Báo cáo Phương pháp nghiên cứu khoa học: Ảnh hưởng của xu hướng “báo lá cải” đối với sinh viên trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Anh Ngoc | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:52

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 3
download

Báo cáo Phương pháp nghiên cứu khoa học: Ảnh hưởng của xu hướng “báo lá cải” đối với sinh viên trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo nghiên cứu nhận thức được tầm quan trọng này, nhóm chúng tôi là những sinh viên khoa Báo chí và Truyền thông trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh đã chọn đề tài nghiên cứu về ảnh hưởng của “báo lá cải” đối với sinh viên trong trường. Đề tài này giúp cho sinh viên khoa Báo chí có được cái nhìn toàn diện hơn về tình trạng “báo lá cải” hiện nay. Đồng thời cho phép sinh viên trong trường được bày tỏ quan điểm ý kiến cá nhân về vấn đề này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo Phương pháp nghiên cứu khoa học: Ảnh hưởng của xu hướng “báo lá cải” đối với sinh viên trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh

ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TP.HCM Khoa Báo chí & Truyền thông BÁO CÁO PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ẢNH HƯỞNG CỦA XU HƯỚNG “BÁO LÁ CẢI” ĐỐI VỚI SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Giảng viên hướng dẫn: Châu Văn Ninh Sinh viên: 1. Phan Bảo Ngọc 1356030074 2. Nguyễn Thị Mỹ Nương 1356030086 3. Trịnh Thị Kiều Oanh – 1356030088 4. Đinh Ngọc Quỳnh 1356030098 5. Hoàng Thị Hoài Thương – 1356030126 6. Hồ Thị Uyên Trinh 1356030183
TPHCM 2014 MỤC LỤC A. Mở đầu…………………………………………... ……………………….3 1. Lý do chọn đề tài………………………………….....…………………3 2. Tổng quan đề tài………………………………………….…………….4 3. Mục đích nghiên cứu…………………………………….…………….17 4. Nhiệm vụ nghiên cứu………………………………………….………17 5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu……………………………. ……...17 6. Phạm vi nghiên cứu…………………………………………................18 7. Phương pháp nghiên cứu………………………………….…………...18 8. Cái mới của đề tài…………………………………. …………………..18 9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn………………………………………… 18 B. Nội dung……………………………………………………...………….20 Chương 1: Những vấn đề về “báo lá cải”…...…………………………… 20 Chương 2: Kết quả khảo sát thực tế……………………………………… 29 Chương 3: Kết luận và kiến nghị………………………………………....37 2
C. Kết luận…………………………………………………………………..40 D. Phụ lục…………………....…………………………………….………… 42 E. Danh mục các tài liệu tham khảo………………………………………...46 A. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài: Báo chí đóng vai trò rất quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu thông tin hằng ngày của người dân một cách chính xác và khách quan nhất, là một trong những kênh truyền, kênh thông tin tạo nên dư luận xã hội hết sức mạnh mẽ, ảnh hưởng sâu sắc đến công chúng. Theo con số thống kê, Việt Nam có hơn 800 báo in, 67 đài phát thanh, truyền hình và hàng trăm trang báo, trang tin điện tử. Tuy nhiên có một thực tế là trong những năm gần đây, xu hướng “báo lá cải” ngày càng phổ biến, ảnh hưởng mạnh mẽ đến đời sống báo chí với những trào lưu đăng bài 3
theo kiểu giật tít, câu view. “Cái oái oăm là những tin tức nghiêm túc mà một công dân cần biết lại thường “cứng” và “khó nhai”, đòi hỏi một bề dày giáo dục và năng lực tư duy mà không phải ai cũng có. Trong khi đó, loại tin tức “mềm”, có tính giải trí, tầm phào hay những chuyện đánh vào ngóc ngách sự tò mò kể cả những sự tò mò bệnh hoạn lại là những thứ người ta “muốn” nhất.” (nguồn: Tuổi Trẻ Online) “Có cầu thì mới có cung”, đây là nguyên nhân chính dẫn đến số lượng các tờ “báo lá cải” ngày càng phổ biến, vô hình chung chính người dân đã tiếp tay cho sự phát triển của những tờ báo này, đặc biệt nhóm người đọc và tìm kiếm những tờ “báo lá cải” lại tập trung vào giới trẻ, trong đó sinh viên chiếm số đông. Nội dung trên “báo lá cải” hầu như không có giá trị về thông tin, bàn chuyện hậu trường showbiz, tán chuyện riêng tư của người nổi tiếng, một số bài thiếu tính lành mạnh, vi phạm thuần phong mĩ tục, làm cho các bạn trẻ có suy nghĩ lệch lạc và mất niềm tin vào cuộc sống. Nhận thức được tầm quan trọng này, nhóm chúng tôi là những sinh viên