Báo cáo khoa học: Nghiên cứu sinh kế các cộng đồng nghèo vùng ven biển Việt Nam

Chia sẻ: Nguyễn Phi Nhung Nhung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

179
lượt xem 37
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Vùng ven biển n-ớc ta có tới 28 tỉnh thnh, bao gồm 273 huyện, 4134 x", chiếm tới 41% diện tích đất đai của cả n-ớc. Chiến l-ợc phát triển kinh tế x" hội đến 2010 của Chính phủ nhấn mạnh sự tăng c-ờng phát triển kinh tế x" hội khu vực ny. Có 157 x" ven biển v b"i ngang đ-ợc đánh giá l các cộng đồng nghèo (theo Quyết định 106/QĐ-TTg ngy 11/6/2004), l những cộng đồng có điều kiện đặc biệt khó khăn, đ-ợc -u tiên hỗ trợ đầu t- phát triển. Tổ chức Ngân hng Thế giới (WB) v Quỹ Phát triển x" hội Nhật Bản (JSDF)...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học: Nghiên cứu sinh kế các cộng đồng nghèo vùng ven biển Việt Nam

Báo cáo khoa học: Nghiên cứu sinh kế các cộng đồng nghèo vùng ven biển Việt Nam
§¹i häc N«ng nghiÖp I T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2006, TËp IV, Sè 6: 117-123 Nghiªn cøu sinh kÕ c¸c céng ®ång nghÌo vïng ven biÓn ViÖt Nam Study on livelihood of poor coastline communities in Vietnam Mai Thanh Cóc1 Summary In recent years, the sustainable livelihood approach is more and more applied for development research in Vietnam. The paper discussed application of the approach to study livelihood of the poor coastline communities which emphasized: (i) the present livelihoods of the poor coastline communities with their constraints and disadvantages; (ii) a livelihood analysis by applied 'sustainable livelihood framework' for sustainable livelihood strategies of the poor communities. The application of ‘sustainable livelihood framework’ implied a suitability of this approach in the case of the poor coastline communities in particular, in the poor communities in general in Vietnam. The study results showed that effective supports to the poor communities should be focused on aquaculture as selective priority of the communities. Some models of aquaculture as ‘freshwater fish’, ‘rice-freshwater fish’, ‘seaweed culture’ should be encouraged and spported. Key words: Ilvelihood; sustainable livelihood, 'sustainable livelihood framework', coastline communities. I. §Æt vÊn ®Ò Nghiªn cøu n y, nh»m gi¶i quyÕt c¸c môc tiªu (néi dung) c¬ b¶n sau: (i) Giíi thiÖu viÖc Vïng ven biÓn n−íc ta cã tíi 28 tØnh øng dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn v ph©n tÝch th nh, bao gåm 273 huyÖn, 4134 x , chiÕm tíi sinh kÕ trong nghiªn cøu kinh tÕ x héi vïng 41% diÖn tÝch ®Êt ®ai cña c¶ n−íc. ChiÕn l−îc ven biÓn; (ii) Xem xÐt thùc tr¹ng sinh kÕ v ph¸t triÓn kinh tÕ x héi ®Õn 2010 cña ChÝnh kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån lùc cña c¸c céng phñ nhÊn m¹nh sù t¨ng c−êng ph¸t triÓn kinh ®ång nghÌo kh¶o s¸t, trong ®ã nhÊn m¹nh tÕ x héi khu vùc n y. Cã 157 x ven biÓn v nhãm d©n nghÌo; (iii) Ph©n tÝch sinh kÕ v b i ngang ®−îc ®¸nh gi¸ l c¸c céng ®ång tæng hîp c¸c gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt cña céng ®ång nghÌo (theo QuyÕt ®Þnh 106/Q§-TTg ng y vÒ ph¸t triÓn sinh kÕ bÒn v÷ng. 11/6/2004), l nh÷ng céng ®ång cã ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt khã kh¨n, ®−îc −u tiªn hç trî ®Çu t− 2. PH¦¥NG PH¸P TIÕP CËN V PH¢N TÝCH ph¸t triÓn. Tæ chøc Ng©n h ng ThÕ giíi (WB) SINH KÕ C¸C CéNG §åNG NGHÌO VEN v Quü Ph¸t triÓn x héi NhËt B¶n (JSDF) trong BIÓN sù hîp t¸c víi ChÝnh phñ ViÖt nam ® ®ång ý d nh mét nguån ng©n s¸ch hç trî ph¸t triÓn c¸c 2.1 Lùa chän c¸c céng ®ång nghiªn cøu céng ®ång nghÌo n y. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®Æt ra Trªn c¬ së tham kh¶o th«ng tin thø cÊp l sÏ b¾t ®Çu b»ng c¸c ho¹t ®éng n o, sö dông v tham vÊn ý kiÕn tõ Bé Thñy s¶n v Bé KÕ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ph¸t triÓn n o ®Ó sù hç ho¹ch ®Çu t− vÒ c¸c céng ®ång (x ) ®Æc biÖt trî céng ®ång cã hiÖu qu¶ nhÊt. §Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n vïng ven biÓn, 6 x tõ 6 huyÖn cña vÊn ®Ò n y, viÖc nghiªn cøu v ph©n tÝch sinh 5 tØnh ®−îc lùa chän ®ª kh¶o s¸t. C¸c x kÕ c¸c céng ®ång nghÌo ®iÓn h×nh vïng ven ®−îc lùa chän ® cè g¾ng ®¶m b¶o c¸c tiªu biÓn l cã rÊt cã ý nghÜa c¶ vÒ khÝa c¹nh chÝ sau: (i) Thuéc c¸c x ven biÓn ®Æc biÖt ph−¬ng ph¸p luËn v khÝa c¹nhN«ng tiÔn. I. Khoa Kinh tÕ & PTNT, §¹i häc thùc nghiÖp 1
khã kh¨n, cã tû lÖ hé nghÌo cao; (ii) §a ph−¬ng; v (v) N¨ng lùc tham gia v thùc d¹ng vÒ d©n téc; (iii) Cã nhu cÇu v kh¶ hiÖn cam kÕt cña ng−êi d©n (céng ®ång). n¨ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, nhÊn m¹nh Danh môc c¸c céng ®ång ®−îc lùa chän ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn thuû s¶n; (iv) Sù minh biÓu thÞ ë hép 1 d−íi ®©y: b¹ch v s½n lßng cña chÝnh quyÒn ®Þa Hép 1. C¸c céng ®ång ®−îc lùa chän nghiªn cøu Khu vùc miÒn B¾c: X Qu¶ng §iÒn, huyÖn H¶i H , Qu¶ng Ninh X Kim §«ng, huyÖn Kim S¬n, Ninh B×nh Khu vùc miÒn Trung: X Th¹ch H¶i, huyÖn Th¹ch H , H TÜnh X ThÞnh Léc, huyÖn Can Léc, H TÜnh X Ph−íc Dinh, huyÖn Ninh Ph−íc, Ninh ThuËn Khu vùc miÒn Nam: X Mü Long Nam, huyÖn CÇu Ngang, Tr Vinh vai trß chñ yÕu trong viÖc thùc hiÖn ph©n tÝch 2.2 Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn v ph©n tÝch sinh sinh kÕ. kÕ- sù vËn dông cho nghiªn cøu Trong nghiªn cøu n y, lý luËn vÒ ph©n TiÕp cËn sinh kÕ l mét ph−¬ng ph¸p tiÕp tÝch sinh kÕ ®−îc sö dông linh ho¹t. Quan cËn ph¸t triÓn h÷u hiÖu hiÖn ®ang ®−îc c¸c niÖm vÒ céng ®ång nghÌo nhÊn m¹nh l céng n−íc ®ang ph¸t triÓn trong khu vùc Ch©u ¸- ®ång x /th«n. Tuy nhiªn, quan niÖm céng Th¸i B×nh D−¬ng vËn dông kh¸ phæ biÓn. ®ång n y ®−îc më réng trong qu¸ tr×nh tham Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ph−¬ng ph¸p n y ®−îc sö vÊn: ý kiÕn cña c¸c c¸n c¸n bé liªn quan ®Õn dông trong mét sè nghiªn cøu ph¸t triÓn ë céng ®ång c¬ së ë c¸c cÊp huyÖn, tØnh còng ViÖt Nam. TriÕt lý c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p ®−îc tham kh¶o v cïng chia sÎ, c©n nh¾c. Qu¸ tiÕp cËn n y l sù ph¸t triÓn kinh tÕ x héi tr×nh tham vÊn vÒ ph©n tÝch sinh kÕ céng ®ång muèn cã hiÖu qu¶ tèt ph¶i b¾t ®Çu tõ viÖc ph©n ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c: 3 cÊp tham gia tÝch sinh kÕ cña ng−êi d©n. Ph−¬ng ph¸p tiÕp (cÊp tØnh, huyÖn, céng ®ång-th«n/x ), trong ®ã cËn n y ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi ph¸t triÓn nhÊn m¹nh cÊp céng ®ång. KÕt qu¶ nghiªn cøu c¸c céng ®éng khã kh¨n, c¸c nhãm d©n c− chÝnh l s¶n phÈm cuèi cïng cña céng ®ång, nghÌo v thiÖt thßi. Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn sinh ®−îc c¸c céng ®ång chÊp nhËn. kÕ l con ®−êng dÉn ®Õn sù hiÓu biÕt s©u s¾c, §Ó ®¸nh gi¸ sinh kÕ ng−êi nghÌo, khung nh»m ®−a ng−êi d©n v o trung t©m cña qu¸ ph©n tÝch sinh kÕ bÒn v÷ng ®−îc ¸p dông. tr×nh ph¸t triÓn v chia sÎ th«ng tin vÒ nh÷ng Nguyªn t¾c xuyªn suèt cña khung ph©n tÝch yÕu tè t¸c ®éng ®Õn nguån lùc cña hä. sinh kÕ bÒn v÷ng l 'lÊy con ng−êi l m trung Ph©n tÝch sinh kÕ l mét ph−¬ng ph¸p t×m t©m. Con ng−êi víi 5 nguån vèn chñ yÕu l : hiÓu linh ho¹t v cã hÖ thèng vÒ hiÖn tr¹ng vèn con ng−êi, vèn vËt chÊt, vèn t i chÝnh, vèn sinh kÕ, kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån lùc cña tù nhiªn, v vèn x héi. C¸c nguån vèn n y ng−êi d©n, cïng víi nh÷ng yÕu tè g©y bÊt lîi, ®−îc g¾n trong khung c¶nh m«i tr−êng chÝnh nh÷ng gi¶i ph¸p m hä cã thÓ lùa chän, trong s¸ch, thÓ chÕ, luËt lÖ...v cã sù t−¬ng t¸c chän ®ã huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång ®Ó cã läc t¹o ra c¸c c¬ héi sinh kÕ bÒn v÷ng cña con thÓ häc hái tõ c¸c c¸ nh©n, c¸c nhãm d©n c− ng−êi, nhÊt l nhãm ng−êi nghÌo trong nh÷ng trong céng ®ång ®ã. MÆc dï ph−¬ng ph¸p n y ho n c¶nh cô thÓ cña hä (s¬ ®å 1). kh«ng cã g× l phøc t¹p, nh−ng viÖc trao vai trß ®Þnh ®o¹t cho ng−êi d©n l mét ph¹m trï Nh÷ng c«ng cô cô thÓ cña thèng kª v míi mÎ. Ph©n tÝch sinh kÕ cÇn sö dông c¸c mét sè ph−¬ng ph¸p kh¸c nh−: '®¸nh gi¸ c«ng cô huy ®éng sù tham gia cña d©n, v v× n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n' vËy c¸c nhãm d©n c− trong céng ®ång sÏ cã (PRA) v 'häc v h nh ®éng cïng tham gia'
(PLA) còng ®−îc sö dông trong ph©n tÝch sinh SWOT, c¸c chØ tiªu sè tuyÖt ®èi, t−¬ng ®èi, kÕ nh−: th«ng tin thø cÊp, th¶o luËn nhãm, l¸t b×nh qu©n, vv... c¾t sinh th¸i, ma trËn ph©n lo¹i, s¬ ®å VENN, KHUNG PH¢N TÝCH SINH KÕ BÒN V÷NG TµI S¶N SINH KÕ KÕT QU¶ SINH KÕ VËN HµNH - Thu nhËp tèt h¬n H C¸C NGUåN THÓ CHÕ- - C¶i thiÖn t×nh tr¹ng G¢Y TæN CHÝNH S¸CH cuéc sèng S TH¦¥NG CHIÕN L¦îC N - Gi¶m tÝnh dÔ bÞ tæn SINH KÕ - C¸c có sèc, th−¬ng - ChÝnh quyÒn c¸c khñng ho¶ng - C¶i thiÖn an ninh l−¬ng cÊp - Xu h−íng kinh tÕ- P F thùc - Khu vùc t− nh©n x· héi-m«i tr−êng - Sö dông bÒn v÷ng c¸c - LuËt lÖ/V¨n hãa/ - BiÕn ®éng mïa nguån t i nguyªn ChÝnh s¸ch/ThÓ vô thiªn nhiªn ¶nh h−ëng chÕ cËn H: Vèn con ng−êi F: Vèn t i chÝnh P: Vèn vËt chÊt N: Vèn tù nhiªn S: Vèn x· héi S¬ ®å 1. Khung ph©n tÝch sinh kÕ bÒn v÷ng Nguån: http://www.livelihoods.org/info/guidance_sheets_pdfs/section6.pdf (T i liÖu h−íng dÉn vÒ Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn v ph©n tÝch sinh kÕ). 3. C¸C KÕT QU¶ NGHI£N CøU V TH¶O nu«i trång thuû h¶i s¶n), tiÓu thñ c«ng nghiÖp LUËN (chÕ biÕn thuû h¶i s¶n nh− n−íc m¾m, m¾m t«m, s¬ chÕ c¸c lo¹i h¶i s¶n: c¸ kh«, mùc 3.1. Thùc tr¹ng sinh kÕ cña c¸c céng ®ång kh«), dÞch vô th−¬ng m¹i (bu«n b¸n nhá) v nghÌo kh¶o s¸t l m thuª (liªn quan ®Õn tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng - Nh×n chung, cã mét sù ®a d¹ng vÒ sinh kÓ c¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng). HÇu hÕt kÕ ®èi víi c¸c céng ®ång kh¶o s¸t: c¸c sinh c¸c céng ®ång kh¶o s¸t ®Òu cã trªn 10 sinh kÕ tËp trung v o c¶ n«ng nghiÖp (trång trät, kÕ (ho¹t ®éng cô thÓ t¹o thu nhËp) c¸c lo¹i. ch¨n nu«i) ng− nghiÖp (®¸nh b¾t/khai th¸c v (Hép 2). Hép 2. Sù ®a d¹ng sinh kÕ cña d©n nghÌo ë x· Qu¶ng §iÒn (Qu¶ng Ninh) KÕt qu¶ th¶o luËn v ph©n tÝch sinh kÕ ë céng ®ång n y cho thÊy cã 17 sinh kÕ chñ yÕu, ®ã l : (i) Trång lóa n−íc, trång m u, (ii) Ch¨n nu«i gia sóc, (iii) Khai th¸c h¶i s¶n ven bê, (iv) Bu«n b¸n nhá, (v) L m thuª theo thêi vô, (vi) Nu«i c¸ n−íc ngät, (vii) Nu«i c¸ tù nhiªn, (viii) Nu«i nghªu, ngao, nhuyÔn thÓ, (ix) KiÕm cñi tõ rõng, (x) Trång rõng, (xi) Trång rau, (xii) Trång chÌ, (xiii) Nu«i c¸ lång bÌ, (xiv) Nu«i t«m, (xv) TiÓu thñ c«ng nghiÖp, (xvi) Khai th¸c hÇm má, v (xvii) S¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng. Nguån: §iÒu tra trùc tiÕp t¹i Qu¶ng Ninh cña Nhãm nghiªn cøu ViÖn Kinh tÕ ViÖt Nam, 2006.
