• KHAÙNG NGUYEÂN • TÍNH GAÂY MIEÃN DÒCH VAØ TÍNH ÑAËC HIEÄU KHAÙNG NGUYEÂN
11
MUÏC TIEÂU MUÏC TIEÂU
1. Trình baøy ñöôïc ñònh nghóa khaùng nguyeân hoaøn chænh vaø hapten.
2. Phaân bieät ñöôïc söï khaùc nhau giöõa hai thuoäc tính
- Thuoäc tính sinh mieãn dòch. - Thuoäc tính ñaëc hieäu khaùng nguyeân.
3. Trình baøy ñöôïc theá naøo laø epitop, caùc ñieåm khaùc bieät giöõa epitop
cuûa teá baøo B (vaø khaùng theå) vaø epitop cuûa teá baøo T.
4. Phaân bieät ñöôïc khaùng nguyeân phuï thuoäc vaø khoâng phuï thuoäc
Thymus.
22
ÑÒNH NGHÓA ÑÒNH NGHÓA
Khaùng nguyeân laø moät chaát khi ñöa vaøo cô theå (tieáp xuùc vôùi heä mieãn dòch) seõ gaây ra ôû cô theå ñoù moät ñaùp öùng mieãn dòch töùc laø söï hình thaønh caùc khaùng theå vaø hay teá baøo T phaûn öùng ñaëc hieäu vôùi khaùng nguyeân ñöa vaøo.
Tính gaây mieãn dòch laø tính chaát cuûa moät chaát khi ñöa vaøo cô theå (tieáp xuùc vôùi heä mieãn dòch) coù khaû naêng taïo ra moät ñaùp öùng mieãn dòch.
Tính ñaëc hieäu khaùng nguyeân laø tính chaát cuûa moät chaát hay moät caáu truùc coù khaû naêng keát hôïp ñaëc hieäu vôùi khaùng theå hay thuï theå khaùng nguyeân cuûa teá baøo T ñöôïc taïo ra trong ñaùp öùng mieãn dòch.
Nhö vaäy moät chaát coù tính gaây mieãn dòch thì ñoàng thôøi cuõng coù tính ñaëc lieäu khaùng nguyeân vaø coøn ñöôïc goïi laø KN hoaøn chænh thöôøng goïi taét laø KN. Coù nhöõng chaát chæ coù tính ñaëc hieäu KN maø thoâi, khi ñöa ñôn ñoäc caùc chaát naøy vaøo cô theå khoâng taïo ra ñöôïc moät ñaùp öùng mieãn dòch. Nhöõng chaát nhö vaäy ñöôïc goïi laø baùn KN hay hapten.
33
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng
nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
Thuoäc tínhtính toång
toång quaùt
quaùt chocho moïimoïi KNKN hoaønhoaøn chænh
chænh ::
1- Thuoäc
Caáu taïo hoùa hoïc : 1.11.1-- Caáu taïo hoùa hoïc : ••
Caùc ñaïi phaân töû protein noùi chung laø caùc KN maïnh. Caùc ñaïi phaân töû protein noùi chung laø caùc KN maïnh. Caùc polypeptid, polysaccharid, caùc cao phaân töû höõu cô toång hôïp Caùc polypeptid, polysaccharid, caùc cao phaân töû höõu cô toång hôïp coù theå laø KN trong moät soá hoaøn caûnh nhaát ñònh. coù theå laø KN trong moät soá hoaøn caûnh nhaát ñònh. Caùc lipid vaø acid nhaân tinh khieát khoâng phaûi laø chaát gaây mieãn Caùc lipid vaø acid nhaân tinh khieát khoâng phaûi laø chaát gaây mieãn dòch trong ñieàu kieän bình thöôøng nhöng coù theå laø baùn KN (ví duï dòch trong ñieàu kieän bình thöôøng nhöng coù theå laø baùn KN (ví duï nhöõng beänh nhaân lupus ñoû heä thoáng coù xuaát hieän khaùng theå nhöõng beänh nhaân lupus ñoû heä thoáng coù xuaát hieän khaùng theå choáng DNA). choáng DNA).