khoa Báo chí và Truyền thông trường ĐH KHXH&NV TP.HCM đã chọn đề tài nghiên cứu về ảnh hưởng của “báo lá cải” đối với sinh viên trong trường. Đề tài này giúp cho sinh viên khoa Báo chí có được cái nhìn toàn diện hơn về tình trạng “báo lá cải” hiện nay. Đồng thời cho phép sinh viên trong trường được bày tỏ quan điểm ý kiến cá nhân về vấn đề này. 2. Tổng quan đề tài: Xu hướng “báo lá cải” là một hiện tượng của đời sống báo chí được nhiều người biết tới và quan tâm. Trước đó rất ít người đề cập đến “báo lá cải” ở Việt Nam. Cho đến cuối tháng 5/2012, hai tờ báo lớn tại miền Nam là Sài Gòn Giải Phóng và Phụ nữ TP.HCM đã đồng loạt đăng bài lên tiếng về “báo lá cải” và kêu gọi siết chặt quản lý. Ngay sau đó, báo Đời sống & Pháp luật, khi bị Sài Gòn Giải Phóng gọi là “trồng cải” đã phản kích lại với 4
ngôn ngữ nặng nề. Sự kiện này đã làm dấy lên những cuộc tranh luận xung quanh vấn đề ‘báo lá cải’ ở Việt Nam. Vì vậy trong một thời gian dài, trên các trang thông tin điện tử, các diễn đàn cũng như các trang mạng xã hội đã có những tranh cãi không ít về vấn đề này, tuy nhiên chưa tìm thấy tài liệu nào nghiên cứu hoàn chỉnh và chuyên sâu về nó. Tài liệu mà chúng tôi tham khảo là những bài báo, bài viết, bài bình luận trên các trang báo, trang thông tin điện tử. Những tài liệu được trích dẫn dưới đây có liên quan trực tiếp đến “báo lá cải” và ảnh hưởng của nó. Còn một số tài liệu về đạo đức nghề nghiệp hay cách câu view, sự tranh chấp giữa “báo lá cải” và báo chính thống chúng tôi sẽ không đề cập đến. 2.1 Tin tức chính thống: từ “cậu ấm” thành “trẻ lạc loài” do Khánh Duy phân tích trong cuốn Losing the News của tác giả Alex S.Jones, đăng trên Tuần Việt Nam (tuanvietnam.vietnamnet.vn) ngày 13/12/2009.? Trong tác phẩm Losing the News, Alex S. Jones cho rằng tin tức chính thống làm nên sức mạnh cho báo chí, nhưng báo chí lại bị mắc kẹt giữa vai trò xã hội và nhiệm vụ kinh doanh. Tin chính thống, mang nhiều giá trị ngày càng bị lấn lướt và khuynh loát bởi tin ít giá trị, chỉ mang tính giải trí. “Đẩy vấn đề sâu hơn, Alex tiếp tục dẫn người đọc vào thế giới của báo chí, nơi không chỉ tin chính thống bị thách thức, mà ngay cả tự do ngôn luận, sự khách quan, đạo đức báo chí cũng đang ở trong trạng thái mong manh dễ vỡ.” 2.2 Báo chí hiện đại ngày càng lá cải do Hoàng Thư trích dẫn và biên dịch từ chương 2, “Media and Democracy” (Truyền thông và dân chủ) trong cuốn “Losing the News” (sự suy thoái của tin tức) của tác giả Alex S. Jones và đăng trên Tuần Việt Nam (tuanvietnam.vietnamnet.vn) ngày 19/12/2009. ⑴ Xem Khánh Duy/Tin chính thống: từ “cậu ấm” thành “trẻ lạc loài”/ http://tuanvietnam.vietnamnet.vn/sachhaynendoc/20091209tintucchinhthong tucauamthanhtrelacloai/Ngày 13/12/2009. 5
Nhà khoa học chính trị Robert M. Entman định nghĩa “báo lá cải là loại báo chí đặt lợi nhuận lên làm ưu tiên hàng đầu”, và sự vui nhộn, tính giải trí ở vị trí thứ hai. Đứng hàng thứ ba, ở cách đó khá xa, là ảnh hưởng của tờ báo lên chính sách công. 1 Alex S. Jones tin rằng khi báo chí lá cải lên ngôi, báo chí truyền thống sẽ thất thế. Vì những tin tức chính trị thường nhàm chán, người ta sẽ lựa chọn tin tức nào thú vị hơn. Khi đó, thay vì lựa chọn tin tức để viết dựa vào tầm quan trọng, thì nhà báo lại dựa vào sự thú vị của tin đó. Đó chính là cách làm của “báo lá cải”. “Các tòa soạn báo chí truyền thống dần biến thành tòa soạn tin lá cải, và điều này đang diễn ra ra ở tốc độ nhanh chóng mặt”. Và những nguyên tắc làm báo truyền thống giờ đây đang bị đe dọa vứt bỏ để cứu lấy tài sản của lực lương sở hữu báo chí.? Alex S. Jones đã có cái nhìn khá toàn diện về tình hình báo chí nước Mỹ, khi mà ranh giới mỏng manh đang đẩy tin tức báo chí truyền thống biến đổi thành báo chí lá cải. Và khuynh hướng làm báo đang dần “lá cải hóa” chạy theo lợi nhuận thay vì lợi ích xã hội. Ông cũng nhìn ra được nguyên nhân dẫn đến điều trên là do kỹ thuật số, thị hiếu của độc giả và mục đích lợi nhuận. Trên thực tế, báo chí Việt Nam cũng đang rơi vào tình trạng này và nguyên nhân thì không chỉ có những điều mà Alex S. Jones đã đề cập. 2.3 “Lá cải sạch” & "lá cải bẩn” của Minh Phong đăng trên Thanh Niên Online (thanhnien.com.vn) ngày 26/4/2010. ? 1 Xem Hoàng Thư/Báo chí hiện đại ngày càng lá cải kì 1/ http://tuanvietnam.vietnamnet.vn/20091218baochihiendaingaycanglacaiky1/ Ngày 19/12/2009. ? Xem Hoàng Thư/Báo chí hiện đại ngày càng lá cải kì 2/ http://tuanvietnam.vietnamnet.vn/20091218baochihiendaingaycanglacaiky2/ Ngày 19/12/2009 ⑴ ⑴ Xem Minh Phong/ “Lá cải sạch” và “lá cải bẩn”/ http://www.thanhnien.com.vn/van hoanghethuat/lacaisachlacaiban326279.html/ Ngày 26/4/2010 6
