Bài giảng Thuốc hoạt huyết

Thuèc ho¹t huyÕt

I-§¹i c−¬ng 1- §Þnh nghÜa: - VÞ thuèc t©n, khæ; «n (l−¬ng) - Thóc ®Èy vμ ®iÒu hoμ sù l−u th«ng huyÕt

(th«ng lîi huyÕt m¹ch)

- Lμm tiªu tan huyÕt ø, th«ng kinh m¹ch vμ chØ thèng 2- C¬ së t¸c dông cña thuèc ho¹t huyÕt: - Nguyªn nh©n g©y huyÕt ø do: Sang chÊn, viªm nhiÔm, co gi·n m¹ch, ®μm thÊp, khÝ trÖ, khÝ h−, kÕt hîp hμn, nhiÖt

- L−u th«ng cña huyÕt phô thuéc :

- Tim, m¹ch, c¶ tim vμ m¹ch, m¸u - Mét sè t¹ng cã l−u l−îng m¸u qua nhiÒu:

gan, thËn, phæi.

- Thuèc ho¹t huyÕt t¸c dông vμo mét trong c¸c

kh©u trªn

11

* Trªn tim: - Lμm t¨ng hoÆc gi¶m tr−¬ng lùc c¬ tim

( biªn ®é)

- Lμm t¨ng hoÆc gi¶m nhÞp tim ( tÇn sè)

* Trªn m¹ch:

- lμm co hoÆc gi·n m¹ch - lμm bÒn thμnh m¹ch chèng x¬ v÷a

* Trªn m¸u:

- Lμm gi¶m qu¸ tr×nh ®«ng m¸u - Lμm gi¶m ®é nhít cña m¸u - T¨ng søc bÒn cña mμng hång cÇu - Cã kh¶ n¨ng øc chÕ miÔn dÞch trong ph¶n

øng qu¸ mÉn( viªm khíp)

22

- Cã kh¶ n¨ng kÝch thÝch c¬ thÓ s¶n xuÊt kh¸ng thÓ - Lμm gi¶m l¾ng ®äng cholesterol trong m¸u - ChØ thèng - Chèng viªm - ChØ huyÕt - Lîi tiÓu

- H¹ huyÕt ¸p do thËn:

- Lμm gi·n m¹ch m¸u ngo¹i biªn - Gi·n m¹ch m¸u thËn:

Khi thiÕu m¸u tÕ bμo s¸t cÇu thËn tiÕt ra chÊt Renin, chÊt

nμy ®æ vμo m¸u t¸c ®éng vμo Angiotensinaza t¹o thμnh Angiotensin II, chÊt nμy g©y co m¹ch t¨ng huyÕt ¸p. B×nh th−êng cã sù c©n b»ng gi÷a yÕu tè sinh vμ huû chÊt

g©y t¨ng huyÕt ¸p Angiotesin II

Angiotensin II Angiotensinaza

- øc chÕ sù ph¸t triÓn cña khèi u Ngoμi ra cßn mét sè t¸c dông chung nh−: - §iÒu hoμ chøc n¨ng tuÇn hoμn cña hÖ thèng tuÇn hoμn(

Tim, m¹ch ( ®éng m¹ch, tÜnh m¹ch, mao m¹ch)

- C¶i thiÖn chuyÓn ho¸ c¬ b¶n( Glucid, protid, lipid, n−íc,

muèi kh¸ng) gióp cho sù l−u th«ng m¸u ®−îc tèt

33

- §iÒu hoμ ho¹t ®éng cña c¬ tr¬n néi t¹ng - §iÒu hoμ qu¸ tr×nh ®«ng m¸u vμ chèng ®«ng m¸u - ChØ thèng, tiªu ®êm, øc chÕ ung th− 3- C«ng dông chung:

+ ChØ thèng do huyÕt ø: - D¹ dμy

- Viªm nhiÔm - Thèng kinh, bÕ kinh - Sang chÊn c¬ häc - §au tøc ngùc

+ Chèng viªm ®Ó ch÷a: -Môn nhät

-Viªm tuyÕn vó - Viªm khíp - Viªm c¬..v..v

+ ChØ huyÕt do sang chÊn g©y tho¸t qu¶n nh−:

- Rong kinh - TrÜ -TiÓu ra m¸u..v..v

44

+ C¸c tr−êng hîp l−u th«ng m¸u kÐm nh−:

-Viªm t¾c m¹ch - Phôc håi sau nhåi m¸u c¬ tim - ThiÓu n¨ng tuÇn hoμn m¸u n·o - ThiÓu n¨ng m¹ch vμnh