44
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
Thuoäc tínhtính toång
toång quaùt
quaùt chocho moïimoïi KNKN hoaønhoaøn chænh
chænh ::
1- Thuoäc
Khoái löôïng phaân töû : 1.21.2-- Khoái löôïng phaân töû :
Khoái löôïng phaân töû laø moät tieâu chuaån tuy khoâng tuyeät ñoái Khoái löôïng phaân töû laø moät tieâu chuaån tuy khoâng tuyeät ñoái nhöng coù theå cho chuùng ta moät khaùi nieäm toång quaùt. nhöng coù theå cho chuùng ta moät khaùi nieäm toång quaùt. Ví duï caùc chaát coù baûn chaát laø protein hay daãn chaát cuûa noù neáu Ví duï caùc chaát coù baûn chaát laø protein hay daãn chaát cuûa noù neáu coù phaân töû löôïng treân 100.000 Da laø caùc KN maïnh. coù phaân töû löôïng treân 100.000 Da laø caùc KN maïnh. Caùc chaát vôùi phaân töû löôïng döôùi 10.000 Da thöôøng khoâng coù tính Caùc chaát vôùi phaân töû löôïng döôùi 10.000 Da thöôøng khoâng coù tính gaây mieãn dòch hoaëc chæ gaây ñaùp öùng nheï. Nhö vaäy haàu heát caùc gaây mieãn dòch hoaëc chæ gaây ñaùp öùng nheï. Nhö vaäy haàu heát caùc thuoác thoâng thöôøng tröø caùc vaccin, caùc daãn chaát töø protein v.v... thuoác thoâng thöôøng tröø caùc vaccin, caùc daãn chaát töø protein v.v... töï noù khoâng coù tính gaây mieãn dòch. töï noù khoâng coù tính gaây mieãn dòch.
55
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
Thuoäc tính toång quaùt cho moïi KN hoaøn chænh : 1- Thuoäc tính toång quaùt cho moïi KN hoaøn chænh :
Söï phöùc taïp cuûa caáu truùc hoùa hoïc : 1.31.3-- Söï phöùc taïp cuûa caáu truùc hoùa hoïc :
ñöôïc moätmoät möùcmöùc ñoäñoä nhaátnhaát ñònhñònh naøonaøo ñoùñoù cuûacuûa söïsöï phaûi ñaïtñaït ñöôïc
polypeptid toång truùc môùimôùi coùcoù khaûkhaû naêngnaêng gaâygaây mieãnmieãn dòchdòch.. toång hôïphôïp neáuneáu chæchæ baobao goàmgoàm moätmoät loaïi
amin thìthì loaïi acidacid amin nhöng neáuneáu coùcoù töøtöø
amin trôû taêng leânleân roõroõ reätreät..
trôû leânleân thìthì tínhtính gaâygaây mieãnmieãn dòchdòch taêng amin thìthì nhoùmnhoùm caùccaùc acidacid amin loaïi acidacid amin Trong caùccaùc acidacid amin amin voøng
phenylalanin khikhi theâmtheâm vaøovaøo thaønh
MoätMoät phaànphaàn töûtöû phaûi phöùc phöùc taïptaïp veàveà caáucaáu truùc MoätMoät polypeptid khoâng khoâng coùcoù hoaëchoaëc chæchæ coùcoù tínhtính gaâygaây mieãnmieãn dòchdòch raátraát yeáuyeáu nhöng baba loaïi Trong tyrosin, phenylalanin tyrosin, tínhtính gaâygaây mieãnmieãn dòchdòch taêng taêng leânleân maïnhmaïnh hônhôn caùccaùc acidacid amin voøng thômthôm nhönhö thaønh phaànphaàn caáucaáu taïotaïo laømlaøm chocho amin khaùckhaùc..
