ấ ướ ủ ừ ơ ề ả ạ Đ  bài: Bình gi ng đo n th  sau đây trong bài Đ t n ễ c c a Nguy n Đình Thi, t :

ớ ạ ơ ầ ư ề ắ ộ "Sáng ch m l nh trong lòng Hà N i... Sau l ng th m n ng lá r i đ y."

Bài làm

ờ ủ ứ ả ườ ệ ế ả Mùa thu là c m h ng muôn đ i c a ng i ngh  sĩ. Thu đ n, thu đi; thu là kho ng giao

ấ ở ả ặ ố ồ ể ạ ả ộ ể mùa, kho ng l ng đ  thi nhân tìm th y ữ    đó m t m i đ ng c m sâu xa, đ  t c nên nh ng

ả ắ ườ ọ ế ệ ẫ ẩ ơ ứ b c tranh c nh s c đa thanh, đa hình mà ng i đ c bao th  h  v n ng n ng  chiêm

ưỡ ộ ư ầ ớ ế ữ ấ ạ ơ ồ ng ng. Gi a m ch th  chung d i dào  y, ta luôn nh  đ n mùa thu Hà N i x a đ y ý v ị

ễ ủ c a Nguy n Đình Thi:

ạ ớ ộ Sáng ch m l nh trong lòng Hà N i

ữ ố ơ Nh ng ph  dài xao xác h i may

ườ ầ ả ạ Ng i ra đi đ u không ngo nh l i

ơ ầ ư ề ắ Sau l ng th m n ng lá r i đ y.

ư ẹ ể ầ ẫ ở ộ ị ế   Mùa thu x a nay v n đ p và d u dàng, thanh nhã. Thu tr  thành m t ph n không th  thi u

ơ ế ề Ấ ế ầ ấ ắ ệ khi nh c đ n th  vi ộ t v  thiên nhiên.  y là m t mùa thu thu n quê đ t Vi t trong th ơ

ơ ư ư ễ ế ề ầ ộ ọ ộ Nguy n Khuy n, m t mùa thu thâm tr m, huy n bí trong th  L u Tr ng L , m t mùa thu

ầ ự ứ ệ ả ờ ơ ị ch a đ y s  phôi pha theo nh p ch y th i gian trong th  Xuân Di u. Rõ ràng nét phong

ư ế ộ ề ủ ứ ạ ễ   phú c a m t đ  tài cũ nh  th  là thách th c cho sáng t o, tìm tòi và khám phá. Nguy n

ị ờ ể ế ề ậ ẳ ơ ố ữ   Đình Thi hi u h n ai h t đi u đó. Ông không mu n b  m  đi, th m chí chìm h n gi a

ấ ậ ữ ủ ấ ẳ ả ờ ấ nh ng nét r t đ m, r t sâu, r t tinh c a ng ườ ướ i tr ắ   c. Ch ng ph i" Tr i thu xanh ng t

ấ ầ ễ ế ả ạ ở m y t ng cao" (Nguy n Khuy n), cũng không ph i "Sen tàn, cúc l ễ   i n  hoa" (Nguy n

ủ ủ ễ ị ị Du), nét thu c a Nguy n Đình Thi là nét thu đô th , nét thu th  đô hào hoa, thanh l ch:

ạ ớ ộ "Sáng ch m l nh trong lòng Hà N i

ữ ố ơ Nh ng ph  dài xao xác h i may

ượ ả ậ ở ờ ủ ấ ờ ẫ ả ườ ư ể ề Mùa thu đ c c m nh n th i đi m m n c m c a đ t tr i. D ng nh  thu đã v  đâu đó

ơ ạ ữ ẹ ậ ạ ơ ớ ớ ị khi h i l nh đang m n man ch m nh  vào da th t. Ch " ch m" do đó m i th t tinh t ế   .

ự ắ ầ ứ ự ư ề ẻ ớ ớ ấ ủ   "Ch m" là s  b t đ u, là đi u m i m , nó ch a đ ng trong mình chút gì nh  là e  p c a

ơ ồ ề ữ ư ẳ ả ơ mùa thu. C m quan m  h  v  nh ng làn h i giá ch a h n là mùa thu. Bi ế ượ t đ c cái"

ạ ớ ờ ở ủ ệ ả ắ ch m l nh" là thi sĩ đang ở ưỡ  ng ng giao thoa c a khí tr i ­ kho nh kh c mà tín hi u thu

ư ế ộ ồ ư ệ ệ ề ậ ấ ấ ấ ẫ đã xu t hi n, nh ng thu  y v n ch a đ n đ  n ng đ m nh t. Báo hi u ban đ u nh  th ư ế