+ Rèi läan kinh nguyÖt, thèng kinh, bÕ kinh

do huyÕt ø

+ C¸c tr−êng hîp phï: do huyÕt ø g©y tho¸t qu¶n huyÕt t−¬ng g©y phï + Ch÷a cao huyÕt ¸p: Do gi·n m¹ch m¸u

thËn vμ m¹ch m¸u ngo¹i vi g©y h¹ huyÕt ¸p

+ §iÒu trÞ khèi u: Lμnh tÝnh hoÆc ¸c tÝnh ë giai

®o¹n ®Çu

4- Phèi hîp thuèc:

- Thuèc hμnh khÝ - Thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n: - Viªm nhiÔm + TNG§ + TNTT VÝ dô:

55

-ThÊp khíp + Trõ phong thÊp - Ch¶y m¸u + ChØ huyÕt - Cao huyÕt ¸p + B×nh can t¾t phong - DÞ øng + Khu phong ( hμn hoÆc nhiÖt) - NÕu hμn + ¤n lÝ trõ hμn - NÕu nhiÖt + TNLH - Khèi u + Ho¸ ®μm nhuyÔn kiªn - H− chøng + Thuèc bæ (KhÝ, huyÕt,

©m, d−¬ng)

5- CÊm kÞ:

- Kh«ng dïng cho phô n÷ cã thai, ®ang

hμnh kinh, ng−êi ®ang cã ch¶y m¸u nhiÒu.

6- Ph©n lo¹i:

Dùa vμo møc ®é t¸c dông chia lμm 2 lo¹i: - Ho¹t huyÕt: T¸c dông võa vμ yÕu - Ph¸ huyÕt: T¸c dông m¹nh

66

II- C¸c vÞ thuèc 1- Thuèc ho¹t huyÕt

1.1 - §an s©m Radix Salviae multii

(HuyÕt s©m, xÝch s©m, huyÕt c¨n, tö ®an s©m)

Lμ rÔ ph¬i kh« cña c©y ®an s©m:

1- TVQK: 2- CN:

Salvia miltiorrhiza. Hä hoa m«i: Lamiatae Khæ, h¬i l¹nh, can, t©m, t©m bμo Ho¹t huyÕt ®iÒu kinh, chØ thèng, thanh t©m trõ phiÒn, bæ huyÕt, an thÇn

3- Thμnh phÇn hãa häc - C¸c hîp chÊt phenol vμ acid phenolic: Danshensu, Acid

Rosmarinic, a.salvianolic A,B,C, a. lithospermic

- C¸c hîp chÊt diterpen: Miltiron, miltionon, tanshinon I,

IIA,IIB, dihydrotanshinon I, miltionon II

77

- C¸c thμnh phÇn kh¸c:β- sitosterol,tanin, vitamin E - 3 chÊt xeton lμ: Tanshinon I, II, III, c«ng thøc cÊu

t¹o c¸c chÊt nμy gièng vitamin K

- DÉn chÊt cña acid Lithospermic(dÉn chÊt III) cã t¸c dông gi·n m¹ch trªn chuét cèng

4- T¸c dông d−îc lÝ: - Nghiªn cøu d−îc ®«ng häc víi chÊt phãng x¹ (3H), Tanshinon II Natrisulfonat sau 72h th¶i

trõ 75% qua ph©n vμ n−íc tiÓu

- ChÊt 3,4dihdroxyphenyllactic (danshensu) g©y

gi·n ®éng m¹ch vμnh.

- N−íc s¾c lμm gi¶m ALT , lμm gi¶m nh÷ng biÕn ®æi bªnh lý vμ phôc håi chøc n¨ng khi gan bÞ tæn th−¬ng bëi carbontetra clorid. - Cã t¸c dông t¨ng tÝnh kÐo gi·n hång cÇu

10-20% vμ phôc håi h×nh d¹ng hång cÇu nhanh h¬n 7- 25% (t¨ng søc bÒn cña hång cÇu, t¨ng l−u th«ng)

88

- B¶o vÖ c¬ tim chèng l¹i nh÷ng rèi lo¹n vÒ chøc n¨ng vμ chuyÓn hãa g©y bëi sù thiÕu hôt oxy.

