D O M T VÒNG TRÊN ĐÔI CÁNH ÂM NH CẠ Ộ Ạ
TÂY NGUYÊN
Mùa "ăn năm u ng tháng" trên Tây Nguyên b t đ u khi ma r ng d t h n. B t ngàn nh ng v tố ắ ầ ừ ứ ẳ ạ ữ ạ
hoa dã quỳ vàng r c rung rinh, nh y nhót trong vũ đi u c a nh ng chàng gió phóng khoáng,ự ả ệ ủ ữ
kiêu hãnh v n mình nh n s ve vu t t nh ng ngón tay óng vàng c a m t tr i. Đây là lúc ng iặ ậ ự ố ừ ữ ủ ặ ờ ườ
ta t m quên đi nh ng v t v c a cu c m u sinh, đ tr nghĩa v i Th n linh, cha m , giao đãi v iạ ữ ấ ả ủ ộ ư ể ả ớ ầ ẹ ớ
bè b n. R u c n s tuôn ch y nh su i mùa hè, và nh ng cây đàn dân gian ng vùi trong su tạ ượ ầ ẽ ả ư ố ữ ủ ố
mùa m a, lên ti ng hát ca l i vui, l i h n c.ư ế ờ ờ ẹ ướ
Các nh c c dân gian Tây Nguyên có nhi u và r t đ c đáo. Ch xin m i b n d o chi m t vòngạ ụ ề ấ ộ ỉ ờ ạ ạ ộ
trên đôi cánh kỳ di u c a m t vùng âm nh c trên cao nguyên đ t đ . ệ ủ ộ ạ ấ ỏ
1. Nh ng dàn chiêng đ ngữ ồ
Dân t c nào Tây Nguyên cũng có nh ng dàn chiêng đ ng. Chiêng có th coi nh ti ng nói tâmộ ở ữ ồ ể ư ế
linh c a con ng i, nó g n bó v i đ i s ng c ng đ ng t lúc m cha làm l "th i tai" cho đ aủ ườ ắ ớ ờ ố ộ ồ ừ ẹ ễ ổ ứ
con yêu d u m i ra đ i, cho đ n lúc đi v "b n n c làng Tr i". M i dân t c m t âm đi u, m iấ ờ ờ ế ề ế ướ ờ ỗ ộ ộ ệ ỗ
dân t c m t cách di n t u khác nhau. Các b chiêng c a ng i Tây Nguyên có t bao gi ? Xu tộ ộ ễ ấ ộ ủ ờ ự ờ ấ
x đâu ? Ch a ai bi t. Nh ng ti ng chiêng ngân nga trong m i l h i, bao gi cũng th hi nứ ở ư ế ư ế ọ ễ ộ ờ ể ệ
tâm h n và tính cách c a các t c ng i Tây Nguyên. Tuy v y, không ph i ng u nhiên mà ng iồ ủ ộ ườ ậ ả ẫ ườ
ta m i dàn chiêng Êđê làm đ i di n cho "h hàng nhà chiêng" các dân t c Tây Nguyên tham dờ ạ ệ ọ ộ ự
Liên hoan âm nh c Châu Á - Thái Bình D ng. R i l i l a ch n 4 bài b n và m t đi u hát ei reiạ ươ ồ ạ ự ọ ả ộ ệ
Êđê đ a vào kho tàng tinh hoa âm nh c khu v c. Chiêng Êđê có gì khác dàn chiêng c a các dânư ạ ự ủ
t c Tây Nguyên chăng ? ộ ở
Chiêng Êđê m t b có 10 chi c. Ba chi c có núm g i là Ching, gi trách nhi m là bè đ m choộ ộ ế ế ọ ữ ệ ệ
hòa t u. B y chi c không có núm g i là knă, đ m nh n ph n giai đi u chính (tr chiêng Char).ấ ả ế ọ ả ậ ầ ệ ừ
Th ng ng i ta s d ng có 9 chi c, còn ching Moong ch dùng khi có đám tang. Nh ng chi cườ ườ ử ụ ế ỉ ữ ế
