Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học thông qua các chủ đề sinh học trong học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:61

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học thông qua các chủ đề sinh học trong học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội" được thực hiện với mục tiêu nghiên cứu, đề xuất khung năng lực dạy học tích hợp và đưa ra các biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp, áp dụng trong dạy học học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội, nhằm phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học, qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giảng viên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học thông qua các chủ đề sinh học trong học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ---------------------- MAI THẾ HÙNG ANH PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC TÍCH HỢP CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC THÔNG QUA CÁC CHỦ ĐỀ SINH HỌC TRONG HỌC PHẦN PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Sinh học Mã số: 9140111 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HUẾ, 2025
Luận án được hoàn thành tại Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Phan Thị Thanh Hội 2. PGS. TS. Phan Đức Duy Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Đình Nhâm Trường Đại học Vinh Phản biện 2: TS. Phạm Đình Văn Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường, họp tại Cơ quan Đại học Huế Vào hồi 8 giờ 00 ngày 9 tháng 5 năm 2024 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện quốc gia - Trung tâm học liệu Đại học Huế Trung tâm thông tin thư viện trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế
i DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1. Mai The Hung Anh, Phan Thi Thanh Hoi, Phan Duc Duy, Nguyen Thi Thuy Trang, “Awareness and Confidence of Vietnamese Primary School teachers towards STEM Integrated Teaching Approach,” International Journal of Learning, Teaching and Educational Research, Vol. 22, No. 11, pp. 170-187, 2023. 2. Mai Thế Hùng Anh, Phan Đức Duy, Phan Thị Thanh Hội, “Thực trạng phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học,” TNU Journal of Science and Technology, 228(12): 315 – 323, 2023. 3. Mai Thế Hùng Anh, Phan Đức Duy, Phan Thị Thanh Hội, “Quy trình thiết kế kế hoạch dạy học chủ đề tích hợp trong dạy học môn Khoa học cấp Tiểu học,” Tạp chí Khoa học Đại học Huế: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 131, Số 6A, Tr. 173–188; DOI: 10.26459/hueunijssh.v131i6A.6324, 2022. 4. Mai The Hung Anh, “Thiết kế chủ đề tích hợp STEM “Lên men dưa cải” trong dạy học nội dung vi khuẩn của môn Khoa học lớp 5,”, Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế, Số 2(62)/2022: tr.27-40, 2022. 5. Mai Thế Hùng Anh, “Biện pháp phát triển năng lực thiết kế chủ đề tích hợp trong dạy học môn Khoa học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học,” Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế, Số 2(66), 2022. 6. Mai Thế Hùng Anh, Phan Đức Duy, Phan Thị Thanh Hội, “Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược nhằm phát triển năng lực thiết kế bài dạy tích hợp cho sinh viên trong dạy học môn Khoa học cấp tiểu học,” TNU Journal of Science and Technology, 228(12): 279 – 286, 2023. 7. Mai The Hung Anh, Phan Thi Thanh Hoi, Phan Duc Duy, Nguyen Thi Thuy Trang, “Is Flipped Learning more Effective than Traditional Classrooms in Developing Prospective Elementary Teachers’ Competence of Designing Integrated Natural Science Topics?” International Journal of STEM Education for Sustainability, pp. 13-31, DOI. 10.53889/ijses.v2i1.35, 2022. 8. Mai Thế Hùng Anh, Phan Đức Duy, Phan Thị Thanh Hội, “Xây dựng và sử dụng tài liệu tự học cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học rèn luyện năng lực dạy học tích hợp,” Tạp chí Khoa học Đại học Sư phạm Hà Nội, Tr. 111-121, 2024. 9. Mai Thế Hùng Anh, Phan Đức Duy, Dương Thị Minh Hoàng, Phan Thị Thanh Hội, “Đề xuất khung năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học thông qua các chủ đề sinh học trong dạy học môn Khoa học”, Báo cáo khoa học về nghiên cứu và giảng dạy sinh học ở Việt Nam - Hội nghị khoa học quốc gia lần thứ 6, NXB Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Tr. 1372 – 1381, 2024.