- Miltiron vμ salvinon cã t¸c dông øc chÕ vãn

kÕt tiÓu cÇu

-TanshinonII Natrisulfonat cã t¸c dông æn ®Þnh mμng hång cÇu, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña hång cÇu ®èi víi sù tan huyÕt g©y bëi dung dÞch

nh−îc tr−¬ng, nhiÖt l−îng, PH thÊp hoÆc Saponin

- Cao §an s©m ë d¹ng uèng hoÆc tiªm trªn chuét cèng vμ chuét nh¾t kh«ng thÓ hiÖn ®éc tÝnh, cã t¸c dông h¹ sèt vμ chèng viªm

- Acid salvianolicA, B vμ acid rosmarinic cã t¸c

dông øc chÕ sù peroxy hãa lipid g©y bëi NADPH,

vitamin c vμ Fe2+- cystein ë n·o, gan vμ thËn chuét cèng tr¾ng invitro, øc chÕ sù peroxy hãa lipid g©y bëi NADPH- vitamin c m¹nh h¬n sù peroxy hãa lipid g©y bëi Fe2+- cystein. Chóng cßn lμm gi¶m sù s¶n sinh gèc anion superoxid trong hÖ xanthin- xanthin oxydase

99

- Acid salvianolic A cã t¸c dông øc chÕ H+, K+ ATPase vμ

P-Nitrophenyl phosphat ø chÕ sù tiÕt acid ë d¹ dμy

- §an s©m lμm t¨ng tèc ®é cö ®éng cña r¨ng

chØnh h×nh lªn 1,6 lÇn do sù tiªu x−¬ng ë phÝa chÞu ¸p lùc râ h¬n so víi nhãm chøng - ChÊt salviolon cã biÓu hiÖn ®éc h¹i tÕ bμo - ChÊt Tanshinon II Natrisulfonat:

Gi·n m¹ch vμnh, t¨ng l−u l−îng m¸u nu«i tim lμm h¹n chÕ nhåi m¸u c¬ tim - Gi·n m¹ch ngo¹i vi, chèng ®«ng m¸u, h¹ ¸p - Lμm gi¶m Triglycerid trong gan, trong m¸u - An thÇn - øc chÕ sù ph¸t triÓn cña tÕ bμo ung th− - Lμm mÒm, lμm gi¶m thÓ tÝch gan

1010

5- C«ng dông:

- Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu do huyÕt ø, nhiÖt - ChØ thèng: X−¬ng khíp, vïng ngùc,bông,

tim m¹ch

- MÊt ngñ ®au ®Çu suy nh−îc thÇn kinh,

do thiÕu m¸u, t©m huyÕt kÐm - Ch÷a môn nhät: Chñ yÕu môn nhät

ë vïng ngùc vó

- T©m phiÒn nhiÖt: Sèt cao vËt v· tr»n träc,

bøt døt khã chÞu, phiÒn muén

- BÖnh tim, m¹ch vμnh - Viªm gan - Suy thËn - Nhòn n·o, huyÕt khèi - X¬ cøng b×

1111

6- CÊm kÞ:

- Kh«ng dïng cho phô n÷ cã thai, ng−êi thÓ hμn,

®ang ch¶y m¸u. Sî Lª l«

Ho¹t l¹c hiÖu linh ®an Thiªn v−¬ng bæ t©m ®an Phóc ph−¬ng ®an s©m phiÕn

1.2- Xuyªn khung Rhizoma Ligustici wallichii

Lμ th©n rÔ ph¬i kh« cña c©y xuyªn khung: Ligusticum

wallichii Franch. Hä hoa t¸n Apiaceae

1- TVQK: 2- CN: T©n khæ, «n; can ®ëm, t©m bμo Ho¹t huyÕt, hμnh khÝ, khu phong chØ thèng

(Th−îng hμnh ®Çu môc, h¹ ®iÒu kinh thuû, trung khai uÊt kÕt, huyÕt chung khÝ d−îc)

1212

3-Thμnh phÇn ho¸ häc:

- Cã alcaloid dÔ bay h¬i - Tinh dÇu Ligustilid gi¶m ®au, gi·n m¹ch - Acid ferulic - Mét chÊt cã tÝnh chÊt phenol

4- T¸c dông d−îc lý: Tinh dÇu: - LiÒu nhá: øc chÕ ho¹t ®éng cña ®¹i n·o, h−ng phÊn trung khu h« hÊp, trung khu vËn m¹ch, trung khu ph¶n x¹ dÉn ®Õn t¨ng h« hÊp t¨ng huyÕt ¸p nhÑ, t¨ng ph¶n x¹ - LiÒu cao: liÖt ®¹i n·o, c¸c trung khu trªn bÞ øc chÕ dÉn