MÆc dï, c¸c x kh¶o s¸t l nh÷ng céng c¶ c¸c céng ®ång ven biÓn v cã sù ®ãng gãp ®ång ven biÓn nh−ng ph©n tÝch sinh kÕ cho v o t¹o thu nhËp. §Æc biÖt mét sè x nh− thÊy: chØ cã mét sè Ýt x sinh kÕ vÒ ng− nghiÖp Ph−íc Dinh v Ph−íc Diªm cña Ninh ThuËn chiÕm −u thÕ h¬n c¶ vÒ sè l−îng lao ®éng ho¹t ®éng l m thuª hiÖn t¹i ®ãng gãp cã ý tham gia v c¶ vÒ thu nhËp mang l¹i. C¸c céng nghÜa nhÊt ®èi víi thu nhËp cña céng ®ång ®ång n y tËp trung ë c¸c x ven biÓn miÒn d©n c− nghÌo. Tuy nhiªn, c¸c sinh kÕ n y sÏ nam Trung bé nh− c¸c x Ph−íc Dinh, Ph−íc kh«ng ®¸p øng ®−îc sù bÒn v÷ng v phï hîp Diªm (Ninh ThuËn) cã tíi h¬n 50% sè lao theo c¸c tiªu chÝ trong khung ph©n tÝch sinh ®éng/hé ng− nghiÖp v thu nhËp vÒ ng− kÕ v÷ng bÒn. nghiÖp (®¸nh b¾t/khai th¸c/nu«i trång thuû h¶i KÕt qu¶ ph©n tÝch vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn s¶n) còng ®−îc xÕp sè mét trong c¸c ho¹t cho thÊy: chØ cã mét sè hé kh¸ míi cã ®ñ tiÒm ®éng t¹o thu nhËp. Mét sè céng ®ång ven biÓn lùc tiÕp cËn nguån lîi xa bê. C¸c hé ng− d©n kh¸c ë miÒn trung Trung bé v miÒn B¾c nh− nghÌo ë c¸c th«n/x kh¶o s¸t kh«ng tiÕp cËn x Th¹ch H¶i (Th¹ch H ) sinh kÕ ng− nghiÖp ®−îc víi nguån lîi h¶i s¶n xa bê do kh«ng ®ñ chØ chiÕm 30% tæng thu nhËp cña x . Tuy kh¶ n¨ng s¾m ph−¬ng tiÖn. Mét bé phËn sè hé nhiªn, khi xem xÐt cô thÓ ë céng ®ång cÊp tiÕp cËn víi nguån lîi ven bê theo c¸c h×nh th«n, th× th«ng th−êng c¸c th«n l m nghÒ biÓn thøc/thÓ lo¹i ®¸nh b¾t v khai th¸c kh¸c nhau: (ng− nghiÖp) sinh kÕ ng− nghiÖp vÉn gãp phÇn lÆn mß t«m, vít èc, ®¸nh c¸ l−íi, vít rong t¹o thu nhËp tèt nhÊt. biÓn, rau c©u (nh− ë Ninh ThuËn) v c¸c h×nh Sinh kÕ ng− nghiÖp vÒ ®¸nh b¾t v khai thøc ®¸nh c¸, mùc (nh− ë H TÜnh, Qu¶ng th¸c h¶i s¶n xa bê chØ tËp trung v o mét sè Ýt Ninh, Ninh B×nh). C¸c hé nghÌo ch−a tiÕp hé gia ®×nh kh¸. Sè hé ng− d©n nghÌo tËp cËn/khai th¸c ®−îc (hoÆc hÕt søc h¹n chÕ) trung v o khai th¸c/®¸nh b¾t ven bê. Sinh kÕ nguån lîi mÆt n−íc nu«i trång thñy s¶n nh−: n y trong t−¬ng lai sÏ kh«ng tån t¹i v× nguån nu«i t«m, c¸, èc, nu«i trång rong sôn do h¹n t i nguyªn c¹n kiÖt v LuËt ®¸nh b¾t còng chÕ vÒ vèn v n¨ng lùc tæ chøc, kü thuËt. kh«ng khuyÕn khÝch khai th¸c ven bê. Nh×n chung ®èi víi tÊt c¶ c¸c céng ®ång Sinh kÕ ng− nghiÖp vÒ nu«i trång thuû kh¶o s¸t ®Òu ®èi mÆt víi c¸c c¶n trë khi tiÕp s¶n, h¶i s¶n dï hiÖn t¹i kh«ng ®ãng vai trß sè cËn nguån lùc. Sù th¶o luËn ë c¸c céng ®ång mét nh−ng còng gãp phÇn quan träng (sau nghÌo cho thÊy: khÝa c¹nh rñi ro trong ho¹t sinh kÕ n«ng nghiÖp) vÒ t¹o thu nhËp. §iÒu ®éng nu«i trång thñy s¶n l mét trong nh÷ng quan träng l c¸c sinh kÕ nu«i trång thuû h¶i c¶n trë lín nhÊt trong viÖc tiÕp cËn nguån lùc s¶n ®−îc c¸c céng ®ång ph©n tÝch v nhËn thñy s¶n cña nhãm d©n nghÌo. Bèn nhãm rñi thøc ®ã l sinh kÕ tiÒm n¨ng, bÒn v÷ng (theo ro chñ yÕu nhÊt, ®ã l : tiªu chÝ trong khung ph©n tÝch sinh kÕ bÒn (i) Rñi ro do thiªn tai (b o lôt): l m vì bê, v÷ng). Xu h−íng chung cña tÊt c¶ c¸c céng ®ª cã khi mÊt tr¾ng s¶n phÈm; hoÆc l m « ®ång, ®Æc biÖt l ng− d©n nghÌo l h−íng tíi ®a nhiÔm m«i tr−êng g©y bÖnh tËt, hoÆc g©y háng d¹ng hãa thu nhËp theo h−íng nu«i trång thñy c¬ giíi do sãng to (víi rong sôn) vv... h¶i s¶n (t«m, c¸ lång, èc h−¬ng, c¸ n−íc ngät, Õch, rong sôn v c¸c lo¹i nhuyÔn thÓ kh¸c). (ii) ¤ nhiÔm nguån n−íc: l m chÕt h ng lo¹t thuû h¶i s¶n, do nhiÒu nguyªn nh©n, trong Sinh kÕ vÒ c«ng nghiÖp v tiÓu thñ c«ng ®ã ph¶i kÓ ®Õn c¸c nguyªn nh©n thiÕu quy nghiÖp cã xuÊt hiÖn nh−ng chiÕm tû lÖ rÊt nhá ë ho¹ch, kü thuËt nu«i trång; c¸c céng ®ång kh¶o s¸t. Trong sè n y, ®¸ng l−u ý l cã mét sè Ýt céng ®ång cã nghÒ truyÒn thèng (iii) DÞch bÖnh: còng do nhiÒu nguyªn nh−: chÕ biÕn n−íc m¾m ë Ph−íc Dinh, Ph−íc nh©n, trong ®ã cã nguyªn nh©n thiªn tai, « Diªm (Ninh ThuËn), chÕ biÕn n−íc m¾m, c¸c lo¹i nhiÔm m«i tr−êng, kü thuËt nu«i trång; m¾m ë Th¹ch H¶i (H TÜnh). Tuy nhiªn, sè (iv) Gi¸ c¶ thÞ tr−êng biÕn ®éng thÊt ng nh nghÒ n y còng kh«ng thÝch øng víi t i s¶n th−êng: cã nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã sù vèn cã cña nhãm d©n nghÌo. thiÕu quy ho¹ch s¶n phÈm nu«i trång, kh©u C¸c sinh kÕ kh¸c, nh− dÞch vô, bu«n b¸n chÕ biÕn s¶n phÈm kh«ng chó träng, thiÕu sù nhá, l m thuª, vv... xuÊt hiÖn phæ biÕn ë tÊt hiÓu biÕt vÒ thÞ tr−êng, marketing s¶n phÈm.
V× vËy, ®èi víi ng−êi nghÌo, nu«i trång v÷ng bÒn l¹i cho kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan vÒ c¸c thñy s¶n vÉn cßn l b i to¸n khã. Tuy nhiªn, dùa sinh kÕ ng− nghiÖp cña c¸c céng ®ång n y. v o khung ph©n tÝch sinh kÕ bÒn v÷ng, c¸c céng Nh×n chung, nu«i trång thñy h¶i s¶n vÉn l ®ång còng ® lùa chän ®−îc cho m×nh nh÷ng sinh kÕ lùa chän −u tiªn sè mét cña c¸c céng sinh kÕ cã tÝnh v÷ng bÒn, nhÊt l phï hîp víi ®ång ®−îc tham vÊn. HiÖn nay cã nhiÒu sinh ®iÒu kiÖn cña nhãm d©n nghÌo. C¸c sinh kÕ ®ã kÕ/m« h×nh cô thÓ vÒ nu«i trång thuû h¶i s¶n ®−îc ph©n tÝch v m« t¶ ë phÇn d−íi ®©y. cho c¸c céng ®ång n y. Xem xÐt tõ nhiÒu yªu cÇu kh¸c nhau (kinh phÝ ®Çu t−, tr×nh ®é kü 3.2. Ph©n tÝch sinh kÕ v c¸c gi¶i ph¸p lùa thuËt, kinh nghiÖm,...) m mét sè m« h×nh chän cña c¸c céng ®ång nghÌo ven biÓn mÆc dï cã kh¶ n¨ng t¹o thu nhËp rÊt cao nh−ng c¸c hé nghÌo kh«ng thÓ tiÕp cËn v lùa 3.2.1. Nh÷ng sinh kÕ lùa chän vÒ ng− chän ®−îc do nguån 'vèn t i chÝnh' v 'vèn nghiÖp con ng−êi' kh«ng ®¸p øng ®−îc. Tuy nhiªn, Dï c¸c sinh kÕ vÒ ng− nghiÖp hiÖn t¹i c¸c hé nghÌo còng cã nh÷ng sinh kÕ lùa chän ch−a cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh vÒ ®ãng gãp thu phï hîp tïy v o c¸c ho n c¶nh cô thÓ cña tõng nhËp cho ng−êi d©n vïng ven biÓn, nh−ng kÕt céng ®ång (Xem Hép 3). qu¶ ph©n tÝch sinh kÕ dùa v o khung sinh kÕ Hép 3. Ph©n tÝch sinh kÕ lùa chän ë x· Qu¶ng §iÒn (Qu¶ng Ninh) Tæng sè ®iÓm trªn c¬ së ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña tõng sinh kÕ ®Õn theo c¸c tiªu chÝ ¶nh h−ëng (khung ph©n tÝch sinh kÕ) th× nu«i c¸ n−íc ngät l sinh kÕ cã sè ®iÓm cao nhÊt. MÆc dï nhiÒu n¬i nu«i c¸ n−íc ngät cßn mang tÝnh tù ph¸t, v nhiÒu hé nghÌo thiÕu vèn nªn ch−a thÓ ph¸t triÓn theo m« h×nh n y nh−ng vÒ t−¬ng lai, theo ng−êi d©n ®¸nh gi¸, nu«i c¸ n−íc ngät l lùa chän sinh kÕ −u tiªn cao nhÊt mang l¹i nguån thu nhËp æn ®Þnh, gióp xo¸ nghÌo, nhÊt l ë nh÷ng n¬i ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai kh«ng phï hîp víi n«ng nghiÖp truyÒn thèng. Do thøc ¨n s½n, tËn dông ®−îc, gi¶m l−îng thøc ¨n ph¶i mua nªn gi¶m ®−îc ®¸ng kÓ chi phÝ ®Çu v o. HiÖn nay, nhu cÇu thÞ tr−êng vÒ tiªu dïng c¸ n−íc ngät ë Qu¶ng Ninh kh¸ lín nªn kh«ng khã kh¨n trong tiªu thô s¶n phÈm. Thùc tÕ tõ c¸c m« h×nh cho thÊy nu«i c¸ n−íc ngät mang l¹i thu nhËp cao gÊp 4-5 lÇn trång lóa n−íc. Bªn c¹nh ®ã, nu«i c¸ n−íc ngät kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng nhiÒu, m ng−îc l¹i, c¸ tiªu diÖt cung qu¨ng gióp cho m«i tr−êng s¹ch h¬n. Sinh kÕ ®øng thø 2 l trång lóa n−íc v trång m u. §èi víi nghÒ n«ng, ®©y vÉn l sinh kÕ mang l¹i thu nhËp theo kiÓu truyÒn thèng. Tuy nhiªn do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh«ng thuËn lîi (nhiÒu n¬i kh«ng chñ ®éng ®−îc n−íc, gi¸ ®Çu v o cao) nªn n¨ng suÊt thÊp, chñ yÕu chØ ®ñ tù cung tù cÊp. MÆt kh¸c, do ph¶i dïng ph©n bãn v thuèc trõ s©u trong qu¸ tr×nh trång trät nªn sinh kÕ n y l m ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn m«i tr−êng. Sau trång lóa n−íc v trång m u, ch¨n nu«i gia sóc l sinh kÕ cã ®iÓm tæng hîp ®øng thø 3. Tuy nhiªn do ng−êi nghÌo thiÕu vèn v kiÕn thøc nu«i nªn ®Çu t− kh«ng ®ång bé vÒ chuång tr¹i, dÔ bÞ dÞch bÖnh, l m ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng. MÆc dï sinh kÕ khai th¸c h¶i s¶n ven bê mang l¹i ®iÓm vÒ thu nhËp cho ng−êi nghÌo cao nhÊt, gi¶i quyÕt ®−îc viÖc l m cho nhiÒu ®èi t−îng, nh−ng do khai th¸c tr n lan, thiÕu qui ho¹ch v qu¶n lý nªn dÔ dÉn ®Õn c¹n kiÖt nguån lîi, ¶nh h−ëng lín tíi møc ®é bÒn v÷ng cña m«i tr−êng, v× vËy tæng hîp ®iÓm sinh kÕ n y chØ ®øng thø 4. L m thuª mÆc dï mang l¹i thu nhËp kh«ng nhá cho ng−êi nghÌo nh−ng vÒ l©u d i kh«ng æn ®Þnh, tuy nhiªn ®©y còng l lùa chän cña nhiÒu hé n«ng d©n, ®Æc biÖt l hé nghÌo nh»m c¶i thiÖn thªm thu nhËp, nhÊt l lóc n«ng nh n, ®øng thø 5 vÒ ®iÓm tæng hîp trong c¸c lo¹i sinh kÕ. Nu«i t«m, nu«i c¸ lång bÌ mÆc dï mang l¹i thu nhËp cao nh−ng do ®Æc thï cÇn nhiÒu vèn, yªu cÇu kü thuËt cao nªn kh«ng phï hîp víi ng−êi nghÌo. Nguån: §iÒu tra trùc tiÕp t¹i Qu¶ng Ninh cña Nhãm nghiªn cøu ViÖn Kinh tÕ ViÖt Nam, 2006.
KÕt qu¶ tæng hîp c¸c sinh kÕ/m« h×nh nu«i trång thñy s¶n cña c¸c céng ®ång tham vÊn ®−îc thÓ hiÖn ë b¶ng 1 d−íi ®©y: B¶ng 1. Tæng hîp sinh kÕ lùa chän cña c¸c céng ®ång nghÌo kh¶o s¸t TØnh HuyÖn Céng ®ång v sinh kÕ/m« h×nh lùa chän(*) H¶i H X· Qu¶ng §iÒn: Qu¶ng Ninh - Nu«i c¸ n−íc ngät (vïng trong ®ª): −u tiªn 1; - Nu«i ngao, nghªu v nguyÔn thÓ (vïng b·i triÒu): −u tiªn 2. X· Kim §«ng: Nu«i C¸-T«m-Cua n−íc lî (ph−¬ng thøc thay thÕ): Kim S¬n Ninh B×nh −u tiªn 1. Th¹ch H X· Th¹ch H¶i: Nu«i c¸ n−íc ngät: −u tiªn 1. Hµ TÜnh Can Léc X· ThÞnh Léc - Nu«i c¸ ao (n−íc ngät): −u tiªn 1; - Nu«i C¸-lóa (lu©n phiªn); −u tiªn 2. X· Ph−íc Dinh v Ph−íc Diªm: Trång rong sôn b»ng lång ngo i Ninh Ph−íc Ninh ThuËn biÓn: −u tiªn 1. CÇu Ngang X· Mü Long Nam : Nu«i t«m só: −u tiªn 2. Trµ Vinh Nguån: Tæng hîp kÕt qu¶ cña c¸c nhãm nghiªn cøu thùc ®Þa 5 tØnh, 2006. Ghi chó: (*) Sù lùa chän dùa theo khung 'sinh kÕ v÷ng bÒn', ë ®iÒu kiÖn cô thÓ nghiªn cøu n y ®−îc dùa v o 3 tiªu chÝ (i) Møc ®é lîi Ých ( thu nhËp) cho ng−êi nghÌo (c¶ trong hiÖn t¹i v t−¬ng lai); (ii) TÝnh bÒn v÷ng (c¸c khÝa c¹nh x héi-m«i tr−êng); v (iii) Sù s½n cã/kh¶ thi cña c¸c hç trî (cña nh n−íc, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, nh t i trî vÒ vèn, kü thuËt, …). Tõ kÕt qu¶ lùa chän sinh kÕ nu«i trång thñy h¶i s¶n, mét sè ho¹t ®éng cô thÓ trong nu«i trång thñy s¶n ®−îc ph©n tÝch v lùa chän theo c¸c møc ®é −u tiªn. (xem b¶ng 2). B¶ng 2. C¸c ho¹t ®éng −u tiªn trong nu«i trång thñy s¶n cña c¸c céng ®ång kh¶o s¸t C¸c ho¹t ®éng ®Ò xuÊt X· ThÞnh Léc X· Kim §«ng X· Qu¶ng §iÒn Quy ho¹ch v thùc hiÖn quy ho¹ch nu«i trång thuû s¶n ë 3(*) 2 c¸c cÊp trong tØnh X©y dùng c¸c m« h×nh phï hîp víi thùc tiÔn cña ®Þa ph−¬ng 5 6 §Çu t− x©y dùng c¬ së h¹ tÇng/thuû lîi cÊp tho¸t n−íc 2 1 1 Cho vay vèn phï hîp víi tõng quy m« ph¸t triÓn cô thÓ cho 1 4 2 c¸c hé nghÌo T¨ng c−êng c¸n bé kü thuËt th−êng xuyªn cho c¬ së/hç trî 6 5 kü thuËt cho c¸c hé nghÌo 4 TËp huÊn n©ng cao n¨ng lùc vÒ nu«i trång thuû s¶n cho ng−êi d©n nãi chung, hé nghÌo nãi riªng 4 Hç trî gièng/x©y dùng c¸c tr¹m gièng 3 3 Tæ chøc thu mua s¶n phÈm ë tõng ®Þa ph−¬ng 7 X©y dùng m¹ng l−íi khuyÕn ng− viªn t¹i cÊp th«n 5 Hç trî x©y dùng tñ thuèc cho nu«i trång thñy h¶i s¶n t¹i 6 th«n Nguån: Tæng hîp kÕt qu¶ cña c¸c nhãm nghiªn cøu thùc ®Þa 5 tØnh, 2006 (*) Ghi chó: Sè 1, 2, 3...: −u tiªn thø nhÊt, thø hai, thø 3...) sinh kÕ v÷ng bÒn", mét sè sinh kÕ kh¸c ngo i 3.2.2. Nh÷ng sinh kÕ lùa chän kh¸c ng− nghiÖp nh− n«ng nghiÖp (trång trät –ch¨n Ngo i c¸c sinh kÕ nu«i trång thñy s¶n nu«i) còng ®−îc c¸c céng ®ång quan t©m. KÕt ®−îc hÇu hÕt c¸c céng ®ång lùa chän nh− l qu¶ ®−îc tæng hîp ë b¶ng 3. nh÷ng sinh kÕ −u tiªn sè 1, dùa v o 'khung
B¶ng 3. Danh môc c¸c sinh kÕ lùa chän ®Ò xuÊt cña c¸c céng ®ång kh¶o s¸t TØnh HuyÖn Céng ®ång v sinh kÕ/m« h×nh lùa chän H¶i H X· Qu¶ng §iÒn: ChØ tËp trung cho sinh kÕ Thñy s¶n Qu¶ng Ninh Kim S¬n Ninh B×nh X· Kim §«ng: Trång Lóa-cãi (−u tiªn 2) Th¹ch H Hµ TÜnh X· Th¹ch H¶i: Trång lóa-m u (−u tiªn 2) Can Léc X· ThÞnh Léc: ChØ tËp trung cho c¸c sinh kÕ Thñy s¶n Ninh Ph−íc Ninh ThuËn X· Ph−íc Dinh vµ Ph−íc Diªm: Ch¨n nu«i cõu, bß (−u tiªn 2) CÇu Ngang X· Mü Long Nam: Ch¨n nu«i bß (−u tiªn 1) Trµ Vinh Nguån: Tæng hîp kÕt qu¶ cña c¸c nhãm nghiªn cøu thùc ®Þa 5 tØnh, 2006. - Tæ chøc tËp huÊn kiÕn thøc nu«i, phßng 4. KÕT LUËN ngõa dÞch bÖnh, t¨ng c−êng tËp huÊn thùc ViÖc sö dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn v h nh, x©y dùng m« h×nh ®iÓm. ph©n tÝch sinh kÕ cho thÊy sù phï hîp cña - X©y dùng m¹ng l−íi khuyÕn ng− viªn v c¸ch tiÕp cËn n y trong nghiªn cøu ph¸t triÓn hç trî x©y dùng tñ thuèc cho nu«i trång thñy ë n−íc ta nãi chung, tr−êng hîp nghiªn cøu s¶n t¹i cÊp th«n. sinh kÕ bÒn v÷ng c¸c céng ®ång nghÌo nãi riªng. Cïng víi mét sè ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn - Mét sè ho¹t ®éng bæ trî kh¸c còng nªn míi trong ph¸t triÓn nh− 'ph¸t triÓn dùa v o ®−îc xem xÐt ®Ò xuÊt hç trî nh−: (i) T¨ng t i s¶n v néi lùc cña céng ®ång', c¸ch tiÕp c−êng n¨ng lùc cña c¸n bé thñy s¶n cÊp tØnh, cËn n y gãp phÇn më ra h−íng tiÕp cËn míi huyÖn vÒ kiÕn thøc qu¶n lý cã sù tham gia cña trong nghiªn cøu v ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. céng ®ång; (ii) T¨ng c−êng sù nhËn thøc cña céng ®ång ng− d©n vÒ sinh kÕ, vÒ luËt khai C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu v th¶o luËn nãi th¸c h¶i s¶n, c¸c chñ tr−¬ng cña Nh n−íc liªn trªn gîi ý r»ng: sù hç trî c¸c céng ®ång nghÌo quan ®Õn ph¸t triÓn thñy s¶n. ven biÓn nªn tËp trung v o ph¸t triÓn sinh kÕ nu«i trång thñy s¶n theo sù lùa chän −u tiªn T i liÖu tham kh¶o cña hä. Mét sè m« h×nh ®−îc ®¸nh gi¸ cao vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®−îc cña c¸c céng ®ång ng− Nhãm nghiªn cøu ViÖn Kinh tÕ ViÖt Nam d©n nghÌo nh−: m« h×nh nu«i c¸ n−íc ngät, (2006). C¸c B¸o c¸o nghiªn cøu thùc m« h×nh kÕt hîp lóa-c¸ n−íc ngät, m« h×nh ®Þa vÒ ph¸t triÓn thñy s¶n ë c¸c tØnh trång rong sôn trong lång, vv...nªn ®−îc Qu¶ng Ninh, Ninh B×nh, H TÜnh, Ninh khuyÕn khÝch −u tiªn hç trî. Tuy nhiªn, c¸c ThuËn v Tr Vinh. ho¹t ®éng hç trî nu«i trång thñy s¶n cÇn tËp NguyÔn V¨n Hu©n v céng sù (2006). B¸o c¸o trung v o nh÷ng nhu cÇu bøc xóc nhÊt cña nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi Dù ¸n hç trî ng−êi d©n v phï hîp víi n¨ng lùc t i chÝnh ph¸t triÓn thñy s¶n c¸c céng ®ång cña gãi t i trî, ®ã l : nghÌo vïng ven biÓn ViÖt nam. - HÖ thèng thñy lîi cung cÊp n−íc: l nhu Së Thñy s¶n Ninh ThuËn (2006). B¸o c¸o vÒ cÇu m hÇu hÕt c¸c céng ®ång nu«i trång thuû quy ho¹ch ph¸t triÓn thñy s¶n ®Õn n¨m s¶n ®ang mong muèn. V× vËy, tuú theo møc 2010. hç trî t i chÝnh m lùa chän ®Çu t− x©y dùng hÖ thèng kªnh m−¬ng kiªn cè (cã tÇm d i h¹n) UBND x Qu¶ng §iÒn (2005). B¸o c¸o vÒ hoÆc x©y dùng hÖ thèng tr÷ n−íc cho mïa h¹n viÖc thùc hiÖn nghÞ quyÕt sè 10 NQ- (trung v ng¾n h¹n) l phï hîp víi nhu cÇu H§ND huyÖn vÒ thùc hiÖn chuyÓn ®æi cña ng−êi d©n. mét sè diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ sang nu«i trång thñy s¶n. - Cho vay tÝn dông theo nhãm hé, thêi h¹n 2 n¨m, møc 25-35 triÖu/hé, l i suÊt −u ® i. Website: http://www.livelihoods.org/info/guidanc - Hç trî ®Çu t− x©y dùng c¸c tr¹m s¶n e_sheets_pdfs/section6.pdf (T i liÖu xuÊt gièng c¸ n−íc ngät theo qui ho¹ch cña h−íng dÉn vÒ Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn v c¸c së thñy s¶n tØnh (vÝ dô nh− tr−êng hîp cña ph©n tÝch sinh kÕ). Qu¶ng Ninh).
§¹i häc N«ng nghiÖp I T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2006: TËp IV, Sè 6: 124