Chu kỳ kinh tế, lạm phát và thất nghiệp trong nền kinh tế Việt Nam

KINH TE Vf MO<br /> <br /> <br /> Chu ky kinh te, Igm phat va thdt nghiep trong<br /> nen kinh te Viet Nam •<br /> <br /> <br /> <br /> v o HUNG DUNG<br /> <br /> <br /> C hu ky kinh te, thdt nghiep vd lg,m phdt Id cdc vdn di "nhae ddu " d cdc nen kinh te thi<br /> trUdng. Ndm 2006, Viet Nam tham gia WTO, ddnh ddu nd lUc hdi nhap vdo nin kinh<br /> te the gidi. Viec tim hieu cdc vd'n di tren vdi Viet Nam rdt cdn thiet. Trong bdi vie't ndy tdc gid<br /> phdn tich cdc van di vi tdng trUdng vd cdc chu ky kinh ted te'Viet Nam diia tren ly thuyet cd<br /> bdn kinh te hgc vl md, cdc tdi lieu sdch dd dUde dich, xudt bdn dUdc sd dung phd bie'n trong<br /> nUdc.<br /> <br /> <br /> 1. Dinh nghia ve chu ky kinh te thoai\ Suy thoai b i t d i u tai mdt dinh va ke't<br /> Khai niem ddn gian va de hinh dung ve thue tai mot day. Hinh thai ciia cae ehu ky<br /> chu ky kinh te la tfl J.M. Keynes. Theo thfldng khdng theo qui luat. Khdng ed 2 chu<br /> Keynes (1936) thi chu ky kinh te la tinh deu ky kinh doanh nao hoan toan gid'ng nhau<br /> dan eua trinh tfl va do dai'ciia thdi gian xay (Samuelson, 1995).<br /> ra. Ndi de'n chu ky la ndi de'n bien tfldng Suy thoai dUdc ndi trong bai vie't nay<br /> khung hoang, la tinh trang xu hfldng di n h l m ehi giai doan tang trUdng GDP xud'ng<br /> thap sau hdn va keo dai so vdi giai doan<br /> xud'ng thay the xu hfldng di len thfldng xly<br /> trUde.<br /> ra dot nhien va manh me.<br /> Md'i quan be gifla ehu ky kinh doanh vdi<br /> Cae nha kinh te ve sau nay da dfla ra<br /> that nghiep va lam phat dfldc Samuelson<br /> nhflng dinh nghia dly du hdn ve chu ky<br /> md ta:<br /> kinh te (thfldng goi la chu ky kinh doanh)<br /> dfldc tdm t i t dfldi day: Nhflng thang tram cua san Ifldng, lam<br /> phat, lai suat va that nghiep hinh thanh<br /> Chu ky kinh doanh la sfl bie'n ddng eua<br /> nen chu ky kinh doanh, la dae diem chung<br /> td'ng san Ifldng trong n g l n han xung quanh<br /> cua tat ca cae nen kinh te thi trfldng. Lieh<br /> dfldng xu the eiia nd. Dfldng xu the cua s i n<br /> sii kinh te cho thay nen kinh te khdng bao<br /> Ifldng la tie'n trinh deu dan cua san Ifldng<br /> gid tang trfldng theo mot hinh thai dn dinh<br /> dai ban khi ma nhflng bie'n ddng n g l n ban<br /> va blng phang. Sau nhieu nam md rdng<br /> dfldc tinh binh quan. Do lech san Ifldng la<br /> kinh te va thinh vfldng dang phan khdi se la<br /> mfle chenh lech gifla san Ifldng thflc te so vdi<br /> suy thoai hay tham ehi la sfl hoing loan hay<br /> san Ifldng tiem nang (Begg, 2007).<br /> suy sup. (Samuelson, 1995).<br /> Chu ky kinh doanh la mot dao ddng cua<br /> td'ng san Ifldng qud'c dan, eiia thu nhap va<br /> viec lam, thUdng keo dai trong mot giai doan Vd Hiing Dung, TS., VCCI chi nhanh Can Tho.<br /> tfl 2 de'n 10 nam, dfldc danh da'u b l n g mdt 1. Khdng cd dinh nghia thdng nhai nao ve suy thoai.<br /> d mdt sd nen kinh te' phat trien nhu My, Nhat Ban. suy<br /> sfl md rdng hay thu hep tren qui md ldn<br /> thoai duoc hieu la khi GDP thuc te giam xudng it nhai 2<br /> trong h l u het cac khu viic cua nen kinh te. qay lien tie'p (tang trudng am). C) nhimg nudc nay vdi ty<br /> Chu ky kinh doanh cd 2 giai doan chinh: suy le la 0,5% tang len hay giam xud'ng cua GDP/ ngudi<br /> thodi vd md rgng. Cae dinh va day la nhflng tuong duong vdi hang tram USD. C5 cac nSn kinh te dang<br /> diem chuye'n hfldng cua ehu ky. Sfl di xudng phat men vdi ty le tang GDP/ngudi 15-20% cung chi<br /> cua mdt chu k^ kinh doanh dfldc goi la suy tuong duong je'n mdt vai tram USD.<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> Mdt ehu ky thfldng trai qua cae giai doan: cac quan sat thfldng tap trung vao 2 giai<br /> thu hep san Ifldng (contraetidn), suy thoai doan suy thoai va tang trfldng, trong dd thdi<br /> (recession), phuc hdi (expansionary) va hflng ky chuyen tie'p tfl suy thoai sang phuc hoi ed<br /> thinh (prosperity: thinh vfldng). Tuy nhien y nghia quan trong.<br /> Hinh 1: Mot chu ky kinh doanh m o p h o n g<br /> L<br /> Dinh tang trirdng<br /> T<br /> 1 Oirdng<br /> 1 Hung ffl the"<br /> 1 thjnh<br /> Dinh tang tri/dng 1<br /> Suy<br /> thoai<br /> 1 . y Ting<br /> 1 Phuc h o i /<br /> Suy 1 / trifdng<br /> thoai S ^ 1 y y<br /> Day suy ttioal<br /> Thu hep Mdr^ng<br /> mmlpffj"<br /> Hinh 1: chu ky kinh doanh Id sU bien - Ldi nhuan doanh Iighiep gilm manh<br /> ddng ngdn hgn cua tdng sdn lUdng xung treng thdi ky suy thoai.<br /> quanh dUdng xu the cua nd. Hinh tren md<br /> Phuc hoi la giai doan chuyen tie'p tfl day cua<br /> phong mdt chu ky kinh doanh theo hUdng<br /> suy thoai di vao dn dinh va tie'p tuc tang trfldng.<br /> phdt trien di len.<br /> Khdng cd gi la ro rang de phan biet giai<br /> Tdng trUdng la giai doan tfl ket thuc suy<br /> doan phuc hdi ke't thue lue nao de b i t diu<br /> thoai bfldc vao giai doan phuc hdi va de'n<br /> bfldc vao pha tang trfldng mdi. Vi cac quan<br /> dinh tang trfldng mdi.<br /> sat deu dfla theo tinh toan tren ty le tang<br /> Dinh tang trfldng la luc tang trfldng dat trfldng, nen ngfldi ta chi edn quan tam de'n<br /> de'n mfle cao nhat, tfl dd nen kinh te chuyen pha suy thoai va tang trfldng. Gifla 2 pha dd<br /> giai doan. Nhflng bieu hien ciia mfle gia gia md'i quan tam thfldng dd' ddn vao tim kiem<br /> tang lien tuc, thi trUdng lao ddng khan dau la day ciia suy thoai.<br /> hiem, gia nhan cdng tang, lai suat cao; ben<br /> Day eua suy thoai cung la day ciia chu<br /> eanh ty le tang trfldng kinh te eao, cae dau<br /> ky, dinh eua suy thoai eung la dinh ciia chu<br /> hieu khae nhfl thi trfldng chflng khoan, bat<br /> ky. Do dai eua mdi chu ky thfldng dflde tinh<br /> ddng san ndng len cd the xem nhfl la ehi da'u<br /> tfl mot diem trong chu ky tdi mot diem<br /> cua tinh trang dao chieu.<br /> tfldng dfldng trong chu ky ke tie'p. Cac quan<br /> Suy thodi ndi chung la giai doan tfl dinh sat chu ky thfldng b i t dau tfl day cua chu ky<br /> cua tang trfldng dIo chieu va sau dd suy trfldc de'n day cua chu ky tie'p theo.<br /> giam de'n day suy thoai. Nhflng dac diem<br /> Day suy thoai la giai doan tri tre nhat cd<br /> thfldng gap eiia suy thoai:<br /> the nhanh chdng tfl dd bat len (md hinh ehfl<br /> - Mua sIm tieu dung gilm manh, trong V), cung cd the keo dai nhieu thang hoac<br /> khi dfl trfl ton kho hang hda lau ben tang nhieu nam theo hinh ehfl U, ehfl W, binh<br /> len ngoai dfl kien; rang efla hoac tham chi hinh L.