®Õn h¹ huyÕt ¸p, h¹ th©n nhiÖt

- Trªn tim: liÒu thÊp t¨ng co bãp, gi¶m nhÞp, liÒu cao øc chÕ - Trªm m¹ch lμm gi·n m¹ch:

- §éng m¹ch vμnh - M¹ch m¸u n·o - §éng m¹ch thËn - C¸c mao m¹ch

1313

C¬ chÕ:

- T¸c dông trùc tiÕp trªn m¹ch - KÝch thÝch acetylcholin hoÆc thô thÓ histamin ( g©y h¹ ¸p, h¹n chÕ nhåi m¸u c¬ tim, gi¶m ®au ®Çu)

- øc chÕ sù kÕt vãn tiÓu cÇu - An thÇn - Trªn c¬ tr¬n tö cung, ruét: liÒu cao øc chÕ, liÒu thÊp t¨ng

co bãp

- Chèng phãng x¹, trÞ thiÕu VTM E - Kh¸ng khuÈn, chèng nÊm: Th−¬ng hμn, phã th−¬ng hμn,

thæ t¶, lÞ

- Lμm gi¶m cholesterol trong m¸u - øc chÕ co m¹ch vμ øc chÕ gi·n c¬ tr¬n khÝ qu¶n

( Ferulinolol dÉn chÊt cña acid ferulic)

- Alcaloid tetramethylpyrazine g©y t¨ng ¸p lùc tÜnh m¹ch cöa 5- C«ng dông:

1414

- Rèi läan kinh nguyÖt, thèng kinh, bÕ kinh do huyÕt ø. - C¶m phong hμn ®au nhøc x−¬ng Khíp, h¾t h¬i sæ mòi - Ngùc m¹ng s−ên ®au tøc can khÝ uÊt kÕt

- §au thÇn kinh tam thoa - §éng m¹ch vμnh, ®au th¾t ngùc - Viªm t¾c m¹ch m¸u n·o, phôc håi tai biÕn m¹ch m¸u n·o - Phong thÊp hμn 6- CÊm kÞ:

Kh«ng dïng cho phô n÷ cã thai, ng−êi thÓ nhiÖt, ©m h− ho¶ v−îng, ®ang ch¶y m¸u nhiÒu

1.3- Ých mÉu Herba Leonuri japonici

(Chãi ®Ìn, sung uý)

Toμn c©y trªn mÆt ®Êt c¾t ®o¹n ph¬i kh« cña c©y Ých mÉu: Leonurus japonicus Houtt. Hä hoa m«i Lamiatae

H¬i t©n h¬i khæ tÝnh l¹nh quy kinh can, t©m bμo

1- TVQK: 2- CN: Ho¹t huyÕt ®iÒu kinh, chØ thèng, lîi niÖu tiªu

phï, thanh nhiÖt gi¶i ®éc.

3- Thμnh phÇn ho¸ häc :

- Flavonoid trong ®ã cã rutin.

1515

- Alcaloid:leonurin - Glycoside nh©n sterol - Tinh dÇu; Saponin; Tamin

4- T¸c dông d−îc lý - N−íc s¾c cã t¸c dông t¨ng co bãp tö cung vμ ruét c« lËp - Phôc håi co bãp tim Õch khi bÞ g©y rèi lo¹n nhÞp - an thÇn - H¹ huyÕt ¸p (Chèng l¹i t¸c dông t¨ng huyÕt ¸p cña

adrenalin)

- T¸c dông lîi tiÓu - Lμm tan huyÕt víi hång cÇu thá - KÝch thÝch h« hÊp (t¸c dông trùc tiÕp trªn trung khu h« hÊp,

kh«ng gi¸n tiÕp qua ph¶n x¹ thÇn kinh phÕ vÞ)

- Cã t¸c dông kiÓu ostrgen - øc chÕ ng−ng kÕt tiÓu cÇu, t¨ng ho¹t tÝnh cña

Fibrinogenase

- T¨ng l−u l−îng m¸u m¹ch vμnh - øc chÕ nÊm ngoμi da

1616

5- C«ng dông:

- Rèi lo¹n kinh nguyÖt, ®au bông kinh, v« sinh, sau khi

sinh ®Î m¸u xÊu ra nhiÒu hoÆc n¹o thai m¸u ra kÐo dμi, khÝ h− ra nhiÒu.