66
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát moät chaát
22..11-- TínhTính laïlaï ñoáiñoái vôùivôùi heäheä thoáng thoáng mieãnmieãn dòchdòch :: ••
chaát ñaàyñaày ñuûñuû caùccaùc tieâutieâu chuaån chuaån chung chung cuûacuûa moätmoät khaùng
“quen” thìthì vaãnvaãn khoâng nguyeân khaùng nguyeân khoâng taïotaïo neânneân moätmoät ñaùpñaùp öùngöùng mieãnmieãn
MoätMoät chaát nhöng neáuneáu laølaø “quen” nhöng dòchdòch (vaø (vaø ñöôïc ñöôïc goïigoïi laølaø söïsöï dung
thaân).. dung naïpnaïp ñoáiñoái vôùivôùi KNKN baûnbaûn thaân) theå sinhsinh rara caùccaùc dung naïpnaïp naøynaøy coùcoù theå KhiKhi coùcoù söïsöï roáiroái loaïnloaïn veàveà khaûkhaû naêngnaêng dung
beänh töïtöï mieãnmieãn.. beänh
CôCô sôûsôû cuûacuûa söïsöï phaânphaân bieätbieät “lalaï” hayhay “quen”
“quen” naøynaøy laølaø dodo nguoàn truyeàn caøng nguoàn goácgoác didi caøng lôùnlôùn thìthì ñaùpñaùp
truyeàn, söïsöï khaùckhaùc bieätbieät veàveà nguoàn truyeàn, ñöôïc hìnhhình thaønh öùngöùng mieãnmieãn dòchdòch ñöôïc caøng maïnhmaïnh..
nguoàn goácgoác didi truyeàn thaønh caøng “quen” vaøvaø “lalaï” laølaø dodo caùccaùc teáteá baøobaøo mieãnmieãn thoáng mieãnmieãn trình tröôûng thaønh cuûacuûa heäheä thoáng tröôûng thaønh ñöôïc “quen” quaù trình
KhaûKhaû naêngnaêng phaânphaân bieätbieät ñöôïc ñöôïc trong dòchdòch hoïchoïc ñöôïc trong quaù theå.. dòchdòch ôûôû moãimoãi caùcaù theå
77
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa 2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát: moät chaát:
Ñaëc ñieåm di truyeàn cuûa töøng caù theå : 2.22.2-- Ñaëc ñieåm di truyeàn cuûa töøng caù theå :
••
Caáu taïo khaùc nhau giöõa caùc caù theå laøm cho caùc caù theå coù khaû Caáu taïo khaùc nhau giöõa caùc caù theå laøm cho caùc caù theå coù khaû naêng ñaùp öùng mieãn dòch khaùc nhau ñoái vôùi caùc khaùng nguyeân. naêng ñaùp öùng mieãn dòch khaùc nhau ñoái vôùi caùc khaùng nguyeân. Moät cuïm caùc gen coù lieân quan ñeán ñaëc ñieåm mieãn dòch naøy ñaõ Moät cuïm caùc gen coù lieân quan ñeán ñaëc ñieåm mieãn dòch naøy ñaõ ñöôïc phaùt hieän goïi laø caùc gen ñaùp öùng mieãn dòch (Ir : Immune ñöôïc phaùt hieän goïi laø caùc gen ñaùp öùng mieãn dòch (Ir : Immune response) laø caùc gen cuûa nhoùm phuø hôïp moâ lôùp II (ôû ngöôøi laø response) laø caùc gen cuûa nhoùm phuø hôïp moâ lôùp II (ôû ngöôøi laø HLA lôùp II). HLA lôùp II).
88
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa 2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát: moät chaát:
••
Tính coù theå phaân huûy : 2.32.3-- Tính coù theå phaân huûy :
chaát khoâng khoâng bòbò phaânphaân huûyhuûy bôûibôûi quaù quaù trình trình sinhsinh hoïchoïc trong
khoâng coùcoù tínhtính gaâygaây mieãnmieãn dòchdòch víví duïduï nhönhö chaát thöïc baøobaøo khoâng theå trong côcô theå chaát deûodeûo polystyrene, polystyrene, chuùng ñöôïc chuùng khoâng xöûxöû lyùlyù ñöôïc
CaùcCaùc chaát thìthì khoâng chaát amiaêng, chaát ñeåñeå trình trình dieändieän khaùng
amiaêng, dodo caùccaùc ñônñôn nhaânnhaân thöïc nguyeân.. khaùng nguyeân polypeptid coùcoù caáucaáu taïotaïo toaøntoaøn axitaxit amin amin DD khoâng CaùcCaùc polypeptid
theå khoâng khoâng coùcoù caùccaùc menmen ñeåñeå phaânphaân giaûigiaûi chuùng
cuøng caùccaùc axitaxit aminamin ñoùñoù nhöng nhöng ôûôû daïng daïng LL thìthì laïi khoâng coùcoù tínhtính gaâygaây traùi chuùng -- traùi laïi coùcoù khaûkhaû naêngnaêng
mieãnmieãn dòchdòch vìvì côcô theå laïi laïi cuøng sinhsinh mieãnmieãn dòchdòch..