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài ❖ Xuất phát từ các nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh vai trò của chương trình tích hợp trong việc phát triển năng lực (NL) cho người học: Chương trình tích hợp là một cách tiếp cận hiệu quả và phù hợp để phát triển các NL của thế kỷ 21, tạo điều kiện thuận lợi cho người học áp dụng các kĩ năng liên ngành cần thiết để giải quyết các vấn đề toàn cầu phức tạp và thích ứng với cuộc sống xã hội. ❖ Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới Chương trình giáo dục Cấp tiểu học Việt Nam năm 2018, các Thông tư, Công văn hướng dẫn: Đã thể hiện rõ quan điểm tích hợp và có những định hướng cụ thể cho GV xây dựng bài dạy tiếp cận tích hợp, đặc biệt là tích hợp liên môn. ❖ Xuất phát từ thực trạng dạy học tích hợp (DHTH): Năng lực dạy học (NLDH) tích hợp của giáo viên (GV) tiểu học hiện nay chưa được trang bị một cách bài bản. Hầu hết chương trình đào tạo SV ngành Giáo dục tiểu học tại các trường Đại học Sư phạm (ĐHSP) chưa có sự quan tâm đúng mức phát triển NLDH tích hợp cho sinh viên (SV). GV và SV tiểu học gặp nhiều khó khăn trong việc thiết kế và tổ chức thực hiện một bài dạy tích hợp, đặc biệt theo hướng tiếp cận liên môn. ❖ Xuất phát từ việc chưa có công trình nghiên cứu phát triển NLDH tích hợp trong dạy học môn Khoa học cho SV tiểu học: Nhận thấy được vai trò quan trọng của DHTH trong việc hình thành và phát triển NL cho người học, một số năm gần đây đã có nhiều nhà khoa học tập trung nghiên cứu phát triển NLDH tích hợp cho SV sư phạm và cả GV. Tuy nhiên, các công trình đó chủ yếu tập trung phát triển NL này cho người dạy cấp trung học phổ thông, thuộc các lĩnh vực Khoa học Tự nhiên, trong khi SV ngành Giáo dục tiểu học vẫn chưa có nhiều công trình nghiên cứu. ❖ Xuất phát từ sự thuận lợi của Học phần liên quan đến Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học và môn Khoa học ở tiểu học: Học phần có mục tiêu phát triển NLDH cho SV trong môn Khoa học lớp 4, lớp 5 - Các môn học này phản ánh rõ nét quan điểm tích hợp (kiến thức thuộc lĩnh vực sinh học chiếm phần lớn) và có thể dễ dàng tích hợp với nhiều môn học khác. Do đó, học phần này có nhiều điều kiện thuận lợi cho việc phát triển NLDH tích hợp cho SV trong dạy học môn Khoa học. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, đề xuất khung NLDH tích hợp và đưa ra các biện pháp phát triển NLDH tích hợp, áp dụng trong dạy học học phần PPDH Tự nhiên
2 và Xã hội, nhằm phát triển NLDH tích hợp cho SV ngành Giáo dục tiểu học (gọi tắt là SV tiểu học), qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GV. 3. Đối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Khung NLDH tích hợp và các biện pháp phát triển NLDH tích hợp cho SV tiểu học tại các trường Đại học (ĐH). 3.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học các học phần liên quan đến PPDH Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học. 4. Phạm vi nghiên cứu 4.1. Về nội dung Phát triển NLDH tích hợp cho SV tiểu học thông qua dạy học một số học phần liên quan đến PPDH Tự nhiên và Xã hội. Các chủ đề tích hợp (CĐTH) có tích hợp nội dung kiến thức sinh học (Con người và sức khỏe; Thực vật và động vật; Nấm, vi khuẩn; Sinh vật và môi trường) trong môn Khoa học ở tiểu học. 4.2. Về địa bàn thực nghiệm Một số trường ĐH đại diện cho miền Bắc, miền Trung và Nam Bộ. Địa bàn khảo sát: Trường ĐHSP Hà Nội, Trường ĐHSP - ĐH Thái Nguyên, Trường ĐHSP - ĐH Đà Nẵng, Trường ĐHSP - ĐH Huế, Trường ĐHSP TP.HCM, Trường ĐH Cần Thơ. Địa bàn thực nghiệm: Trường ĐHSP - ĐH Huế, Trường ĐHSP TP.HCM, Trường ĐH Cần Thơ. 5. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được khung NLDH tích hợp và các biện pháp phát triển NLDH tích hợp, đồng thời áp dụng những biện pháp đó vào giảng dạy học phần PPDH Tự nhiên và Xã hội thì sẽ phát triển được NLDH tích hợp cho SV tiểu học, qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GV. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên tiểu học - Nghiên cứu cơ sở lí luận về: DHTH, phát triển NLDH tích hợp trên thế giới và Việt Nam; Cơ sở pháp lý và cơ sở khoa học của việc phát triển NLDH tích hợp cho SV; Một số mô hình, PPDH tích cực ở ĐH. - Điều tra thực trạng NLDH tích hợp của SV, thực trạng thực hiện DHTH của GV tiểu học và thực trạng giảng dạy của GgV ở một số trường ĐH có đào tạo SV sư phạm (gọi chung là ĐHSP) trong việc phát triển
