi vÒ tÝnh chÝnh x¸c còng nh­ tÝnh hîp lý cña c«ng t¸c nµy. §iÒu<br /> nµy cµng kh¼ng ®Þnh h¬n n÷a yªu cÇu cÊp thiÕt lµ ph¶i thay ®æi c¸ch ®¸nh gi¸ mét<br /> NCKH sao cho ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, hiÖu qu¶ vµ hîp lý. Trong khoa häc, kh«ng thÓ<br /> dïng hai ch÷ “t­¬ng ®èi” ®Ó thÈm ®Þnh gi¸ trÞ còng nh­ kÕt qu¶ cña mét NCKH.<br /> T­¬ng tù, hiÖn nay ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ mét NCKH phæ biÕn nhÊt (87.7%)<br /> vÉn lµ b¶o vÖ vµ nghiÖm thu tr­íc héi ®ång. Ph­¬ng ph¸p nµy ®· tån t¹i l©u ®êi vµ<br /> còng cã nh÷ng hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh. Th«ng th­êng, mét héi ®ång nghiÖm thu bao gåm<br /> tõ 3 ®Õn 7 ng­êi (tïy cÊp ®Ò tµi), trong ®ã cã kho¶ng 2 – 3 ng­êi ph¶n biÖn trªn c¬ së<br /> b¸o c¸o vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cho ý kiÕn tham kh¶o. Ph­¬ng ph¸p nµy chØ thùc sù<br /> ph¸t huy hiÖu qu¶ khi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong héi ®ång lµm viÖc thùc sù nghiªm<br /> tóc, kh¸ch quan. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, hiÖn t­îng nÓ nang trong khoa häc ®ang lµ<br /> mét vÊn n¹n trong khoa häc ViÖt Nam. V× vËy, nÕu cø tiÕp tôc chØ dïng héi ®ång ®Ó<br /> thÈm ®Þnh mét NCKH th× ch­a thÓ chÝnh x¸c, kh¸ch quan. Ph­¬ng ph¸p sö dông<br /> chuyªn gia thÈm ®Þnh vµ lÊy ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña chÝnh ng­êi sö dông kÕt qu¶ nghiªn<br /> cøu lµ hai ph­¬ng ph¸p bæ trî rÊt cã Ých, tuy nhiªn hiÖn nay l¹i ®­îc Ýt ®¬n vÞ sö dông.<br /> 3.2. C«ng t¸c ®¶m b¶o nguån lùc thùc hiÖn ®Ó tµi<br /> - Nh©n lùc<br /> Nh©n lùc lµ nguån lùc quan träng nhÊt trong c¸c nguån lùc ®Ó th­c hiÖn ®Ò tµi.<br /> §¶m b¶o nguån nh©n lùc trong nghiªn cøu khoa häc còng lµ mèi quan t©m bËc nhÊt cña<br /> c¸c cÊp qu¶n lý. VÊn ®Ò ®au ®Çu nhÊt hiÖn nay ®èi víi c¸c viÖn nghiªn cøu khoa häc x·<br /> héi lµ kh«ng cã ®ñ ng­êi ®ñ n¨ng lùc, tøc lµ ch­a ®¶m b¶o ®­îc vÒ mÆt chÊt l­îng.<br /> Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖn t­îng thõa c¸n bé nh­ng thiÕu nh©n<br /> lùc ®ñ tr×nh ®é: mét phÇn lµ nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é th× th­êng cã tham väng. Mét<br /> phÇn lµ do lÒ lèi lµm viÖc dùa trªn quan hÖ quen biÕt, nÓ nang rÊt phæ biÕn, v× vËy<br /> mµ viÖc tuyÓn chän nh©n sù ch­a ®­îc thùc hiÖn chÆt chÏ, ®¶m b¶o c«ng b»ng,<br /> kh¸ch quan. Hai nguyªn nh©n nµy ®Òu liªn quan chÆt chÏ ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý nh©n<br /> sù t¹i c¸c viÖn nghiªn cøu cña nhµ n­íc. Mét lµ, Nhµ n­íc ch­a cã chÕ ®é tr¶ l­¬ng<br /> hîp lý, ch­a cã chiÕn l­îc thu hót nh©n tµi trong c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc. Hai<br /> lµ, chÕ ®é qu¶n lý quan liªu, “qu¶n lý chç ngåi thay cho qu¶n lý hiÖu qu¶ c«ng viÖc”<br /> khiÕn cho nh÷ng ng­êi cã hoµi b·o, cã tham väng kh«ng muèn lµm viÖc trong c¸c c¬<br /> quan nhµ n­íc. V× vËy, c¸ch qu¶n lý, tuyÓn dông vµ sö dông nh©n sù nh­ trªn v«<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 64 Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam<br /> <br /> h×nh chung ®· lµm thay ®æi b¶n chÊt cña c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc.<br /> TiÕp sau vÊn ®Ò thiÕu nh©n lùc cã tr×nh ®é lµ vÊn ®Ò ch¶y m¸u chÊt x¸m t¹i chç. §ã<br /> lµ cã nhiÒu c¸n bé sau khi ®· ®­îc ®µo t¹o, cã tr×nh ®é v÷ng vµng th× hä ra ®i. §©y còng lµ lç<br /> hæng cña c«ng t¸c qu¶n lý nh©n sù.<br /> KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy, ý kiÕn cho r»ng chÊt l­îng c¸n bé nghiªn cøu lµ<br /> bµi to¸n mµ c¸c ®¬n vÞ ph¶i gi¶i quyÕt chiÕm tû lÖ lín nhÊt (47%). TiÕp theo lµ c¸c ý<br /> kiÕn cho r»ng ®¬n vÞ cßn thiÕu vÒ mÆt sè l­îng c¸c c¸n bé nghiªn cøu khoa häc (26%)<br /> chÊt l­îng c¸c c¸n bé qu¶n lý (21%). Trong khi ®ã, ý kiÕn cho r»ng ®¬n vÞ cßn thiÕu<br /> vÒ sè l­îng c¸c c¸n bé qu¶n lý chØ chiÓm tØ lÖ rÊt nhá (6%). §iÒu nµy cho thÊy, nÕu cã<br /> c¬ chÕ qu¶n lý ®óng ®¾n, hiÖu qu¶ th× dï sè l­îng c¸n bé kh«ng t¨ng lªn th× hiÖu qu¶<br /> qu¶n lý vÉn cã thÓ ®­îc n©ng lªn.<br /> <br /> GÇn 90% ý kiÕn ®­îc hái cho biÕt ®¬n vÞ m×nh cÇn ®­îc bæ sung nguån nh©n<br /> lùc. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i lµ nguån lùc bÊt kú mµ lµ nguån nh©n lùc trÎ vµ cã n¨ng<br /> lùc (71.4%). Nh­ vËy, cã thÓ thÊy thÕ hÖ trÎ ®­îc kú väng rÊt nhiÒu. Tuy nhiªn, hiÖn<br /> nay, hÇu nh­ c¸c viÖn nghiªn cøu ®Òu ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó thu hót nh÷ng<br /> ng­êi trÎ vµ cã tµi lµm viÖc. Ngoµi vÊn ®Ò l­¬ng bæng vµ c¸c phô cÊp ­u ®·i ch­a cao,<br /> c¸c thiÕt bÞ v¨n phßng, c¬ së lµm viÖc còng ch­a hoµn toµn ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vµ<br /> yªu cÇu c«ng viÖc.<br /> Theo ®¸nh gi¸ cña ng­êi ®­îc hái, cã 4% cho r»ng minh sèng ë møc kh¸ gi¶,<br /> 18,2% ë møc trªn trung b×nh. Cßn l¹i, 65,6% tù ®¸nh gi¸ m×nh sèng ë møc trung b×nh vµ<br /> 12,2% cho r»ng m×nh sèng d­íi møc trung b×nh. Nh­ vËy, víi trªn 60% tù cho lµ m×nh<br /> sèng ë møc trung b×nh vµ trªn 12% sè ng­êi tù nhËn sèng d­íi møc trung b×nh, ®iÒu<br /> nµy gi¶i thÝch t¹i sao c¸n bé nghiªn cøu khoa häc ch­a hµi lßng vÒ lîi Ých vËt chÊt mµ<br /> “nghÒ” lµm khoa häc mang l¹i cho c¸ nh©n hä.