Bài báo nêu một số định nghĩa về “báo lá cải” ở Việt Nam và cả phương Tây. “‘Báo lá cải’ theo người Việt Nam là một danh từ chỉ những tờ báo có nội dung nhảm nhí, giật gân, phóng đại mọi chuyện, ngồi lê đôi mách, khai thác chuyện đời tư và scandal của các nhân vật nổi tiếng nhằm mục đích câu khách”. “Còn những ‘báo lá cải’ thật sự? Có thể kể đến tên các tờ báo rất nổi như The Sun, Daily Star, Daily Mirror, Daily Sport, Daily Mail, Daily Express, News of the World ở Anh hay Bild ở Đức, Kronen Zeitung ở Áo”. “Báo lá cải” là “ vua đầu bếp” trong cách xài thông tin và tinh chế ngôn ngữ. Minh Phong đã nhìn ra được xu hướng làm “báo lá cải” nhưng vẫn chưa nói gì về hiện tượng này ở Việt Nam. Ở nước ta vào thời gian này đã có những bài báo kiểu “lá cải”, sai sự thật, khai thác đời tư… nhưng không được quản lý và chưa có một tiếng nói nào đủ ảnh hưởng lên tiếng phản ánh cả, dù những bài báo đã này mang lại rất nhiều hậu quả và tai tiếng 2.4 Thảm họa “báo lá cải” của Đường Loan đăng trên Sài Gòn Giải Phóng Onilne (sggp.org.vn) ngày 28/5/2012.? Bài báo này đã mở đầu cho hàng loạt tiếng nói của các nhà báo, tờ báo với các quan điểm giống và khác nhau. Tác giả đã nêu lên thực trạng đáng buồn khi có nhiều ấn phẩm được phát hành mà nội dung thì lại sa vào “tư, tình, tội” các đề tài khiến độc giả bị đầu độc, đồng thời lên án một số cơ quan báo chí chạy theo lợi nhuận, sinh sôi, nảy nở “báo lá cải”. Bài báo cũng đưa ra lời phát biểu của ông Bùi Huy Lan, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Báo chí Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Cục Báo chí Bộ Thông tin – Truyền thông): “báo lá cải” đặt lợi nhuận lên làm đầu, coi kinh tế là mục đích, biến tờ báo thành công cụ kiếm tiền, thu lời; báo đã đánh ⑴ Xem Đường Loan/ Thảm họa “báo lá cải”/ http://www.sggp.org.vn/phongsudieutra/2012/5/289862/ Ngày 28/5/2012 7
mất đi chức năng thông tin, định hướng và tính chuyên nghiệp, đạo đức người làm báo cũng không còn. Qua bài viết của mình, Đường Loan đã chỉ ra được hiện trạng phát sinh “báo lá cải” hiện nay, một phần chỉ ra được tác hại của nó và sự thiếu sót trong quản lý báo chí, nhưng cái nhìn vẫn còn mang tính phiến diện, một chiều khi cho rằng “báo lá cải” chỉ chạy theo “tư, tình, tội”. 2.5 Trả lại tên cho “lá cải” của Nguyễn Hùng đăng trên BBC Tiếng Việt (bbcvietnamese.com) ngày 30/5/2012. ? Nguyễn Hùng đã đưa ra một số quan niệm về “báo lá cải” như: “Lá cải hóa là sự xuống ngôi của tin tức thời sự và sự lên ngôi của tin giải trí, sex và scandal" – Marvin Kalb, giám đốc Trung tâm Shorenstein về Báo chí, Chính trị và Vấn đề Công của Đại học Harvard Ông Howard Kurtz, tác giả cuốn Media Circus The Trouble with America's Newspapers (Gánh xiếc Truyền thông Rắc rối của Báo Mỹ) nói: “sự “lá cải hóa” đồng nghĩa với việc chuẩn mực báo chí sụt giảm, tin tức thời sự như chính trị và kinh tế vắng bóng và sự gia tăng các tin giải trí như các chủ đề nhớp nhúa, scandal, giật gân và tiêu khiển” Bên cạnh đó, tác giả đã giải thích nguồn gốc của “báo lá cải”, thuật ngữ “lá cải” và chỉ ra “báo lá cải” không đồng nghĩa với sự xấu xa khi đưa ra một số vai trò của nó: Báo lá cải cũng thúc đẩy những nét văn hóa khác với văn hóa thượng lưu và thách thức cái gọi là “bá chủ văn hóa” trong xã hội. Báo lá cải có thể mang lại một thực tế khác với thực tế chính thống. Nó cũng có thể kéo chính trị lại gần với công chúng và khuyến khích nhiều độc giả tham gia vào đời sống chính trị vốn thường khô khan trên báo chính ngạch. ⑴ Xem Nguyễn Hùng/ Trả lại tên cho “lá cải”/ http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2012/05/120530_tabloid_controversy.shtml / Ngày 30/5/2012 8
