Bài giảng dịch tễ học thú y part 5

Chia sẻ: Safskj Aksjd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

234
lượt xem 42
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bài giảng dịch tễ học thú y part 5', khoa học tự nhiên, nông - lâm phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng dịch tễ học thú y part 5

1. Nguy cơ tương đ i (Relative risk: RR) • Nguy cơ tương đ i đánh giá m c đ k t h p gi a phơi nhi m v i m t y u t nguy cơ và b nh, nó nói lên kh năng phát tri n b nh m t cách tương đ i nhóm b nh có phơi nhi m. • Nguy cơ tương đ i đư c tính theo công th c: Ie a/(a+b) RR= = Io c/(c+d) • Trong đó: Ie: là t l m i m c nhóm có phơi nhi m Io: là t l m i m c nhóm không phơi nhi m • Ta có th l y ví d đ so sánh t l m c b nh gi a nh ng l n đư c nuôi trong đi u ki n chu ng tr i s ch s v i nh ng l n đư c nuôi trong đi u ki n chu ng tr i m th p, b n th u. B nh tr ng T ng Ch đ ng ch n Có Không Nguy Chu ng tr i m th p 1350 1296 2646 cơ Chu ng tr i s ch s 55 145 200 T ng 1405 1441 2846 1350/(1350+1296) 1350/2646 1350x200 270000 RR = = = = = 1,86 55/(55+145) 55/200 2646x55 145530 2. T su t chênh (Odds ratio) • Trong đa s các trư ng h p nghiên c u b nh - ch ng, ta không th tính toán tr c ti p t l b nh nhóm phơi nhi m và không phơi nhi m. Do đó không th áp d ng công th c tính nguy cơ tương đ i (RR) mà ph i tính gián ti p qua t su t chênh. • T su t chênh cũng là m t s đo c a nguy cơ so sánh, nó so sánh đ chênh c a b nh s x y ra trong s cá th có phơi nhi m v i y u t nguy cơ và đ chênh c a b nh s x y ra trong s cá th không phơi nhi m v i y u t nguy cơ. 65
• Trong các b nh hi m g p, t l m c b nh nhóm có phơi nhi m và không phơi nhi m là r t th p. T ng s : (a+b) ≈ b và (c+d) ≈ d. Do v y ta có công th c tính t su t chênh OR như sau: a/(a+b) a/b ad RR = = OR ≈ ≈ c/(c+d) c/d bc N u OR > 1 ch s k t h p gi a b nh v i s phơi nhi m, tr s OR càng l n thì s k t h p càng m nh N u OR = 1 thì b nh và s phơi nhi m v i y u t nguy cơ không có liên quan gì đ n nhau OR < 1 nói lên m t k t h p âm tính • Ta l y ví d đ so sánh t l m c b nh gi a nh ng gia súc đư c tiêm phòng vacxin và gia súc không đư c tiêm phòng vacxin Ch đ ng ch n B nh Không b nh T ng Không tiêm phòng 25 187 212 vacxin Tiêm phòng vacxin 5 275 280 T ng 30 462 492 25x275 6875 OR = = = 7,35 5x187 935 3. Nguy cơ quy thu c (Attributable Risk: AR) • Nguy cơ quy thu c đư c đ nh nghĩa là s khác nhau v t l m i m c (I) nhóm có phơi nhi m và không phơi nhi m. Nó đo lư ng nh hư ng tuy t đ i c a phơi nhi m có nguy cơ cao phát tri n b nh hai nhóm. • nghiên c u này, ư c lư ng c a AR ch là tương đ i, ta nh c l i: trong lý thuy t v lư i nguyên nhân và lư i h u qu đã đ c p đ n m t nguy cơ có th tham gia gây nhi u h u qu khác nhau, cũng như m t b nh tr ng có th gây nên do h u qu c a nhi u nguy cơ 66