<br /> - Tµi lùc<br /> Nguån kinh phÝ dµnh cho nghiªn cøu khoa häc cña c¸c ®¬n vÞ vÉn ®­îc ph©n<br /> bæ chñ yÕu tõ nguån ng©n s¸ch nhµ n­íc, dùa trªn c¸c tiªu chÝ chñ yÕu nh­ theo cÊp<br /> ®é ®Ò tµi (nhµ n­íc, bé, c¬ së…) vµ cÊp duyÖt tõ phÝa c¬ quan qu¶n lý. Tuy Nhµ n­íc<br /> ®· cã chñ tr­¬ng “t¨ng dÇn tØ lÖ chi cho nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ trong tæng<br /> chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc” c¸c ®¬n vÞ vÉn c¶m thÊy lµ ch­a ®ñ cho c¸c ho¹t ®éng cña<br /> m×nh cã hiÖu qu¶. Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nµy. Thø nhÊt, lµ do<br /> c«ng t¸c ®Êu thÇu vµ giao nhiÖm vô ch­a kh¸ch quan, triÖt ®Ó. §Êu thÇu chØ lµ h×nh<br /> thøc, trªn thùc tÕ nhiÒu tr­êng hîp chØ cã 1 ®Ò tµi ®Êu thÇu vµ tÊt nhiªn la ®Ò tµi ®ã<br /> tróng thÇu, dÉn ®Õn chÊt l­îng cña ®Ò tµi ®ã kh«ng tèt nh­ mong ®îi. Thø 2, ng©n<br /> s¸ch dµnh cho nghiªn cøu khoa häc ®­îc rãt vÒ vµ chia ®Óu cho c¸c ®Ò tµi (cÊp c¬ së).<br /> Víi sè tiÒn ®­îc duyÖt cho ®Ò tµi cÊp c¬ së lµ 6 triÖu, chØ mét ng­êi cã thÓ thùc hiÖn<br /> ®Ò tµi, vµ víi sè tiÒn nhá nh­ vËy, ng­êi ta cã t©m lý lµ lµm cho qua, v× nÕu dån hÕt<br /> t©m huyÕt ®Ó ®¹t chÊt l­îng tèt th× ng­êi lµm ®Ò tµi sÏ bÞ lç. ChÝnh v× vËy mµ ®Ò tµi<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÕ H­ng 65<br /> <br /> tuy nhiÒu, kinh phÝ chi cho nghiªn cøu khoa häc lµ kh«ng nhá, nh­ng do c¸c ®Ò tµi<br /> manh món, nhá vôn nªn kh«ng ph¸t huy ®­îc gi¸ trÞ còng nh­ hiÖu qu¶ khoa häc.<br /> Thø 3, do c¸c ®¬n vÞ ch­a cã mét hÖ tiªu chÝ chuÈn khi xÐt duyÖt, tuyÓn chän ®Ò<br /> c­¬ng, nªn cïng mét lo¹i ®Ò tµi, cã n¬i dÔ dµng cã n¬i khã kh¨n.<br /> VÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ ph¶i cÊu tróc l¹i h×nh thøc vµ c¸c tiªu chÝ ph©n bæ kinh<br /> phÝ. NhÊt lµ c¸c quy ®Þnh trong kh©u dù trï kinh phÝ, ph¶i hîp lý vµ ®óng víi t×nh<br /> h×nh thùc tÕ. Tr¸nh t×nh tr¹ng dù trï kinh phÝ lÖch so víi t×nh h×nh gi¸ c¶ thÞ tr­êng<br /> thùc tÕ, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph¶i lÊy phÇn nµy bï cho phÇn kia, g©y khã kh¨n trong<br /> viÖc gi¶i ng©n, ®ång thêi, ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi tham gia nghiªn cøu khoa<br /> häc. Ngoµi ra, cÇn thiÕt ph¶i cã mét hÖ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ chuÈn cho c¸c lo¹i, c¸c cÊp<br /> ®Ò tµi ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c ®Ò tµi tham gia ®Êu thÇu. C¸c ®¬n vÞ nghiªn cøu<br /> ngoµi kinh phÝ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc còng cÇn tÝch cùc, chñ ®éng trong viÖc t×m<br /> nguån tµi trê tõ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n quan t©m.