Ch tài ph t vi ph m h p đ ng theo Lu t th ng m i năm 2005ế ạ ạ ợ ồ ậ ươ ạ
1. Chê tai phat vi pham đa đ c quy đinh trong cac văn ban phap luât nh Luât Th ng mai ươ ư ươ
1997, Phap lênh H p đông kinh tê 1989, Bô luât Dân s 2005... Va v i s ra đ i cua chê tai ơ ư ơ ư ơ
phat vi pham đ c quy đinh trong Luât Th ng mai 2005 thi phat vi pham th c s tr thanh ươ ươ ư ư ơ
môt chê đinh quan trong đê bao vê cac bên trong quan hê th ng mai. Hi n nay, chê đinh nay ươ ệ
ngay cang đ c cac bên s dung nhiêu h n nh môt biên phap h u hiêu đê bao vê quyên l i ươ ư ơ ư ư ơ
cua minh trong cac quan hê h p đông h p tac kinh tê. ơ ơ
Luât Th ng mai 2005 quy đinh: “Ph t vi ph m là vi c bên b vi ph m yêu c u bên vi ph m ươ ạ ạ ệ ị ạ ầ ạ
tr m t kho n ti n ph t do vi ph m h p đ ng n u trong h p đ ng có tho thu n”ả ộ ả ề ạ ạ ợ ồ ế ợ ồ ả ậ 1. Theo quy
đinh trên thi chu thê co quyên đoi phat vi pham la bên bi vi pham, chu thê co nghia vu la bên vi
pham, khach thê trong quan hê nay ma cac bên h ng đên la môt khoan tiên phat vi pham. ươ
Phat vi pham chi co thê xay ra trong tr ng h p cac bên đa co thoa thuân cu thê trong h p ươ ơ ơ
đông. Điêu nay co nghia phat vi pham la s thoa thuân gi a cac bên nên môt bên không thê yêu ư ư
câu bên kia phai chiu phat vi pham nêu cac bên không co thoa thuân trong h p đông vê vân đê ơ
nay. Tuy nhiên trên th c tê, vân co nh ng tr ng h p môt bên đoi đ c phat vi pham măc du ư ư ươ ơ ươ
cac bên không hê co quy đinh gi vê vân đê nay, đ n gian chi vi nghi răng minh co quyên đ c ơ ươ
phap luât bao vê trong tr ng h p quyên va l i ich cua minh đa không đ c bên kia tuân thu ươ ơ ơ ươ
theo h p đông. Do không am hiêu vê phap luât ma cac bên đa không phân biêt đ c cac biênơ ươ
phap chê tai theo quy đinh cua phap luât va không bao vê đ c quyên l i chinh đang cua minh ươ ơ
môt cach chinh xac va triêt đê nhât. Vi thê, tr c hêt chung ta phai xac đinh đ c nh thê nao ươ ươ ư
la vi pham h p đông? M c đô vi pham nh thê nao thi cac bên co thê ap dung chê tai phat vi ơ ư ư
pham?
2. “Vi pham h p đông la vi c m t bên không th c hi n, th c hi n không đ y đ ho c th c ơ ệ ộ ự ệ ự ệ ầ ủ ặ ự
hi n không đúng nghĩa v theo tho thu n gi a các bên ho c theo quy đ nh c a Lu t này”ệ ụ ả ậ ữ ặ ị ủ ậ 2.