• đây ta đang nghiên c u k t h p cu b nh tr ng và nguy cơ thì c n bi t r ng trong vi c hình thành b nh tr ng nghiên c u có bao nhiêu ph n là do y u t nguy cơ nghiên c u ch u trách nhi m v s hình thành b nh tr ng đang nghiên c u. • Ph n này g i là nguy cơ quy thu c, hay như cách nói quen thu c v nguy cơ này là “m t t l t i đa c a m t b nh quy riêng cho m t y u t nguy cơ”. • Ký hi u quen dùng là AR, đư c tính m t cách đơn gi n nh t và nhi u ngư i ch p nh n nh t là khi t l m i m c tính đư c trong nhóm phơi nhi m Ie và không phơi nhi m Io c a m u nghiên c u là đ i di n tương ng cho qu n th . • Công th c này đư c bi u di n như sau: a c AR = Ie – Io = - a+b c+d N u AR=0: không có s k t h p gi a phơi nhi m và b nh, không có s khác nhau v t l m i m c hai nhóm có phơi nhi m và không phơi nhi m. AR>0: có s k t h p gi a phơi nhi m và b nh: S các trư ng h p b nh nhóm có phơi nhi m đư c quy cho là phơi nhi m v i y u t nguy cơ, và s trư ng h p b nh nhóm có phơi nhi m s gi m đi n u ta h n ch phơi nhi m v i y u t nguy cơ. AR
VD: T nghiên c u nguy cơ m c b nh gi a chu ng tr i m th p và chu ng tr i s ch s ta có: AR% = {(1,86-1)/1,86}x100=46,24% N u chu ng tr i m th p gây ra b nh; 46,24% b nh là do chu ng tr i m th p, có th làm gi m t l b nh b ng cách gi v sinh chu ng tr i. III. ĐÁNH GIÁ K T QU NGHIÊN C U 1. Sai l ch l a ch n (Selection Bias) • Sai l ch l a ch n có th x y ra b t kỳ lúc nào trong quá trình chúng ta l a ch n nhóm b nh và nhóm ch ng vào nghiên c u. • Có nhi u tình hu ng d n đ n sai l ch l a ch n: Các tình hu ng có chung m t đ c đi m Đó là s khác nhau v tình tr ng b nh và phơi nhi m gi a nh ng đ i tư ng tham gia nghiên c u. Có nh ng đ i tư ng đ tiêu chu n nhưng không tham gia ho c không đư c l a ch n. Sai l ch này xu t hi n khi t l tr l i th p hay tr l i không gi ng nhau gi a ch nhóm b nh và nhóm ch ng. 2. Sai l ch quan sát (Observation bias) • Sai l ch quan sát là s sai l ch trong vi c thu th p thông tin v tình tr ng phơi nhi m và b nh. • Sai l ch này x y ra do thông tin v phơi nhi m đư c thu th p t nh ng đ i tư ng nghiên c u sau khi đã m c b nh. • Trình đ c a ch gia súc cũng nh hư ng t i vi c báo cáo, ghi chép hay gi i thích thông tin v b nh. 68
3. Sai l ch h i tư ng (Recall bias) • Sai l ch h i tư ng là sai l ch v s nh l i ti n s phơi nhi m nhóm b nh và nhóm ch ng. • Phương pháp thu th p thông tin trong nghiên c u b nh-ch ng là h i tr c ti p ch gia súc nên nó có th cho nh ng k t qu khác nhau tuỳ theo s hp tác và s nhi t tình c a h . 4. Sai l ch phân lo i • Sai l ch phân lo i có liên quan v i nh ng sai l ch trong vi c phân lo i sai phơi nhi m và tình tr ng b nh. Nh ng sai l m như v y là không th tránh kh i trong b t kỳ nghiên c u nào. • Sai l ch phân lo i ng u nhiên: Khi phân lo i tình tr ng phơi nhi m hay b nh sai như nhau c nhóm b nh và nhóm ch ng. • Sai l ch phân lo i không ng u nhiên: khi phân lo i tình tr ng phơi nhi m hay b nh không như nhau c nhóm b nh và nhóm ch ng. IV. K T LU N • Nghiên c u b nh - ch ng là m t nghiên c u đ c bi t đi u tra các b nh hi m và vai trò c a y u t nguy cơ. • Vì giá thành th p và hi u qu cao, nghiên c u b nh-ch ng là bư c đ u tiên trong vi c xác đ nh nh hư ng c a các y u t nguy cơ đ i v i b nh. • N u thi t k và th c hi n chính xác, nghiên c u bênh - ch ng là m t phương pháp nghiên c u có giá tr và đáng tin c y đ ki m tra các gi thuy t d ch t h c. 69