Nhìn chung, tác giả đã nói được một số khái niệm, nguồn gốc của “báo lá cải”, nhưng nguồn gốc thì chưa được chính xác lắm, vẫn gây ra thắc mắc cho người đọc. Ông đã có được cái nhìn tốt hơn khi cho rằng “báo lá cải” không hoàn toàn xấu, nhưng những ví dụ mà ông đưa ra ở trên không phù hợp với nước ta. Nguyễn Hùng cũng không đề cập đến mặt hại của “báo lá cải”, nó gây cho người đọc cảm giác như ông đang biện minh cho “báo lá cải” vậy. 2.6 Nhà báo Lý Nhân: "Báo lá cải đang vô tình cổ xúy cho tội ác” của Lê Trúc đăng trên Năng Lượng Mới (petrotimes.vn) ngày 7/6/2012. ? Nhà báo Lý Nhân cho rằng “báo lá cải” là báo “xem qua rồi bỏ, là những bài báo không có gì để người đọc mở mang kiến thức hay bổ ích gì”. Ông khẳng định sự ra đời của “báo lá cải” gây ảnh hưởng đến thị trường báo chí nói chung và rất tai hại đối với văn hóa, xã hội vì “những bài báo về cướp, hiếp, giết, lừa đảo làm cho độc giả bình dân họ bắt chước theo. Những báo đó đã vô tình tuyên truyền, cổ động cho tội ác”. Có thể thấy nhà báo Lý Nhân hơi tiêu cực và chủ quan khi cho rằng “báo lá cải” không mang lại được gì mà chỉ gây hại cho xã hội. Vì không phải mọi tờ “báo lá cải”, mọi bài báo “lá cải” đều xấu, đều cổ động cho tội ác. 2.7 Có tồn tại báo lá cải ở Việt Nam? của Anh Vũ đăng trên Radio Australia (radioaustralia.net.au) ngày 19/6/2012.? Tác giả đưa ra một số quan điểm cho câu hỏi này. B ộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Bắc Sơn đã phát biểu rằng: “Ở nước ta ⑴ Xem Lê Trúc/ Nhà báo Lý Nhân: “báo lá cải đang vô tình cổ xúy cho tội ác”/http://petrotimes.vn/news/vn/damluandoithoai/nhabaolynhanbaolacaidang votinhcoxuychotoiac_8221.html/Ngày 7/6/2012. ⑴ Xem Anh Vũ/ Có tồn tại báo lá cải ở Việt Nam?/ http://www.radioaustralia.net.au/vietnamese/20120615/c%C3%B3t%E1%BB%93nt %E1%BA%A1ib%C3%A1ol%C3%A1c%E1%BA%A3i%E1%BB%9Fvi%E1%BB %87tnam/961262/ Ngày 19/6/2012. 9
không có báo gọi là báo ‘lá cải’”. Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nh à báo Việt Nam Hà Minh Huệ thì khẳng định: “Chúng ta chưa thể cho báo lá cải tồn tại”. Trong khi đó, Anh Đức Giảng viên Khoa Báo chí Đại học Quốc gia Hà Nội lại đưa ra ý kiến hoàn toàn khác: “nền báo chí ở Việt Nam trên các văn bản của nhà nước cũng như sách vở giảng dạy ở nhà trường luôn được khẳng định là một nền báo chí cách mạng, vì thế nên không thể chấp nhận sự tồn tại của ‘báo lá cải’. Thế nhưng, trên thực tế, ‘báo lá cải’ đang tồn tại và thậm chí là tồn tại rất khỏe trên rất nhiều tờ báo ở Việt Nam”. Bài viết còn chỉ ra rằng ở Việt Nam chưa có sự phân chia rạch ròi đối tượng độc giả nên nền thông tin báo chí cũng nhập nhằng. Người đọc có thể bị vây trong đó và nếu như không thể thoát ra, về lâu dài họ sẽ bị ám ảnh bởi những câu chuyện “cướp, giết, hiếp” hết vụ án này đến vụ án nọ. Những hình ảnh đó sẽ ở lại trong đầu người đọc, khiến họ sẽ không thể nhìn nhận những câu chuyện khác ở ngoài đời, nếu tình trạng này còn tiếp diễn sẽ rất nguy hiểm. Như vậy chẳng khác nào “tước đoạt cách nhìn về xã hội, thế giới xung quanh một cách hài hòa và bình thản hơn”. Ở bài viết này, Anh Vũ đã đưa ra một vấn đề mà lâu nay nhiều người vẫn tranh cãi đó là ở Việt Nam có “báo lá cải” hay không? Tác giả đã đưa ra những quan điểm trái chiều nên bài viết khách quan hơn. Nhưng chúng ta có thể thấy Anh Vũ đang hướng người đọc đến một đáp án là: Việt Nam có “báo lá cải”. 2.8 Loạt bài Ma trận truyền thông đăng trên báo Phụ Nữ Thành Phố (phunuonline.com.vn) ngày 21/6/2012. Kỳ 1: Choáng váng với báo “lá cải”của Nghi Anh và Trần Triều. ? Hai tác giả đã chỉ ra hàng loạt các tờ báo chuyên đưa tin sốc, giật gân, câu khách: Đời sống và Pháp luật, Đời sống và Pháp luật tuần, Hôn nhân và ⑴ Xem Nghi Anh, Trần Triều/ Kì 1: Choáng váng với báo “lá cải”/ http://phunuonline.com.vn/xahoi/doisong/matrantruyenthongky1choangvang voibaolacai/a31651.html/ Ngày 21/6/2012 10