Theo quan điêm cua đa sô cac luât gia thi vi pham h p đông đê co thê phat vi pham la nh ng vi ơ ư
pham c ban, anh h ng nghiêm trong đên quyên va l i ich c a môt bên trong quan hê h p ơ ươ ơ ủ ơ
đông. Đo la “s vi ph m h p đ ng c a m t bên gây thi t h i cho bên kia đ n m c làm cho ự ạ ợ ồ ủ ộ ệ ạ ế ứ
bên kia không đ t đ c m c đích c a vi c giao k t h p đ ng”ạ ượ ụ ủ ệ ế ợ ồ 3. Tuy nhiên, cung cân phai
nhân manh răng, viêc vi pham h p đông nay co thê đa hoăc ch a gây ra thiêt hai th c tê thi bên ơ ư ư
bi vi pham đêu co quyên yêu c u bên vi ph m h p đ ng ch u phat vi pham. ầ ạ ợ ồ ị
Vi vây, đê chê đinh phat vi pham co thê phat huy hêt kha năng trong viêc bao vê quyên l i h p ơ ơ
phap trong h p đông thi khi soan thao cac thoa thuân trong h p đông, cac bên cân co quy đinh ơ ơ
vê cac tr ng h p phat vi pham cung nh điêu kiên đê tiên hanh phat vi pham môt cach chi tiêt ươ ơ ư
va cu thê nhât. Đê khi co vi pham xay ra, cac bên không phai lung tung trong viêc xac đinh tinh
đung sai cua s viêc, cung nh xay ra cac tranh châp không đang co trong quan hê h p tac, dân ư ư ơ
đên nh ng hâu qua không mong muôn trong quan hê lam ăn hiên tai cung nh trong t ng lai. ư ư ươ
Trong th c tê đã có nh ng s viêc đang tiêc dân đên tranh châp không đang co gi a cac bên doư ư ư ư
s không am hiêu vê phap luât th ng mai noi chung cung nh chê tài phat vi pham noi riêng.ư ươ ư
Theo quy đinh c a Luât Th ng mai 2005 thi viêc thoa thuân vê phat vi pham chi xay ra nêu ủ ươ
trong h p đông co thoa thuânơ 4. Điêu nay co thê hiêu la phai co thoa thuân t tr c trong h p ư ươ ơ
đông. Nh ng quy đinh nh trên cua phap luât la ch a thoa đang. B i le, h p đông la s thoa ư ư ư ơ ơ ư
thuân cua cac bên, nêu nh cac bên ch a quy đinh vê phat vi pham trong h p đông thi ho vân co ư ư ơ
quyên quy đinh m t điêu khoan ngoai h p đông, đôc lâp v i h p đông va co thê giao kêt sau khi ộ ơ ơ ơ
h p đông đ c ky kêt thi vân co hiêu l c thi hanh binh th ng nh đa đ c quy đinh trong h pơ ươ ư ươ ư ươ ơ
đông t tr c. Quy đinh trên cua phap luât đa lam han chê quyên t thoa thuân cua cac bên trong ư ươ ư
cac quan hê h p tac. ơ
3. Tiêp theo, đê co thê ap dung chê tai phat vi pham môt cach chinh xac thi môt vân đê đ c ươ
đăt ra la cân phai phân biêt đ c gi a chê tai nay v i chê tai trach nhiêm bôi th ng thiêt hai. ươ ư ơ ươ
S di, chúng tôi đăt ra vân đê nay la vi, khi môt h p đông phat sinh tranh châp, tuy cac bênơ ơ
không co thoa thuân phat vi pham nh ng cac bên vân đoi phat vi pham do đa co s nhâm lân ư ư
v i chê tai bôi th ng thiêt hai. Theo quy đ nh c a Lu t Th ng m i 2005 thi: “B i th ngơ ươ ị ủ ậ ươ ạ ồ ườ