3 NLDH tích hợp cho SV tiểu học. 6.2. Nghiên cứu và đề xuất khái niệm năng lực dạy học tích hợp, xây dựng khung năng lực dạy học tích hợp, công cụ đánh giá năng lực dạy học tích hợp của sinh viên tiểu học 6.3. Đề xuất quy trình xây dựng chủ đề tích hợp và quy trình xây dựng kế hoạch dạy học chủ đề tích hợp trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học. Xây dựng tài liệu tự học “Rèn luyện năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên tiểu học” 6.4. Đề xuất các biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên tiểu học trong giảng dạy học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội 6.5. Thiết kế kế hoạch dạy học sử dụng trong giảng dạy học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội nhằm phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên tiểu học 6.6. Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả, của những biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên đã đề xuất trong luận án 7. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phối hợp các nhóm phương pháp nghiên cứu sau: 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra, Phương pháp tham vấn chuyên gia, Phương pháp TNSP. 7.3. Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học: Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để xử lí kết quả. 8. Đóng góp mới của luận án (1) Hệ thống hoá và làm rõ được cơ sở lí luận về DHTH, NLDH, NLDH tích hợp. (2) Thiết kế được công cụ điều tra, đánh giá thực trạng phát triển NLDH tích hợp của SV tiểu học và làm rõ được sự cần thiết của việc phát triển NL này cho SV. (3) Phát biểu được khái niệm NLDH tích hợp, xây dựng được khung NLDH tích hợp, xây dựng được bộ công cụ đánh giá NLDH tích hợp của SV tiểu học. (4) Đề xuất được quy trình xây dựng CĐTH và kế hoạch dạy học (KHDH) CĐTH trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học. (5) Đề xuất ba biện pháp phát triển NLDH tích hợp cho SV tiểu học. Cụ thể:
4 Biện pháp 1. Xây dựng và sử dụng tài liệu tự học “Rèn luyện NLDH tích hợp cho SV nghành Giáo dục tiểu học” Biện pháp 2: Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược trong giảng dạy học phần PPDH Tự nhiên và Xã hội nhằm phát triển NLDH tích hợp cho SV ngành Giáo dục tiểu học. Biện pháp 3: Vận dụng PPDH vi mô trong giảng dạy học phần PPDH Tự nhiên và Xã hội nhằm phát triển NLDH tích hợp cho SV ngành Giáo dục tiểu học. 9. Cấu trúc của luận án Ngoài các phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận án gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học. Chương 2: Phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học trong học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC TÍCH HỢP CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Nghiên cứu về dạy học tích hợp 1.1.1.1. Nghiên cứu về dạy học tích hợp trên thế giới Nhiều nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới đã cho thấy, chương trình tích hợp, DHTH như là một xu hướng hiện nay. 1.1.1.2. Nghiên cứu về dạy học tích hợp ở Việt Nam Tư tưởng về DHTH ở Việt Nam không phải là quá mới. Xu hướng DHTH ngày càng được nghiên cứu nhiều hơn, sâu sắc hơn. 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển năng lực dạy học tích hợp 1.1.2.1. Nghiên cứu về phát triển năng lực dạy học tích hợp trên thế giới Vấn đề phát triển NLDH tích hợp đang được nhiều tổ chức, quốc gia, nhà nghiên cứu trên thế giới quan tâm thực hiện. 1.1.2.2. Nghiên cứu về phát triển năng lực dạy học tích hợp ở Việt Nam Có nhiều công trình nghiên cứu phát triển NLDH tích hợp cho GV và SV sư phạm trong những năm gần đây. Tuy nhiên, chưa có công trình
5 nào đề cập đến việc phát triển NLDH tích hợp cho SV tiểu học. 1.2. Cơ sở lí luận 1.2.1. Dạy học tích hợp 1.2.1.1. Khái niệm dạy học tích hợp DHTH là hướng tiếp cận dạy học, trong đó GV thực hiện việc liên kết các đối tượng giảng dạy, học tập và nghiên cứu thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau trong cùng một KHDH. GV tổ chức dạy học và thực hiện đánh giá, giúp HS huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng,… thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các mục tiêu học tập. 1.2.1.2. Đặc điểm của dạy học tích hợp DHTH có một số đặc điểm cơ bản sau: Tính tích hợp; Tính thực tiễn; Tính hợp tác; Phát huy tính tích cực, sáng tạo của HS; Tính tinh gọn. 1.2.1.3. Sự cần thiết của dạy học tích hợp DHTH làm cho việc học trở thành nhu cầu tự thân và có ý nghĩa; Xây dựng mối liên hệ giữa các kiến thức, kĩ năng và phương pháp của các môn học; Phát triển NL người học; Phát triển khả năng tiếp cận và phản biện thông tin; Tinh giản kiến thức các nội dung ở các môn học. 1.2.1.4. Thách thức của dạy học tích hợp DHTH đòi hỏi đầu tư nhiều thời gian, công sức, hợp tác giữa GV; có thể phá vỡ logic môn học truyền thống; không loại bỏ sự cần thiết của việc dạy trực tiếp kiến thức của môn học riêng lẻ; đánh giá phức tạp hơn. 1.2.1.5. Sự khác biệt giữa dạy học tích hợp và dạy học đơn môn Những khác biệt giữa DHTH và dạy học một môn chỉ mang tính tương đối, không phủ nhận sự tích hợp trong nội bộ mỗi môn học. 1.2.1.6. Các quan điểm tích hợp trong chương trình dạy học Có rất nhiều quan điểm về tích hợp trong chương trình dạy học, có thể kể đến các nhà nghiên cứu: Abraham Blum (1973); Heidi Hayes Jacobs (1989); Robin Fogarty (1991) và Susan Drake (2004). 1.2.1.7. Các mức độ tích hợp trong dạy học ở tiểu học Trong chương trình tiểu học Việt Nam, có thể đưa ra 3 mức độ tích hợp trong dạy học gồm: lồng ghép/liên hệ; liên môn; xuyên môn. 1.2.2. Năng lực dạy học 1.2.2.1. Năng lực Xavier Roegiers đã xây dựng công thức minh họa các thành phần của NL. Bloom đã đề xuất các mục tiêu góp phần hình thành NL.