• Ưu đi m: Th c hi n tương đ i nhanh, ít t n kém hơn so v i các nghiên c u phân tích khác, đ c bi t thích h p v i nh ng b nh có th i kỳ b nh kéo dài. T i ưu khi nghiên c u các b nh hi m vì các đ i tư ng nghiên c u đư c l a ch n trên cơ s tình tr ng b nh. Có kh năng đi u tra nh hư ng c a nhi u y u t căn nguyên và là bư c kh i đ u cho vi c xác đ nh các y u t phòng b nh hay nguyên nhân c a m t b nh mà ta còn bi t r t ít. • Như c đi m: Không có hi u qu khi nghiên c u các phơi nhi m hi m, tr khi nghiên c u r t l n hay phơi nhi m ph bi n nh ng đ i tư ng m c b nh. Không tính toán đư c tr c ti p t l m c b nh nhóm phơi nhi m và nhóm không phơi nhi m tr khi nghiên c u d a trên qu n th . Trong m t vài trư ng h p, m i quan h v m t th i gian gi a phơi nhi m và b nh khó có th xác đ nh đư c. Nh y c m v i các sai l ch đ c bi t là sai l ch l a ch n và h i tư ng. PH N 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U THU N T P 70
I. Đ NH NGHĨA • Nghiên c u thu n t p (Cohort Studies) hay còn g i là nghiên c u theo dõi (Follow-up Studies), là lo i nghiên c u phân tích quan sát, trong đó m t hay nhi u nhóm cá th đư c ch n trên cơ s có hay không phơi nhi m v i m t y u t nguy cơ. • T i th i đi m tình tr ng phơi nhi m đư c xác đ nh, t t c các đ i tư ng nghiên c u chưa m c b nh mà ta nghiên c u và đư c theo dõi trong m t th i gian dài đ đánh giá s xu t hi n c a b nh đó. • Hay nói cách khác đi m xu t phát c a nghiên c u thu n t p là căn c vào s ki n: Có phơi nhi m v i y u t nguy cơ (nhóm ch c u), không phơi nhi m v iyut nguy cơ (nhóm đ i ch ng) r i sau đó m i xem xét theo dõi v b nh tr ng c 2 nhóm đó như th nào? • Th i đi m b t đ u ti n hành nghiên c u là hi n t i, nh ng th i đi m x y ra s ki n có th khác nhau tuỳ theo thi t k ban đ u. II. CÁC LO I NGHIÊN C U THU N T P 1. Nghiên c u thu n t p h i c u • Th i đi m b t đ u nghiên c u vào lúc c phơi nhi m và b nh tr ng đã x y ra hoàn toàn. • Nhưng đi m khác bi t v i thi t k nghiên c u b nh ch ng là thi t k thu n t p h i c u này là ta ch đ ng ch n s ki n phơi nhi m vào nhóm ch c u, sau đó m i l n tr l i xem tình hình b nh tr ng đã x y ra như th nào c hai nhóm ch c u và đ i ch ng. 71
2. Nghiên c u thu n t p tương lai • Trong nghiên c u này, t i th i đi m nghiên c u các cá th nghiên c u đã b t đ u có phơi nhi m v i y u t nguy cơ nhưng chưa xu t hi n b nh, đư c theo dõi m t th i gian ng n ho c dài, có th r t dài trong tương lai. • Đi u này ph thu c vào li u đáp ng và th i gian đáp ng c a y u t nguy cơ đ i v i b nh tr ng. 3. Nghiên c u thu n t p v a h i c u v a tương lai • Các thông tin thu th p đư c v a h i c u v a tương lai trên cùng m t qu n th . Lo i nghiên c u này r t có ích đ i v i các phơi nhi m v a có nh hư ng ng n v a có nh hư ng dài. • VD: m t ch t hoá h c có th làm tăng nguy cơ d d ng b m sinh trong m t vài năm sau khi phơi nhi m ho c nguy cơ ung thư sau hàng ch c năm. 4. Nghiên c u thu n t p l ng nghiên c u b nh ch ng • Trong các nghiên c u d ch t h c, ngư i ta thư ng th c hi n l ng nghiên c u b nh ch ng vào m t nghiên c u thu n t p h i c u ho c tương lai. • Thi t k nghiên c u này đ c bi t thích h p khi th c hi n trong nh ng nghiên c u l n, tuy nhiên đòi h i chi phí t n kém. • VD: Thu th p m u máu c a nh ng l n đư c nuôi b ng th c ăn có ch a kháng sinh, sau đó ti p t c theo dõi đ xác đ nh lư ng kháng sinh t n dư trong s n ph m và nh hư ng c a nó. 72