TuyTuy nhieân, nhieân, neáuneáu moätmoät chaát chaát laïi laïi bòbò phaânphaân huûyhuûy quaù quaù nhanh nhanh trong trong côcô
theå thìthì khoâng theå khoâng coùcoù hoaëchoaëc chæchæ coùcoù tínhtính gaâygaây mieãnmieãn dòchdòch yeáuyeáu..
99
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát: moät chaát:
Tính deã bò baét giöõ bôûi caùc ñôn nhaân thöïc baøo : 2.42.4-- Tính deã bò baét giöõ bôûi caùc ñôn nhaân thöïc baøo : •• ••
Vì caùc ñôn nhaân thöïc baøo phaûi baét giöõ, xöû lyù KN vaø sau ñoù môùi Vì caùc ñôn nhaân thöïc baøo phaûi baét giöõ, xöû lyù KN vaø sau ñoù môùi trình dieän KN cho teá baøo T ñeå taïo ñaùp öùng mieãn dòch neân neáu trình dieän KN cho teá baøo T ñeå taïo ñaùp öùng mieãn dòch neân neáu KN khoâng bò baét giöõ bôûi ñôn nhaân thöïc baøo thì ñaùp öùng seõ KN khoâng bò baét giöõ bôûi ñôn nhaân thöïc baøo thì ñaùp öùng seõ khoâng coù hoaëc keùm hieäu quaû. khoâng coù hoaëc keùm hieäu quaû. Thí duï khi tieâm globuline mieãn dòch cuûa boø cho thoû: Neáu Thí duï khi tieâm globuline mieãn dòch cuûa boø cho thoû: Neáu globuline mieãn dòch ôû daïng voùn keát seõ taïo moät ñaùp öùng mieãn globuline mieãn dòch ôû daïng voùn keát seõ taïo moät ñaùp öùng mieãn dòch maïnh. Traùi laïi, neáu ôû daïng hoøa tan hoaøn toaøn (ví duï duøng dòch maïnh. Traùi laïi, neáu ôû daïng hoøa tan hoaøn toaøn (ví duï duøng sieâu ly taâm loaïi boû daïng voùn keát) thì khoâng coù hoaëc chæ gaây mieãn sieâu ly taâm loaïi boû daïng voùn keát) thì khoâng coù hoaëc chæ gaây mieãn dòch raát yeáu. dòch raát yeáu.
1010
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát: moät chaát:
Tính deã bò baét giöõ bôûi caùc ñôn nhaân thöïc baøo : 2.42.4-- Tính deã bò baét giöõ bôûi caùc ñôn nhaân thöïc baøo : •• ••
1111
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát: moät chaát:
Ñöôøng ñöa KN vaøo cô theå : 2.52.5-- Ñöôøng ñöa KN vaøo cô theå : •• ••
Caùc KN hoøa tan khi tieâm trong da, döôùi da hay baép thòt gaây ñaùp Caùc KN hoøa tan khi tieâm trong da, döôùi da hay baép thòt gaây ñaùp öùng mieãn dòch cao hôn khi tieâm tónh maïch. öùng mieãn dòch cao hôn khi tieâm tónh maïch. Caùc KN daïng haït nhö hoàng caàu, vi khuaån tieâm ñöôøng tónh maïch Caùc KN daïng haït nhö hoàng caàu, vi khuaån tieâm ñöôøng tónh maïch vaãn taïo ñaùp öùng mieãn dòch toát. vaãn taïo ñaùp öùng mieãn dòch toát.
1212
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát: moät chaát:
•• 2.62.6-- Lieàu löôïng KN ñöa vaøo cô theå: Lieàu löôïng KN ñöa vaøo cô theå: •• Thöïc nghieäm treân chuoät nhaét, tieâm 0,5mg polysaccarid tinh Thöïc nghieäm treân chuoät nhaét, tieâm 0,5mg polysaccarid tinh khieát cuûa voû pheá caàu khuaån thì khoâng taïo ñöôïc ñaùp öùng mieãn khieát cuûa voû pheá caàu khuaån thì khoâng taïo ñöôïc ñaùp öùng mieãn dòch. dòch. Tieâm 0,5µg thì taïo ñöôïc khaùng theå ñaëc hieäu. Tieâm 0,5µg thì taïo ñöôïc khaùng theå ñaëc hieäu.