6 1.2.2.2. Năng lực dạy học NLDH là thuộc tính của người GV được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép GV huy động tổng hợp các kiến thức chuyên ngành, kĩ năng sư phạm và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... để thực hiện thành công việc định hướng người học trong quá trình hình thành và phát triển các phẩm chất và NL. 1.2.3. Năng lực dạy học tích hợp 1.2.3.1. Khái niệm năng lực dạy học tích hợp NLDH tích hợp trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học là khả năng GV vận dụng lý thuyết DHTH, huy động các kiến thức chuyên ngành, kĩ năng sư phạm giữa các lĩnh vực trong môn Khoa học hoặc giữa môn Khoa học với một hoặc nhiều môn học khác để tổ chức DHTH, nhằm giúp HS huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng, thái độ, thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết mục tiêu học tập 1.2.3.2. Khung năng lực dạy học tích hợp Điểm chung các nhà nghiên cứu cho rằng, khung NLDH tích hợp cần có NL nhận thức về lý thuyết DHTH, các NL liên quan đến thiết kế, tổ chức, đánh giá và tự điều chỉnh qua DHTH. 1.2.3.3. Đánh giá năng lực dạy học tích hợp Là quá trình GgV thu thập, phân tích, diễn giải và phản hồi các thông tin cho GV/ SV liên quan đến mức độ đạt được về NLDH tích hợp. 1.2.4. Cơ sở của việc phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học 1.2.4.1. Cơ sở pháp lý Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT; Thông tư số 28/2020/TT-BGDĐT ban hành Điều lệ trường tiểu học; Thông tư 20/2018/ TT-BGDĐT quy định chuẩn nghề nghiệp GV cơ sở giáo dục phổ thông; Công văn 2345/BGDĐT-GDTH về việc hướng dẫn xây dựng kế hoạch giáo dục của nhà trường cấp tiểu học; Chuẩn đầu ra SV ngành Giáo dục tiểu học. 1.2.4.2. Cơ sở khoa học Các lý thuyết học tập làm cơ sở cho việc phát triển NLDH tích hợp cho SV sư phạm, đó là: (1) Thuyết hành vi; (2) Thuyết nhận thức; (3) Thuyết kiến tạo; (4) Thuyết kết nối.
7 1.2.5. Định hướng phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên Để đề xuất các biện pháp phát triển NLDH tích hợp cho SV tiểu học, luận án đã trình bày mô hình lớp học đảo ngược và dạy học vi mô. 1.3. Cơ sở thực tiễn 1.3.1. Thực trạng năng lực dạy học tích hợp của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học Khảo sát trên 313 SV năm 3 và 4 tại các trường ĐHSP - ĐH Thái Nguyên, ĐHSP Hà Nội, ĐHSP - ĐH Đà Nẵng, ĐHSP - ĐH Huế, ĐHSP TP HCM cho thấy SV còn thiếu hiểu biết về DHTH và gặp khó khăn khi tự thiết kế CĐTH. Đồng thời, sv bày tỏ mong muốn phát triển NL này. 1.3.2. Thực trạng dạy học tích hợp của giáo viên tiểu học Khảo sát được thực hiện trên 495 GV đang công tác tại các trường tiểu học trên toàn quốc cho thấy, GV có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của DHTH trong chương trình Giáo dục tiểu học. Tuy nhiên, thực tế thực hiện DHTH liên môn của GV chưa được quan tâm đúng mức, điều này là do những khó khăn GV gặp phải khi tổ chức DHTH. 1.3.3. Thực trạng việc giảng viên phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học Khảo sát được thực hiện trên 49 giảng viên (GgV) đào tạo SV tiểu học, tại các trường ĐHSP - ĐH Thái Nguyên, ĐHSP Hà Nội, ĐHSP - ĐH Huế, ĐHSP TP Hồ Chí Minh, ĐH Cần Thơ. Kết quả cho thấy, GgV có nhận thức rất cao về tầm quan trọng của việc phát triển NLDH tích hợp cho SV, đã có những tác động cụ thể phù hợp với thực tế chương trình đào tạo của từng trường. Tuy nhiên, mức độ phát triển NL này cho SV ở các trường ĐH là khác nhau. GgV cho rằng, SV vẫn gặp nhiều khó khăn trong quá trình thiết kế và tổ chức DHTH. CHƯƠNG 2. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC TÍCH HỢP CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC TRONG HỌC PHẦN PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI 2.1. Phân tích đề cương các học phần liên quan đến Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học 2.1.1. Phân tích nội dung các học phần liên quan đến Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học Từ phân tích khung chương trình đào tạo của một số trường ĐHSP trên toàn quốc, chúng tôi đã xác định được các học phần có thể lồng ghép để phát triển NLDH tích hợp cho SV như: Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội; Tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho học sinh tiểu học; Giáo dục STEM/STEAM ở tiểu học.