- Gi¶m ®au do ø huyÕt: nh− ng· sang chÊn, ®au bông sau

khi ®Ó do co d¹ con

- Môn nhät viªm tuyÕn vó, t¾c tia s÷a - Phï thòng tiÓu tiÖn khã do nhiÖt hoÆc viªm cÇu thËn

cÊp hoÆc m¹n.

- Cao huyÕt ¸p hoÆc c¸c bÖnh vÒ tim m¹ch .

6- CÊm kÞ: Kh«ng dïng cho phô n÷ cã thai, ®ang hμnh

kinh, ®ang cã ch¶y m¸u nhiÒu Chó ý: H¹t Ých mÉu lμ sung uý tö vÞ t©n cam, tÝnh h¬i hμn

C«ng n¨ng ho¹t huyÕt nh− Ých mÉu th¶o, ngoμi ra cßn

cã c«ng n¨ng bæ thËn Ých tinh, d−ìng can minh môc.

1717

1-4 Ng−u tÊt

(Radix Achyranthis bidentatae)

Lμ rÔ ®· chÕ biÕn kh« cña c©y ng−u tÊt: Achyranthes bidentata Blume. Hä rau giÒn Amaranthaceae

VÞ h¬i khæ, h¬i toan, tÝnh b×nh quy kinh can thËn 1- TVQK: 2- CN: Ho¹t huyÕt ®iÒu kinh, lîi thuû th«ng l©m, gi¶i ®éc, bæ

can thËn c−êng g©n cèt, gi¸ng ¸p.

( Th«ng, bæ, giái ®i xuèng, dÉn thuèc, huyÕt xuèng)

3- Thμnh phÇn ho¸ häc: - Saponin thuû ph©n cho acid oleanolic vμ glucose, ngoμi ra

cßn cã ecdysteron vμ inokosteron

4- D−îc lý:

- Thóc ®Èy qu¸ tr×nh tæng hîp protein - Cao láng cã t¸c dông h¹ huyÕt ¸p, gi·n m¹ch,

øc chÕ tim Õch c« lËp

1818

- Gi¶m cholesterol - H¹ ®−¬ng huyÕt - Lîi tiÓu

- C¶i thiÖn chøc n¨ng gan - Lμm gi·n c¬ tr¬n tö cung ë liÒu thÊp, liÒu cao g©y co - Polysaccarid øc chÕ sù ph¸t triÓn khèi u 31-40% - Polysaccarid d¹ng sulfate øc chÕ sù ph¸t triÓn HBsAg,

HBeAg, herpes nhãm I

- Chèng viªm, kh¸ng nÊm

5- C«ng dông: - BÕ kinh, thèng kinh, ®au bông sau khi ®Î do huyÕt ø.

Hay phèi hîp víi ®μo nh©n, hång hoa, ®−¬ng quy.

- Phong thÊp: §au nhøc c¸c khíp x−¬ng, ï tai, g©n c¬

mÒm yÕu, ®Æc biÖt lμ hai chi d−íi gèi, ch©n tay co qu¾p do can thËn h−

- Häng s−ng ®au, loÐt miÖng, b¹ch hÇu do ho¶ ®é nhiÖt ®éc

g©y ra (DÉn ho¶ ®i xuèng gi¸ng thùc ho¶)

1919

- §¸i buèt, ®¸i d¾t ®¸i ra m¸u, phï thòng - Cao huyÕt ¸p do can thËn h− hoÆc ®μm thÊp - C¸c bÖnh vÒ tim m¹ch - Theo s¸ch cæ ng−u tÊt lμm gi¶m tãc b¹c (cid:31) 6 CÊm kÞ: Phô n÷ cã thai khÝ h− h¹ h·m di tinh

3-5 Diªn hå s¸ch

H¬i khæ, t©n, tÝnh «n, quy kinh can, phÕ, tú

Rhizoma corydalis (HuyÒn hå s¸ch, diªn hå, nguyªn hå) Lμ th©n rÔ ph¬i kh« cña c©y huyÒn hå s¸ch Corydalis bulbosa DC. Hä c¶i cÇn Fumariaceae 1- TVQK: 2- CN: Ho¹t huyÕt t¸n ø, hμnh khÝ chØ thèng (Võa ho¹t huyÕt võa hμnh khÝ)

3- Tãm t¾t thμnh phÇn ho¸ häc RÔ cã chøa c¸c alcaloid: d-corydalin, dl- tetrahydropalmatin, dehydrocorydalin, columbamin, protopin, d-yanhumin, d- glaucin, leonticin, hihydrosanguinarin, L-ambinin, d- corybunbin

