Văn hóa, đất nước và con người Việt Nam - Song ngữ Khmer - Việt: Phần 1

Chia sẻ: Lộ Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:182

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách khái quát những thông tin cơ bản về đất nước, con người, lịch sử, văn hóa, giáo dục Việt Nam. Được xuất bản bằng nhiều ngôn ngữ, cuốn sách nhằm tăng hiểu biết cho người dân nói chung và đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng về đất nước, con người, lịch sử, văn hóa Việt Nam, củng cố tình yêu quê hương, đất nước, tô thắm thêm những nét đẹp văn hóa, tinh hoa của đạo đức, đạo lý làm người Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung phân 1 cuốn sách.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Văn hóa, đất nước và con người Việt Nam - Song ngữ Khmer - Việt: Phần 1

HỘI ĐỒNG CHỈ ĐẠO XUẤT BẢN Chủ tịch Hội đồng Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương LÊ MẠNH HÙNG Phó Chủ tịch Hội đồng Q. Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật PHẠM CHÍ THÀNH Thành viên PHẠM THỊ THINH NGUYỄN ĐỨC TÀI TRẦN THANH LÂM NGUYỄN HOÀI ANH 2
កមេរ បេរ ង ឌូមិញចូវ េង ន ញ ៉ង េង នមិញ េង នធូេហ ង វូធី ៉ យេល ង 4
រេ ះពុម េវ ត មឋិតេ គ េគយ៍ ៃនទី ប សុី, ងេជងទល់ បេទស ប និតចិ ន, ងលិចទល់ បេទស រណៈរដ សងមនិ យម វ និ ង ច កកមុ , ែប៉ក េគយ៍ ប់ សមុ ទ ងេកត, ែប៉ កនី រតី ប់ឈូងសមុ ទៃថ។ បេទសេវ ត ម នភូ មិ សសម ូ រែបប, រួម នភំ បខស់, តំបន់ខង់ ប, តំបន់ដីទំ ប, េ យេឆរសមុ ទ បែវង ង 3.000km និងែខ រយៈែ ពក ប យញឹកេសច។ េវ ត មឋិតេ ភូមិ ស យុទ ស របស់តំបន់ សុី គ េគយ៍, ឋិតេ េដម បភពៃន រទំ ក់ទំនងផូវទឹក, ផូវ េ កដ៏ សំ ន់, ពី គ ងេជងចុះ គ ងត ូ ង, ពី គ ង េកតចុះ គ ងលិច, ទំ ក់ទំនងនិងរងឥទិពល រ ិយធម៌ បូ ណ េ ចន។ កែនងទំ ក់ទំនង របស់ពីរេខ នវប ធម៌ បូ ណ ចិន និង ឥេណ , មជំេ រ បវតិ ស, េវ ត ម នទទួលយក នូវទឹ កដមវប ធម៌ ៃនេខ នវប ធម៌ ំងេ ះ, េធឲ សម ូ រែបបបែនម ឲ េខ នវប ធម៌ របស់ជន តិ។េហតុ េ ះ, នភូមិ ស យុទ សដ៏ ពិេសស, េហយ ន បភពផលធម តិ សម ូ រែបប, េទប ំងពី េដមទី, រហូតដល់ ប់ ន់ ំកេកតនិងអភិវឌ ន៍, េវ ត ម ន យ េ ល 5