8 2.1.2. Phân tích nội dung các chủ đề Sinh học trong học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội Chương trình môn Khoa học lớp 4, lớp 5 được xây dựng gồm 6 chủ đề. Trong đó, 4 chủ đề (Thực vật và động vật; Nấm, vi khuẩn; Con người và sức khỏe; Sinh vật và môi trường) tập trung kiến thức thuộc lĩnh vực sinh học. Do đó, trong học phần PPDH Tự nhiên và Xã hội, SV cũng được phát triển NLDH các chủ đề Sinh học. Luận án căn cứ vào các nội dung sinh học này làm cốt lõi để xây dựng các CĐTH. 2.2. Xây dựng khung năng lực dạy học tích hợp trong môn Khoa học của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng khung năng lực dạy học tích hợp của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học Đảm bảo tính khoa học, đầy đủ, thực tiễn, khách quan và khả thi. 2.2.2. Quy trình xây dựng khung năng lực dạy học tích hợp của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học Quy trình xây dựng khung NLDH tích hợp môn Khoa học: Bước 1. Phân tích cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng khung NLDH tích hợp; Bước 2. Đề xuất khái niệm NLDH tích hợp; Bước 3. Xác định các thành phần và tiêu chí của khung NLDH tích hợp; Bước 4. Xin ý kiến chuyên gia; Bước 5. Tiến hành thử nghiệm; Bước 6. Hoàn thiện khung NL. 2.2.3. Khung năng lực dạy học tích hợp trong dạy học môn Khoa học của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học Khung NLDH tích hợp được xây dựng với 5 thành phần NL và 15 tiêu chí như bảng bên dưới: Bảng 2.2. Cấu trúc NLDH tích hợp của SV tiểu học STT Thành phần NL Tiêu chí A. Nhận thức về A1. Trình bày khái niệm, đặc điểm DHTH 1 DHTH A2. Trình bày các mức độ tích hợp B1. Xác định tên và thời lượng dạy học B. Xây dựng chủ đề CĐTH 2 tích hợp (CĐTH) B2. Xác định mục tiêu CĐTH trong môn Khoa học B3. Xây dựng nội dung dạy học CĐTH C. Thiết kế kế hoạch C1. Xây dựng khung KHDH CĐTH dạy học (KHDH) C2. Xây dựng tiến trình dạy học CĐTH 3 CĐTH trong môn C3. Lựa chọn phương pháp đánh giá và xây Khoa học dựng công cụ đánh giá NL HS D. Tổ chức dạy học D1. Sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy 4 CĐTH trong môn học trong dạy học CĐTH Khoa học
9 D2. Sử dụng các thiết bị, học liệu trong dạy học CĐTH D3. Tổ chức các hoạt động học tập đa dạng kết hợp hoạt động cá nhân, nhóm, chú ý quan sát, theo dõi, giúp đỡ HS khi cần thiết D4. Rèn luyện HS học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, hợp tác chặt chẽ với các thành viên khác E1. Tổ chức cho HS tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng E. Đánh giá và điều E2. Thu thập, phân tích các bằng chứng đánh 5 chỉnh bài dạy CĐTH giá và phản hồi cho HS trong quá trình tổ trong môn Khoa học chức dạy học CĐTH E3. Tự đánh giá và điều chỉnh bài dạy CĐTH 2.2.4. Các tiêu chí đánh giá năng lực dạy học tích hợp trong dạy học môn Khoa học của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học Bản mô tả tiêu chí đã được trình bày sẽ là căn cứ để xây dựng các mức độ biểu hiện và công cụ đánh giá NLDH tích hợp cho SV. 2.2.5. Các mức độ biểu hiện năng lực dạy học tích hợp trong dạy học môn Khoa học của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học Bốn mức độ biểu hiện cho từng tiêu chí NLDH tích hợp của SV đã được mô tả, từ mức chưa có biểu hiện NL (mức 1) cho đến mức độ có biểu hiện NL cao nhất (mức 4). Tương ứng với 4 mức này là: Chưa đạt; Đạt; Khá; Tốt. 2.3. Biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học Hình 2.3. Các biện pháp phát triển NLDH tích hợp cho SV