<br /> - VËt lùc<br /> Trªn 65% c¸c ®Ò tµi ®­îc cung cÊp c¸c thiÕt bÞ cÇn thiÕt cho nghiªn cøu. Trªn<br /> 70% trong sè ®ã sö dông c¸c trang thiÕt bÞ cã s½n t¹i ®¬n vÞ nghiªn cøu. Tuy nhiªn, chØ<br /> gÇn 14% ý kiÕn hµi lßng víi c¬ së vËt chÊt ®­îc cung cÊp. Nh­ vËy, thiÕu thèn h¹ tÇng c¬<br /> së còng lµ mét nguyªn nh©n kh«ng nhá ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng nghiªn cøu. Víi ®Æc<br /> ®iÓm ngµnh, c¸c nghiªn cøu khoa häc x· héi kh«ng yªu cÇu c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt<br /> víi c«ng nghÖ tèi t©n nh­ khoa häc tù nhiªn hay khoa häc qu©n sù. Tuy nhiªn, c¬ së h¹<br /> tÇng tèi thiÕu ph¶i ®¶m b¶o ®­îc kh«ng gian nghiªn cøu riªng biÖt, c¸c thiÕt bÞ nghe,<br /> nh×n, thu ph¸t th«ng tin ®Ó ®¶m b¶o c¸c nhµ nghiªn cøu ®­îc tiÕp xóc tèi ®a víi c¸c<br /> nguån th«ng tin. Tuy nhiªn, hÖ thèng th«ng tin vµ c¸c trang thiÕt bÞ v¨n phßng l¹i n»m<br /> trong danh s¸ch nh÷ng ph­¬ng tiÖn vËt t­ ch­a ®¶m b¶o nhÊt. Víi ®Æc ®iÓm ngµnh lµ<br /> ph¶i ®äc nhiÒu, tham kh¶o nhiÒu t­ liÖu, Internet vµ th­ viÖn lµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn<br /> kh«ng thÓ thiÕu.<br /> <br /> Tr­íc hoµn c¶nh ®ã, c¸c ®¬n vÞ ®· cã nhiÒu ph­¬ng ¸n gi¶i quyÕt nh­ kªu gäi<br /> tµi trî, trÝch tõ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn hay trÝch trùc tiÕp tõ c¸c ®Ò tµi, mµ thùc chÊt lµ<br /> sö dông nguån ng©n s¸ch nhµ n­íc. V× vËy, Nhµ n­íc cÇn cã kÕ ho¹ch chi ng©n s¸ch<br /> phï hîp ®Ó ®Çu t­ cho trang thiÕt bÞ, c¬ së h¹ tÇng ®¶m b¶o m«i tr­êng vµ ®iÒu kiÖn<br /> nghiªn cøu cho c¸c ®¬n vÞ. Ngoµi ra, c¸c ®¬n vÞ còng cÇn chñ ®éng h¬n n÷a trong viÖc<br /> kªu gäi tµi trî vµ ®Çu t­ tõ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n quan t©m.<br /> - Th«ng tin<br /> Th«ng tin ®èi víi ho¹t ®«ng nghiªn cøu lµ v« cïng quan träng. Nguån th«ng<br /> tin cã dåi dµo míi cho phÐp c¸c nhµ nghiªn cøu so s¸nh, ®èi chiÕu ®Ó cã ®­îc kÕt luËn<br /> tèi ­u nhÊt. Th«ng tin cã chÝnh x¸c míi gióp ®­a ra c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu chÝnh<br /> x¸c. Ngoµi vÊn ®Ò h¹n chÕ th«ng tin do nguyªn nh©n c¬ së vËt chÊt ch­a ®¸p øng<br /> ®­îc th× cßn cã nguyªn nh©n c¬ chÕ chÝnh s¸ch. Trong nhiÓu tr­êng hîp, c¸c nhµ<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 66 Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam<br /> <br /> khoa häc cã thÓ ph©n tÝch nh÷ng th«ng tin phæ biÕn, “ai còng biÕt”. Nh÷ng th«ng tin<br /> ®­îc c«ng bè nµy th«ng th­êng lµ l¹c hËu so víi thùc tÕ 3 n¨m, 5 n¨m. Trong nhiÒu<br /> tr­êng hîp, sè liÖu ph©n tÝch qu¸ cò, kh«ng thÓ sö dông ®­îc, c¸c nhµ nghiªn cøu<br /> ph¶i t×m ®Õn sè liÖu tõ n­íc ngoµi nh­ c¸c tæ chøc WB, JICA, UNDP…<br /> Hép 3: C¸n bé nghiªn cøu ch­a ®­îc tiÕp xóc víi c¸c tµi liÖu h¹n chÕ<br /> <br /> “…nh­ ta ®Ò nghÞ quy chÕ d©n chñ trong ho¹t ®éng khoa häc cña ta: vÝ dô nh­<br /> nhµ khoa häc ph¶i ®­îc tiÕp xóc víi c¸c tµi liÖu h¹n chÕ. VÝ dô