Bài giảng : Quy hoạch lâm nghiệp vụ điều chế rừng part 4

Chia sẻ: Sadfaf Asfsggs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

141
lượt xem 25
download

Bài giảng : Quy hoạch lâm nghiệp vụ điều chế rừng part 4

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Như vậy khái niệm chu kỳ lμ nhằm thu hoạch đúng tuổi thành thục, bảo đảm năng suất rừng lớn nhất, đồng thời lμ điều kiện để thực hiện khai thác liên tục. Nói rõ hơn chu kỳ lμ khoảng thời gian lμm cơ sở cho việc tính toán, ấn định cấu trúc (phân bố diện tích, trữ lượng theo tuổi) vμ độ lớn vốn sản xuất chuẩn, sao cho nó t−ơng ứng với số năm (thời gian chu kỳ) trong đó lâm phần của thế hệ mới có thể đạt đến tuổi khai thác. Đối với loμi cây có...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng : Quy hoạch lâm nghiệp vụ điều chế rừng part 4

Nh− vËy kh¸i niÖm chu kú lμ nh»m thu ho¹ch ®óng tuæi thμnh thôc, b¶o ®¶m n¨ng suÊt rõng lín nhÊt, ®ång thêi lμ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn khai th¸c liªn tôc. Nãi râ h¬n chu kú lμ kho¶ng thêi gian lμm c¬ së cho viÖc tÝnh to¸n, Ên ®Þnh cÊu tróc (ph©n bè diÖn tÝch, tr÷ l−îng theo tuæi) vμ ®é lín vèn s¶n xuÊt chuÈn, sao cho nã t−¬ng øng víi sè n¨m (thêi gian chu kú) trong ®ã l©m phÇn cña thÕ hÖ míi cã thÓ ®¹t ®Õn tuæi khai th¸c. §èi víi loμi c©y cã tuæi thμnh thôc nhá (kinh doanh gç nhá), chu kú lÊy ®¬n vÞ lμ n¨m. §èi víi rõng gç lín, chu kú dμi (th−êng trªn 40 n¨m), dïng ®¬n vÞ lμ cÊp tuæi, mçi cÊp 5 hoÆc 10 n¨m, chu kú ®−îc n¾n trßn theo cÊp tuæi. Lμm nh− vËy kh«ng tæn h¹i ®Õn n¨ng suÊt rõng, v× thêi gian thμnh thôc cña rõng ®−îc duy tr× trong nhiÒu n¨m. 2.2 N¨m håi quy §èi víi rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi, ¸p dông ph−¬ng thøc khai th¸c chän th«, n¨m håi quy biÓu thÞ qu¸ tr×nh lÆp l¹i gi÷a c¸c lÇn khai th¸c nh÷ng bé phËn c©y rõng ®¹t quy c¸ch, kÝch th−íc nhÊt ®Þnh. N¨m håi quy ®−îc tÝnh lμ hiÖu sè n¨m gi÷a tuæi ®¹t ®−êng kÝnh cao nhÊt vμ tuæi ®¹t ®−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c, chÝnh lμ sè n¨m cÇn thiÕt ®Ó l©m phÇn sinh tr−ëng, phôc håi, líp c©y kÕ cËn ®¹t ®−îc ®−êng kÝnh cao nhÊt, cã thÓ tiÕp tôc khai th¸c l¹i. VÝ dô: Mét lo¹i h×nh kinh doanh gç lín, ®−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c lμ 40 cm, ®−êng kÝnh cao nhÊt lμ 70 cm, tuæi t−¬ng øng víi hai ®−êng kÝnh nμy lμ 65 n¨m vμ 110 n¨m, n¨m håi quy = 110 - 65 n¨m = 45 n¨m. §Ó x¸c ®Þnh n¨m håi quy cÇn x¸c ®Þnh ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c, nh− ®· tr×nh bμy trong c¸c lo¹i thμnh thôc sè l−îng vμ c«ng nghÖ, ®−êng kÝnh nμy nªn x¸c ®Þnh xÊp xØ tuæi thμnh thôc sè l−îng hoÆc c«ng nghÖ theo tõng nhãm loμi, ngoμi ra cÇn x¸c ®Þnh tuæi øng víi ®−êng kÝnh cao nhÊt sÏ tiÕn hμnh nu«i d−ìng. V× vËy x¸c ®Þnh n¨m håi quy chñ yÕu tËp trung vμo viÖc tÝnh tuæi c©y t−¬ng øng víi c¸c ®−êng kÝnh. Sau ®©y lμ mét sè ph−¬ng ph¸p: • Ph−¬ng ph¸p Grakob: Grakob ®· sö dông c«ng thøc Martin ®Ó x¸c ®Þnh tuæi øng víi tõng ®−êng kÝnh nh− sau: Trªn cïng mét sè c©y, x¸c ®Þnh tuæi (A) theo c«ng thøc: A=a+ D .n (3.15) 2 Trong ®ã: a: Sè n¨m c©y ®¹t chiÒu cao 1,3m. D: ®−êng kÝnh (cm) t¹i vÞ trÝ 1,3m. n: sè vßng n¨m trªn 1 cm b¸n kÝnh ë vÞ trÝ 1,3m. VÝ dô: §−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c lμ 40 cm. 52
§−êng kÝnh khai th¸c cao nhÊt lμ 70 cm. Sè n¨m c©y ®¹t chiÒu cao 1,3 m lμ a = 5 n¨m. Sè vßng n¨m trªn 1 cm b¸n kÝnh ë ®é cao 1,3m lμ n = 3 vßng. Tuæi c©y rõng ®¹t ®−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c (A1): A1 = 5 + 40x3/2 = 65 n¨m. Tuæi c©y rõng ®¹t ®−êng kÝnh khai th¸c cao nhÊt (A2): A2 = 5 + 70x3/2 = 110 n¨m. N¨m håi quy = 110 - 65 = 45 n¨m. Do chØ chän mét sè c©y trong l©m phÇn ®Ó x¸c ®Þnh tuæi cho c¶ 2 cì kÝnh tõ ®ã tÝnh n¨m håi quy nªn m¾c sai sè lín. V× vËy Grakob còng sö dông c«ng thøc Martin ®Ó tÝnh tuæi c©y rõng, nh−ng «ng ®Ò xuÊt chän c©y nghiªn cøu ph¶i trªn cïng mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, cïng tæ thμnh vμ chän c©y cho tõng cÊp kÝnh ®Ó x¸c ®Þnh tuæi cho nã, sau ®ã tÝnh ®−îc n¨m håi quy. Do nghiªn cøu cho nhiÒu c©y trong tõng cÊp kÝnh, cã nghÜa ®· t×m hiÓu c¶ qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ®−êng kÝnh, nªn ®· kh¾c phôc ®−îc sai sè gi÷a quan hÖ ®−êng kÝnh víi tuæi vμ ®¹t kÕt qu¶ ®¸ng tin cËy h¬n. • Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ®−êng kÝnh: TiÕn hμnh x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ®−êng kÝnh (quan hÖ D1,3/A), tõ c¸c ®−êng kÝnh suy ra tuæi ®Ó tÝnh n¨m håi quy. Gi¶i tÝch th©n c©y cho tõng loμi, trªn tõng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, thu thËp sè liÖu D1,3/A, sau ®ã thiÕt lËp quan hÖ nμy b»ng biÓu ®å hoÆc ph−¬ng ph¸p lËp hμm quan hÖ: - Ph−¬ng ph¸p biÓu ®å: ChÊm c¸c cÆp sè liÖu