ề ẽ ế ả ầ ấ ầ ờ ễ d  nhoè đi, ph n vì b t ng , ph n vì h t th y đ u s  sàng quá. Cho nên, cũng là đ ươ   ng

ạ ả ỉ ữ ư ậ ắ ặ ậ ồ ớ ộ nhiên khi ch  nh ng tâm h n th t nh y c m, th t, g n bó v i nét đ c tr ng thân thu c này

ệ ờ ủ ể ể ủ ậ ọ ớ Ở ẹ m i có th  hi u và đón nh n tr n v n ân s ng tuy t v i c a thiên nhiên đây không ch ỉ

ộ ả ả ố ườ ả ộ ườ có mình thi sĩ mà còn có c  không gian Hà N i c  ph  ph ng Hà N i, c  lòng ng i Hà

ộ ả ậ ượ ủ ư ệ ệ ờ ổ ở N i c m nh n đ c khi tr i nay đ i khác b i thoáng hi n di n c a mùa thu. Nh ng có

ủ ấ ờ ệ ậ ở th t là heo may tan loãng vào không gian đó tr  thành ám hi u riêng c a đ t tr i và lòng

ườ ủ ẳ ế ữ ơ ẹ ư ữ ủ ầ ị ng i Th  đô? Ch ng bi ễ   t n a, nh ng qua nh ng v n th  đ p d u dàng c a Nguy n

ấ ả ượ ả ủ ồ ủ ầ ộ ộ Đình Thi t t th y chúng ta đã đ c c m nghe đ y đ  h n thu c a m t Hà N i trong sáng

ầ ế đ n vô ng n.

ừ ướ ế ề ườ ố ồ ả ỉ T  tr c đ n nay nhi u ng ớ   i trong nét b i h i xúc c m ch  chú tâm đem cái "ch m

ặ ộ ườ ộ ớ ủ ờ ạ l nh" đ t vào "lòng Hà N i" mà quên đi tr ẻ ng th i gian trong tr o c a m t s m thu.

ế ố ừ ầ ỉ ự ấ ạ ơ Đ ng xem "sáng" đ n thu n ch  là y u t thông tin. Đó là s  nh n m nh. "Sáng mát

ư ệ ề ạ ớ ễ ị   trong" hôm nay hoài ni m v  "sáng ch m l nh" năm x a. Không gian nguyên lành, d  ch u

ư ế ở ầ ể ễ ạ ớ ộ   ả ủ c a ngày m i là đi m kh i đ u cho m ch c m xúc Nguy n Đình Thi. Nh  th  Hà N i

ộ ạ ủ ạ ớ ọ ồ ở ộ ả đang ôm tr n cái" ch m l nh" c a sáng thu, r i Hà N i l i m  r ng vòng tay, tr i dài ra

ể ẻ đ  s  lòng cùng thi sĩ

ữ ố ơ " Nh ng ph  dài xao xác h i may"

ự ế ố ơ ả ữ ữ ữ ữ ố ơ Câu th  b y ch  là s  k t n i gi a nét h u hình" nh ng ph  dài" và nét vô hình" h i may"

ừ ụ ợ ằ b ng t ừ ượ  t ng thanh "xao xác". "Xao xác" là t láy g i âm thanh, có tác d ng làm xao

ắ ặ ế ư ế ẫ ỗ ọ ơ ị ộ đ ng cánh không gian v ng l ng. Bi ả   t th , nh ng m i khi đ c câu th , tôi v n b  ám  nh

ủ ữ ư ự ở ườ b i tr ng nghĩa khác c a hai ch  này. Hình nh  đây không còn là t ừ ả  t âm, nó là s  pha

ủ ể ấ ả ả ặ ộ ộ ố tr n c a m t âm ­ hình, đ  nghe" xao xác" mà th y c  khung c nh tr ng l ng chung

ẳ ạ ừ ơ ư ặ ọ quanh. Nó khác h n" xào x c", t ư  láy ­ đ c ­ âm trong th  L u Tr ng L :

ừ "Em không nghe r ng thu

Lá thu kêu xào x cạ

ơ Con nai vàng ng  ngác

ạ Đ p trên lá vàng khô"

ế (Ti ng Thu)

ự ư ạ ộ ở Th c ra, "xao xác" và "xào x c" chi là m t âm nh ng vang lên ậ    hai cung khác nhau. V y

ử ế ế ẳ ỗ ẳ   mà n u th  th  ch  cho nhau thì âm chung ch ng còn mà cung khác nhau cũng ch ng

