Ạ

Ộ

D O M T VÒNG TRÊN ĐÔI CÁNH ÂM NH C Ạ TÂY NGUYÊN

ố ứ ẳ ừ ữ ạ ủ ữ ệ ặ ờ ữ ủ ặ ể ả ư ẹ ạ ầ ớ ượ ữ ủ ẽ ạ ậ ự ấ ả ủ ả i vui, l Mùa "ăn năm u ng tháng" trên Tây Nguyên b t đ u khi ma r ng d t h n. B t ngàn nh ng v t ạ ắ ầ hoa dã quỳ vàng r c rung rinh, nh y nhót trong vũ đi u c a nh ng chàng gió phóng khoáng, ả ự kiêu hãnh v n mình nh n s ve vu t t ườ i nh ng ngón tay óng vàng c a m t tr i. Đây là lúc ng ố ừ ớ ta t m quên đi nh ng v t v c a cu c m u sinh, đ tr nghĩa v i Th n linh, cha m , giao đãi v i ộ ữ bè b n. R u c n s tuôn ch y nh su i mùa hè, và nh ng cây đàn dân gian ng vùi trong su t ố ư ố ờ ẹ ướ c. i h n mùa m a, lên ti ng hát ca l ầ ế ư ờ

ạ ấ ộ ờ ạ ụ ạ ộ Các nh c c dân gian Tây Nguyên có nhi u và r t đ c đáo. Ch xin m i b n d o chi m t vòng trên đôi cánh kỳ di u c a m t vùng âm nh c trên cao nguyên đ t đ . ỉ ấ ỏ ề ạ ủ ệ ộ

ồ 1. Nh ng dàn chiêng đ ng ữ

ữ i, nó g n bó v i đ i s ng c ng đ ng t ớ ờ ố ẹ ế ỗ ấ ộ ư ế ứ "th i tai" cho đ a ồ ỗ c làng Tr i". M i dân t c m t âm đi u, m i ướ ấ ? Xu t ờ ờ ủ ư ư ế ọ ễ ộ i Tây Nguyên. Tuy v y, không ph i ng u nhiên mà ng ộ đâu ? Ch a ai bi ồ ộ ờ ề ế ễ ấ ộ t. Nh ng ti ng chiêng ngân nga trong m i l ế ủ ườ ậ ộ ệ ạ ờ ồ ạ ự ọ ươ ệ ạ ọ ộ ự ủ ạ ư Tây Nguyên chăng ? Tây Nguyên cũng có nh ng dàn chiêng đ ng. Chiêng có th coi nh ti ng nói tâm Dân t c nào ể ồ ở ộ lúc m cha làm l linh c a con ng ổ ễ ừ ắ ườ ủ con yêu d u m i ra đ i, cho đ n lúc đi v "b n n ệ ộ ộ ờ dân t c m t cách di n t u khác nhau. Các b chiêng c a ng i Tây Nguyên có t bao gi ờ ự ể ệ cũng th hi n h i, bao gi x ờ ứ ở i ườ tâm h n và tính cách c a các t c ng ả ẫ ự ta m i dàn chiêng Êđê làm đ i di n cho "h hàng nhà chiêng" các dân t c Tây Nguyên tham d ộ Liên hoan âm nh c Châu Á - Thái Bình D ng. R i l i l a ch n 4 bài b n và m t đi u hát ei rei ả Êđê đ a vào kho tàng tinh hoa âm nh c khu v c. Chiêng Êđê có gì khác dàn chiêng c a các dân t c ộ ở