Pháp luật thứ 7, Đang yêu, Tuổi trẻ và Đời sống, Người đưa tin, Cuộc sống, Gia đình và Cuộc sống... và các trang tin điện tử như Eva.vn, 24h.com, Yahoo!... với hàng loạt các bài viết về tình yêu, hôn nhân, gia đình, sex, chuyện vụ án hết sức “lá cải”. Nghi Anh và Trần Triều cũng đưa ra những hậu quả mà “báo lá cải” gây ra khi viết những nội dung “giật gân đến ngây ngô”, đi ngược lại với thuần phong mỹ tục. “Những nội dung mang tính giật gân, thiếu chính xác, thiếu kiểm chứng có thể gây hại cho nhiều người, thậm chí có thể làm cho ai đó tìm đến cái chết. Những nội dung “nhạy cảm” hoặc dung tục mang tính câu khách có thể làm không ít người ngộ nhận về giá trị của mình và của xã hội, do đó ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình giáo dục những giá trị nhân văn lành mạnh phù hợp với chuẩn mực xã hội, làm quá trình phát triển, hoàn thiện nhân cách của các bạn trẻ bị ảnh hưởng tiêu cực”. Kỳ 2: Tràn lan cỏ dại do nhóm phóng viên PN VHVN thực hiện. ? Bài viết nói về thực trạng đề tài của các trang báo mạng và báo in hiện nay là thích khai thác đời sống riêng tư, thiếu thẩm mỹ, phản cảm, nhảm nhí… Ngoài ra còn có các bài phỏng vấn với GSTSKH Đào Trọng Thi, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội; Phó Cục trưởng Cục báo chí của Bộ TT – TT Đặng Thị Vân Anh; Đại biểu Quốc hội, phó Chủ tịch Hội nhà báo Việt Nam Hà Minh Huệ; Trưởng phong quản lý báo chí – xuất bản, Sở TT – TT TP.HCM Nguyễn Văn Khanh; Nhà báo Trần Trọng Dũng, phó Tổng biên tập báo Công An Nhân Dân TP.HCM; nhà báo Đức Hiển, Tổng thư ký báo Pháp luật TP.HCM. Nội dung trao đổi là về đề tài của “báo lá cải”, về sự cố tình “lá cải hóa” của tờ báo, về đạo đức nghề báo và về cách quản lý của báo chí nước ta. ⑴ Xem nhóm phóng viên PN VHVN/ Kì 2: Trang lan cỏ dại/ http://phunuonline.com.vn/xahoi/doisong/matrantruyenthongky2tranlanco dai/a31975.html/ Ngày 21/6/2012. 11
Kỳ cuối: Đường đi của báo lá cải của nhóm PV VHVN. ? Nói về các sai phạm trong quá trình thành lập và cách tồn tại mập mờ, núp bóng làm người đọc không phân biệt được đâu là báo, đâu là trang điện tử, đâu là báo chính thống, đâu là ấn phẩm. Bên cạnh đó là sự dễ dãi khi tác nghiệp của các phóng viên, tòa soạn. Trong bài phỏng vấn ông Nguyễn Quang Hà, Tổng biên tập báo Tuổi Trẻ Thủ Đô – một tờ báo bị nhiều người lên án cho là “báo lá cải”, ông Hà cho rằng tờ báo của mình là dòng báo thị trường, các bài viết trên báo có tác dụng báo động cho phụ huynh, cảnh tỉnh cho cơ quan chức năng về thực trạng xã hội. Tờ báo này chỉ có số ít lên án, “thực tê la hang chuc van ban đoc mua no, ch ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ưng to no đ ́ ̉ ́ ược đon ́ đợi”. Cuộc chiến chống báo “lá cải” hết sức cam go, phức tạp của nhóm PV VHVN. ? Theo PNO: Nhà báo Phan Tùng Sơn (Báo Quân Đội Nhân Dân) đưa ra một thực tế là xu hướng “báo lá cải” đang phát triển tràn lan nhưng không một ấn phẩm hay cơ quan báo chí nào tự nhận mình là “lá cải” vì nghĩ đến lợi nhuận của mình. Nhà báo Hằng Ngôn thì cho rằng các nhà báo có trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp thì chưa bao giờ xem các bài viết “lá cải” là báo. Trong khi đó, phần lớn bạn đọc vẫn cho đó là báo và “báo nói thì sao lại không tin?” Loạt bài về “báo lá cải” của nhóm phóng viên PN VHVN đã có một cái nhìn khá toàn diện, mới mẻ và rất thẳng thắn. Không chỉ nhìn từ một phía mà nhìn từ nhiều phía. Tiếng nói trong bài viết không chỉ là của nhà ⑴ Xem nhóm phóng viên PN VHVN/ Kì cuối: Đường đi của báo lá cải/ http://phunuonline.com.vn/xahoi/doisong/matrantruyenthongkycuoiduongdi cuabaolacai/a32311.html/ Ngày 21/6/2012 ⑴ Xem nhóm phóng viên PN VHVN/ Kì cuối: Đường đi của báo lá cải/ http://phunuonline.com.vn/xahoi/doisong/matrantruyenthongkycuoiduongdi cuabaolacai/a32311.html/ Ngày 21/6/2012 12
quản lý báo chí, tờ báo chính thống mà còn cả những tờ báo bị gọi là “báo lá cải”. Ngoài ra đã nói được một phần tác hại đến xã hội, đặc biệt khi nhắc đến hậu quả đối với thanh thiếu niên – dù hậu quả đó chưa được nói một cách cụ thể và sâu hơn. 2.9 Loạt bài về “báo lá cải” đăng trên Tuổi Trẻ Online (tuoitre.vn) Kì 1: Siêu cải News of The World của Sơn Hà đăng ngày 23/6/2012 ? giới thiệu về tờ báo lá cải đầu tiên trên thế giới, cách thức khai thác thông tin một cách bất lương. Tờ báo này đã nghe lén điện thoại, chạy theo tin đồn cốt để tạo tin giật gân bất chấp đúng sai. Mặc dù tờ báo này lại có số lượng phát hành lớn nhất thế giới nhưng với cách khai thác thông tin vô đạo đức như thế đã khiến độc giả tẩy chay, lên án chỉ trích và tờ báo đã tự giết chết chính mình. News of The World là một bài học cho giới truyền thông sau