<br /> - Nbu eau lao ddng gilm; 2. Tang trifdng va cac c h u ky kinh te<br /> - Lam phat cham lai, tham chi giam d Viet N a m<br /> phat xay ra; Quan sat t a n g trfldng kinh te Viet Nam<br /> <br /> Nghiin ciru Kinh te so 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh te<br /> <br /> <br /> tfl nam 1991 de'n nam 2008 che tha'y cd 2 chu ky vdi cac lan tang trfldng va suy thoai^.<br /> Hinh 2: Ty le tang GDP va GDP binh quan dau ngifdfi tuf 1990 -2009<br /> 12<br /> <br /> 10<br /> <br /> 8<br /> <br /> 6<br /> <br /> 4<br /> <br /> 2 H<br /> •GDP GDP/ngUdI<br /> <br /> 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09<br /> <br /> Ngudn: Nien giam thd'ng ke.<br /> <br /> Hinh 2 : cho thdy sau suy thodi trong cdc ca 2 lan dinh tang trfldng la cac nam ed x5,<br /> ndm trUdc 1990, kinh te tdng trudng mgnh x6. Giai ddan phuc hdi thfldng b i t dau vdi<br /> trong cdc ndm 1994-1996, suy thodi trong cae nam xl, x2 hoac x3, giai doan suy thoai<br /> cdc ndm 1997-1999; phuc hdi trong cdc ndm thfldng bat d i u vdi cae nam ed x7, x8.<br /> 2001-2003, tdng trUdng manh hdn tU 2004- Cac nam ed x9 la gan cud'i ciia thap nien,<br /> 2007 de'n 2008 bUdc vdo chu ky suy thodi cac nam x5, x6 eung la cud'i hoac bat d i u<br /> mdi. Cd 2 ldn suy thodi md ddy cua nd diu cua nhiem ky mdi trong gifla thap nien. Tfl<br /> Id ndm cd cdc so x8 vd x9, cd 2 ldn dinh tdng suy thoai chuyen sang phuc hoi vao eac nam<br /> trUdng diu Id cdc ndm cd x5, x6. xl, x2 la nhflng nam d i u cua nhiem ky, tfl<br /> Trong khoang thdi gian 20 nam, tinh tfl dinh tang trfldng chuyen qua giai doan suy<br /> 1991 de'n 2010 thi nen kinh te Viet Nam cd thoai cac nam x7, x8 la vao gifla cud'i nhiem<br /> 2 chu ky tang trfldng - suy thoai, mdi chu ky ky Dai hdi. Hinh 3 cho thay tang trfldng<br /> nhfl vay ed do dai chflng 10 nam. Cl 2 lln kinh te tfl sau nam 1975 va cac chu ky trUdc<br /> suy thoai thi day la nam cd cae sd' x8 va x9, nam 1990.<br /> Hinh 3: Tang trvfofng kinh te theo thu nhap quoc dan (1977-1990) va GDP tU 1986-2008<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngudn sd lieu: Nien giam thdng ke - Trong hinh tren nam 2009 la du bdo (5,2%).<br /> <br /> 2. Suy thoii duoc ndi trong bai vie't ndy nham chi mdt pha trong chu ky.<br /> <br /> Nghiin ciiu Kinh te so 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> Hinh 3: Thu nhap qud'c ddn ta ndm Vdi cae sd' lieu tren, tfl n a m 1977 de'n<br /> 1977 den ndm 1990 vd GDP ta ndm 1986 nam 2009 cd 4 lan nen kinh te rdi vao suy<br /> de'n ndm 2009. Tdng trudng cdc ndm 1982- thoai vdi cae day la cac n a m 1979-1980,<br /> 1984 khd cao, nhUng qud ngdn, mdt ddy 1989-1990; 1998-1999; 2008-2009. Ba lan<br /> khdc cua suy thodi Id ndm 1979-1980 khi tang trfldng vdi dinh trong cae nam 1982-<br /> tdng trUdng dm. Ta ndm 1986 de'n ndm 1984; 1994-1996; 2005-2007.<br /> 1990 Id mdt ddt suy thodi keo ddi, ndm 1988 Hinh 4 md t l tang trfldng kinh te d Viet<br /> tdng trUdng cd khd hcfn nhUng khdng duy tri Nam tfl nam 1956 de'n nam 2008 dfla theo sd'<br /> dUdc. Ddy qua cdc chu ky rut ngdn ddn, heu GDP eiia Nguyen Van Chinh va Vu Quang<br /> dudng xu the tdng trUdng hudng len. Viet cho eac nam tfl nam 1955 de'n nam 1985.<br /> <br /> Hinh 4: Tang triidrng GDP v a GDP binh quan ngiidi tii n a m 1956 d e n n a m 2008<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> GDP/ngyai<br /> <br /> <br /> Ngudn: Nien giam thd'ng ke, Nguyen Van Chinh, Vu Quang Viet va cdng sir.<br /> <br /> Hinh 4 cho thdy nin kinh te trong khodng 1964, tang trfldng tha'p chi cdn tren 6%, sau<br /> thdi gian trUde vd sau ket thuc chien tranh dd la nhflng nam suy thoai tram trdng tfl<br /> dd cd sit bie'n ddng dU ddi. Suy thodi mgnh nam 1965-1968. Tfl nam 1969 de'n 1973 la<br /> trong 2 ndm 1974-1975, ndm 1976 tdng eac nam phuc hdi, sau dd suy thoai cho de'n<br /> trUdng vgt len de'n 16,8%, ndm 1977 chi cdn nam 1975.<br /> 3,7%. Ba ndm sau dd tdng trudng binh qudn Rat khd de dfla ra nhan xet dly du ve<br /> ddu ngUdi bi dm. tinh hinh kinh te trong nhflng nam chie'n<br /> Cdc ndm trUdc 1975 tranh. Nhflng dieu dang ngac nhien d day la<br /> Tfl nam 1955 de'n nam 1960 dflde ghi ngay ca trong nhflng nam chie'n tranh ac liet<br /> nhan la giai doan td't dep nhat trong lich sii nen kinh te Viet Nam v l n cd nhflng pha<br /> phat trie'n kinh te Viet Nam d ca 2 mien. tang trfldng cao, xen ke vdi nhflng ddt suy<br /> Tang trfldng tinh tren dau ngfldi tren 10% thoai manh khi chie'n sfl bung no. Dieu nay<br /> nam (vdi td'c do nay thi chi sau 7 nam, GDP cho tha'y sfle sd'ng va kha nang hoi sinh rat<br /> binh quan dau ngfldi tang gap ddi), manh cua nen kinh te qua nhflng thang<br /> GDP/ngfldi vao nam 1955 la 90USD, nam tram.<br /> 1960 la 145USD. Ta sau ndm 1975<br /> Cae nam sau dd tang trfldng cham lai khi Tang trfldng 2 nam 1976 va 1977 rat<br /> chie'n tranh lan rdng. Tfl nam 1960 de'n ngan, nhflng suy thoai sau dd thi keo dai<br /> <br /> Nghiin ciru Kinh ti s6 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> (binh quan cua 4 nam tfl 1978-1981 la nghiep do thdi vu, theo mua, ehfl khdng phii<br /> 0,45%, tinh tren d i u ngfldi la -1,7%). Tang hien tfldng trong cdng nghiep;<br /> trfldng cae nam 1982-1984 khdng eao, thdi -Ly thuye't ve tien te cho rang ehu ky<br /> gian eung n g l n nhflng thdi gian suy thoai kinh doanh la do sfl md rdng va thu hep eiia<br /> sau dd lai dai gap ddi. Tfl nam 1985 de'n tien te va tin dung (Hawtrey, Friedman);<br /> nam 1991 la 7 nam. Nam 1988 tang trfldng -Ly thuye't sang kien cai tie'n cho r i n g<br /> bat len de'n 6% nhflng khdng du sfle duy tri ehu ky la do bang loat phat minh quan<br /> ma da gilm trd lai va mat them 2 nam. Day trong nhfl xe Ifla (Schumpeter, Hansen);<br /> cung la giai doan bet sfle dae biet: lam phat<br /> -Ly thuye't ve d i u tfl qua nhieu cho rang<br /> cao, tang trfldng thap.<br /> nguyen nhan suy thoai la do d i u tfl qua<br /> Tang trfldng trdng cae nam 1992-1997 kha nhieu ehfl khdng p h i i qua it (Hayek, Mises);<br /> cao, binh quan 8,8% nam, tinh tren diu<br /> -Ly thuyet ve tieu thu dfldi mfle cho r i n g<br /> ngfldi 7% va keo dai trong 6 nam. Trong giai<br /> ngfldi giau va ngfldi biet tiet kiem thu nhap<br /> doan nay do sau suy thoai thap va thdi gian<br /> qua nhieu se vdi cai cd the mang ra d i u tfl<br /> cung ngan hdn so cac nam 1985-1991. Tfl<br /> (Hobson, Sweezy);<br /> 1997 de'n 2001 la 5 nam, mat mot khoang<br /> thdi gian kha dai di tfl suy thoai de'n tang -Cac ly thuye't chinh tri ve chu ky<br /> trfldng trd lai. Tac ddng eua khiing hoang (Kaleeky, Nordhaus, Tufte);<br /> kinh te Chau . vao Viet Nam cham nhflng -Cu sd'c cung (R.J. Gordon).