1313
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát: moät chaát:
Chaát taù döôïc mieãn dòch : 2.72.7-- Chaát taù döôïc mieãn dòch : •• ••
Taù döôïc mieãn dòch laø moät chaát khi ñöa vaøo cuøng vôùi KN ñeå gaây Taù döôïc mieãn dòch laø moät chaát khi ñöa vaøo cuøng vôùi KN ñeå gaây mieãn dòch seõ laøm taêng tính gaây mieãn dòch cuûa KN leân. mieãn dòch seõ laøm taêng tính gaây mieãn dòch cuûa KN leân. Moät soá tính chaát thöôøng coù trong chaát taù döôïc mieãn dòch : Moät soá tính chaát thöôøng coù trong chaát taù döôïc mieãn dòch : Laøm cho KN ñöôïc giöõ laïi laâu vaø giaûi phoùng ra töø töø. -- Laøm cho KN ñöôïc giöõ laïi laâu vaø giaûi phoùng ra töø töø. -- Laøm taêng phaûn öùng vieâm taïi nôi tieâm KN. Laøm taêng phaûn öùng vieâm taïi nôi tieâm KN. Hoaït hoùa, taêng sinh caùc teá baøo mieãn dòch. -- Hoaït hoùa, taêng sinh caùc teá baøo mieãn dòch. Laøm thay ñoåi tính chaát vaät lyù cuûa KN. -- Laøm thay ñoåi tính chaát vaät lyù cuûa KN.
1414
HAPTEN HAPTEN Baùn KN) (KN khoâng hoøan chænh –– Baùn KN) (KN khoâng hoøan chænh
Hapten thöôøng laø moät phaân töû nhoû töï noù khoâng coù khaû naêng taïo ra moät ñaùp öùng mieãn dòch song khi ñöôïc gaén vôùi moät ñaïi phaân töû khaùc (thöôøng laø moät protein) goïi laø chaát taûi (carrier) thì heä thoáng mieãn dòch coù theå taïo ra khaùng theå hay teá baøo T maãn caûm nhaän dieän vaø keát hôïp ñaëc hieäu vôùi hapten.
Nhö vaäy hapten khoâng coù tính sinh mieãn dòch maø chæ coù tính ñaëc
hieäu KN maø thoâi.
1515
HAPTEN HAPTEN Baùn KN) (KN khoâng hoøan chænh –– Baùn KN) (KN khoâng hoøan chænh
Thí duï : Trong phaûn öùng dò öùng vôùi penicillin ôû moät soá beänh
nhaân.
Penicillin coù troïng löôïng phaân töû 320 Da töï noù khoâng coù tính
sinh mieãn dòch.
Khi tieâm vaøo cô theå, moät daïng chuyeån hoùa cuûa Penicillin laø
Penicilloyl, chaát naøy töï keát hôïp vôùi albumin huyeát töông (ñoùng vai troø nhö chaát taûi) vaø coù khaû naêng gaây moät ñaùp öùng mieãn dòch ñaëc hieäu choáng penicilloyl.
Caùc beänh nhaân coù ñaùp öùng mieãn dòch naøy khi söû duïng laïi
Penicillin seõ gaây moät phaûn öùng quaù maãn coù khi ñöa ñeán töû vong.