ể ệ ủ ư ư ụ ẻ ề ấ ạ ọ ủ   ầ th y. "Xào x c" c a L u Tr ng L  là âm tr m và đ c th  hi n v  âm u, huy n bí c a

ợ ượ ủ ế ễ ừ r ng già. Còn "xao xác" c a Nguy n Đình Thi là âm trong và cao g i đ c ti ng lá khô

ườ ặ ố ơ ạ ụ ể ơ ố quét mìn trên đ ng ph . Đ t vào câu th , "xao xác" l i c  th  hoá cho "h i may" v n vô

ổ ả ự ư ừ ể ễ ả ể   hình. Ph i chăng đó là s  chuy n đ i c m giác ngoài Nguy n Đình Thi ch a ai t ng bi u

ờ ế ế ừ ủ ẹ ở ạ đ t? Nh  th  thi sĩ đã truy n t ề ả ượ ơ i đ ố   c h i th  nh  nhàng c a mùa thu đ n t ng con ph ,

ả ườ ư ủ ữ ơ ố ừ t ng ng  đ ng. Trong cái se se ch a đù góp thành gió c a" h i may", nh ng ph  dài nh ư

ườ ơ ồ ề ể ộ càng dài thêm, lòng ng ạ   i đang xôn xao m t ni m riêng khó hi u, c  h  cũng "xào x c"

h nơ

ả ậ ữ ủ ễ ễ ườ ế ạ Qu  th t ngôn ng  c a Nguy n Đình Thi d  làm ng i ta l c vào mê cung, n u không

ễ ị ẩ ủ ẽ ế ẩ ấ ừ tinh nó s  khó thoát ra, d  b  lu n qu n trong cái luy n láy r t tài hoa c a câu t . Hình

ả ơ ồ ẳ ị ư ể ắ ể ấ ứ ắ ắ ọ ơ ợ nh th  bình d  nh ng c  l ng đ ng chút m  h  ch ng th  n m b t. Đ  b t ch t, nhà th ơ

ỏ ủ ữ ữ ủ ạ ỏ ớ ơ ộ ả   ặ đ t vào gi a nh ng băn khoăn còn b  ng  c a" ch m l nh", c a" h i may" m t hình  nh

ụ ể c  th , rõ ràng:

ườ ầ ả ạ "Ng i ra đi đ u không ngo nh l i”.

ế ứ ị ộ ẹ ủ ề ả ơ Hoá ra c nh thu Hà N i đ p và m  huy n th  c  b  ph  chút man mác xác xao là do đây:

ườ ế ể ệ ằ ặ ơ ộ ng i ra đi. N u đ t riêng câu th , ta có th  cho r ng đây là m t chiêm nghi m tâm lý.

ấ ứ ộ ề ả ầ B t c  m t chí nam nhi nào khi chia xa đ u dàn lòng nén xúc c m. Tr n Đăng Khoa có

ề ậ ấ ả ấ ườ ế ướ ặ ợ nh n xét r t tinh v  hoàn c nh này,  y là ng i ra đi, ti n b c mà" m t tái nh t không

ả ạ ả ưở ẽ ư ắ ạ ư ỉ ườ dám ngo nh l i phía sau". Có c m t ng nh  ch  kh  đ a m t l i thôi là ng i ra đi

ể ướ ả ể ủ ế ế ặ ả ạ ơ ỉ ủ không còn đ  can đ m đ  b c ti p. N u đ t hình  nh th  vào ch nh th  c a cà đo n thì

ế ườ ứ ấ ồ ơ ớ ộ ề ta th y đây m i là h n th , là chi u sâu b c tranh thu Hà N i. Th  ng i ra đi là ai? Đó là

ữ ủ ế ễ ế ỏ nh ng chi n sĩ trung đoàn th  đô? Không, Nguy n Đình Thi hoàn toàn bác b  ý ki n này.