<br /> thdi gian de phuc hoi mat rat nhieu nam^. Cd qua nhieu ly thuye't ve chu ky kinh<br /> Neu tang trfldng nam 2009 nhfl kich ban doanh den mfle Samuelson (1985) cho rang,<br /> dfl kien 5% nam 2010 la tren 6,5%, nam khi lap bang ke se cd hang ta, nhflng xem<br /> 2011 tren 7% thi cung phai mat it nhat 3 xet ky va loai bd nhflng ly thuye't trd'ng rdng<br /> nam de bfldc vao giai doan tang trfldng mdi. hoac mau thuan vdi thiic te, vdi cac qui tac<br /> Tuy nhien rat khd cd the doan dflde nhflng Idgic, chi edn lai mot sd' it each giai thich<br /> gi se diin ra sau nam 2010. Lieu nen kinh thflc sfl khac nhau.<br /> te se lap lai chu ky nhfl da xly ra trong cac 3.1. Nhdn to ben trong vd ben ngodi<br /> 1992-1996 (tang trfldng cao) hay nhfl cac<br /> Samuelson cung dfla ra each giai thich ve<br /> nam 2002-2007 (tang trfldng kha cao), hay<br /> nhflng nguyen nhan ben trong va ben ngoai<br /> se la rat ngan?<br /> ma sau nay goi la ly thuye't ndi sinh vd ngogi<br /> Cac an sd' eung la bie'n sd' ludn ludn thay sinh.<br /> dd'i. Tang trfldng hay suy thoai trong mdi chu<br /> ky vfla phu thudc cac nhan td' ben trong 3. Nam 1998 nhieu nen kinh t6 Chau A bi suy thoai<br /> (chinh sach tai khda, chinh sach tien te, the rai nang (tang trudng am cila Han Qud'c, Thai Lan,<br /> che chung cua nen kinh te) dfldc thay ddi the' Malaixia, Phillipin, Inddnexia) nhimg mot nam sau dd<br /> thi ho phuc hdi. Sir phuc hdi nhanh han cac du doan<br /> nad va nhflng nguyen nhan tfl ben ngoai (eac trudc dd va da lam ngac nhien nhieu chuyen gia kinh te.<br /> cu sd'c tfl phia cung, nhu eau thi trfldng ddi Vdi Viet Nam, tac ddng khiing hoang de'n cham nhung<br /> vdi bang hda cua Viet Nam). Chinh dieu dd miic do dai dang keo dai.<br /> lai lam bap din hdn viec nghien cflu ehu ky. 4. Ph£n nay tac gia dua theo Keynes (Ly thuyei tdng<br /> quat... 1936) va Samuelson (Kinh te hpc, 1985,1998).<br /> 3. Nguon goc chu ky 5. Jevon cung la ngudi dua ra ly thuyet v6 vet den<br /> Cd nhieu giii thich khac nhau ve chu ky mat trdi khi cho rang: mat trdi anh hudng de'n miia hai<br /> kinh doanh. Dfldi day la mot sd' ly thuyet nho va thu hoach, vi the gia luong thuc va nguyen lieu<br /> dfldc tdm taf*. . thd va thi trudng tien te phai tuan theo ca'u hinh cua<br /> hanh tinh cd the chiing minh cho cac nguyen nhan xa<br /> -Ly thuyet cua Jevons^ ve sfl bien ddng gay ra tham hpa kinh te nghiem trpng nhai. Jevons ciing<br /> thu hoach cua ndng nghiep cho r i n g nguyen tin rang chu ky vet den mat trdi cd thdi gian la 11,11<br /> nhan cua chu ky la do bie'n ddng trong ndng nam (Theo Robert B. Ekelund, Jr,).<br /> <br /> <br /> Nghiin cuu Kinh te s6 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> - Cac ly thuye't ben ngoai tim thay nguon 3.3. Nguyen tdc gia to'c vd so nhdn<br /> gdc ehu ky kinh doanh trong cac dao ddng Nguyen t i c nay (Samuelson 1985) dfldc<br /> cua mot cai gi ben ngoai he thd'ng kinh te dfla tren gil dinh he sd' vd'n d i u tfl/san<br /> nhu nhflng dau vet tren mat trdi, chiem Ifldng la khdng dd'i. Tfl dd Samuelsen chd<br /> tinh, nhflng cude chie'n tranh, nhflng cude r i n g , khi cd sfl gia tang ve san Ifldng (do clu<br /> each manh, nhflng cude b l u efl, ty le tang tang), thi sfl gia tang ve dau tfl cdn nhanh<br /> dan sd, di efl, nhflng cuoc tim ra tai nguyen hdn, va dfldi tac ddng cua sd' nhan d i u tfl,<br /> mdi, nhflng phat minh khoa hoc va nhflng mfle do lan truyen ciia nd trong nen kinh te<br /> sang kien ky thuat. la rat manh, de'n mot luc nao dd sfl gia tang<br /> - Cac ly thuye't ben trong tim thay trong s i n Ifldng cham lai thi dau tfl rdng se giam<br /> ban than he thd'ng nhflng ehu ky kinh xud'ng. Do so' vd'n d i u tfl gilm manh ed the<br /> doanh tfl tao ra nd. Mdi thdi ky md mang lai gay ra suy thoai ehi vi san Ifldng khdng<br /> sinh ra suy thoai, co lai va mdi thdi ky co lai tang.<br /> se tao ra sfl phuc hoi va md mang trong mot Nguyen t i c gia td'c la mot rihan td' manh<br /> ehudi vd tan lap di lap lai dien ra hau nhfl me dan den sfl khdng dn dinh ve kinh te:<br /> deu dan. nhUng thay ddi ve sdn lUdng cd the bie'n<br /> Da sd' cac nha kinh te ngay nay tin r i n g thdnh nhUng thay ddi ldn hdn vi ddu tU. Sfl<br /> mot sfl ket hdp gifla cac ye'u td' ben trong va tang manh ve chi tieu d i u tfl do ket qua ban<br /> ben ngoai cbi phd'i eac chu ky kinh te. Va d i u ciia sfl tang khdng nhieu lam ve sd' hang<br /> trong khi tim kiem mdt nhan td' ehi phd'i cac ban ra. D i u tfl mdi lam san Ifldng tang them<br /> chu ky kinh doanh, cac nha kinh te thfldng qua sd' nhan. Tac ddng qua lai nay thuc day<br /> bi dfla trd lai van de dau tfl. Bdi van de nay tang trfldng de'n mot dinh cao nao dd ma d<br /> chd thay nd chfla dflng ca hai leai nhan td' dd da day du cdng an viec lam thi nd bi bat<br /> ben treng va ben ngoai. trd lai. Khi san Ifldng giam nhanh, nguyen<br /> 3.2. Ddu tu vda Id nguyen nhdn vda tac gia td'c ddi hdi sd' dau tfl cung p h i i giam.<br /> Id hdu qua Vdi toan bd nen kinh te thi so' d i u tfl<br /> Keynes (1936) da ebo rang chu ky kinh te gilm den mot mfle nao dd thi nd thdi khdng<br /> la do bien ddng cd tinh chu ky hieu q u i bien giam nfla. De'n thdi diem cham day, cae<br /> cua vd'n. Mot sfl chuyen ddng ehu ky la khi doanh nghiep lai c l n phai dau tfl de thay<br /> he thd'ng (kinh te) tie'n trien, theo hfldng di the, nen d i u tfl lai b i t dau tang va mot ehu<br /> len chang ban, thi nhflng Ifle day he thd'ng ky mdi bat dau. Nhan td' gia td'c va sd' nhan<br /> di len ngay cang manh va tac ddng tich luy dau tfl cd sfl tac ddng qua lai de tao ra suy<br /> lan nhau, nhflng nhflng Ifle dd ye'u din, de'n thoai hay phuc hoi, phon vinh hay sa sut.<br /> mot lue nao dd chflng bi thay the bdi mot Iflc 3.4. Diem trdn, sdn, hdng tdn kho vd cdn<br /> tac ddng theo hfldng ngflde lai vdi sfle manh cdn vdng lai trong chu ky kinh doanh<br /> tang d i n va sau dd de'n Ifldt chung eung se<br /> Begg (2005) cung giai thich ve md hinh<br /> bi suy ye'u, bi thay the.<br /> gia td'c sd' nhan eiia chu ky kinh doanh va bd'<br /> Nhflng chuye'n ddng nhfl vay tao ra eac sung them cac diem ve tran va san cua chu<br /> chu ky. Va bat ky mot bien ddng nao ve dau ky. Theo dd, md hinh gia td'c sd' nhdn giai<br /> tfl ma khdng dfldc dd'i trong bdi mot bie'n thich chu ky kinh doanh b l n g md'i quan he<br /> ddng tfldng flng ve khuynh hfldng tieu dung, tfldng tac gifla cau tieu dung va d i u tfl.<br /> deu dan de'n bie'n ddng viee lam. Cud'i cung, Diem cd't ldi cua md hinh nay la nd coi ty le<br /> Keynes ebo r i n g khung hoang chu ye'u tang trfldng san Ifldng tang td'c la ye'u td' lam<br /> khdng phii do lai sua't tang, ma do mot sfl tang dau tfl. Mot khi tang trfldng san Ifldng<br /> suy sup dot ngdt ve hieu qua bien ciia vd'n. dn dinh thi dau tfl on dinh, sau dd dau tfl<br /> <br /> 8 Nghiin ciru Kinh te so 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh te<br /> <br /> <br /> phai giam vi tang trfldng san Ifldng da gia len cad va lam gilm sfle canh tranh.