េ ន នរបស់ នុ ព ំងបរេទស។ ស័យ រតស៊ូ និច និងយូរអែងង មួ យេ ះធម តិ េដម ីរស់រួម មួយ រតស៊ូ បយុទ, ប េដម ីដេណ មយកឯក ជ , េសរ ី ពនិងក ង បេទស តិ តុភូមិ, នកេកត និងបំ េ រ បំេពញទឹកចិតេស តិ, រតី មគី របស់មនុស េវ ត ម។ េស វេ េវ ត ម - ទឹកដី, មនុស េ យសមូហ ព អកនិពនេរ បេរ ង ន រេ ះពុមនេ យ តិ រពិត ចុះផ យេ យេ ច ន េដម ីបេងនបែនមនូ វ រយល់ដឹង ប ជននិ យរួម និងជន តិ គតិ ចនិ យេ យែឡក ពីទឹកដី, មនុ ស , បវតិ ស, វប ធម៌េវ ត ម, ព ងឹ ង រ េស បេទស តិ តុភូមិ, បំេ របំេពញបែនមនូវលកណៈ វប ធម៌, រៈៃនសីលធម៌, គុ ណធម៌េធ មនុស េវ ម។ សូមឧេទស មេស វេ េនះជូនមិតអក ន។ ែខ 8 ំ 2020 រេ ះពុមនេ យ តិ រពិត 6
LỜI NHÀ XUẤT BẢN Việt Nam nằm ở đông nam lục địa châu Á, phía bắc giáp nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, phía tây giáp Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào và Vương quốc Campuchia, phía đông và nam giáp Biển Đông (Thái Bình Dương), phía tây nam giáp vịnh Thái Lan. Nước Việt Nam có địa hình đa dạng, bao gồm đồi núi trùng điệp, miền trung du, đồng bằng châu thổ, với dải bờ biển dài hơn 3.000km và mạng lưới sông ngòi dày đặc. Việt Nam nằm ở vị trí chiến lược của vùng Đông Nam Á, nằm trên đầu mối giao thông thủy, bộ quan trọng, từ bắc xuống nam, từ đông sang tây, do đó, sớm có điều kiện tiếp xúc, giao lưu và chịu ảnh hưởng của những nền văn minh lâu đời. Là nơi giao lưu của hai nền văn minh cổ Trung Hoa và Ấn Độ, theo dòng chảy lịch sử, Việt Nam đã tiếp nhận những tinh hoa của các nền văn minh đó, làm phong phú thêm cho nền văn hóa của dân tộc. Do có vị trí chiến lược trọng yếu, lại có tài nguyên đa dạng, nên từ rất sớm, suốt hàng nghìn năm hình thành và phát triển, Việt Nam đã trở thành mục tiêu xâm lược của những thế lực ngoại bang. Chính cuộc đấu tranh liên tục và lâu dài với 7