thi t h i là vi c bên vi ph m b i th ng nh ng t n th t do hành vi vi ph m h p đ ng gây raệ ạ ệ ạ ồ ườ ữ ổ ấ ạ ợ ồ
cho bên b vi ph m”ị ạ 5. Đê co thê đ c bôi th ng thiêt hai thi chu thê đoi bôi th ng phai ươ ươ ươ
ch ng minh đ c răng co thiêt hai th c th c tê xay ra, co hanh vi vi pham h p đông, hanh viư ươ ư ư ơ
vi pham h p đông la nguyên nhân tr c tiêp gây ra thiêt hai ơ ư 6. Đ ng th i, bên yêu c u b iồ ờ ầ ồ
th ng thi t h i ph i áp d ng các bi n pháp h p lý đ h n ch t n th tườ ệ ạ ả ụ ệ ợ ể ạ ế ổ ấ 7. Va tât nhiên la,
chu thê vi pham không r i vao cac tr ng h p miên trach đ c quy đinh c a pháp lu t ơ ươ ơ ươ ủ ậ
th ng maiươ 8. Theo cac quy đinh nay thi đê đ c bôi th ng thiêt hai, chu thê bi vi pham phai ươ ươ
trai qua môt qua trinh ch ng minh nh ng t n th t, m c đ t n th t do hành vi vi ph m h p ư ư ổ ấ ứ ộ ổ ấ ạ ợ
đ ng gây raồ9. Tuy nhiên, vân đê đăt ra la cân phai lam ro điêm khac biêt gi a hai biên phap chê ư
tai nay. Theo đo, phat vi pham phai đ c thoa thuân trong h p đông, con trach nhiêm bôi ươ ơ
th ng thiêt hai không cân co s thoa thuân, t no se phat sinh khi hôi đu cac điêu kiên đa nêuươ ư ư
trên. Muc đich cua biên phap nay la khăc phuc hâu qua do hanh vi vi pham gây nên, vi thêơ
thiêt hai bao nhiêu thi se bôi th ng bây nhiêu. Giá tr b i th ng thi t h i bao g m giá tr ươ ị ồ ườ ệ ạ ồ ị
t n th t th c t , tr c ti p mà bên b vi ph m ph i ch u do bên vi ph m gây ra và kho n l iổ ấ ự ế ự ế ị ạ ả ị ạ ả ợ
tr c ti p mà bên b vi ph m đáng l đ c h ng n u không có hành vi vi ph mự ế ị ạ ẽ ượ ưở ế ạ 10. Do ban
chât cua phat vi pham la phai co thoa thuân trong h p đông, nên khi co vi pham xay ra ma cac ơ
bên không co thoa thuân phat vi pham thi cac bên chi co thê yêu câu bôi th ng thiêt hai ma ươ
thôi. Trong tr ng h p các bên có th a thu n ph t vi ph m thì bên b vi ph m có quy n ápườ ợ ỏ ậ ạ ạ ị ạ ề
d ng c ch tài ph t vi ph m và bu c b i th ng thi t h i. Quy đinh nay cua cac nha lamụ ả ế ạ ạ ộ ồ ườ ệ ạ
luât la môt quy đinh h p ly, phu h p v i quan hê th ng mai đang phat triên không ng ng hiên ơ ơ ơ ươ ư
nay. Xuât phat t ban chât cua hai chê đinh nay la khac nhau, chê đinh phat vi pham nhăm ngăn ư
ng a cac vi pham co thê xay ra trong h p đông, con chê đinh bôi th ng thiêt hai nhăm vaoư ơ ươ
viêc khăc phuc thiêt hai do hâu qua cua hanh vi vi pham xay ra. Môt chê đinh xuât phat t s d ư ư ư
liêu vê quan hê cua cac bên khi tiên hanh ky kêt h p đông, con môt chê đinh xuât phat t yêu ơ ư
câu bu đăp nh ng tôn thât do hanh vi vi pham gây ra. Vi thê, chê tai phat vi pham co thê ap ư
dung cho du ch a co thiêt hai xay ra hoăc thiêt hai nho h n m c phat vi pham. Trong khi đo, ư ơ ư
chê tai bôi th ng thiêt hai nhăm bu đăp tôn thât nên se chi băng thiêt hai đa xay ra hoăc thâm ươ