D1,3/A lªn hÖ trôc täa ®é, sau ®ã n¾n thμnh mét ®−êng cong qua ®¸m m©y ®iÓm. - Ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch: TiÕn hμnh m« pháng qu¸ trinh sinh tr−ëng D theo mét d¹ng hμm phï hîp nh−: D = a.Exp(-b.A-m) Schumacher: (3.16) Gompertz: D = m.Exp(-a.Exp(-b.A)) (3.17) D = m.Exp(-a.A-b) Korf: (3.18) ¦íc l−îng c¸c hμm nμy b»ng c¸ch tuyÕn tÝnh hãa vμ dïng ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng tèi thiÓu, hoÆc cã thÓ −íc l−îng trùc tiÕp b»ng ph−¬ng ph¸p phi tuyÕn. Tõ biÓu ®å hoÆc ph−¬ng tr×nh ®· lËp, thÕ c¸c ®−êng kÝnh vμo suy ®−îc c¸c tuæi t−¬ng øng, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc n¨m håi quy cho loμi ®ã trªn mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. Rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi, mçi loμi cã tèc ®é sinh tr−ëng ®−êng kÝnh kh¸c nhau, do ®ã n¨m håi quy cña tõng loμi c©y còng kh«ng nh− nhau. V× vËy ®Ó tÝnh n¨m håi quy cho c¶ l©m phÇn, cÇn tÝnh n¨m håi quy cho mét sè loμi c©y chñ yÕu, sau ®ã tÝnh mét gi¸ trÞ n¨m håi quy b×nh qu©n. Cuèi cïng n¨m håi quy ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh chung cho tõng ®¬n vÞ ®iÒu chÕ b»ng c¸ch lÊy trÞ sè b×nh qu©n n¨m håi quy cña c¸c l©m phÇn. 53
CÇn ph©n biÖt n¨m håi quy víi thêi gian gi¸n c¸ch gi÷a 2 lÇn khai th¸c (®Þnh kú chÆt). §Ó hoμn c¶nh rõng kh«ng bÞ thay ®æi ®ét ngét, trong thêi gian cña n¨m håi quy chia ra lμm nhiÒu lÇn khai th¸c vμo nh÷ng c©y ®¹t ®−êng kÝnh khai th¸c. 2.3 Lu©n kú 2.3.1 Kh¸i niÖm Lu©n kú lμ kh¸i niÖm ¸p dông ®èi víi rõng chÆt chän (hçn giao, kh¸c tuæi) ®Ó chØ thêi gian sau ®ã ng−êi ta trë l¹i khai th¸c trªn chÝnh diÖn tÝch rõng Êy. Nã chÝnh b»ng thêi gian cÇn thiÕt ®Ó nu«i d−ìng rõng ®¹t ®−îc tr÷ s¶n l−îngb»ng hoÆc lín h¬n lÇn khai th¸c tr−íc. Lu©n kú (L) th−êng ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: L = MKT / ZM (3.19) MKT: Tr÷ l−îng khai th¸c (m3/ha). Trong ®ã ZM: L−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m vÒ tr÷ l−îng 3 (m /ha/n¨m). NÕu hμng n¨m khai th¸c mét l−îng b»ng l−îng t¨ng tr−ëng hμng n¨m:MKT = ZM , th× L=1n¨m, nÕu hμng n¨m khai th¸c mét l−îng b»ng 20 lÇn l−îng t¨ng tr−ëng hμng n¨m:MKT = 20.ZM th× L = 20 n¨m. VËy lu©n kú lμ thêi gian ®Ó rõng t¨ng tr−ëng bï ®¾p l¹i l−îng khai th¸c (MKT) ®· lÊy ra. 2.3.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh lu©n kú Lu©n kú ®−îc tÝnh: I% Mkt L= = (3.20) Zm Pm% Trong ®ã: I: C−êng ®é khai th¸c chän (%): I = MKT.100 / M (3.21) PM: SuÊt t¨ng tr−ëng vÒ tr÷ l−îng (%): PM = ZM.100 / M (3.22) Víi M: tr÷ l−îng rõng tr−íc khai th¸c (m3). Nh− vËy ®Ó tÝnh lu©n kú cÇn x¸c ®Þnh MKT hoÆc I(%) vμ ZM hoÆc PM(%). Trong khai th¸c chän tØ mØ, c−êng ®é khai th¸c (hoÆc l−îng khai th¸c) ®−îc xem lμ mét ph−¬ng c¸ch ®Ó c¶i thiÖn vμ x©y dùng cÊu tróc rõng theo d¹ng chuÈn, ®ång thêi thu ho¹ch gç thμnh thôc. C−êng ®é khai th¸c phô thuéc vμo cÊu tróc rõng, cÊp n¨ng suÊt, tû lÖ tæ thμnh nh÷ng loμi môc ®Ých, c−êng ®é kinh doanh. Do ®ã khi x¸c ®Þnh c−êng ®é khai th¸c cÇn theo c¸c c¨n cø: • C¨n cø vμo cÊu tróc ®Þnh h−íng N-D1,3, tõ ®ã so s¸nh cÊu tróc N-D1,3 cña l©m phÇn khai th¸c víi cÊu tróc ®Þnh h−íng ®Ó x¸c ®Þnh sè c©y bμi chÆt trong tõng cì kÝnh (tõ nhá ®Õn lín). Môc ®Ých lμ ®−a l©m phÇn tiÕp cËn víi cÊu tróc chuÈn d¹ng gi¶m, b¶o ®¶m sù kÕ tôc liªn tôc cña c¸c thÕ hÖ trong rõng chÆt chän. 54
• C¨n cø vμo vèn rõng cÇn ®Ó l¹i sau khai th¸c ®Ó rõng cã thÓ phôc håi, t¨ng tr−ëng nhanh nhÊt. • C¨n cø vμo ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c øng víi tuæi thμnh thôc sè l−îng hoÆc c«ng nghÖ cña nhãm loμi môc ®Ých kinh doanh. TiÕn hμnh bμi chÆt tõ lín ®Õn nhá vμ kh«ng ®−îc nhá h¬n ®−êng kÝnh tèi thiÓu. Cã thÓ kh«ng bμi chÆt hÕt c¸c c©y lín h¬n ®−êng kÝnh tèi thiÓu nh»m b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn sinh th¸i ®Ó rõng cã thÓ phôc håi; ®iÒu nμy dùa trªn c¸c c¬ së sau: - C−êng ®é khai th¸c kh«ng qu¸ lín, th−êng quy ®Þnh kh«ng qu¸ 45% kÓ c¶ l−îng ng· ®æ do khai th¸c. - §é tμn che kh«ng ®−îc h¹ qu¸ thÊp, th−êng kh«ng ®−îc d−íi 0,4. - Sau khai th¸c tæ thμnh nh÷ng loμi c©y môc ®Ých ph¶i chiÕm −u thÕ, th−êng kh«ng d−íi 70%. Tõ sè c©y bμi chÆt tÝnh ®−îc tr÷ l−îng khai th¸c vμ c−êng ®é khai th¸c. Nh− vËy c−êng ®é khai th¸c chÝnh lμ gi¶i ph¸p kü thuËt ®iÒu chØnh cÊu tróc rõng, n©ng cao tû lÖ tæ thμnh nhãm loμi c©y môc ®Ých, h¹ ®é tμn che thÝch hîp cho t¸i sinh, sau ®ã míi lμ lîi dông l©m s¶n thμnh thôc. Do vËy c−êng ®é khai th¸c thay ®æi theo tõng ®èi t−îng khai th¸c (kiÓu rõng, cÊp n¨ng suÊt, tr¹ng th¸i, t×nh h×nh t¸i sinh). ViÖc Ên ®Þnh cøng nh¾c mét c−êng ®é khai th¸c cã thÓ lμm cho l©m phÇn nμy bÞ t¸c ®éng qu¸ m¹nh cßn l©m phÇn kh¸c l¹i kh«ng thay ®æi ®−îc hoμn c¶nh rõng sau khai th¸c ®Ó xóc tiÕn t¸i sinh, c¶i thiÖn quÇn thÓ n©ng cao n¨ng suÊt. Trong tr−êng hîp ®èi t−îng ®iÒu chÕ ch−a ®−îc nghiªn cøu t¨ng tr−ëng, ng−êi ta th−êng chÊp nhËn mét suÊt t¨ng tr−ëng b×nh qu©n vÒ tr÷ l−îng cho rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi lμ PM = 2%. Tõ ®ã cã thÓ suy ra l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m: ZM = PM.M / 100 (3.23) §Ó tÝnh to¸n lu©n kú, ®Çu tiªn ®−îc x¸c ®Þnh lu©n kú cho tõng « tiªu chuÈn nghiªn cøu (tõng l©m phÇn hoÆc l« kinh doanh), sau ®ã lu©n kú cÇn ®−îc tÝnh chung cho c¶ mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ (chuçi ®iÒu chÕ) b»ng c¸ch lÊy trÞ sè lu©n kú b×nh qu©n cña c¸c l©m phÇn. Lu©n kú x¸c ®Þnh nh− trªn lμ nh»m b¶o ®¶m ®ñ thêi gian ®Ó rõng phôc håi l¹i tr÷ l−îng b»ng lÇn khai th¸c tr−íc. Ngoμi ra trong ®iÒu chÕ rõng, ®Ó h−íng rõng vÒ tr¹ng th¸i chuÈn, ®¹t ®−îc vèn s¶n xuÊt chuÈn ®Ó kinh doanh l©u dμi liªn tôc, lu©n kú ph¶i lμ thêi gian ®Ó nu«i d−ìng rõng sau khai th¸c ®¹t ®−îc vèn chuÈn, c«ng thøc tÝnh to¸n nh− sau: M c − M skt L= (3.24) ZM Trong ®ã: Mc: Tr÷ l−îng rõng chuÈn. Mskt: Tr÷ l−îng rõng sau khai th¸c. Mskt = Mt - MKT (3.25) Mt: Tr÷ l−îng rõng lóc khai th¸c. 55
MKT: Tr÷ l−îng rõng khai th¸c (lÊy ra) M KT + ( M c − M t ) L= VËy (3.26) ZM Gäi Q lμ chªnh lÖch gi÷a tr÷ l−îng rõng hiÖn t¹i víi tr÷ l−îng chuÈn: Q = Mt - M c (3.27) M kt − Q L= (3.28) ZM NÕu Q > 0, tøc lμ Mt > Mc , lu©n kú ®−îc rót ng¾n h¬n ®Ó lo¹i trõ d− thõa. NÕu Q < 0, tøc lμ Mt < Mc , lu©n kú cÇn kÐo dμi h¬n ®Ó ®−a rõng vÒ vèn chuÈn. 2.3.3 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn lu©n kú • C−êng ®é khai th¸c cμng lín lu©n kú cμng dμi, c−êng ®é khai th¸c l¹i phô thuéc vμo viÖc ®−a rõng vÒ tr¹ng th¸i chuÈn vμ c−êng ®é kinh doanh. Rõng cμng xÊp xØ tr¹ng th¸i chuÈn vμ c−êng ®é kinh doanh cμng cao th× c−êng ®é sÏ bÐ vμ lu©n kú sÏ ng¾n h¬n. • Loμi c©y sinh tr−ëng nhanh th× l−îng t¨ng tr−ëng sÏ lín nªn lu©n kú ng¾n h¬n so víi loμi c©y sinh tr−ëng chËm. • §iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt, phï hîp th× t¨ng tr−ëng cμng lín, do ®ã lu©n kú sÏ ng¾n. • BiÖn ph¸p nu«i d−ìng tèt cã t¸c dông n©ng cao l−îng t¨ng tr−ëng vμ rót ng¾n ®−îc lu©n kú. Tãm l¹i, lu©n kú khai th¸c ®ãng vai trß quan träng trong viÖc tæ chøc rõng chÆt chän theo thêi gian. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lμm cho rõng tù nhiªn ViÖt Nam tμn kiÖt lμ lu©n kú ch−a ®−îc t«n träng trong khai th¸c, hoÆc viÖc x¸c ®Þnh lu©n kú ch−a dùa trªn c¬ së khoa häc, chñ yÕu dùa vμo −íc l−îng th¨m dß mét sè loμi, do thiÕu ®Çu t− x©y dùng ®−êng giao th«ng...nªn rõng bÞ khai th¸c ®i l¹i nhiÒu lÇn khi ch−a ®ñ thêi gian phôc håi, ®iÒu nμy ®· lμm rõng gi¶m sót chÊt l−îng vμ sè l−îng, ®Êt rõng tho¸i hãa. Bé L©m nghiÖp n¨m 1989 ®· chØ thÞ vÒ c«ng t¸c x©y dùng ph−¬ng ¸n ®Òu chÕ rõng ®¬n gi¶n cho c¸c l©m tr−êng, trong ®ã cho phÐp n¬i ch−a cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu, x¸c ®Þnh lu©n kú chÝnh x¸c th× chÊp nhËn quy −íc lu©n kú sau: - §èi víi n¬i ®Êt tèt, nÕu sau khai th¸c kh«ng cßn hoÆc cßn rÊt Ýt c©y trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch cã ®−êng kÝnh lín h¬n ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c th× chÊp nhËn lu©n kú 20 n¨m. - NÕu sau khai th¸c chØ cßn Ýt c©y gÇn ®¹t ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c vμ cã nhiÒu c©y nhá h¬n nhiÒu so víi ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c th× chÊp nhËn lu©n kú 25 n¨m. - §èi víi n¬i ®Êt xÊu lu©n kú sÏ ®−îc t¨ng thªm 5 n¨m. Qua quy −íc lu©n kú trªn, cho thÊy nã phô thuéc vμo hai yÕu tè: - N¬i ®Êt tèt, cã nghÜa l−îng t¨ng tr−ëng sÏ lín nªn lu©n kú cμng ng¾n. 56
- Sau khai th¸c, vèn rõng vμ líp c©y dù tr÷ cßn nhiÒu th× thêi gian phôc håi cμng nhanh nªn lu©n kú cμng ng¾n. 2.4 Lu©n kú khai th¸c rõng tre nøa, lå «: ¸p dông trong khai th¸c chän rõng tre nøa, lå «, lμ kho¶ng thêi gian gi÷a 2 lÇn chÆt kÕ tiÕp nhau. Lu©n kú ng¾n hay dμi phô thuéc vμo c−êng ®é khai th¸c vμ l−îng t¨ng tr−ëng. NÕu chÆt c−êng ®é cao th× lu©n kú ph¶i dμi v× rõng cÇn cã thêi gian t¸i sinh. Kinh doanh rõng tre nøa víi c−êng ®é cao, sau khai th¸c cã kÕ ho¹ch ch¨m sãc, phñ dôc, ®iÒu chØnh mËt ®é thÝch hîp sÏ n©ng cao l−îng t¨ng tr−ëng cña rõng, rót ng¾n ®−îc lu©n kú chÆt. Lu©n kú chÆt chän rõng tre nøa, lå « (T) ®−îc tÝnh: T = P / ZN (3.29) HoÆc T = G / ZM (3.30) Trong ®ã: P: L−îng chÆt tÝnh theo sè c©y/ha. G: L−îng chÆt tÝnh theo tr÷ l−îng/ha. ZN: L−îng t¨ng tr−ëng theo mËt ®é (c©y/ha/n¨m), ®−îc tÝnh: ZN = N / a (3.31) ZM: L−îng t¨ng tr−ëng theo tr÷ l−îng (m3/ha/n¨m), ®−îc tÝnh: ZM = M / a (3.32) N: MËt ®é l©m phÇn/ha. M: Tr÷ l−îng l©m phÇn/ha. a: Tuæi thμnh thôc tre nøa, lå « (tuæi khai th¸c chÝnh). VÝ dô: C−êng ®é khai th¸c theo mËt ®é lμ 50%, tuæi thμnh thôc lμ 5 n¨m, th×: L−îng khai th¸c: P = 0,5.N L−îng t¨ng tr−ëng: ZN = N/5 Lu©n kú: T = 0,5.N / (N/5) = 0,5x5 = 2,5 n¨m. LÊy trßn lμ 3 n¨m. 3 C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng §Ó cã thÓ qu¶n lý tèt tμi nguyªn rõng, nhiÖm vô c«ng t¸c ®iÒu tra thiÕt kÕ th−êng ph¶i x¸c ®Þnh ranh giíi gi÷a c¸c bé phËn tμi nguyªn cã c¸c ®Æc tr−ng, chøc n¨ng kh¸c nhau nh»m tiÖn lîi cho viÖc thiÕt kÕ, x¸c ®Þnh môc ®Ých vμ môc tiªu kinh doanh lîi dông còng nh− ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chÕ rõng thÝch hîp. Ph©n chia rõng trong l©m nghiÖp th−êng bao gåm: • Ph©n chia rõng theo l·nh thæ. • Ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che. • Ph©n chia rõng theo chøc n¨ng. 57