<br /> gilm xud'ng (nen kinh te suy thoai). Khi Can b l n g dai ban dfldc phuc hdi khi tai<br /> nen kinh te ngflng suy thoai thi d i u tU gia khoan vang lai trd lai con sd'khdng.<br /> tdc lai b i t dau tang trd lai. 3.5. Chu ky kinh doanh chinh tri<br /> Trdn vd sdn Day la ly thuye't gay nhieu tranh cai.<br /> Begg ebo rang vdi md hinh gian ddn gia Ngfldi dfldc de cap nhieu nha't ve thuye't<br /> tdc sd nhan nay thi dd khdng p h i i la each nay la Edward Tufte (1978) khi cho r i n g d<br /> chinh xac giii thich ve ehu ky kinh deanh nhieu nfldc dan chu ed mot sii trflng bdp<br /> va dfla vao diem t r i n va san de giai thich gifla thanh tiiu kinh te vdi eac l l n b l u cii.<br /> them. Thdi gian b l u efl I n h hfldng tdi mfle that<br /> Tdng cung tao ra mot mac sdn tren thflc nghiep, tang thu nhap thflc te, quan ly<br /> te bdi nd cd the dap flng td'ng c l u b l n g each ngan ban ddi vdi lam phat va that nghiep,<br /> lam them gid, gilm ton kho, nhUng san cac chinh sach kinh te md rdng hoac thu hep.<br /> lUdng khdng the tang vd han. Dieu nay lam Mac dfl ed phe phan nhflng cl Samuelson<br /> td'c do tang trfldng cham lai. Sau khi vfldt va Begg deu de cap kha nhieu de'n van de<br /> qua mfle cua ban than thi nen kinh te se nay.<br /> cham tdi t r i n va p h i i quay trd lai. Theo Begg (2007) vdi chu ky kinh doanh<br /> Cd met mfle san ma d dd td'ng cau khdng chinh tri, ehinh phu sfl dung ehinh sach<br /> the thap hdn. Giam d i u tfl la mot bo phan tien te, tai khda de kich thich tdng cau.<br /> quan trong ciia tinh trang giam sut, nhflng Chinh sach se dflde that chat ngay sau khi<br /> diu tfl khdng the gilm vd ban, bat ke md chinh phu dUde trung efl, nd gay tinh trang<br /> hinh nao ve hanh vi dau tfl. dinh tre va nang lUc s i n xuat khdng dfldc<br /> Hdng tdn kho sii dung het. Khi ngay b l u efl lai sap dien<br /> ra, chinh sach tai khda md rdng cd the tao<br /> Khi tdng cau giam, cae doanh nghiep se sii tang trfldng nhanh khdng ben lau bang<br /> phan flng b l n g each gilm gid lam them, each tan dung bet cac nguen Iflc nhan rdi.<br /> hoac chuyen sang lam viec vdi thdi gian it Nhflng efl tri se hieu l l m rang day la td'c do<br /> bdn, tham chi sa t h i i cdng nhan de giam tang trfldng nhanh va ben lau cua san<br /> hang tdn kho neu td'ng eau suy giam Ifldng tiem nang va lai tin nhiem bd phie'u<br /> nghiem trong. cho ehinh phii.<br /> P h i n flng cua doanh nghiep khi tdng eau<br /> Begg cho rang ly thuye't nay ed the ehfla<br /> suy giam la gilm gid lam viec, giam lao dflng mot phan sfl thflc, nhflng nd lai dfla<br /> ddng va giam Ifldng. Khi td'ng c l u tang trd tren gia dinh eac cii tri la nhflng ngfldi bet<br /> lai, doanh nghiep van duy tri mfle tang san sfle ngay thd, khdng tha'y dfldc chinh phu<br /> Ifldng cham hdn mfle tang td'ng c l u n h l m dang lam gi. Tren thflc te' thi khdng phai<br /> tieu thu het sd' hang ten kho de trd lai ludn nhfl vay. Nam 1997, chinh quyen eua<br /> trang thai can b l n g (dd la hanh vi ciia thii tfldng Major da thua khi tai tranh cii<br /> 4<br /> <br /> doanh nghiep). dfl rang s i n Ifldng tang nhanh.<br /> {' Cdn cdn vdng lai vd khd ndng cg,nh tranh Theo Samuelson (1985, 1995)-thi ly thuye't<br /> Suy thoai cud'i cung se day mfle Ifldng va nay dfldc dfla tren nen tang: (i) tfl thdi<br /> mfle gia xud'ng, tang mfle canh tranh va Keynes, cac nha beach dinh chinh sach da<br /> phuc bdi can can ddi ndi bang each tang cau cd cae cdng cu de kich thich nen kinh te;<br /> dd'i vdi xuat khau rdng. Khi cd thang dfl (ii) cii tri thich nhflng thdi ky it ngfldi that<br /> tren tai khoan vang lai se lam tang cau nghiep, kinh te phat trien va lam phat<br /> tieu dung cua qud'c gia. Nen kinh te luc nay tha'p; (iii) cac nha chinh tri thich dflde b l u<br /> se bfldc vao giai doan tang trfldng day mfle lai.<br /> <br /> Nghiin ciru Kinh ti s6 376 - Thing 9/2009 9<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> Trdng lich sii, cac cude bau cii td'ng thd'ng Theo quan diem nay, nen kinh te se chiu<br /> rat nhay cam vdi tinh hinh kinh te tfl 6 de'n tac ddng bdi eac cu sd'c nhfl nhflng dot pha<br /> 9 thang trfldc ngay b l u eii. Ke't qua la, neu trong cdng nghe, thay ddi chinh sach cua<br /> ho cd sfl Ilia chon thi hau het cae tdng thd'ng chinh phu. Cac eu sd'c nhfl vay se lam thay<br /> se mud'n chon con dfldng cua R. Reagan, ehfl dd'i cac phfldng an phfle tap va lam xua't<br /> khdng chon each lam cua J. Carter. hien hanh vi can b l n g ma trdng gid'ng nhfl<br /> Khi khIo sat ve tang trfldng kinh te treng chu ky kinh doanh.<br /> nhiem ky eua cac tdng thd'ng tfl Truman de'n Cd the trdnh dUtJc chu ky hay khdng"?<br /> G.W Bush (Bush eon), ngUdi ta nhan thay Day la chii de ldn va gay ra nhieu cude<br /> cae tdng thd'ng tai dae eii nhiem ky 2 deu cd tranh luan ma ehfla bao gid ed hdi ke't. Cac<br /> thanh tich kinh te td't trong nam thfl 3 va tdm t i t dfldi day Ifldc ghi lai quan diem cua<br /> thfl 4 ciia nhiem ky dau. Cac phd tdng P. Samuelsen, mdt nha kinh te'bac t h i y qua<br /> thd'ng, hoac ngfldi eua dang dd eung nhd cac lan xuat b i n quyen Kinh te hoc cua<br /> thanh tich kinh te cua td'ng thd'ng dfldng Ong.<br /> nhiem ma dae efl. Cac td'ng thd'ng ma thanh<br /> Niim tin vd sii than trgng cua Samuelson<br /> tich kinh te kem cdi trong nam thfl 3 va dac<br /> biet la nam thfl 4 trong nhiem ky deu bi Trong l l n xuat ban nam 1985, Samuelson<br /> that efl (Guell, 2009). cho rang tuyen bd' ciia Tdng thd'ng Johnson<br /> (1965): " Khdng tin r i n g suy thoai la khdng<br /> Viec mot tdng thd'ng cd thanh tich va<br /> the tranh dfldc" la qua lac quan. De giai<br /> dfldc b l u lai la mot viee, nhflng viee ehinh thich nhan xet cua minh, Samuelson dan ldi<br /> sach eiia chinh phii vdi nhflng thii thuat Arthur Okun vi cho rang dd la quan diem dn<br /> nham gianh phie'u lai la viec khae. Cae cdng hda: " Suy thodi gid ddy, ndi chung vi cd bdn<br /> trinh nghien cflu sau nay cho thay ed nhflng Id cd the ngdn chgn dUdc, gid'ng nhU nhang<br /> dieu da tflng xly ra trfldc kia (nhfl da tflng vu tai nan mdy bay chU khdng gidng nhang<br /> xay ra dfldi thdi R.Nixon) nhflng sau nay da cdn Id'c bdt ngd. NhUng chung ta vdn chUa<br /> khdng lap lai (Drazen, 2000). Khdng cd logi bo dUdc tai ng.n mdy bay vd dieu chUa<br /> nhflng bang chflng rd rang cho tha'y chinh rd Id chung ta cd du khdng ngoan hoac khd<br /> sach cua tdng thd'ng dfldng nhiem se tao ra ndng de logi trU suy thodi. Nguy cd vdn chUa<br /> chu ky va dat ke't qua trong ky b l u efl ke bie'n mdt. Cdc lUc tg,o ra cugc suy thodi trd<br /> tiep. Tuy vay, van khdng the phu nhan dflde Igi vdn dang lap Id ben cdnh cda, chi chd tin<br /> cac td'ng thd'ng hay chinh phu deu cd' lay hieu".