1616
HAPTEN HAPTEN Baùn KN) (KN khoâng hoøan chænh –– Baùn KN) (KN khoâng hoøan chænh
Moät soá thuoác thoâng thöôøng coù khaû naêng trôû thaønh hapten vaø gaây tình traïng quaù maãn caûm:
Penicillin Aspirin Methyldopa Gentamycin 320 180 211 700
1717
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop: 1- Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop:
•
Khaùng theå hay teá baøo T ñaëc hieäu KN ñöôïc hình thaønh trong moät ñaùp öùng mieãn dòch ñoái vôùi moät KN nhaát ñònh khoâng keát hôïp vôùi toaøn boä caáu truùc KN maø chæ nhaän dieän nhöõng phaàn nhoû nhaát ñònh ñöôïc caáu thaønh trong KN ñoù. Vò trí ñöôïc nhaän dieän naøy ñöôïc goïi laø epitop. Trong moät KN caùc epitop coù theå ñöôïc hình thaønh bôûi moät chuoãi caùc phaân töû gaàn nhau (caáu truùc baäc moät) (linear epitopes) hay do caáu hình khoâng gian ñöôïc hình thaønh töø caùc phaàn töû xa nhau, nhöng do caáu truùc baäc 3 chuùng tieáp caän laïi gaàn nhau (conformational epitopes). Kích thöôùc cuûa moãi epitop nhoû, chæ bao goàm töø 4 ñeán 6 axit amin hay monosaccharid.
1818
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop: 1- Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop:
•
1919
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop: 1- Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop:
•
Nhö vaäy epitop seõ quyeát ñònh tính ñaëc hieäu cuûa KN vaø moät KN thöôøng bao goàm nhieàu epitop. Soá löôïng epitop coù treân moät KN ñöôïc goïi laø hoùa trò cuûa KN ñoù. Thoâng thöôøng moät KN coù troïng löôïng phaân töû caøng lôùn thì soá löôïng epitop coù treân noù caøng lôùn.
Khaùng nguyeân
Troïng löôïng phaân töû (Da) Hoùa trò toái thieåu
Ribonuclease tuïy
boø
13.600 42.000 69.000 160.000 40.000.000
3 5 6 7 650
Ovalbumin gaø Albumin ngöïa IgG ngöôøi Virut khaûm thuoác laù
2020
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop: 1- Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop:
•
Phaûn öùng cheùo xaûûy ra khi 2 KN khaùc nhau coù chia seû chung moät vaøi epitop. Tröôøng hôïp naøy ñöôïc goïi laø phaûn öùng cheùo thöïc söï. Tuy nhieân phaûn öùng cheùo cuõng coù theå xaûy ra do tính ñaëc hieäu töông ñoái giöõa KN vaø KT (hay thuï theå KN noùi chung) töùc laø nhieàu epitop gaàn gioáng nhau coù theå ñöôïc nhaän dieän bôûi cuøng moät KT hoaëc nhieàu KT gaàn gioáng nhau coù theå nhaän dieän cuøng moät epitop. Hai tình huoáng sau ñöôïc goïi laø phaûn öùng cheùo töông ñoái, tuy coù phaûn öùng cheùo nhöng löïc lieân keát KN-KT( aùi löïc) khoâng gioáng nhau.
2121
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop: 1- Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop:
•
PHAÛN ÖÙNG CHEÙO
2222
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop: 1- Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop:
•
AÙI LÖÏC KHOÂNG GIOÁNG NHAU
2323
LÖÏC TÖÔNG TAÙC GIÖÕA KN VAØ KT LÖÏC TÖÔNG TAÙC GIÖÕA KN VAØ KT
Söï keát hôïp KN-KT ñöôïc taïo thaønh do nhieàu löïc töông taùc yeáu, phuïc hoài (khoâng phaûi lieân keát ñoàng hoùa trò), chuû yeáu giöõa 3 vuøng quyeát ñònh boå tuùc cuûa caû chuoãi naëng vaø chuoãi nheï vôùi epitop KN. Caùc löïc töông taùc naøy bao goàm: Löïc lieân keát hydro. Löïc lieân keát tónh ñieän. Löïc lieân keát Van der Waals. Löïc lieân keát kî nöôùc.
2424
LÖÏC TÖÔNG TAÙC GIÖÕA KN VAØ KT LÖÏC TÖÔNG TAÙC GIÖÕA KN VAØ KT
Khoûang caùch giöõa hai maët tieáp xuùc raát quan troïng trong vieäc taïo neân löïc keát hôïp KN-KT
2525
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop: 1- Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop:
•
Ngoøai vaán ñeà soá löôïng epitop coù treân moät KN, moät KN thöôøng coù nhieàu ñaëc hieäu khaùc nhau. Do ñoù khi ta goïi moät khaùng theå ñôn ñaëc hieäu (monospecific antibody) vôùi moät KN naøo ñoù thì thöïc chaát trong khaùng theå ñoù bao goàm moät taäp hôïp khaùng theå coù caùc ñaëc hieäu vôùi epitop coù treân KN ñoù. Khaùng theå ñôn cloân chæ nhaän dieän moät ñaëc hieäu epitop theo moät kieåu rieâng maø thoâi. Moät KN duø coù nhieàu epitop nhöng chæ coù moät hoaëc ít ñaëc hieäu ñöôïc goïi laø KN ñôn ñieäu (monotonous antigen). Caùc KN cô baûn nhaát laø Polysaccharid thöôøng laø KN ñôn ñieäu.