nh­ muèn nghiªn cøu<br /> vÒ mét sè n­íc t¹m gäi lµ c¸i hÖ thèng thï ®Þch víi ta, th× nh÷ng tµi liÖu h¹n chÕ hay<br /> t¹m gäi lµ nh÷ng “bÝ mËt quèc gia” th× nhµ nghiªn cøu ph¶i ®­îc biÕt th× míi nghiªn<br /> cøu ®­îc chø. ThÕ nh­ng, nh÷ng tµi liÖu ®ã l¹i kh«ng ®­îc tiÕp xóc…” (Nam, Biªn<br /> b¶n PVS3)<br /> Trong thêi ®iÓm hiÖn t¹i, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n nµy, Nhµ n­íc cÇn cã<br /> nh÷ng quy ®Þnh cëi më h¬n vÒ nguån th«ng tin ®èi víi c¸c nhµ khoa häc. C¸c ®¬n vÞ<br /> nghiªn cøu còng cÇn ph¶i chñ ®éng qu¶n lý, l­u gi÷ vµ thiÕt lËp ng©n hµng th«ng tin<br /> tïy theo ®Æc ®iÓm ngµnh. C¸c ®¬n vÞ còng cÇn ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c giao l­u,<br /> trao ®æi th«ng tin ®Ó më réng nguån th«ng tin cho c¸c ®Ò tµi, dù ¸n mçi khi cÇn.<br /> 3.3. Vai trß cña c¬ quan qu¶n lý NCKH<br /> Nguån lùc lu«n lµ vÊn ®Ò bøc xóc bËt nhÊt ®èi víi nh÷ng ng­êi ho¹t ®éng<br /> khoa häc, tuy nhiªn, theo ®¸nh gi¸ cña nh÷ng ng­êi ®­îc tr¶ lêi, nguån lùc chØ ®øng<br /> hµng thø 4 trong c¸c vÊn ®Ò thuéc c¬ chÕ qu¶n lý. VÊn ®Ò ®­îc quan t©m bËc nhÊt lµ<br /> vÊn ®Ò kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ thùc hiÖn kÕ ho¹ch nµy (gÇn 80%). §iÒu nµy còng phï<br /> hîp víi nhiÒu ý kiÕn pháng vÊn s©u cho r»ng kiÓm tra, ®¸nh gi¸ thùc hiÖn kÕ ho¹ch<br /> lµ kh©u yÕu nhÊt trong tÊt c¶ c¸c kh©u qu¶n lý. C¸c c¬ quan qu¶n lý sau khi ®·<br /> duyÖt ®Ò c­¬ng vµ giao cho c¸c chñ tr× ®Ò tµi th× gÇn nh­ bu«ng tay kh«ng kiÓm so¸t<br /> qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch n÷a. §©y lµ kh©u then chèt ®Ó ®¶m b¶o mét c«ng tr×nh<br /> khoa häc chÝnh x¸c, ®¹t chÊt l­îng tèt. Sai sãt x¶y ra trong giai ®o¹n nµy mµ kh«ng<br /> ®­îc xö lý, chÊn chØnh, sÏ g©y ra nh÷ng sù thiÕu chÝnh x¸c, kh«ng ®¶m b¶o chÊt<br /> l­îng trong giai ®o¹n nghiÖm thu, vµ h¬n thÕ n÷a, nh÷ng sai sãt nµy sÏ kh«ng thÓ<br /> quay l¹i söa ch÷a trong giai ®o¹n sau. Kh©u kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ thùc hiÖn kÕ<br /> ho¹ch kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ kiÓm so¸t t×nh h×nh chi tiªu tµi chÝnh mµ ph¶i b¸m s¸t<br /> víi chuyªn m«n, ®¶m b¶o ®óng quy tr×nh nghiªn cøu, ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, kh¸ch<br /> quan, khoa häc cña s¶n phÈm nghiªn cøu.<br /> Mét vai trß quan träng kh¸c cña c¬ quan tæ chøc qu¶n lý NCKH lµ ®Þnh h­íng vµ<br /> lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu, chiÕm trªn 70% ý kiÕn tr¶ lêi. Trong t×nh h×nh n­íc ta hiÖn nay,<br /> vai trß ®Þnh h­íng cã tÇm quan träng lín lao. §Ó thùc hiÖn ®­îc vai trß nµy, c¸c c¬ quan tæ<br /> chøc qu¶n lý ph¶i n¾m b¾t vµ qu¸n triÖt chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc,<br /> ®ång thêi nhanh nh¹y trong viÖc lång ghÐp c¸c ho¹t ®éng khoa häc víi s¶n xuÊt, kinh<br /> doanh, sao cho ho¹t ®éng khoa häc võa cã thÓ phôc vô chÝnh nã, võa cã thÓ phôc vô sù<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÕ H­ng 67<br /> <br /> ph¸t triÓn vµ tiÕn bé cña ®Êt n­íc.