<br /> Idng cii tri de gianh lay phie'u blu. Chu ky<br /> kinh doanh vi the eung khd tach khdi cae Samuelson cung da n h l c de'n cac lan suy<br /> mdi quan he vdi b l u cii va lap chinh phu. thoai trong cae nam 1973, 1979 do OPEC<br /> Chinh sach dan tuy cd the dfldc Idng cua tang gia dau, chinh sach t h i t chat tien te d<br /> mot bd phan dan chflng, nhflng lai tao ra My nam 1979-1982 va cho r i n g ngay nay<br /> mdt hd' sau ngan each va tdn that cho ngan (eac nam d i u thap ky 80) suy thoai v l n rat<br /> sach, nhflng tich luy, ddn nen se dly nen sinh ddng. Nhflng Samuelson cd niem tin<br /> kinh te rdi vao chu ky suy thoai khi cd cac khi cho r i n g chi trfl khi cd mot sfl kien cflc<br /> tae nhan khac xua't hien. doan nhfl he thd'ng ngan hang va tai chinh<br /> dfldi sfle nang eua viee cae nfldc nd nhieu<br /> Ly thuye't chu ky kinh doanh thtic te khdng t r i dflde mdi gay ra sfl sup do nhfl<br /> Nen tang cd ban eiia ly thuye't nay cho trong cude Dai khiing hoing. Niem tin eua<br /> rang kinh te vi md nen dfla vao ly thuye't Samuelson dfldc dfla vao sfl tie'n bd cua khoa<br /> doanh nghiep va ho gia dinh trong kinh te kinh te, eac chinh sach tien te, tai chinh<br /> hoc vi md ve sfl Ifla chgn gifla hien tai va dfldc cac chinh phu sii dung mot each linh<br /> tfldng lai. boat de ngan chan suy thoai. Va Samuelson<br /> <br /> 10 Nghien ciru Kinh te so 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> ket luan: "Chu ky kinh doanh dd tUng tie'n nen kinh te Ddng ^, sau Bao cao ciia<br /> cdng chu nghia tU bdn trong the ky XIX Ngan hang The gidi ve sfl t h i n ky cua cac<br /> dd bi thudn hda, nhUng vdn chUa Id mdt nen kinh te nay va dfl bao mot sfl sup dd'<br /> con chd cdnh". nhfl xay ra vdi Lien Xd cud'i nhflng nam<br /> Niim tin cua Samuelson dUdc cung cd' 80 dau 90.<br /> Mfldi nam sau, khi nhae de'n ehu ky Nam 1999, Krugman viet quyen sach:<br /> kinh deanh, Samuelson (1995) mot l l n "Sfl trd lai eua kinh te hoc suy thoai" de<br /> nfla nhae lai ldi Okun va viet them r i n g : cap den eac cude k h u n g hoang kinh te lan<br /> da 2 thap ky ke tfl khi Okun vie't nhflng t r a n d Chau ^, Chau My Latinh nhU la<br /> ldi nay, nfldc My da t r i i qua nhieu thang mot benh dich dang ldn thudc. Trong l l n<br /> t r i m cd tinh chu ky; ddng thdi nd cung da tai b i n mdi n h a t (2009), khi trich dan lai<br /> tranh dUde khung hoang dinh tre sau va nhflng phat bieu cua Robert Lucas nam<br /> keo dai nhU cac nam 1870, 1890, 1930. 2003 va phat bieu eua Ben Bernanke vdi<br /> Dieu quan trong la sfl hieu biet td't hdn ve dai y ehinh sach kinh te vi md trong thdi<br /> kinh te hoc vi md da cho phep chinh phu hien dai da giai quye't van de chu ky kinh<br /> thiie hien cac chinh sach tai khda, tien te te, bie'n nd trd t h a n h van de vat vanh, thi<br /> ngan chan suy thoai bie'n t h a n h khung Krugman ebo r i n g nhflng tuyen bd' nhfl<br /> being. Cud'i cflng, Samuelson ke't luan: vay la "ngao man de'n khd tin". Bdi vi:<br /> "Chu ky kinh doanh khdc liet tdn phd chu "chi vai nam sau, thi ca the gidi dang vat<br /> nghia tu bdn trong nhUng thdi ky ddu cua ldn vdi khung b e i n g kinh te va tai chinh<br /> chu nghia tU bdn dd dUdc che ngU". rat gid'ng nhflng nam 1930".<br /> Trd Igi sU than trgng hay hodi nghi cua 4. Nhiing giai t h i c h qua cac chu ky<br /> Samuelson? k i n h te d Viet N a m<br /> Tuy nhien cuoc k h u n g b e i n g nam 1997 4.1. Vai trd cua the che, chinh sdch<br /> d Chau , da lam dng thay dd'i quan diem. trong cdc chu ky kinh te<br /> Mac dfl van nhae lai y nghia eua ehinh Neu cac nghien cflu trfldc day d Viet<br /> sach tai khda, tien te nhfl nhflng lan Nam cdn kha de dat khi de cap chu ky<br /> trfldc, nhflng khi binh luan ve nhflng y kinh te vi lich sfl cua nen kinh te thi<br /> kien cho r i n g ehu ky da chet bay nhfl da trfldng qua ngan, nhieu diem cdn chfla rd,<br /> xda bd dfldc chu ky thi Ong cho r i n g qua thi tinh binh kinh te nam 2008 va 2009<br /> sdm de ndi dieu dd. Samuelson dan nhae cho tha'y nen kinh te Viet Nam dang chiu<br /> lai ldi cua Okun nhflng sau dd dng vie't: tae ddng manh cua cae yeu td' nhfl bat ky<br /> "Mot thdi gian khdng lau sau ldi ndi tren nen kinh te thi trfldng nao da tflng t r i i<br /> cua Okun, nfldc My bfldc vae giai doan qua.<br /> bao td' dfl ddi nha't tfl sau chie'n tranh. Nhflng nguyen n h a n gay nen, hoac tae<br /> Chu nghia lac quan d l lay lan khdng the ddng de'n cae ehu ky trong nen kinh te<br /> ngan chan dflde ehu ky kinh ddanh Viet Nam trong 30 nam qua bao gdm cl<br /> (Samuelson, 1998). nguyen n h a n ben trong va nguyen nhan<br /> Paul Krugman vd sit trd lai cua kinh te ben ngoai. Dd la: dfldng ldi va chinh sach<br /> hgc suy thodi kinh te; chie'n t r a n h bien gidi, sfl sup dd'<br /> Paul Krugman cd le la ngfldi phan dd'i eua khdi XHCN, khiing hoang kinh te<br /> manh me nha't vao nhflng niem tin la chu Chau , nam 1997, k h u n g hoang kinh te<br /> ky da dflde kiem seat va suy thoai khdng the gidi nam 2008-2009; chinh sach tien<br /> cdn. Vao gifla thap nien 90 ciia the ky XX, te, tin dung, cd eau kinh te, cd cau d i u tfl.<br /> Paul Krugman da dfla ra phe phan cac -Nguyen nhdn ben trong vd ben ngodi<br /> <br /> Nghiin cOu Kinh te so 376 - Thing 9/2009 11<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> Hinh 5: Nhiing dien bie'n chinh qua cac chu ky kinh te'Viet N a m tii n a m 1976-2009<br /> 15<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hinh 5: tdng trUdng kinh te tU ndm 1976 sau dd la mdt sfl niia chflng va rdi vao that<br /> -2009 (GDP theo gia cd' dinh), tdc ddng cdc bai dan de'n cuoc khiing hoang. Dd la tinh<br /> chinh sdch vd nguyen nhdn tU ben ngodi. trang cua nam 1985. De'n luc nay thi phai cd<br /> Chinh sdch sai dd gdy nen cdc ddt suy thodi sfl thay ddi triet de, thay ddi nen t i n g can<br /> mgnh (cdc ndm 1978-1980 vd 1985-1990), b i n dd la tfl duy. Ddi mdi tfl duy, nhan thflc<br /> nhUng thay ddi chinh sdch Igi tgo nen sit va chuyen thanh hanh ddng tfl bdi d n h dd<br /> tdng trUdng vUdt bdc. NhUng pha suy thodi va da md dfldng chd thdi ky thay dd'i va phat<br /> deu cd nguyen nhdn ben ngodi, neu sai Idm trien sau nay.