III. PHÂN TÍCH K T QU NGHIÊN C U • Phân tích k t qu trong nghiên c u thu n t p có liên quan đ n vi c tính toán các t l m c b nh các nhóm thu n t p mà ta nghiên c u: Nhóm có phơi nhi m v i y u t nguy cơ Nhóm không có phơi nhi m v i y u t nguy cơ Các m c đ phơi nhi m khác nhau đ i v i các y u t nguy cơ S ph i h p gi a các y u t nguy cơ v i nhau. B ng ti p liên (2x2) H u qu Ch đ ng ch n T ng vào nghiên c u B nh Không Có phơi nhi m a b a+b Nguy cơ Không phơi nhi m c d c+d T ng a+c b+d a+b+c+d=n •Trong đó a: là s cá th đư c ch n phơi nhi m v i y u t nguy cơ, mà khi nghiên c u th y phát tri n b nh b: là s cá th có phơi nhi m v i y u t nguy cơ, nhưng khi nghiên c u không th y phát tri n b nh c: là s cá th không phơi nhi m v i y u t nguy cơ, nhưng khi nghiên c u th y có phát tri n b nh d: là s cá th không phơi nhi m v i y u t nguy cơ và cũng không phát tri n b nh. • Đ i v i nghiên c u thu n t p có th i gian theo dõi thay đ i, ngư i ta trình bày s li u theo m t b ng khác vì lúc này k t qu thu đư c là đơn v th i gian- con các cá th theo dõi có phơi nhi m và không phơi nhi m không ph i là t ng s cá th mi nhóm nghiên c u. • Ngoài ra, trong trư ng h p này không c n thi t ph i tính toán t l m c b nh nhóm có phơi nhi m và không phơi nhi m. 73
B ng ti p liên (2x2) H u qu Ch đ ng ch n T ng vào nghiên c u B nh Không Có phơi nhi m a - PY1 Nguy cơ Không phơi nhi m c - PY0 T ng a+c - PY1+PY0 •Trong đó a: là s cá th đư c ch n phơi nhi m v i y u t nguy cơ, mà khi nghiên c u th y phát tri n b nh c: là s cá th không phơi nhi m v i y u t nguy cơ, nhưng khi nghiên c u th y có phát tri n b nh PY1: T ng th i gian theo dõi đ i v i các cá th a PY0: T ng th i gian theo dõi đ i v i các cá th c 1. Nguy cơ tương đ i (Relative risk: RR) • D a vào s li u đư c trình bày b ng 2x2 ta có th tính đư c nguy cơ tương đ i: CIe Ie a/(a+b) RR= = = CIo Io c/(c+d) CIe: là t l m i m c tích lu nhóm có phơi nhi m CIo: là t l m i m c tích lu nhóm không phơi nhi m • N u RR>1: có s k t h p dương tính hay nguy cơ m c b nh tăng cao nhóm có phơi nhi m • N u RR=1: không có s k t h p gi a phơi nhi m và b nh, t c y u t phơi nhi m không nh hư ng đ n qu n th đ ng v t. • N u RR