<br /> T­¬ng tù, c¸c tæ chøc qu¶n lý ®ãng vai trß to lín trong viÖc tæ chøc vµ duyÖt<br /> kÕ ho¹ch nghiªn cøu. Víi hÖ thèng qu¶n lý ph©n cÊp, c¸c tæ chøc qu¶n lý lµ ®¬n vÞ<br /> ®Çu mèi n¾m gi÷ c¸c th«ng tin vµ chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc vÒ kÕ ho¹ch<br /> nghiªn cøu khoa häc. Nhê vËy, c¸c tæ chøc qu¶n lý cã kh¶ n¨ng tËp hîp vµ ph©n bæ c¸c<br /> nguån lùc theo c¸ch hîp lý nhÊt ®Ó thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch ®Ò ra.<br /> KÕT LUËN<br /> Trªn ®©y lµ nh÷ng nhËn ®Þnh s¬ bé vÒ hiÖn tr¹ng t×nh h×nh qu¶n lý nghiªn<br /> cøu khoa häc t¹i viÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam. Nh×n chung, tuy cßn nhiÒu ®iÓm<br /> bÊt cËp, nh­ng cã thÕ nãi ViÖn ®ang ®i ®óng h­íng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ<br /> qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc. Tuy nhiªn, ®©y chØ cã thÓ coi nh­ lµ thµnh c«ng b­íc<br /> ®Çu, dù b¸o mét h­íng ®i ®óng. §Ó x©y dùng mét c¬ chÕ qu¶n lý nghiªn cøu khoa<br /> häc hiÖu qu¶, cÇn:<br /> 1. VÒ phÝa Nhµ n­íc vµ Bé qu¶n lý trùc tiÕp:<br /> <br /> - §Èy nhanh h¬n n÷a tiÕn ®é thùc hiÖn §Ò ¸n §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý<br /> khoa häc vµ c«ng nghÖ<br /> - Dù b¸o vµ x©y dùng kÕ ho¹ch ng©n s¸ch, nh©n lùc, chiÕn l­îc ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ x· héi trong thêi gian 10 - 20 n¨m nh»m ®Þnh h­íng vµ x¸c ®inh h­íng<br /> nghiªn cøu l©u dµi cho c¸c ®¬n vÞ nghiªn cøu<br /> - Cã c¬ chÕ më h¬n trong viÖc tiÕp cËn c¸c tµi liÖu h¹n chÕ ®èi víi c¸c<br /> nhµ nghiªn cøu khoa häc<br /> - Cã chÕ ®é ®·i ngé vµ sö dông nh©n tµi thÝch hîp<br /> 2. VÒ phÝa ViÖn Khoa häc x· héi<br /> - Chi tiÕt hãa vµ lªn kÕ ho¹ch cô thÓ sö dông vµ ph©n bæ ng©n s¸ch Nhµ<br /> n­íc cho c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc cho c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc.<br /> - X©y dùng quy chÕ thu - chi, qu¶n lý tµi chÝnh, gi¶i ng©n phï hîp víi<br /> t×nh h×nh thùc tÕ<br /> - TriÓn khai ®ång bé hãa c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸, thÈm ®Þnh NCKH<br /> - Thùc hiÖn tèt c«ng t¸c thanh - kiÓm tra c¸c giai ®o¹n thùc hiÖn NCKH<br /> <br /> - Thùc hiÖn tèt quy chÕ d©n chñ, b×nh ®¼ng, c«ng khai, minh b¹ch trong<br /> c«ng t¸c ®Êu thÇu ®Ò tµi.