thiên tai để tồn tại cùng các cuộc kháng chiến, kiến quốc để giành độc lập, tự do và xây dựng quê hương, đất nước đã hun đúc và bồi đắp lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết của người Việt Nam. Cuốn sách Việt Nam - Đất nước, Con người do tập thể tác giả biên soạn được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản bằng nhiều ngôn ngữ nhằm tăng thêm hiểu biết cho người dân nói chung và đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng về đất nước, con người, lịch sử, văn hóa Việt Nam, củng cố tình yêu quê hương, đất nước, tô thắm thêm những nét đẹp văn hóa, tinh hoa của đạo đức, đạo lý làm người Việt Nam. Xin giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. Tháng 8 năm 2020 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT 8
េវ ត ម - ទឹកដី, មនុស 9
10
I. ទឹកដី 1. ទី ង ំ ,ភូមិ ស 1.1. ទឹកដី េវ ត មឋិតេលតំបន់ ក់ក លេ ះឥណូ ចិន, ឋិ ត កុងតំបន់ សុីែប៉ក េគយ៍។ - ៃផដី1៖ + សរុប៖331.210km2, ចំ ត់ ក់ទី 67 េលពិភពេ ក។ + ៃផមុខដី៖ 310.070km2 + ៃផមុខទឹក៖ 21.140km2 ទឹកដីេវ ត មរួមពី រចំ ែណក៖ ចំែណកេ កនិងចំែណក េ ះសមុ ទ។ ចំែណកដីេ ក គេ ចនឋិតេល ក់ក លេ ះឥ ក ល, ទិ ស ងេជងទល់ បេទសចិន, ទិស ងលិចទល់ បេទស វនិងកមុ , ងេកតនិង ងត ូ ងទល់សមុ ទ ង េកត, ទិ សនី រតីទល់ឈូងសមុ ទៃថ។ __________ 1. េមល https://www.cia.gov/library/publications/the-world- factbook/geos/vm.html, បមូលទិនន័យៃថ 29/4/2020. 11
ចំែណកេ ះ សមុ ទ រួម ន: េ ះកុងឈូងសមុ ទ Hạ Long, ប េ ះ Cát Bà, Bạch Long Vĩ, Cồn Cỏ, Lý Sơn, េ ះ Khoai, Phú Quốc, េ ះ Nghê, េ ះ Tre, េ ះ Sơn Rái និង បជុំ េ ះ Vân Hải, Cô Tô, Phú Quý, Nam Du, Côn Đảo, Thổ Chu ។ល។ ប បជុំ េ ះឯេទ តកុងសមុ ទ ង េកត រួម នពី រ បជុំេ ះធំៗ គឺ បជុំេ ះ Trường Sa និង បជុំ េ ះHoàng Sa។ កុងពីរចំែណក ទឹកដីប៉ូលល ងេល, ចំ ែណក គរធំ ងដី េ កេ ចនដង េហយ ប់ មួ យសមុ ទ របស់ បេទសចិន, Philíppin, Inđônêxia, Brunây, Malaixia, ៃថឡង់និងកមុ 1។ 1.2. ស នដី 2 ពី ពំ បទល់ គ ងេជ ង ដល់ភំ Hải Vân, ក់ក ល េវ ត មស នដី នលកណ: ភំ, ែ ពក ក់ ដូច ន េរ បចំេ មទិស ង យ័ព - េគយ៍។គំរូគឺទេន កហម, ែចក គ ងេជងេចញ ពីរចំែណក។ ងេកត នជួរភំថ កំេ រ រូបដូចដងធូ ែបរខងេ ងេកត ដូចដងធូទេន Gâm, ដងធូ Ngân Sơn, ដងធូ Bắc Sơn។ ងលិចគឺតំបន់ទិស ង លិចៃន គ ងេជង, ប កែសភំ និងខង់ បបន ពី ទិស ងលិចៃន គ ងេជង ចុ ះ គ េគយ៍, ពី ពំ បទល់េវ ត មនិងចិន, េវ ត មនិង វ ចុះឈូងសមុ ទភូមិ គ __________ 1. េវ ត ម - ទឹកដី - មនុស , រេ ះពុមផ យ,នេ យ តិ, ណូយ, ំ 2010, ទំព័រ 3។ 2. េវ ត ម - ទឹកដី - មនុស , េស វេ ែណ ំ, ទំព័រ 4។ 12