• Ph©n chia rõng theo quyÒn sö dông. 3.1 Ph©n chia rõng theo l·nh thæ Ph©n chia rõng theo l·nh thæ thùc chÊt lμ quy ho¹ch vÒ mÆt ®Þa lý cho toμn bé ®èi t−îng quy ho¹ch ®Ó tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ, kinh doanh rõng, x¸c lËp gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh, t¹o tiÒn ®Ò thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ®iÒu hμnh s¶n xuÊt vμ kiÓm tra. Toμn bé diÖn tÝch cña ®èi t−îng quy ho¹ch cÇn ®−îc chia thμnh nh÷ng ®¬n vÞ víi diÖn tÝch cè ®Þnh, ranh giíi râ rμng bÒn v÷ng. 3.1.1 C¸c cÊp ®¬n vÞ ph©n chia HiÖn t¹i ë ViÖt Nam, theo ®¬n vÞ hμnh chÝnh cÊp huyÖn ®Ó ph©n chia c¸c ®¬n vÞ qu¶n lý vμ kinh doanh rõng s¶n xuÊt cña quèc doanh. Tõ huyÖn sÏ ph©n chia thμnh c¸c l©m tr−êng, d−íi l©m tr−êng sÏ ph©n chia thμnh c¸c ®¬n vÞ nhá h¬n nh− ph©n tr−êng, tiÓu khu, kho¶nh vμ l«. • L©m tr−êng: Lμ mét ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, cã nhiÖm vô kinh doanh toμn diÖn cña ngμnh l©m nghiÖp. DiÖn tÝch kho¶ng 10.000 - 30.000 ha. LÊy tªn lÞch sö, ®Þa danh. • Ph©n tr−êng: Lμ mét phÇn diÖn tÝch cña l©m tr−êng Ph©n chia rõng theo l·nh thæ trªn b¶n ®å ®−îc chia ra ®Ó tiÖn viÖc qu¶n lý kinh doanh rõng theo ph¹m vi ®Þa lý. Quy m« ph¶i b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt liªn tôc trong mét chu kú kinh doanh khÐp kÝn, diÖn tÝch kho¶ng 5.000 ha. §−îc ®¸nh sè La m· (I, II, III...) liªn tôc trong l©m tr−êng, hoÆc cã thÓ lÊy tªn theo ®Þa danh. • TiÓu khu: §¬n vÞ c¬ së ®Ó tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ rõng, lËp kÕ ho¹ch kinh doanh rõng. DiÖn tÝch kho¶ng 1.000 ha. §¸nh sè ¶ RËp ®Æt trong vßng trßn liªn tôc trong ph©n tr−êng (VD: 4 ), tiÓu khu ®éc lËp cã thÓ lÊy tªn ®Þa ph−¬ng. • Kho¶nh: §¬n vÞ c¬ b¶n ®Ó thèng kª tμi nguyªn rõng vμ lËp hå s¬ thiÕt kÕ s¶n xuÊt hμng n¨m. DiÖn tÝch kho¶ng 100 ha. §¸nh sè ¶ RËp (1, 2, 3...) liªn tôc trong tiÓu khu. 58
• Ph©n kho¶nh: Mét phÇn diÖn tÝch kho¶nh ®−îc chia ra ®Ó tiÖn cho viÖc x¸c ®Þnh vÞ trÝ vμ tæ chøc s¶n xuÊt trong tõng kho¶nh. DiÖn tÝch trung b×nh 10 ha. Ký hiÖu b»ng ch÷ La Tinh viÕt th−êng (a, b, c...) ®¸nh liªn tôc trong tõng kho¶nh. • L«: Lμ ®¬n vÞ nhá nhÊt ®−îc chia ra trong tõng ph©n kho¶nh ®Ó tiÕn hμnh ®iÒu tra thèng kª, m« t¶ vμ x¸c lËp gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh. L« cÇn ®ång nhÊt c¸c nh©n tè chñ yÕu: - §ång nhÊt vÒ tr¹ng th¸i rõng ®Ó ¸p dông cïng mét gi¶i ph¸p kü thuËt. - §ång nhÊt vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ®Ó cïng loμi c©y trång vμ ph−¬ng thøc kinh doanh. - DiÖn tÝch nhá nhÊt ®Ó t¸ch l«: 1 ha ®èi víi ®Êt cã rõng, 0,5 ha ®èi víi ®Êt kh«ng cã rõng n»m trong ®Êt cã rõng vμ ng−îc l¹i. DiÖn tÝch l« th−êng tõ 0,5 - 10 ha, trung b×nh 5 ha. - L« ®−îc ký hiÖu sè ¶ RËp sau ký hiÖu ph©n kho¶nh (a1, a2, b1, b2...). Trong thùc tÕ ®Ó ®¬n gi¶n ng−êi ta cã thÓ bá qua cÊp ph©n kho¶nh, lóc nμy l« ®−îc ph©n chia tõ kháanh vμ cã ký hiÖu nh− ph©n kho¶nh (a, b, c...). ViÖc ®¸nh sè, ký hiÖu c¸c ®¬n vÞ ph©n chia tõ ph©n tr−êng ®Õn l« ®Òu theo nguyªn t¾c tõ trªn xuèng vμ tõ tr¸i sang ph¶i. Ngoμi ra ph©n chia tiÓu khu cã thÓ ®−îc tiÕn hμnh trªn toμn bé rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp, trªn ®Þa bμn huyÖn vμ tØnh. ViÖc ®¸nh sè tiÓu khu ®−îc tiÕn hμnh trän vÑn trong huyÖn vμ nèi tiÕp tõ huyÖn nμy sang huyÖn kh¸c trong ph¹m vi tØnh, theo nguyªn t¾c tõ trªn xuèng d−íi, vμ tr¸i sang ph¶i råi tõ ph¶i sang tr¸i. C¸ch ph©n chia nμy phôc vô cho qu¶n lý kinh doanh cña l©m nghiÖp quèc doanh vμ ®èi víi rõng s¶n xuÊt. HiÖn nay chóng ta ®· b¾t ®Çu giao ®Êt giao rõng cho c¸c tæ chøc t− nh©n, hé gia ®×nh, céng ®ång qu¶n lý; do ®ã cßn cã c¸c ®¬n vÞ kh¸c tham gia kinh doanh rõng vμ h×nh thμnh c¸c kiÓu ph©n chia l·nh thæ ®Ó qu¶n lý rõng kh¸c nhau ë tõng ®Þa ph−¬ng. Ngoμi ra ®èi víi rõng phßng hé vμ ®Æc dông, quy m« vμ diÖn tÝch cña chóng th−êng l¹i khã n»m gän trong mét ®¬n vÞ hμnh chÝnh cÊp huyÖn; ®«i khi còng kh«ng thÓ n»m gän trong cÊp tØnh; do ®ã ®èi t−îng nμy l¹i cã kiÓu ph©n chia kh¸c cho phï hîp h¬n. H×nh 3.9 kh¸i qu¸t hÖ thèng ph©n chia rõng theo l·nh thæ cho c¸c chñ rõng kh¸c nhau 59