4- T¸c dông sinh häc - T¸c dông gi¶m ®au an thÇn - Tetrahydropalmatin tiªm tÜnh m¹ch chuét nh¾t liÒu 5mg/ kg kÐo dμi thêi gian ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn, liÒu 10mg/kg ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn mÊt hßan tßan. Tiªm liÒu 60mg/kg cho chuét cèng tr¾ng lμm gi¶m l−îng dopamin, noradrenalin vμ serotonin trong n·o 70-50-30% 2020

5- C«ng dông : - §iÒu kinh: Thèng kinh, bÕ kinh, kinh nguyÖt kh«ng ®Òu do khÝ trÖ

huyÕt ø

- ChØ thèng: Toμn th©n, ngùc bông, chÊn th−¬ng, s¶n hËu, khÝ trÖ huyÕt ø. Lμ thuèc thÇn diÖu ®Ó ch÷a c¸c chøng ®au v× trÞ c¶ khÝ

trÖ trong huyÕt, c¶ huyÕt trÖ trong khÝ - Tuú chøng ®au mμ phèi hîp thuèc thÝch hîp:

- §au bông kinh phèi hîp ®−¬ng quy, xuyªn khung,

h−¬ng phô, Ých mÉu

- §au ngùc s−ên: Phèi hîp uÊt kim - §au do phong hμn, thÊp tý: thªm quÕ chi, xÝch th−îc,

®−¬ng quy

- S¸n khÝ ®au: thªm tiÓu håi « d−îc - §au do viªm nhiÔm: Thªm kim ng©n, liªn kiÒu - §au do sang chÊn: Thªm mét d−îc nhò h−¬ng - §au do loÐt d¹ dμy: Thªm b¹ch truËt, uÊt kim, hoμi

s¬n, méc h−¬ng

- §au thÇn kinh tam thoa: Khung, chØ, th−¬ng nhÜ tö

6- CÊm kÞ:

Phô n÷ cã thai, huyÕt h−, huyÕt nhiÖt kh«ng cã trÖ 2121

kh«ng dïng

2- Thuèc ph¸ huyÕt

2-1-Hång hoa Flos carthami

Hä cóc asteraceae

1- TVQK: 2- CN:

VÞ h¬i t©n, tÝnh «n quy kinh t©m, can Ho¹t huyÕt khø ø, th«ng kinh, thóc sëi (cid:31) Hång hoa chuyªn th«ng lîi kinh m¹ch, lμ khÝ d−îc trong huyÕt nhÑ t¸n, võa cã thÓ bæ võa cã thÓ t¶(cid:31)

3- Thμnh phÇn ho¸ häc: - Cã glycosid trong ®ã cã chÊt cactamin (s¾c tè mμu hång)

vμ mét s¾c tè mμu vμng isocatamin

4- T¸c dông d−îc lý: N−íc s¾c cã t¸c dông: - G©y co c¬ tö cung, ruét - H¹ huyÕt ¸p, t¨ng l−u l−îng m¸u dinh d−ìng c¬ tim vμ m¸u

®éng m¹ch vμnh

- ChÊt cactamin cã ®éc LD50= 20,75 mg/ kg

2222

- Lμm gi¶m cholesterol trong m¸u, gi¶m chuyÓn ho¸ lipid - øc chÕ ng−ng kÕt tiÓu cÇu, b¶o vÖ chèng nhåi m¸u c¬ tim trªn m« h×nh th¾t ®éng m¹ch g©y thiÕu m¸u c¬ tim trªn chuét

5- C«ng dông: - Rèi lo¹n kinh nguyÖt, thèng kinh, bÕ kinh, huyÕt h«i ø trÖ sau khi ®Î (¸c huyÕt) g©y huyÕt vùng, cho¸ng v¸ng, tay ch©n l¹nh), trôc thai chÕt l−u - Sang chÊn, ø huyÕt s−ng ®au - Sëi khã mäc, ung nhät khã ph¸t ra, tr−ng hμ tÝch tô - Mét sè bÖnh tim m¹ch (m¹ch vμnh, huyÕt khèi, lo¹n nhÞp.v) - ThiÓu n¨ng m¹ch m¸u n·o, huyÕt khèi ë n·o 6- CÊm kÞ: Phô n÷ cã thai, ng−êi kinh nguyÖt ra nhiÒu

hoÆc ®ang cã ch¶y m¸u nhiÒu kh«ng

2323

persica (l) Balsch. Hä hoa hång Rosaceae

1- TVQK: 2- CN: (ChÊt nÆng trÇm gi¸ng thiªn vμo trong vμ h¹ tiªu, ph¸ huyÕt ø ë t¹ng phñ, kiªm th«ng tiÖn chØ kh¸i)