này về vấn đề đạo đức nghề báo. Kì 3: Rẻ tiền nhưng đắt hàng của Khổng Loan đăng ngày 25/6/2012 ? đã nói lên được sự đối lập và thực tế của “báo lá cải” hiện nay. “Báo lá cải” mặc dù bị chỉ trích là giật gân, câu khách, thiếu thẩm mỹ nhưng nó lại đủ sống, thậm chí còn phát triển khi biết tận dụng internet để đáp ứng thị hiếu của một bộ phận công chúng thích những gì dễ xem, dễ hiểu và hấp dẫn. Những tờ báo này tào lao nhưng nhiều “mánh”. Và dù bị chỉ trích, trách móc đến đâu thì vẫn không thể phủ nhận “báo lá cải” có số lượng người đọc, truy cập lớn hơn rất nhiều các tờ báo “tử tế”. Tác giả cũng đã đặt ra một câu hỏi bỏ ngỏ cho độc giả: “Nhưng đọc báo lá cải thì giúp ích gì cho sự phát triển xã hội?”. ⑴ Xem Sơn Hà/ “Siêu cải” News of The World/ http://tuoitre.vn/tin/chinhtrixa hoi/phongsukysu/20120623/sieucainewsoftheworld/498232.html/ Ngày 23/6/2012 ⑴ Xem Khổng Loan/ Rẻ tiền nhưng đắt hàng/ http://tuoitre.vn/tin/chinhtrixa hoi/phongsukysu/20120625/retiennhungdathang/498535.html/ Ngày 25/6/2012. 13
Kì 4: Sự tò mò sẽ dẫn chúng ta đi đâu? của Khổng Loan đăng ngày 26/6/2012 ? là một bài phỏng vấn tiến sĩ Nguyễn Đức An – hiện là giảng viên cao cấp ngành báo chí tại ĐH Bournemouth (Anh). Tiến sĩ Nguyễn Đức An cho rằng “báo lá cải” tồn tại là do sự thông thoáng và cởi mở trong quản lý báo chí và sự tò mò của độc giả. Ông nhận định “báo lá cải trong quá khứ cũng như hiện tại, nếu không sa vào cạm bẫy giật gân cũng mang những giá trị riêng chứ không phải hoàn toàn xấu xa. Kỹ thuật khai thác chi tiết và viết tin bài ở một số báo lá cải chẳng hạn có rất nhiều điều đáng học”. Ở Việt Nam, một số tờ báo chính thống cũng đang sa vào những tin tức “lá cải”, gây nên hiện tượng một trang báo có cả tin chính thống, cả tin “lá cải”. Đặc biệt, nó đang lan rộng ra báo in. Loạt bài về “báo lá cải” của Tuổi Trẻ Online khai thác vấn đề khác so với báo Phụ Nữ Thành Phố. Bài viết đã nêu được nghịch lý của “báo lá cải” và nguyên nhân khiến “báo lá cải” phát triển là sự tò mò của độc giả. Nhưng nó sẽ phải chịu hậu quả nếu khai thác thông tin một cách vô đạo đức giống như tờ News of The World. Đồng thời thẳng thắn thừa nhận sự thay đổi của báo chính thống hiện nay. Còn hậu quả của “báo lá cải” lại được đề cập một cách sơ sài. 2.10 Báo “lá cải” Một thực tế không thể phủ nhận của Mai Anh đăng trên Báo Mới (baomoi.com) ngày 21/6/2013 ? Đây là cuộc trao đổi với PGS.TS Đinh Hường Nguyên Chủ nhiệm Khoa Báo chí (Trường ĐH KHXH&NV, ĐHQG Hà Nội). Tiến sĩ Đinh Hường đã có cái nhìn khách quan hơn khi cho rằng: “Ở nước ta không có ⑴ Xem Khổng Loan/ Sự tò mò sẽ dẫn chúng ta đi đâu?/ http://tuoitre.vn/tin/chinhtri xahoi/phongsukysu/20120626/sutomosedanchungtadidau/498697.html/ Ngày 26/6/2012. ⑴ Xem Mai Anh/ Báo “lá cải’ – một thực tế không thể phủ nhận/ http://www.baomoi.com/BaolacaiMotthuctekhongthephu nhan/59/11296115.epi/ Ngày 21/6/2013 14
khái niệm báo chí “lá cải” nhưng trên thực tế vẫn xuất hiện những tin tức giật gân, câu khách. Tuy nhiên, cũng có những tờ báo chính thống, nghiêm túc đâu đó vẫn có tí chút tin tức “lá cải” để hấp dẫn thị hiếu bạn đọc nhưng ở mức độ nhất định. Ngược lại, có những tờ báo tuy gọi là báo “lá cải” nhưng cũng có những tin hấp dẫn, tin hay, đáp ứng nhu cầu thông tin cho con người”. Ông cho rằng vấn đề không phải triệt tiêu “báo lá cải” như thế nào mà chất lượng tin tức “báo lá cải” đưa ra sao. PGS.TS Đinh Hường cũng chỉ ra “báo lá cải” thiếu tính giáo dục con người, những thông tin sai sự thật gây hiểu lầm cho độc giả, đặc biệt là thanh thiếu niên. Những vấn đề được PGS.TS Đinh Hường đề cập đều đúng với thực tế hiện nay, nhưng cũng không đưa ra được ý kiến gì mới cũng như giải pháp mới. 2.11 Truyền thông trả giá: Đảo lộn thang giá trị của Thùy Trang đăng trên báo Người Lao Động (nld.com.vn) ngày 13/7/2012. ? Thùy Trang đã đề cập đến một vấn đề mà ít người nhắc đến, đó là hậu quả mà “báo lá cải” mang lại cho giới nghệ sĩ – đối tượng bị soi mói và chịu hậu quả nhiều nhất. Tác giả phản ánh: ngày nay, người nghệ sĩ được công chúng biết đến không phải là tài năng trên sân khấu mà là qua xì – căng – đan tràn ngập trên mạng, mà cụ thể là các “báo lá cải” hiện nay chuyên đi bới móc đời tư mà không coi trọng giá trị nghệ thuật. 2.12 Loạt bài về “thảm họa câu view” đăng trên báo Tuổi Trẻ Online (tuoitre.vn) ⑴ Xem Thùy Trang/ Truyền thông trả giá : Đảo lộn thang giá trị/ http://nld.com.vn/vanhoavannghe/truyenthongtragiadaolonthanggiatri 2012071211216757.htm/ Ngày 13/7/2012 15