<br /> chinh sdch rOi vdo thdi diem ndi tren thi Tfl nam 1991 de'n nam 2000, nen kinh te<br /> tinh hinh trd nen rdt tdi te. chuyen tfl ed che tap trung sang ed ehe thi<br /> Cac nha kinh te thfldng chia sfl phat trfldng. Mot giai doan day khd khan de vfldt<br /> trien kinh te Viet Nam thanh 2 thdi ky ldn: qua cung each quan ly va tfl duy cu, tim<br /> tfl nam 1976 de'n nam 1990 va tfl sau nam kiem each thflc quan ly mdi, kien thflc mdi.<br /> 1991. Cach phan chia nay xuat phat tfl Sfl pha trdn gifla cai cu va cai mdi, dau<br /> danh gia sfl phat trien nen kinh te trfldc va tranh gifla hdi nhap, phat trien vdi bao thii,<br /> sau thdi ky ddi mdi. Tuy vay, eung ed nhflng tri tre, nhflng am I n h ve nhflng mat mat va<br /> khac biet trong mdi thdi ky dai ndi tren. mud'n quay trd lai ed che cu the hien qua sfl<br /> Tfl nam 1976-1985 la thdi gian chuyen tfl giang ce ve chinh sach. Day la giai doan kha<br /> nen kinh te chien tranh sang thdi binh. Day phfle tap ve the che, neu khdng vfldt qua<br /> la giai doan ta khuynh cao do, vdi cac ehinh dflde thi da't nfldc khdng the phat trie'n dfldc<br /> sach sai llm da lam nen kinh te bi suy thoai vao nhflng giai doan tie'p theo.<br /> t r i m trong. Nhflng day eung la giai doan Tfl sau nam 2000, nen kinh te da chuyen<br /> dly tran trd trong viee xac dinh dfldng ldi sang giai doan hdi nhap vdi nen kinh te the<br /> phat trien. Sfl suy sup ve kinh te trong eac gidi. Cot md'c dau tien ghi nhan ve sfl thay dd'i<br /> nam 1978-1980 da budc p h i i ed nhflng thay la viec ky ke't Hiep dinh Thfldng mai Viet -<br /> dd'i trong thdi gian tfl cudi nam 1980 de'n My (BTA). Tie'p theo dd de'n nam 2006 la viec<br /> nam 1981, nhd vay nen kinh te da cd chut it gia nhap Td' chflc Thfldng mai the gidi (WTO).<br /> thay ddi, nhflng sfl thay ddi khdng du manh, Mot thay dd'i rat cd y nghia la sfl ra ddi cua<br /> khdng vfldt qua ndi sfle y eua sfl tri tre. Luat Doanh nghiep va cuoc van ddng sau do<br /> Nhflng chinh sach ban banh sau dd da p h i n nham bai bd eac giay phep con, cho tha'y t i m<br /> anh quan diem bae thu, va mot l l n nfla nen quan trong cua van de the che cho phat trie'n<br /> kinh te rdi vao suy thoai. Nhflng eii each chieu sau. Va eung tfl day, cac chinh sach tai<br /> <br /> 12 Nghien ciiu Kinh te so 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> chinh, tien te trd thanh cdng cu quan trong ldi cho nen kinh te phat trien.<br /> cua Chinh phu. Sii van hanh cua nen kinh te - Sii thay ddi cdu true kinh te<br /> ngay cang trd nen phfle tap, ddi hdi the che, Sti xudt hien cua thdnh phdn kinh te cd<br /> luat le va thdng tin minh bach trd thanh cd't vd'n ddu tU nUdc ngodi<br /> Bang 1: D o n g gop c u a cac n g a n h va t h a n h p h a n k i n h te vao t a n g trifd?ng<br /> <br /> 1991 1996 1998 1999 2000 2001 2005 2007 2008<br /> Co ca'u GDP theo nganh .<br /> GDP (gid hien hdnh) 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0<br /> Khu vuc I 40,5 27,8 25,8 25,4 24,5 23,2 21 20,3 22,1<br /> Khu vuc n 23,8 29,7 32,5 34,5 36,7 38,1 41 41,5 39,7<br /> Khu vuc m 35,7 42,5 41,7 40,1 38,7 38,6 38 38,2 38,2<br /> Ddng gdp vdo GDP theo diem %<br /> Khu vuc I 44,2 31,3 25,8 21,5 15,0 8,2 15,5 20,2 23,9<br /> Khu vuc n 26,2 35,9 35,7 55,2 60,5 54,9 46,5 41,9 34,9<br /> Khu vuc m 29,6 32,9 38,5 23,3 24,5 36,8 38,1 37,9 41,2<br /> Td'c dp tang trudng<br /> GDP 5,8 9,5 5,8 4,8 6,8 6,9 8,4 8,5 6,2<br /> Khu vuc I 2,2 4,8 3,5 5,2 4,6 3,0 4,0 3,8 4,1<br /> Khu vuc II 7,7 13,6 8,3 7,7 10,1 10,4 10,7 10,2 6,1<br /> Khu vuc m 7,4 9,8 5,1 2,3 5,3 6,1 8,5 8,8 7,2<br /> Co ca'u GDP theo thanh phan kinh te<br /> GDP (gid hien hdnh) 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0<br /> Kinh te nhanudc 31,1 39,9 40,0 38,7 38,5 38,4 38,4 35,9 34,3<br /> Kinh te' ngoai nha nudc 68,9 52,7 50,0 49,0 48,2 47,8 45,6 46,1 47,0<br /> Kinh te'cd FDI 7,4 10,0 12,2 13,3 13,8 16,0 18,0 18,7<br /> Ddng gdp vdo GDP theo diem %<br /> Kinh te' nha nudc 29,6 37,9 36,0 24,8 35,9 36,9 33,6 30,1 27,5<br /> Kinh te' ngoai nha nudc 70,4 46,9 46,0 37,4 39,2 43,4 44,4 47,4 50,6<br /> Kinh te'cd FDI 15,2 18,0 37,8 24,9 19,8 22,0 22,5 21,9<br /> Td'c dp tang trudng<br /> Kinh te' nhq nudc 6,6 11,3 5,6 2,6 7,7 7,4 7,4 5,9 4,2<br /> Kinh te' ngoai nha nudc 5,3 6,6 3,8 4,2 5,0 6,4 8,4 9,4 7,2<br /> Kinh te'cd FDI 19,4 19,1 17,6 11,4 7,2 8,4 13,0 8,1<br /> <br /> Ngudn: Nien giam thd'ng ke. Trudc nam 1995, kinh te' cd vd'n dau tu nudc ngoai thd'ng ke chung trong kinh te ngoai<br /> nha nudc. Cac ti'nh toan la'y theo gia hien hanh, trir td'c dd tang trudng tfnh theo gia cd dinh 1994.<br /> <br /> Blng 1 tdm tat tdc do, cd cau va ddng gdp tang trfldng kinh te trong thdi gian tfl nam<br /> cua cac nganh va thanh p h i n kinh te vao 1991 de'n nam 2008 vdi cac cdt md'c chinh la<br /> <br /> Nghiin ciiu Kinh ti s6 376 - Thing 9/2009 13<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> thdi diem nen kinh te dat tdc do tang p h i n kinh te ngoai nha nfldc bao gom so' it<br /> trfldng cao va thdi diem suy thoai. Sfl thay la cac doanh nghiep la "dai gia" vdi da sd' la<br /> dd'i eua khu vfle I tfl 40% GDP nam 1991 doanh nghiep nhd va vfla. Thanh phan "dai<br /> cdn 26% nam 1998 va tie'p tuc giam cdn gia" nay tuy it ve sd' Ifldng nhflng chie'm<br /> 22%) trong cae nam sau nay. Khu vfle II, tfl dung nhieu nguon Iflc ve vd'n tin dung, tai<br /> 24% (nam 1991) tang len 37% (nam 2000) nguyen va cae flu dai khae ciia Chinh phu<br /> rdi tren 40%. Sfl xuat hien eua thanh phan cho khu vflc kinh te tfl nhan. Phan ldn eac<br /> kinh te cd vd'n d i u tfl nfldc ngoai (FDI) da cdng ty "dai gia" nam trong linh vflc bat<br /> lam thay dd'i thanh p h i n kinh te va cd eau ddng san va dich vu phan phd'i. Chinh bo<br /> cae nganh kinh te tfl gifla thap nien 90 trd cflng vdi cac cdng ty nha nfldc, mot sd' cdng<br /> ve sau. ty nha nfldc cd p h i n hda d i u tfl manh vao<br /> Thanh phan kinh te cua Nha nfldc chie'm bat ddng san tao nen cac edn sd't va gdp<br /> de'n 40% trong GDP nhflng giam rat manh p h i n cho lam phat nam 2007 va dau nam<br /> trong cac nam cd suy thoai. Nam 1999 gilm 2008.<br /> cdn 38,7% va khdng the tang trd lai trong Mae dfl ddng gdp ciia t h a n h phan kinh te<br /> cae nam sau dd. Nam 2007 lai giam cdn nha nfldc trong ty trong ciia nen kinh te<br /> 36% trong GDP va khd cd kha nang phuc tha'p hdn trfldc, nhflng tieng ndi va ap Iflc<br /> hdi lai vi tri cu. Thanh p h i n kinh te cd vd'n cua cac Td'ng cdng ty va Tap doan kinh te<br /> dau tfl nfldc ngoai nam 1996 chie'm 7,4% nha nUde lai manh hdn trfldc rat nhieu.