2626
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
pitop cuûa teá baøo B vaø teá baøo T: 2- Epitop cuûa teá baøo B vaø teá baøo T:
•
Treân cuøng moät KN ngöôøi ta nhaän thaáy caùc epitop nhaän dieän bôûi khaùng theå thöôøng khoâng truøng vôùi caùc epitop nhaän dieän bôûi teá baøo T. Epitop cuûa khaùng theå coù theå ôû caû hai daïng : daïng chuoãi vaø daïng caáu hình. Epitop cuûa teá baøo T chæ ôû daïng chuoãi. Epitop cuûa khaùng theå thöôøng bieåu loä ôû maët tieáp caän ñöôïc cuûa phía ngoaøi caáu truùc KN. Epitope cuûa teá baøo T coù theå caû ôû maët ngoaøi hay ôû phaàn cuoän vaøo trong cuûa phaân töû. Söï khaùc bieät cuûa hai loaïi epitop cuûa teá baøo B (KT) vaø teá baøo T caên baûn laø do teá baøo T khoâng nhaän dieän tröïc tieáp epitop cuûa KN laï maø chuùng phaûi ñöôïc xöû lyù vaø trình dieän qua nhoùm phuø hôïp moâ
2727
EPITOP EPITOP QUYEÁT ÑÒNH KN QUYEÁT ÑÒNH KN
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop: 1- Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa epitop:
•
2828
Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa moät khaùng nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN) nguyeân hoaøn chænh (goïi taét laø KN)
•
2- Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa Caùc thuoäc tính khaùc aûnh höôûng tính gaây mieãn dòch cuûa moät chaát: moät chaát:
Tính deã bò baét giöõ bôûi caùc ñôn nhaân thöïc baøo : 2.42.4-- Tính deã bò baét giöõ bôûi caùc ñôn nhaân thöïc baøo : •• ••
2929
KN KHOÂNG PHUÏ THUOÄC THYMUS KN KHOÂNG PHUÏ THUOÄC THYMUS KN PHUÏ THUOÄC THYMUS KN PHUÏ THUOÄC THYMUS
1- KN phuï thuoäc thymus::
•
Trong caùc thí nghieäm gaây mieãn dòch treân suùc vaät cuõng nhö nhöõng nhaän xeùt laâm saøng cho thaáy ñoái vôùi haàu heát caùc KN muoán taïo ñöôïc moät ñaùp öùng mieãn dòch toát (keå caû ñaùp öùng taïo khaùng theå) caàn phaûi coù söï tham gia cuûa lymphoâ baøo T (caùc teá baøo naøy ñöôïc taêng sinh, bieät hoùa vaø giaùo duïc ôû Thymus). Caùc KN naøy ñöôïc goïi laø KN phuï thuoäc Thymus. Caùc KN gheùp, KN nhoùm maùu, caùc KN coù caáu truùc laø protein, caùc chaát taûi v.v... ñeàu laø KN phuï thuoäc Thymus. Ñaùp öùng mieãn dòch ñoái vôùi KN phuï thuoâïc Thymus coù trí nhôù (ñaùp öùng thì hai, chuyeån lôùp khaùng theå v.v...).