Kì 1: Thảm họa câu view của Hoàng Điệp và Viễn Sự đăng ngày 2/11/2013? đã chỉ ra các cách thức đăng bài câu view mà không cần kiểm chứng thông tin hay đăng rồi mới kiểm chứng, bất chấp hậu quả và chỉ ra các trường hợp cụ thể đã làm mất lòng tin của độc giả, gây ảnh hưởng trực tiếp đến người trong cuộc. Kì 2: Hoặc tin bài, hoặc nghỉ việc của Hà Châu và Thạch Hà đăng ngày 3/11/2013. ?Hai tác giả đã nói đến áp lực của phóng viên, biên tập viên khi viết các bài giật tít câu view cũng không nhỏ, bị chế tài nếu không đưa tin “lộ hàng”, bị cắt lương nếu không đạt tiêu chuẩn… “không thể có bài sâu mà chỉ dựa vào sự giật gân của sự kiện, nếu sự kiện không giật gân thì tít tựa phải giật gân. Cốt sao để người đọc càng nhiều càng tốt”. Đặc biệt là chịu áp lực từ nhà đầu tư, nếu không đủ lượt view thì cắt quảng cáo, vậy nên vì “nồi cơm” của mình, các tờ báo đành phải lừa dối độc giả. Bài viết cho chúng ta thấy một khía cạnh mới, một nguyên nhân khác khiến các tờ báo phải viết những bài báo mang tính chất giật gân, “lá cải”. Những nhà báo bị kẹt giữa mưu sinh và đạo đức nghề nghiệp, tòa soạn bị kẹt giữa trách nhiệm xã hội và lợi nhuận để tờ báo có thể tồn tại. 2.13 Bộ trưởng Thông tin Truyền thông: Việt Nam không có “báo lá cải” của Nguyên Mi đăng trên Thanh Niên Online (thanhnien.com.vn) ngày 21/11/2013. ? Bộ trưởng bộ TT – TT Nguyễn Bắc Son khẳng định: “trong xã hội ta không có "báo lá cải". Song trên thực tế, có một số cơ quan báo chí, trong ⑴ Xem Hoàng Điệp, Viễn Sự/ Kì 1: Thảm họa câu view/ http://tuoitre.vn/tin/chinhtri xahoi/phongsukysu/20131102/thamhoacauview/577836.html/ Ngày 1/11/2013 ⑴ Xem Hà Châu, Thạch Hà/ Kì 2: Hoặc tin bài hoặc nghỉ việc/http://tuoitre.vn/tin/chinhtrixahoi/phongsukysu/20131103/thamhoacau viewky2hoactinbaihoacnghiviec/577983.html/Ngày 3/11/2013 ⑴ Xem Nguyên Mi/ Bộ trưởng Thông tin – Truyền thông: Việt Nam không có “báo lá cải”/ http://www.thanhnien.com.vn/chinhtrixahoi/botruongthongtintruyen thongvietnamkhongcobaolacai468562.html/ Ngày 21/11/2013 16
một số thời kỳ không thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích dẫn đến hiện tượng vi phạm. Hiện tượng đó là biểu hiện của khuynh hướng "báo lá cải", chứ không phải là "báo lá cải" và “hiện tượng này cần được ngăn chặn và chấm dứt ra khỏi đời sống xã hội, đời sống của nền báo chí nước ta”. Nguyên Mi đã chỉ ra một “khái niệm” khác về “báo lá cải” ở nước ta. Đó chỉ là khuynh hướng, không phải báo. 2.14 Đạo đức nghề báo: Góc nhìn từ cuộc bút chiến về báo lá cải do Thanh Điền tổng hợp, đăng trên Thế Giới Báo Chí & Truyền Thông (baochi.edu/vn) ngày 23/12/2013. ? Tác giả đã đặt ra một vấn đề mà rất nhiều độc giả, nhà quản lý cũng như nhà báo luôn muốn có câu trả lời: Sự tồn tại báo lá cải có cần thiết. Bài báo cho chúng ta thấy: “Việc báo lá cải tồn tại trong làng báo mỗi quốc gia là điều tất yếu vì nhu cầu một bộ phận độc giả không nhỏ. Tuy nhiên việc kiểm soát để các tờ báo lá cải không quá đà cũng là điều cần thiết, và đó là nhiệm vụ chính của các cơ quan quản lí, còn với các góp ý, đóng góp của báo chí về đồng nghiệp của mình nên khéo léo trên tinh thần xây dựng”. Nhưng đây thực ra chỉ là ý kiến cá nhân của tác giả, còn thực tế thì có ai đồng ý không, và có thực hiện được không thì còn phải xem xét lại. Những tài liệu mà chúng tôi trích dẫn ở trên nhìn chung chỉ bàn về các quan điểm, chỉ ra được thực trạng, xu hướng phát triển, quy mô, đồng thời lên án và yêu cầu tẩy chay “báo lá cải”. Mặc dù đã có một số điểm mới mẻ và thẳng thắn được nêu ra, nhưng vẫn còn đơn giản. Nhiều vấn đề vẫn đang còn bỏ lững chưa được giải đáp. Về mặt hậu quả của “báo lá cải” thì ⑴ Xem Thanh Điền/ Đạo đức nghề báo : Góc nhìn từ cuộc bút chiến về báo lá cải/ http://baochi.edu.vn/home/2013122343468/daoducnghebaogocnhintucuocbut chienvebaolacai/Ngày 23/12/2013 17