<br /> 3. VÒ phÝa c¸c §¬n vÞ nghiªn cøu trùc thuéc<br /> <br /> - LËp kÕ ho¹ch thu - chi, sö dông nguån ng©n s¸ch mét c¸ch cã hiÖu qu¶<br /> - X©y dùng c¸c chiÕn l­îc, quy chÕ néi bé trong viÖc ®µo t¹o, sö dông<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 68 Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nghiªn cøu khoa häc t¹i ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam<br /> <br /> nh©n tµi, qu¶n lý nh©n lùc<br /> - Thùc hiÖn tèt c«ng t¸c tæ chøc nghiªn cøu khoa häc<br /> - Thùc hiÖn tèt c«ng t¸c thanh - kiÓm tra c¸c giai ®o¹n thùc hiÖn NCKH<br /> cÊp c¬ së<br /> - X©y dùng c¸c chiÕn l­îc thu hót ®Çu t­, hîp t¸c tõ c¸c ®èi t¸c bªn<br /> ngoµi nh»m n©ng cao chÊt l­îng ®éi ngò c¸n bé, ®ång thêi t¨ng nguån thu cho ®¬n vÞ<br /> ngoµi ng©n s¸ch nhµ n­íc<br /> 4. VÒ phÝa c¸n bé nghiªn cøu<br /> - Nghiªm tóc trong c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc<br /> - Cã ý thøc tù rÌn luyÖn, n©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu<br /> - Kh«ng khoan nh­îng cho nh÷ng hµnh vi tr¸i víi ®¹o ®øc cña ng­êi<br /> lµm khoa häc.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. §¶ng Céng s¶n ViÖt nam (2001 ), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX §¶ng Céng s¶n ViÖt<br /> Nam, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.<br /> 2. Heiko Komer (1998), "Ch¶y chÊt x¸m tõ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn-mét vÊn ®Ò l©u dµi" (Ngäc Lan dÞch),<br /> Th«ng tin khoa häc x· héi.<br /> 3. Hoµng §×nh Phu (1999), KH&CN víi c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> 4. Lª §¨ng Doanh (2003), §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý KH&CN ë ViÖt nam, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc vµ Kü<br /> thuËt, Hµ néi<br /> 5. NguyÔn Thanh ThÞnh, §µo Duy TÝnh, Lª Dòng (l999), Quy ho¹ch, ph¸t triÓn hÖ thèng nghiªn cøu khoa<br /> häc vµ triÓn khai c«ng nghÖ ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.<br /> 6. NguyÔn Thi Anh Th­ (2000) vÒ ChÝnh s¸ch sö dông nguån nh©n lùc, thóc ®Èy øng dông c«ng nghÖ<br /> 7. Ph¹m V¨n Vang, ViÖn KH&XH VN vÒ §¸nh gi¸ b­íc ®Çu c¬ chÕ ®Çu t­ ph©n bæ vµ sö dông ng©n s¸ch<br /> nhµ n­íc cho ho¹t ®éng khoa häc x· héi - Thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra<br /> 8. Tµi liÖu Héi th¶o "ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn khoa häc x· héi, c¬ chÕ ho¹t ®éng vµ qu¶n lý ho¹t ®éng khoa<br /> häc x· héi: thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra". ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam tæ chøc ngµy 13 th¸ng<br /> 2 n¨m 2007.<br /> 9. ViÖn KHXH VN – Quy ®Þnh ®¸nh gi¸, nghiÖm thu ®Ò tµi cÊp Bé (QuyÕt ®Þnh sè 907/KHXH-Q§, ngµy<br /> 16-5-2005.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />