Báo cáo " luật tục Tây Nguyên - giá trị văn hóa pháp lý, quarn lý cộng đồng và mối quan hệ với pháp luật "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

114
lượt xem 29
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luật khác nhau trong cuộc sống: luật văn phạm, luật thơ, ca, luật chơi các trò chơi thể thao, luật chiến tranh, luật tập quán; luật kinh doanh; luật “đời” ; luật tôn giáo; luật của các cộng đồng dân c- xây dựng nên, luật do nhà n-ớc đặt ra v.v... Luật tục thuộc phạm trù tập quán. Theo các quan điểm phổ biến hiện nay, luật tục đ-ợc hiểu là những tập quán, phong tục tồn tại d-ới dạng truyền khẩu và thành văn, là hệ thống những quy tắc xử sự điều chỉnh mọi mặt của đời sống...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo " luật tục Tây Nguyên - giá trị văn hóa pháp lý, quarn lý cộng đồng và mối quan hệ với pháp luật "

luËt tôc T©y Nguyªn - gi¸ trÞ v¨n hãa ph¸p lý, qu¶n lý céng ®ång vµ mèi quan hÖ víi ph¸p luËt Hoµng ThÞ Kim QuÕ luËt kh¸c nhau trong cuéc sèng: luËt v¨n 1. VËn dông, nghiªn cøu, kh¶o s¸t tËp ph¹m, luËt th¬, ca, luËt ch¬i c¸c trß ch¬i qu¸n, luËt tôc, h−¬ng −íc lµ viÖc thÓ thao, luËt chiÕn tranh, luËt tËp qu¸n; lµm hîp hiÕn, hîp ph¸p, hîp ®¹o lý, luËt kinh doanh; luËt “®êi” ; luËt t«n gi¸o; c¸ch thøc qu¶n lý céng ®ång truyÒn thèng cña c¸c d©n téc ViÖt Nam luËt cña c¸c céng ®ång d©n c− x©y dùng nªn, luËt do nhµ n−íc ®Æt ra v.v... LuËt tôc Ph¸p luËt ViÖt Nam ®· quy ®Þnh c¸c thuéc ph¹m trï tËp qu¸n. Theo c¸c quan tiÒn ®Ò cho viÖc ¸p dông vµ ph¸t huy ®iÓm phæ biÕn hiÖn nay, luËt tôc ®−îc hiÓu nh÷ng mÆt tÝch cùc cña tËp qu¸n, phong lµ nh÷ng tËp qu¸n, phong tôc tån t¹i d−íi tôc, truyÒn thèng, trong ®ã cã luËt tôc, d¹ng truyÒn khÈu vµ thµnh v¨n, lµ hÖ h−¬ng −íc. Bé luËt d©n sù quy ®Þnh thèng nh÷ng quy t¾c xö sù ®iÒu chØnh mäi nguyªn t¾c cho phÐp ¸p dông tËp qu¸n ®Þa mÆt cña ®êi sèng céng ®ång. §iÒu kh¸c biÖt ph−¬ng trong c¸c quan hÖ d©n sù trªn gi÷a luËt tôc víi nh÷ng tËp qu¸n, phong nguyªn t¾c t«n träng, tu©n thñ ph¸p luËt tôc b×nh th−êng lµ luËt tôc kh«ng ph¶i lµ nhµ n−íc vµ ®¹o ®øc x· héi. §−êng lèi cña tæng hîp mäi phong tôc, tËp qu¸n mµ chØ §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: x©y dùng nÒn d©n bao gåm nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n, quy lÖ chñ x· héi chñ nghÜa ë c¬ së, n©ng cao c¸c t¸c ®éng ®Õn nh÷ng hµnh vi c¸ nh©n trong h×nh thøc lµm chñ cña nh©n d©n, c¸c h×nh céng ®ång hay gi÷a c¸c céng ®ång víi nhau thøc tù qu¶n, b»ng c¸c quy −íc, h−¬ng −íc nh− lµ nh÷ng quy t¾c xö sù mang tÝnh b¾t t¹i c¬ së phï hîp víi ph¸p luËt cña nhµ buéc, g¾n víi nh÷ng h×nh thøc xö ph¹t vµ n−íc [1, tr.44,127]. ViÖc nghiªn cøu, kh¶o khen th−ëng. s¸t luËt tôc, h−¬ng −íc, ¸p dông luËt tôc, LuËt tôc võa chøa ®ùng c¸c quy ®Þnh - h−¬ng −íc do vËy lµ viÖc lµm hîp hiÕn, hîp c¸c ®iÒu kho¶n vÒ luËt néi dung vµ luËt tè ph¸p, hîp ®¹o lý truyÒn thèng, c¸ch thøc tông - luËt h×nh thøc nãi theo ng«n ng÷ qu¶n lý céng ®ång truyÒn thèng cña c¸c ph¸p lý hiÖn ®¹i. §©y lµ mét gi¸ trÞ v¨n d©n téc ViÖt Nam. Nh×n réng ra, bªn c¹nh ho¸ - ph¸p lý rÊt to lín vµ quý b¸u cña luËt cña Nhµ n−íc, sù tån t¹i cña c¸c lo¹i luËt tôc mµ chóng ta ch−a khai th¸c ®Çy quy t¾c x· héi - c¸c lo¹i “luËt” kh¸c còng cã ®ñ. Trong luËt tôc T©y Nguyªn - £§ª vµ ë kh¾p mäi quèc gia, d©n téc. VÊn ®Ò lµ M'N«ng cã nhiÒu ®iÒu trùc tiÕp nãi vÒ tËp quan ®iÓm, c¸ch thøc gi¶i quyÕt mèi quan qu¸n, phong tôc vµ c¸c h×nh thøc xö lý c¸c hÖ gi÷a c¸c lo¹i luËt nµy sao cho phï hîp vi ph¹m tËp qu¸n [3; tr.26]. Trong qu¸ víi lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸ nh©n, céng tr×nh tuyÓn chän (kÓ c¶ mÆt thêi gian) mét ®ång vµ lîi Ých quèc gia - d©n téc. sè tËp qu¸n ®−îc coi lµ cÇn thiÕt cho céng 2. LuËt tôc - kh¸i niÖm vµ mèi quan ®ång, ai còng ph¶i tu©n theo nªn nã trë hÖ víi tËp qu¸n thµnh luËt tôc. LuËt tôc chÝnh lµ nh÷ng hµnh ®éng nh÷ng khu«n mÉu øng xö ®· LuËt theo nghÜa réng nhÊt lµ nh÷ng tu©n theo chuÈn mùc vÒ lu©n lý, chÝnh trÞ quan hÖ tÊt yÕu trong b¶n chÊt cña sù vËt vµ thÈm mü cña mét céng ®ång. §Æc biÖt - mäi sù vËt ®Òu cã luËt [2; tr.31]. ThuËt luËt tôc cã tÝnh c−ìng chÕ cao, nã quy ®Þnh ng÷ "LuËt" xÐt theo nghÜa phæ qu¸t nh− râ nh÷ng ®iÒu ®−îc phÐp lµm vµ nh÷ng chóng ta ®· biÕt thùc chÊt lµ nh÷ng quy ®iÒu ng¨n cÊm. t¾c (quy ph¹m), theo ®ã, cã rÊt nhiÒu lo¹i
LuËt tôc vµ tËp qu¸n lµ nh÷ng khu«n truyÒn qua nhiÒu thÕ hÖ. Mçi mét ®iÒu luËt mÉu øng xö ®−îc ®Æt ra trong mét c«ng th−êng sö dông c¸ch thÓ hiÖn "quy t¾c xö ®ång. LuËt tôc vµ tËp qu¸n cã nh÷ng ®iÓm sù" theo c«ng thøc phæ qu¸t nh− sau: Nªu gièng nhau nh−ng còng cã ®iÓm kh¸c sù kiÖn, hµnh vi - dÉn gi¶i t¸c h¹i cña nhau. TËp qu¸n vµ luËt tôc ®−îc h×nh hµnh vi vi ph¹m (hoÆc kh«ng vi ph¹m) thµnh tõ nh÷ng thãi quen, khu«n mÉu øng - yªu cÇu xö lý chung hoÆc chÕ tµi cô xö ®−îc mäi ng−êi tu©n theo. TËp qu¸n cã thÓ. C¸c hµnh vi vi ph¹m th−êng ®−îc nªu biªn ®é réng nh−ng luËt tôc th−êng cã biªn cô thÓ, chi tiÕt. ThËm x−ng lµ c¸ch so s¸nh ®é hÑp, quy ®Þnh râ nh÷ng ®iÒu cô thÓ. TËp ®−îc dïng rÊt phæ biÕn trong toµn bé luËt qu¸n ®−îc mäi ng−êi tù gi¸c tu©n theo, tôc, bëi ®©y lµ c¸ch diÔn ®¹t gÇn gòi nhÊt theo d− luËn ®iÒu chØnh, cßn luËt tôc cã víi ng−êi d©n, phï hîp víi tr×nh ®é t− duy, tÝnh c−ìng chÕ cao, g©y ¸p lùc b¾t buéc mäi nhËn thøc cña hä. VÝ dô, §iÒu 20 LuËt tôc c¸ nh©n tu©n theo. LuËt tôc th−êng b¾t £§ª vÒ téi lõa ®¶o: "H¾n biÕn c©y ®a thµnh nguån tõ tËp qu¸n. Trong qu¸ tr×nh tuyÓn mñ c©y sung, biÕn voi c¸i thµnh voi ®ùc, chän mét sè tËp qu¸n cã tÝnh h−íng ®Ých biÕn ng−êi nµy thµnh ng−êi kia; h¾n vèn lµ cao, ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt cho kÎ l−êi biÕng, chßi kh«ng lµm, rÉy kh«ng lîi Ých cña mét céng ®ång sÏ trë thµnh luËt ph¸t... V× vËy cã viÖc ph¶i ®−a h¾n ra xÐt tôc. VÝ dô, khi vµo rõng thÊy tæ ong, ng−êi xö". PhÇn nªu yªu cÇu xö lý th−êng nªu ph¸t hiÖn ®Çu tiªn sÏ ®¸nh dÊu, vÒ sau chÕ tµi ®èi víi ng−êi vi ph¹m, song cóng cã luËt tôc cã nh÷ng quy ®Þnh: kh«ng ai ®−îc nhiÒu ®iÒu luËt kh«ng nªu chÕ tµi cô thÓ, lÊy trong mét thêi gian bao l©u.... mµ cã khi chØ nh¾c nhë, r¨n ®e ®Ó con 3. LuËt tôc - tõ h×nh thøc thÓ hiÖn ®Õn ng−êi tr¸nh kh«ng ®Ó x¶y ra c¸c vi ph¹m, néi dung c¬ b¶n, ph¹m vi ®iÒu chØnh hoÆc chØ nªu c¸ch xö sù phï hîp tËp qu¸n, - nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng tiªu biÓu ®¹o ®øc céng ®ång. H×nh thøc thÓ hiÖn cña LuËt tôc phï LuËt tôc ph¶n ¸nh ý chÝ chung cña mäi hîp víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n thµnh viªn trong x· héi, lµ hÖ thèng c¸c ho¸ cña c¸c d©n téc £§ª vµ M'N«ng, víi t− quy ph¹m trªn c¬ së quan niÖm ®¹o ®øc x· duy, tr×nh ®é nhËn thøc vµ cuéc sèng cña héi. Tinh thÇn cña luËt tôc lµ ®−a ra quy ng−êi d©n hai d©n téc £§ª vµ M'N«ng [3, ph¹m ®Ó gi¶i quyÕt cã lý cã t×nh nh÷ng tr.18 - 25]. Ng«n ng÷ cña LuËt tôc lµ lo¹i m©u thuÉn, ®Ó r¨n ®e gi¸o dôc. LuËt tôc v¨n vÇn, ®ã lµ h×nh thøc chuyÓn tiÕp gi÷a h−íng thiÖn cho con ng−êi, ®· lµm ng−êi khÈu vÞ h»ng ngµy víi ng«n ng÷ th¬ ca. th× ph¶i thËt thµ, kh«ng gian dèi, kh«ng C¸c ®iÒu luËt ®−îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng lêi lµm ®iÒu ¸c, mang tÝnh khuyªn r¨n nh−: nãi cã vÇn ®iÖu, nh− nh÷ng bµi h¸t, tr−êng "Con nai chí cã hóc nhau. Con hæ chí cã ca, truyÖn kÓ khan... Lêi nãi vÇn “Duª K c¨n nhau. Con ng−êi chí cã ®¸nh nhau" ®i” lµ nh÷ng lêi nãi cã vÇn, cã ®iÖu, ®−îc (LuËt tôc M'n«ng). LuËt tôc £§ª ®−îc ®¶m nãi cã h×nh ¶nh vÝ von, bãng giã, tùa nh− b¶o thùc hiÖn b»ng søc m¹nh cña d− luËn ca dao, tôc ng÷ [3, tr.34-36]. H×nh thøc thÓ céng ®ång, b»ng chÝnh sù tù gi¸c cña mçi hiÖn cña luËt tôc ®· lµm cho ng−êi ta dÔ c¸ nh©n, cã khi nh− mét thãi quen. D− nhí, dÔ l−u truyÒn ®Ó lµm theo. Trong c¸c luËn céng ®ång lµ lùc l−îng h−íng dÉn vµ ®iÒu cña LuËt tôc £§ª vµ M'N«ng, th−êng c−ìng chÕ c¸c thµnh viªn øng xö theo ®óng nªu c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi vi ph¹m, ¸p chuÈn mùc cña quy −íc vµ tËp qu¸n ph¸p. dông lèi vÝ von h×nh ¶nh hµnh vi vi ph¹m D− luËn céng ®ång gãp phÇn cæ vò, khÝch víi nh÷ng hµnh vi, sù vËt, hiÖn t−îng kh¸c. lÖ c¸c thµnh viªn chÊp hµnh c¸c quy −íc, LuËt tôc lµ mét c«ng tr×nh lËp tôc tËp lµm tèt c¸c ®iÒu ph¶i lµm, cã t¸c dông r¨n thÓ cña c¶ céng ®ång vµ ®−îc chän läc, l−u ®e, ng¨n ngõa nh÷ng ng−êi cã hµnh ®éng
vi ph¹m quy −íc, tËp qu¸n ph¸p. MÆt ph¹m", mµ th«ng qua viÖc m« t¶ hµnh vi vi kh¸c, tÝn ng−ìng thÇn linh còng chi phèi ý ph¹m trong ®iÒu luËt cô thÓ ®Ó kÕt luËn thøc tu©n thñ luËt tôc cña ng−êi £§ª vµ mét ng−êi bÞ coi lµ cã téi vµ ph¶i ®−a ra xÐt M'N«ng. C¸c vi ph¹m phong tôc sÏ lµm xóc xö, khi c¸c hµnh vi do ng−êi ®ã thùc hiÖn ph¹m ®Õn c¸c vÞ thÇn vµ hä sÏ kh«ng che tho¶ m·n nh÷ng yÕu tè cña vi ph¹m ®· chë b¶o vÖ cho ng−êi d©n. V× vËy viÖc xÐt ®−îc ®iÒu luËt dù liÖu tr−íc. Kh¸i niÖm vÒ xö c«ng minh, ý thøc coi träng luËt tôc cßn téi cã hÇu hÕt trong c¸c ®iÒu luËt. Kh¸i do yÕu tè thÇn linh trong ®êi sèng chi phèi niÖm nµy kh«ng ®ång nghÜa víi kh¸i niÖm buéc hä tù gi¸c thùc hiÖn. C¬ chÕ thÇn linh "téi ph¹m" mµ chØ lµ sù x¸c ®Þnh mét hµnh chÝnh lµ mét søc m¹nh hç trî cho c¬ chÕ vi lµ hîp hay tr¸i luËt lÖ, ®¹o ®øc. Theo céng ®ång dùa trªn nÒn t¶ng luËt tôc ®−îc quan ®iÓm cña luËt häc, téi ph¹m chØ xuÊt duy tr× vµ t«n träng trong céng ®ång. hiÖn vµ tån t¹i trong x· héi cã ph©n chia giai cÊp. Trong x· héi céng s¶n nguyªn LuËt tôc cã ph¹m vi ®iÒu chØnh réng, thuû nã ®−îc xem lµ hiÖn t−îng vi ph¹m, bao qu¸t toµn bé c¸c lÜnh vùc quan hÖ x· tiªu cùc vµ ®−îc gi¶i quyÕt b»ng ý kiÕn tËp héi. C¨n cø vµo tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña thÓ víi nh÷ng ng−êi cã liªn quan. §iÒu nh÷ng quan hÖ x· héi ®−îc ®iÒu chØnh, cã ®¸ng ghi nhËn lµ, trong c¸c yÕu tè cÊu thÓ ph©n thµnh nh÷ng nhãm c¬ b¶n sau thµnh vi ph¹m luËt tôc - cÊu thµnh "téi ®©y: lÜnh vùc tæ chøc vµ qu¶n lý céng ®ång; ph¹m" (nãi theo ng«n ng÷ phæ th«ng), dÊu lÜnh vùc æn ®Þnh trËt tù an ninh vµ ®¶m hiÖu lçi cè ý cã mÆt ë tÊt c¶ c¸c ®iÒu luËt vÒ b¶o lîi Ých céng ®ång; lÜnh vùc t«n träng, vi ph¹m luËt tôc. Bëi v×, theo quan niÖm tu©n thñ, b¶o vÖ phong tôc, tËp qu¸n; lÜnh cña ng−êi £§ª vµ M' N«ng, mét hµnh vi cã vùc quan hÖ d©n sù; h«n nh©n vµ gia ®×nh; h¹i cho lîi Ých céng ®ång, bÞ coi lµ vi ph¹m lÜnh vùc qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai; b¶o vÖ luËt tôc ph¶i lµ hµnh vi ®−îc thùc hiÖn mét s¶n xuÊt, m«i tr−êng; lÜnh vùc duy tr× vµ c¸ch cè ý, chñ t©m cña chñ thÓ vi ph¹m. gi¸o dôc nÕp sèng v¨n ho¸ tÝn ng−ìng. LuËt tôc cã nh÷ng quy ®Þnh rÊt tiÕn bé, thÓ C¸c quy ®Þnh trong lÜnh vùc tæ chøc vµ hiÖn tÝnh c«ng b»ng trong viÖc quy tr¸ch qu¶n lý céng ®ång ®iÒu chØnh vÒ mèi quan nhiÖm bÞ xö ph¹t vi ph¹m, kh«ng cã sù hÖ gi÷a ng−êi ®Çu lµng, tr−ëng bu«n vµ c¸c ph©n biÖt gi÷a nh÷ng ng−êi hä hµng ruét thµnh viªn bu«n lµng. QuyÒn vµ nghÜa vô thÞt: "ChuyÖn nhá th× xö nhÑ, chuyÖn lín ®−îc ®Æt ra ®èi víi c¸c hai lo¹i chñ thÓ nµy. th× xö nÆng. NÕu lµ chuyÖn gi÷a anh em bµ Ng−êi ®øng ®Çu bu«n ®−îc h−ëng quy chÕ con th× còng xö nh− vËy…" bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ danh dù, th©n thÓ, Nhãm quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã nghÜa vô: ch¨m lo lîi Ých cho d©n lµng, chiÕm vÞ trÝ c¬ b¶n trong LuËt tôc d©n téc b¶o ®¶m quyÒn lîi cho hä, kh«ng ®−îc léng £§ª vµ M’N«ng - T©y Nguyªn. NÐt næi bËt hµnh, tuú tiÖn l¹m quyÒn. LuËt tôc quy trong nguyªn t¾c h«n nh©n cña ng−êi £§ª ®Þnh rÊt cô thÓ nh÷ng téi ph¹m do ng−êi mµ luËt tôc b¶o vÖ nghiªm ngÆt lµ tôc nèi chñ bu«n thùc hiÖn, bao gåm: téi giÊu nßi. LuËt tôc quy ®Þnh vî chång kh«ng nªn ng−êi, téi che giÊu c¸c vô viÖc trong lµng; ng¨n c¶n c«ng viÖc cña nhau, nÕu ng−êi téi chiÕm cña d©n lµng; téi kh«ng ch¨m lo chång lêi biÕng kh«ng ch¨m sãc vî con th× chu ®¸o d©n lµng; téi b¾t bí giam cÇm oan luËt tôc cho phÐp ng−êi vî ®−îc ®i lÊy sai v.v... VÒ c¬ b¶n, c¸c quy ®Þnh nµy cßn chång kh¸c. §èi víi nh÷ng ng−êi chång vò phï hîp víi c¸c quan hÖ céng ®ång vµ xö lý phu, ®¸nh vî th−¬ng tÝch th× ph¶i khuyªn c¸c mèi quan hÖ céng ®ång hiÖn nay[3, tr.27]. b¶o, chí nªn c¨ng th¼ng ®−îc thua mµ LuËt tôc £§ª vµ M'N«ng kh«ng ®−a ra ph¶i hoµ gi¶i ®Ó th−¬ng yªu nh− cò. KÎ xói kh¸i niÖm hµnh vi vi ph¹m, kh¸i niÖm " téi giôc ®Ó vî chång ng−êi ta xung kh¾c ph¶i
chuéc lçi, ®Òn téi. Cha mÑ, con c¸i ph¶i cã chØ cã ng−êi n÷ gia tr−ëng nµy míi cã nghÜa vô ch¨m sãc, nu«i nÊng, nÕu lµm quyÒn qu¶n lý. Ng−êi ®−îc thõa kÕ lµ con tr¸i víi ®¹o lý Êy, LuËt tôc M'n«ng ®Òu c¸i nh−ng ph¶i lµ ng−êi con cã hiÕu, cã khÐp vµo téi. Trong LuËt tôc còng cã nhiÒu ch¨m sãc cha mÑ. Con nu«i ®−îc h−ëng quy ®Þnh h¹n chÕ, còng cã “c¸i ¸c”, theo lêi thõa kÕ cña cha mÑ nu«i nÕu hiÕu th¶o víi c¸n bé l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng, ch¼ng h¹n cha mÑ nu«i. trong viÖc xö téi quan hÖ bÊt chÝnh. Theo Cã sù kh¸c biÖt kh¸ lín gi÷a luËt d©n ®ã, nÕu ng−êi phô n÷ ®· khai, th× dï cã sù vµ luËt tôc vÒ nguyªn t¾c chÞu tr¸ch hay kh«ng, ng−êi ®µn «ng còng bÞ quy téi nhiÖm. Trong LuËt tôc th× nhiÒu tr−êng lµ ®· cã quan hÖ bÊt chÝnh víi chÞ ta. LuËt hîp theo nguyªn t¾c mÊt mét ®Òn ba, ngoµi tôc cã c©u: "Phô n÷ ng· lµ trai chÕt", phô c¸i ®· mÊt ph¶i ®Òn thªm mét c¸i tr−íc n÷ khai ng−êi ®µn «ng cã téi lµ anh ta ph¶i mét c¸i sau. VÝ dô §iÒu 210 LuËt tôc "NÕu chÞu téi, mÆc dï sù thËt lµ kh«ng cã. Råi h¾n ®· ¨n trém mét con vËt vµ sau ®ã ¨n sau ®ã, ng−êi ®µn «ng ®ã nÕu cã vî th× sÏ bÞ thÞt hoÆc ®em b¸n th× ngoµi tr¶ gi¸ con vËt vî ph¹t, tøc anh ta sÏ bÞ ph¹t hai lÇn. h¾n ph¶i ®Òn thªm 2 con n÷a mét con VÒ lÜnh vùc d©n sù. XuÊt ph¸t tõ tr−íc mét con sau". LuËt tôc tuy kh«ng cã ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tiÒn giai cÊp, chÕ ®é kh¸i niÖm thÕ nµo lµ giao dÞch d©n sù mÉu hÖ vµ tÝn ng−ìng v¹n vËt h÷u linh lµ nh−ng tõ hîp ®ång cho ®Õn hµnh vi ph¸p ba ®Æc thï xuyªn suèt, chi phèi, quy ®Þnh lý ®¬n ph−¬ng ®Òu ®−îc LuËt tôc ®Ò cËp quan hÖ x· héi nãi chung vµ quan hÖ d©n ®Õn. LuËt tôc qui ®Þnh viÖc mua tµi s¶n sù nãi riªng. C¸c quan hÖ nhiÒu lóc ph¶i cña trÎ vÞ thµnh niªn th× viÖc mua b¸n coi qua mét c¬ chÕ trung gian lµ thÇn linh. nh− v« hiÖu do vi ph¹m ®iÒu kiÖn thø Ngay c¶ viÖc x¸c ®Þnh mèi quan hÖ nh©n nhÊt, lõa dèi khi mua b¸n tøc sù tù qu¶ gi÷a hµnh vi vi ph¹m vµ hËu qu¶ thiÖt nguyÖn cña bªn kia lµ sai lÇm do hµnh vi h¹i x¶y ra ë ®©y kh«ng ph¶i lµ mèi quan cè ý lõa dèi cña mét bªn sÏ bÞ xÐt xö. Khi hÖ duy vËt trùc tiÕp gi÷a hµnh vi vµ hËu ®· cam kÕt ®· høa th× ph¶i thùc hiÖn nÕu qu¶ mµ nhiÒu lóc th«ng qua mét yÕu tè vi ph¹m cam kÕt th× sÏ bÞ xö ph¹t. LuËt trung gian lµ thÇn linh. Hµnh vi tr¸i tôc lÖ tôc theo ®ã cha mÑ ph¶i båi th−êng thiÖt ®ã lµm cho thÇn linh næi giËn; dÉn ®Õn h¹i do trÎ con, ng−êi ®iªn g©y ra do hä ®· thÇn linh gi¸ng tai ho¹ ®Õn cho bªn bÞ thiÖt kh«ng gi¸o dôc, qu¶n lÝ tèt nh÷ng ng−êi nµy. h¹i. LuËt tôc qui ®Þnh nghÜa vô loan b¸o Quan niÖm vÒ quyÒn së h÷u ®Êt cña cho ng−êi kh¸c biÕt khi b¾t ®−îc cña c¶i vµ ng−êi £§ª. §Êt ®ai thuéc së h÷u chung sau 3 n¨m mµ kh«ng cã ng−êi ®Õn nhËn th× hay riªng ®Òu kh«ng thÓ tuú tiÖn sö dông tµi s¶n thuéc së h÷u ng−êi b¾t ®−îc, viÖc cè mµ ph¶i theo c¸c tËp tôc nhÊt ®Þnh. QuyÒn t×nh giÊu giÕm tµi s¶n b¾t ®−îc ngoµi viÖc së h÷u ®Êt ®ai cña mçi gia ®×nh ®−îc hiÓu tr¶ l¹i cßn ph¶i ®Òn thªm "hai c¸i n÷a". gåm: quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn ®Þnh ®o¹t vµ Do duy tr× truyÒn thèng gia ®×nh mÉu quyÒn sö dông. QuyÒn chiÕm h÷u thuéc vÒ hÖ nªn ®©y lµ quan hÖ d©n sù vÒ thõa kÕ c¶ gia ®×nh mÉu hÖ. QuyÒn ®Þnh ®o¹t thuéc rÊt ®−îc quan t©m. LuËt tôc £§ª thõa vÒ P«l¨n vµ quyÒn sö dông thuéc vÒ c¸c nhËn viÖc thõa kÕ theo di chóc. Néi dung thµnh viªn, gia ®×nh cña gia ®×nh mÉu hÖ ®ã (*). XuÊt ph¸t tõ môc ®Ých ph¸t triÓn s¶n thõa kÕ ®−îc luËt tôc ®Ò cËp ®Õn nh− sau: viÖc thõa kÕ ph¶i theo dßng mÑ. Ng−êi qu¶n lý di s¶n lµ ng−êi tr−ëng n÷ cña dßng (*) Trong x· héi £§ª cæ, khi thiÕu ®Êt ng−êi ngoµi bu«n cã thÓ xin ®Êt nh−ng ph¶i ®−îc chñ ®Êt ®ång ý vµ d©n hä, gia ®×nh. Tµi s¶n tæ tiªn ®Ó l¹i cho c¶ lµng nhÊt trÝ míi ®−îc chñ ®Êt s¶n xuÊt. §−îc mïa chØ dßng hä thõa kÕ vµ kh«ng ®−îc b¸n, ®æi vµ cÇn biÕu vµi gô lóa, mÊt mïa th× th«i. Thêi kú ph©n chia hai miÒn, xuÊt hiÖn chiÕm h÷u vµ mua b¸n ruéng ®Êt
xuÊt, luËt tôc £§ª cßn ®Þnh ra nhiÒu ®iÒu ®iÒu thiÖn. LuËt tôc bao qu¸t - phñ sãng luËt nh»m yªu cÇu ng−êi d©n £§ª ph¶i cã tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng ý thøc b¶o vÖ s¶n xuÊt, b¶o vÖ m«i tr−êng d©n téc, tõ s¶n xuÊt, tæ chøc x· héi vµ chung bªn c¹nh viÖc b¶o vÖ ®Êt ®ai. quan hÖ céng ®ång, gia ®×nh vµ quan hÖ gia ®×nh, quan hÖ nam n÷, vÒ lÔ nghi 4. HiÖu lùc thùc tÕ cña LuËt tôc vµ sù phong tôc... t¸c ®éng qua l¹i gi÷a luËt tôc vµ ph¸p luËt trong cuéc sèng ®ång bµo Cßn nhiÒu quy ®Þnh cña LuËt tôc mang c¸c d©n téc T©y Nguyªn hiÖn nay tÝnh l¹c hËu, ph¶n tiÕn bé. LuËt tôc ®· duy Cuéc sèng víi nh÷ng quy luËt ®· ho¸ tr× mét sè quan niÖm tÝn ng−ìng l¹c hËu vÒ th©n vµo c¸c triÕt lý sèng, lèi sèng, c¸ch thÇn linh (sù trõng ph¹t cña Yang), tËp tôc sèng cña con ng−êi vÉn t×m cho m×nh lý do, h«n nh©n (nèi nßi), h×nh thøc xö ph¹t (bá c¬ së cho sù tån t¹i, dÉu r»ng thêi thÕ ®· cã ®ãi trong rõng, lÊy mét ®Òn ba, tr¶ gi¸ ®Òn nhiÒu biÕn ®æi m¹nh mÏ. LuËt tôc vÉn cßn m¹ng, thö... ). Nh−ng LuËt tôc £§ª cßn ph¸t huy hiÖu lùc thùc tÕ néi sinh cña cho thÊy rÊt nhiÒu quy ®Þnh tÝch cùc, cã gi¸ m×nh trong mét m«i tr−êng x· héi míi. §ã trÞ to lín. HiÖn nay trong ®êi sèng cña lµ ®iÒu hîp quy luËt, bëi trong luËt tôc cã ®ång bµo ta ë c¸c bu«n lµng luËt tôc vÉn rÊt nhiÒu quy ®Þnh tÝch cùc, phï hîp víi cßn hiÖu lùc vµ tån t¹i song song víi ph¸p cuéc sèng cña ng−êi d©n vµ quan träng h¬n luËt nhµ n−íc. HÇu hÕt nh÷ng tranh chÊp, lµ ®¶m b¶o ®−îc sù ®oµn kÕt, t−¬ng th©n, m©u thuÉn nhá trong néi bé nh©n d©n, c¸c t−¬ng ¸i, xö lý c¸c vÊn ®Ò th−êng nhËt cã vi ph¹m nhá ®Òu vÉn ®−îc gi¶i quyÕt trong lý, cã t×nh, th−ëng ph¹t nghiªm minh, ph¹m vi c¸c bu«n lµng vµ theo luËt tôc. h−íng thiÖn vµ lo¹i trõ c¸i ¸c... Suy réng ChØ trong tr−êng hîp bu«n lµng kh«ng gi¶i ra, kh«ng riªng g× ®èi víi LuËt tôc mµ cßn quyÕt ®−îc, ®−¬ng sù kh«ng ®ång ý hoÆc do ®èi víi c¸c quy t¾c x· héi kh¸c. Tuy nhiªn, cã ý thøc ph¸p luËt tèt h¬n th× míi chuyÓn thùc tiÔn còng ®Æt ra cÇn c¸ch gi¶i quyÕt lªn Toµ ¸n gi¶i quyÕt. §iÒu nµy cµng thÓ ®èi víi nh÷ng quy ®Þnh l¹c hËu, ph¶n tiÕn hiÖn tÝnh bÒn v÷ng cña luËt tôc ngay c¶ bé cña LuËt tôc, xö lý nh÷ng tÝnh huèng cã trong giai ®o¹n hiÖn nay. ChÝnh nhê vËy m©u thuÉn gi÷a ph¸p luËt vµ luËt tôc... mµ ë nh÷ng vïng s©u, vïng xa, t×nh h×nh trËt tù an toµn x· héi vÒ c¬ b¶n vÉn ®−îc LuËt tôc lµ Bé tæng luËt, mét di s¶n ®¶m b¶o, Ýt cã nh÷ng vô viÖc vi ph¹m ph¸p v¨n ho¸ - ph¸p lý quý b¸u cã vai trß vµ luËt x¶y ra. hiÖu lùc thùc tÕ to lín trong ®êi sèng c¸c d©n téc T©y Nguyªn hiÖn nay. LuËt tôc lµ Nh×n chung trong c¸c quan hÖ d©n sù, nguån lµ tri thøc d©n gian quý gi¸ vÒ qu¶n luËt tôc vÉn ®−îc ¸p dông, tuy ph¹m vi ¸p lý céng ®ång mét vÊn ®Ò lín cã ý nghÜa dông cã phÇn nµo bÞ thu hÑp l¹i, song quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ më mang cña bÊt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cã liªn quan trùc tiÕp cø d©n téc nµo. Tõng ®iÒu luËt - tõng quy ®Õn ®êi sèng cña ®ång bµo th× vÉn ®−îc ¸p t¾c øng xö cña LuËt tôc lµ mét quy t¾c dông tÝch cùc. Trong quan hÖ h«n nh©n vµ hµnh vi tæng hîp c¸c tri thøc cuéc sèng, c¸c gia ®×nh, sù hiÖn diÖn vµ hiÖu lùc thùc tÕ tri thøc Êy ®Òu ®−îc ®Þnh h×nh vµ nªu cña luËt tôc l¹i cµng m¹nh mÏ h¬n. NhiÒu thµnh c¸c nguyªn t¾c nh»m gi¸o dôc, r¨n vô ly h«n vÉn ®−îc gi¶i quyÕt theo luËt tôc. ®e mäi ng−êi, ng¨n chÆn nh÷ng hµnh vi Khi ®oµn kh¶o s¸t chóng t«i ®Õn th¨m vµ lµm th−¬ng tæn ®Õn lîi Ých cña ng−êi kh¸c pháng vÊn giµ lµng bu«n Chur ®¨ng, x· vµ cña céng ®ång, h−íng con ng−êi tíi c¸c Chur ®¨ng, huyÖn Chur nga, n¬i cã ®«ng ng−êi £§ª sinh sèng, giµ lµng nµy kh¼ng ®Þnh: luËt tôc vÉn cßn ®−îc l−u gi÷, nhÊt lµ hoÆc ph¸t canh thu t« (tËp trung vµo tï tr−ëng cò hoÆc nh©n sÜ lµm viÖc cã chøc quyÒn trong chÕ ®é cò).
trong viÖc hoµ gi¶i gi÷a bªn bÞ vµ bªn d©n sù hay chØ trong tr−êng hîp thiÕu c¸c nguyªn. Theo lêi kÓ cña mét phô n÷ ng−êi quy ®Þnh ph¸p luËt, bëi lÏ, kh«ng bao giê £§ª, chÞ Ami Hloan ë bu«n Junh, thÞ trÊn cã ®Çy ®ñ c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vµ bëi lÏ, Liªn S¬n, huyÖn L¾c, hiÖn lµ h−íng dÉn nhiÒu quy ®Þnh tËp qu¸n l¹i phï hîp cuéc viªn du lÞch ë Hå L¾c th× tuy quy ®Þnh vÒ sèng ®· ®−îc tr¶i nghiÖm, kiÓm nghiÖm vµ xö ph¹t cña luËt tôc lµ rÊt nghiªm, rÊt vËn dông tõ bao ®êi nay. Trong thùc tiÔn nÆng: "mÊt mét ®Òn ba", nh−ng trong thùc ®ang næi lªn nh÷ng vÊn ®Ò ch−a cã lêi gi¶i tiÔn xÐt xö theo luËt tôc, th× còng cã khi Tæ ®¸p thèng nhÊt trong viÖc “¸p dông tËp hoµ cho miÔn, gi¶m nhÑ ®i nÕu nh− ®−¬ng qu¸n” chØ khoanh vïng riªng trong lÜnh sù cã hoµn c¶nh kinh tÕ khã kh¨n. Thay v× vùc gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ d©n sù - h«n viÖc b¾t ph¶i nép ph¹t b»ng tiÒn hay hiÖn nh©n vµ gia ®×nh ë c¸c ®Þa ph−¬ng cã ®ång vËt, kÎ ph¶i nép ph¹t nÕu kh«ng cã tiÒn bµo d©n téc. Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t ë mét sè nép ph¹t th× chØ bÞ d©n lµng chöi m¾ng chø tØnh miÒn nói th−êng xuyªn cã ¸p dông tËp kh«ng bÞ ®uæi ra khái lµng nh− tr−íc ®©y n÷a. qu¸n cho thÊy cã ®Õn mét nöa sè b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh viÖn dÉn tËp qu¸n ®Ó gi¶i quyÕt Ho¹t ®éng hoµ gi¶i t¹i bu«n lµng cã vai tranh chÊp kh«ng ®−îc ViÖn kiÓm s¸t, Tßa trß v« cïng to lín trong viÖc ¸p dông ¸n cÊp phóc thÈm chÊp nhËn. C¸c c©u hái nh÷ng quy ®Þnh tÝch cùc cña luËt tôc. C¸c ®−îc ®Æt ra, nh−: lµm thÕ nµo ®Ó x¸c ®Þnh nguån viÖn dÉn c¬ b¶n trong hoµ gi¶i trªn tËp qu¸n, nhÊt lµ trong tr−êng hîp tËp thùc tÕ vÉn lµ luËt tôc. C¸n bé hoµ gi¶i ®· qu¸n chØ lµ thãi quen øng xö kh«ng thµnh lång ghÐp c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµo v¨n? NghÜa vô x¸c ®Þnh tËp qu¸n ®Ó ¸p vÒ nh÷ng vô viÖc cÇn hoµ gi¶i. C¸c chÕ tµi dông lµ cña Tßa ¸n hay cña ®−¬ng sù, vai luËt tôc b©y giê vÉn ®−îc ¸p dông: båi trß cña tr−ëng b¶n, giµ lµng cÇn ®−îc ph¸t th−êng hiÖn vËt... nh−ng ®· b¾t ®Çu mÒm huy nh− thÕ nµo, cã cÇn sö dông t− vÊn dÎo h¬n, nhÑ h¬n, cã tÝnh ®Õn hoµn c¶nh cña c¸c nhµ x· héi häc kh«ng? ¸p dông tËp kinh tÕ, gia c¶nh, søc khoÎ cña c¸c bªn. C¬ qu¸n nµo? Ph¶i ch¨ng lµ cÇn ¸p dông tËp chÕ uy tÝn - tù nguyÖn vÉn ®−îc duy tr× qu¸n n¬i x¶y ra tranh chÊp hay n¬i x¸c lËp trong ®iÒu kiÖn quan hÖ x· héi ®· cã nhiÒu giao dÞch d©n sù? V.v... §©y qu¶ lµ vÊn ®Ò thay ®æi. T©m lý bµ con lµ võa t«n träng khã, kh«ng chØ lµ c«ng viÖc cña c¸c nhµ luËt ph¸p, võa t«n träng LuËt tôc. Ng−êi lµm luËt hay thùc thi ph¸p luËt mµ lµ c«ng d©n th−êng nãi: ®−a ra Nhµ n−íc thñ tôc viÖc cña c¶ giíi khoa häc, qu¶n lý. CÇn cßn phøc t¹p, mÊt thêi gian ®i theo hÇu kh¶o s¸t, nghiªn cøu thùc tiÔn ¸p dông kiÖn, cã khi cßn bÞ c¸c c¸n bé Nhµ n−íc ph¸p luËt, x©y dùng, ph¸t triÓn n«ng th«n nhòng nhiÔu, thËm chÝ ®ßi ¨n tiÒn. Tæ hoµ miÒn nói... míi cã thÓ tõng b−íc th¸o gì gi¶i rÊt cã uy tÝn, v× hä xö cã t×nh cã lý, hîp nh÷ng v−íng m¾c nªu trªn vµ cã sùu lßng ng−êi, vËn dông luËt tôc, lêi nãi cã h−íng dÉn vËn dông thèng nhÊt, ®¶m b¶o vÇn, dÉn d¾t, luËt tôc thÓ hiÖn ý chÝ céng nh÷ung nguyªn t¾c chung vµ ®Æc thï cña ®ång, dÔ ®−îc d©n lµng tu©n thñ tù vïng miÒn. nguyÖn. Do vËy, cÇn khuyÕn khÝch, t«n träng c¬ chÕ gi¶i quyÕt b»ng luËt tôc th«ng Cuéc sèng ®ang tõng ngµy thay ®æi, qua hoµ gi¶i ë c¬ së. x©y dùng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ë c¸c tØnh T©y Nguyªn ®ang lµ mèi quan t©m 5. VÊn ®Ò ¸p dông tËp qu¸n - luËt tôc cña nhµ n−íc, x· héi vµ tõng ng−êi d©n. trong thùc tiÔn hiÖn nay Cïng víi ph¸p luËt nhµ n−íc, c¸c gi¸ trÞ Nguyªn t¾c ¸p dông tËp qu¸n ®Ó gi¶i tiÕn bé, c¸c quy ®Þnh hîp lý cña LuËt tôc quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña cuéc sèng ®Æt ra ®ang ®−îc ph¸t huy t¸c dông. ViÖc khuyÕn kh«ng chØ quan niÖm lµ trong c¸c quan hÖ khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®ång bµo vËn
dông LuËt tôc truyÒn thèng trong viÖc lín vµ còng lµ tr¸ch cña c¸c thiÕt chÕ trong qu¶n lý céng ®ång, b¶o vÖ tµi nguyªn m«i hÖ thèng chÝnh trÞ vµ cña tõng ng−êi d©n tr−êng sinh th¸i sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ to trong ®¹i gia ®×nh c¸c d©n téc ViÖt Nam. Tµi liÖu tham kh¶o 1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Hµ Néi, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, 1996. 2. M«ngteski¬ - Tinh thÇn ph¸p luËt, (b¶n dÞch cña TrÇn Thanh §¹m), NXB Gi¸o dôc, 1985. 3. TËp thÓ t¸c gi¶, LuËt tôc £ §ª, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1996. 4. Ng« §øc ThÞnh (chñ biªn), ViÖn nghiªn cøu v¨n ho¸ d©n gian, LuËt tôc M' N«ng, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ néi, 1998.