chỉ nêu một số trường hợp khá nổi bật. Những tác hại của “báo lá cải” được nói đến chủ yếu là đối với đời sống báo chí và xã hội nói chung mà ít đề cập đến giới trẻ hiện nay – thành phần đọc “báo lá cải” nhiều nhất và dễ bị tác động nhất. Những tác động tiêu cực đó thì vẫn còn chung chung mà chưa đi sâu vào nghiên cứu và chưa tìm giải pháp hạn chế những cụ thể hậu quả đó. Có một số tác giả khẳng định “báo lá cải” chưa hẳn đã xấu nhưng chưa nêu được mặt tích cực của nó đối với sự học hỏi của giới trẻ. Bên cạnh đó cũng không đề cập đến việc báo lá cải cũng có một số lượng độc giả riêng của nó. Như nhà sử học Dương Trung Quốc chia sẻ: "Có nhiều cách giật gân, câu khách. Giật gân mà đúng sự thật thì phải hoan nghênh vì đấy là một nghệ thuật làm báo giỏi. Nói sai sự thật, gây phản cảm, tác động xấu thì không thể khuyến khích". Vì vậy chúng tôi xác định hướng nghiên cứu là ảnh hưởng – tức là có cả mặt tốt và mặt xấu của xu hướng “báo lá cải” đến giới trẻ, ở đây là sinh viên trường ĐHKHXH & NV TP.HCM. 3. Mục đích nghiên cứu: Chúng tôi nghiên cứu đề tài này với mục đích tìm hiểu sự phổ biến và những ảnh hưởng tích cực, tiêu cực của xu hướng “báo lá cải” đối với các bạn sinh viên. Nhằm giúp các bạn nhận biết và lựa chọn thông tin một cách phù hợp, từ đó đưa ra các đề xuất để hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực trên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu: 4.1 Nhiệm vụ tổng quát Tìm hiểu về những ảnh hưởng của xu hướng ‘báo lá cải” đối với sinh viên để có cái nhìn bao quát về đề tài 4.2 Nhiệm vụ cụ thể Phân công công việc cụ thể cho từng thành viên 18
Tìm hiểu trên mạng các bài báo, bài viết, bài bình luận về vấn đề “báo lá cải” và ảnh hưởng của nó Làm bảng hỏi Phát phiếu khảo sát Thống kê và tổng hợp kết quả khảo sát Viết báo cáo phương pháp nghiên cứu khoa học dựa trên những tài liệu tìm kiếm và kết quả khảo sát. Đánh giá kết quả đạt được, ưu khuyết điểm của nội dung và hướng nghiên cứu đề tài. 5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu: 5.1 Đối tượng nghiên cứu: “Báo lá cải” và ảnh hưởng của nó đến sinh viên. Đây là tiêu điểm, là vấn đề mà đề tài tập trung nghiên cứu giải quyết. 5.2 Khách thể nghiên cứu: Sinh viên hệ đại học chính quy trường Đại học KHXH&NV (cơ sở 2, Linh Trung, Thủ Đức, TP.HCM). Đại diện là các khoa: Báo chí và Truyền thông, Lịch sử, Ngữ văn Anh, Xã hội học. 6. Phạm vi nghiên cứu: Trường Đại học KHXH&NV TP.HCM, cơ sở 2, phường Linh Trung, quận Thủ Đức. 7. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp nghiên cứu tài liệu Phương pháp điều tra (làm phiếu khảo sát) Phương pháp thống kê mô tả (xử lý dữ liệu đã thu thập được) Phương pháp phân tích tổng hợp (khái quát và nhìn nhận vấn đề) 8. Cái mới của đề tài: Nghiên cứu để đưa ra được các quan điểm khác nhau về “báo lá cải”, bên cạnh mặt tiêu cực còn tìm ra được những điểm tích cực, bên cạnh một 19
số ý kiến bài xích thì “báo lá cải” cũng có được số lượng độc giả riêng, không nên chỉ hô hào loại bỏ “báo lá cải” mà cần có nhận thức đúng đắn, coi nó như một hiện tượng bình thường của đời sống báo chí, từ đó tạo được cái nhìn toàn diện hơn về hiện tượng “báo lá cải” hiện nay. 9. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu 9.1 Ý nghĩa lý luận Đây là một đề tài nghiên cứu đem lại ý nghĩa quan trọng trong việc hệ thống hóa các thông tin, các quan điểm và học thuyết về ảnh hưởng, tác động đến nhu cầu thị hiếu của sinh viên nói riêng, giới trẻ nói chung trong việc đọc “báo lá cải”. Góp phần bổ sung về kiến thức lí luận cho những đề tài trước đó. Là tài liệu tham khảo hữu ích cho những công trình sau. Đề tài đem lại một cái nhìn mới cho kho tàng nghiên cứu về “báo lá cải”. Từ đó góp phần làm sáng tỏ ảnh hưởng của xu hướng “báo lá cải” đến nhận thức của sinh viên trong việc nắm bắt thông tin. Đề tài cho thấy thực tế ngày nay, tùy thuộc vào từng đối tượng mà có cái nhìn khác nhau về “báo lá cải”. 9.2 Ý nghĩa thực tiễn Đề tài này giúp sinh viên có cái nhìn đúng đắn, toàn diện về “báo lá cải”, cũng như nhận thức được ảnh hưởng của “báo lá cải” đến đời sống của sinh viên nói riêng và giới trẻ nói chung. Qua đó tự nhận thức và biết chọn lọc thông tin phù hợp. Đồng thời đề tài đưa ra biện pháp hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của”báo lá cải”. 20