• VD: 500 l n đư c phân làm 2 lô, m i lô 250 con, đư c cho ăn theo ch đ khác nhau, theo dõi trong vòng 01 tháng, k t qu đư c trình bày t i b ng sau. H u qu Ch n vào T ng nghiên c u B nh Không Ăn s ng 111 139 250 Ăn chín 47 203 250 T ng 158 342 500 Ta có th tính đư c nguy cơ tương đ i như sau: RR = 111/47 = 2,36 Như v y có th nh n th y, n u cho l n ăn s ng nguy cơ m c b nh tăng g p 2,36 l n so v i cho l n ăn chín. • Đ i v i nghiên c u thu n theo đơn v th i gian-con nguy cơ tương đ i đư c tính b ng t su t gi a t l m tđ m im c nh ng cá th có phơi nhi m và không phơi nhi m. • Công th c đư c bi u di n: IDe a/PY1 RR = = IDo c/PY0 • Trong đó: IDe: T l m t đ m i m c nhóm có phơi nhi m IDo: T l mtđ mimc nhóm không phơi nhi m N u RR>1: có s k t h p dương tính hay nguy cơ m c b nh tăng cao nhóm có phơi nhi m N u RR=1: không có k t h p gi a phơi nhi m và b nh N u RR
VD: Nghiên c u h i c u v b sung canxi cho l n con. Sau khi theo dõi 100 tháng-con, th y có 9 con l n nhóm có b sung canxi m c b nh còi xương; nhóm không b sung canxi, trong 90 tháng-con th y có 25 con m c b nh còi xương. H u qu T ng th i gian theo dõi Ch đ ng ch n (tháng-con) B nh Không Không b sung canxi 25 - 90 B sung canxi 9 - 100 T ng 34 - 190 Ta có th tính nguy cơ tương đ i như sau: RR = (25/90) : (9/100) = (25x100) : (9x90) = 3,09 Như v y k t qu này cho th y, n u không b sung canxi cho l n con thì nguy cơ m c b nh còi xương tăng 3,09 l n so v i l n con đư c b sung canxi 2. Nguy cơ quy thu c và nguy cơ quy thu c ph n trăm • Nguy cơ quy thu c đư c tính như là s chênh l ch v t l m i m c tích lu hay t l m t đ m i m c tuỳ theo thi t k nghiên c u. Công th c tính đư c bi u di n như sau: AR=CIe – CIo = IDe – IDo AR>0: có s k t h p gi a phơi nhi m và b nh, s các trư ng h p b nh nhóm có phơi nhi m đư c quy cho là phơi nhi m v i y u t nguy cơ AR=0: không có s k t h p gi a phơi nhi m và b nh AR
3. Nguy cơ quy thu c qu n th và nguy cơ quy thu c qu n th theo ph n trăm • N u t l m c b nh qu n th t ng quát có th ư c lư ng hay bi t đư c t m t ngu n khác, n u s phân b phơi nhi m các nhóm nghiên c u đư c coi là đ i di n cho qu n th thì nh ng thông s này đư c dùng đ ư c lư ng t l m i m c các nhóm có phơi nhi m và không phơi nhi m. • Nguy cơ quy thu c c a qu n th (Population Attributable Risk: PAR) là s tăng cao t l m c b nh trong qu n th quy cho là do phơi nhi m v i y u t nguy cơ. • Nguy cơ quy thu c qu n th đư c tính toán theo công th c sau: PAR = IT – Io hay PAR = (AR)(Pe) • N u t l phơi nhi m các nhóm nghiên c u đư c coi như t l phơi nhi m c a qu n th (Pe), ta có th tính đư c nguy cơ quy thu c qu n th theo ph n trăm. • Ph n trăm nguy cơ quy thu c qu n th ph n ánh t l b nh qu n th nghiên c u đư c quy cho phơi nhi m v i y u t nguy cơ và có th h n ch t l b nh n u h n ch phơi nhi m v i y u t nguy cơ • Công th c này đư c bi u di n như sau: PAR PAR% = x 100 IT • Trong đó: IT là t l m i m c c a b nh trong qu n th , đư c ư c lư ng: a+c/a+b+c+d Io Là t l m i m c b nh c a b nh trong s không có phơi nhi m, đư c ư c lư ng: c/c+d AR: là nguy cơ quy thu c c a nhóm phơi nhi m trong qu n th , đư c ư c lư ng: a/(a+b) – c/(c+d) Pe là t l các cá th có phơi nhi m trong qu n th , đư c ư c lư ng: a+b/a+b+c+d 77