10 2.3.1. Biện pháp 1: Xây dựng và sử dụng tài liệu tự học “Rèn luyện năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên nghành Giáo dục tiểu học” 2.3.1.1. Nguyên tắc xây dựng tài liệu tự học Đảm bảo tính khoa học và tính sư phạm; Đảm bảo tính chính xác, hiện đại; Đảm bảo tính thực tiễn và tính khả thi; Đảm bảo tính thẩm mĩ. 2.3.1.2. Quy trình xây dựng tài liệu tự học Quy trình xây dựng tài liệu tự học gồm 5 bước: Bước 1. Xác định các căn cứ và mục đích xây dựng tài liệu; Bước 2. Xây dựng nội dung tài liệu; Bước 3. Xin ý kiến chuyên gia; Bước 4. Tổ chức dạy thử nghiệm; Bước 5. Hoàn thiện và chính thức đưa tài liệu vào sử dụng. 2.3.1.3. Giới thiệu tài liệu tự học Tài liệu tự học dạng text và dạng video bài giảng của SV đã được xây dựng. Nội dung tài liệu gồm 3 phần: Phần I. Một số vấn đề khái quát về DHTH; Phần II. Xây dựng CĐTH và thiết kế KHDH CĐTH trong môn Khoa học; Phần III. Bài tập phát triển NL thiết kế CĐTH. Ví dụ về nội dung phần II của tài liệu: - Quy trình xây dựng CĐTH + Nguyên tắc xây dựng CĐTH CĐTH trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học được xây dựng dựa 5 nguyên tắc: (1) Đảm bảo mục tiêu chương trình Giáo dục tiểu học; (2) Đảm bảo tính khoa học và mối liên hệ giữa các nội dung tích hợp; (3) Tăng tính vận dụng, tính thực tiễn, quan tâm tới những vấn đề mang tính xã hội của địa phương; (4) Đảm bảo vừa sức đối với HS; (5) Quán triệt quan điểm tích hợp của chương trình môn Khoa học. + Quy trình xây dựng CĐTH: Quy trình gồm 3 bước: Quy trình xây dựng CĐTH
11 - Thiết kế KHDH CĐTH: Quy trình gồm 2 bước: Quy trình thiết kế KHDH CĐTH 2.3.1.4. Sử dụng tài liệu tự học nhằm phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên Quy trình sử dung tài liệu gồm 6 bước đã được áp dụng để tổ chức cho SV tự học kết hợp với học tập trực tiếp trên lớp nhằm phát triển NL nhận thức về DHTH, góp phần phát triển NL xây dựng CĐTH và NL thiết kế KHDH CĐTH. 2.3.2. Biện pháp 2: Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược trong giảng dạy học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội nhằm phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học 2.3.2.1. Quy trình vận dụng lớp học đảo ngược nhằm phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên Quy trình vận dụng mô hình lớp học đảo ngược nhằm phát triển NL nhận thức về DHTH, NL xây dựng CĐTH trong môn Khoa học, Thiết kế KHDH CĐTH cho SV. Quy trình gồm 3 giai đoạn như hình 2.10: Hình 2.10. Quy trình vận dụng mô hình lớp học đảo ngược
12 2.3.2.2. Kế hoạch dạy học phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên qua mô hình lớp học đảo ngược KHDH số 1 nhằm phát triển NLDH tích hợp cho SV qua mô hình lớp học đảo ngược cũng được thiết kế. 2.3.3. Biện pháp 3: Vận dụng phương pháp dạy học vi mô trong giảng dạy học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội nhằm phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học 2.3.3.1. Quy trình vận dụng phương pháp dạy học vi mô trong phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên Quy trình vận dụng PPDH vi mô nhằm phát triển NL tổ chức dạy học CĐTH, NL đánh giá và điều chỉnh bài dạy CĐTH trong môn Khoa học cho SV. Quy trình gồm 2 giai đoạn như hình 2.11: Hình 2.11. Quy trình dạy học vi mô phát triển NLDH tích hợp cho SV 2.3.3.2. Kế hoạch dạy học phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên qua dạy học vi mô Quy trình dạy học vi mô trong KHDH số 2 đã được thiết kế nhằm phát triển NLDH tích hợp cho SV. 2.4. Quy trình, tiêu chí và công cụ đánh giá sự phát triển năng lực dạy học tích hợp của sinh viên Giáo dục tiểu học 2.4.1. Quy trình đánh giá Hình thức đánh giá thường xuyên và đánh giá tổng kết được sử dụng thông qua quy trình 6 bước: Bước 1. Xác định mục đích đánh giá; Bước 2. Xác định các tiêu chí đánh giá; Bước 3. Xây dựng bộ công cụ đánh giá; Bước 4. Sử dụng bộ công cụ đánh giá; Bước 5. Phân tích thông tin dữ liệu đánh giá; Bước 6. Rút ra kết luận.
13 2.4.2. Các tiêu chí đánh giá Chúng tôi tiến hành đánh giá tất cả 15 tiêu chí của 5 NL thành phần trong khung NLDH tích hợp cho SV. 2.4.3. Công cụ đánh giá sự phát triển năng lực dạy học tích hợp của sinh viên nghành Giáo dục tiểu học 2.4.3.1. Phiếu giảng viên đánh giá năng lực dạy học tích hợp của sinh viên Phiếu GgV đánh giá (phiếu số 1): GgV sử dụng để đánh giá NL nhận thức về DHTH – NL xây dựng CĐTH – NL thiết kế KHDH CĐTH. Phiếu GgV đánh giá (phiếu số 2): GgV sử dụng để đánh giá NL tổ chức dạy học CĐTH – NL đánh giá và điều chỉnh bài dạy CĐTH. Kết quả đánh giá từ các phiếu được sử dụng để tính điểm trung bình NLDH tích hợp của SV trên từng tiêu chí.
14 2.4.3.2. Phiếu (tự) đánh giá năng lực dạy học tích hợp của sinh viên Để hỗ trợ SV đánh giá NLDH tích hợp của bản thân và các bạn, đồng thời phát triển NL đánh giá cho SV, chúng tôi xây dựng 3 phiếu đánh giá, bao gồm: 2 phiếu SV đánh giá (phiếu số 1 và số 2) và 1 phiếu tự đánh giá cá nhân. Những công cụ này không chỉ giúp SV nhận diện ưu, nhược điểm của mình và các bạn liên quan đến NLDH tích hợp mà còn hỗ trợ đề ra các biện pháp khắc phục và điều chỉnh phù hợp. 2.6.3.3. Bài kiểm tra năng lực dạy học tích hợp của sinh viên Đề kiểm tra được thiết kế nhằm thu thập kết quả điểm số, đánh giá NLDH tích hợp của SV tiểu học trước và sau khi áp dụng các biện pháp tác động sư phạm. So sánh điểm trung bình NL của SV tại hai thời điểm trước và sau tác động giúp xác định mức độ phát triển NL này và đánh giá hiệu quả của các biện pháp tác động.
15 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm TNSP được tiến hành nhằm khẳng định lại tính đúng đắn của giả thuyết khoa học đã được đề ra trong luận án. 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm Để đạt được mục đích trên, các nhiệm vụ TNSP được xác định gồm: - Xác định nội dung và phương pháp TNSP. - Chọn đối tượng, thời gian và địa bàn tổ chức TNSP. - Chuẩn bị KHDH, phương tiện dạy học. - Liên hệ và trao đổi kế hoạch thực nghiệm với GgV tham gia TNSP. Thống nhất GgV về các KHDH, công cụ và phương pháp đánh giá SV. - Lập kế hoạch và tiến hành TNSP: Vòng thử nghiệm nhằm thăm dò, rút kinh nghiệm. Vòng TNSP chính thức. - Xử lí kết quả TNSP, rút ra kết luận. 3.2. Nội dung, địa bàn, đối tượng thực nghiệm sư phạm 3.2.1. Nội dung thực nghiệm sư phạm Các nội dung TNSP được trình bày tóm tắt trong bảng 3.1. Bảng 3.1. Nội dung thực nghiệm sư phạm Thời Nội dung Tiêu chí Công cụ đánh Nội dung cụ thể điểm thực nghiệm đánh giá giá Đánh giá TTĐ, chẩn Đánh giá đoán NLDH tích Đề kiểm tra TTĐ NLDH tích A1 – E3 hợp của SV trước TTĐ (Phụ lục hợp của SV khi thực hiện các 2.1). biện pháp tác động. Biện Đánh giá Đánh giá - Đánh giá tính hợp - Phiếu nhận pháp 1. chất lượng cấu trúc, lí, logic cấu trúc các xét, đánh giá Xây tài liệu tự nội dung, phần của tài liệu. tài liệu tự học dựng và học hình - Đánh giá tính khoa của chuyên gia sử dụng thức, ý học, chính xác, rõ (Phụ lục 1.5). tài liệu tự nghĩa của ràng, tính phù hợp - Phiếu nhận học rèn tài liệu tự với nhận thức của xét, đánh giá luyện học SV về nội dung của tài liệu tự học NLDH tài liệu. của SV (Phụ tích hợp - Đánh giá thuật lục 1.6). cho SV ngữ, văn phong, tính thẩm mỹ của tài liệu tự học.
16 - Đánh giá kiến thức của SV về DHTH sau - Bài kiểm tra Phát triển khi sử dụng tài liệu và TTĐ, STĐ đối và đánh giá xem video tự học lý với tiêu chí A1 NL nhận A1 - A2 thuyết DHTH trên và A2 (Phụ lục thức Padlet/ Classroom lớp 2.1), (Mục DHTH học thông qua kết quả 2.4.3.3). bài kiểm tra TTĐ, Biện STĐ. pháp 2. Phát triển - Phiếu GgV Vận và đánh giá đánh giá dụng mô NL xây - Đánh giá sự phát (phiếu số 1), từ hình lớp dựng B1 - B3 triển NL nhận thức tiêu chí B1 đến học đảo CĐTH về DHTH, xây dựng B3 (Mục ngược trong môn CĐTH và thiết kế 2.4.3.1). Khoa học KHDH CĐTH của Phát triển SV tiểu học trong - Phiếu GgV và đánh giá quá trình thực hiện đánh giá NL thiết kế KHDH 1 thông qua (phiếu số 1), từ KHDH C1 – C3 các sản phẩm tiêu chí C1 đến CĐTH CĐTH của SV. C3 (Mục trong môn 2.4.3.1). Khoa học Phát triển - Phiếu GgV và đánh giá đánh giá - Đánh giá sự phát NL tổ chức (phiếu số 2), từ triển NL tổ chức dạy dạy học D1 – D4 tiêu chí D1 đến học CĐTH, NL Biện CĐTH D4 (Mục đánh giá và điều pháp 3. trong môn 2.4.3.1). chỉnh bài dạy Vận Khoa học CĐTH của SV tiểu dụng quy Phát triển và học trong quá trình - Phiếu GgV trình dạy đánh giá NL thực hiện KHDH 2 đánh giá học vi đánh giá và thông qua các sản (phiếu số 2), từ mô điều chỉnh E1 – E3 phẩm các video tổ tiêu chí E1 đến bài dạy chức dạy học CĐTH E3 (Mục CĐTH của SV. 2.4.3.1). trong môn Khoa học - Phiếu SV tự Đánh giá - SV tự đánh giá đánh giá STĐ NLDH tích A1 – E3 NLDH tích hợp và NLDH tích hợp của SV sự tự tin của bản hợp trong dạy
17 thân liên quan đến học môn Khoa DHTH. học (Mục 2.4.3.2). - Phiếu SV tự đánh giá sự tự - Đánh giá mức độ tin về DHTH phát triển NLDH (Phụ lục 1.7). tích hợp của SV sau - Bài kiểm tra khi thực hiện quy NLDH tích trình và các biện hợp của SV pháp tác động. STĐ (Mục 2.4.3.3). 3.2.2. Địa bàn thực nghiệm sư phạm TNSP được tiến hành ở 3 trường ĐH có đào tạo SV tiểu học, bao gồm: ĐHSP - ĐH Huế, ĐHSP TP. Hồ Chí Minh; ĐH Cần Thơ. 3.2.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm Đối tượng TNSP là SV tiểu học năm 3 và năm 4. 3.3. Phương pháp thu thập và xử lí số liệu thực nghiệm sư phạm 3.3.1. Thiết kế thực nghiệm Đánh giá TTĐ và STĐ được thực hiện trên cùng một nhóm đối tượng duy nhất. Tiến trình triển khai TNSP được thực hiện theo 3 bước: Bước 1. Trao đổi kế hoạch thực nghiệm với GgV tham gia TNSP; Bước 2. Tiến hành dạy học tại các lớp TNSP; Bước 3. Xử lí kết quả và rút ra kết luận. 3.3.2. Triển khai thực nghiệm 3.3.2.1. Thực nghiệm thăm dò Thông tin thực nghiệm thăm dò được trình bày trong bảng 3.2. Bảng 3.2. Thông tin thực nghiệm thăm dò Học Đánh GgV Sĩ kì/ Học giá Trường Lớp KHDH thực số Năm phần thăm hiện học dò PRI84312- HK I Tổ chức Biện KHDH TC0301 16 2021- hoạt động pháp 1 số 1 (K61) 2022 khám phá và 2 PRI84312- HK I khoa học Mai Biện KHDH ĐHSP TC0101-1 34 2022- cho HS Thế pháp 1 số 1 Huế (K62) 2023 tiểu học Hùng và 2 PPDH Tự KHDH Anh Biện PRI04314- HK II nhiên và số 1 và pháp 20901-03 55 2022- Xã hội ở KHDH 1, 2 và (K63) 2023 tiểu học số 2 3