ងេជង, រួមទិស មួ យទេន កហម។ េ ទី េនះភំខស់ ប នកំពូលភំ Phanxipăng, ខស់ 3.143m, នេគេ “ដំបូលផះឥណូ ចិន”។ ពីភំ Hải Vân ចូលេ គ ងត ូ ង គឺ ែផនថ នីតធំ ទូ យ, េពលខះលិចេឡង កំពូលខស់, េ ពីេ ះគឺ ខង់ បបនប ប់ យ , រ ឹម ងេកតេលកកំពស់េឡង ជួរ ភំ Trường Sơn, េ ចនកំ ត់ផូវសម ុ ងចុះ ល ប ត់ សមុ ទភូមិ គក ល, ឬេចញេ ដល់ សមុ ទ ងេកត េហយេ ចុងប ប់ ភូមិ គ ងត ូ ង បចុះ លំ ប់គឺ ែ ពក Đồng Nai និងែ ពក Cửu Long ។ ពីយូរ រ ស់មកេហយ, េវ ត ម នេ ប បដូច ដងែរក ប់ពីជ ងក សវ – “nhất cống lưỡng cơ” េ ះេ គ ងេជងនិង គ ងត ូ ង ែដនដី សណរពីរធំទូ យ, លែ ស សឡះ, ជីរ តិ, ជ ងក សវរបស់ទឹកដី ; េហយ ភូមិ គក ល, គេ ចនគឺភំនិងខង់ បតូចេហយែវង។ 1.3. សមុ ទនិងេ ះ1 េវ ត ម នបីមុខ ងេកត, ងត ូ ង និងនីរតី េម ល េចញេ សមុ ទ, េ យេឆរសមុ ទ បែវង ប ណ 3.260km, ត បែវងពី Móng Cái េ ភូមិ គ ងេជងដល់ Hà Tiên __________ 1. េវ ត ម -ទឹកដី -មនុស , េស វេ ែណ ំ, ទំព័រ 5, 6; គណៈ េ ស រអប់រ ំមជ ិមបក ៖េស វេ ៃដ រ រេ ស សមុ ទ, េ ះេវ ត ម, រេ ះពុ មផ យ នេ យ តិ រពិត, ណូយ, 2020,ទំព័រ. 32-33។ 13
េ គ ងត ូ ង, មិន ន់ គិតដល់ េឆរសមុ ទរបស់េ ះ េ េលសមុ ទផង។ េវ ត ម ន 28/63 េខត, កង នសមុ ទ។ កែនង យសមុ ទបំផុតគឺ បែហល 500km (Điện Biên)។ កំ ត់េឆរសមុ ទដំបូងពី Móng Cái ដល់ Cửa Ông ប េ ច ន េឆរេសកពទ័ យកភឺ , បសប់ ៃ ពទឹ ក ៃ ប រ រនិ ង េបកទូ យតំបន់ ត់ សមុ ទ។ ពី Cửa Ông ចូលដល់ Đồ Sơn, ភំថកំេ រ Đông Triều លិចចុះ, តវទឹ កសមុ ទ គបពីេល, ក យកំ ពូលភំ យ េ ះ ប់ ន់ េ យរូប ព គប់ ៉ ង, បេងតតំបន់មួយ ន េទស ពល ីេ ះេលពិភពេ ករួម នញកBái Tử Long និងញក Hạ Long។ ពី Đồ Sơn ចូលដល់ Cửa Tùng, ង 500km េឆរសមុ ទ តង់ភឹង, ែក រ ល ប, នេ ចនេឆរខ ច់ តនិងដំបូក ខ ច់ខស់, នកែនងខះេឡងដល់ 40m, មកំ ត់ និមួយ ៗ នភំទទឹងេល នេចញេ សមុ ទ, យ ចមុះថ។ ពី Cửa Tùng ចូល Quy Nhơn ចំនួន 450km េឆរសមុ ទ ខ ច់ដុះែត បេភទេផ ង; ជីវ តិ ែ ពក ប យ ក់ េចញ សមុ ទ, េធឲ យ ឆូ កខ ច់ែក រសមុ ទ, េ សកីទឹក សមុ ទ, បេងត ទុក, ត ំងដូច ត ំង Cầu Hai, ទុក Tam Giang; ប ជំពុះថេល នេចញសមុ ទ យ ចមុះ Chân Mây, Hải Vân។ល។ ពី Quy Nhơn ចូល Mũi Dinh ង 200km េឆរសមុ ទ, ែក រេជងភំ Trường Sơn , ែក រៃផសមុ ទទឹកេ គឺកំ ត់ 14