<br /> GDP, nhflng ddng gdp de'n 15% diem tang Hang loat cac cdng ty lien ke't dfldi dang cd'<br /> trfldng, nam 1999 (nam ed suy thoai) chie'm phan, TNHH, cdng ty TNHH mot thanh<br /> 12,2% GDP nhflng ddng gdp de'n 38% diem vien do eac tap doan, tdng cdng ty thanh<br /> tang trfldng. Nam 2007 va 2008 ddng gdp lap dang hinh t h a n h ca'u true vd'n sd hflu<br /> vao tang trfldng it di do td'c do tang cham dan xen het sfle phfle tap, cung khdng khac<br /> lai. Ddng gdp cua thanh phan kinh te ngoai gi lam vdi viec ra ddi hang loat cdng ty qud'c<br /> nha nfldc vao tang trfldng GDP tfl sau nam doanh cap huyen, cap xa trong nhflng nam<br /> 2000 da tang len nhd duy tri dfldc td'c do cudi 80 dau 90 ciia the ky XX. Nhflng cdng<br /> tang trfldng chung. ty ra ddi ehi n h l m "budn ban Idng vdng",<br /> Sau nam 1990, khu vflc kinh te nha nfldc khdng san sinh them dfldc ciia cai da trd<br /> da dfldc eau true lai. Tfl hdn 12.000 ddanh t h a n h ganh nang ma nen kinh te phai ganh<br /> nghiep, 3 nam sau ehi cdn lai hdn 6.000 chiu nhflng nam sau dd.<br /> doanh nghiep va vdi g i n 900 nghin lao Nhflng mang tdi tri tre d thanh p h i n<br /> ddng bi mat viec. Nhflng sau nam 2000 thi kinh te nay chfla dfldc xem xet, siia ehfla<br /> khu vUc kinh te nha nfldc khdng he tai cau trong lan suy thoai nay, nay lai them<br /> true lai, ma cdn phinh to hdn qua viee nhflng phfle tap mdi se lam tang them hiem<br /> thanh lap cae td'ng cdng ty va tap doan kinh boa cho chu ky mdi vdi cfldng do cd the ac<br /> te. Day lai la thanh p h i n "ehu Ifle" tao nen liet hdn.<br /> eac khoan d i u tfl trong nen kinh te bao<br /> Thanh phan kinh te cd vd'n dau tfl nfldc<br /> gom ca nhieu k h o l n dau tfl khdng hieu<br /> ngoai xuat hien tfl sau nam 1995 da khang<br /> qua.<br /> dinh vi tri va dang gia tang vai trd cua nd<br /> Diem khac biet eiia sau lan suy thoai trong nen kinh te. Kha nang thflc te xay ra<br /> nam 1999 so vdi nam 1990 la khu vfle kinh la nd se tie'n de'n ty trong tren 30% GDP thi<br /> te tfl nhan dfldc k h i n g dinh. Thanh p h i n eau true kinh te trong nfldc ed sfl thay dd'i<br /> kinh te nay phat trie'n ldn manh sau khi ldn. Khi dd, sfl phan flng rut vo'n, hoac di<br /> Luat Doanh nghiep ed hieu Iflc nam 2000. chuyen vd'n cua t h a n h phan kinh te nay se<br /> Ndi kinh te tfl nhan la ndi chung vdi thanh lam gia tang nguy cd ve tinh chu ky.<br /> <br /> 14 Ngtiiin ciru Kinh ti so 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh t6 ...<br /> <br /> <br /> Hinh 6: Tang trifdng GDP va cac nganh (khu viici, II va III)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9/ 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hinh 6: Sau khi bi sut giam manh trong hfldng ngflde lai: tang manh trdng cae nam<br /> cac nam 1988-1990, khu vfle II bat len va tang 1988-1989, 1998-1999 va 2008, nhflng trong<br /> rat manh tfl nam 1991 de'n nam 1997, giam cae nam khu vflc II cd ty le tang tfldng cao khi<br /> trd lai trong eac nam 1998-1999 va 2008. xoay quanh md'c tren A% trong cac nam 1992-<br /> Tang trfldng cua khu vflc I gin nhfl theo 1996 va dfldi 4% trong cac nam 2002-2007.<br /> Hinh 7: Tang trifdfng GDP va cua cac thanh phan kinh te<br /> <br /> 20- ^--..„^^<br /> 15-<br /> ^ \S™ ^^-.-^^^<br /> Kinh \k Nhd nu'd'c ^^-"-..^^ \ ^ — \<br /> 10 J<br /> <br /> ^Yimh t4 ngodi nhd n u ' 6 ' c ^ .,.,_/^<br /> 5<br /> <br /> <br /> <br /> 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08<br /> <br /> -5-1<br /> <br /> <br /> <br /> Hinh 7: thdnh phdn kinh te cd vdn ddu tU tri vd the hien sac tdng trUdng mdi bd sung<br /> nUde ngodi xudt hien ta sau khi cd Ludt Ddu vdo nin kinh te.<br /> tu nUdc ngodi vd dd dgt td'c do tdng trUdng Hinh 6 va hinh 7 cho tha'y trong khi khu<br /> rdt cao tU ndm 1995 den ndm 1999, chiem ty vflc II gilm manh trong cae nam suy thoai<br /> trgng 15% trong GDP, nhUng ddng gdp vdo (1989, 1999 va 2008) thi vdi thanh p h i n<br /> tdng trUdng de'n 20%, rieng ndm 1999 ddng kinh te nha nfldc cung cd dien bie'n gin nhfl<br /> gdp de'n 37% trong tdng trUdng cua GDP. Su vay.<br /> thay ddi sau ndm 2000 Id tdng trUdng ciia Diem khac biet la khi kinh te suy thoai,<br /> thdnh phdn kinh te ndy dd thdp hdn giai khu vflc II gilm sau thi khu vflc I lai cd tang<br /> dogn 1995-1996. Sau ndm 2000 thi thdnh trfldng cao hdn trfldc. Khu vfle I ddng vai trd<br /> phdn kinh te ngodi nhd nUdc dd cdi thien vi giam "sd'c" het sfle quan trong cua nen kinh<br /> <br /> Nghiin ciiu Kinh te s6 376 - Thing 9/2009 15<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> te trong cac ehu ky suy thoai. Nhflng khi nen manh cua ndng nghiep da lam giam bdt mfle<br /> kinh te phuc hoi, thi tang trfldng khu vflc I suy thoai chung cua nen kinh te trong cac<br /> lai thap hdn trfldc. Ban than khu vfle I cung chu ky. Nhiing vao cao diem cua thdi ky boi<br /> mang tinh chu ky va bi I n h hfldng ldn tfl nhu nhap (sau nam 2000), d i u tfl vao ndng<br /> clu ben ngoai. San pham xua't khau la mot nghiep lai suy giam^ thi ndng nghiep bi but<br /> cau thanh quan trong eua toan bd khu vflc I. hdi trfldc sfl thay dd'i nhu cau tfl thi trfldng<br /> Nguyen nhan khac cd the de'n tfl chinh sach trong nfldc va nfldc ngoai.<br /> khi diu tfl vao khu vflc nay bi giam sut, ed Ndng nghiep khdng cdn la khu vfle xult<br /> eau d i u tfl eung khdng thay ddi kip de giup khau rdng ldn nhfl trfldc. Trai lai cang thdi<br /> nang cae k h i nang canh tranh eiia nd. thflc xua't khau s i n pham ndng nghiep thi ty<br /> Trong 3 lan sut giam manh eiia khu vflc II le nhap khau de phuc vu cho nd cang gia<br /> trong cac nam 1989, 1999 va 2008 deu cd tang. Thie'u sfl d i u tfl thay dd'i ndng nghiep<br /> trflng hdp nguyen nhan tfl ben ngoai: khdi thi khdng chle la trong lan suy thoai sau,<br /> SEV tan ra nam 1989 - 1990, khung hoang ndng nghiep van tie'p tue la khu vflc gilm sd'c<br /> kinh te Chau A 1997, khiing hoing kinh te' cho nen kinh te.<br /> the gidi 2008 - 2009. Hinh 6 cung cho thay bfle tranh rdi ram<br /> Trong 3 lln ndi tren thi nam 1989 la trong cac nam 1986 - 1991 vdi sut giam<br /> nghiem trong nhat. Sfl tan ra cua khdi SEV manh eiia nganh nay va tang trfldng manh<br /> keo theo sup dd' niem tin vao he thd'ng xa hdi ciia nganh khac. Cac nam 1992 - 1997 la giai<br /> ehu nghia. Van de khdng chi mat thi trfldng doan dinh cao cua tang trfldng, nhflng cd sfl<br /> ma nguy cd mat sfl dn dinh chinh tri. Day chenh lech rat ldn ty le tang gifla cac nganh.<br /> thflc sfl la thdi khac het sfle nguy hiem ciia Sau giai doan suy thoai, khoang each tang<br /> nen kinh te. Nhflng ehinh khung hoang da cd trfldng gifla cac nganh dfldc thu hep lai. Sau<br /> tfl nhieu nam trfldc, dfldng ldi va chinh sach lan suy thoai nay (2008 - 2009) ed the khdng<br /> ddi mdi da hinh thanh va cd dfldc nen tang edn khoang each chenh lech qua eao gifla cac<br /> ban diu. Sup dd eiia khdi SEV va thi trfldng nganh.