chi nho h n thiêt hai đa xay ra. Cac bên khi tham gia vao quan hê h p đông, tuy thuôc vao vi tri ơ ơ
phap ly cua minh đê co thê thoa thuân nh ng điêu khoan h p ly nhât. Nh ng đây có s không ư ơ ư ở ự
th ng nh t gi a quy đ nh v ch tài ph t vi ph m theo quy đ nh c a Lu t Th ng m i 2005ố ấ ữ ị ề ế ạ ạ ị ủ ậ ươ ạ
và ch tài ph t vi ph m trong B lu t Dân s 2005. Theo B lu t Dân s 2005 thì: “trongế ạ ạ ộ ậ ự ộ ậ ự
tr ng h p các bên không có th a thu n v b i th ng thi t h i thì bên vi ph m nghĩa v chườ ợ ỏ ậ ề ồ ườ ệ ạ ạ ụ ỉ
ph i n p ti n ph t vi ph m”ả ộ ề ạ ạ 11. Đi u này có nghĩa là ch đ nh b i th ng thi t h i ch đ cề ế ị ồ ườ ệ ạ ỉ ượ
đ t ra trong tr ng h p các bên có th a thu n tr c.ặ ườ ợ ỏ ậ ướ
4. Vân đê tiêp theo ma chúng tôi muôn đê câp la gi i han cua m c phat vi pham. “M c ph t ơ ư ứ ạ
đ i v i vi ph m nghĩa v h p đ ng ho c t ng m c ph t đ i v i nhi u vi ph m do các bênố ớ ạ ụ ợ ồ ặ ổ ứ ạ ố ớ ề ạ
tho thu n trong h p đ ng, nh ng không quá 8% giá tr ph n nghĩa v h p đ ng b viả ậ ợ ồ ư ị ầ ụ ợ ồ ị
ph m”ạ12. Theo quy đinh hiên hanh cua phap luât Viêt Nam, co hai văn ban phap luât co gia tri
điêu chinh quan hê vê ch tài phat vi pham la Bô luât Dân s 2005 va Luât Th ng mai 2005. ế ư ươ
Theo quy đinh c a Bô luât Dân s 2005 vê m c phat vi pham đ c ap dung cho cac quan hê ủ ư ư ươ
dân s thi m c phat vi pham do cac bên t thoa thuânư ư ư 13. Điêu nay co thê đ c hiêu la cac bên ươ
co quyên t y l a chon m c phat vi pham ma không hê bi không chê b i quy đinh cua phap ư ư ư ơ
luât. Quy đinh nay xuât phat t nguyên tăc t do thoa thuân theo quy đinh cua luât dân s . Tuy ư ư ư
nhiên, đo chi la nh ng quan hê mang tinh chât dân s theo nghia hep. Con đôi v i nh ng quan ư ư ơ ư
hê dân s theo nghia rông, ma cu thê la cac quan hê đ c Luât Th ng mai 2005 điêu chinh thi ư ươ ươ
m c phat vi pham bi han chê m c 8%. đây co s khac biêt gi a hai văn ban khi cung điêuư ơ ư Ơ ư ư
chinh môt vân đê. Vi thê, chung ta phai phân biêt đ c nh ng quan hê nao đ c Luât Dân s ươ ư ươ ư
điêu chinh, nh ng quan hê nao đ c Luât Th ng mai điêu chinh đê co thê ap dung môt cach ư ươ ươ
chinh xac. Theo Luât Th ng mai 2005 thi ươ ho t đ ng th ng m i là ho t đ ng nh m m cạ ộ ươ ạ ạ ộ ằ ụ
đích sinh l i, bao g m mua bán hàng hoá, cung ng d ch v , đ u t , xúc ti n th ng m i vàợ ồ ứ ị ụ ầ ư ế ươ ạ
các ho t đ ng nh m m c đích sinh l i khácạ ộ ằ ụ ợ 14. Nh ng quan hê nay khi có tranh ch p x y ra vàư ấ ả
có đi u kho n v ph t vi ph m thì se ap dung m c phat vi pham t i đa là 8%. Vây quy đinhề ả ề ạ ạ ứ ố
nay cua phap luât co h p ly hay không va co lam han chê quyên t do thoa thuân cua cac bên ơ ư
hay không?