• VD: trong thí nghi m b sung cho l n ăn s ng và ăn chín, có th tính nguy cơ quy thu c qu n th như sau: PAR= 158/500 - 47/250 = 0,128 = 128x10-3 hay PAR=(111/250-47/250)x250/500=0,128=128x10-3 Như v y, n u ng ng cho l n ăn s ng ta có th lo i tr t l l n b m c b nh là 128 ph n 1000. • Ta có th tính ph n trăm nguy cơ quy thu c qu n th như sau: PAR%=(0,128/0,316)x100=40,51% Như v y, có th nh n th y 40,51% l n b b nh trong qu n th là do ăn s ng, có th làm gi m t l mc b nh b ng cách không cho ăn s ng. IV. NH NG ƯU ĐI M, H N CH C A NGHIÊN C U THU N T P 1. Ưu đi m • R t có giá tr và t i ưu khi nghiên c u nh hư ng c a các phơi nhi m nhi m g p. • Cho phép ngư i đi u tra xác đ nh đư c cơ m u thích h p nhóm phơi nhi m và không phơi nhi m vì các cá th l a ch n vào nghiên c u đư c d a trên tình tr ng phơi nhi m. • Có th ki m đ nh nh hư ng nhi u m t c a m t phơi nhi m đ n s phát tri n b nh. • Có th làm sáng t m i quan h v th i gian gi a phơi nhi m và b nh vì t i th i đi m nghiên c u, các đ i tư ng nghiên c u chưa b b nh. • H n ch các sai s có h th ng trong khi xác đ nh tình tr ng phơi nhi m vì trong nghiên c u thu n t p tương lai, t i th i đi m nghiên c u b nh chưa xu t hi n. 78
2. Như c đi m • Không có hi u qu khi đánh giá các b nh hi m g p, tr khi qu n th nghiên c u c c kỳ l n, khi b nh ph bi n nh ng ngư i có phơi nhi m. • Nghiên c u thu n t p tương lai r t t n kém v kinh t và th i gian so v i nghiên c u b nh ch ng và thu n t p h i c u. • N u là nghiên c u thu n t p h i c u đòi h i ph i có d li u đ y đ , n u không cũng s g p ph i sai s có h th ng như đ i v i nghiên c u b nh ch ng. • Giá tr c a nghiên c u có th b nh hư ng l n do m t đ i tư ng nghiên c u trong quá trình theo dõi. 3. K t lu n • Nghiên c u thu n t p n u đư c thi t k và th c hi n t t s là m t chi n lư c nghiên c u c c kỳ có giá tr v s k t h p gi a phơi nhi m và b nh. • Vi c ch n l a m t thi t k nghiên c u thu n t p hay b nh ch ng ph i d a trên m t gi thuy t c n đư c đi m đ nh, ngu n tài chính s n có và nh ng hi u bi t v phơi nhi m và b nh. V n đ là ph i ch n đư c m t thi t k nghiên c u t i ưu mang l i k t qu có giá tr và có lư ng thông tin cao. CHƯƠNG 6 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U CAN THI P 79
• Các nghiên c u th c nghi m thư ng ít đư c ti n hành trong qu n th , nhưng l i là phương pháp ch ng minh rõ ràng nh t đ i v i vi c ki m đ nh b t kỳ gi thuy t nào, trong đó các th c nghi m v gi m t n s m c ho c ch t thì thư ng đư c ti n hành và là ph n quan tr ng c a d ch t h c. • Các th c nghi m hay g p là các th c nghi m d phòng và th c nghi m đi u tr , và thư ng đư c ti n hành trong m t qu n th đ ng v t l n ho c ch trong nh ng nhóm cá th ch n l c. I. Đ NH NGHĨA • Nghiên c u can thi p là m t nghiên c u th c nghi m có k ho ch. • Nghiên c u can thi p có th đư c coi là m t nghiên c u thu n t p tương lai vì các đ i tư ng nghiên c u cũng đư c xác đ nh d a trên tình tr ng phơi nhi m, sau đó ti n hành theo dõi s phát tri n c a b nh. • Nhưng khác v i nghiên c u thu n t p, trong nghiên c u can thi p tình tr ng phơi nhi m c a các đ i tư ng nghiên c u là do ngư i nghiên c u ch đ nh. • Nghiên c u can thi p đư c coi là phương pháp nghiên c u d ch t h c cung c p b ng ch ng đáng tin c y và có giá tr nh t v m i quan h nhân qu . 80