Toμn quèc TØnh Ph©n L©m tr−êng tr−êng Khu phßng hé, TiÓu Rõng ngoμi HuyÖn khu ®Æc dông quèc doanh Kho¶nh X· L« Rõng céng ®ång Th«n b¶n Rõng hé gia ®×nh HÖ thèng ph©n chia rõng theo l·nh thæ cho c¸c chñ rõng kh¸c nhau ë ViÖt Nam H×nh 3.9: HÖ thèng ph©n chia rõng theo l·nh thæ cho c¸c chñ rõng kh¸c nhau 3.1.2 Ph−¬ng ph¸p ph©n chia c¸c ®¬n vÞ (l©m tr−êng ®Õn ph©n kho¶nh): • Ph©n chia l©m tr−êng: CÇn c¨n cø vμo ®Þa h×nh ®Þa thÕ vμ ranh giíi tμi nguyªn rõng ®ång thêi kÕt hîp víi ranh giíi hμnh chÝnh. • Ph©n chia ph©n tr−êng: CÇn c¨n cø vμo ®Þa h×nh ®Þa thÕ, ®ång thêi bao qu¸t lÊy mét ®−êng vËn chuyÓn chÝnh hay nh¸nh cña l−íi ®−êng vËn chuyÓn trong l©m tr−êng. 60
• Ph©n chia tiÓu khu: C¨n cø vμo ®Þa h×nh ®Þa thÕ, th−êng bao qu¸t mét l−u vùc hay mét d¹ng ®Þa h×nh. • Ph©n chia kho¶nh, ph©n kho¶nh: Th−êng kÕt hîp 3 ph−¬ng ph¸p: - Ph−¬ng ph¸p ph©n chia nh©n t¹o: ¸p dông cho nh÷ng diÖn tÝch rõng b»ng ph¼ng, c¸c ®−êng ph©n chia th¼ng gãc nhau, ®¬n vÞ cã h×nh d¹ng chÝnh t¾c. ¦u ®iÓm: §¬n gi¶n, dÔ ®o ®Õm diÖn tÝch, dÔ nhËn ra ph−¬ng h−íng ë thùc ®Þa. Nh−îc ®iÓm: §èi víi vïng nói ®Þa h×nh phøc t¹p ph−¬ng ph¸p nμy khã thùc hiÖn, vμ do kh«ng xÐt ®Õn yÕu tè ®Þa h×nh nªn ¶nh h−ëng ®Õn viÖc bè trÝ më ®−êng vËn xuÊt, vËn chuyÓn. - Ph−¬ng ph¸p ph©n chia tù nhiªn: ¸p dông cho vïng ®åi nói, lÊy ranh giíi tù nhiªn nh−: khe, s«ng, suèi, d«ng nói...DiÖn tÝch vμ h×nh d¹ng thay ®æi theo ®Þa h×nh. ¦u ®iÓm: Lîi dông ®Çy ®ñ biÕn ®æi ®Þa h×nh vμ ®Æc ®iÓm ph©n bè cña rõng, c¸c ®−êng ph©n chia cã thÓ lîi dông lμm ®−êng vËn xuÊt. Nh−îc ®iÓm: DiÖn tÝch c¸c ®¬n vÞ kh«ng theo d¹ng h×nh häc nªn khã ®o ®Õm diÖn tÝch, kh«ng lîi dông ®−îc ®−êng ph©n chia ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng. - Ph−¬ng ph¸p ph©n chia tæng hîp: Lμ ph−¬ng ph¸p tæng hîp cña 2 ph−¬ng ph¸p trªn. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ lo¹i bá ®−îc mét sè nh−îc ®iÓm cña 2 ph−¬ng ph¸p trªn. Vïng ®åi b¸t óp vμ b»ng ph¼ng ph©n chia theo ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o lμ chÝnh, ®ång thêi hÕt søc lîi dông ranh giíi tù nhiªn. Vïng ®Þa h×nh phøc t¹p dïng ph−¬ng ph¸p ph©n chia tù nhiªn lμ chÝnh, n¬i nμo kh«ng cã ranh giíi tù nhiªn míi v¹ch ®−êng nh©n t¹o. 3.1.3 Ph−¬ng ph¸p khoanh vÏ tr¹ng th¸i rõng vμ ph©n chia l«: §Ó ph©n chia l«, tr−íc tiªn cÇn khoanh vÏ tr¹ng th¸i c¸c kiÓu rõng, c¸c d¹ng lËp ®Þa øng víi tõng loμi c©y trång, sau ®ã c¨n cø vμo c¸c tiªu chuÈn cña l« ®Ó t¸ch l«. øng víi mçi kiÓu rõng cã c¸c tiªu chuÈn ph©n chia tr¹ng th¸i kh¸c nhau: • Rõng gç tù nhiªn l¸ réng th−êng xanh vμ nöa rông l¸ dùa trªn tiªu chuÈn ph©n chia tr¹ng th¸i rõng cña Loetschau (1963): Chia rõng thμnh 4 kiÓu I, II, III, IV, trong mçi kiÓu l¹i bao gåm c¸c kiÓu phô, ph©n biÖt nhau bëi møc ®é t¸c ®éng, phôc håi, h×nh th¸i cÊu tróc, tr÷ s¶n l−îng rõng... • Rõng rông l¸ (rõng Khép vμ c¸c l©m phÇn rông l¸ kh¸c) chia ra lμm 4 kiÓu chÝnh: RI, RII, RIII, RIV vμ trong mçi kiÓu l¹i chia ra thμnh c¸c kiÓu phô, tiªu chuÈn ph©n chia dùa vμo cÊu tróc hiÖn t¹i, møc ®é t¸c ®éng vμ kh¶ n¨ng khai th¸c gç. • Rõng tre nøa, lå « ph©n chia theo loμi c©y, cÊp kÝnh, cÊp mËt ®é. • Rõng hçn giao gç - tre nøa: - Rõng tre nøa xen gç: Ph©n chia theo tr¹ng th¸i tre nøa vμ ghi thªm tªn loμi gç chñ yÕu. - Rõng gç xen tre nøa: Ph©n chia theo tr¹ng th¸i rõng gç vμ ghi thªm tªn loμi tre nøa. 61
• Rõng gç trång l¸ réng, rõng c©y gç l¸ kim vμ rõng ngËp mÆn, ph©n chia theo c¸c chØ tiªu: loμi c©y, cÊp tuæi, chiÒu cao b×nh qu©n, ®−êng kÝnh b×nh qu©n, tæng tiÕt diÖn ngang. • §Êt trång rõng ph©n chia theo loμi c©y dù ®Þnh trång c¨n cø vμo ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kh¸c nhau. C¸c ph−¬ng ph¸p khoanh vÏ tr¹ng th¸i vμ ph©n chia l«: • Sö dông ¶nh m¸y bay hoÆc vÖ tinh: §èi víi vïng cã ¶nh m¸y bay hoÆc ¶nh vÖ tinh, x¸c ®Þnh trªn ¶nh c¸c ®¬n vÞ ph©n chia ®Õn kho¶nh hoÆc ph©n kho¶nh, c¨n cø vμo c¸c tiªu chuÈn ph©n chia tr¹ng th¸i vμ quy ®Þnh l« ®Ó khoanh vÏ trªn ¶nh, sau ®ã ®iÒu chØnh l¹i qua kh¶o s¸t thùc ®Þa vμ chuyÓn lªn b¶n ®å c¬ b¶n. • Khoanh vÏ trªn thùc ®Þa: §èi víi vïng kh«ng cã ¶nh m¸y bay hoÆc ¶nh vÖ tinh viÖc ph©n chia tr¹ng th¸i vμ l« ®−îc lμm cho tõng kho¶nh (ph©n kho¶nh) theo mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p sau: - Khoanh vÏ tr¹ng th¸i theo dèc ®èi diÖn: §−îc tiÕn hμnh trªn thùc ®Þa dùa trªn quan s¸t theo dèc ®èi diÖn vμ c¨n cø vμo c¸c tiªu chuÈn ph©n chia tr¹ng th¸i vμ quy ®Þnh l« ®Ó khoanh vÏ. ¸p dông n¬i ®Þa h×nh dÔ nhËn d¹ng, thùc b× kh«ng giíi h¹n tÇm quan s¸t vμ ph¶i cã b¶n ®å ®Þa h×nh chÝnh x¸c tû lÖ lín. - Khoanh vÏ tr¹ng th¸i theo tuyÕn ®iÒu tra: ¸p dông n¬i ®Þa h×nh phøc t¹p, tÇm nh×n bÞ h¹n chÕ. Më hÖ thèng tuyÕn ®iÒu tra ®Ó khoanh vÏ nh− sau: i1) Më c¸c tuyÕn ®iÒu tra song song vμ c¸ch ®Òu cho tõng kho¶nh (cã thÓ cho tõng tiÓu khu hoÆc nhãm tiÓu khu), ®é chÝnh x¸c yªu cÇu cao ®¬n vÞ lËp tuyÕn lμ kho¶nh. i2) HÖ thèng tuyÕn kh«ng ®−îc song song víi ®−êng ®ång møc vμ c¸c d«ng chÝnh ®Ó cã thÓ ®i qua hÇu hÕt c¸c d¹ng ®Þa h×nh, kiÓu rõng kh¸c nhau. i3) Cù ly gi÷a c¸c tuyÕn tïy thuéc vμo ®Æc ®iÓm ph©n bè kiÓu rõng, tr¹ng th¸i, ®Þa h×nh, lËp ®Þa..., biÕn ®éng tõ 100 - 500m, nÕu yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cμng cao th× cù ly ph¶i cμng nhá (kho¶ng 100 - 300m). i4) Trªn mçi tuyÕn tiÕn hμnh m« t¶ ®o¹n: §o ®¹c cù ly vμ m« t¶ c¸c kiÓu rõng, tr¹ng th¸i, lËp ®Þa theo mÉu phiÕu nh− sau: i5) ChuyÓn néi dung m« t¶ ®o¹n lªn b¶n ®å c¬ b¶n ®Ó khoanh vÏ tr¹ng th¸i, ph©n chia l« theo c¸c tiªu chuÈn ®· quy ®Þnh. 62
B¶ng 3.5: PhiÕu m« t¶ ®o¹n TuyÕn sè: Ngμy ®iÒu tra: Ng−êi ®iÒu tra: Ghi Cù ly KiÓu Tr¹ng Lo¹i Loμi Tæng MËt ®é §Æc §é tμn chÐp rõng th¸i ®Êt −u thÕ tiÕt c©y/ha ®iÓm che kh¸c diÖn ®Þa 1/10 ngang h×nh m2/ha • Sö dông m¸y GPS (§Þnh vÞ to¹ ®é ®Þa lý toμn cÇu): Sö dông m¸y GPS ®Ó x¸c ®Þnh c¸c to¹ ®é ®iÓm ranh giíi tr¹ng th¸i ë thùc ®Þa. Sau ®ã sö dông phÇn mÒm vÏ b¶n ®å nh− Mapinfo ®Ó khoanh vÏ thμnh b¶n ®å tr¹ng th¸i, ph©n chia l« vμ ®o ®Õm diÖn tÝch trªn m¸y vi tÝnh. Ph©n chia rõng theo l·nh thæ thùc chÊt lμ viÖc qui ho¹ch vÒ mÆt ®Þa lý cho toμn bé diÖn tÝch rõng vμ ®Êt rõng cña mét chñ rõng nμo ®ã nh»m phôc vô cho c«ng t¸c thèng kª tμi nguyªn rõng c¶ vÒ mÆt sè l−îng, chÊt l−îng còng nh− sù ph©n bè cña chóng, ®ång thêi gióp cho c«ng t¸c qu¶n lý, tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh rõng hiÖu qu¶ h¬n. Th«ng qua viÖc ph©n chia rõng, c¸c khu vùc rõng réng lín sÏ ®−îc ph©n thμnh nh÷ng ®¬n vÞ cã diÖn tÝch cè ®Þnh râ rμng bÒn v÷ng, thuËn lîi cho viÖc qu¶n lý tμi nguyªn vμ lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt l©m nghiÖp. 3.2 Ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che KÕt cÊu cña c¸c bé phËn tμi nguyªn rõng (gåm cã rõng vμ ®Êt rõng) rÊt ®a d¹ng vμ phøc t¹p. VÝ dô nh−: cã bé phËn lμ rõng tù nhiªn, cã bé phËn lμ rõng nh©n t¹o, hay cã n¬i l¹i lμ rõng tre nøa hoÆc rõng ®Æc s¶n, n¬i th× cã rõng giμu, n¬i th× cã rõng nghÌo, n¬i lμ ®Êt kh«ng cã rõng hoÆc ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp,vvv ph©n bè xen kÎ nhau. V× vËy, ®Ó tiÖn cho qui ho¹ch ®iÒu chÕ trong viÖc nhËn biÕt møc ®é phong phó cña tμi nguyªn rõng lμm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu ®iÒu chÕ còng nh− qui ho¹ch sö dông ®Êt hîp lý, x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chÕ rõng,... ng−êi ta tiÕn hμnh ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che. C¬ së ®Ó ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che lμ x©y dùng tiªu chuÈn thèng nhÊt nh»m cã thÓ ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a c¸c bé phËn tμi nguyªn rõng, tõ ®ã sÏ ph¶n ¶nh ®−îc t×nh h×nh kÕt cÊu cña tμi nguyªn cña ®¬n vÞ ®iÒu chÕ. 63
Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau trong viÖc ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che nh−: • Dùa vμo nguån gèc ph¸t sinh ng−êi ta chia ra rõng tù nhiªn vμ rõng nh©n t¹o. • Dùa vμo chñng lo¹i l©m s¶n cã thÓ chia ra: rõng gç, rõng tre nøa, rõng ®Æc s¶n. • Dùa theo møc ®é che phñ cã thÓ ph©n ra: ®Êt cã rõng vμ ®Êt kh«ng cã rõng. Theo tæ chøc L−¬ng n«ng thÕ giíi (FAO) ®· ®Ò nghÞ hÖ thèng ph©n chia theo hiÖn tr¹ng th¶m che nh− sau: Tæng diÖn tÝch tù nhiªn: A. §Êt cã rõng 1. Rõng tù nhiªn - Rõng c©y l¸ réng. - Rõng c©y l¸ kim. - Rõng hçn giao c©y l¸ réng vμ l¸ kim - Rõng tre nøa thuÇn lo¹i. - Rõng ®−íc vÑt. - Rõng dõa b·i biÓn ven s«ng. - Nh÷ng diÖn tÝch t¹m thêi vμ bá hoang. 2. Rõng nh©n B¶n ®å ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che, tr¹ng th¸i rõng t¹o: bao gåm b¶y kiÓu nh− ë môc 1 B. §Êt cã c©y gç r·i r¸c: 1. Rõng th−a (Woodland) rõng Savanah. 2. §Êt trång c©y bôi vμ c©y gç r·i r¸c. 3. Hμng c©y, b¨ng c¶n giã, vμnh ®ai b¶o vÖ. 4. §Êt kh¸c. C. §Êt kh«ng cã rõng: 1. §Êt n«ng nghiÖp: bao gåm. - §Êt canh t¸c vμ ®ång cá ch¨n th¶ ®−îc c¶i t¹o. - §ån ®iÒn c©y c«ng nghiÖp. 64
2. C¸c lo¹i ®Êt kh¸c: - §Êt trèng träc. - Vμnh ®ai tù nhiªn. - §Çm lÇy. - §Êt trèng c©y bôi. - §Êt ngo¹i « thμnh phè vμ khu c«ng nghiÖp. - C¸c lo¹i ®Êt kh¸c. ë ViÖt Nam hÖ thèng ph©n chia theo hiÖn tr¹ng th¶m che nh− sau: Tæng diÖn tÝch tù nhiªn A. §Êt cã rõng 1. Rõng tù nhiªn - Rõng giμu (IIIA3, IIIB vμ IV). - Rõng trung b×nh(IIIA2). - Rõng nghÌo (IIIA1) - Rõng non (IIA, IIB) - Rõng tre nøa c¸c lo¹i - Rõng hèn giao gç, tre nøa - Rõng nói ®¸ 2. Rõng nh©n t¹o: - Rõng gç c¸c lo¹i - Rõng tre, nøa - Rõng ®Æc s¶n B. §Êt kh«ng cã rõng: 1. §Êt n«ng nghiÖp, bao gåm: - §Êt trång lóa mét vô vμ 2 vô. - §Êt n−¬ng rÉy cè ®Þnh. - §Êt trång c©y c«ng nghiÖp. - §Êt ch¨n th¶... - ...................... 2. §Êt thæ c− 3. §Êt chuyªn dïng 4. §Êt trèng träc - §Êt tr¹ng th¸i kh«ng cã rõng: IA, IB, vμ IC 65