M t v n đ đ t ra, n u trong h p đ ng hai bên th a thu n m c ph t v t quá 8% giá tr h pộ ấ ề ặ ế ợ ồ ỏ ậ ứ ạ ượ ị ợ
đ ng, ví d : hai bên th a thu n, m c ph t 30%, 200%... thì s x lý nh th nào? Liên quanồ ụ ỏ ậ ứ ạ ẽ ử ư ế
đ n v n đ này, có hai quan đi m nh sau: Quan đi m th nh t cho r ng, vi c th a thu nế ấ ề ể ư ể ứ ấ ằ ệ ỏ ậ
này là vô hi u, vì v y khi gi i quy t tranh ch p v yêu c u ph t vi ph m h p đ ng, khôngệ ậ ả ế ấ ề ầ ạ ạ ợ ồ
ch p nh n yêu c u này b i vì xem nh hai bên không có th a thu n. Quan đi m th hai choấ ậ ầ ở ư ỏ ậ ể ứ
r ng, vi c th a thu n v t quá 8% ch vô hi u m t ph n đ i v i m c ph t v t quá 8% cònằ ệ ỏ ậ ượ ỉ ệ ộ ầ ố ớ ứ ạ ượ
đi u kho n ph t vi ph m h p đ ng hoàn toàn có hi u l c, trong tr ng h p này có th ápề ả ạ ạ ợ ồ ệ ự ườ ợ ể
d ng m c t i đa 8% yêu c u c a bên b vi ph m, ph n v t quá không đ c ch p nh n. Tụ ứ ố ầ ủ ị ạ ầ ượ ượ ấ ậ ừ
th c ti n xét x các v tranh ch p kinh doanh, th ng m i, các Tòa án th ng ch p nh nự ễ ử ụ ấ ươ ạ ườ ấ ậ
quan đi m th hai, nghĩa là n u hai bên th a thu n v t quá 8% thì s áp d ng m c ph t tể ứ ế ỏ ậ ượ ẽ ụ ứ ạ ừ
8% tr xu ng đ gi i quy t yêu c u b i th ng cho bên b vi ph mở ố ể ả ế ầ ồ ườ ị ạ 15. Chúng tôi cho r ng,ằ
đi u này hoàn toàn h p lý, b i vì, b n ch t h p đ ng là ý chí c a các bên, trong tr ng h pề ợ ở ả ấ ợ ồ ủ ườ ợ
này các bên hoàn toàn ch p nh n s ch u ph t n u vi ph m h p đ ng, còn vi c th a thu nấ ậ ẽ ị ạ ế ạ ợ ồ ệ ỏ ậ
m c ph t v t quá giá tr h p đ ng là do hai bên ch a hi u bi t đ y đ quy đ nh c a Lu tứ ạ ượ ị ợ ồ ư ể ế ầ ủ ị ủ ậ
Th ng m i 2005 ch không có nghĩa là không có đi u kho n v ph t vi ph m.ươ ạ ứ ề ả ề ạ ạ
Liên quan đ n v n đ này, chúng tôi cho r ng c n ph i xem xét l i m c gi i h n t i đa m cế ấ ề ằ ầ ả ạ ứ ớ ạ ố ứ
ph t 8%; s a đ i theo h ng tăng gi i h n m c ph t vi ph m h p đ ng ho c không gi i h nạ ử ổ ướ ớ ạ ứ ạ ạ ợ ồ ặ ớ ạ
m c ph t t i đa. C s đ đ a ra đ xu t này, xu t phát t nh ng căn c sau:ứ ạ ố ơ ở ể ư ề ấ ấ ừ ữ ứ
i. Th nh tứ ấ , b n ch t c a h p đ ng là s th a thu n gi a các bên. Vì v y, các bên hoàn toànả ấ ủ ợ ồ ự ỏ ậ ữ ậ
ch u trách nhi m khi th a thu n ch n m c ph t;ị ệ ỏ ậ ọ ứ ạ
ii. Th haiứ, không nên gi i h n m c ph t, nh m m c đích răn đe bu c các bên th c hi n đúngớ ạ ứ ạ ằ ụ ộ ự ệ
h p đ ng. Vi c gi i h n m c ph t s ph n nào gây khó khăn cho các doanh nghi p trongợ ồ ệ ớ ạ ứ ạ ẽ ầ ệ
vi c l a ch n m c ph t;ệ ự ọ ứ ạ
iii. Th baứ, ch tài b i th ng thi t h i r t ít khi đ c tòa án và tr ng tài ch p nh n khi bênế ồ ườ ệ ạ ấ ượ ọ ấ ậ
b vi ph m yêu c u b i th ng. Vì v y, vi c cho phép các bên có quy n th a thu n m c ph tị ạ ầ ồ ườ ậ ệ ề ỏ ậ ứ ạ
không h n ch nh m b o v ph n nào l i ích cho bên b vi ph m h p đ ng.ạ ế ằ ả ệ ầ ợ ị ạ ợ ồ