Bình giảng bài thơ "Mộ" (Chiều tối) trích "Nhật kí trong tù" của Hồ Chí Minh.

Đề  bài: Bình giảng bài thơ  "Mộ" (Chiều tối) trích "Nhật kí trong tù" của Hồ  Chí <br /> Minh.<br /> Bài làm<br /> Có ai đó, khi nghĩ về  thơ  Bác, đã nói rằng, sự  phân tích cho dù khéo léo dến đâu, cũng  <br /> không làm nổi bật được hồn thơ. Cũng như  tựa là, có gượng nhẹ  tay bóc từng lớp cánh  <br /> hoa hồng cũng chưa dễ gì tìm thấy bí quyết hương thơm.<br /> Mộ (Chiều tối) có thể là một đóa hoa thơ như thế. Bài thơ rõ ràng đã để lại trong ta, man  <br /> mác không cùng, một rung động thật sâu sa, đẹp đẽ. Nhưng đó là nỗi rung động thật khó <br /> diễn tả, chẳng khác nào ta vẫn khó nắm bắt bí  ẩn của hương thơm khi ngón tay cố  lật <br /> mở những cánh hồng. Song có lẽ vẫn cứ nên thử sẽ sàng lật mở những dòng thơ, để gắng <br /> cảm thấu những ý tình được chứa đựng trong từng hàng chữ.<br /> Một người yêu đời say mê cuộc sống bao giờ cũng nhạy cảm trước thời gian. Đối với Hồ <br /> Chí Minh, thời gian là nhịp điệu của vũ trụ, nhịp sống của con người, thời gian là sự vận  <br /> động phát triển của cuộc sống. Khi rơi vào hoàn cảnh tù đày, một hoàn cảnh mà thời gian <br /> tâm trạng có độ dài gấp hàng ngàn lần thời gian tự nhiên thì ý thức thời gian của Bác cũng  <br /> được biểu hiện rõ nét. Đọc bài Chiều tối (Mộ) chúng ta không những thấy được cảm <br /> nhận thời gian của Bác mà còn hiểu được dòng tâm trạng của thi nhân trong bước lưu <br /> chuyển của thời gian, trong nhịp sống cuộc đời.<br /> Có lẽ  cảm hứng của bài thơ  Chiều tối xuất phát từ  một buổi chiều, trên con đường bị <br /> giải, chặng cuối cùng của một ngày bị đày ải, người đi vừa trải qua một chặng đường dài  <br /> với bao vất vả  gian lao. Thời gian và hoàn cảnh dễ  gây nên trạng thái mệt mỏi, chán  <br /> chường. Vậy mà cảm hứng thơ lại đến với Bác thật tự nhiên:<br /> Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ<br /> Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không.<br /> Hai câu thơ đã tái hiện thời gian và không gian của buổi chiều tối chốn núi rừng. Lúc ấy <br /> người đi ngước mắt nhìn lên bầu trời và chợt thấy chim bay về tổ, mây chầm chậm trôi. <br /> Nhà thơ không trực tiếp nói về thời gian nhưng thời gian vẫn hiện lên qua cảnh vật. Đây <br /> là cảm nhận thời gian tính truyền thống đã từng in đậm qua nhiều bài thơ. Chim bay về tổ <br /> có ý nghĩa báo hiệu thời gian của buổi chiều tối. Từ trong ca dao đã có hình ảnh:<br />  Chim bay về núi tối rồi<br /> Đến Truyện Kiều cánh chim mang theo cả thời gian và tâm trạng:<br /> Chim hôm thoi thót về rừng,<br /> Rồi buổi chiều nghiêng xuống theo cánh chim nhỏ bé trong Tràng giang của Huy Cận:<br /> Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa.<br /> Còn hai câu thơ của Hồ Chí Minh vừa có ý nghĩa biểu hiện thời gian vừa có ý biểu hiện <br /> tâm trạng:<br /> Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ.<br /> Ở đây không phải chim bay trong trạng thái bình thường mà bay mệt mỏi, bay mải miết <br /> cho kịp tới chốn nghỉ ngơi nơi rừng xanh quen thuộc. Qua hình ảnh chim mệt mỏi, người <br /> đi còn tìm thấy sự tương đồng hòa hợp với cảnh ngộ và tâm trạng của mình. Cánh chim <br /> mệt mỏi mải miết bay về rừng xanh tìm chốn ngủ, nhà thơ  cũng mệt mỏi lê bước trên <br /> đường đi đày, giờ  đây không biết đâu là chặng nghỉ  qua đêm. Sự  tương đồng ấy dễ  tạo  <br /> nên sự cảm thông sâu sắc giữa người và cảnh. Cội nguồn của sự cảm thông chính là tình <br /> yêu thương rộng lớn của Bác luôn dành cho mọi sự sống chân chính ở trên đời.