3- Thμnh phÇn ho¸ häc : - H¹t cã dÇu thμnh phÇn chñ yÕu lμ acid oleic, linoleic - ChÊt amidalin vμ men emunsin, a. prussic, cholin,

acetylcholin

- Hoa chím lë: glycosid, trifolin - L¸: amidalin, tamin, coumarin - Nhùa: Thμnh phÇn chñ yÕu lμ polysaecarid trong ®ã cã L- arabinose, d- xylose, L-Rhamnose, acid d-glucuronic

2424

4- T¸c dông d−îc lý: - Chèng dÞ øng do øc chÕ s¶n sinh chÊt g©y qu¸ mÉn. - Chèng viªm - Kh¸ng khuÈn, s¸t trïng: øc chÕ trùc khuÈn lþ vμ diÖt giun - Gi·n m¹ch, øc chÕ ng−ng kÕt tiÓu cÇu - Co tö cung ®Ó cÇm m¸u cho s¶n phô khi ®Î - Gi¶m ho - øc chÕ tÕ bμo ung th− cã chän läc - Amidalin vμo c¬ thÓ sÏ gi¶i phãng HCN, chÊt nμy liÒu nhá cã t¸c dông h−ng phÊn trung khu thÇn kinh vμ trung khu h« hÊp ®−îc dïng ®Ó ch÷a ho (trÊn tÜnh trung khu h« hÊp) nh−ng liÒu cao th× øc chÕ 2 trung khu nμy g©y co qu¾p vμ liÖt h« hÊp.

2525

5- C«ng dông:

- Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu, bÕ kinh, thèng kinh, sau

khi sinh huyÕt

- Sang chÊn ø huyÕt g©y s−ng ®au - Tr−ng hμ tÝch tô g©y ®au bông - ung nhät ch−a vì g©y s−ng ®au - T¸o bãn - ChØ kh¸i - Viªm t¾c m¹ch m¸u

6- CÊm kÞ: Ng−êi kh«ng cã ø trÖ phô n÷ cã thai kh«ng dïng Bμi thuèc:

2626

2-3-UÊt kim Rhizoma curcumae longae

vμng Curcuma longa L. Hä gõng Zingiberaceae

1- TVQK: T©n, khæ, hμn, quy kinh t©m, phÕ , can 2- CN: Ph¸ huyÕt, hμnh khÝ gi¶i uÊt, chØ thèng, lîi can ®ëm, l−¬ng huyÕt thanh t©m (lμ khÝ d−îc cña phÇn huyÕt)

3- Tãm t¾t thμnh phÇn ho¸ häc - Nhùa trong ®ã cã curcumin I, II, III - Tinh dÇu cã curcumen, paratolylcacbinol 4- T¸c dông sinh häc a- HÖ tiªu ho¸:

- D¹ dμy: B¶o vÖ niªm m¹c, chèng kÝch øng, chèng loÐt - B¶o vÖ tÕ bμo gan chèng viªm nhiÔm ho¹i tö, gióp tÕ bμo

gan phôc håi, t¨ng tæng hîp protein

- MËt: KÝch thÝch tiÕt mËt lμm th«ng mËt, chèng t¹o sái cholesterol trong mËt (tinh dÇu, curcumin)

2727

- ChÊt Paratolyl, methylcacbinol cã t¸c dông kÝch thÝch

sù bμi tiÕt mËt cña tÕ bμo gan

- ChÊt curcumin lμm th«ng mËt do t¨ng co bãp tói mËt - Tuþ: Lμm t¨ng secretin vμ bicarbonat dÞch tuþ - Ruét: Curcumin lμm gi¶m sinh h¬i ë ruét, Na

curcuminat chèng co th¾t ruét ®èi kh¸ng víi Nicotin

- ChuyÓn ho¸ lipid: Lμm gi¶m Lipoprotein trong huyÕt thanh ë c¸c d¹ng VLDL, LDL, HDL vμ lμm gi¶m cholesterol Curcumin lμm gi¶m lipid toμn phÇn, Curcumen lμm

gi¶m cholesterol

- H¹ ®−êng huyÕt: NÕu phèi hîp víi m−íp ®¾ng t¸c dông t¨ng lªn nhiÒu lÇn, NghÖ lμm t¨ng t¸c dông cña insulin lªn 3 lÇn