ể ệ ự ư ủ ề ế ả ố ị ị ườ ơ Đi u ông mu n th  hi n, gi n đ n là s  l u luy n, b n r n c a ng ả   ủ i con th  đô ph i

ữ ư ả ộ ộ ạ ế ộ chia xa Hà N i trong nh ng thu x a. Thái đ  "không ngo nh l i" vì th  là m t cách kìm

ố ủ ở ở ờ ố ấ ủ ứ ắ ẹ ấ lòng b i thành ph  c a mình đang th i kh c đ p nh t, thành ph   y đ  s c níu gi ữ ộ    m t

ộ ờ ắ ố ấ ễ ộ ớ tâm tình Hà N i, thành ph   y ti n các anh v i m t tr i n ng vàng và lá vàng:

ơ ầ ư ề ắ "Sau l ng th m n ng lá r i đ y”

ườ ự ữ ả ằ ộ ộ Có ng i cho r ng đây là s  phi lô ­ gíc gi a hành đ ng và c m giác. Hành đ ng thì

ả ạ ạ ư ư ế ậ ầ ắ "không ngo nh l ả i" mà c m giác l i ng p đ y n ng lá sau l ng. Vâng, n u nh  có ai đó

ượ ậ ự ơ ế ạ ư ố c  tâm đ a hình t ng th  theo tr t t tuy n tính này thì cũng xin" ngoái l ể ể   i" đ  hi u

ớ ượ ứ ả ự ạ ằ r ng cái" ch m l nh", "xao xác" đã đ ử ế c mùa thu g i đ n làm s  gi cho mình t khi nào.

ồ ẽ ả Do đó sau khí thu, h n thu, l ấ  dĩ nhiên ph i là tình thu man mác  y

ườ ủ ấ ẫ ầ ơ ở ư Nh  ng ử i ta v n nói đ u câu là cái then c a. là nét nh n nhá c a bài th  thì ạ  đo n th ơ

ộ ấ ệ ễ ể ấ ấ ỏ này ta không th y xu t hi n m t d u câu nào Nguy n Đình Thi đã đ  ng  lòng mình, t ừ

ườ ọ ữ ườ ưở ự ắ đó ng i đ c có nh ng tr ng suy t ng khác nhau, t ị ạ    tìm cho mình cách ng t nh p t o

ơ ầ ủ ư ề ắ ơ ơ ắ   ự s  đa thanh đa nghĩa c a ý th . Câu th  "Sau l ng th m n ng lá r i đ y" có hai cách ng t

ị ươ ứ ứ ư ể ắ ớ ị nh p t ề   ấ ng  ng v i hai cách hi u. Cách th  nh t ng t theo nh p 2/2/3 (Sau l ng / th m

ơ ầ ứ ư ể ớ ườ ề ắ ắ n ng / lá r i đ y). Nó  ng v i cách hi u sau l ng ng i đi là th m n ng, trên đó lá vàng

ơ ầ ứ ư ề ắ ắ ị ứ   ơ ầ r i đ y Cách th  hai ng t theo nh p 2/2/1/2 

ư ể ườ ề ắ ớ ơ ố ớ v i cách hi u sau l ng ng ồ   i đi là th m váng, trên đó n ng v i lá cùng r i xu ng. R i

ườ ả ắ ấ ị ị ườ ườ ạ ng ứ i thì cho cách ng t nh p th  nh t quá gi n d , thông th ng, ng i khác l ậ i nh n xét

ứ ắ ư ẩ ứ ệ ả ỳ cách ng t th  hai quá c u k . Dù đ ng trên bình di n nào thì đó cũng là cách c m riêng

ự ủ ế ẹ ế ể ệ ạ ẩ ơ ấ   ể đ  tìm đ n chu n m c c a cái hay, cái đ p. H n th  đó là cách bi u hi n (đa d ng nh t

ệ ủ ế ấ ề ả ơ ớ ế ể ả cho nét huy n  o, bi n hi n c a ti t t u câu th . V i tôi, tôi yêu c  hai cách hi u.

ữ ề ề ắ ắ ắ ả ơ Khi n ng lá cùng r i, khi n ng đã r i lá rác vàng lên nh ng th m v ng thì đ u g i đ ợ ượ   c

ủ ộ ờ ắ s c thái riêng c a tr i thu Hà N i.

ữ ể ạ ạ ơ ố ượ ắ ừ ộ ả ồ Có th  nói đo n th  là nh ng n t nh c lòng đ c ch t chiu t ộ    m t tâm h n đa c m, m t

ế ớ ấ ướ ồ ươ ắ ượ ứ ả tình yêu thi ắ t tha, n ng th m v i đ t n c quê h ng. B c tranh c nh s c đ c g i t ợ ừ

ớ ề ể ể ả ư ệ ầ ơ ỉ ễ hoài ni m nh ng không đ n thu n ch  là nh  v  đ  k , t ố   . Nguy n Đình Thi đã làm s ng

ơ ử ọ ộ ư ẻ ẹ ủ ư ằ ơ ậ d y v  đ p thu c a Hà N i x a. Hêghen cho r ng th  ca cao h n s  h c hình nh  cũng vì

ẽ ấ l y.