Ảnh báo chí
(Phần 1)
Các tài liệu tham khảo:
1. Nghề làm báo
2. Báo chí hiện đại nước ngoài: những quy tắc và nghịch lý
3. Các thể loại báo chí
4. Phóng sự báo chí hiện đại
5. Ảnh báo chí
6. Nghệ thuật thông tin
...
Các tài liệu sẽ được bổ xung tên tác giả, nhà xuất bản sau nếu bạn nào muốn
quan tâm
Trong các thể loại ảnh như ảnh thời trang, ảnh tư liệu, ảnh quảng cáo, ảnh mỹ
thuật thì Ảnh báo chí được coi là gần với Ảnh nghệ thuật nhất. Nhiều tấm ảnh báo trí
ngày xưa nay đều được nằm trong những tuyển tập Ảnh nghệ thuật của thời đại
1. Khái niệm về ảnh báo chí:
Không kể các hình ảnh minh họa, ảnh báo chí ở Việt Nam hầu như chỉ tồn tại ở
2 hình thức: tin ảnh và phóng sự ảnh. Tin ảnh là một bức ảnh duy nhất chụp một sự
kiện vừa diễn ra với lời chú thích ảnh nêu rõ ai, việc gì, ở đâu, ra sao và tại sao theo
đúng yêu cầu cơ bản của một bản tin vắn -nhưng ở đây hình ảnh lại chính là thông tin
chủ yếu. Trong khi đó, phóng sự ảnh lại là một tập hợp nhiều hình ảnh tường thuật lại
một sự kiện hay một chủ đề mang tính thời sự. Khái niệm về tin ảnh là một khái niệm
tương đồng giữa báo chí Việt Nam và báo chí quốc tế nhưng chính khái niệm phóng sự
ảnh lại có nhiều điểm dị biệt. Những hình thức mà chúng ta thường gọi chung là
"phóng sự ảnh" lại được báo chí quốc tế phân định thành bốn nhóm khác nhau:
1.1. PHOTO STORY: Phóng cách phóng sự ảnh lâu đời nhất và đơn giản nhất,
đặc trưng bằng một loại ảnh thuật lại một sự việc với một chủ đề cụ thể. Ví dụ: đời
sống người dân chài, ô nhiễm môi trường ở khu chung cư mới, ...). Mặc dù sự việc
được tường thuật bằng hình ảnh, một bài viết ngắn tổng quát và những chú thích ảnh
chi tiết phải đi kèm với hình ảnh. Cái này chúng ta tạm gọi là PHÓNG SỰ ẢNH.
1.2. PHOTO PORTFOLIO: Thuật ngữ này hiện nay được các nhà nhiếp ảnh
hay phóng viên ảnh sử dụng để trình bày một tập hợp nhiều bức ảnh riêng lẻ hoặc
nhiều loạt ảnh khác nhau. Ở phương Tây, photo porfolio chính là cách tự giới thiệu tốt
nhất của một nhà nhiếp ảnh hay phóng viên ảnh khi đi xin việc làm. Trong nghề báo,
thuật ngữ này cũng được dùng để chỉ một tập hợp ảnh báo chí nhưng không nhất thiết
phải có một chủ đề duy nhất và cụ thể . Ví dụ: một bộ photo porfolio gồm 10 bức ảnh
về “Thành Phố Hồ Chí Minh hôm nay” hay “Hà Nội đón xuân”,… Chúng ta tạm gọi là
Ảnh Bộ.
1.3. PHOTO FEATURE: Thuật ngữ này được hãng thông tấn Asscociated Press
(AP) cùng nhiều hãng tin khác sử dụng để chỉ một bức ảnh duy nhất hay một tập hợp
ảnh nhỏ gồm những hình ảnh không mang tính chất thời sự hay tin tức. Đó là một hay
nhiều bức ảnh không có thời gian tính và thường dùng để minh họa nhẹ nhàng cho các
chuyên mục đặc biệt. Ta tạm gọi là ẢNH CHUYÊN MỤC. Ảnh chuyên mục – dù là
ảnh đơn hay ảnh bộ - cũng có thể là ảnh chụp phong cảnh, thú vật, thời trang trẻ em,
những sự kiện khôi hài … nhưng phải đem lại cho độc giả điều gì đó mới lạ về thế giới
chung quanh. Mọi nhật báo ngày nay đều cần cả những ảnh thời sự nóng bỏng lẫn
những ảnh đời thường để cho trang báo có nội dung mở và bớt nặng nề.