2828

2- HÖ tuÇn hoμn:

- Chèng ®«ng m¸u: Curcumin chèng ®«ng m¸u theo c¬

chÕ chèng l¹i ho¹t ®éng cña tromboxan A2

- H¹ huyÕt ¸p: Curcumin h¹ ¸p nhanh nh−ng chãng hÕt - Chèng lo¹n nhÞp

3- HÖ thÇn kinh:

- H¹ nhiÖt gi¶m ®au, kÐo dμi giÊc ngñ cña pentobarbital 4- Chèng viªm cÊp vμ b¸n cÊp: KiÓu corticoid trªn chuét 5 -Chèng «xy ho¸, ®ét biÕn, chèng khèi u vμ chèng ung th−:

- Chèng oxy ho¸: Curcumin b¶o vÖ tÕ bμo chèng l¹i t¸c

g©y ®ét biÕn

- Chèng khèi u: Chèng ph¸t sinh khèi u ë chuét nh¾t - Chèng ung th−: Lμm gi¶m t¸c h¹i trªn gan vÞt cã ¨n

2929

6- Kh¸ng khuÈn, nÊm Candida albicans, lμm liÒn sÑo vÕt th−¬ng 7- Chèng thô thai: G©y nt¨ng co bãp tö cung g©y sÈy thai 8- Chèng dÞ øng, kÝch thÝch lªn da non lμm liÒn sÑo 5- C«ng dông: - Mét sè bÖnh vÒ gan mËt nh− viªm gan cÊp, m·n - Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu, thèng kinh, bÕ kinh do huyÕt ø - Can khÝ uÊt kÕt - VÞ qu¶n thèng (®au d¹ dÇy) viªn nghÖ mËt ong - ChØ huyÕt do thãat qu¶n hoÆc huyÕt nhiÖt - Phô n÷ sau khi ®Î ¨n kÐm hoÆc huyÕt h«i ø trÖ g©y ®au bông - KÝch thÝch lªn da non lμm liÒn sÑo c¸c vÕt th−¬ng( b«i ngoμi) - Sèt cao mª s¶ng vËt v·, ph¸t cuång do t©m nhiÖt, huyÕt nhiÖt - Mét sè bÖnh tim m¹ch nh−: thiÓu n¨ng m¹ch vμnh, ngo¹i t©m

thu

dïng Bμi thuèc:

S¬ can hßan( c−êng can hßan) Tuyªn uÊt th«ng kinh thang

3030

2-4-NghÖ ®en Rhizoma curcumae zedoariae (Ng¶i tÝm, tam n¹i, bång thuËt) lμ th©n rÔ chÕ biÕn kh« cña c©y nghÖ ®en Curcuma Zedoaria hä gõng Zingiberaceae VÞ t©n, khæ, tÝnh «n, vμo kinh can, tú Ph¸ huyÕt, hμnh khÝ, tiªu thùc ho¸ tÝch

1- TVQK: 2- CN: 3-Thμnh phÇn ho¸ häc: - ChÊt nhùa - Tinh dÇu cã 48% secquiterpen, 35% zingiberen 4- T¸c dông d−îc lý: - ChÊt curzerenone cã t¸c dông chèng tæn th−¬ng d¹ dμy ë

liÒu 100mg/kg chuét

- ChÊt curcumenol cã t¸c dông trÇm tÜnh thÇn kinh TW - C¶ 2 chÊt ®Òu cã t¸c dông gi¶m ®au, nh−ng kh«ng cã t¸c

dông h¹ nhiÖt ngay c¶ liÒu cao 200mg/kg thÓ träng

- øc chÕ tÕ bμo ung th− gan

3131

5- C«ng dông :

- §iÒu kinh: Thèng kinh, bÕ, kinh, KN kh«ng ®Òu - §au d¹ dμy - ¡n uèng kh«ng tiªu, bông ®Çy tr−íng, î h¬i, ®au (do thùc tÝch), tr−ng hμ tÝch tô - Phô n÷ sau khi ®Î ¨n kÐm, hoÆc ®au bông do huyÕt h«i ø ®äng - Mét sè bÖnh vÒ gan mËt(Hoμng ®¶n) - BÖnh m¹ch vμnh

6- CÊm kÞ:

Phô n÷ cã thai, ng−êi h− nhiÖt, ng−êi kh«ng cã tÝch trÖ kh«ng dïng

BT: Bét Nga truËt Kim linh t¶ can thang

Hßan nga truËt