- §Êt n−¬ng rÉy kh«ng cè ®Þnh 5. §Êt kh¸c. 3.3 Ph©n chia rõng theo chøc n¨ng Nh− chóng ta ®· biÕt, rõng cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n lμ kh¶ n¨ng cung cÊp cho x· héi c¸c lo¹i l©m ®Æc s¶n nãi chung vμ chøc n¨ng phßng hé b¶o vÖ m«i tr−êng. Do rõng ë n−íc ta rÊt ®a d¹ng, víi sù phong phó vÒ c¸c loμi ®éng thùc vËt cho nªn vai trß còng nh− kh¶ n¨ng cung cÊp vμ phßng hé m«i tr−êng rÊt lμ to lín. Tuy nhiªn, do ®Þa h×nh cña khu vùc cã rõng rÊt phøc t¹p, ph©n bè ë nh÷ng vïng khÝ hËu, ®Êt ®ai, l−u vùc kh¸c nhau, cho nªn c¸c khu hÖ ®éng vËt vμ thùc vËt còng rÊt kh¸c nhau. HiÖn nay, viÖc sö dông rõng ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù kÕt hîp hμi hßa gi÷a lîi dông vμ phßng hé b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, kÕt hîp víi tham quan, du lÞch b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Trong thùc tiÔn gi÷a nhu cÇu vÒ khai th¸c l©m s¶n vμ nhu cÇu vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, tham quan du lÞch th−êng m©u thuÈn víi nhau, vμ ®ã lμ mét vÊn ®Ò rÊt nh¹y c¶m trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch sö dông tμi nguyªn rõng. §Ó cã thÓ ®Þnh h−íng cho viÖc sö dông tμi nguyªn rõng theo h−íng bÒn v÷ng, ®ång thêi duy tr× ®−îc mèi quan hÖ t−¬ng hç gi÷a khai th¸c lîi dông tμi nguyªn rõng vμ phßng hé b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i th× trong quy ho¹ch l©m nghiÖp viÖc ph©n chia rõng theo chøc n¨ng, ý nghÜa kinh tÕ lμ néi dung quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. C¬ së ®Ó ph©n chia ph¶i xuÊt ph¸t tõ vai trß, vÞ trÝ cña khu rõng còng nh− t¸c dông cña nã ®Õn sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ vμ ®êi sèng cña con ng−êi vμ ng−îc l¹i ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu tæng hîp nhiÒu mÆt cña nÒn kinh tÕ vμ céng ®ång ®èi víi khu rõng ®ã. §Ó lμm s¸ng tá vÊn ®Ò trªn, cã thÓ xem xÐt mét sè tr−êng hîp sau: • Cã quan ®iÓm c¨n cø vμo môc ®Ých sö dông ®Ó ph©n chia rõng theo chøc n¨ng. Nh− vËy môc ®Ých lÊy gç lμ rõng s¶n xuÊt, môc ®Ých phßng hé (gi÷ n−íc, b¶o vÖ ®ª ®iÒu, ®iÒu tiÕt nguån n−íc) gäi lμ rõng phßng hé, cßn nh÷ng khu rõng khoanh l¹i kh«ng t¸c ®éng ®Ó phôc vô cho viÖc b¶o tån, nghiªn cøu khoa häc) gäi lμ rõng ®Æc dông. • Quan ®iÓm kh¸c xuÊt ph¸t tõ viÖc ph©n c«ng hãa cho tõng vïng kinh tÕ ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm phï hîp víi c¸c vïng ®ã nh−: vïng rõng kinh doanh gç lín, vïng rõng kinh doanh gç nhá, vïng kinh doanh tre nøa vμ vïng kinh doanh c¸c loμi c©y ®Æc s¶n. ë n−íc ta viÖc ph©n chia rõng theo chøc n¨ng ®· ®−îc tiÕn hμnh tõ n¨m 1961 vμ cho ®Õn n¨m 1986 cã 4 hoÆc 5 lo¹i rõng. Song cã mét ®iÒu cÇn xem xÐt ®ã lμ: Lμm thÕ nμo ®Ó n−íc ta cã mét m¹ng l−íi rõng phßng hé còng nh− rõng s¶n xuÊt æn ®Þnh vμ bÒn v÷ng? Nh− vËy, tr−íc tiªn tõng vïng sinh th¸i ph¶i cã m¹ng l−íi rõng cña m×nh víi qui m« vÒ mÆt diÖn tÝch ph¶i ®ñ søc ®Ó ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ vÒ mÆt phßng hé hoÆc s¶n xuÊt. Sau ®ã sù g¾n kÕt gi÷a m¹ng l−íi tõ vïng sinh th¸i nμy ®Õn vïng sinh th¸i l©n cËn ®Ó cã thÓ h×nh thμnh ®−îc m¹ng l−íi hoμn chØnh trong c¶ n−íc. BÊt kú lý do nμo m¹ng l−íi vïng sinh th¸i nμy bÞ ph¸ vì th× sÏ g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn vïng sinh th¸i kia. §Ó lμm ®−îc ®iÒu nμy cÇn ph¶i c¨n cø vμo nh÷ng c¬ së khoa häc vÒ m«i tr−êng, ®ång thêi ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc thï cña c¸c bé phËn tμi nguyªn rõng trong c¶ n−íc. Xu h−íng chung hiÖn nay trªn thÕ giíi lμ trong mét quèc gia, ngμnh l©m nghiÖp ph¸t triÓn theo ba lÜnh vùc chÝnh lμ: s¶n xuÊt, phßng hé vμ b¶o tån (rõng ®Æc dông). ViÖc 66
qui ho¹ch rõng theo ba lÜnh vùc trªn ph¶i ®ång bé, tr−íc tiªn lμ −u tiªn cho vïng sinh th¸i, cho tõng ®Þa ph−¬ng th× míi b¶o vÖ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn vèn rõng mét c¸ch bÒn v÷ng. NhËn thøc vÒ vÊn ®Ò nμy vμ ®Ó thèng nhÊt qui tr×nh quy ho¹ch, ®iÒu chÕ rõng trong c¶ n−íc, bé L©m nghiÖp còng ®· ban hμnh quyÕt ®Þnh sè 1171 ngμy 30-12-1986 vÒ viÖc ph©n chia toμn bé diÖn tÝch rõng ë n−íc ta thμnh ba lo¹i: Rõng s¶n xuÊt, rõng phßng hé vμ rõng ®Æc dông. 3.3.1 Rõng ®Æc dông HÖ thèng rõng ®Æc dông cò víi 3 h¹ng: V−ên quèc gia, Khu b¶o tån thiªn nhiªn, Khu v¨n hãa, lÞch sö m«i tr−êng (Qui chÕ qu¶n lý c¸c khu rõng ®Æc dông (1986)). HiÖn nay trong qui ho¹ch hÖ thèng rõng ®Æc dông míi ¸p dông hÖ thèng ph©n h¹ng míi vÒ qu¶n lý b¶o tån cña IUCN (1994) vμ ®Ò xuÊt hÖ thèng ph©n h¹ng míi cña ViÖt Nam víi 4 h¹ng nh− sau: - H¹ng 1: V−ên quèc gia - H¹ng 2: Khu B¶o tån