<br /> Câu thơ thứ hai tiếp tục phác họa không gian, thời gian và tâm trạng:<br /> Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không<br /> Câu thơ dịch chưa chuyển hết được ý tứ trong nguyên bản. Trong nguyên bản Bác viết:<br /> Cô văn mạn mạn độ thiên không<br /> (Chòm mây lẻ loi trôi lững lờ giữa tầng không)<br /> Chòm mây như có tâm hồn, như mang tâm trạng. Nó cô đơn, lẻ loi và lặng lẽ lững lờ trôi <br /> giữa không gian rộng lớn của trời chiều. Bầu trời có chim, có mây nhưng lẻ loi (cô vân), <br /> chim mệt mỏi (quyện điểu) đã thế lại đang ở trong cảnh ngộ chia lìa. Chim bay về rừng,  <br /> chòm mây  ở  lại giữa tầng không. Hai câu thơ  tả  cảnh mà mở  ra một không gian tâm <br /> trạng. Cảnh buồn, người buồn. Nhưng trong nỗi buồn trước cảnh chiều muộn còn có một <br /> khát vọng tự do ẩn kín trong đôi mắt dõi theo cánh chim lẫn mây giữa bầu trời rộng.<br /> Hai câu thơ tiếp theo tái hiện quá trình vận động của thời gian và không gian:<br /> Cô em xóm núi xay ngô tối<br /> Xay hết, lò than đã rực hồng.<br /> (Sơn thôn thiếu hữ ma bao túc<br />  Bao túc ma hoàn, lô dĩ hồng)<br /> Cảm quan biện chứng về thời gian thấm vào từng hình  ảnh, sự  vật, sự  chuyển đổi của <br /> các hình ảnh đã dợi lên bước đi thời gian. Trong nghệ thuật thơ ca, nhà thơ có thể dùng xa  <br /> để  nói gần, dùng động để  nói tĩnh, dùng sáng để  nói tối. Trong bài thơ  Chiều tối, Bác <br /> không hề nói đến tối mà người đọc vẫn hiểu được bóng tối đang buông xuống ở xóm núi  <br /> là nhờ có chữ hồng ở cuối bài thơ. Trời tối người đi mới nhìn thấy ánh lửa rực hồng lên <br /> đến thế.<br /> Cũng như nhiều bài thơ  khác của Bác, hình tượng thơ  trong bài Chiều tối vận động thật  <br /> khỏe khoắn và bất ngờ. Trong cảnh chiều muộn  ở  vùng sơn cước tưởng chừng chỉ  có  <br /> bóng tối hoàng hôn bao phủ, chỉ có heo hút quạnh hiu, nào ngờ có ánh sáng ấm áp đã rực  <br /> lên xua tan giá lanh, bóng tối. Sự xuất hiện hình ảnh người thiếu nữ trong khung cảnh lao  <br /> động, bên lò than rực hồng đã mang lại ánh sáng và niềm vui, mang lại sự sống mãnh liệt <br /> và  ấm áp. Mặc dù thời gian vận động từ  chiều đến tối, từ  ngày sang đêm nhưng hình  <br /> tượng bài thơ vẫn vận động theo xu thế phát triển. Đến hai câu thơ này, bức họa trữ tình <br /> về  trời mây đã nhường chỗ  cho bức tranh sinh hoạt gần gũi: một thiếu nữ  sơn thôn, với <br /> công việc lao động bên bếp lửa gia đình. Một chất thô khác, một hồn thơ trữ tình khác đã <br /> được đưa vào, để làm cho vẻ đẹp của buổi chiều hôm thêm hài hòa phong phú.<br /> Khi bóng tối của ngày tàn buông xuống nhưng không gian không hề tăm tối, con người đã  <br /> kịp thắp lên ngọn lửa, con người đã tạo nên ánh sáng, tạo nên hơi  ấm để  sưởi  ấm cho <br /> người, cho cảnh thiên nhiên. Ánh sáng, hơi ấm, con người đã đưa lại niềm vui bình dị cho  <br /> người tù xa xứ. Trong cảnh ngộ buồn của riêng mình, Bác vẫn tìm thấy niềm vui. Niềm  <br /> vui  ấy xuất phát từ  cuộc sống lao động của người dân Trung Hoa trên một xóm núi nào  <br /> đó. Nếu không có một tình người tha thiết thì làm sao Bác có được một niềm vui như thế <br /> giữa đất người xứ lạ.<br /> Bài thơ  Chiều tối không chỉ miêu tả  cảnh nơi sơn cước với làn mây, cánh chim và cuộc <br /> sống lao động của con người. Toát lên toàn bộ bài thơ là hình tượng nhân vật trữ tình, có  <br /> tấm lòng yêu thương rộng lớn luôn nâng niu trân trọng mọi sự sống trên đời, có tâm hồn <br /> lạc quan, mạch thơ có sự vận động đến sự sống, ánh sáng và tương lai. Chính cách nhìn <br /> biện chứng về thời và cuộc sống, chính tình người tha thiết đã tạo nên giá trị  to lớn cho  <br /> thi phẩm đặc sắc này.<br />