ផូវបត់ែបន ងេគបំផុតេ េវ ត ម, ចំ េហ ងភំេ ម ឈូងសមុ ទ, បេងត ឈូងបិទជិត, តចែមក។ ពី Mũi Dinh ចូលកុង, េឆរសមុ ទច យ ង 800km នែតតំបន់ភំតូចមួយបេងត Vũng Tàu, េ សល់ប៉ុ ន សុទែត ដំពូកខ ច់ ែក រ ត់សមុ ទ, ប េឆរដីដុះេ ម ទេន Cửu Long, ប ៃ ពេ ង ងទឹកលិចេ Cà Mau, និងទីបំផុតគឺ កមភំថកំ េ រេ Kiên Giang។ េវ ត ម ន ប ណ 3.000 េ ះធំតូចេ ជិតនិង យពីដីេ ក, បជុំ កងជួ រ រ រ, តតពិនិត និងេធ ស់ គប់តំបន់ សមុ ទ។ ែផកេលទី ំងយុទ សនិ ងលកណៈភូមិ ស, េសដកិច, ប ស, ចែចកេ ះ, បជុំេ ះ របស់េវ ត មេ កម៖ - បព័នលុយេ ះ, នទី ំងដ៏សំ ន់ កុងបុពេហតុ ក ងនិង រ រ តុភូមិ។ េ េលេ ះ ចបេងតទី ន តត ពិនិត តំបន់ សមុ ទ, តំបន់ ស, ពិនិត សកម ពរបស់ ក ៉ ល, , អធិបេតយ ព, បូ រណ ពទឹកដី។ េ ះគឺ ពីរ បជុំ េ ះ Hoàng Sa, Trường Sa និងេ ះដូច ៖ Chàng Tây, Thổ Chu, Phú Quốc, Côn Đảo, Phú Quý, Lý Sơn, Cồn Cỏ, Cô Tô, Bạch Long Vĩ ។ល។ - ប េ ះធំ ៗ នលកណៈធម តិ យ សលស ប់ អភិវឌ ន៍ េសដកិច - សងម។ េ ះគឺប េ ះ: Cô Tô, Cái Bầu, Cát Bà, Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Phú Quý, Côn Đảo, Phú Quốc ។ល។ - ប េ ះែក រដី េ ក, នលកណៈអភិ វឌ ន៍ របរ តី , េទសចរនិង ទី ំងស ប់ រ រស ប់ ប់ , សនិ សុខ 15
េលតំបន់ សមុ ទនិងេឆរសមុ ទ បេទសេយង។ េ ះគឺប េ ះឋិតេ សកេ ះ Cát Bà, សកេ ះ Bạch Long Vĩ (Hải Phòng), សកេ ះ Phú Quý (Bình Thuận), សក េ ះ Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu), សកេ ះ Lý Sơn (Quảng Ngãi), សកេ ះ Phú Quốc (Kiên Giang) ។ល។ 2. ស តុនិងែ ពក ប យ 2.1. ស តុ 1 េវ ត មឋិតេ កុងតំបន់ ស តុខ ល់រដូ វកំ េ សំ េណម។ ប៉ុ ែន, េ យឥទិពលរបស់សមុ ទេទបកំរ ិតសំេណម ទុំ ំខស់ ( ង 80%) េ យែឡក គ ងេជង (ពីភំ Hải Vân េចញេ )េ ពីពីររដូ វ ំង និងរដូ វេភ ង េ ន រ ែបងែចករដូ វរ និងរដូ វេ ។ គ ងត ូ ង េ ទុំ ំ តំ បន់ និមួយៗ នតំបន់តូចៗ ន ស តុ ខុ ស េ យ លកណៈ របស់ ទី ំងភូមិ សនិងស នដី។ តំបន់ភំនិងខង់ បភូមិ គ ងេជង ងេឆងទេន កហម តវទទួ ល ល់នូវជំេ រខ ល់ឥ ន បក់មកេទបរដូវ ត ក់ រ ស់។ រដូ វេ ជំ េ រខ ល់ េគយ៍មកពីឈូងសមុ ទ ភូមិ គ ងេជងបក់ចូល, េធឲ កំេ េឡងខស់, ែតក៏ យក មនូវេភ ង េហយ ន់ែតេឡងភំ េភ ង ន់ែតេ ចន ង តំបន់ ល ប។ __________ 1. េវ ត ម - ទឹកដី - មនុស , េស វេ ែន ំ, ទំព័រ 5, 6។ 16