thiªn nhiªn - H¹ng 3: Khu b¶o tån c¸c loμi hay sinh c¶nh - H¹ng 4: Khu b¶o vÖ c¶nh quan Rõng ®Æc dông do nhμ n−íc qu¶n lý, lμ mét trong nh÷ng thμnh phÇn cña vèn rõng quèc gia. Rõng ®Æc dông nh»m ®¹t c¸c môc tiªu c¬ b¶n sau ®©y: • V−ên quèc gia: - B¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i vμ c¸c lo¹i ®éng, thùc vËt quÝ hiÕm cã tÇm quan träng quèc gia hoÆc quèc tÕ. - Nghiªn cøu khoa häc - Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. • Khu b¶o tån thiªn nhiªn: - B¶o vÖ vμ duy tr× c¸c hÖ sinh th¸i vμ loμi ®éng thùc vËt trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn - Phôc vô c«ng t¸c nghiªn cóa khoa häc, qu¶n lý m«i tr−êng vμ gi¸o dôc. - Du lÞch sinh th¸i ë ®©y h¹n chÕ • Khu b¶o tån c¸c loμi hay sÞnh c¶nh: - B¶o vÖ mét hay nhiÒu quÇn thÓ ®éng, thùc vËt cã nguy c¬ tiªu diÖt vμ n¬i sèng cña chóng ch»m duy tr× vμ ph¸t triÓn c¸c loμi nμy vÒ l©u dμi. - §Ó b¶o vÖ c¸c môc tiªu trong khu b¶o tån, con ng−êi cã thÓ tiÕn hμnh mét sè c¸c ho¹t ®éng cho phÐp nÕu nã kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c môc tiªu b©á vÖ. • Khu b¶o vÖ c¶nh quan: - B¶o vÖ c¶nh quan ®éc ®¸o cña thiªn nhiªn hoÆc c¸c c«ng tr×nh v¨n hãa cã gi¸ trÞ quèc gia. - B¶o vÖ rõng c©y ®Ñp, c¸c h¹ng ®éng, th¸c n−íc, ®¶o san h«.. 67
Nh− vËy, vÒ tæng qu¸t cã thÓ thÊy rõng ®Æc dông cã thÓ lμ diÖn tÝch rõng vμ ®Êt rõng ®−îc nhμ n−íc c«ng nhËn nh»m b¶o vÖ thiªn nhiªn, b¶o vÖ c¸c di tÝch lÞch sö, b¶o vÖ søc kháe cho con ng−êi, nghiªn cøu khoa häc vμ phôc vô c¸c lîi Ých ®Æc biÖt kh¸c. Khi lùa chän khu rõng nμo ®ã lμm rõng ®Æc dông, cÇn l−u ý mÊy ®iÓm sau: - Môc tiªu chÝnh lμ b¶o tån nguån gen ®éng vμ thùc vËt: Nªn tiÕn hμnh chän nh÷ng khu rõng theo tõng vïng sinh th¸i kh¸c nhau, lùa chän khu rõng cßn nguyªn nÕu cã, hay Ýt nhÊt lμ sù t¸c ®éng cña con ng−êi chØ ë møc ®é nhÑ. VÝ dô: V−ên quèc gia Cóc Ph−¬ng ®¹i diÖn cho khu hÖ ®éng thùc vËt nhiÖt ®íi ph−¬ng b¾c; rõng ®Æc dông Vå D¬i ®¹i diÖn cho hÖ sinh th¸i rõng ngËp ë Nam Bé; khu b¶o tån thiªn nhiªn BiÓn L¹c-Nói ¤ng ®¹i diÖn cho hÖ sinh th¸i rõng cùc Nam Trung Bé, vuên quèc gia YoK Don ®¹i diÖn cho hÖ sinh th¸i rõng khép – T©y Nguyªn. CÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c diÖn tÝch ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt ®Ó tiÕn hμnh nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c loμi ®éng thùc vËt, ®ång thêi ph¶i chó träng qu¶n lÝ, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn vïng phôc håi sinh th¸i ®Ó më réng nguån thøc ¨n cho c¸c loμi ®éng vËt vμ t¨ng sè l−îng c¸c loμi c©y b¶n ®Þa cho khu b¶o tån. §Ó cã thÓ gãp phÇn tÝch cùc vμo c«ng t¸c qu¶n lÝ b¶o vÖ ph¸t triÓn cña khu b¶o tån th× viÖc x©y dùng, còng cè vμ ph¸t triÓn vïng ®Öm cã ý nghÜa cùc k× quan träng; v× vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n tõng vïng, gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n ®Ó cã thÓ biÕn lùc l−îng d©n c− ë vïng ®Öm trë thμnh m¹ng l−íi ®¸ng tin cËy trong viÖc qu¶n lý b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn khu b¶o tån. - §èi víi nh÷ng n¬i cã c¸c di tÝch lÞch sö, c¶nh quan v¨n hãa du lÞch g¾n chÆt víi rõng, cÇn thiÕt ph¶i ®−îc nhμ n−íc xÕp h¹ng, hoÆc nh÷ng khu rõng cã phong c¶nh ®Æc s¾c ®¸p øng nhu cÇu tham quan, du lÞch vui ch¬i, gi¶i trÝ, th× còng lμ ®èi t−îng ®Ó lùa chän thμnh khu rõng ®Æc dông. 3.3.2 Rõng phßng hé Lo¹i rõng cã chøc n¨ng c¬ b¶n lμ h¹n chÕ, phßng chèng c¸c thiªn tai, hiÖn t−îng g©y h¹i, ®ång thêi m¹ng l−íi rõng phßng hé sÏ gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng, c©n b»ng sinh th¸i. Rõng phßng hé th−êng cã c¸c lo¹i nh− sau: • Phßng hé ®Çu nguån: Th−êng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¸c diÖn tÝch rõng ë vïng th−îng nguån cña c¸c con s«ng, suèi lín trªn c¸c ®Þa h×nh cao, dèc nh»m ®iÒu tiÕt nguån n−íc, h¹n chÕ lò lôt, cung cÊp nguån n−íc cho c¸c dßng ch¶y trong mïa kh«, h¹n chÕ xãi mßn, röa tr«i, h¹n chÕ sù båi lÊp c¸c dßng s«ng, suèi vμ ao hå. HÖ thèng rõng phßng hé ®Çu nguån th−êng x¸c ®Þnh cho c¶ l−u vùc, nghÜa lμ ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng khu rõng ë th−îng nguån vμ cho c¶ hai bªn s«ng, suèi cho c¶ l−u vùc ®ã. Tïy theo tèc ®é dßng ch¶y, ®é dèc, chiÒu s©u vμ chiÒu réng cña s«ng suèi mμ tiÕn hμnh x¸c ®Þnh chiÒu réng cña ®ai rõng ven s«ng, suèi cho phï hîp. • Phßng hé chèng c¸t bay: Th−êng ph©n bè ë c¸c vïng ven biÓn phÝa B¾c, miÒn Trung ®Õn cùc Nam Trung Bé n−íc ta (tØnh B×nh ThuËn). Lo¹i rõng nμy cã chøc n¨ng lμ cè ®Þnh c¸t, h¹n chÕ sù di ®éng cña c¸c ®åi c¸t, chèng c¸t bay, nh»m b¶o vÖ s¶n xuÊt, nhμ cöa vμ tμi s¶n vïng ven biÓn. §ång thêi b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ c¸c trôc ®−êng giao th«ng (®−êng s¾t, ®−êng bé, c¸c nhμ m¸y, xÝ nghiÖp ven biÓn). 68