<br /> cac nfldc XHCN khdng lam Viet Nam sup de, Hinh 7 la mot bfle tranh minh boa them<br /> ma cdn day nhanh tien trinh di theo nen ve I n h hfldng cua t h a n h phan kinh te ed vd'n<br /> kinh te thi trUdng. dau tfl nfldc ngoai. Dau tfl nfldc ngoai chu<br /> Sfl tang vot cua ndng nghiep cd dfldc la tfl yeu vao cdng nghiep va da lam nen dien mao<br /> cac cii each trfldc dd, sau khi bai bd hdp tac eiia khu vfle II. Sau lan suy thoai nam 1999,<br /> hda, bai bd che do thu mua Ifldng thflc. thanh p h i n kinh te ed FDI da khdng cdn gifl<br /> Chinh phu cung da cd sfl d i u tfl manh vao ty le tang trfldng eao ehdt vdt nhfl cac nam<br /> ndng nghiep vao cae vflng lua trong diem d 1996-1998, trong khi dd thi thanh p h i n kinh<br /> DBSCL. Chinh sach hdp tae hda da lam suy te ngdai nha nfldc da cai thien d i n vi tri cua<br /> sup nen ndng nghiep trong nhieu nam, khi minh trong GDP, do ty le tang trfldng tie'p<br /> chinh sach dIo ngflde eung da mang lai sfl tuc gia tang va da vfldt qua thanh p h i n kinh<br /> thay ddi ldn cua ndng nghiep trong cac nam te'nha nfldc.<br /> 1986 - 1992. Neu xu hfldng nay tie'p tuc thi se khdng cdn<br /> Ty le d i u tfl eao vao ndng nghiep tie'p tuc nganh ddng vai trd "ddng Iflc" tang trfldng<br /> dfldc duy tri nhieu nam trong thap ky 90 tao ciia k h u vflc II trong thdi gian qua; eiing<br /> nen ting quan trong cho nganh ndng nghiep khdng edn vai trd "tru cot" eua t h a n h p h i n<br /> va khu vflc ndng thdn. Khi nhu cau thi<br /> trfldng the gidi ve lua gao va ndng pham gia 6. Nam iOOO, vd'n dau tu vao ndng nghiep la 13,1<br /> tang (nam 1999 - 2000), thi nganh ndng nghin ty ddng, cdn chie'm 11,4% trong co ca'u vd'n dau tu<br /> nam 2005 cdn 12 nghin ty ddng, chiem 6% va nam 2007<br /> nghiep da kip thdi dap flng. Nhd tang trfldng cdn 5%.<br /> <br /> 16 Nghiin ciiu Kinh ti so 376 - Thing 9/2009<br />  Chu ky kinh te<br /> <br /> <br /> kinh te' nha nUde hay ddng vai trd "din dit" 4.2. dnh hudng ddu tU vd thuang mai<br /> cua kinh te cd vd'n dau tfl nfldc ngoai trong trong cdc chu ky<br /> thdi gian tdi. Sfl phat trien cua cac nganh va - Tiet kiem, ddu tU vd ddng vd'n FDI<br /> thanh p h i n kinh te se "can blng" bdn, ddi hdi<br /> chinh sach va the che ebo nen kinh te cung Tdng trUdng kinh te vd tdng trUdng ddu<br /> phai dieu hda va dam bao ldi ich cua tat ca. tu di cung nhip<br /> Hinh 8: Tang trifofng cua dau tvi va tieu dung<br /> .so 1<br /> <br /> 40 -<br /> <br /> <br /> 30 / j \ ^ \ GDP (cC>t b«n phSi) ^ .'-<br /> <br /> 20 1<br /> <br /> <br /> 10 _ /<br /> y -rr— ==a 4<br /> <br /> ~^ i<br /> <br /> 0 - Tifiu dung c6 nhdn (bfin phSi) ^^V JC j?fii tifeu chtnh phu (cOt b6n phSi)<br /> ' 1 2<br /> 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 >9a< 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br /> <br /> -10 - — A — D A U tu" • Chi ti6u Chfnh phu » T 6 u dung cA nhfln » GDP - 0<br /> <br /> <br /> Ngudn sd lieu: Nien giam thdng ke. Ty le tang tinh theo gia 1994 . Diu tu la phin tich luy trong GDP.<br /> Hinh 8: cho thdy tdng trUdng kinh te vd hfldng ldn trong viee hinh thanh cac chu ky<br /> tdng trUdng ddu tU di cung nhip. Ddu tU tfl sau nam 1990 de'n nay. Chi tieu Chinh<br /> tdng mgnh trong cdc ndm 1992-1993, tdng phu cd tac ddng tfldng tfl nhfl dau tfl. Chi<br /> trUdng cua GDP cung tdng mgnh trong cdc tieu Chinh phu tang manh trong cac nam<br /> ndm sau dd. TU ndm 1996, tdng trUdng ddu tang trfldng cao, giam manh trong cac nam<br /> tu thdp ddn, tdng trUdng GDP cung chdm suy thoai 1998-1999.<br /> Igi sau dd. Tdng trUdng ddu tU suy gidm vdo Tieu dung ca nhan gilm khdng dang ke<br /> ndm 1999, tdng trUdng GDP cung ndm d trong eac nam suy thoai, cd the do tieu dung<br /> viing ddy cda ddt suy thodi. Diiu tUdng tU ca nhan d hang hda ed b i n nhieu hdn bang<br /> ciing xdy ra trong giai dogn 2001-2007. xa XI. Va dieu nay cd the giai thich cho viec<br /> Nam 2007 tang trfldng d i u tfl de'n 24%, suy thoai d nfldc thu nhap cdn tha'p nhfl Viet<br /> nam sau dd chi cdn 4% thi tang trfldng kinh Nam tang trfldng khdng phai la con sd' am<br /> t e n a m 2007 len de'n 8,5%, nhflng nam 2008 nhflng mfle do t r i m trong thi khdng mot<br /> chi cdn 6,2%. Dau tfl trd thanh nhan td' anh ngfldi nghiem tuc nao danh gia thap.<br /> Hinh 9: Tiet kiem, dau t\i va can can thvfdng mai trong GDP<br /> Ty l# tang %<br /> 9<br /> <br /> 8<br /> <br /> 7<br /> <br /> 6<br /> <br /> 5<br /> <br /> 4<br /> <br /> - 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngudn: Nien giim thdng ke. Cdc ty le n6x kiem, tieu diing, dSu tu (phin tich luy trong GDP), xuai kh^u rdng so vdi GDP<br /> (cdt ben trai).<br /> <br /> <br /> Nghiin ciiu Kinh ti si 376 - Thing 9/2009 17<br />  Chu ky kinh te ...<br /> <br /> <br /> GDP trfl (-) tiet kiem = tieu dung. Tren bdt tham hut.<br /> hinh 9, tieu dung chie'm 90% nam 1991, cdn Nam 1999-2000 ty le d i u tfl trong GDP<br /> 71% nam 2007. Viec gilm nhanh ty trong khdng tang thi t h a m hut xua't nhap khau<br /> tieu dung thi tac ddng cua d i u tfl theo sd eung giam edn d mfle 2,5%. Khi d i u tfl gia<br /> nhan bi ban ehe, tham ehi khdng cd tac tang trd lai, tham hut gia tang. Nam 2006<br /> dung khi tinh trang nhap k h i u qua ldn. dau tfl tang len de'n 37%, nam 2007 la 43%<br /> Tang trfldng cao da lam tang tham hut thi tham hut xuat nhap khau eung tang vot<br /> thfldng mai, nhflng suy thoai da lam giam tfl 5% len 16% va tie'p tang trong nam 2008.<br /> Hinh 10: T a n g trvfoTng c u a GDP, d a u tvi, x u a t k h a u v a n h a p k h a u<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngudn: Nien giam thd'ng ke, Nguyin Van Chinh va Vu Quang Viet. GDP.<br /> Dau tfl tiet kiem + xuat khau rdng. giam, n h a p k h a u giam cdn manh hdn,<br /> Dau tu tinh theo gid cd dinh ndm 1994, kim t h a m h u t cung giam. Tai trd chd dau tfl la<br /> nggch xudt khdu vd nhap khdu tinh theo t h a m h u t thfldng mai. Nhflng nam tang<br /> Rouble vd USD. Ty le tdng cua GDP, ddu tU, trfldng cad, thi t h a m h u t thfldng mai ldn,<br /> xudt khdu, nhap khdu (cdt ben phdi), rieng t h a m h u t can can vang lai eung gia tang.<br /> xudt khdu rdng Id so vdi GDP. Trong eac n a m suy thoai, t h a m hut<br /> Hinh 10: xuat k h a u tang cung lam thfldng mai g i l m , can can vang lai lai cd<br /> nhap khau tang, t h a m h u t ldn. Xua't k h a u thang dfl.<br /> Hinh 11: C a n c a n v a n g lai, c a n c a n thvCdng m a i , t h a m h u t n g a n s a c h v a t y gia<br /> 10