1.4. PHOTO ESSAY: Đây là hình thức ảnh báo chí được hình thành và phát
triển từ những năm 1920, chủ yếu ở Đức và Pháp. Photo Essay có thể đề cập đến một
chủ đề nghiêm túc (chẳng hạn như các vấn đề xã hội, kinh tế, môi sinh, …) nhưng
cũng có thể tập trung vào cuộc sống và công việc của những nhân vật nổi tiếng trong
thế giới nghệ thuật, chính trị, hay cũng có thể tập trung vào các chủ đề như mỹ thuật,
sân khấu, văn học, kiến trúc, lịch sử,…. Trong các thể loại ảnh báo chí, phóng sự và
bút ký là hai thể loại tương đương nhưng phóng sự mang đậm chất thông tấn, còn bút
ký in rõ dấu ấn văn chương. Photo Essay cũng giống như một bài bút ký, tác giả có thể
bộc lộ những cảm xúc riêng tư và những phản ứng chủ quan từ tâm hồn mình. Nhiều
photo essay nổi tiếng ngày nay được xem như những tác phẩm của nghệ thuật nhiếp
ảnh. Chúng ta tạm gọi photo essay là bằng từ Ký Sự Ảnh.
Lại nói thêm về các thể loại ảnh khác và ảnh nghệ thuật, rất tiếc là ở Việt nam.
Vì nhiều lý do, mà chưa có tiền lệ để xắp xếp ảnh lưu niệm, ảnh thời trang, ảnh
quảng cáo... vào trong Ảnh nghệ thuật, mặc dù các nước khác trên thế giới thì có,
nhưng riêng ảnh báo chí được xếp vào Ảnh nghệ thuật ở Việt nam mà đa số chúng ta
đều biết là khá nhiều.
Đây là bức ảnh tôi chụp lại trong một cuộc giao lưu ảnh, đó là bức "Mẹ con
ngày gặp mặt" của nghệ sĩ nhiếp ảnh Lâm Hồng Long. Có mặt tại buổi đón các tử tù
từ Côn Đảo về Sài Gòn tháng 5-1975, Lâm Hồng Long đang chụp lia lịa, chợt nghe
thấy tiếng kêu của một má già tóc bạc "Má cứ tưởng con chết rồi...", ông quay lại và
ghi vội ảnh hai mẹ con người tử tù ôm lấy nhau. Nhân vật thật, sự kiện thật, trong một
khoảnh khắc không thể nào lặp lại. Đây là một bức ảnh báo chí, nhưng tình cảm, thông
điệp... mà bức ảnh truyền tới người xem đã làm cho ảnh lên một tầm cao mới - Ảhh
nghệ thuật.
Ảnh đã được nhận giải thưởng đặc biệt của Liên đoàn nghệ thuật nhiếp ảnh
quốc tế (FIAP) năm 1991.
Báo chí nói chung có thể xếp thành 4 loại:
- Báo viết
- Báo nói
- Báo hình (báo chí truyền hình)
- Báo điện tử
và ảnh báo chí từ trước đến nay gắn với báo viết là nhiều, chúng ta chắc ai mà
trong tuần, trong ngày mà chả đọc một vài tờ báo. Lúc thì về Thể thao, Mua bán, An
ninh, Thời báo kính tế... Giả sử những hình ảnh Văn Quyến trong trại giam hay thầy
Hồ không có mặt trong các trang viết trên các báo, chắc sẽ giảm sự quan tâm và hấp
dẫn người đọc khi xem bài đó ở các báo. Chúng ta có thể không nhớ hết nội dung của
bài báo mà chúng ta quan tâm, nhưng hình ảnh "đặc trưng" sẽ còn đọng mãi.
Ảnh báo chí (ABC) được coi như câu chuyện bằng hình ảnh, máy ảnh là cây
bút là phương tiên ghi nhận một khoảnh khắc trong thời gian, cái phút giây điển hình
khi hình ảnh đúc kết một câu chuyện. Mà chúng ta đã "tranh luận" khá nhiều - cái mà
ông Henri Cartier-Bresson gọi là "Khoảnh khắc quyết định".
Câu chuyện ở đây rất đa dạng, có thể là một bức ảnh thời sự vừa nóng vừa
thổi, ở những nơi chiến tranh ác liệt, một pha tranh bóng gay cấn, một phóng sự về
Tây tạng huyền bí gian nan và cũng gần hao mất con Nikon D200 như IMIM, cái bắt
tay lịch sử của Thủ tướng Phan Văn Khải với Tổng thổng Mỹ G.Bush trên đất Mỹ ,
hay đơn giản là cuộc họp của thường vụ huyện Simacai chỉ đạo cho chuyến đi vừa qua
của chúng ta, cũng có thể là một bức chân dung của con người trong một sự kiện nào
đó... Tất cả đều là ảnh báo chí, bởi dù lớn hay nhỏ dù nó là "đỉnh cao" hay "đỉnh thấp",
nhưng những khoảnh khắc ấy là thành phần mật thiết của lịch sử, gìn giữ những
khoảnh khắc cho tương lai.
2. Đạo đức nghề nghiệp của phóng viên ảnh:
Vậy khái niệm cơ bản về ABC chúng ta đã có. Túm lại là:
Tường thuật bằng hình ảnh
Tóm khoảnh khắc điển hình
Cái "khoảnh khắc quyết định"
Đó là Ảnh báo chí.