3030
KN KHOÂNG PHUÏ THUOÄC THYMUS KN KHOÂNG PHUÏ THUOÄC THYMUS KN PHUÏ THUOÄC THYMUS KN PHUÏ THUOÄC THYMUS
2- KN khoâng phuï thuoäc thymus::
•
Moät soá KN coù theå taïo ñöôïc ñaùp öùng mieãn dòch khoâng caàn coù söï tham gia cuûa teá baøo T, caùc KN naøy ñöôïc goïi laø KN khoâng phuï thuoäc Thymus. Veà caáu truùc KN khoâng phuï thuoäc Thymus thöôøng coù ñaëc ñieåm laø coù söï laëp laïi caùc ñôn vò caáu truùc bôûi vaäy nhieàu KN coù baûn chaát laø polysaccharid laø KN khoâng phuï thuoäc Thymus. Ngöôøi ta giaûi thích raèng chính nhôø söï laëp laïi veà caáu truùc naøy neân KN coù khaû naêng lieân keát cheùo (cross linking) caùc thuï theå treân beà maët teá baøo B taïo moät thoâng tin ñuû söùc ñeå hoaït taùc khoâng caàn söï giuùp ñôõ cuûa teá baøo T. Ñaëc ñieåm cuûa ñaùp öùng mieãn dòch ñoái vôùi KN khoâng phuï thuoäc Thymus laø trí nhôù mieãn dòch khoâng coù hoaëc khoâng ñaày ñuû : ñaùp öùng khoâng taêng hoaëc chæ taêng ít, khi tieâm nhaéc laïi khaùng theå chuû yeáu ñöôïc taïo ra vaãn laø lôùp IgM, keå caû khi tieâm nhaéc nhôû.
3131
KN KHOÂNG PHUÏ THUOÄC THYMUS KN KHOÂNG PHUÏ THUOÄC THYMUS KN PHUÏ THUOÄC THYMUS KN PHUÏ THUOÄC THYMUS
3232
SIEÂU KN SIEÂU KN Superantigen Superantigen
Sieâu KN khoâng phaûi laø moät KN thöïc söï theo ñònh nghóa chaët cheõ veà mieãn dòch hoïc vì chuùng hoaït taùc moät soá löôïng lôùn teá baøo T (khoâng coù ñaëc hieäu) vaø teá baøo trình dieän KN. Chuùng khoâng ñöôïc xöû lyù vaø trình dieän nhö caùc KN thoâng thöôøng. Chuùng coù khaû naêng tröïc tieáp lieân keát vôùi moät vuøng ít bieán ñoåi treân chuoãi V cuûa TCR vaø cuûa phaân töû nhoùm phuø hôïp moâ cuûa teá baøo TDKN vaø hoaït taùc chuùng. Do tính chaát khoâng coù ñaëc hieäu chaët cheõ naøy neân chuùng kích thích moät soá löôïng lôùn teá baøo T (kích thích ña cloân). Keát quaû cuûa caùc kích thích naøy laø vieäc saûn xuaát haøng loaït caùc Cytokin nhö IL-1, TNF, IL-2 v.v…gaây ra tình traïng nhieãm ñoäc, tình traïng vieâm treân laâm saøng. Ñieån hình cuûa caùc sieâu KN naøy laø caùc ñoäc toá A, B, E... cuûa tuï caàu truøng (staphylococus enterotoxin = SEA, SEB, SEE…) gaây ra hoäi chöùng nhieãm ñoäc thöùc aên.
3333
SIEÂU KN SIEÂU KN Superantigen Superantigen
3434
KHAÙNG NGUYEÂN KHAÙNG NGUYEÂN
TOÙM TAÉT: •• TOÙM TAÉT:
KN hoaøn chænh khi ñöa vaøo cô theå taïo ra moät ñaùp öùng mieãn dòch, coøn Hapten töï noù khoâng sinh ra ñöôïc ñaùp öùng mieãn dòch nhöng coù theå keát hôïp ñaëc hieäu vôùi KT hay TCR töông öùng. TCR vaø BCR (vaø KT) chæ nhaän dieän moät phaàn cuûa phaân töû KN, phaàn naøy ñöôïc goïi laø Epitop. Epitop coù theå ôû daïng tuyeán tính hay daïng caáu hình. Caùc epitop ñöôïc nhaän dieän bôûi TCR vaø BCR (vaø KT) thöôøng khoâng truøng nhau do caùch nhaân daïng cuûa 2 loaïi thuï theå khaùc nhau. Caùc KN coù baûn chaát laø protein muoán taïo ñöôïc KT töông öùng caàn phaûi coù söï giuùp ñôõ cuûa teá baøo T, chuùng laø KN phuï thuoäc Thymus. Sieâu KN khoâng phaûi laø moät KN thöïc söï theo ñònh nghóa chaët cheõ cuûa mieãn dòch