តំបន់ ងលិច ៃនភូមិ គ ងេជង េ ះ ខ ល់ឥ ន េ មិនដល់ ែតេ យភំនិងខង់ បេ ច ន េទបរ សមគួ រែដរ, សីតុណ ព មធ មកុង ំប ណ 20 - 210C, រដូ វ ត ក់ នសេន មេ ចន, ែតមិនសូវ នេភ ងែផ ង។ ល បភូមិ គ ងេជង និ ងតំបន់ ងេជង ៃនភូមិ គ ក លេ ដល់ភំទទឹ ង នពីររដូវេ , ត ក់ច ស់ ក ែឡត; រដូ វេ , ខ ល់រដូ វ េគយ៍ពីសមុ ទចូ ល ំ មេភ ង។ រដូវ ត ក់ , ខ ល់រដូ វឥ ន ំមកនូវរ មេលកែដលមិន នេ បេទស ស តុ េ ឯេទ ត។ តំបន់ Bình - Trị - Thiên ពីភំ Ngang ដល់ភំ Hải Vân េ និង ង ំ កុងរដូ វេ , េភ ងេ ចនកុងរដូវវស , ឆងនិ ឃរដូ វ នេភ ងែផ ងតិចតួច។ ែតពីភំ Hải Vân ចូល គ ងត ូ ង ស តុេ េសទុំ ំ។ េ តំបន់ ល បពីភំ Hải Vân ដល់ Mũi Dinh, ស តុ មធ មកុង ំ ង 200C។ រដូ វេ , េភ ងមិនេ ច ននិង ទទួលខ ល់ វដ៏េ ។ ចូលតំបន់ ងត ូ ង ៃនភូមិ គក ល េ ដូចេគដុ ត, េហយេភ ងតិច, គេ ចនេពលេវ កុង ំគឺ ង ំ សួត។ តំបន់ Tây Nguyên គេ ច ន ភំនិងខង់ ប,ទទួលខ ល់ ំងពីររដូវ េទបេភ ងេ ចន និងសីតុណ ព មិនខស់, េពល ក៏ ត ក់ដូចនិ ឃរដូ វែដរ។ ែផកចុងប ប់ៃន គ ងត ូ ងគឺ ល ប Nam Bộ េ ទុំ ំ, េភ ងក៏ េស ស់ែដរ។ 17
2.2.ែ ពក ប យ1 មសិតិ, េវ ត ម ន ង 2.360 ដងែ ពក បែវង ង 10km, កុងេ ះ 93% ែ ពកតូចនិងខី (ៃផទឹកេ ម 500km2)។ សរុបៃផទឹ កែ ពក ទូ ំង បេទសេឡងដល់ ង 1.167.000km2, កុងេ ះ ន16 ៃផែ ពកេ យៃផទឹកធំ ង 2.500km2, និង10/16 ៃផែ ពក នៃផទឹក ង10.000km2។ ែ ពក ប យ បេទសេយង ហូរ មទិស សំ ន់គឺ យ័ព - េគយ៍និងទិ សេ រូបធូ, និង នពី ររដូ វទឹក៖ រដូ វទឹក ជំនន់និងរដូ វេ កខុស ច ស់ កែឡក។ កុងរដូវជំនន់, ទឹក ែ ពក ប យេឡងខស់ និ ងហូរ ំង។ ចំនួនទឹកជំនន់ េលស ពីពីរដល់បីដង, នកែនងេឡងដល់ បួនដងចំនួនទឹករដូវ េ កនិងេស 70-80% ចំនួនទឹកទូ ំង ំ។ េវ ត ម ន បព័នែ ពក ប យ ត់ែខងេដរ ស់និង ែចក េ ច នែខ រយៈេ ះ។ មួយែខ រយៈែ ពក នរូប ព និង របបទឹកខុ សពី , ឋិតេ មលកណៈភូមិ ស, តិ ដីនិងសកម ពេសដកិច, សកុងែខ រយៈេ ះ។ សពៃថ, បេទសេយង ន 9 ែខ រយៈែ ពកធំៗ, រួម ន៖ ទេន Thái Bình, ទេន Kỳ Cùng - Bằng Giang, ទេន Mã, ទេន Cả, ទេន Thu Bồn, ទេន Ba (Đà Rằng), ទេន Đồng Nai, ទេនេមគងនិ ង នែចក 3 តំបន់ែ ពក ប យគឺ ែ ពក ប យភូ មិ គ ងេជង, ែ ពក ប យភូមិ គក ល, ែ ពក ប យភូមិ ក ងត ូ ង។ __________ 1. https://data.opendevelopmentmekong.net. 18