knă đ i đáp v i nhau, đu i theo nhau trên bè tr m ngân nga c a Char, c a ana ching và n n trìố ớ ổ ầ ủ ủ ề
t c c a Mdu. Ti t t u chiêng Êđê r t nhanh, d n d p, sôi n i nh thác reo nh gió th i. Đòi h iụ ủ ế ấ ấ ồ ậ ổ ư ư ổ ỏ
trình đ di n t u c a ngh nhân ph i r t điêu luy n m i có th cùng hòa t u đ c. Âm thanhộ ễ ấ ủ ệ ả ấ ệ ớ ể ấ ượ
dàn chiêng knă Êđê vang xa và m nh m , b i s va đ p c a c b i âm t 9 chi c chiêng cùngạ ẽ ở ự ậ ủ ả ồ ừ ế
m t lúc t u lên. Cũng còn b i dùi làm b ng ch t li u g c ng, ho c tre đ c, gõ th ng vào m tộ ấ ở ằ ấ ệ ỗ ứ ặ ự ẳ ặ
ph ng c a nh ng chiêng b ng. Tr ng ca Đam San đã ch ng t ng k v ti ng chiêng Êđê :"Vútẳ ủ ữ ằ ườ ẳ ừ ể ề ế
bay qua xà nhà vang lên t i 9 t ng mây xanh. L t qua sàn lan đ n b y t ng v c sâu đ t đen..."ớ ầ ọ ế ả ầ ự ấ
đó sao ?
M t dàn chiêng khác cũng không kém ph n đ c đáo là chiêng Aráp c a ng i Gia rai. Chiêngộ ầ ộ ủ ườ
Aráp m t b có t 7-l0 chi c : ba chiêng núm gi trách nhi m ph n đ m, còn l i là chiêng b ng.ộ ộ ừ ế ữ ệ ầ ệ ạ ằ
Đi đôi v i chiêng Aráp bao gi cũng có đi u múa Xoang. Ng i ta th ng tăng s l ng nh ngớ ờ ệ ườ ườ ố ượ ữ
chi c chiêng núm lên đ làm cho ph n đ m thêm đ y đ n, do đó có khi b chiêng núm đôi khiế ể ầ ệ ầ ặ ộ
còn có b c. Ti t t u chiêng Aráp cũng r n ràng, nh ng ngân nga h n, m i g i tay n m l y tay,ọ ế ấ ộ ư ơ ờ ọ ắ ấ
chân b c vào vòng xoang. Hãy c th m t chuy n xem: u ng vài c r u c n, r i n m l y tayướ ứ ử ộ ế ố ữ ượ ầ ồ ắ ấ
nh ng chàng trai cô gái da nâu, m t đen, ng c căng tròn nh chi c c n r u cong kia. Đ b nữ ắ ự ư ế ầ ượ ố ạ
ra v n i đ y ! ề ổ ấ
2. Tù và
M i dân t c Tây Nguyên đ u s d ng s ng trâu, bò làm tù và và ng i Êđê g i là kipah.ọ ộ ở ề ử ụ ừ ườ ọ
Ng i Mnông g i Nung. Ng i Banar g i T'diep... Chi c s ng đ c c a m t đo n ng n, th ngườ ọ ườ ọ ế ừ ượ ư ộ ạ ắ ủ
c hai đ u. gi a, trên ph n cong vào, khoét m t l nh và đ t vào đó m t chi c "l i gà" (nhả ầ Ở ữ ầ ộ ỗ ỏ ặ ộ ế ưỡ ư
m t chi c dăm kèn), g n l i b ng sáp ong. Khi th i, tay trái c m ngang thân kèn, ngón cái b tộ ế ắ ạ ằ ổ ầ ị
đ u nh , mi ng ng m vào "l i gà". Tay ph i day ch n đ u to đ t o ra nh ng âm thanh khácầ ỏ ệ ậ ưỡ ả ặ ở ầ ể ạ ữ