ọ ệ ế ế ữ ệ ọ ộ ộ ế ế ử ụ ầ ỉ ữ ổ ủ ủ ề ư ậ ổ ổ c. Âm thanh ấ ả ấ ế ấ ủ ệ ệ ể ạ ẽ ở ự ằ ớ ủ ậ ỗ ứ ả ồ ặ ấ ệ ẳ ừ ự ể ề ế ộ ẳ ấ ủ ườ ữ ẳ ở ằ i 9 t ng mây xanh. L t qua sàn lan đ n b y t ng v c sâu đ t đen..." ng ca Đam San đã ch ng t ng k v ti ng chiêng Êđê :"Vút ả ầ ừ ế ự ầ ấ ọ ớ trách nhi m là bè đ m cho Chiêng Êđê m t b có 10 chi c. Ba chi c có núm g i là Ching, gi hòa t u. B y chi c không có núm g i là knă, đ m nh n ph n giai đi u chính (tr chiêng Char). ừ ệ ậ ả ả ấ ế i ta s d ng có 9 chi c, còn ching Moong ch dùng khi có đám tang. Nh ng chi c Th ng ng ườ ườ knă đ i đáp v i nhau, đu i theo nhau trên bè tr m ngân nga c a Char, c a ana ching và n n trì ố ầ ớ ỏ t c c a Mdu. Ti t t u chiêng Êđê r t nhanh, d n d p, sôi n i nh thác reo nh gió th i. Đòi h i ư ồ ủ ụ trình đ di n t u c a ngh nhân ph i r t điêu luy n m i có th cùng hòa t u đ ượ ấ ộ ễ ấ 9 chi c chiêng cùng dàn chiêng knă Êđê vang xa và m nh m , b i s va đ p c a c b i âm t ế m t lúc t u lên. Cũng còn b i dùi làm b ng ch t li u g c ng, ho c tre đ c, gõ th ng vào m t ặ ph ng c a nh ng chiêng b ng. Tr bay qua xà nhà vang lên t đó sao ?

ộ ầ ộ 7-l0 chi c : ba chiêng núm gi ườ trách nhi m ph n đ m, còn l ế ừ ữ ệ cũng có đi u múa Xoang. Ng ng tăng s l ầ i ta th ủ ệ ườ ườ ờ ế ệ ệ ể ầ ặ ế ấ ầ ư ấ ơ ộ ờ ọ ầ ế ứ ử ộ ắ ố ư ự ế i Gia rai. Chiêng M t dàn chiêng khác cũng không kém ph n đ c đáo là chiêng Aráp c a ng i là chiêng b ng. Aráp m t b có t ằ ạ ộ ộ Đi đôi v i chiêng Aráp bao gi ữ ng nh ng ố ượ ớ chi c chiêng núm lên đ làm cho ph n đ m thêm đ y đ n, do đó có khi b chiêng núm đôi khi còn có b c. Ti t t u chiêng Aráp cũng r n ràng, nh ng ngân nga h n, m i g i tay n m l y tay, ắ ọ ộ u c n, r i n m l y tay chân b c vào vòng xoang. Hãy c th m t chuy n xem: u ng vài c r ữ ượ ấ ồ ắ ướ nh ng chàng trai cô gái da nâu, m t đen, ng c căng tròn nh chi c c n r ố ạ u cong kia. Đ b n ầ ượ ữ ra v n i đ y ! ề ổ ấ

2. Tù và

ộ ở ử ụ Tây Nguyên đ u s d ng s ng trâu, bò làm tù và và ng ườ ừ ư ừ ọ ế nh và đ t vào đó m t chi c "l gi a, trên ph n cong vào, khoét m t l i Êđê g i là kipah. ọ c c a m t đo n ng n, th ng ủ ạ i gà" (nh ế i Banar g i T'diep... Chi c s ng đ ượ ặ ắ ưỡ ộ ộ ỏ ư ộ ỗ ổ ầ M i dân t c ề ọ i Mnông g i Nung. Ng Ng ườ ọ ườ c hai đ u. ầ Ở ữ ả ầ i b ng sáp ong. Khi th i, tay trái c m ngang thân kèn, ngón cái b t m t chi c dăm kèn), g n l ị ế ộ ắ ạ ằ đ u nh , mi ng ng m vào "l ưỡ ệ ỏ ầ đ u to đ t o ra nh ng âm thanh khác ữ i gà". Tay ph i day ch n ả ặ ở ầ ể ạ ậ